HEDEFLER İÇİNDEKİLER KUKLA HAZIRLAMA-II • Kukla Hazırlama • Kukla Yapımında Dikkat Edilecek Noktalar • Kukla Yapımında İzlenecek Aşamalar • Kukla Sahnesi OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ARAÇ GEREÇ GELİŞTİRME Öğr. Gör. Esra METİNER • Bu üniteyi çalıştıktan sonra; • Bir kuklanın nasıl planlandığını kavrayabilecek, • Kukla yapımı için izlenecek adımları farkedebilecek, • Kukla hazırlanırken nelere dikkat edilmesi gerektiğini öğrenebilecek, • Kuklanın çeşidini belirlemeyi öğrenebilecek, • Kuklanın karakterini belirlemeyi öğrenebilecek, • Kukla için malzeme seçimini yapabilecek, • Kuklanın kalıbını hazırlayabileceksiniz. ÜNİTE 9 Kukla Hazırlama-II GİRİŞ Kuklalar çocukların gelişimlerine olumlu katkılar sağlayan değişik kullanım şekilleri olan oyun araçlarıdır. Çocukların ilgi ve ihtiyaçlarına göre farklı kukla çeşitleri farklı karakterlerde hazırlanarak eğitimde kullanılır. Yaparak yaşayarak öğrenmenin önemli olduğu ve bunun için materyallerin bol miktarda kullanılması gerekliliği kuklalarında önemini artırmıştır. Kendi eliyle canlandırdığı bir kukla, hazırlık aşamasında da çocukların emekleri, düşünceleri, yaratıcılıklarını barındırıyorsa daha anlamlı hale gelir. Öğrencileriniz kendi yaptıkları kuklaları oynatmaktan daha çok zevk alacaklar ve eğlenerek öğreneceklerdir. Bu bölümde farklı kukla çeşitlerinin temelde hazırlanış aşamalarını ve nelere dikkat etmemiz gerektiğini göreceğiz Çocukların yaratıcılığı ile kuklalar yeniden şekillenebilir. Kukla Hazırlama Okul öncesi dönem çocuklarının aktif bir şekilde kukla oynatması onların gelişimi için önemlidir. Kuklayı eline alıp karakter değiştiren, duygularını ifade eden, oynayan çocuk kuklanın nasıl yapıldığını doğal merak dürtüsünün de etkisiyle öğrenmek isteyecektir. Kukla yapım aşamalarını izleyen hatta kendi hayalindeki kuklayı meydana getiren bir çocuk kuklasının rolüne daha kolay kolay girer, kuklasını daha etkili bir şekilde oynatır. Kukla çeşitlerinin çoğu okul öncesi dönem çocuğuna göre basitleştirilebilir, çocuğun yaratıcılığıyla maddeye dönüşebilir. Yapımı zaman alıcı karmaşık kuklalar ise öğretmen tarafından hazırlanıp çocukların kullanımına sunulabilir. Kukla yapımı tamamlandığında ufak cansız bir nesne izlenimi verir. Fakat hareketlerinin uyumluluğu ve ek yerlerinin doğal salıntıları ona insanımsı davranışlar yükler. Şekil 9.1. Kuklalar çocukların yaratıcılığıyla maddeye dönüşürler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2 Kukla Hazırlama-II Kukla Yapımında Dikkat Edilecek Noktalar Eğitim ortamlarında kullanılan her araç gereç gibi kuklalar da belli kriterleri taşımalı ve hazırlarken bazı durumlara dikkat edilmelidir. Bunlar: • • • • • • • • • Çocukların yaşları, gereksinimleri ve ilgileri dikkate alınarak kukla karakteri ve çeşidi belirlenmelidir. Karakteri en iyi yansıtabilecek kukla çeşidine karar verilmelidir. Büyük bir alanda oynatılması düşünülen kuklaların büyük hazırlanması, daha küçük alanlar için ise uygun boyutlarda kuklaların seçilmesi gerekebilir. Karakterin özelliğine ve çeşidine göre uygun malzemeler seçilmelidir. Kuklada kullanılan malzemelerin birbiriyle uyumu, kuklanın görünüş özellikleri bakımından estetik olması çocukların ilgisini etkileyecektir. Kuklalar çocukların güvenliğini tehlikeye sokacak unsurlar taşımamalıdır. Parçalarının birbirine çok iyi tutturulmuş olması ve çocukların yutabileceği parçaların olmaması gereklidir. Kuklada batıcı, delici materyallerin kullanılmaması ya da çok iyi sabitlenerek tehlikesinin ortadan kaldırılması şarttır. Kuklanın çeşidinin belirlenmesinde kuklayı kullanacak kişinin yeteneği de çok önemlidir. İpli kukla, gölge kukla gibi kuklaları kullanmak oldukça deneyim gerektirir. Kuklanın dayanıklı olması uzun süre kullanılmasını sağlayacaktır. Seçilen malzemenin ve yapım tekniklerinin dayanıklılığı sağlayacak nitelikte olmasına dikkat edilmelidir. Kukla yapımında artık malzemelerin mümkün olduğunca kullanılarak ekonomik bir şekilde kukla hazırlamaya özen gösterilmelidir. Kuklanın çeşidinin belirlenmesinde kuklayı kullanacak kişinin yeteneği de önemlidir. Şekil 9.2. Artık materyaller ile kukla yapmak çocukların daha çok ilgisini çeker. Kuklada bulunması gereken temel özellikler Okul öncesi dönem çocuğunu Piaget işlem öncesi dönemde ele alır ve bu dönemde sembolik oyunların varlığından bahseder. Sembolik kavramı var olmayan bir durumun kolaylıkla varmış gibi yapılmasıdır. Bu yüzden okul öncesi dönemde çocuklarımız kuklaları canlıymış gibi düşünüp, kolayca role girebilirler. Bunun için özenle hazırlanmış bir kukla da canlandırılabilir, parmağa çizilen bir insan figürü de Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3 Kukla Hazırlama-II konuşabilir. Çocuklar hayal kapılarını çabucak açarlar sadece onlara kapıyı doğru şekilde gösterin. Hangi teknikle çalışılırsa çalışılsın yüz cildinin gergin, çene, burun ve göz bölgelerinin belirgin, alın çıkıntısının orantılı bir biçimde olmasına özen gösterilmelidir. Kuklanın baş kısmı, kıyafetlerinden daha dikkat çekici şekilde hazırlanmalıdır. Kukla başı boyamak önemlidir. Sevimli ve canlandırılmak istenen karaktere uygun bir ifade verilmelidir. Özellikle gözler, kuklaya yaşam unsuru veren özelliklerdendir. İri parlak gözler, büyük burun ve kulaklar, kırmızı yanak ve dudaklar kuklayı sevimli ve ilgi çekici hale getirmektedir. Kuklanın ağız kısmının hareketli olması kuklayı daha ilgi çekici hâle getirmektedir. Karakterin yüz ifadelerini daha etkili bir şekilde verebilmek için ağız kısmının elastik olması özellikle ağzı hareket edebilen kuklalar için önemli bir özelliktir. Şekil 9.3. Yüz ifadeleri ile farklı kuklalar oluşturulabilir. Kukla Yapımında İzlenecek Aşamalar Kukla yapılmadan önce hangi yaş grubunda kullanılacağı, kuklanın oynatılacağı alan, kuklayı kullanacak kişi ya da kişiler dikkate alınmalıdır. Alan büyüklüğüne, görüş mesafesine göre kuklanın boyutları biraz büyük veya küçük tasarlanmalıdır. Okul öncesi dönemde yapılacak bir kukla için öncelikle kukla planlanmalı ve araç-gereçler hazırlanmalıdır. Kuklanın planlanmasından şu adımlara dikkat etmek gerekir: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4 Kukla Hazırlama-II • • • • Kukla çeşidini belirleme Karakterini belirleme Malzeme seçimi Kukla kalıbını hazırlama Kukla çeşidini belirleme, kukla planlamanın ilk adımıdır. Seçtiğiniz kuklanın karakteri tam olarak yansıtması gerekir. Karakterinizi el kuklası, ipli kukla, gölge kukla veya parmak kukla vb. ile verebilirsiniz. Kukla çeşidi seçmede ölçütlerden biri de ortamın yeterlikleridir. Kuklanın sunulacağı sahne hangi kukla çeşidini destekliyorsa ona göre seçim yapılmalıdır. Örneğin gölge kukla için özel bir sahneye ihtiyaç vardır. Kukla planlanmasından önemli adımlardan biri kukla karakterini belirlemedir. Kukla planlamasında önemli adımlardan biri de karakterini belirlemedir. Karakter kuklanızın şeklini kıyafetlerini aksesuarlarını doğrudan etkilemektedir. Kuklanıza anne, baba, kardeş, doktor, hemşire, kadın, erkek vb. karakterler verebilirsiniz. Karakterlerin başat özelliklerini iyi bilmeli ve kuklanıza yansıtmalısınız. Kadın karakteri için uzun saç, uzun kirpikler kullanılırken erkek karaktere, bıyık, sakal, papyon kullanılabilir. Yine genç, yaşlı, bebek karakterler de kukla aksesuarları ile vurgulanabilir. Karakter belirlemeden sonra üçüncü adım kuklanın malzemelerinin seçimidir. Kukla yapımında karakterlere uygun artık materyaller kullanılarak ekonomiklik sağlanabilir. Tahtadan, kumaştan, mukavvadan, deriden vb. malzemelerden kukla malzemesi seçilebilir. Seçilen karakter ve kukla çeşidinin en iyi gerçekleşebileceği malzemelerin belirlenmesi çok önemlidir. Örneğin eldiven kukla ya da ağzı hareket edebilen kukla için esnek bir kumaşın, el kuklası için ise daha tok bir kumaşın tercih edilmesi gerekir. Karakterin özelliğine göre renk seçimi de önemlidir. Çocukların gözlerini tırmalayacak aşırı parlak renkler kullanmamaya dikkat edilmelidir. İyi bir kukla ancak doğru malzemelerle yapılabilir. En son aşama kuklanın kalıbını hazırlamaktır. Kalıp figürü için şeffaf kâğıtlar kullanılabileceği gibi dergilerdeki ya da internet ortamlarından alınabilecek hazır kalıplar da kullanılabilir. Uygun bir kalıbınız yoksa hayalî bir kukla oluşturuyorsanız dolgu oyuncaklardan ya da hazır kuklalardan yararlanabilirsiniz. Şekil 9.4. Kukla karakterine uygun malzeme seçimi önemlidir. Kukla yapımında kullanılacak malzeme çocukların sağlığına uygun olmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5 Kukla Hazırlama-II Kukla yapımında kullanılacak araç gereçleri ve malzemeyi hazırlama Eğitim aracı olarak kullanılacak kuklalar hazırlanırken kullanılacak malzeme gözbebeklerimiz olan çocuklarımızın sağlığına zarar vermeyecek ham maddelerden seçilmelidir. Çocukların güvenliğini tehlikeye sokmaması için kuklanın, batıcı, kesici veya çocuğun yutabileceği parçalardan oluşmaması gerekir. Okul öncesi dönem çocuğunun yaşayarak öğrenmesi için kuklalar ideal bir araçtır, ancak sürekli çocukların kullanımına açık olması gereken kuklaların dayanıklı olması gerekir. Kuklalar tekrar tekrar kullanılabilmelidir. Kukla yapımında kolay yırtılabilen, kolay kullanılabilen maddeler kullanılmamalıdır. Eğitim öğretim araç gereçleri hazırlanırken bunların ekonomik olması da önemlidir. Öğretmenlerimizin, çocuklarımızın yaratıcılığına bağlı olarak değişik artık materyaller de kukla yapımında kullanılabilir. Örneğin pinpon toplarını göz olarak tasarlamak ya da artık kumaşlardan elbise oluşturmak gibi… Kukla yapımında kullanılacak malzeme sık kullanımından dolayı çabucak kirlenebilir. Kuklanızın temizlik olanaklarını da düşünmelisiniz. Kumaşlardan hazırlanmış bir el kuklası yıkmaya uygun olmalı ve açık renklerden kiri kolayca gösteren kumaşlardan hazırlanmalıdır. Yıkama imkânı olmayan kuklalarınızın silinebilmesine dikkat ediniz. Kuklalar okul öncesi eğitim kurumlarında kukla öğrenme merkezlerinde sergilenmektedirler. Bazen özellikle parmak ve yüzük kuklalarını saklamak için özel kutular saklama kapları hazırlanması gerekebilir. İpli kuklaların da korunmaya ihtiyacı vardır. Kukla yapımında kullanılan temel malzemeler aşağıda belirtilmektedir. Kukla yapımında kukla çeşidine ve karaktere göre pek çok farklı malzeme kullanılabilir. • • Kuklalar kukla öğrenme merkezlerinde sergilenirler.. • • • • • • • • • • • Kâğıt hamuru, seramik hamuru ve kil, Kâğıt çeşitleri: El işi kâğıdı, resim kâğıdı, karton, mukavva, şeffaf kâğıtlar, alüminyum folyo vb. Kumaş: Peluş, kadife, pazen, keçe v.b. her çeşit kumaş kullanılabilir, İp: Her kalınlıkta doğal veya sentetik ip çeşidi, Tahta, plastik kutular, deri, süet, vinleks (yapay deri), Boyalar (Sulu boya, guaj boya, pastel boya, simli boyalar vb.), Boya fırçaları, Makas, iğne, iplik, tığ, şiş, Çeşitli kalınlıkta bantlar, Plastik pullar, düğmeler, boncuklar, Renkli tüyler, hayvan tüyleri, Artık kumaşlar, doğadan toplanan artık malzemeler (kozalaklar, yapraklar, ağaç kabukları, kurumuş çiçekler) Elyaf, pamuk, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6 Kukla Hazırlama-II • Kukla yapacak kişi kendi yaratıcılığına ve malzeme olanaklarına göre uygun seçimi yapabilmelidir. Şekil 9.5. Kukla sahneleri kuklayı ön plana çıkarmayı amaçlar. Kukla Sahnesi Kuklanın kökeni ve inançlar düşünüldüğünde başlangıçta bir sahne olmadan meydan da oynatıldığı sonucuna varılmaktadır. Açık alanda oynatılan kuklalar daha sonra sahneye taşınmışlardır. Sanatsal bir gösteri haline dönüşen kukla tiyatrosunda kukla sanatçısı kendini seyircilerden uzaklaştırarak sahnenin arkasına geçmiştir. Sahne gerçek dünyayı uzak tutmak için bir siper, sahnede görülen küçük yaratıkların gizemini korumak için bir kale görevi görmüştür. Kukla sahnesi kuklanın çeşidine göre hazırlanır. Günümüzde çok değişik şekillerde kukla sahneleri yapılmaktadır. Oynatılacak kuklanın türüne (ipli, gölge, el kuklası vb…) ve özelliklerine göre sahne tasarlanmalıdır. Kuklalar el kuklası mı, ipli kukla mı, çomak kukla mı, parmak kukla mı olacak? Büyüklükleri ne kadar olacak? Perdede aynı anda en çok kaç kukla bulunacak? Perdede dekor olacak mı? Bütün bu sorulara cevap aranıp sahne oluşturulmalıdır. Sahnenin çevresi çocukların hoşlanacağı şekilde süslenmelidir. Kukla sahnesi bulunmayan bir okul öncesi eğitim kurumunda öğretmenin tercihine göre sahnesiz de kukla kullanılabilir. Bir masa, sandalye de kukla sahnesine dönüştürülebilir. Okul öncesi dönem çocuklarının sembolik düşünceleri kukla ile birleştiğinde mekân zaman kavramları yok olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7 Bireysel Etkinlik • Artık mateyalleri kullanarak kukla yapım aşamlarını gözettiğiniz bir kukla hazırlayınız Tartışma Kukla Hazırlama-II • Kuklanın çeşidini belirlemeden malzeme seçimi yapılabilir mi? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8 Özet Kukla Hazırlama-II •Kukla hazırlarken çocuğun ilgi ihtiyaç ve gelişim seviyesini temele almalıyız.Tüm gelişim alanlarına olumlu yönde katkı sağlayan bu oyun eğitim aracı yapılırken çocuğun güvenliğini tehlikeye sokmayacak malzemelerden hazırlanmalıdır. Özellikle artık materyaller kullanılarak ekonomik, özgün ürünler elde edilmelidir. Kolayca temizlenebilmeli ve yenilenebilir olmalıdır.Bir kukla küçük akseuar değişiklikleri ile farklı karaktere bürünebilmelidir. •Kukla hazırlarken izlenecek dört adım vardır.Bunlar; kukla çeşidini belirleme, kukla karakterini belirleme, kullanılacak malzemeyi belirleme ve kukla kalıbını hazırlamadır. Bu aşamalar kuklanın planlı bir şekilde yapılmasına yardım eder. •Kukla sahnesi okul öncesi kukla öğrenme merkezlerinin vazgeçilmezidir. Çocuklar bu sahneler eşliğinde kuklalarına bir mekân kazandırmış olurlar. Ayrıca bazı kukla çeşitleri sahne olmaksızın anlamsızdır: gölge kukla.Kuklaların çeşitlerine göre kukla sahneleri değişik biçimlere bürünür. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9 Ödev Kukla Hazırlama-II •Farklı kukla çeşitleri için hazırlanan kukla sahnelerindeki değişikliklerinin nedenlerini açıkladığınız bir kompozisyon yazınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10 Kukla Hazırlama-II DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi kukla hazırlanırken dikkat edilmesi gereken noktalardan değildir? a) b) c) d) e) Çocuğun yaşı Çocuğun ilgisi Çocuğun ihtiyaçları Eğitimin hedefleri Eğitimcinin istekleri 2. Aşağıdakilerden hangisi kukla yapımında dikkat edilecek noktalardan değildir? a) b) c) d) e) Karakteri en iyi yansıtacak kukla çeşidine karar verilmelidir. Oynatılacak alan dikkate alınmalıdır Karakterine uygun malzeme seçilmelidir Çocukların güvenliğini tehlikeye sokacak unsur taşımalıdır Estetik olmasına dikkat edilmelidir 3. Aşağıdakilerde hangisi kuklanın çocuğun sağlığına zarar vermemesi için özen gösterilecek kısımlardandır? a) b) c) d) e) Kullanılan boyanın güvenli olması Sivri batıcı delici aksesuar kullanılmaması Çabuk kir göstermeyen kumaşlar seçilmeli Parçaların iyi tutturulmuş olması Yıkanabilir olması 4. Aşağıdakilerden hangisi kuklanın yapımının aşamalarının sonuncusudur? a) b) c) d) e) Kukla çeşidini belirleme Kukla kalıbını hazırlama Kukla karakterini belirleme Kullanılacak malzemeyi hazırlama Kullanılacak dikiş tekniğini belirleme 5. Aşağıdakilerden hangisi kuklanın ekonomik olduğunu anlatır? a) b) c) d) e) Çocuğun yaşının dikkate alınarak hazırlanması Artık materyallerin değerlendirilerek hazırlanması Çocuğun ihtiyaçlarına göre planlanması Karakterin özellikleri incelenmeli bilgi toplanmalı Çocuğun gelişim seviyesi dikkate alınmalıdır 6. Kukla planlamanın ilk adımı aşağıdakilerden hangisidir? a) Çocukların yaşını bilme b) Kukla adını verme Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11 Kukla Hazırlama-II c) Kukla çeşidini belirleme d) Kukla yapım malzemesi belirleme e) Kukla karakteri belirleme 7. Kuklanın kadın, erkek, bebek, doktor, hemşire, öğretmen vb… gibi rollerinin belirlendiği kukla yapım aşaması aşağıdakilerden hangisidir? a) b) c) d) e) Kukla çeşidini belirleme Kukla karakterini belirleme Kukla giydirme Kukla oynatma Kukla kalıbını çıkarma 8. Bir ışık ve özel bir sahnenin kullanıldığı kukla çeşidi hangisidir? a) b) c) d) e) İpli kukla Çomak kukla Gölge kukla El kuklası Parmak kukla 9. Kukla sahnesi okul öncesi eğitimde hangi öğrenme merkezinde bulunur? a) b) c) d) e) Blok merkezi Manipülatif oyuncak merkezi Kukla merkezi Evcilik merkezi Fen ve matematik merkezi 10. Kukla oynatımı için kullanılacak kukla sahnesinin amacı aşağıdakilerden hangisidir? a) b) c) d) e) Kukla oynatıcısını geri plana atarak kuklayı öne çıkarmak Kuklaya ev yapmak Kuklanın yolunu yapmak Kukla oynatıcısının oturmasını sağlamak Kuklayı tamamlamak Cevap Anahtarı 1.E, 2.D, 3.C, 4.B, 5.B, 6.C, 7.B, 8.C, 9.C, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12 Kukla Hazırlama-II YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Atalay Ayşe, Okul Öncesinde Materyal Geliştirme, Kök Yayıncılık, Ocak-2011, Ankara. AVCI Neslihan, TURLA Ayşe, Kuklalar “Okul Öncesi Çocuklar İçin Kukla Yapımı ve Kullanımı”, Turan Ofset, 2003, İstanbul. KELLECi Derya, Okul Öncesi Eğitimde Materyal Geliştirme, Vize Yayıncılık, 2011, Ankara. MEGEP, Kuklalar, 2007, Ankara. Özhan Mevlüt, Kukla ve Gölge Tiyatrosu, Bursa Kültür A.Ş, 2010, Ankara. http://anneguncesi.blogcu.com/coraptan-kukla-yapimi/5801014 http://www.cerezforum.com/yaratici-drama-ve-etkinlikler/80597 makarnalarlakukla-yapimi-artik-materyal-etkinligi.html http://www.inciminci.com/?cat=42 http://www.karagozevi.com/image/karagozler/250/oyun1.jpg http://www.kuka.org.tr http://nokuruncocuklari.blogspot.com/2010/09/kask-kukla.html http://www.yorumla.net/kadinca-hobiler/1132214-kukla-nasil-yapilir.html http://www.yuvamerkezi.com/ti/3470/1986/Corap-Kukla-Ornekleri-2 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13