BÖLÜM 1 DEPOLAMANIN LOJİSTİKTEKİ YERİ ve ÖNEMİ 1 İÇERİK Depo ve Depolama Kavramları Depo Yönetiminin Amaçları Tedârik Zinciri, Lojistik ve Depo İlişkileri Deponun Şirket Organizasyonundaki Yeri Depolanan Malzeme Türleri Depo Sınıflandırması Özmal ve Kiralık Depo Karşılaştırması Lojistik Modellerde Depo Kullanımı 2 1.1. Depo ve Depolama Kavramları 3 Neden Stok Tutarız ? Stok, gelecekte oluşacak veya oluşabilecek gereksinimlere karşı genellikle depolarda bulundurulan malzemeler için kullanılan terimdir. Stok, tedârik zinciri yönetiminin çeşitli aşamalarında (tedârikçi- üretici-dağıtıcı-perakendeci-müşteri) önemli rollere sahiptir ve en temel amacı, belirsizliğe karşın tampon görevi üstlenmektir. 4 Neden Stok Tutarız ? Stok, üretim hızı ile tüketim hızının farklılaştığı zaman oluşur. Stok yapmamak için hızları eşitlemek gerekir. Ancak teknolojik (En Az Üretim Miktarı vb.) ve Ekonomik (Ölçek Ekonomisi, Ambalaj Büyüklüğü vb.) gereklilikler talepten fazla arz gerektirebilir. Dolayısıyla bir üründen bir partide yapılması gereken en az miktar talepten fazla olabilir, bu da stok oluşturur. 5 Neden Stok Tutarız ? Firmaların mâliyet kalemleri arasında en önemlilerinden biri de stok mâliyetleridir. Birçok firma “Just in time” diye anılan “Tam zamanında sıfır stoklu” çalışmaya odaklanmıştır ancak Tedârik Zinciri boyunca yer alan şirketlerin coğrafî olarak ayrı yerlerde konumlanmış olmalarından dolayı, zaman ve yer kullanımını sağlayabilmek için stok tutulur. 6 Neden Stok Tutarız ? Şirketlerin stok bulundurma nedenleri şunlardır: Satınalma, üretim ve nakliyede ölçek ekonomisinden yararlanmak. Üretim ve satış için sürekli bir kaynak bulundurmak. Üretim ve nakliyedeki değişkenlikler çerçevesinde arz ve talep arasındaki eşgüdümü sağlamak. Değişen pazar koşullarına (mevsimsellik, talep dalgalanmaları, rekâbet vb.) uyum sağlamak, talep belirsizliklerine karşı önlem almak. 7 Neden Stok Tutarız ? (devamı) Ürünlerin fiyatlarındaki belirsizlikler veya dalgalanmalar nedeniyle stok tutmak. İstenilen müşteri hizmet düzeyi (sipâriş karşılama oranı) ile orantılı en düşük toplam lojistik mâliyete ulaşmak. Kalite, arıza vb. sorunlar nedeniyle oluşan üretim hızındaki değişmelere karşı önlem almak. Üreticiler ile tüketiciler arasındaki zaman ve yer farklılıklarını ortadan kaldırmak. 8 Neden Stok Tutarız ? (devamı) Üreticilerin ve müşterilerin ‘tam zamanında’ felsefesine uygun sistemlerini desteklemek. Müşterilere her sipârişte tek ürün yerine ürünlerin bir karışımını göndermek. Atık veya geri dönüşümlü malzemelerin geçici olarak bekletilmesini sağlamak. 9 Neden Stok Tutarız ? Depolar temelde stok bulundurma gereksiniminden dolayı zorunlu olarak oluşmaktadır. Özetle depolama bir tercih değil zorunluluktur. Depolama için belli bir yatırım ve işletme gideri sözkonusudur. Ürünler önceden üretilip depolanmadığı zaman, talep hızı üretim hızını geçebilecek ve satış kaybını da beraberinde getirecektir. 10 Neden Stok Tutarız ? Depoda olması gereken en az stok miktarı, talep ve tedârik süresindeki belirsizliklere karşı tutulan miktardır. Bu, aynı zamanda bir alt sınır değeridir. Depoda olması gereken en fazla stok miktarı ise, depo büyüklüğünü belirleyen değerdir. Bu da, aynı zamanda bir üst sınır değeridir. Depo hacmi, ekonomik açıdan kabul edilebilir en yüksek gereksinimi karşılayabilir durumda olmalıdır. 11 Optimum stok değer, bu iki sınır arasında yer alır. STOK-DEPO GEÇİŞİ A Ürünü Yaz Sarfiyatı= 40 adet/gün Kış Sarfiyatı= 20 adet/gün Paletteki adet= 50 B Ürünü Yaz Sarfiyatı= 60 adet/gün Kış Sarfiyatı=20 adet/gün Paletteki adet= 40 30 gün 20 gün 20 gün 10 gün C Ürünü Yaz Sarfiyatı=10 adet/gün Kış Sarfiyatı=30 adet/gün Paletteki adet=40 12 gün KAÇ PALET GÖZÜ? 4 gün D Ürünü Yaz Sarfiyatı=20 adet/gün Kış Sarfiyatı=30 adet/gün Paletteki adet=15 60 gün 10 gün 40 gün 6 gün 20 gün 2 gün 12 Depo Kavramı Depo; tedârik zinciri içinde, malzemelerin, çeşitli amaçlarla ve değişik dönemlerde kullanılmak üzere korunması ve stoklanması amacıyla istiflendiği, saklandığı ve malzeme tipine göre tasarlanmış, farklı boyutlarda ve özelliklerde olabilen, kapalı veya açık alandır. Depolar, geleneksel yönetim anlayışında salt ürünlerin saklandığı yerler olarak algılanırken, günümüzün tedârik zinciri yönetimi anlayışında satışa destek yerler olarak görülmektedir. 13 Depo Kavramı Depolar, genellikle korumaktan çok bir akış noktası hâline gelmektedir. Çünkü firmaların artık stok hakkında bilgi vermek, küçük miktarlı sevkiyat ve depoyu birleştirme amaçlı kullanma eğilimleri artmaktadır. Ürünlerin zamana bağlı taleplerine uygun bir şekilde boşaltma ve yükleme işlemleri arasındaki zaman diliminde bekletildikleri, korumalı bir alandır. 14 Depo Kavramı Depolar, malzeme tedârikinden ürün sevkiyatına kadar olan faaliyetler dizisinin sürekli olarak gerçekleştirilmesinde önemli rol oynarlar. Dolayısıyla depo, satıcı-alıcı arasında önemli bir bağlantıdır. Depolar, firmalar için üretimde sürekliliği, pazara zamanında ürün yetiştirmeyi, dolayısıyla pazarda rekabet edebilmeyi sağlamaktadır. Depolar; üretim, dış ticaret, satış, distribütör, toptancı, nakliye, lojistik ve perakende şirketleri ile devlet kurumları tarafından kullanılabildiği için, depo yerine ‘antrepo’, ‘dağıtım merkezi’, ‘silo’, ‘tank’, ‘ardiye’ vb. kavramlar da kullanılabilmektedir. Ancak bunların her biri farklı anlamlar taşırlar. Depo daha genel bir kavramdır. 15 Depo Kavramı Depo, salt daha sonra kullanmak veya sevk etmek üzere ürünleri koyduğumuz bir yer olmayıp, lojistik bakış açısıyla en düşük mâliyetle, istenilen müşteri hizmet düzeyini gerçekleştirmede önemli bir yere sahiptir. Depolar birer mâliyet kaynağı olsalar da, ürünlerin bulunabilirliği için büyük önem taşıyan tesislerdir. Dolayısıyla mal ve hizmet üreticileri ürünlerinin bulunabilirlik oranını yükseltmek, hedeflenen müşteri hizmet düzeyine ulaşabilmek için çeşitli bölgelerde, çeşitli kapasitelerde depo kullanmaktadırlar. 16 Depo Kavramı Bunun yanında lojistik şirketleri de benzer şekilde kendi hizmetlerini etkin bir şekilde gerçekleştirmek için depo kullanmaktadırlar. Depolar; elleçleme, yükleme/boşaltma, koruma, aktarma yer ve ekipmanları ile idarî birim alanlarına sahip, tek veya çok katlı olabilirler. Çok katlı depolar, genellikle depo taban alanının az olduğu durumlarda depo kapasitesini arttırmak amacıyla kullanılırlar. Bu tip depolarda, asansör ve elevatör gibi düşey taşıyıcılar önem kazanır. 17 Depo Kavramı Depolarda manuel, yarı otomatik ve tam otomatik sistemler kullanılabilir. Eskiden depo kavramından, içine az veya çok sayıda ürün veya hammaddenin saklandığı, korunduğu yerler anlaşılırdı. Depo kayıtları çoğunlukla elle yürütülürdü. Bu kayıtlara göre var gözüken bir malın depoda bulunmayışı veya kayıtlarda yok gözüken bir malın fiziksel olarak bulunması durumları ile karşılaşılırdı. Ürün bulunana dek geçen süre içerisinde zaman kaybı ya da raf ömrü dolmasından dolayı hurdaya ayırma gibi olaylarla karşılaşılırdı. Bu nedenle sıklıkla sayım yapmak gerekirdi. 18 Depo Kavramı Günümüzde ise depolardaki manuel faaliyetler olabildiğince sınırlandırılmakta, izlenebilirlik artmakta ve otomasyona dayalı yönetime geçilmektedir. Otomasyona geçilmesi sonucunda; işçilik giderleri azaltılmakta, süreçlerin hızları arttırılmakta, hata oranları azaltılmakta, optimizasyon sağlanmakta, yeni yazılımlar ve barkod, RFID gibi otomatik tanımlama sistemleri kullanılmaktadır. 19 Depolama Kavramı Depolama gereksinimi çok eski zamanlara dayanmaktadır. Başlangıçta amaç, temel gereksinim maddelerinin, olumsuz çevre ve iklim koşullarından korunmasıydı. Çok sayıda tüketim malının üretildiği ve pazarlandığı günümüzde ise işletmeler, üretime giren hammaddenin veya üretimden çıkan yarı ürün ve ürünün taşınması sırasında bilgi eksikliklerinden doğan zararları en aza indirgemek istemektedirler. O nedenle artık her saniye değer kazanmıştır. Kalite sistemlerinin Türkiye’de uygulamaya alınması ile depolama alanlarında da olumlu bir değişim süreci başlamıştır. 20 Depolama Kavramı Depolama; belirli nokta(lar)dan gelen ürünlerin/yüklerin teslim alınıp, belirli bir süre korunup, belirli noktaya/noktalara gönderilmek üzere hazırlanmasıdır. İşletmelerin üretim sürecinde kullanacakları hammade, bileşen, yardımcı malzemeler ile bakım-onarım sarf malzemeleri ve yedek parçaların stoklanması ve yönetilmesine “malzeme depolama”, üretim sonrasında bitmiş ürünlerin stoklanması ve bu stokların yönetilmesine ise “ürün depolama” denilmektedir. Depolama fonksiyonunun gereksinimleri, ürün özelliklerine ve ürünlerin konumlandığı sektörün yapısına göre değişmektedir. 21 Depolama Kavramı Bu kavram; depolardaki ve dağıtım merkezlerindeki tüm işlevleri içerir. Depolanan malzemelerin çoğu, depolarda; mal kabul, istifleme/yerleştirme, toplama ve sevkiyat olmak üzere dört şekilde elleçlenmektedir. Tedârik Zincirinde önemli bir mâliyet kalemi olan depolama, hareket hızı sıfır olan bir taşımadır (Saatte sıfır kilometre taşıma). 22 Depolama Kavramı Depolama, müşteriler için zaman ve yer yararı sağlayan ve katma değerli hizmetler sunan bir fonksiyondur. Deponun zaman yararı, ürünlerin kullanım zamanı gelinceye kadar uygun ve güvenli koşullarda korunmasını, yer yararı ise, müşterilerin ürünlere uygun teslim süresi içinde kolayca erişebilmesini sağlayan mekânları ifâde eder. Bu şekilde fiziksel dağıtımın ekonomik güvenilirliği, teslim zamanının iyileştirilmesi ve talebe hızlı tepki verilmesi olanaklı duruma gelir. Lojistik yararları ise; nakliye masraflarından tasarruf yapmak üzere taşımaların konsolidasyonu (birleştirilmesi) ve farklı tedârikçilerden gelip aynı müşteriye gidecek ürün karmalarının hazırlanmasıdır. 23 Depolama Kavramı Ürüne ait son işlemlerin bekletilerek depolarda yapılması (erteleme – postponement) olanağını sağlar. Tersine lojistik faaliyetlerini kolaylaştırır. Depolarda; hafif montaj, kitting, demontaj, mal bölme, birleştirme, etiketleme, paketleme vb. hizmetler, katma değerli hizmetler olarak adlandırılır. Şirketin salt lojistik operasyonlarına ve bunların mâliyetine değil, genel performansa ve mâliyete de etki eder. 24 Depolama Kavramı Günümüzde rekâbet ve müşteri odaklılık artmakta, depo ölçekleri büyümekte, kent dışına gidilmekte, yeni ekipmanlar kullanılmakta, alanı verimli kullanmak önem kazanmakta, daha fazla ürün çeşidi elleçlenmekte, daha sık (toplam sipâriş sayısı fazla) ve daha küçük miktarlı sipâriş partisi sevkiyatları gerçekleştirilmekte (palet bazından koli hattâ adet bazına inilmekte), daha fazla ürün (SKU) ve katma değerli hizmet talebi oluşmakta, gerçek zamanlı bilgi gereksinimi (izlenebilirlik) artmakta, daha fazla iade işlemi olmakta, sipâriş çevrim (işlem) süreleri kısalmakta, daha az hata marjlarına izin verilmektedir. Tüm bunlar depolamanın önemini arttırmaktadır. 25 Depolama Kavramı Depolamanın başlıca 3 temel fonksiyonu vadır: Hareket, Stoklama ve Bilgi Transferi. Hareket kapsamında mal kabul, yerleştirme, mal aktarma/transfer, toplama, çapraz sevkiyat ve sevk eylemleri gerçekleştirilir. Stoklama, malzemenin özelliklerine uygun olarak saklanması/korunması’dır. Yarı kalıcı olarak nitelenebilecek stoklama şekli, güvenlik stoğu veya mevsimsel stoklar için yapılır. 26 Depolama Kavramı Bilgi Transferi ise ilk iki işlevi birleştiren önemli bir depolama fonksiyonudur. Stok, depo içi hareketler, depo içi lokasyonlar vb. bilgiler, yöneticilere gereken şekilde sunularak, zamanında ve doğru kararlar vermeleri sağlanır. Stok düzeylerinde, ürün girişlerinde, stok tutma lokasyonlarında, “inbound” ve “outbound” sevkiyatta, müşteri verilerinde, depolama alanı kullanımları ve personel hakkında bilgi depo operasyonlarının başarılı bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Firmalar kağıt işlemlerini azaltmak istemelerine rağmen hâlâ işlemlerin büyük bir kısmı, kağıt üzerinde gerçekleşmektedir. Elektronik Veri Değişimi (EDI) ve 27 barkodlama sâyesinde bu bilgi transferinin doğruluğu ve hızı artmıştır. 1.2. Depo Yönetiminin Amaçları Mâliyet Esneklik Zaman Hız 28 Temel Amaç Temel Amaç, deponun etkin ve verimli yönetimi, diğer bir deyişle, malın depolanması ve dağıtılması işleminin en kısa sürede ve en az hatayla yapılmasıdır. Bu çerçevede diğer amaçlar aşağıda belirtilmiştir: 29 Diğer Amaçlar En az alanda/hacimde en fazla depolamayı gerçekleştirmek (Depo kapasitesinin verimli kullanımı) SADECE YATAYA (ZEMİN) DEĞİL ... DİKEYE (YÜKSEKLİK) DE BAK 30 Diğer Amaçlar (devamı) Depo ekipmanlarını verimli kullanmak İşgücünü verimli kullanmak, görev atamalarını en etkin şekilde yapmak, elemanların erişim sürelerini (travel time) azaltmak ve bu amaçla en uygun yerleşimi gerçekleştirmek Depo yerleşim ve iş plânına uygun hareket etmek Elleçlenen ürün çeşidini (SKU) ve miktarını arttırmak Mâliyetleri düşürmek (Depo işletmesi açısından kârlılığı arttırmak) 31 Diğer Amaçlar (devamı) Sipâriş verilmesi durumunda, stok elde bulundurma mâliyetlerini azaltmak Talepleri hızla karşılamak (Hızlı toplama, sipâriş işleme süresinin düşürülmesi) Fire ve kayıp oranlarını azaltmak (Depolanan ürünün korunmasını sağlamak) Depo süreçlerinin otomasyon düzeylerini arttırmak Veri güvenilirliğini arttırmak (Fiziksel stok tâkibi) 32 Diğer Amaçlar (devamı) İzlenebilirliği sağlamak Hatasız sevkiyat yapmak (Sevkiyat doğruluğunu arttırmak) Depo varlıklarını ve ürünleri korumak (Etkin güvenlik) Değişen lojistik işlemlere uyum sağlamak (Katma değerli işlemler) Yasal düzenlemelere uymak Malzeme akışını (streamline) iyileştirmek Lokasyonlar arası malzeme ikmâlini zamanında gerçekleştirmek Tüm malzemelere erişilebilirliği en üst düzeye çıkartmak 33 1.3. Tedârik Zinciri, Lojistik ve Depo İlişkileri 34 Tedârik Zinciri ve Yönetimi Tedârik Zinciri; bir ürünün ilk maddesinden başlayarak, tüketiciye ulaşması ve geri dönüşümünü de içeren tüm süreçlerde yer alan tedârikçi, üretici, distribütör, perakendeci ve lojistikçilerden oluşan bir bütündür. Tedârik Zinciri Yönetimi [1]; tedârik zincirinin ve bu zincir içinde yer alan tüm şirketlerin uzun vâdeli performanslarını arttırmak amacıyla, sözkonusu şirketlere ait işletme fonksiyonları ve plânlarının, zincirdeki tüm şirketleri içerecek şekilde, sistematik ve stratejik eşgüdümüdür (CSCMP). 35 Tedârik Zinciri ve Yönetimi Tedârik Zinciri Yönetimi [2]; hedeflenen müşteri hizmet düzeyini en düşük mâliyette karşılamak, doğru zamanda, doğru miktarda ve doğru yerde mal üretimi ve dağıtımını sağlamak üzere tedârikçiler, üreticiler, distribütörler ve perakendecileri en verimli şekilde bütünleştiren bir yaklaşımdır (Simchi-Levi, D., P. Kaminsky and E. Simchi-Levi, 2003). 36 Tedârik Zinciri (Big Picture) Tedârikçiler Tüketiciler Distribütörler Üreticiler Perakendeciler MALZEME, BİLGİ ve PARANIN AKIŞI MALZEME SATICI BİLGİ PARA ALICI 37 Tedârik Zinciri ve Depolar Ticarî işletmelerin stok mâliyetlerinin düşürülmesi ve malların hedef pazara zamanında sunulması, dikkate alınması gereken noktalardır. Bu çerçevede depolama, firmaların içinde bulundukları tedârik zinciri boyunca stratejik bir süreç oluşturmaktadır. Depolar, bir tedârik ağında yer alan tedârikçiler, üreticiler, distribütörler ve müşteriler arasındaki önemli bağlantı noktalarıdır. Tedârik zinciri üzerindeki mal hareketinin çeşitli nedenlerle durduğu bir zincir halkası olan depolar, zincirdeki akışın düzenli duruma getirilmesinde bir araç görevi görürler. 38 Tedârik Zinciri ve Depolar Depolar birer mâliyet öğesidir, ancak kendisinden önceki ve sonraki operasyonlarda ekonomiklik ve verimlilik yaratarak, tedârik zincirinin optimizasyonunu sağlamaları açısından vazgeçilmezdir. 39 Tedârik Zinciri ve Depolar Tedârikçiler Dağıtım Deposu Üretici Depo Depo Tüketiciler Perakende Deposu 40 Lojistik ve Lojistik Yönetimi Lojistik; taşımacılık, depolama, paketleme ve katma değerli işlemlerden oluşan fiziksel akış ile gümrük, sigorta, gözetim, stok yönetimi ve sipâriş yönetiminden oluşan hizmet akışıdır. Lojistik Yönetimi; Müşteri gereksinimlerini karşılamak üzere, üretim noktası ve tüketim noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki akışları ile depolanmalarının etkin ve verimli bir şekilde plânlanması, uygulanması ve kontrolünü içeren tedârik zinciri süreci aşamasıdır (CSCMP). Lojistiğin 7 doğrusu Ürün Miktar Mâliyet 7 Doğru Müşteri Şekil Zaman Yer 41 Şirketlerin Lojistik Süreçleri Lojistik Çıktıları Lojistik Girdileri •Tesis ve Donanımlar •İnsan Kaynakları •Bilgi Kaynakları LOJİSTİK YÖNETİMİ Plânlama Uygulama Kontrol •Finansal Kaynaklar • • • • • Doğru Ürünün Doğru Yere Doğru Miktarda Doğru Zamanda En Düşük Mâliyetle • Doğru Şekilde • Hasarsız teslimi Tedârikçiler Müşteriler Tedârik (Inbound) Lojistiği Üretim Lojistiği Tersine Lojistik Sevkiyat (Outbound) Lojistiği Tersine Lojistik 42 Lojistik ve Tedârik Zinciri Farkı Tedârikçi Müşteri/Tedârikçi Üretim Üretim Lojistik Müşteri/Tedârikçi Lojistik Lojistik Tüketici Üretim Lojistik Lojistik Lojistik Bilgi Ürün Nakit Tüketicinin hizmet gereksinimi, tedârik zincirini belirler. 43 Temel Lojistik Faaliyetler Sipâriş Yönetimi DEPOLAMA Taşımacılık Sigorta LOJİSTİK Muayene/ Gözetim Stok Yönetimi Paketleme ve Katma Değerli İşler Gümrük 44 Lojistik ve Depolama Lojistik hareketlerinin zamanında ve sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi için, malın niteliğine ve niceliğine göre güvenli bir şekilde istiflenmesi, depolanması ve bilgisayar desteği ile kayıt altına alınması gerekmektedir. Depolama fonksiyonu, kapıdan kapıya teslim ve tedârik zinciri yönetimi anlayışının önemli halkalarından biridir. Lojistik hizmet sağlayıcılar, lojistik faaliyetlerini yürütürken, mal sevkiyatında, malların konsolidasyonu (birleştirilmesi) vb. işlemler için depolara gereksinim duyarlar. 45 Lojistik ve Depolama Depo Yönetimi ayrı bir uzmanlık alanı olarak gelişme göstermiş ve lojistik faaliyetlerin ayrılmaz bir parçası durumuna gelmiştir. Depolama, hammadde, yarı ürün ve bitmiş ürünleri, başlangıç ve tüketim noktalarında ya da bunların arasında stoklayan ve yönetime stoklanan ürünler hakkında bilgi veren lojistik sisteminin ana faaliyetlerinden biridir. 46 Lojistik ve Depolama Klasik anlayışa göre depolama, arz ve talebi dengeleyen ve ürünlerin saklandığı bir yer olarak kabul edilir. Bu da ürünlerin kaybına, hasarlanmalara ve gecikmelere neden olabilir. Teknolojinin gelişmesi, depolama gereksinimlerini de en aza indirmiştir. Buna karşın, farklı ürünler için hızlı ve ekonomik stok ikmâli bakımından özellikle toptancı düzeyinde depolama gereksinimi artmış ve “klasik depoculuk” anlayışı, yerini “dağıtım depoculuğu” na bırakmıştır. 47 Lojistik ve Depolama Dağıtım depoculuğu bir lojistik sistem içinde yer alan ve amacı müşterilere en düşük mâliyetle, istenen müşteri hizmet düzeyini sağlamak olan, ürün akışına ağırlık veren bir mekândır. Önemli olan ürünlerin stokta bekleme süresini azaltmak, diğer bir deyişle stok devir hızlarını arttırmaktır. 48 Lojistik ve Depolama Lojistik faaliyetler sonucu oluşan mâliyetleri beş ana başlık altında toplayabiliriz: 1. Sipâriş Çevrim Mâliyeti 2. Depolama Mâliyetleri 3. Stok Mâliyetleri 4. Taşıma Mâliyetleri 5. Genel Yönetim Giderleri Depolama mâliyetleri, toplam mâliyet içinde ikinci sırada yer alan önemli bir kalemdir. 49 Depolama Kararları Depolama kararları stratejik, taktik ya da operasyonel olabilir. Stratejik düzey depo tasarımı çalışmaları temel olarak teknik (süreç akışı, ana sistemler) ve ekonomik (en az yatırım veya operasyonel mâliyetler) olarak depoların performanslarına odaklanmaktadır (Rouwenhorst ve diğ., 2000). Stratejik kararlar, lojistik kaynaklarının dağıtımı ile ilgilenir ve genellikle uzun dönemli ve proje çalışması şeklindedir. 50 Depolama Kararları Stratejik kararlar kapsamında yer alan çalışma konuları şunlardır: Depo tasarım metodolojisinin belirlenmesi Depoların veya dağıtım merkezlerinin yerlerini belirleyen lojistik ağ tasarımı çalışması, Depo yeri seçimi, yerel küçük depoların bir bölgesel dağıtım merkezi çatısı altında toplanması Depolama kapasitesinin(palet, vd) belirlenmesi (sizing) Depo yerleşiminin(en, boy, yükseklik) belirlenmesi (dimensioning) Otomasyon düzeyinin (Manuel, Mini-Load, AS/RS) belirlenmesi Raf dışı taşıma sisteminin (manuel, konveyör, vd) belirlenmesi 51 Depolama Kararları (devamı) Depo ve/veya depoların; firma özkaynaklı olarak, kiralama ve finansal kiralama yolu ile veya bunların farklı kombinasyonlarından hangisi ile sahiplenileceği Depolama faaliyetlerinin dış kaynak (3. parti lojistik hizmet sağlayıcı) kullanımına verilmesi 52 Depolama Kararları Alınan stratejik kararlar doğrultusunda ekipman seçimi, organizasyon yapısı, insangücü plânlama vb. gibi orta vâdeli konular, taktik kararlar kapsamında değerlendirilir. Taktik kararlar kapsamında yer alan çalışma konuları şunlardır: Ekipman seçimi Depolama yönteminin (statik-tahsisli, dinamik-tesadüfi) seçimi Organizasyon yapısının belirlenmesi Kaynak (insangücü, ekipman, vd.) plânlama Sipâriş toplama(sipariş, parti, bölgesel, market bazı, vd) yöntemleri 53 Depolama Kararları Operasyonel kararlar, lojistik performansının gerçekleştirilmesi ve kontrolü ile ilgili kararlardır. Bu kararlar genellikle kısa süreli ve rutin olup, işgücü ve ekipman operasyonları ile ilgilidir. Lojistik sistemin performansı ve eşgüdümü odaklı kararlar genellikle operasyonel bazlıdırlar. Örneğin depo yöneticisinin depo elemanlarına iş dağıtımı, operasyonel bir karardır. 54 Depolama Kararları Operasyonel kararlar kapsamında yer alan çalışma konuları şunlardır: Mal kabul ve sevkiyat Parti oluşturma (batching) Ayırma/sınıflandırma (sorting) Bekleme (dwell) noktası belirlenmesi Otomatik depo (AS/RS) işletimi Depolama, rotalama ve sıralama 55 1.4. Deponun Şirket Organizasyonundaki Yeri 56 Deponun Şirket Organizasyonundaki Yeri GENEL MÜDÜR SATIŞ / PAZARLAMA TEDÂRİK ZİNCİRİ MALÎ-İDARÎ İŞLER ÜRETİM DİĞER 57 Deponun Şirket Organizasyonundaki Yeri (Hizmet Alan Kuruluşlar için) TEDÂRİK ZİNCİRİ YÖNETİCİSİ YURTİÇİ TEDÂRİK PAKETLEME TALEP ve ARZ PLÂNLAMA DEPOLAMA MALZEME DEPOLAMA ve İÇ LOJİSTİK ÜRÜN DEPOLAMA ve DIŞ LOJİSTİK SİPÂRİŞ YÖNETİMİ DIŞ TİCARET OPERASYON İTHALAT İHRACAT 58 1.5. Depolanan Malzeme Türleri 59 Malzemelerin Sınıflandırılması Kullanılabilir cisimler yapmak amacı ile doğal ya da yapay olarak üretilmiş maddelere malzeme denir. Malzemeler Katı, Sıvı ve Gaz olmak üzere üç temel gruba ayrıştırılabilir. Depo personeli, malzemeler hakkında yeterli bilgiye (Üretimde yapılan işlemler, ilgili teknik terimler, ölçme yöntemleri, yaygın hatalar ve malzemelerin gerçekte nerelerde kullanıldığı vb.) sahip olmak durumundadır. Özellikle malzemeyi kontrol yetkisi varsa bu daha önemlidir. Depo tasarımı ve yönetiminde, depolanacak malzemelerin tanımları iyi yapılmalıdır. 60 Malzemelerin Sınıflandırılması Maddeler; hâl (katı-sıvı-gaz), karakteristik özellikler ve miktar olmak üzere üç ana ölçüte göre dikkate alınırlar. Depolanacak mallar, kurulacak depolama sisteminin tasarım özelliklerinin saptanmasında ve yapı türünün belirlenmesinde en önemli rolü oynarlar. 61 Malzemelerin Sınıflandırılması Malzemeler aşağıdaki şekillerde de sınıflandırılabilmektedir: 1) Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı 2) Kuru, soğuk ve donuk (örneğin gıda maddeleri) 3) Dökme (yığma) ve parça (tane hâlinde) 4) Gümrüklü ve gümrüksüz Depolamaya konu olan ürünler fiziksel, kimyasal ve ticarî özellikleri bakımından hassasiyet gerektirir. 62 Malzemelerin Sınıflandırılması GTİP, Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu’nun kısaltmasıdır. Ülkemizde, genel olarak tarife cetvelinin yerine kullanılan GTİP, aslında Gümrük Tarife Cetveli’nde 12’li koda verilen addır. Tüm dünyada, her ülkenin tarife cetvelinin esasını Armonize Sistem oluşturmaktadır. Resmi adı Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi (The Harmonized Commodity Description and Coding Systems) olan Armonize Sistem, uluslararası ticarete konu olan tüm mallar için kullanılan uluslararası bir ticarî sınıflandırma sistemidir. Armonize Sistem’de ticarete konu tüm ürünler belirli bir mantık ve sistematik çerçevesinde sınıflandırılmıştır. 63 Malzemelerin Sınıflandırılması Uluslararası düzeyde Armonize Sistem ile ilgili düzenlemeler, Dünya Gümrük Örgütü tarafından yapılmaktadır. Türkiye’de, dar anlamada Armonize Sistem, geniş anlamda ise tarife cetveli ile ilgili sorumlu kurum Gümrük Müsteşarlığı’dır. Dünya’da yaklaşık 200 ülke ve ekonomi bu sistemi kullanmaktadır. Gümrüklerde, ürünler bu kodlar üzerinden kayıt altına alınmaktadır. Her bir eşya/eşya grubu için bir GTİP bulunmaktadır. Ticarete konu olan eşyalar gümrükte işlem görürken, bu kodlar üzerinden işlem görmektedir. 64 GTİP Sınıflandırması Canlı hayvanlar, hayvansal ürünler Bitkisel ürünler Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve bunların parçalanma ürünleri; hazır yemeklik katı yağlar; hayvansal veya bitkisel mumlar Gıda sanayii müstahzarları; meşrubat, alkollü içkiler ve sirke; tütün veya tütün yerine geçen işlenmiş maddeler Mineral maddeler Kimya sanayii ve buna bağlı sanayi ürünleri Deriler, köseleler, kürkler ve bu maddelerden mamül eşya; saraciye eşyası ve eyer ve koşum takımları; seyahat eşyası, el çantaları ve benzeri mahfazalar; hayvan bağırsağından mamül eşya (ipek böceği guddesi hariç) 65 GTİP Sınıflandırması (devamı) Plastik ve ürünleri, kauçuk ve ürünleri Ağaç ve ahşap eşya; odun kömürü; mantar ve mantardan mamül eşya; hasırdan, sazdan veya örülmeye elverişli diğer maddelerden mamüller; sepetçi ve hasırcı eşyası Odun veya diğer lifli selülozik maddelerin hamurları; geri kazanılmış kağıt veya kağıt ve karton döküntü, kırpıntı ve hurdalar; kağıt, karton ve mamülleri Dokumaya elverişli maddeler ve bunlardan mamül eşya Ayakkabılar, başlıklar, şemsiyeler, güneş şemsiyeleri, bastonlar, iskemle bastonlar, kemerler, kamçılar, kırbaçlar ve bunların aksamı; hazırlanmış tüyler ve bunlardan mamül eşya; yapma çiçekler; insan saçından mamül eşya 66 GTİP Sınıflandırması (devamı) Taş, alçı, çimento, amyant, mika veya benzeri maddelerden eşya; seramik ürünleri; cam ve cam eşya Tabii inciler veya kültür incileri, kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, kıymetli metallerle kaplama metaller ve bunlardan mamül eşya; taklit mücevherci eşyası; metal paralar Adi metaller ve adi metallerden eşya Makinalar ve mekanik aygıtlar; elektrik malzemeleri: bunların aksam ve parçaları; ses kaydediciler ve kaydedilen sesi yeniden vermeye özgü aygıtlar, televizyon görüntü ve ses kaydedicileri ve kaydedilen görüntü ve sesi yeniden vermeye özgü aygıtlar, bunların aksam, parça ve teferruatı Nakil vasıtaları 67 GTİP Sınıflandırması (devamı) Optik alet ve aygıtlar, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar alet ve aygıtları, tıbbî veya cerrahî alet ve aygıtlar; saatçi eşyası; müzik aletleri; bunların aksam, parça ve aksesuarı Silahlar ve mühimmat; bunların aksam, parça ve aksesuarı Muhtelif mamül eşya Sanat eserleri, kolleksiyon eşyası ve antikalar 68 ADR Sınıflandırması ADR Konvansiyonuna göre tehlikeli maddenin tanımı şöyledir: Tehlikeli maddeler; doğaları, özellikleri, durumları itibari ile taşımacılık ile bağlantılı olarak; genel güvenliği ve düzeni, toplumu, yaşam kaynaklarını, hayvanları ve bitkileri tehlikeye düşürebilecek olan maddelerdir. Bu Konvansiyon kapsamında yapılan tehlikeli madde sınıflandırması aşağıdadır: 69 ADR Sınıflandırması (devamı) Sınıf 1- Patlayıcı Madde ve Nesneler Sınıf 2.1- Yanıcı Gazlar Sınıf 2.2- Yanıcı ve Zehirli Olmayan Gazlar Sınıf 2.3- Zehirli Gazlar Sınıf 3- Yanıcı Sıvı Maddeler Sınıf 4.1- Yanıcı Katı Maddeler Sınıf 4.2- Kendi Kendine Yanan Maddeler Sınıf 4.3- Su İle Temasında Yanıcı Gaz Çıkaran Maddeler Sınıf 5.1- Yakıcı (oksitleyici) Maddeler Sınıf 5.2- Organik Peroksitler (2007’de yılında değişmiştir. Alt sarı/ üst kırmızı ve ortada alev) Sınıf 6.1- Zehirli Maddeler Sınıf 6.2- Bulaşıcı Maddeler Sınıf 7- Radyoaktif Maddeler Sınıf 8- Aşındırıcı Maddeler 70 Sınıf 9- Farklı Tehlikeleri Olan Madde ve Nesneler [6] Özel Koruma Önlemleri Gereken Ürünler Özel koruma önlemleri alınması gerekebilecek malzeme türlerine örnekler şunlardır: Çimento Makinalar Kereste Donanım Metal Tekstil malzemeleri Lastikler İlaç Tarım ürünleri Gıda 71 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi Çimento: Çimento ıslanınca veya nemlenince katılaşır. Bu nedenle kuru, ısıtmalı binada ve döşemeden yukarıda korunmalıdır. Çünkü ısıtılan bir binada dahi beton düşemede oluşan buharlaşma zarara neden olabilir. Çimento normalde sağlam kağıt torbalarda korunur. Ancak açıkta korunuyorsa daha çok ilgi gerektirecektir. 72 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi Kereste: Kereste ıslandığında bozulmaya elverişli duruma gelir ve pek çok mantarın ve bakterinin yerleşmesine neden olur. Kesilmiş kereste en iyi şekilde kapalı yerlerde veya kenarları açık üstü kapalı yerlerde korunur. Tahtalar üst üste konarak depolanmamalıdır. Aralarına parçalar konularak hava dolaşımı sağlanmalıdır. 73 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi Metal: Tüm metallar az veya çok paslanmaya mâruz kalırlar. Özellikle demir ve çelik, bundan daha fazla etkilenirler. Eğer uzun süre depolanacaklar ise, özellikle parlak kaplamalı çelik barlar ve açıkta korunan metaller; yağ, gres veya bu tip koruyucu maddelerle kaplanmalıdır. Buna istisnâ olarak dökme demir vardır. Dökme demir, açığa yaşlanma amacıyla konulur, bu sâyede iç yapısının dengeli duruma gelmesi sağlanmış olur. Bu durumda dış yüzeyin uğradığı paslanmanın önemi yoktur. 74 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi Lastikler: Eğer lastikler üst üste konulmuş yığınlar olarak korunuyorsa, oluşan ağırlık ile alttakilerin yapısı bozulabilir. Bu nedenle bu tür uygulamadan kaçınılmalıdır. Lastikler dişleri üzerinde dik olarak uygun şekilde düzenlenmiş katlar hâlinde korunmalıdır. Çok fazla sıcaklık, plastik vb. malzemeye zararlıdır. Lastikler bu nedenle ısıtıcı ve radyatörlerden uzak tutulmalıdır. 75 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi Tarım Ürünleri: Çeşitli sebzeler, hasat zamanı arasındaki uzun sürede depolanmak zorunda olabilir. Eğer gerekli özen gösterilmezse küflenebilir veya çürüyerek haşerâtın zararına mâruz kalabilir. Kutulanmış sebzeler kuru tutulmalı ve ilaçlanmalıdır. Bu ilaçlama, haşerât ve bozulmaya karşı olmalıdır. Bâzı durumlarda bu işlem; raftan indirme, ilaçlama ve rafa koyma aşamalarını da içerebilir. 76 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi Makinalar ve Donanım: Eğer makina veya pahalı donanımın belirli bir süre korunması gerekiyorsa, bozulmalarını önlemek için bunların tümüyle hava geçirmez, uygun bir plastik ambalaja konulması gerekir. Parlak bakırın polietilen çantalarda korunması buna örnek olarak verilebilir. 77 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi Tekstil Malzemeleri: Tekstil ürünlerinin en önemli sorununun güvelenme olduğu bilinmektedir. Ayrıca ıslanınca çürümesi de olasıdır. Bunları engellemek için güvelere karşı kimyasal ilaçlar kullanmak ve hava geçirmez paketlere koymak tavsiye edilebilir. Eğer kumaşlar top hâlinde korunuyorsa, bunları belirli aralıklarla açıp kontrol etmek gereklidir. 78 Malzeme Türleri-Depolama İlişkisi İlaç: İlaç malzemelerinin depolanması, GSP (Good Storage Practices: İyi Depolama Uygulamaları) ve GDP (Good Distribution Practices: İyi Dağıtım Uygulamaları) ile Sağlık Bakanlığı mevzuatlarına tâbidir. Dolayısıyla sıcaklık ve nem kontrolü, bâzı ürünler için soğuk zincir uygulamaları, narkotikler için özel kilitli alanlar oluşturulması, karekod uygulamaları ve promosyon malzemesi desteği gerekir. Ayrıca yağmurlama sistemi, personelin periyodik sağlık kontrolü, deponun kolay temizlenebilir olması, FIFO kuralının uygulanması, kırılma riski olan ambalajlı ürünler (serum ve ampuller) için önlem alınması gerekecektir. 79 1.6. Depo Sınıflandırması 80 Depo Türleri Depolar, taşıdıkları niteliklere bağlı olarak, hammadde deposu, ürün deposu, yedek parça deposu, tekstil deposu, tehlikeli madde deposu, soğuk hava deposu ve antrepo gibi farklı türlere ayrılabilmektedir. Dolayısı ile faaliyet alanına bağlı olarak bir deponun işleyiş biçimi, özellikleri, teknoloji ve ekipman tercihleri ile yönetim anlayış ve uygulamaları, birbirinden farklı olmaktadır. 81 Depo Türleri Depolar aşağıdaki ölçütlere göre sınıflandırılabilir: İşletme fonksiyonuna göre Ürünün türüne ve özelliklerine göre Üretim sürecine göre Mülkiyet şekline göre Dış cephe tipine göre Saklama birimine göre Coğrafî konuma göre Otomasyon düzeyine göre Antrepolar 82 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar 1. Geleneksel Depo (Warehouse): Fabrika veya satış mağazası içinde veya çok yakınında bulunan, ürünlerin çoğunlukla gereksinim ânına kadar uzun süre kaldığı tesistir. Îmalat ve satış destek amaçlıdır. Giriş- çıkış hareketleri düşük düzeydedir. Hammadde depoları, arşiv depoları, mevsimsel ürün depoları örnek olarak verilebilir. 83 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar 2. Dağıtım Merkezi (Distribution Center): Müşterinin talep ettiği ürünleri, kısa sürede karşılamaya yönelik, dağıtım fonksiyonuna ve perakendeye destek amaçlı olarak kurulmuş büyük ölçekli, müşteri sipârişlerine göre hızlı, sık ve yoğun sevkiyatlara uygun bir tesistir. Çok çeşitli ürünleri içerir. Stoklar düşük düzeyde tutulur. Stok devir hızları yüksektir. Müşterilere toplu sevkiyat gerçekleştirmek üzere birden fazla firmadan gelen ürünlerden ürün karması hazırlanır ve sevkedilir. Ürünlere yönelik depolama, katma değerli işlemler, elleçleme, ambalajlama ve sevkiyat işlemleri yapılır. 84 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar Dağıtım merkezine taşımalarda nakliye ölçek ekonomisi sağlanır. Âni talep değişikliklerine karşı kayıp satışı önler. Ürün hareketi, girişte palet bazında iken, çıkışta koli-kutu-kasa bazında gerçekleştirilir. Küçük perakendecilere ürün dağıtımına yönelik toptancı ve distribütör depoları da küçük ölçekli dağıtım merkezleri olarak tanımlanır. 85 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar Depo-Dağıtım Merkezi Karşılaştırması Sipariş Miktarı Sipariş Sıklığı Stok Devir Hızı Tedârikçi Sayısı Hata Oranı Dokümantasyon Paketleme Tipi Depo Büyük Seyrek Düşük Az Düşük Kağıt Ağırlıklı Duruma göre Dağıtım Merkezi Küçük Sık Yüksek Çok Sıfıra yakın Elektronik Standart 86 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar 3. Toplama Merkezi (Consolidation Center): Tedârikçilere yakın, üreticiye destek amaçlı tesistir. Stoklar düşük düzeyde tutulur. Stok devir hızları yüksektir. Farklı tedârikçiden alınan farklı ürünler birleştirilerek, üreticiye yönelik taşımalarda nakliye ölçek ekonomisi sağlanır. Farklı tedârikçilerden ürünlerin toplanması ile üreticiye küçük miktarlarda sevkiyat sağlanarak stok mâliyetleri düşürülür. Örneğin bir otomobil fabrikasının belli bir bölgeden gelecek, farklı tedârikçilere ait parçalar, bölgenin merkezî konumunda bulunan bir noktada konsolide edilerek otomobil fabrikasına gönderilebilmektedir. 87 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar 4. Aktarma Merkezi (Hub): Genelde farklı taşıma modları (havayolu, karayolu) veya aynı taşıma modunda farklı araçlar (kamyon, kamyonet) arasında ürünlerin aktarıldığı, ürünlerin çok kısa süreli olarak kaldığı tesistir. Ürünlerin salt giriş (ürün kabul) ve çıkış (sevk) işlemlerinin yapıldığı çapraz sevkiyat (crossdocking) noktalarıdır. Genellikle ürünler ertesi güne kalmaz. Aktarım merkezleri arası taşıma mâliyetlerinden tasarruf ve aktarma merkezi bazında hızlı hizmet olanağı sağlanır. Tedârik zinciri içinde bir lojistik hizmet noktasıdır. En tipik örneği, kargo firmalarının kullandığı aktarma merkezleridir. Aktarma Merkezi - 01 - Danzas.mpg Aktarma Merkezi - 02 - Transoflex.mpg Aktarma Merkezi - 03 - UPS.mpg 88 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar 5. Sipâriş İşleme Merkezi (Order Fullfillment Center): Bireysel müşteri sipârişlerinin alınıp paketlendiği ve gönderildiği tesistir. Genellikle internet ve telefon üzerinden alınan sipârişlerin karşılandığı yerler olup, bireysel tüketicilerin taleplerini karşılamaya yöneliktir. Dolayısıyla çoğunlukla palet veya koli bazında değil; kutu veya adet bazında toplama yapılır. Elle toplamaya uygun, yüksek olmayan raflara sahip depolardır. Ürünü müşteriye ulaştırmada genelde kargo sistemi kullanılır. Sipariş İşleme Merkezi - 01 - Wehkamp - Mail Order House.mpg 89 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar 6. Terminal Depo: Büyük kapasitelere sahip, büyük ölçekli pazarların merkezî noktalarında çok sayıda üretici ve dağıtıcı şirket ile lojistik şirketlere bağımsız depo olarak hizmet veren tesistir. Bu tür depoların genel özellikleri şunlardır: 90 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar 24 saat işletme olanağı Esnek (İsteğe göre değişebilen) kullanım alanları, yeterli depo yükseklikleri ve aks aralıkları, farklı depo tipleri, tek katlı yerleşim, yüksek zemin yük taşıma kapasitesi Yeterince manevra, park ve kullanım alanları ile yeterli yükleme rampası İdeal biçimde yerleştirilmiş ve düzenlenmiş ofisler A sınıfı depo ve ofis standartları Fiberoptik data altyapısı ve jeneratör Mükemmel ulaşım bağlantıları (karayolu, demiryolu, hava ve deniz yolları) 91 İşletme Fonksiyonuna Göre Depolar Terminal Depo genel görüntüsü 92 Ürünün Türüne ve Özelliklerine Göre Depolar 1. Gıda Depoları: Gıdaların özelliklerine, işlenmiş ve/veya işlenmemiş hâllerine göre çok çeşitli sınıflarda olabilen depolardır. Sebze ve meyveden paketlenmiş ürünlere (bisküvi, şekerleme ve çikolata grubu, makarna vb.), tarım ürünlerine (bakliyat, tahıl, tütün vb.), hayvansal ürünlerden içecek gruplarına, kadar çok geniş bir yelpazede olabilmektedir. Sözkonusu ürünlerin özelliklerine göre sıcaklık ve havalandırma, raf sistemi, ürün giriş çıkış sıklığı ve büyüklüğü, temizlik, hijyen ve bakım gibi konulardan dolayı özel bina, donanım ve işletim ilkelerine sahip olan kapalı alanlardır. 93 Ürünün Türüne ve Özelliklerine Göre Depolar 2. Tehlikeli Madde Depoları: Tehlikeli madde sınıfına (yanıcı, patlayıcı, parlayıcı) giren katı-sıvı-gaz malzemelerin konulduğu ve can, mal ve çevre emniyeti konusunda özel güvenlik önlemlerinin sıkı sıkıya uygulandığı depolardır. Tehlikeli maddeler veya bir arada bulundukları maddeler için tehlikeli olan veya korunmaları özel düzenek ve yapılara gerek gösteren maddeler, ancak bu niteliklerine uygun depolara konulabilir. Kimyasal depolar örnek olarak verilebilir. 94 Ürünün Türüne ve Özelliklerine Göre Depolar 3. Soğuk Hava Depoları (Isı ve Nem Kontrollu Depolar) (Refrigerated Warehouses): Kapalı depoların özel bir türü olmakla birlikte, bağımsız bir sınıf altında düşünülmesi gereken depolardır. Ürünün raf ömrü ve ticarî değerini korumak amacıyla, bozulmasını önleyen, soğuk zincirin kırılmaması için sürekli ısı kontrolüne tâbi tutulan donuk (-18˚C ve altı) veya soğuk kategorilerde hizmet verebilen depolardır. Tekstil ürünlerinde ise nem kontrolü önem arzetmektedir. 95 Ürünün Türüne ve Özelliklerine Göre Depolar Bu depolara; et, balık, süt, yoğurt, dondurma, sebze ve meyve, dondurulmuş gıda, bir kısım ilaç, fotoğraf kağıtları ve filmler gibi bozulabilir ürünlerin konulduğu depolar örnek olarak verilebilir. Nem kontrollu depolara ise tekstil depoları ve kürklerin saklandığı depolar örnek olarak verilebilir. 96 Ürünün Türüne ve Özelliklerine Göre Depolar 4. İlaç/Ecza Depoları: İlaç ve ıtriyat firmalarının ürünlerinin, sağlık kuruluşları ve eczanelere sevkedilmek üzere saklandığı depolardır. 5. Askılı Ürün Depoları: Ütülü ve dik durumda durması gereken, takım elbise gibi hazır giyim ürünlerinin askılara asılarak saklandığı ve elleçlendiği depolardır. 97 Ürünün Türüne ve Özelliklerine Göre Depolar 6. Akışkan Ürün Depoları: Kimyasallar, petrol ve türevleri, yağ gibi ürünlerin konulduğu depolar olup, ürünler sıvı veya gaz şeklinde olabilir. 7. Arşiv-Evrak Depoları: Evrak türü malzemelerin saklandığı ve kayıt altına alındığı, tarama, imhâ ve istatistiksel bilgi vb. hizmetlerinin verildiği depolardır. 98 Ürünün Türüne ve Özelliklerine Göre Depolar 8. Ev ve Ofis Eşyası Depoları: Bu depoların özelliği, ev ve ofis eşyaları (mobilya vb.) için yapılmış olmasıdır. Ticarî eşyadan ziyade, kişisel eşyaların depolanması için kullanılmaktadır. Eşyalar, geçici koruma amaçlı olarak bir zaman dilimi boyunca bu depolarda tutulur. Bu depolarda başlıca üç çeşit depolama seçeneği sözkonusudur. Genelde ev ve büro eşyası nakliyesini yapan firmalar tarafından kullanılmaktadır. Her ürünün farklı özelliklere sahip olması nedeniyle depolar farklı 99 özelliklere, farklı tasarıma ve farklı mimarîye sahip olabilmektedir. Üretim Sürecine Göre Depolar 1. Hammadde Depoları: Üretimde kullanılan hammaddeler ve yardımcı maddelerin yer aldığı, genellikle üretim ile aynı tesiste ve üretim veya montaj hattının başlangıç noktasında bulunan depolardır. Ekmek fabrikası için un, mobilya fabrikası için kumaş ve vernik, kumaş fabrikası için iplik depoları örnek olarak verilebilir. 100 Üretim Sürecine Göre Depolar 2. Yarı Ürün (Süreç İçi Stok) Depoları: Üretim veya montaj hatları boyunca çeşitli noktalarda, üretim işlemleri tamamlanmamış, ürün hâline dönüştürülmemiş olan malzemelerin konduğu depolardır. Üretim sürecinin farklı aşamalarında yer alan ve genellikle üretim tesisinin içinde geçici ve kısa süreli olarak bulunan alanlardır. Hammadde deposundan, işlenmek üzere üretim sahasına alınan ancak henüz işleme girmemiş olan malzemelerin konulduğu alanlara da koltukaltı ambarı denilmekte olup, bu sınıfa dahil edilen depolardır. 101 Üretim Sürecine Göre Depolar Temperlenmek üzere fırın önünde bekleyen işlenmiş camların, tencere üretiminde şekillendirilmiş sacların konulduğu alanlar, örnek olarak verilebilir. 102 Üretim Sürecine Göre Depolar 3. Ürün Depoları: Üretimi tamamlanmış ürünlerin konulduğu, genellikle üretim tesisleri ile aynı alanda yer alan, üretim veya montaj hatlarının bitimine yakın noktalarda bulunan depolardır. Hazır giyim fabrikasında üretilen elbiseler, otomobil fabrikasında üretilen otomobiller, seramik fabrikasında üretilen karoların konduğu alanlar, örnek olarak verilebilir. Bu amaç doğrultusunda, bitmiş ürün depoları üretime yakın noktada konumlandırılmakta ve giriş ve çıkışlar tam paletler ile yapılmaktadır. Stok ikâmesi, aylık veya 3 aylık olarak gerçekleşmektedir. 103 Üretim Sürecine Göre Depolar 4. Teknik Malzeme Deposu: Bakım-Onarım ve üretim için gerekli yedek parça, kalıp, alet-edevat vb. teknik malzemelerin konulduğu, genellikle üretim tesisi içinde yer alan, çoğunlukla kapalı depolardır. Yağ, takım, el aletleri, kesici bıçak, yedek parça, ölçüm ve kontrol cihaz ve aletlerinin konduğu oda ve depolar, örnek olarak verilebilir. 104 Mülkiyet Şekline Göre Depolar 1. Özel (Özmal) Depolar (Private Warehouses): Özel depolar, ürüne sahip olan firma tarafından işletilen depolardır. Bu depoların mülkiyeti kişi veya kuruma ait olup; arazi, bina ve ekipman yatırımları depo sahibi tarafından karşılanır. Depo operasyonları, işgücü, yönetim, kontrol ve izleme, sigorta, risk ve tehlikeler (kayıp, hasar, iş kazası, yangın, vb.), mâliyetler ve vergiler, depo sahibinin sorumluluğundadır. Depolanacak veya taşınacak ürün miktarı çok olan firmalar için özel 105 depolar, depolama mâliyetlerini azaltma yönünde fırsat sunmaktadır. Mülkiyet Şekline Göre Depolar 2. Genel Depolar (Public Warehouses): Birden fazla müşteri ile çalışarak, işgücü, ekipman ve bilgi kaynaklarını verimli bir şekilde kullanıp, uzmanlık, esneklik ve ölçek ekonomisi yararlarının elde edildiği depolardır. Böylece kullanıcının herhangi bir depo yatırım yapmadan bir ücret ödeyerek aldığı depolama hizmetlerini sağlarlar. 106 Mülkiyet Şekline Göre Depolar 3. Sözleşmeli Depolar (Contract Warehouses): Deponun tümünün veya bir bölümünün, kullanıcı ve depo sahibi arasında yapılan sözleşme esasları dahilinde kiralandığı ve riskin paylaşıldığı depolardır. Elleçleme hizmetleri, kimi durumlarda kiracı, kimi durumlarda ise kiraya veren tarafından üstlenilebilir. Çeşitli sevkiyatlar ve ürünlere ilişkin yük bölme, yeniden paketleme, montaj, kalite kontrolları, malzeme elleçleme, ekipman yönetimi, dokümantasyon, depolama vb. özelleştirilmiş ve uzmanlaştırılmış hizmet sunarlar. 107 Mülkiyet Şekline Göre Depolar Ayrıca sundukları hizmetlerin kapsamını; nakliye, stok kontrol, sipâriş işleme, müşteri hizmeti ve iadeleri işleme gibi diğer lojistik etkinlikleri içine alacak şekilde genişletebilirler. 108 Mülkiyet Şekline Göre Depolar 4. Lisanslı Depolar (Licensed Warehouse): Ürün sahiplerinin ürünlerini güvenli şekilde, kalitesi bozulmadan saklamalarına, depoların ürün karşılığı verecekleri belgeye göre bankalardan kredi almalarına, ürünü depodan çıkarmadan satmalarına olanak tanıyan depoculuğa, lisanslı depoculuk adı verilmektedir. 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Yasası’nın 3. maddesinin e fıkrasında lisanslı depo şu şekilde tanımlanmaktadır: Tarım ürünlerinin sağlıklı koşullarda muhafaza ve ticarî amaçla depolanması hizmetlerini sağlayan tesislerdir. 109 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 1. Açık Hava Depoları (Open Area Warehouses): Herhangi bir üst koruyucu içermeyen, bina içinde olmayan, açık sahada, genellikle kontrol amaçlı olarak çevresi tel örgü vb. koruma araçları ile kapatılmış, yatırım mâliyeti düşük alanlardır. Yağmur, güneş, sıcaklık gibi dış etkilere açık, gerektiğinde ürün üstünde önlemlerin (ambalaj, örtü vb.) alındığı depolardır. Bu tip depolarda ne tür malın teknik olarak korunabileceğinin bilinmesi gerekmektedir. Kapalı ve naylon ya da plastik ile paketlenmiş depo malları, mâliyeti düşürme açısından açık depolarda depolanabilirler. 110 Dış Cephe Tipine Göre Depolar Genelde elleçleme araçları olarak gezer ve sabit vinçler, bantlı konveyörler gibi ekipmanlar kullanılabilir. Bu alanlarda depolanan ürünlere; tomruk, otomobil, konteyner, maden, tuğla, demir hurda, seramik örnek olarak verilebilir. 111 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 2. Betonarme Depolar (Reinforced Concrete Warehouses): Betonarme olarak üretilmiş yapı türleridir. Amaç, içine konan ürünleri, olumsuz hava koşullarından ve hırsızlıktan korumaktır. Kağıt, deterjan, gıda, ilaç vb. ürünlerin konduğu depolar, örnek olarak verilebilir. 112 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 3. Çelik Konstrüksiyon Depolar (Steel Construction Warehouses): Çelik konstrüksiyon olarak üretilmiş yapı türleridir. Betonarme depolarla benzer özellikler göstermesine karşılık en büyük farkı, sökülebilir ve depreme daha dayanıklık olmasıdır. Giydirme depolar (rafların üzerine monte edilen) örnek olarak verilebilir. 113 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 4. Çadır Depolar: İstenen boyutlarda üretilebilen, kullanılan çadır malzemesinin, depolanacak ürünün özelliğine ve iklim koşullarına göre değiştiği, yalıtımlı veya yalıtımsız, taşınabilir özelliğe sahip istenildiğinde sürgülü kapı, ara bölme, ısıtma, aydınlatma ve havalandırma yapılabilen depolardır. 114 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 115 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 5. Şişme Depolar (Inflatable Warehouse): Plastik veya PVC cephe malzemesi içinde pnömatik olarak hava basıncı ile oluşturulan depolardır. Bu balonsu yapılarda şişirme sonucu 0,01-0,03 bar arası bir basınç oluşur. 116 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 6. Tank, Bunker ve Silo Depoları: Akışkan, sıvı ve gaz maddelerin stoklanmasında kullanılan, genel olarak üstten doldurup alttan boşaltmalı depolardır. Bunker ve silo kavramı genelde birbirinin yerine kullanılırlar. Ancak ağır sanayide bunker terimi kullanılırken, gıda ve yem sanayiinde silo terimi daha yaygındır. Silolar yüksekliğin genişliğe oranla çok büyük olduğu, yuvarlak ya da köşeli kesite sahip olan baca biçimli koruma depolarıdır. Buna karşın bunkerler genişliğin yüksekliğe oranla çok daha büyük olduğu “bunker hücreleri” denilen bölümlere ayrılmış kapalı depolardır. 117 Dış Cephe Tipine Göre Depolar Silo Üçlü Kum Bunkeri Petrol Dolum Tankı 118 Dış Cephe Tipine Göre Depolar 7. Yeraltı Depoları (Underground Warehouses): Yerin altında mağara gibi doğal ortamlardan yararlanılarak oluşturulan kararlı nem ve sıcaklık koşulları nedeniyle, yangına karşı daha korumalı, yerüstü kullanım mâliyetlerinden daha ucuz ve güvenliği daha iyi sağlanabilen depolardır. Hareketli (live-canlı) yeraltı depolarında sürekli bir elleçleme vardır. Hareketsiz (death-ölü) yeraltı depolarında ise ürünlerin uzun süre stoklanması sözkonusudur. Büyük yeraltı depolarında yükleme rampaları, demiryolu taşıma sistemleri vb. tesisler sözkonusu olabilmektedir. 119 Saklama Durumuna Göre Depolar 1. Dökme Mal Depoları (Bulk Storage Warehouses): Dökme mallar, belli bir şekli olmayan irili ufaklı parçalardan oluşan veya sıvı hâlde bulunan ürünlerdir. Genellikle akışkan türünde olan, paketlenmemiş ve adetsel sayımı olanaklı olmayan, yüksek miktarlı dökme ürünlerin konulduğu tesisler, dökme mal depoları olarak adlandırılır. 120 Saklama Durumuna Göre Depolar Dökme mal depoları, açık, yarı kapalı veya kapalı depo şeklinde inşâ edilebilirler. Dökme malların depolanmasında çeşitli kaplar, silolar, bunkerler, yığma alanları kullanılır. Akışkan malzemeler için tank depolaması ve kömür, kum, kimyasal maddeler gibi kuru ürünler için açık veya korunaklı depolama yapılabilir. Bu gibi depolarda taşıma için genellikle loder, raylı veya raysız taşıyıcılar ve bantlı konveyörler kullanılır. Buğday, bakliyat, toz malzeme, demir, sıvı yük depoları, bu tesislere örnek olarak verilebilir. 121 Saklama Durumuna Göre Depolar 2. Parça Mal Depoları (Break Bulk Warehouses): Parça (Birim) mallar, farklı fiziksel özellikleri (boyut, ağırlık, hacim, biçim vb.) olan, depolanmasında ve taşınmasında dökme mallara göre bu özelliklere daha fazla dikkat edilmesini gerektiren ve adetsel sayımı olanaklı olan ürünlerdir. Bu ürünlerin konulduğu depolar ise parça mal depoları olarak adlandırılır. Parça malların depolanmasında; palet, koli, kasa, kutu, raf, çekmece vb. kap ve ekipmanlar kullanılır. Ayakkabı, beyaz eşya, meşrubat depoları örnek olarak verilebilir. 122 Coğrafî Konuma Göre Depolar 1. Merkezî Depolar: Önemli coğrafî konuma sahip ve yüksek hacimli ürün girişinin olduğu tesislerdir. Hedef pazar ya da müşteri grubuna bağlı olarak kıta veya ülke içerisinde birden fazla bölgeye hizmet verebilecek şekilde depo kuruluş yeri saptanır. Ürünler genellikle bu merkezde toplanır, saklanır ve dağıtımı yapılır. Ayrıca pazar ve müşteri taleplerine uygun bir biçimde gruplandırma vb. desteği verirler. 123 Coğrafî Konuma Göre Depolar Bâzı işletmeler, stoklarını toplu bir biçimde tek bir depoda bulundurarak, fiziksel dağıtım üzerinde kontrolün sağlanmasını ve depo yönetimiyle ilgili etkinliklerinin tek elden yürütülmesini amaçlamaktadırlar. Bu durum, taşıma mâliyetini arttırır. Merkezî depolama ile; yönetim masrafları düşer, etkili bir stok denetimi sağlanır, fazla stok bulundurmayı önler, esneklik artar ve iletişim kolaylaşır. 124 Coğrafî Konuma Göre Depolar 2. Bölgesel Depolar: Belirli bir coğrafî bölge veya kente hizmet veren tesislerdir. Genellikle ulusal bazda ve müşterilerin yoğun bulunduğu bölgede hizmet verirler. Örneğin Ege Bölgesi’ne hizmet veren İzmir Bölge Deposu gibi. Bölgesel depolarda stok, birden fazla depoda bulundurulmaktadır. Müşteri odaklı işletmeler, hızlı ve etkin hizmet için bu tür depolamayı yeğlemektedirler. Yönetimi daha zordur ve sık sık iletişim sorunları ortaya çıkabilmektedir. 125 Coğrafî Konuma Göre Depolar Bölgesel depolama ile; bir depoda bulunamayan ürünler için diğer bir depo devreye girerek, taleplerin karşılanması sağlanır, fiziksel dağıtım etkinliği yüksektir ve yöresel ambalajlama olanağı sağlar. Bölgesel depolar, merkezkaç depo kategorisinde düşünülürler. 126 Coğrafî Konuma Göre Depolar 3. Cep Depoları (Transit Depolar): Saklamanın sözkonusu olmadığı, çok kısa süreli ürün aktarmaları için kullanılan depolardır. Esas amaç, birçok noktadan cep deposuna gelen ürünlerin, ayrıştırma ve/veya birleştirme operasyonları ile birlikte belirli bir pazar ve müşteri grubuna hızla sevkedilmesidir. Aktarma merkezleri ile aynı fonksiyona sahiptir. Pazara dağılmış bir şekilde, çok sayıda ve küçük ölçekli olabilirler. Havaalanlarındaki veya tren istasyonlarındaki depolar ile ecza depolarının şubeleri örnek olarak verilebilir. Cep depoları da, merkezkaç depo kategorisinde düşünülür. 127 Coğrafî Konuma Göre Depolar Merkezî ve Merkezkaç Depoların Karşılaştırılması Etmen Merkezî Depo Merkezkaç Depo Esneklik (Alternatif Sayısı) Yok Çok Ürün Değeri Yüksek Düşük Satınalma Miktarı Yüksek Düşük Özel Depolama Olanağı Çok Az Ürün Çeşidi Fazla Sınırlı Müşteri Hizmet Düzeyi Düşük Yüksek Toplam Stok Miktarı - Fazla Toplam Taşıma Mâliyeti Fazla 128 Otomasyon Düzeyine Göre Depolar 1. Düşük İrtifalı (Yükseklikte) Depolar: Geleneksel depolar, genellikle raf sistemi ve başta çaka (forklift) olmak üzere mekanik araçlarla donatılan, çaka kapasitesine bağlı olarak ortalama 6-7 metre yüksekliğe ve buna uygun raf sistemine sahip olan depolardır. Koridor Yükselik: <7 Metre Raf 129 Otomasyon Düzeyine Göre Depolar 2. Yüksek İrtifalı (Yükseklikte) Depolar: Depoya ürün giriş-çıkış trafiği yüksek olan, genellikle 10 m.’nin üzerinde yüksekliğe ve buna uygun raf sistemine sahip olan, normal çaka yerine dar veya çok dar koridor çakalarının kullanıldığı tesislerdir. Yükseklik: 7 – 16 Metre 130 Otomasyon Düzeyine Göre Depolar 3. Otomatik Depolar: Olabildiğince insangücü gereksiniminin en aza indirildiği, bilgisayar destekli, operasyonların otomatik depolama sistemleri (AS/RS), konveyörler indirgenmektedir. Bilgisayar destekli, operasyonların otomatik depolama ve geri alma sistemleri (AS/RS: Automated Storage and Retrieval Systems), konveyörler, rollerlar, robotlar vb. ekipmanlar ile yürütüldüğü, işlemlerin Depo Yönetim Sistem Yazılımları (WMS: Warehouse Management Systems) ile gerçekleştirildiği, bilişim ve iletişim teknolojilerinin mekanik sistemlerle bütünleştirildiği, yatırım ve bakım mâliyeti yüksek depolardır. Dikey ve yatay döner (Carousel) depolar da kısmî bir otomatik depo kimliğine sahiptirler. 131 Antrepolar Gümrük Müsteşarlığı’nca verilen izin doğrultusunda, bir gümrük idâresine bağlı olarak işletilen, depo içerisindeki malzemelerin, resmî yetkililerin gözetimi altında yerleştirilmesi gereken, sahibinin tüzel kişilik veya kurum olma zorunluluğu bulunan, içine salt millîleşmemiş ithal eşya ile ihracat amaçlı malların konulabileceği alanlardır. Antrepodaki ürünler, pazara dağıtılıncaya kadar devletin kontrolü altında tutulmaktadır. Özellikle ithal edilen ürünler, öncelikle antrepolarda tutularak gümrükleme işlemlerinin tamamlanmasını beklerler. 132 Antrepolar Antrepolar: Vergileri (gümrük vergisi, KDV vb.) ertelemek amacıyla kullanılabilmektedir. Bu tesislerde, depolamanın yanısıra ürünün özelliğini değiştirmeden basit îmalat, ön/son montaj, bakım-onarım, mal bölme, sıralama, yeniden paketleme vb. işlemler yapılabilir. Transit (kabul ve sevk) amaçlı kullanılır. 133 Antrepolar Gümrük antrepo rejimi; ithalat vergilerine ve ticaret politikası önlemlerine tâbi tutulmamış ve serbest dolaşıma girmemiş eşyanın, gümrük antreposuna alınması durumunda ihracata ilişkin önlemlerden yararlanabilecek ihraç eşyasının, bir gümrük antreposuna konulmasına ilişkin hükümleri belirler. Faaliyet ve yetkileri yasalarca belirlenmiş ve sınıflandırılmış, gümrük vergisine veya yalnız gümrük kontrolüne tâbi malların ülkeye giriş, transit, aktarma için beklemesine ve bekleme anında izin verilen 134 işlerin yapılmasına olanak verilen depolama alanlarına antrepo denir. Antrepolar Antrepolar üçe ayrılmaktadır: Genel Antrepo: Herkes tarafından çok amaçlı kullanılır. Özel Antrepo: Salt antrepo işletmecisine ait olup, onun inisiyatifindeki eşyaların konulabildiği gümrük antrepolarını ifâde eder. İhtisas Antreposu: Gıda, Otomotiv, Tekstil vb. sektör ürünlerine özel antrepolardır. 135 Antrepolar Uygulamadaki özellikleri sebebiyle ,genel antrepoların (A), (B) ve (F); özel antrepoların ise (C), (D) ve (E) tipleri bulunmaktadır. A tipi antrepo: İşletmecisinin, stok kayıtlarını tuttuğu ve antrepoda konulan eşyada herhangi bir eksiklik olması durumunda gümrük vergilerini ödemekten sorumlu olduğu genel antrepo tipidir. 136 Antrepolar B tipi antrepo: Antrepoya konulan eşyadan, Gümrük Kanunu’nun 97. maddesinin 1. fıkrasında belirtildiği şekilde kullanıcının sorumlu olduğu, antrepo beyannâmesini kullanıcının verdiği genel antrepo tipidir.Antrepo işletmecisinin sorumluluğu sınırlıdır ve salt antrepoyu kiralar. Antrepo stok kayıtları tutulmadığından, beyannâme ve belgeler gümrük kontrolüne temel oluşturur. C tipi antrepo: İşleticisi ve kullanıcısı aynı kişi olan ve antrepoya alınan eşyadan bu kişinin sorumlu olduğu özel antrepo tipidir. 137 Antrepolar D tipi antrepo: Gümrük Kanunu’nun 104. maddesinin 3. fıkrasının uygulandığı ve işletmecisi ile kullanıcısının aynı kişi olduğu özel antrepolardır. Eşyanın antrepoya alındığı tarihteki kıymet miktarı dikkate alınarak vergiler hesaplandığından, buralara konulan eşya, basitleştirilmiş usul ile serbest dolaşıma sokulabilir. 138 Antrepolar E tipi antrepo: İşleticisi ve kullanıcısının aynı kişi olduğu, Gümrük Kanunu’nun 93. maddesinin 4. fıkrasının göre, izin hak sahibinin depolama yerinin antrepo addedildiği (kabul edildiği) veya depolama yeri olmazsa dahi, eşyaya antrepo rejimi hükümlerinin uygulandığı özel antrepo tipidir. F tipi antrepo: Gümrük idarelerince işletilen genel antrepolardır. 139 Antrepolarda Muayene Usûlleri Antrepoda bulunan malların beyâna uygun olup olmadığının saptanmasıdır. Gerek duyulduğu durumlarda da muayene memurlarınca muayene yapılır. Gğmrük İdaresinin verdiği karara göre malların yönlendirileceği hatlar aşağıdaki gibidir: 140 Antrepolarda Muayene Usûlleri Kırmızı Hat Fiziksel kontrol ile birlikte belge kontrolünün yapılması Sarı Hat Fiziksel kontrole gerek duyulmadan belge kontrolünün yapılması Mavi Hat Malzeme ve belgelerinin sonradan kontrolünün yapılması Yeşil Hat Herhangi bir kontrolün yapılmaması 141 1.7. Özmal ve Kiralık Depo Karşılaştırması 142 Özmal ve Kiralık Depo Karşılaştırması Üretim yapan veya satış hizmeti veren firmaların birçoğu, kendi depolarına sahiptir. Depo firmalar için yatırım demektir. Dolayısıyla depo yatırımı yapan firmanın, yatırımın geri dönüş oranını iyi hesaplaması gerekir. Depo kullanımı çok yoğun olan işlerde, depo sahibi olmak, kiralamaktan daha ucuza gelebilir. Birçok lojistik firma, diğer firmalara kiralık depo hizmeti sağlamaktadır. Bu firmalar, depolama hizmeti altında ürün kabulü, stoklama, sevkiyat gibi faaliyetleri de gerçekleştirirler. Bâzı firmalar özmal (özel) ve kiralık (genel veya sözleşmeli) depoları birlikte kullanmayı önermektedir. Kiralık depolar, belli bir düzeye kadar olan stokları tutmak için kullanılmakta, özmal depolar ise talebin artması durumunda kullanılmaktadır. 143 Özmal ve Kiralık Depo Karşılaştırması Depo işletilmesinin mâliyetleri genelde sabit mâliyettir. Bu yüzden, mâliyetleri düşürerek kâr etmeyi gözeten firmalar, kendi bünyelerinde depo faaliyetlerini terkederek bunu dışarıdan almayı (outsourcing) yeğlemektedir. Bu çerçevede, aşağıdaki kararlar önem taşır: Depo; özsermaye, kredi veya finansal kiralama yoluyla mı yapılmalı ? Depolama hizmeti, 3. parti bir şirketten mi alınmalı ? Varolan depo geliştirilmeli mi ? 144 Özmal ve Kiralık Depo Karşılaştırması Aşağıdaki etmenlerin düzeyi arttıkça özmal depo tercihi önem kazanır: Saklanacak malların hacmi Talebin kararlılığı Hizmet verilecek pazarın yoğunluğu Güvenlik ve kontrol gereksinimleri Müşteri hizmet gereksinimleri Şirketin diğer gereksinimleri 145 Özmal Depolar Üstünlükleri: Kontrol: Firmanın depolama faaliyeti, ürünler ve personel üzerinde, doğrudan kontrol gücü ve sorumluluğu yüksektir. Böylece verimli depo kullanımı ve yüksek hizmet kalitesi sağlanır. Ayrıca varolan insan kaynağından yararlanılabilir. Depolama faaliyeti, diğer lojistik faaliyetleriyle daha iyi bütünleşebilir. 146 Özmal Depolar Üstünlükleri (devamı): Esneklik: Depo üzerinde kontrolün artması ile ürünün karakteristiğine ve müşteri gereksinimlerine göre operasyonları tasarlamak daha esnek duruma gelir. Bâzı özel hizmet gerektiren ürünler için firma kiralık depo bulamayabilir. Daha Az Mâliyet: Uzun dönemde özmal depolar kiralık depolara göre daha az mâliyetlidir. 147 Özmal Depolar Üstünlükleri (devamı): Özel Hizmet: Ürünlerin depolanması özel personel ve ekipman kullanımı gerektiriyorsa, tek seçenek depo sahibi olmak olabilir (Züccaciye, porselen vb.) Kredibilite: Mal sahibi olmanın getirdigi kredibilite artışından yararlanılır. Üretim Alanı Kazanma: Depo binaları, ileride üretim vb. değişik amaçlar için de kullanılabilir. 148 Özmal Depolar Zayıflıkları: Mâliyet: Sabit giderler nedeniyle esneklik yoktur. Düşük veya yüksek talep olduğunda, firma aynı depo mâliyetine katlanacaktır. Özmal depo, sabit boyutu ve giderleri nedeniyle, eğer depoda yeteri kadar ürün yoksa, oldukça mâliyetli olabilir. 149 Özmal Depolar Zayıflıkları (devamı): Yatırım: Bir depo yatırımı, başlangıç sermayesi gerektirir. Yüksek mâliyet nedeniyle her firmanın özmal bir depoya sahip olması olanaklı değildir. Özmal depo uzun dönemli, riskli bir yatırımdır. Çalışanların işe alımı, eğitimi, malzeme taşıma araçlarının alımı, hem zaman gerektiren hem de mâliyet yaratan faaliyetlerdir. Yer Sıkıntısı: Depo binası yapımı için elimizdeki arsa yetersiz veya o arsada bina yapımı olanaksız veya yüksek mâliyetli olabilir. 150 Kiralık Depolar Üstünlükleri: Sermayenin Korunması: Kiralık depolar, kullanıcının hiç bir sermaye yatırımında bulunmasını gerektirmezler. Kiralık depoların mâliyetleri, verdikleri hizmetlerle orantılı olarak değişir. Depo kiralamak, depo yatırımı yapmak için sermayesi olmayan veya bu sermayeyi başka şekilde değerlendirmek isteyen firmalar icin üstünlük saglar. 151 Kiralık Depolar Üstünlükleri (devamı): Esnek Kullanım: Eğer firmanın operasyonları mevsimsellik ve değişkenlik gösteriyorsa, depo satın almak veya inşâ etmek iyi bir yatırım olmayabilir. Özmal depoların alanları ve hacimleri belirlidir ve sınırlıdır, salt bu doğrultuda stoklama yapılabilir ve kısa süre içinde depo alanını genişletme işlemi yapmak oldukça zordur. Oysa kiralık depolar sâyesinde istenildiği kadar alan kiralanabilir. Pazar yeri veya müşteri yoğunluğundaki değişimlere göre, depo yerlerinin yerleşimini değiştirebilme esnekliği vardır. Kısa dönemli anlaşmalar sâyesinde esneklik kazanılır. 152 Kiralık Depolar Üstünlükleri (devamı): Azalan Risk: Firmalar depo tesislerinin ömrünün 20-40 yıl arasında olacağını düşünür. Özmal depoya yatırım yapmakla yönetim, teknoloji gelişimi ve işin hacmi konusundaki riskleri gözönüne alır. Kiralık depo kullanan firma ise, kısa bir sürede başka bir depoyla anlaşabilir. Ölçek Ekonomisi: Özmal depolarda, deponun yeterince kullanılamaması veya gereksinime yanıt verememesi gibi sorunlar ortaya çıkarken, kiralık depo işletmecileri, müşteri şirketlerin farklı mevsimsel dönem taleplerini dengeleyip, depodaki alanı her zaman elverişli kullanırlar. Bu durumda depolama ve elleçleme kapasitesi âtıl kalmaz. 153 Kiralık Depolar Üstünlükleri (devamı): Gerçek Depolama Mâliyeti Bilgisi: Bir firma eğer kiralık depo kullanıyorsa, her ay alacağı fatura ile depolama mâliyetlerini bilir. Oysa kendi özmal deposuna sahip olan firmalar, depolamanın sabit ve değişken mâliyetlerini hesaplamakta zorlanabilirler. Personel Sorunlarının Azaltılması: Firma, kiralık deponun personelinden sorumlu olmadığı için çalışanlarla olan anlaşmazlıklar da firma için ortadan kalkmış, depo yönetimi için bir ekip kurmak gerekmediğinden yönetim yükü azaltılmış olur. 154 Kiralık Depolar Üstünlükleri (devamı): Mâliyet Kontrol: Depolama ve elleçleme hizmetleri fatura karşılığı alınacağından mâliyetler çok daha doğru bir şekilde belirlenir. Vergi: Mal varlığı olmadığından çeşitli vergileri ödemek gerekmez. 155 Kiralık Depolar Zayıflıkları: Kontrol: Kiralık bir şirket tarafından yönetildiğinde, depolanan ürünlerin tam kontrolü sağlanamayabilir. Performans Sorunu: Kiralık depo, istenilen performans düzeyini yakalayamayabilir. İletişim Sorunu: Kiralık depoyla etkili bir iletişim kurmak zaman zaman sorunlu olabilir. 156 Kiralık Depolar Zayıflıkları (devamı): Özel Hizmet Eksikliği: Kiralık depolar yerel hizmet bölgelerine sahiptir. Bunun dışındaki alanlarda hizmet alınması zor olabilir. Deponun Konumu: Depo, firmanın istediği yerde olmayabilir. Ayrıca firma her istediği zaman depoyu kiralayamayabilir. Ek Alan Gereksinimi: Şirket gereksinim duyduğunda, bâzen ek alan yaratılmasında sorunlar çıkabilir. 157 Özmal ve Kiralık Depo Karşılaştırması ÖLÇÜTLER ÖZMAL DEPO KİRALIK DEPO İşletme Mâliyetleri Düşük Yüksek İlk Yatırım Yüksek Yok Kontrol Personel ve prosedürlere bağlı Yüksek Risk Talep, teknolojiye bağlı demode olma riski En Az Vergi Avantajı Amortisman Gider Gösterebilme Ölçek Ekonomisi Miktara bağlı Olanaklı Sevkiyat Konsolidasyonu Yapabilme Oranı Az Fazla Depolama ve Elleçleme Mâliyeti Belirlenmesi zor Tam olarak bilinebilir Yönetim İş Yükü Fazla Az Esneklik Az Fazla Tasarım Özel Genel 158 Depo Kiralamada Gözönüne Alınacak Noktalar Tüm bina veya binanın bir kısmı kiralanabilir. Kiralama periyodunun uzunluğu önemlidir. Binaların aydınlatma ve iklimlendirme durumu önemlidir. İşgücü ve elleçleme ekipmanları ile depoya ve depodan taşımacılık faaliyetlerinin kimler tarafından sağlanacağı önemlidir. Malzemelerdeki ve binadaki hasar ile kaza, yangın ve hırsızlığa karşı kimin sorumlu olacağı belirlenmelidir. Malzemeler için yeterli giriş/çıkış olanağı incelenmelidir. 159 Depo Sahiplik Kararı • KİRALIK DEPOLAR DEĞİŞKEN MÂLİYETLİDİR • ÖZMAL DEPOLARIN YÜKSEK SABİT MÂLİYET BİLEŞENİ BULUNUR. Toplam Mâliyet • DOLAYISIYLA ÖZMAL DEPOLAR, KİRALIK DEPO YÜKSEK MİKTARDA VE SÜREKLİ MAL GEREKTİRİR. ÖZMAL DEPO Elleçlenen Mal Miktarı Kiralık Özmal 1.000 5.000 11.000 1.500 7.500 11.500 Kiralık Mâliyeti = 5 TL/(ay*palet) *(palet sayısı) Özmal Mâliyeti = 10.000 TL/ay + 1 TL/(ay*palet) *(palet sayısı) Başa-Baş Noktası Hesabı: 5 X = 10.000 + 1 X X= 2.500 palet Elleçleme Miktarı (palet) 2.000 2.500 3.000 10.000 12.500 15.000 12.000 12.500 13.000 3.500 17.500 13.500 4.000 20.000 14.000 160 1.8. Lojistik Modellerde Depo Kullanımı 161 Deponun Lojistik Modellerdeki Yeri Depolar tüm lojistik sistemlerde kullanılabilen, önemli noktalardır. En düşük mâliyet ile pazarın talep ettiği en yüksek müşteri hizmet düzeyinin sağlanmasında depolar önemli rol oynarlar. Depolar, tedârik sürecinde üretimi desteklemek ve dağıtım sürecinde müşteriye göndermek üzere, birçok üretim tesisinden gelen ürünleri birleştirmek, yüksek miktarlı ürün sevkiyatını, müşteriyi hoşnut edecek şekilde daha küçük sevkiyatlara ayırmak ve büyük hacimli tek bir sevkiyat olacak şekilde küçük yükleri birleştirmek için kullanabilmektedir. 162 Deponun Lojistik Modellerdeki Yeri Lojistik modeller oluşturulurken, tam tır yükü (FTL: Full Truck Load) ve tam tır yükünden az (LTL: Less than Truck Load) sevkiyatların dikkate alınması gerekmektedir. 163 Deponun Lojistik Modellerdeki Yeri Depoların lojistik modellerdeki kullanımını dört ana başlıkta inceleyebiliriz: 1) Toplama (konsolidasyon) merkezi lojistik modeli 2) Dağıtım merkezi lojistik modeli 3) Ürün karması lojistik modeli 4) Çoklu depo lojistik modeli 164 Deponun Lojistik Modellerdeki Yeri Tekli ve çoklu konsolidasyon lojistik modeli, depolara operasyon üstünlüğü sağlarken, diğer lojistik modeller ise müşteri hizmet düzeyini yükseltme üstünlüğünü sağlar. 165 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli Hem tedârik, hem de dağıtım süreçlerinde kullanılan ve “Konsolidasyon Merkezi” olarak da adlandırılan bu lojistik modelin amacı, temelde taşıma mâliyetlerinin azaltılmasıdır. Konsolidasyon, farklı noktalardan gelip, tek noktaya gidecek olan ürünlerin birleştirilmesidir. 166 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli Bu model, “üretime destek” amacıyla uygulandığında, çeşitli tedârikçilerden sipâriş edilen, tam TIR yükünden az (LTL) şekilde temin edilen ve üretim için gerekli olan hammadde, yardımcı madde, parça vb. malzemeler, sözkonusu tedârikçilere yakın olan bir yerde toplanır. Daha sonra tam TIR yükü (FTL) olacak şekilde üretim tesisine gönderilir. Bu şekilde uzun mesafe büyük kapasiteli araç ile katedilerek mâliyet düşürülmüş olur. 167 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli Tedârikçi A LTL Tedârikçi B LTL Konsolidasyon Tedârikçi C LTL Tedârikçi D LTL FTL Fabrika Merkezi 168 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli Örnek Bir fabrikaya, dört farklı tedârikçi yılda sırasıyla 10.000, 8.000, 15.000 ve 7.000 tonluk miktarlarda farklı ürünler göndermektedir. Bu tedârikçilerden fabrikaya LTL birim taşıma mâliyetleri sırasıyla 65, 55, 100 ve 50 TL/ton’dur. Eğer konsolidasyon merkezi kurulursa bu tedârikçilerden konsolidasyon merkezine LTL birim taşıma mâliyetleri sırasıyla 25, 10, 40 ve 9 TL/ton’dur. Konsolidasyon merkezinden fabrikaya FTL birim taşıma mâliyeti 30 TL/ton’dur. Konsolidasyon merkezi birim elleçleme mâliyetleri ise tedârikçilere göre sırasıyla 5, 6, 4 ve 7 TL/ton’dur. 169 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli Örnek Bu fabrikaya, tüm sevkiyatların tam TIR yükünden az (LTL) miktarlarda gönderildiği durum ile tedârikçilere yakın bir noktada bir depoda konsolide edilerek tam TIR yükü (FTL) ile gönderildiği durumdaki mâliyetleri karşılaştırınız. 170 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli (Örnek) A Tedârikçi A 10.000 ton/yıl B Tedârikçi B 8.000 ton/yıl ABCD 40.000 ton/yıl C Fabrika Tedârikçi C 15.000 ton/yıl Konsolidasyon Merkezi D Tedârikçi D 7.000 ton/yıl Küçük Parti Sevkiyatlarının, Konsolidasyon Merkezi Kullanılarak Büyük Parti171 Sevkiyatına Dönüştürülmesi 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli (Örnek) KONSOLİDASYON YAPMADAN Tedârikçi Ortalama Yıllık Taşıma Miktarı (ton) Birim LTL Bedeli (TL/ton) Toplam Mâliyet (TL) A 10.000 65 650.000 B 8.000 55 440.000 C 15.000 100 1.500.000 D 7.000 50 350.000 Toplam LTL : Less than Truck Load 2.940.000 172 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli (Örnek) KONSOLİDASYON YAPARAK Depo Elleçleme Masrafı (TL/ton) KM’den Müşteriye FTL Birim Taşıma Bedeli (TL/ton) Toplam Mâliyet (TL) 25 5 30 600.000 8.000 10 6 30 368.000 C 15.000 40 4 30 1.110.000 D 7.000 9 7 30 322.000 Tedârikçi Ortalama Yıllık Taşıma Miktarı (ton) Tedârikçiden KM’ye LTL Birim Taşıma Bedeli (TL/ton) A 10.000 B Toplam 40.000 2.400.000 FTL : Full Truck Load, KM: Konsolidasyon Merkezi 173 1. Toplama (Konsolidasyon) Merkezi Lojistik Modeli (Örnek) SONUÇ: KONSOLİDASYON MERKEZİ OLUŞTURMAK, YILDA 2.940.000 – 2.400.000 = 540.000 TL’LİK AVANTAJ SAĞLAMAKTADIR. 174 2. Dağıtım Merkezi Lojistik Modeli Dağıtım süreçlerinde kullanılan ve “Yük Bölme” (Break Bulk) olarak da adlandırılan bu lojistik modelin amacı, yine taşıma mâliyetlerinin azaltılmasıdır. Fabrika, liman vb. belirli bir başlangıç noktasından farklı müşterilere gönderilecek ürünler, önce tam TIR yükü (FTL) şeklinde bir dağıtım merkezine, sonra tam TIR yükünden az (LTL) olacak şekilde farklı müşterilere gönderilir. Bu şekilde uzun mesafe büyük kapasiteli araç ile katedilerek mâliyet düşürülmüş olur. 175 2. Dağıtım Merkezi Lojistik Modeli Dağıtım merkezleri, fabrikalardan yüksek miktarlı sevkiyatları alan tesislerdir. Çeşitli müşteri sipârişleri, fabrikadan dağıtım merkezine tek bir sevkiyat ile gönderilmek üzere birleştirilir. Ürünler depoya ulaştığında, tam TIR yükünden az (LTL) yüklere bölünerek müşterilere gönderilir. 176 2. Dağıtım Merkezi Lojistik Modeli Müşteri A FTL LTL Müşteri B Dağıtım Merkezi Fabrika Müşteri C Büyük Parti Sevkiyatlarının Uzun Mesafeler Taşınarak Küçük Parti Sevkiyatlarına Dönüştürülmesi 177 3. Ürün Karması Lojistik Modeli Müşteriler tarafından sipariş verilen ürünlerin aynı tedârikçi tarafından üretilmediği durumlarda, her tedârikçinin her müşteriye farklı taşıma araçları ile ürünlerini göndermesi, mâliyetleri arttıran bir durumdur. Dolayısıyla mâliyetleri düşürmek için, müşterinin talep ettiği farklı ürünlerin, sevkiyat öncesi bir dağıtım merkezinde birleştirilerek gönderilmesi gerekir. Bu şekilde oluşturulan modellere, “ürün karması lojistik modeli” denir. Bu modelde kullanılan “ürün karması” terimi yerine “ürün birleştirmesi” terimi de kullanılmaktadır. Bu modelin amacı, müşteri sipârişlerinin toplu, hızlı ve düşük mâliyetli bir biçimde gerçekleştirilmesidir. 178 3. Ürün Karması Lojistik Modeli Örneğin A, B, C ürünleri, örneğin A, B, C fabrikalarından genellikle FTL veya bâzı durumlarda da LTL olarak bir dağıtım merkezine sevkedilir. Müşteri sipârişlerine göre ürün karmaları oluşturularak, genellikle LTL, bâzı durumlarda da FTL olarak müşterilere sevkedilir. 179 3. Ürün Karması Lojistik Modeli FTL FTL Müşteri X Fabrika A Ürün B A B C LTL FTL Müşteri Y Fabrika B Dağıtım Merkezi LTL LTL Fabrika C Ürün Karması İşlemlerinin Yapıldığı Dağıtım Merkezleri 180 Müşteri Z 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Depo veya dağıtım merkezlerinin işlevlerinden biri de, müşteri sipârişlerini daha hızlı olarak sağlayabilmek amacıyla, müşterilerin bulundukları pazarlara yakın olmalarıdır. Bu durumlarda, müşterinin kesin olarak tahmin edilemeyen taleplerinin karşılanması ve tedârikçilere verilen sipârişlerin zamanında veya sipâriş verilen miktarlarda gelmeme riskine karşı, müşteri hizmet düzeyini koruyabilmek için birden fazla dağıtım merkezine ve bu merkezlerde sözkonusu ürünler için güvenlik stoğu bulundurulmasına gereksinim olabilir. 181 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Amaç, talebe öngörülen süre içinde yanıt verebilmektir. Türkiye’de ürün tipi ve pazar yapısına göre tek depolu veya çok depolu sistemler kullanılmaktadır. 182 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Müşteri V Fabrika A Dağıtım Merkezi Müşteri W Fabrika B Müşteri X Fabrika C Merkezî Depo Dağıtım Merkezi Fabrika D Çok Fabrika – Tek Merkezî Depo – Çoklu Bölge Deposu Modeli Müşteri Y Müşteri Z 183 FTL FTL Fabrika Dağıtım Merkezi-A LTL Dağıtım Merkezi-B LTL Dağıtım Merkezi-C LTL Müşteri V Müşteri W Müşteri X Müşteri Y Müşteri Z FTL Müşteri T Müşteri U Tek Fabrika – Çoklu Dağıtım Merkezi Modeli FTL Fabrika-K Dağıtım Merkezi-A LTL Dağıtım Merkezi-B LTL Dağıtım Merkezi-C LTL Müşteri W FTL FTL FTL FTL Müşteri X Müşteri Y Müşteri Z Fabrika-L FTL Müşteri V Çok Fabrika – Çoklu Dağıtım Merkezi Modeli Müşteri T Müşteri U 184 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Tek Depolu Lojistik Model o Tek ana depo o Ülkenin değişik yerlerinde çok sayıda müşteri Yüksek dağıtım mâliyetleri Düşük dağıtım performansı Dağıtım operasyonlarının yönetimsel mâliyetinin yüksekliği Bölgesel pazarlara uzaklık Bölgesel firmaların rekabet üstünlüğü Ana Depo Etkin raporlama gereksinimi FTL LTL / Parsiyel / Kargo 185 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Çok Depolu Lojistik Model o Marmara Bölge Deposu (Ana Depo) o Ankara-İzmir-Adana Bölge Depoları Yüksek depolama mâliyeti Tüm depolarda belli bir standardın sağlanma zorluğu Depolar arası bütünleşmenin ve senkronizasyonunun sağlanmasındaki zorluklar Bölgesel veya Ana Depolar FTL LTL / Parsiyel / Kargo Depolar arası veya depolarla müşteriler arası dağıtım operasyonlarının yönetimsel mâliyetinde artış Etkin raporlama gereksinimi 186 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Kullanılacak Depo Sayısına Karar Verme İşletmeler, kullanacakları depoların sayısını daha iyi kararlaştırmalıdırlar. Daha fazla sayıda depo, müşterilere daha hızlı ve kaliteli hizmet anlamına gelirken, aynı zamanda daha fazla mâliyet anlamına gelmektedir. Dolayısıyla depo sayısı ile dağıtım mâliyetleri ve müşteri hizmet düzeyi arasındaki dengenin iyi kurulması gerekmektedir. 187 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Kullanılacak Depo Sayısına Karar Verme Çoklu depo lojistik modelinde, depo sayısının belirlenmesinde altı etmen önem taşır: 1. Stok Mâliyetleri 2. Depolama mâliyetleri 3. Taşıma mâliyetleri 4. Kayıp satışların mâliyetleri 5. Öngörülen müşteri hizmet düzeyi (yanıt süresi) 6. Katma değerli hizmetler 188 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Depo Sayısı-Mâliyet İlişkisi 189 4. Çoklu Depo Lojistik Modeli Örnek Depo Sayısı 1 2 3 4 5 Stok Mâliyeti (*1.000 PB/yıl) 100 140 170 200 230 Depo Mâliyeti (* 1.000 PB/yıl) 50 100 140 180 230 Taşıma Mâliyeti (*1.000 PB/yıl) 300 250 130 120 130 Kayıp Satış Mâliyeti (*1.000 PB/yıl) 400 160 80 70 60 TOPLAM (*1.000 PB/yıl) 850 750 520 570 650 Görüldüğü gibi yıllık toplam mâliyeti enazlayan depo sayısı 3’tür. 190
© Copyright 2024 Paperzz
