15.03.2012 • Araştırma: BİLİMSEL ARAŞTIRMA GİRİŞ • Araştırma ve Bilim birbirini tamamlayan iki etmendir. • Araştırma planlı bir etkinliktir. – Bilgi, beceri ve tecrübe gerektirir. Araştırma Çeşitleri • Araştırmanın yapıldığı yer • Amaç • Kapsadığı zaman • Veri toplama biçimi • … sınıflandırılabilir – herhangi bir konuyu aydınlatmak, – bir probleme çözüm bulmak, – belirli kavramlara, kuramlara veya kanunlara ulaşmak için yapılan planlı ve bilimsel bir çalışma • Araştırma fikri: – Kişinin bilgi birikimi ve önceki çalışma alanı ilgisi – Kişinin ilgi alanı ile ilgili gözlem ve deneyimlerine – Bilim çevresinin etkinliklerine – Bölgenin sağlık sorunlarına – Toplumun gereksinimlerine –… Bağlı olarak gelişebilir. Araştırmanın yeri • Laboratuvar araştırmaları • Saha araştırmaları • Klinik araştırmalar 1 15.03.2012 Araştırmanın amacı Kapsadığı zamana göre • Temel araştırmalar: daha çok teoriye yöneliktir. Teoriye yeni bilgiler katmayı amaçlar • Uygulamalı araştırmalar: problemlere kısa zamanda pratik çözümler bulmayı amaçlar • Tanımlayıcı araştırmalar: incelenen olayın özelliklerini tanıtmak için yapılanlar • Analitik araştırmalar: problemi kapsamlı bir şekilde incelemek, analiz etmek, neden-sonuç ilişkilerini kurgulamak, gerekli önemleri almak için yapılanlar • Kesitsel araştırmalar (cross sectional): • Geriye dönük araştırmalar (retrospective): • İleriye yönelik araştırmalar (prospective): – Bir olayın incelenmesi ya da açıklığa kavuşturulması için geçmişteki bazı özelliklerin sorgulanması temeline dayanır. – Sonuçtan nedene doğru bir yönelim vardır. – Örneğin: akciğer kanseri olan kişilerin geçmişte sigara içme durumları ve sigara içme düzeylerini sorgulanması, sigara dışında olası karşılaşmaların sorgulanması. – Herhangi bir olayı belirli bir zaman kesiti içerisinde incelenmesi. – Durum saptama araştırması olarak da adlandırılabilir. – Örneğin: bir bölgede erişkin nüfusta hipertansiyon sıklığını belirlemek için planlanan araştırmada, bölgede erişkin kişilerde hipertansiyon tanısı alan kişilerin sıklığının belirlenmesi. – Belirli bir grup kişinin incelenen özellikler açısından belirli zaman birimlerinde izlenmesi, beklenen sağlık sorunu ya da hastalıkla karşılaşma/karşılaşmama durumunun kaydedilmesi temeline dayanır. – Ana amaç etmenle karşılaşanlar ve karşılaşmayanlarda beklenen sonucun oluşması durumunun belirlenmesidir. – Örneğin: sigara içenlerde KKH gelişme durumunun ileriye yönelik olarak incelenmesi. Veri toplama biçimine göre • Kayıt araştırmaları: herhangi bir olayın kayıttan incelenmesi. – Birey temelli bilginin incelenmesi (ör:SGK kayıtlarının incelenmesi) – Toplum temelli bilgilerin incelenmesi (Ör: hastalık hızları ile olası ilişkili olduğu düşünülen çevresel ölçümlerin karşılaştırılması) Kesin bir neden sonuç ilişkisi ile ilgili bilgi vermezler. Birliktelikleri gösterdikleri için değerli bilgiler üretirler. Kayıtları tam, doğru ve tüm bilgileri kapsayacak kadar geniş olması beklenir. • Anket araştırmaları: – Önceden belirlenmiş sorularla kişilere gidilerek, ya da posta yoluyla ulaşılarak bilgilerin toplanması temeline dayanır. – Genel görüş, tutum, bilgi ve davranışların belirlenmesinde kullanılır. – Verilerin yanıtlayıcı tarafından doğru sunulduğu varsayımına dayanır. 2 15.03.2012 – Örneğin: egzersiz ve fizik aktivite konusunda bireylerin bilgi, tutum ve davranışlarının belirlenmesi için oluşturulan formlar. – Bireyim kaygı ve depresyon ile ilgili durumunu belirmek üzere geliştirilmiş olan formların doldurulması. • Gözlem: belirli koşullar altında incelenen gruptaki bireylerin gözlenerek davranışlarının incelenmesidir. – Gözlemde farkına vardırma ve farkına vardırmama gibi farklı metodolojiler uygulanabilir. • Deneysel araştırmalar: – Genellikle önceden etkili olduğu düşünülen bir yöntem, girişim, etken madde, uygulama veya buna benzer yaklaşımların, kontrol grubu olan ya da olmayan biçimlerde uygulanmasıdır. – Amaç önce-sonra ve/veya girişim ve kontrol grupları arasında farklılığın karşılaştırılmasıdır. – Girişim ve kontrol grupları arasındaki farklılığın değerlendirilmesinde olası karıştırıcı etmenler ve etkileşimlerinde bir arada değerlendirilmesi gerekebilir. • Bireysel ya da odak grup görüşmeleri: – Daha çoğunlukla derinlemesine görüşler ve düşüncelerin belirlenmesi yoluyla verilerin elde edilmesidir. – Elde edilen bulgulardan hareketle konunun kavramsallaştırılmasına dönük çalışmalar yürütülür. – Neden sonuç ilişkilerine yönelik olası hipotezlerin kurgulanmasında önemli ipuçları elde edilir. Araştırmanın doğruluğunu etkileyen etmenler • Yan tutmak – Bilerek – Bilmeyerek • Yeter sayıda örnek büyüklüğü kullanmamak • Kontrol grubu kullanmamak • Farkına vardırmama yöntemini uygulamamak • Uygun ölçü veya ölçüm yöntemi kullanmamak • Bağımlı ve bağımsız değişkenlerin doğru belirlenememesi • Uygun olmayan istatistiksel teknikleri kullanmak • Karşılaştırılmayacak durumları karşılaştırarak karara varmak 3 15.03.2012 VERİ • Sonuçları doğru yorumlamamak • Veri toplama yöntemlerine ve verini özelliklerine uygun olmayan yöntemler ile verini toplanması • Bir olayı aydınlatmak, bir gerçeği ortaya çıkarmak, bir kavrama ulaşmak, bir yargıya varabilmek için gerekli olan materyal (bilgi, belge, madde vb) • Üzerinde inceleme yapılan materyal Veri toplamada genel prensipler • Veri toplama planlı bir işlemdir. Hangi amaçla, neyin, ne şekilde, nasıl, hangi sürede, nerede ve kimler tarafından toplanacağı önceden belirlenir. Bunun için: • Amaç saptanır: niçin toplanacaktır, hangi kavram, kuram, öneriler ve sonuçlara varılacaktır. • Hangi veriler toplanacaktır: – Gerekli olan veri nedir? Hangi veriler amaca ulaşmayı sağlayacaktır? Gereksiz verileri toplamaktan nasıl sakınmalıyız? • Veri toplama tekniği nedir? – Anket, gözlem, ölçüm, tanı ve tarama testleri vb. yöntemler kimler tarafından, nerede, ne zaman ve hangi koşullar altında toplanacak, kaydedilecektir. • Değerlendirme nasıl ve kim tarafından yapılacaktır? – Ölçüm materyalinin değerlendiriciler tarafından incelenmesi ve karar varılması nasıl olacak (tek kör- çift kör uygulama, tek değerlendirici-iki veya daha fazla değerlendirici uzman vb.) – Elde edilen bulgular nasıl incelenecek (tablo, grafik, tanımlayıcı ölçütler, analiz yöntemleri neler olacak) 4 15.03.2012 Verinin Özellikleri • Veriler nasıl saklanacak ve kullanıcıların nasıl kullanacağının önceden belirlenir. – Kullanıcılar verileri nasıl saklayacak – Değerlendirme sonuçları nasıl kullanılacak – Veriler yeniden nasıl kullanılabilecek –… • Veri güvenilir olmalıdır. – Aynı durumu değişik zaman dilimlerinde aynı şekilde yanıtlayabilmelidir. – Tutarlı yanıtlar verebilmelidir. • Veri doğru olmalıdır – Yan tutmadan, doğru bir veri toplanmalıdır • Veri geçerli olmalıdır – Elde edilen veri ölçülmek istenen özelliği, diğer farklı bir durum ile karıştırmadan ölçebilmelidir • Veri kullanılabilir olmalıdır – Veriler herkes tarafından kullanılabilir ve denetlenebilir olmalıdır • Veri yararlı olmalıdır – Toplanan veri belirli bir konuyu aydınlatabiliyor veya çözümm sağlayabiliyor ise yararlıdır. Verinin özelliklerini etkileyen etmenler • Veri eksiksiz olmalıdır – Soruyu yanıtlayabilecek her türlü veri eksiksiz bir şekilde toplanabilmelidir. • Veri kaynağı ile ilgili etmenler: – Veri kayıtlardan toplanıyor ise: kayıtlar düzenli, doğru ve gerekli bilgiyi içermelidir – Anket ile toplanıyor ise, doğru, gerçek, dürüst yanıtlar olmalıdır – Gözlem ile toplanıyor ise, gözlemcinin yan tutmaması, farkına vardırmama gibi ilkelere uyması 5 15.03.2012 • Form ile ilgili etmenler – Yanıtlayıcının özelliklerine uygun – Bilgi toplama akışı yanıtlayıcıya uygun bir düzende – Anlaşılır sorular barındıran – Yanıt seçenekleri açık ve uygun – Gerektiğinde açıklama yapmaya uygun • Kişi, kurum ve kuruluşların izni – Verinin toplanacağı kişiden öncelikle bir onam formu doldurması istenmelidir. – Ayrıca bir kurum ya da kuruluşta yapılacak ise önceden izin alınmış olması gerekir – Yanıtlayıcıların kimliğinin gizliliği doğru yanıt elde edebilmek için önemlidir. • Veri toplayan kişiye ait özellikler – Tarafsız, gayretli, titiz, yan tutmayan – Yönlendirici olmayan – Veriyi doğru toplayıp kaydedebilecek özellikte – Toplanacak veri ile ilgili eğitimli olmalıdır • Verinin denetimi – Veri toplama aşamasında denetim – Toplanan verilerin denetimi – Hata kontrolü – Özel ölçütlerin hesaplanması yoluyla denetim. ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI • Araştırma sorusunun belirlenmesi – Konunun saptanması Konu önce genel olarak anlatılır. Sonra küçük bölümlere ayrılır ve araştırılacak bölüm kesin olarak sınırlandırılır. Sınırlı bölüm ayrıntılı bir biçimde anlatılarak konunun tanımlanması bitirilir. » » » » » » » » Araştırma kurumları Araştırma raporları Her düzeydeki tezler Araştırma kaynakçaları Bilimsel yayınlar: kitap, dergi, broşür vb. Bilimsel toplantılar Öğretim üyeleri, uzmanlarla tartışmalar Toplum, tabiat – Ön gözlemlerin ortaya konulması – Kaynak taranması • Araştırmacı konu ile ilgili bütün kaynak taramasını kütüphane, veri tabanları ve elektronik ortamlardan gerçekleştirir. – Amacın yalın bir şekilde belirlenmesi • Problem iyi tanımlanmış ise okuyucu araştırmanın amacını anlayabilir. Bunun için konu açık ve anlaşılır bir şekilde tanımlanmalıdır. 6 15.03.2012 • Kavramların tanımı: – Herkes tarafından aynı anlama gelmeyen ya da değişik yoruma neden olabilecek kavramların tanımlanması yeterlidir. Her kullanılan sözcüğü açıklamak gereksizdir. Ör: HT araştırmasında hangi değerlerin HT olarak alındığı belirtilmelidir. • Kısıtlayıcı durumlar:  Varsayımların kurgulanması – Araştırma ile test edilmek istenen hipotezler açıkça belirtilmelidir. Bulguların değerlendirilmesinde bunların göz önüne alınması gerekir. • Araştırmanın planlanması – Araştırıcı bazı nedenler yüzünden her istediği ya da gerekli gördüğü noktaları incelemek olanağı bulamayabilir ve bazı sınırlar içinde çalışmak zorunda kalabilir. Genellemede bu kısıtlayıcı durumların göz önüne alınması gerekir. Ör: bir işyerinde işçiler üzerinde yapılan çalışmanın sonuçları yalnız bu işyerine genellenebilir. – Kim, nerede, ne zaman sorularına yanıt verilmesi – Uygulama ve veri toplama yönteminin belirlenmesi – Veri girişinin belirlenmesi – Uygulamanın zaman takviminin belirlenmesi – Girişim var ise ayrıntılanması (kim, nerede, nasıl, kimlere, ne zaman, …) – Alma ve dışlama kriterlerinin saptanması – Örnek büyüklüğünün belirlenmesi – Sonuçların ölçüm biçiminin belirlenmesi – Analiz yöntemlerinin belirlenmesi (boş tabloların oluşturulması, uygulanacak yönteme ilişkin litaratür bilgisinin yazılması, …) • Diğer bir deyiş ile araştırma kimlerde, nerede ve ne zaman yapılmıştır sorusu yanıtlanır. – Araştırma yönteminin belirlenmesi – Uygulama takviminin belirlenmesi – Değişkenlerin tanımlanması – Ölçüm gereçlerinin belirlenmesi – Veri toplama araçlarının belirlenmesi 7 15.03.2012 – Süre ve olanakların belirlenmesi • Araştırmanın başında zaman, insangücü, maliyet analizi yapılmalı ve bunlar araştırmanın planında gösterilmedir. • Çözümleme – Verilerin hata kontrolü ve doğruluğunun sınanması – Tanımlayıcı bulguların ortaya konulması – Çözümleyici yöntemlerin uygulanması – Elde edilen analiz sonuçlarının önceden belirlenen tablolar üzerinde gösterilmesi • Genel sonuçların ortaya konulması – Araştırmadan elde edilen genel bulguların tartışma ışığında öz bir şekilde ortaya konulması • Uygulama – Sürecin işletilmesi • • • • • Girişim yapılması Verilerin toplanması Gözlemlerin yapılması Ölçümlerin yapılması Verilerin işlenmesi • Bulguların tartışılması (yorumlanması) – Elde edilen bulguların yorumlanması – Araştırma için bulgular ile karşılaştırılması – Literatür ışığında elde edilen bulguların yorumlanması – Benzer ve zıt yönlerin tartışılması, olası faktörlerin karşılaştırılması • Araştırmanın rapor, makale, bildiri, kitap, broşür, el notu vb. biçimlerde bilim çevreleri ve gerekiyor ise toplum ile paylaşılması. 8 15.03.2012 Konu seçimi için ölçütler • Konunun önemi ve özgünlüğü – İlk yapılıyor olması – Yenilik getirmesi – Yeni bir kuram veya bilgi üretmesi – Toplum için yeni bir uygulama olması – Daha önceden sınanmamış olması • Uygulanabilir olmalı – Araştırma konusu – Uygulama – Ver i toplama • Araştırılacak kişiler ve araştırmacılar – Araştırmak yapılacak kişiler uygun mu? – İşbirliği yapmaya gönüllü mü? – Toplu grupta mı, toplumda mı yürütülecek? – Aydınlatılmış onam alınmalı. – Araştırma yürütücülerin eğitimi (anketör, numune alıcı, analiz yapanlar vb.) • Araştırılabilir olması – Gözlenebilmeli – Veriler toplanabilmeli – Değerlendirme ölçütleri olmalı – Değerlendirilebilmeli • Zamanlama – araştırma uygulama zamanı önceden belirlenmeli – Konunun özelliğine göre zamanlama belirlenmelidir (ör: ishal araştırması, KKH insidans araştırması, kronik hastalık gelişme olasılığının izlenmesi vb.) • Teknik olanaklar – Araç gereçler – Dökümantasyon – Yazılım – Ulaşım – İletişim 9 15.03.2012 • Maliyet – – – – – – – – – – – Kırtasiye Veri toplama araçları Veri toplayıcılar Verilerin işlenmesi ve çözümlenmesi Ulaşım Yazım Basım Hacırah Kiralama Satınalma … • Araştırmacının özelliklerine uygunluğu – Araştırmacının deneyimi – Araştırmacının ilgisi – Problemin genellenebilirliği – Etik konular 10