“Elmaslar sadece işine sadık kalan kömür kütleleridir.” B.C. FORBES Son yıllarda Türkiye pırlantalı mücevher pazarı, diğer ülkelere kıyasla daha hızlı büyüme kaydederek uluslararası arenada önemli bir yer edinmeyi başardı. Sektörün yatırım, istihdam ve ülke ekonomisine katkısı da önemli bir boyuta ulaştı. Bu başarıların devamı ve her yönüyle güvene dayalı olan sektörün geleceği için pırlanta eğitimi büyük bir önem arz ediyor. Doğanın gerçek bir mucizesi olan pırlanta, oldukça uzun ve zorlu bir yolculuğun ardından alıcısına ulaşabiliyor. Sektör mensuplarının pırlantaya hak ettiği değeri verebilmeleri, ancak bu mucizevi taşı iyi tanımalarıyla mümkün olabilir. Hiç şüphesiz ki, pırlanta hakkında akademik, teknik ve pratik bilgi sahibi olan sektör mensuplarının artması sektöre olumlu katkı sağlayacaktır. Rekabette fark yaratmak için eğitim şart düşüncesiyle hazırlanmış olan bu kitapçıkla amaçlanan, pırlantaya yönelik ilgi ve bilginin arttırılması ve pırlanta sektörü mensuplarının profesyonel kariyerleri boyunca başvurabilecekleri bir kaynağa sahip olmalarıdır. DETAY PIRLANTA INTERNATIONAL DIAMOND LABORATORY 3 İÇİNDEKİLER Elmasın Tanımı __________________________________ 6 Elmasın Genel Özellikleri __________________________ 6 - 7 Elmas Şekilleri ___________________________________ 7 Elmas ve Pırlanta _________________________________ 8 Pırlantanın Anatomisi ____________________________ 8 - 9 Pırlantanın Değerlendirilmesi ve 4C Özellikleri ____________________________________ 10 Carat (Karat) ____________________________________ 10 Kumpas Karat İlişkisi __________________________ 11 Clarity (Berraklık) ________________________________ 11 Uluslararası Sembol ve Kısaltmalar _______________ 12 - 13 İzler ________________________________________ 14 Kusurlar _____________________________________ 18 Hasarlar _____________________________________ 22 Büyüme Yapısı _______________________________ 23 Şeffaflık Bozukluğu ___________________________ 24 Hayali ve Katmerli İzler _________________________ 25 Berraklık Tespiti ve Standartları __________________ 26 Berraklık İle İlgili Resimler _______________________ 29 Colour (Renk) ___________________________________ 32 Renk Standartları _____________________________ 33 Kılavuz Taşların Kullanımı ve Renk Tespiti ___________ 34 Floresan _____________________________________ 34 - 35 Renkli Pırlanta _______________________________ 36 Cut (Kesim) _____________________________________ 38 Kırılma İndisi _________________________________ 40 Lostra_______________________________________ 40 Ateş (Dispersiyon Özelliği) ______________________ 40 Proportions (Ölçü Oranları)______________________ 40 - 45 Pırlanta Taklitleri ve Sentetikleri_____________________ 46 Kubik Zirkon ve Mozaniti Pırlantadan Nasıl Ayırt Edebiliriz? ____ 46 - 47 Uluslararası Elek Numaraları ve Çaplar _____________________ 48 5 P I R L A N TA Elmas Tanımı Elmaslar, yerin altında yüksek ısı ve basınç altında oluşur ve yer yüzeyine volkanik patlamalar sonucu gelirler. Elmas, saf karbondan oluşmuş bir mineraldir. Elmastaki karbon atomları, birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Elmas atomlarının arasındaki bağlantıyı kırmak için yüksek miktarda enerji gerekir. Elması bir arada tutan bağlar, güçlü kovalent bağlardır. Bu nedenle elmas, mineraller içerisinde en sert olanıdır ve aşınmaya karşı dayanıklıdır. Elmaslar yerin 160 ila 480 km altında oluşur. Bunların çoğu kimberlit adlı volkanik bir kayanın içinde bulunur ve volkanik faaliyetin hâlâ yaygın olduğu bölgelerde çıkarılır. Diğer elmaslar orijinal kimberlitlerinden ayrılarak başıboş vaziyette bulunur. Dünyada yirmi ülkede elmas çıkarılır. Güney Afrika günümüzde elmas üretiminde Avustralya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Botsvana ve Rusya’nın ardından beşinci sıradadır. Elmas, atomik ve moleküler yapısından dolayı, kristal halde bulunur. Elmasın doğada bulunduğu kristal şekilleri: 6 köşeli oktahedron 8 köşeli küp hexahedron 12 köşeli dodekahedron Bunlardan oktahedron, elmasın doğada en çok bulunan ve kesilmeye en elverişli şeklidir. Octahedron şekili elmas octahedron hexahedron dodecahedron Elmasın Genel Özellikleri Sertlik: Sertlik, bir maddenin aşınmaya ve çizilmeye karşı olan direnci olarak tanımlanabilir. Elmas doğada bilinen en sert mineraldir. Bunun sebebi daha önce de belirttiğimiz gibi, karbon atomlarının birbirlerine sıkıca bağlanmış olmalarıdır. Elmasın sertlik derecesi, mohs ölçeğine göre 10’dur. 6 P I R L A N TA Yoğunluk: Yoğunluk bir maddenin kütlesinin hacmine oranıdır. Elmasın yoğunluğu 3.51’dir. Kübik zirkonun ise 5.55’dir. Bu sayede elması benzerlerinden ayırmak mümkündür. Yoğunluğu yüksek olan kübik zirkon, aynı görünüşteki elmastan daha ağır gelecektir. Elmas Şekilleri Elmaslar çeşitli şekillerde kesilebilirler. Ama bir elmasın şekli ile onun kesimi birbiriyle karıştırılmamalıdır. Şekil, pırlantanın ana formu olarak kabul edilebilir. Buna örnek olarak oval, damla, markiz diyebiliriz. Kesim veya ölçüler ile kast edilen ise herhangi bir şeklin ışığı yansıtma yeteneğidir. Pırlantanın şekli, madenden çıkan ham elmasın formu, o şeklin moda olması, kişinin bireyselliğini yansıtan kişisel tercihlere dayalı olabilir. Yuvarlak haricindeki kesimlere genelde fantezi kesimler denir. Ham elmastan az fire verilen ve geniş tablasıyla içini ve rengini daha çok gösteren şekiller, prenses, zümrüt ve radyant kesimlerdir. Ham elmastan çok fire verilen ve pırıltısıyla içini ve rengini daha çok gizleyen pırlanta kesim şekilleri ise yuvarlak, üçgen, oval, damla ve markiz kesimlerdir. Elmasın ışığı en çok yansıtan şekli, tam simetrik olan yuvarlaktır. Örnek Elmas Şekilleri Round (Yuvarlak) Princess (Prenses) Emerald (Zümrüt) Asscher Marquise (Aşer) (Markiz) Oval Radiant Pear Heart Cushion (Oval) (Radyant) (Damla) (Kalp) (Yastık Kesim) 7 P I R L A N TA Elmas ve Pırlanta Pırlantanın işlenmeden önceki ham haline elmas denir. Elmas, bilinen en sert maddelerden biri ve değerli bir taştır. Karbon elementinin bir modifikasyonu grafit, diğeri ise elmastır. Elmas kıymetli taşlar arasında en eski olanıdır. Çoğu elmas, en az 100 milyon yıl yaşındadır. En kıymetli elmasın ise, 3 milyar yıl önce, dünyanın ateş içinde kavrulan derinliklerinde oluştuğu saptanmıştır. Elmas çok serttir. Başka hiç bir doğal madde, sertlik bakımından elmasla boy ölçüşemez. Yakut ve safir’den 2000 kat, kübik ve zirkon gibi insan yapısı sentetik taşlardansa, 3000 kat daha serttir. Elmas kesilip, işlendikten sonra pırlantaya dönüşür. Pırlanta 1919’da Marcel Tolkovvsky tarafından yaratılan “Brillant” kesime verilen isimdir. Bu kesimde ışık, taşın içinde kırılır ve olağanüstü bir ateş ve parlaklık vererek geri yansır. Brillant kesiminde, pek çok değişik biçim elde etmek mümkündür. Ancak, 57 fasetli yuvarlak kesim, en çok kullanılan kesimdir. Faset, ışığı yansıtan açılı yüzeylere verilen isimdir. Pırlantanın Anatomisi Kemerin üstünde bulunan bölüme “Taç” denir. Taç bölümünde 33 adet faset bulunur. Taç bölümünde bulunan fasetlerin sayısı fazla olduğu için, bu bölümde daha fazla yansıma ve parlaklık gözlemlenir. “Kemer” bölümü doğal, cilalı ya da fasetli olabilir. Kemer kalınlığı, pırlantanın parlaklığını etkiler. Kalın kemerli bir pırlanta daha mat görünür, ince kemerli pırlanta ise mıhlamaya karşı dayanıksızdır. Kemer, pırlantayı sağlam tutan önemli bir bölümdür. Kemerin altında bulunan bölüme “külah” denir. Külah bölümünde 24 faset bulunur. Külah bölümü, pırlantaya giren ışığın dışarı yansımasını sağlar. Külah ne kadar doğru açıyla kesilmiş ise, pırlantaya giren ışık 8 P I R L A N TA yansıyarak yine taçtan çıkar. Böylece pırlantada optimum parlaklık sağlanmış olur. Kimi zaman külah ucuna da faset atılabilir. Bu faset ile pırlantanın en hassas kısmı olan külah ucunda oluşabilecek hasarlar önlenmiş olur. Dünyanın en sert madeni olsa da, pırlanta belirli yönlerden gelen darbeye karşı dayanıksızdır ve çabucak kırılabilir. Çap, pırlantanın kemerinin bir uçtan diğer uca kadar olan ölçüsüdür. Derinlik, pırlantanın tabladan külah ucuna kadar olan yüksekliğidir. Pırlanta Üç Bölüme Ayrılır. Tabla Bezel Faseti Yıldız Faseti Üst Yarım Faseti Taç Kemer Külah Külah Ucu Alt Yarım Faseti Külah Yıldızı Faseti 9 P I R L A N TA Pırlantanın Değerlendirilmesi / 4C Özellikleri Bir pırlantayı anlamak ve değerlendirmek için pırlantanın 4C olarak ifade edilen özelliklerini bilmemiz gerekir. Çıplak gözle bakıldığında aynı görünse de hiç bir pırlanta bir diğerinin aynı değildir. Aynı karat ağırlığındaki iki pırlantanın değerinin neden farklı olduğu 4C özelliğine ve bunların bir arada değerlendirilmesine bağlıdır. 4C özelliği; • Kesim (Cut), • Renk (Color), • Berraklık (Clarity), • Carat ağırlığı (Carat Weight) Carat (Karat) Karat, pırlantanın ağırlığını ifade eden ölçü birimidir. ‘Karat’ sözcüğü, eski mücevher tüccarlarının pırlantalarını tartmak için kullandıkları “carob” adı verilen keçi boynuzu tohumundan gelmektedir. Karat 0.2 gramlık standart bir metrik ölçüdür. Her karat 100 eşit puana bölünür. Örneğin bir çeyrek karat 25 puandır ve 0,25 ct şeklinde yazılır. Türkçe’ de bu puanlara “santim” denmektedir. 1 karat= 0,2 gram 0,25ct = 25 puan = 25 santim Karat yükseldikçe fiyat artar. Ancak fiyat, aynı birim fiyat üzerinden değil kademeli olarak artar. Mesela 1 karat pırlantanın fiyatı yarım karat pırlantanın iki katı değildir. Büyük pırlantalar doğada nadir bulundukları için daha değerlidirler. Renk, berraklık ve kesim değerlerinin aynı olduğu düşünülerek, 1 karat pırlanta, yarım karatın 2 katından çok daha pahalıdır. Tabii, kesim ve parlaklık da bir taşın olduğundan daha büyük veya küçük görünmesine sebep olabilir. Kumpas/Karat ilişkisi Pırlantanın ortalama ağırlığını kumpas yardımıyla aşağıdaki formül Ct 10 3,00 2,50 2,00 1.75 1.5 cts 1.25 1.00 0,90 P I R L A N TA sayesinde hesaplayabiliyoruz. Maksimum çap x Minumum çap + yükseklik x 0,0062 = .ct Bu formüle göre pırlantada en fazla %10 oynama olacağından taşımızı benzerlerinden ayırabiliriz. Clarity (Berraklık) Doğada her elmasın yalnızca kendine özgü bir karakteri vardır. Bir elmas yerin çok altında, milyonlarca yılda, büyük bir basınçla oluşur. Oluşum esnasında kristalleşme sürecine girer. Elması özgün kılan, kristalleşme sürecinde içine karışan minerallerdir. Doğanın parmak izleri olarak nitelendirilen bu maddeciklerin sayısı, rengi, yapısı, büyüklüğü ve konumu, elmasın doğallığını gösterir. Bu bağlamda berraklık, bir taşın içinde ya da yüzeyinde bulunan izler, kusurlar ve hasarlarla ilgilidir. Bu izlerin görünebilirliğine göre bir standart belirlenir. Bir pırlantanın izleri ne denli az ise taş o kadar nadir ve değerlidir. Taştaki berraklığın derecesi izlerin konumu, miktarı ve boyutuna göre değişiklik gösterir. 4 C’ler arasında berraklık, karar verilmesi en zor olandır. Çünkü renk, kesim ve karat standartlara bağlı olarak ölçülebilirken, berraklık için belirli bir standart yoktur. Son karar, araştırmacının inisiyatifine bağlıdır. Berraklık Standartları FL - IF LC- Loupe Clean(Lup Temizi): Lup ile görülmesi mümkün olmayan izler. VVS-Very Very Small Inclusions (çok çok küçük izler): Lup ile görülmesi çok zor olan izler. Bu izler ancak mikroskop yardımıyla deneyimli bir gözlemci tarafından görülebilir. VS-Very Small Inclusions (Çok küçük izler): Lup ile ilk bakışta fark edilmeyen, ancak uzun bir incelemeden sonra göze çarpan küçük izler. SI- Small Inclusions(Küçük izler): Lup ile ilk bakışta fark edilen ancak çıplak gözle görülmeyen izler. Pique: Çıplak gözle görülebilen izler. İzlerin rengine, boyutuna, yerine göre tüm standartlar kendi içinde bölümlere ayrılır. VVS (VVS1-VVS2), VS (VS1-VS2), SI (SI1-SI2), Pique (Pl-P2-P3) 0,70 0,50 0,40 0.30 0.25 0.20 0.10 0,05 11 P I R L A N TA PLOTTING SYMBOLS and ABBREVIATION (Uluslararası Sembol ve Kısaltmalar) INTERNAL CHARACTERISTICS Bruise (Br) Cavity (Kopuk) (Cv) Chip (Ch) Cleavage Cloud (Bulut) (Clv) (Cld) Crystal (Kristal) (Xtl) Feather (Yarık) Grain Center (Ftr) Indented Natural (İç Natürel) (IndN) Internal Graining (İç Büyüme Çizgileri) (IntGr) Knot (Elmas İç Kristali) (K) Lazer Drill-hole (Lazer delik) Needle (İğne tipi iz) (LDH) Pinpoint (İğne ucu) (Pp) Twinning Wisp (W) (GrCnt) (Ndl) INTERNAL CHARACTERISTICS Abrasions (Yüzey hasarları) Natural (Natürel Faset) Nick Pit Polish Lines (Cila çizgileri) 12 (Abr) (N) (Nk) (Pit) (PL) P I R L A N TA PLOTTING SYMBOLS and ABBREVIATION (Uluslararası Sembol ve Kısaltmalar) INTERNAL CHARACTERISTICS Polish Mark (Cila Lekesi) (Brn) Scratch (Çizik) (S) Surface Graining (Dış Büyüme Çizgileri) (SGr) Extra Facet (EF) 13 P I R L A N TA 1. İzler Daha önce de belirttiğimiz gibi, berraklığı ilgilendiren izler ve kusurlardır. İzler taş içinde bulunurken, kusurlar yüzeyde bulunur. Bu bölümde izlerin karakterlerini inceleyeceğiz. İzlerin çoğunluğu pırlanta kristalleşmeden önce ya da kristalleşirken oluşmuştur. Bunlar kusur olarak değerlendirilemez çünkü pırlantanın doğal özelliklerinin sadece bir parçasıdır. Günümüzde izler sayesinde doğal pırlantayı sentetiğinden ayırabilmekteyiz. Her ne kadar ticarette izler leke, pike, kusur, kir olarak tanımlansa da, inceleme yaptıkça bunun doğru olmadığını ve izlerin pırlantanın kimliğini gösteren bir parça olduğunu göreceğiz. Daha önce görmüş olduğunuz bir taşı, izlerin yardımıyla tekrar hatırlayacaksınız. Şimdi hep beraber izlere göz atalım. a) Pinpoint (İğne Ucu) Pırlantadaki en küçük izdir. Esasen çok küçük kristaldir. Ancak mikroskop yardımıyla görülebilir. Sertifika Sembolü 14 P I R L A N TA Pinpointler grup halinde ise, bunlara “group of pinpoints” yani iğne ucu grubu denir. Sertifika Sembolü Grup halindeki pinpointler birleşip taşa daha belirgin şekilde yayıldıkları zaman bulut görüntüsü verirler. Bu çeşit izleri ‘cloud’ yani bulut olarak tanımlarız. Sertifika Sembolü 15 P I R L A N TA b) Crystal (Kristal) Kristal, pırlantanın içinde bulunan farklı bir mineraldir. Pinpointten daha büyüktür. Geometrik şekli vardır. Çoğunlukla üç boyutludur, yani farklı açılardan bakıldığında görülebilir. Sertifika Sembolü Pırlantada en çok rastlanan garnet kristalidir. Çeşitli renklerde bulunur. Genelde elmasta renksiz, siyah, yeşil, kahverengi ve kırmızı kristaller görünür. 16 P I R L A N TA c) Cleavage (Yarık) Yarık, pırlantada en çok görülen izlerden biridir. Yüzeyden başlar ve taşın içine doğru yol alır. Sertifika Sembolü Yarık, çoğunlukla kesim esnasında çok fazla basınçtan oluşur. Belirli bir yönü vardır. Bu yön elmasın kristal yapısı boyunca olduğu için, yarığa dik bakıldığında düz bir çizgi halinde görülür. Taş biraz oynatıldığı zaman yarığın içe giden tüyümsü bölümü görünür. Ticarette balta diye tabir edilen yarık, pırlantanın kırılmaya en müsait kısmıdır. Pırlanta kırılırsa yarık boyunca bölümlere ayrılır. d) Bearded Girdle (Sakallı Kemer) Kemerin kesimi sırasındaki yoğun baskı sonucunda kemerde küçük yarıklar oluşur. Eğer bu sakallar taşın içine girmiş ise, iz olarak tanımlanır. 17 P I R L A N TA e) Lazer Drilling (Lazer Tedavisi İzleri) Lazer tedavisi berraklığı yükseltmek için kullanılan bir yöntemdir. Bu tedavi sonucunda siyah kristal izlerinin rengi güçsüzleştirilir. Lazer ile ize doğru bir kanal açılır. Daha sonra bu kanala doldurulan asit ile iz yakılır. Üzerinde iyileştirme yapılmış pırlantalar, doğal ve iyileştirme yapılmamış pırlantalar kadar değerli olmadığı için, büyük indirimler üzerinden ticaretleri yapılmaktadır. Bu yüzden, eğer yüksek kalitede bir mücevher istiyorsanız, %100 doğal olan pırlantalara yönelmeli ve iyileştirme yapılmamış pırlanta istediğinizi belirtmelisiniz. Sertifika Sembolü 2. Kusurlar Kusurlar elmasın dış yüzeyinde bulunan, kesim esnasında oluşmuş hatalardır. IDC standartlarına göre, kusurların çok fazla önemi yoktur. Ancak çıplak gözle görülecek kadar büyük ise dikkate alınırlar. Büyük kusurların ortadan kaldırılması yüksek miktarlarda ağırlık kaybına sebebiyet vereceğinden, bunların dikkate alınması gerekmektedir. Kusurlar sertifikalarda yeşil ile gösterilir. 18 P I R L A N TA a) Scratch (Çizik) Yüzey çizikleri çoğunlukla cilalama esnasında oluşur. Ayrıca 10 adet karatlık taşı aynı babette saklarsak büyük ihtimalle birbirini çizecektir. Sertifika Sembolü b) Abraded Facet-Edge (Tahrip Olmuş Faset Uçları) Faset uçlarının birleşmelerindeki küçük, tüyümsü görünüşlü hatalardır. 19 P I R L A N TA c) Bearded (Yüzey sakalları) Sakal, daha önce de belirtiğimiz gibi kemerde oluşur. İzlerden farklı olarak, derine inmeyen sıralı yüzey sakal tipi de bulunmaktadır. Dikkatsiz cilalama sebebiyle oluşurlar. d) Polishing Lines (Cila Çizgileri) Cila çizgileri paralel, tek sıralı çiziklere benzer. Faset yüzeyinin elmas tozlu cila diskinin üzerinde gezdirilmesi esnasında oluşur. Büyüme çizgilerinden farkı, fasetin bir ucundan başlayıp diğer ucunda bitmesidir. Cila çizgilerine özellikle renkli taşlarda rastlanır. Sertifika Sembolü 20 P I R L A N TA e) Extra faset Pırlantanın üzerindeki küçük cilalı yüzeye denir. Çoğunlukla, yüzeye yakın yarıkları ya da kristalleri temizlemek için ekstra faset atılır. Pırlantanın berraklığını etkilemez, ancak kesimini etkiler. Sertifika Sembolü (EF) f) Natural (Natürel Faset) Pırlanta üzerinde, ham elmas kristalinden kalan yüzeyler bulunur. Bunlara natürel faset denir. Pütürlü, tuhaf bir görüntüsü vardır. Natüreller, kesim yapan kişiler için önemli bir delildir, çünkü kemerinde natürel faset olan pırlantalar minimum fire ile kesilmiştir. Natürel fasetler kemer ya da külah ucunda bulunur. Sertifikalarda bulunduğu yerin sınırı yeşil ile çizilir ve üzerine ‘N’ harfi konur. Sertifika Sembolü (N) 21 P I R L A N TA 3. Hasarlar Çoğu zaman kusurlar, pırlantanın içine doğru girer ve bir iz görüntüsü verir. Kusurların izlerle birlikte görüldüğü durumlara hasar denir. Berraklık incelenirken hasarlar izlere nazaran daha önemsizdir. a) Pit (Kopuk) Elmas, diğer bir elması çizer. Aynı şekilde elmas, diğer bir elmasın parçasını kopartabilir. Bu da kopuk olarak adlandırılır. Herhangi bir kristal yüzeye yaklaştıktan sonra, hasar sonucu elmastan kopabilir. Sertifika Sembolü (N) b) Nick (Çentik) Çentik, kemer ucundaki küçük kırıklara denir. Taşın yuvarlaklığını bozar ve zamanla aşınır. 22 P I R L A N TA c) Internal Natural (İç Natürel) Derinliği olan natürel fasetlere iç natürel denir. İç natürel pırlantanın kesimini yarar ve fasetlerini bozar. Sertifika Sembolü (IndN) 4. Büyüme yapısı Pırlantanın kristalleşme döneminde ortaya çıkan büyüme çizgileri ya da düzlemler, kesime başlayacak kişi için bir rehberlik niteliği taşımaktadır. Bu çizgilerin yapısına, yönüne göre kesim işlemine başlanır. Kimi zaman büyüme çizgilerini pırlantanın içinde ya da yüzeyinde görürüz. a) Surface Graining (İç büyüme çizgileri) Sertifika Sembolü (SGr) 23 P I R L A N TA b) External Graining (Dış büyüme çizgileri) İç büyüme çizgileri pırlantada tuhaf renk parıltılarına ya da şeffaflık bozukluğuna yol açabilir. Dış büyüme çizgileri ise- çıplak gözle görülebilen- yüzeyde tuhaf ışık yansımalarına yol açabilir. Bu durumlar berraklık kararımızı etkiler. 5. Şeffaflık Bozukluğu Şeffaf, içinden ışık geçiren olarak tanımlanır. Saydam bir taşı kitabımızın üzerinde gezdirdiğimiz zaman tüm yazıları rahatça okuyabiliriz. Saydam taşlara örnek olarak elmas, yakut, ametist gösterilebilir. Eğer gezdirdiğimiz taş ile yazıları çok zor okuyorsak, bu taşa yarısaydam deriz. Doğadaki minerallerin çoğu yarı-saydam olabilir, bunun sebebi minerallerin içindeki yoğun izlerdir. Örnek: Zümrüt, dumanlı quartz, labrodit. İçinden hiçbir şekilde ışık geçirmeyen taşlara ise opak denir. Örnek: Turkuaz, aventurin, amazonit. Elmas doğada her şekilde bulunabilir. Ancak bizi ilgilendiren içinden ışık geçiren, yani şeffaf elmastır. Kimi zaman pırlanta içindeki 24 P I R L A N TA mikroskobik küçük kristaller pırlantanın şeffaflığını bozar, pırlantaya süt rengine yakın beyazlık verir. Buna ticarette ‘ice-buz’ ya da ‘milkysütlü’ denir. Bir taşın transparanlık derecesini tespit ederken, şeffaf olan bir diğer taş ile karşılaştırma yapılır. Çıplak gözle seçilebilen ciddi bir fark varsa berraklık kararımızı değiştiririz. Sütlü ya da Buzlu Pırlantalar 6. Hayali ve Katmerli İzler Hayali İzler Pırlantada bir iz, birçok bölümde görülebilir. Bir fasete yakın olan izin diğer fasetteki yansımasını görürüz. Çünkü karanlık pozisyonlarda karşı faset ayna görevi görür ve izi yansıtır. Bu durumda her zaman külaha yakın olan iz gerçek izdir, tablaya yakın olan ise hayali izdir. 25 P I R L A N TA Katmerli izler Bir iz çeşitli fasetler üzerinden çok kez görülebilir. Bu durumda görülen izlere katmerli izler denir. Yatay düzlemde görülürler. Gerçek iz, tüm görünen izlerin ortasındakidir. Tabladan baktığımız zaman külah ucunun dibindeki izin tüm taşın etrafında yansımasını görürüz. Berraklık standardını iki derece düşürebilecek kadar önemlidirler. 7. Berraklık Tespiti Pırlantanın berraklık derecesini bulmak ilk etapta kolay değildir. İzlerin sistematik bir şekilde incelenmesine alıştıktan sonra tecrübeyle doğru standardı bulabileceğiz. Önemli: Berraklık kararı her zaman *10 lup ile taşın taç kısmından bakılarak verilir. Külah-kemer incelemeleri ve mikroskobik (*25, *40) incelemeler, sistemimizin bir parçasıdır. Ancak son kararı her zaman lup verecektir. Berraklık Tespiti Aşamaları 1) İzlerin tayini : Her zaman dikkate alınan en belirgin üç izdir. İçinde derin yarıklar bulunduran bir taşta iğne uçları dikkate alınmaz. 2) Kontrast : Berraklık kararında en çok dikkat edilmesi gereken husus kontrasttır. İzin rengi ile arka planda kalan rengin birbirine olan zıtlığı arttıkça kontrast yükselir. Kontrast yükseldikçe izi daha belirgin görürüz. Bu da izin görülebilirliğini artırır. Görülebilirlik arttıkça berraklık standardı düşer. Kontrast kararı lup ile taç kısmından, iz dört saatte çevrilerek verilir. 3) İzin yansımaları : İzin adedine göre berraklık standardı düşer. Büyüklüğü VS1’e denk gelen bir izin yansıması tüm taşın etrafına yayılıyorsa standart SI1’e kadar düşebilir. Not: Berraklık tespiti yapabilmek için çok farklı taşlara bakarak tecrübe edinmeliyiz. Bunun en kolay yolu, sertifikalı taşlara bakarak Gemolog’un işaretlediği ize sertifikadan bakarak bunu taşta görmektir. 26 P I R L A N TA 8. Berraklık Standartları Berraklık standartları konusunda Amerikan Standartları ve Avrupa standartları arasında birkaç nüans vardır. Flawless (Interenally) FL/IF Very Very Slightly Included VVS1 VVS2 Very Slightly Slightly Included Included VS1 VS2 S1 S2 CLARITY Included I1 I2 I3 Loupe Clean - Mercek Temizi: İçinde hiçbir iz bulundurmayan taşlar diye düşünülse de en temiz taşta dahi mikroskobik izler bulunur. Ölçü standartlarına göre 5 milimikrondan küçük olan izlerin lup ortamında görülmesi mümkün değildir. O halde Loupe Clean ve VVS1 arasındaki ayırım önce mikroskobik ölçüm ile yapılır. Daha sonra ise lup ile beyaz ışığa 15 cm mesafede iz incelemesi yapılır. Eğer iz hiçbir şekilde görülmüyorsa Loupe Clean’ dir. Very Very Slightly Included – Çok Çok Hafif İzli: VVS1 : Çok çok küçük izler. Lup ile görülmesi çok zor olan, mikroskop ile iz tayini yapıldıktan sonra ancak belirli bir saatten görülen izlerdir. Taşı çevirdikçe ortadan kaybolan mikroskobik izler bu kategoriye girer. VVS2: VVS1 gibi çok küçük olan ancak sayıca fazla ve birkaç saatten görülebilen izler. Very Slightly Included – Çok Hafif İzli: VS1: Çok küçük izler. Lup ile görülmesi zor olan. Birkaç kez taş çevrildikten sonra göze çarpan ancak kontrastı düşük olan, VVS’e göre daha büyük izler. Ancak birkaç saatten görülür. 27 P I R L A N TA VS2: VS1’e göre daha yoğun, rahat görülen, birkaç saatten seçilebilen izler. Yine de ilk bakışta göze çarpmaz. Slightly Included – Hafif İzli: SI1: Küçük izler. Lup ile ilk bakışta rahatça seçilen izler. Her saatten rahatça seçilebilirler. SI2: Uzun yarıklar, siyah kristal izler ve yoğun bulutlar. Çıplak gözle çok zor görülen, ancak lup yardımı olduktan sonra seçilebilen izler. Included ( Pique ) – İzli: I-(P) 1 : Pique 1 çıplak gözle zor seçilen SI 2 de denebilir. SI 2 ile Pique arasında karar verebilmek için, pırlanta beyaz ışık altında çıplak gözle dört saat yönünden incelenir. Eğer bir saatten göze çarpıyorsa Pique 1, lup yardımı ile ancak yeri seçildikten sonra çok zor görülebiliyorsa SI 2’ dir. I-(P) 2 : Çıplak gözle çok rahat seçilen. Ancak ışıltı üzerinde etkisi olmayan ya da ışıltıyı çok hafif etkileyen izler. I-(P) 3 : Çıplak gözle çok rahat seçilen ve ışıltıyı tamamıyla etkileyen izler. Bu taşların dayanıklılığı azdır, kolayca kırılabilir. 28 P I R L A N TA Berraklık İle İlgili Örnek Resimler: VS1 VS2 29 P I R L A N TA SI1 SI2 30 P I R L A N TA P1 P2 P3 31 P I R L A N TA Colour (Renk) Işığın emilimine göre pırlanta her renkte bulunabilir ama beyaz pırlanta en popüler olanıdır. Pırlantalar beyaz ile sarı arasında (D-Z) arası ifade ettiğimiz çokça renkte bulunurlar. Pırlantadaki sarılığın sebebini de şöyle açıklayabiliriz. Teoride, elmas karbon atomlarının birbirine tetrahedron şeklinde kenetlenmesi ile oluşur. Ancak karbon atomlarının arasına yer yer azot atomları girer. Azot atomları, ışığın mavi kısmını absorbe ederler. Bu nedenle biz de elmasın üzerinde sarılık görürüz. İçinde nitrojen bulunmayan elmas kristalleri çok nadirdir. Sarı hariç pırlantalarda kahverengi, gri ve yeşil tonları da görülebilir. a) Renk Standartları Renk, uluslararası standartlara göre aşağıdaki gibi değerlendirilir. Tablonun sol tarafında çıkarıldıkları maden isimleri yani eski tabirler orta kısmında GIA standartları, sağ tarafta ise IDC standartları bulunmaktadır. Renkler standartlar belirlenmeden önce bu tabirlerle pazarlanıyordu. Daha sonra bu maden isimleri yerine harfler kullanılmaya başlanmış ve IDC harf kullanımının yanı sıra renklerle açıklamalar da getirmiştir. Örneğin I ve J rengi Slightly Tinted White – Hafif Renkli Beyaz olarak açıklanmıştır. 32 P I R L A N TA Uluslararası Renk Standartları COLOUR Colorless (Renksiz) Near Colorless (Hafif Renksiz) GIA IDC D Exceptional White + (Mükemmel beyaz) E Exceptional White (Mükemmel beyaz) F Rare White + (Nadir beyaz) G Rare White (Nadir beyaz) H White (Beyaz) I J Slightly Tinted White (Hafif Tonlu Beyaz) K Faint Yellow (Çok çok açık sarı) L Tinted White (Tonlu beyaz) M N Very Light Yellow (Çok açık sarı) O P Q R S Tinted Colour (Tonlu Renk) T Light Yellow (Açık sarı) U V W XYZ 33 P I R L A N TA b) Kılavuz Taşların Kullanımı ve Renk Tespiti Pırlantanın renginin belirlenebilmesi için renk tonlarına göre referans bir taş ile mukayese yapılır. Kılavuz taşların kesim ve boyutlarının aynı, berraklıklarının ise SI2’den düşük olmaması gerekmektedir. Geleneksel metoda göre, pırlantalar D65 beyaz ışık altında, katlanmış beyaz bir kâğıt üzerinde külaha dik olarak deneyimli bir gemolog tarafından incelenmeli ve son karar taşın alt sınırına göre verilmelidir. COLOR GRADING SCALE D D E H F Colorless G H L I J Near Colorless K L P M Faint Yellow N O P Z Q R S T U V W X Y Z Very Light Yellow Light Yellow c) Master Set Kullanılarak Pratik Dokuz adet master taş sırasıyla V şeklindeki beyaz bir kâğıda tabla faseti aşağı doğru ve külah kısımlarını görebilecek şekilde dizilir. En solda en renksiz taş (D) en sağda ise en renkli taş (N) Renk, günışığı (D 65) lambası yardımı ile külah fasetlerine dik olarak incelenir. Bu kısma taşın vücut rengi adı verilir. Önemli Notlar: • Kesim ve Berraklık rengi etkiler. Pique 3 bir taşın içindeki siyah noktalar, taşı olduğundan daha donuk ya da grimsi gösterir. • İdeal kesimli bir taşın ışıltısı, taşın rengini gizler ve onu olduğundan daha beyaz gösterir. • Avrupa için taşın berraklığı, renginden daha önemlidir. d) Floresan Floresan kelimesi ultraviyole ışık altında çok güçlü mavi bir ışık veren Florit taşından gelmektedir. 34 P I R L A N TA Floresan Nedir? Floresan Ultraviole ışınlarına maruz kalan elektronların enerji kazanmalarıyla onu görünen ışık şeklinde saçmaları olayına denir. Görülebilen bu ışık, tüm renkler olabilir. Pırlantada genelde mavidir. UV lambası kıymetli taşların floresan özelliklerinin belirlenmesinde kullanılır. Elmasların %50’sinde floresan özelliği görülür. Floresan ile elmas üzerinde beliren hafif mavilik, elmastaki sarılığın etkisini azaltır. Elmasa daha beyaz bir görünüm verir. Floresan özelliği diğer C’lere göre daha önemsiz olsa da, uluslararası sertifikalarda belirtilir. Floresan Tespiti Floresan kategorileri şöyledir. None (Nil): Hiç floresanı olmayan taşlar Faint (Slight): Çok hafif floresanlı taşlar Medium: Orta floresanlı taşlar Strong: Yüksek floresanlı taşlar. UV altında çok parlak mavi ışık verirler. Çıplak gözle de seçilebilecek bir maviliğe sahiptirler. Amerikan standartlarına göre sıralama None, Faint, Medium, Strong şeklindedir. Avrupa standartlarına göre ise sıralama Nil, Slight, Medium, Strong şeklindedir. FAINT / SLIGHT MEDIUM/ STRONG/ VERY STRONG/ MODERATE DISTINCT EXTREME 35 P I R L A N TA e. Renkli Pırlanta Doğada elmaslar mavi, yeşil, sarı, turuncu veya pembe renklerde bulunabilir. En nadir bulunanı da kırmızıdır. Bunlara fantezi renkler denir, gerçekten çok enderdirler. 1970 öncelerinde renkli pırlantalara çok fazla talep olmamış, hatta pırlantada renk olması bir kusur olarak görülmüş ancak daha sonraları koleksiyoncular tarafından nadirliği keşfedilmiş ve renkli pırlantalara çok yüksek fiyatlar biçilmiştir. Renkli pırlantalar arasında en değerlisi kırmızı, turuncu ve bu renklerin mor ile karışımı olanlarıdır. Genel olarak renkli pırlantalara değinelim. 36 P I R L A N TA Siyah Pırlanta: Nadir olmayan siyah elmas, uzun senelerce endüstride kullanılmış. Daha sonra metalik ışığı mücevher tasarımcılarının ilgisini çekmiş ve mücevheratta kullanılmaya başlanmıştır. Siyah renginin sebebi, içinde bulunan siyah grafit izleridir. Opaktır. Kırmızı Pırlanta: Çok nadirdir. Nadirliğinden dolayı en pahalısıdır. Tam anlamıyla kırmızı değildir, hafif morumsudur. Ticarette bunlar “Mauve” yani leylak olarak pazarlanır. Pembe Pırlanta: Avustralya’da Argyle madenlerinde bulunduktan sonra pazarlanmaya başlamıştır. Her sene Argyle tarafından satışa çıkarılır. Pembeliğin sebebi, elmasın kristal yapısındaki deformasyondur. Mavi Pırlanta: Hafif grimsi olarak bulunan mavi pırlanta, karbon atomlarının arasına boron girmesi sonucunda oluşur. Safir kadar yoğun mavi değildir. Ancak nadirliğinden dolayı çok değerlidir. Yeşil Pırlanta: Doğal radyasyon yoluyla oluşmuştur. En ünlüsü Almanya’daki Dresden elmasıdır. Kahverengi Pırlanta: Doğada en çok bulunan elmastır. Önceleri çok fazla talep görmemiş, ancak Avustralya’daki Argyle madenlerinde çok yüklü miktarda bulununca piyasaya ‘Şampanya’ olarak pazarlanmıştır ve başarılı olmuştur. Diğer isimleri konyak ve çikolatadır. f. Renki Pırlanta Sertifikalarında Değer Biçme Renkli pırlantada 4C standartları geçerli değildir. Hiçbir zaman lup ile taşın izlerine bakılmaz. Önemli olan sadece renktir. Rengin dağılımı, tonu, yoğunluğu taşın değerini belirler. Uluslararası laboratuarlar, rengi üç kademede inceler. 37 P I R L A N TA 1. Hue-Algılanan Renk Spektrumumuzdaki renklerden herhangi biri, diğer bir ifadeyle görülen renk; siyah, gri ve beyaz bunlara dahil değildir. Çünkü bunlar gökkuşağı renklerinde yoktur. Bunlara Akromatik (renksiz) denir. 2.Saturation- Renk yoğunluğu Renk gücü, renk yoğunluğu, renk dağılımı olarak Türkçe’ye çevrilebilir. Saturasyon azaldığı zaman, renk güçsüzleşir. Mavi, mavi-yeşil, mor gibi renkler saturasyon azaldığı zaman grileşir. Turuncu, kırmızı, sarı gibi sıcak renkler ise kahverengileşir. 3. Tone-Koyu/Açıklık Derecesi Açık Mavi, Orta Açık Mavi, Orta Koyu Mavi, Koyu Mavi olarak kategorilere ayrılır. Bir rengin tanımını yaparken açıklık ve koyuluk belirgin ise sertifikalarda belirtilir. Cut (Kesim) Renk, berraklık ve karat, her birini doğa belirler. Kesimi ise insanoğlu belirler. Aynı taşı iki kesim ustasından biri “I” rengi, VS 1, 0,90 ct.; diğeri ise “J” rengi, VS 2, 1.10 ct. çıkarabilir. O halde kesimi değerlendirirken, kesim ustasının işçiliğini değerlendiriyoruz. Zamanımızda kesim ustalarının geleneksel yöntemleri yerini gelişmiş bilgisayar teknolojisine bırakmıştır. Özellikle Hindistan’da ucuz işçilik sayesinde büyük fabrikalar atölyelerin yerini almıştır. Kesim değerlendirmesinde temel alınan külah ve taç açılarıdır. Işığın pırlanta içindeki yansımasının diğer bir deyişle seyahatinin optimuma ulaşması sağlanır. Pırlantanın kesim kalitesi onun kesim oranları, simetrisi ve dış karakteristikleri ile ilgilidir. Pırlantanın oranları şunları kapsar ; • • 38 Kemer çapı Tabla çapı P I R L A N TA • • • • • • Toplam yükseklik Taç yüksekliği Kemer kalınlığı Külah derinliği Taç fasetlerinin kemerle yaptığı açı Külah fasetlerinin kemerle yaptığı açı Kemer çapı Tabla genişliği Yıldız faset Kemer Kalınlığı = Külah derinliği Toplam Derinlik = Alt yarım Faset Külah ucu Pırlanta kesimi ile ilgili olan kaynakların tümünde yukarıdaki grafik karşımıza çıkar. Genelde anlatılan şudur: Külah derinleştikçe ışığın yönü değişir ve büyük kısmı kaybolur. Taşın içi karanlık görünür. Bu taşa ‘’Ölü Taş’ denir. Külah açısı daraldıkça kemerin yansıması tabla içinde görülür. Bu taşa ‘Balık Gözü’ denir. Pırlanta Kesim Şekilleri En başta belirtmemiz gereken şudur. Pırlanta içindeki tüm ışık hareketlerine ışıltı denir. Işıltı, pırlantanın içindeki ışık oyunlarını kapsar. 39 P I R L A N TA 1) Kırılma indisi Kırılma indisi, kıymetli taşların teşhisinde kullanılan en önemli özelliktir. Kırılma kelimesinin anlamı normalden açısal olarak sapmadır. Bir ışık ışını bir ortamdan (mesela hava) daha yoğun bir ortama (taş) geçtiği zaman taşın merkezine doğru kırılır. Ortamların yoğunlukları arasındaki fark ne kadar çok ise kırılma da o kadar fazla olur. 2) Lostra Pırlantanın yüzeyindeki parıltıya lostra denir. Işığın tümü pırlantanın içine girmez, bir kısmı geldiği açıyla faset üzerinde dışarı yansıtılır. 3) Ateş (Dispersiyon Özelliği) Ateş ışığın gökkuşağı renklerine ayrılması olarak özetlenir. Renk bölümünde işlediğimiz gibi ışık, spektrum renklerinden oluşur. Her rengin retraktif indisi farklıdır. Bu yüzden birbirine paralel olmayan iki düzlemden geçerken, renkler arasındaki RI farkından dolayı her renk farklı hızda kırılır. Böylece gökkuşağı renklerini görürüz. Yüksek taç açısı, yüksek dispersiyon demektir. 4) Proportions (Ölçü Oranları) Kesim iki kısımda incelenir; ölçü oranları(proportions) ve simetri. a) Proportions Ölçü oranları pırlantaların bölümlerinin hangi yüzdeyle hangi açıyla kesildiğini gösterir. Kimi taşlarda yüksek ışıltı, düşük ateş bulunurken kimilerinde tam tersi söz konusudur. Kesim oranlarında birçok standart bulunmaktadır. Ancak bu standartlar göreceli olduğu için kesin bir yargıya varmak mümkün değildir. Ölçü oranları daima yüzde ile gösterilir. Bu ölçüler pırlantanın kemer ölçüsüne göre olan oranlardır. Ölçülerde söz konusu olan; • • • • • 40 Tabla genişliği Taç yüksekliği Külah derinliği Kemer kalınlığı Toplam derinlik’tir P I R L A N TA Örneğin çapı 3.90mm olan bir taşın tablası 2.37mm ise tabla ölçüsü % 61 olacaktır. Proportions (Ölçü Oranları) Değerlendirme Tablosu Crateria (Kriter) Taç Açısı ( ) Külah Açısı ( ) Unusual (Anormal) Good (iyi) 26.9° a kadar 27.0° - 30.6° 38.4° e kadar 38.5° - 39.5° Very Good (Çok İyi) Good (İyi) Unusual (Anormal) 30.7°- 37.7° 39.6°- 42.2° 37.8°- 40.6° 42.3°- 43.1° 40.7° den sonra 43.2° den sonra Tabla Genişliği (%) 71 ve üzeri 70 - 67 66 - 53 52 - 51 50 ve altı Taç Yüksekliği (%) 8.5 e kadar 9 - 10.5 11 - 16 16.5 - 18 18.5 ve üzeri Kemer Kalınlığı (%) 0 - 0.5 1 - 1.5 2 - 4.5 5 - 7.5 8 ve üzeri Külah Derinliği (%) (pointed) 39.5 a kadar 40 - 41 41.5 - 45 45.5 - 46.5 47 ve üzeri Külah Ucu (%) ------ ------ pointed - 1.9 % 2 - 3.9 % 4 % ve üzeri Toplam Derinlik 52.9 a kadar 53 - 55.4 55.5 - 63.9 64 - 66.9 67 ve üzeri Kemer Kalınlığı Kemer Kalınlığı Açıklaması Ölçü Derecesi 8% ve yakarısı Extremely thick / Aşırı Kalın UNUSUAL 6.5 % - 7.5 % Very thick / Çok kalın GOOD 5%-6% Thick / Kalın GOOD 3 % - 4.5 % Medium / Orta VERY GOOD 2 % - 2.5 % Thin / İnce VERY GOOD 1 % - 1.5 % Very Thin / Çok İnce GOOD 0 % - 0.5 % Extremely Thin / Aşırı ince UNUSUAL 41 P I R L A N TA b)Simetri Simetri değerlendirmesinde ölçüleri tespit edilen pırlantanın son olarak fasetlerinin düzeni, yuvarlaklığının düzgünlüğü, taç yüksekliği, külah derinliği, kemer kalınlığı gibi değerlerdeki sapmalar incelenir. Simetri problemlerinin sebebi sadece kesim ustasının hünersiz veya dikkatsiz kesiminin sonucu değildir. Bu sapmaların bir diğer sebebi kesim ustasının minumum fire ile taştan maksimum ağırlık kazanmak amacıyla estetik görünümden fedakârlık yapmasıyla da açıklanabilir. Simetri bozuklukları şu başlıklar altında incelenir. 1) Temel Simetri Sapmaları: a) Yuvarlaklık Bozukluğu. Pırlantanın yuvarlak yerine hafif oval kesilmesinden kaynaklanır. Simetri hatası olarak değerlendirilir. b)Taç Yüksekliği Sapması. Taç yüksekliğinin her yerde eşit olmamasıdır. Pırlantanın kemerine dik bakıldığı zaman taç sola ya da sağa hafif kayık görünür. 42 P I R L A N TA c) Külah Derinliği Sapması Taç gibi külahın derinliğinin de her yerde eşit olmamasıdır. d) Merkez Dışı Tabla Tablanın tam merkezde olmaması, bir tarafa doğru daha çok kaymış olmasıdır. e) Merkez Dışı Külah Ucu Külah ucunun olmamasıdır. tabladan bakıldığı zaman tam merkezde 43 P I R L A N TA 2) Parıltıyı Etkileyen Simetri Sapmaları a) Kravat Etkisi Külah yıldızlarının ağırlık kazanmak amacıyla kemerin içine girmesinden kaynaklanır. Bu kısımlarda tuhaf karartılar görünür. Kesim yapan kişinin amacı külah derinliğini birkaç taraftan arttırarak ağırlık kazanmaktır. b) Basit Kesim Hatası Kemer birleşmeleri arasındaki boyut farklılıkları pırlantanın köşelerinde tuhaf karartılara yol açar. Bunun amacı da ham elmastan maksimum ağırlık kazanmaktır. 44 P I R L A N TA c) Bükülme Taç kısmıyla külah kısmının kemer üzerinde aynı noktalarda birleşmemesidir. Işıltıyı bozar. d) Dalgalı Kemer Kemer üzerinde dalgalanma, aşağı ya da yukarı doğru olan sapmalar, kemer boyunun her yerde eşit olmamasıdır. 3) Küçük Simetri Hataları a) Faset Orantısızlıkları b) Faset Birleşmelerindeki Problemler c) Taçtan Bakıldığı zaman göze çarpan ekstra ve natürel fasetler 45 P I R L A N TA ÖNEMLİ NOT: Tüm simetri sapmaları taçtan bakılarak incelenir. Çıplak gözle seçilemeyecek kadar küçüklerse önem verilmez. Pırlanta Taklitleri ve Sentetikler Doğal zirkon bugün laboratuar ortamında üretilen kübik zirkona isim olarak benzerliğinden dolayı karıştırılmaktadır. Zirkon çok geniş renk aralıklarında bulunmaktadır. Ve yıllarca en popüleri, parlaklığı ve dispersiyonu ile herhangi bir taştan pırlantaya daha çok benzeyen renksiz çeşidi olmuştur. Kübik zirkon ise doğal zirkonun aksine tamamen sentetiktir ve laboratuar ortamında pırlantaya benzemesi amacıyla üretilmiştir. Mozanit ise bir bilim adamının Arizona bölgesine düşen bir meteoru incelerken keşfetmesiyle bulunur. ‘Mozanit’ ismi de bu bilim adamı tarafından verilmiştir. Mozanit çoğu özelliği ile elmasa benzemesinden dolayı en benzer taklitidir. Kübik Zirkon’u ve Mozanit’i, Pırlantadan nasıl ayırt edebiliriz? Bu taşların fiziki özelliklerini inceleyerek pırlantadan ayırt etmek mümkündür. Kübik zirkonu tespit edebilmenin en basit yöntemi bir çizgi üzerinde gezdirmektir. Eğer çizgiyi dağılmadan rahatlıkla görebiliyorsak onun kübik zirkon olduğuna karar verebiliriz. 46 P I R L A N TA Kübik zirkonun düşük seviyede sertliği onu pırlantaya göre daha donuk, mat gösterir. Aynı zamanda sertliğinden dolayı köşelerinde tahrifatlar, çizikler oluşabilir. Kübik zirkonun yoğunluğu elmasa göre daha fazla olduğundan basit bir formülle ikisinin ayırımını yapabiliriz. Bu formül: max çap x min çap x yükseklik x 0.0061 ile pırlantanın ağırlığını bulmak mümkündür. Bir diğer yöntem ise ısı iletkenliğini ölçen cihazları kullanmaktır. Kübik zirkonun ısı iletkenliği pırlantaya göre oldukça düşüktür. Mozanitin en büyük özelliği ise kristal yapısı nedeniyle ışığı çift kırma özelliğidir. Bundan dolayı fasetler ve izler çift görünür. Mozaniti pırlantadan ayırt etmek için diğer bir fikir, rengine bakmaktır. Rengi genelde yeşilimsi veya grimsidir. Genelde I-K arasında bulunurlar. Mozanit sentetik olarak üretildiği için havai fişeğe benzeyen iğnesi izler barındırır. Taş Mohs Sertliği Refraktif indis Dispersiyon Katılık Pırlanta 10 2.42 0.044 İyi-Mükemmel Kübik Zirkon 8.5 2.23 0.066 İyi Mozanit 9.4 2.65 0.104 Mükemmel 47 P I R L A N TA Uluslararası Elek Numaraları ve Çaplar PCS / CTS. 1/200 1/175 1/150 1/120 SIEVE SIZES + 000 - 0 +0 -1 + 1 - 1.5 + 1.5 - 2 + 2 - 2.5 1/100 + 2.5 - 3 + 3 - 3.5 + 3.5 - 4 1/80 + 4 - 4.5 1/70 + 4.5 - 5 1/60 + 5 - 5.5 +5.5 - 6 1/50 +6 - 6.5 1/40 + 6.5 - 7 + 7 - 7.5 1/30 + 7.5 - 8 + 8 - 8.5 1/25 + 8.5 - 9 + 9 - 9.5 1/20 + 9.5 - 10 + 10 - 10.5 1/15 + 10.5- 11 + 11 - 11.5 1/12 + 11.5- 12 + 12 - 12.5 1/10 + 12.5- 13 + 13 - 13.5 1/8 + 13.5- 14 + 14 - 14.5 1/7 + 14.5- 15 + 15 - 15.5 1/6 + 15.5- 16 SIZE DIA (mm) 1) 0.20 CTS. 3.8 2) 0.25 CTS. 4.1 3) 0.33 CTS. 4.5 WEIGHT 0.005 0.006 0.007 0.008 0.009 0.010 0.011 0.012 0.013 0.014 0.016 0.018 0.021 0.025 0.029 0.035 0.039 0.044 0.052 0.058 0.069 0.074 0.078 0.086 0.095 0.108 0.116 0.125 0.135 0.146 0.159 0.175 4) 0.40 CTS. 5) 0.50 CTS. 6) 0.75 CTS. 7) 1.00 CTS. DIA (mm) 0.90 - 1.10 1.10 - 1.15 1.15 - 1.20 1.20 - 1.25 1.25 - 1.30 1.30 - 1.35 1.35 - 1.40 1.40 - 1.45 1.45 - 1.50 1.50 - 1.55 1.55 - 1.60 1.60 - 1.70 1.70 - 1.80 1.80 - 1.90 1.90 - 2.00 2.00 - 2.10 2.10 - 2.20 2.20 - 2.30 2.30 - 2.40 2.40 - 2.50 2.50 - 2.60 2.60 - 2.70 2.70 - 2.80 2.80 - 2.90 2.90 - 3.00 3.00 - 3.10 3.10 -3.20 3.20 - 3.30 3.30 - 3.40 340 - 3.50 3.50 - 3.60 3.60 - 3.70 4.8 5.2 5.8 6.5 FANCY MARQUISE Weight 0.20 0.25 0.30 0.40 0.50 0.70 Length 6.1 - 4.9 6.7 - 5.3 7.4 - 5.6 8.7 - 6.3 9.3 - 6.6 9.6 - 7.5 Weight 0.20 0.25 0.30 0.40 0.50 0.70 Length 5.3 - 4.4 5.5 - 4.8 6.5 -5.1 6.8 - 5.4 7.8 - 5.8 7.6 - 6.9 Weight 0.20 0.25 0.30 0.40 0.50 0.70 Length 4.8 - 4.3 5.2 - 4.3 5.7 - 4.9 6.1 - 4.8 6.9 - 5.4 7.4 - 6.3 Width 3.4 - 2.7 3.8 - 2.9 4.0 - 3.3 4.4 - 3.4 4.9 - 3.8 5.2 - 4.7 PEAR Width 3.6 - 3.0 4.0 - 3.3 4.3 - 3.6 4.5 - 3.8 5.0 - 4.2 5.5 - 4.7 OVAL Width 3.4 - 3.1 3.9 - 3.3 4.1 - 3.4 4.5 - 3.7 5.0 - 4.0 5.4 - 4.6 PRINCESS Weight 0.15 - 0.17 0.08 - 0.14 0.06 - 0.07 0.05 - 0.06 0.04 - 0.05 0.03 - 0.04 48 Width 2.9 - 3.2 2.3 - 2.8 2.1 - 2.3 1.9 - 2.2 1.8 - 2.1 1.6 - 1.8