MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YANGIN Bu eğitimin amacı, yangın gerçekleşmeden ve yangın sırasında yapılacak faaliyetlerin bilinmesi, gerekli olan önlemlerin alınarak yangında oluşacak kayıpların minimuma indirilmesidir. YANGIN NEDİR? Yangın kimyasal bir olaydır. Yangının nasıl, nerede ne şiddette olacağı oradaki oluşma ortamına bağlıdır. Diğer bir tanımla söyleyecek olursak yangın kontrol altına alamadığımız yanma olayıdır ya da kontrolümüz dışına çıkan yanma olayıdır. Yanma olayının oluşabilmesi için bazı bileşenlerin bir araya gelmesi gerekir. The FIRE TRIANGLE represents the three elements needed for fire to occur: Heat, fuel, and oxygen. Fuel + Oxygen + Heat = Fire FUEL HEAT Fire Basic - Trimpe/B.Brooks 2006 http://sciencespot.net/ OXYGEN Yanma Olayının Bileşenleri 1. Yanıcı Madde: Doğada; katı, sıvı ve gaz halinde bulunur. Tutuşma sıcaklıkları birbirinden farklı olmakla birlikte, katıların sıvı ve gazlara nazaran tutuşma ve patlama ihtimali azdır. 2. Yakıcı Madde (Oksijen): Normal olarak havada %21 oranında bulunan oksijen yanma olayının temel unsurudur ve yanmanın sürmesi için en az %16 oranında oksijene ihtiyaç vardır. 3. Isı: Bir cismin sıcaklığının artmasına sebep olan fiziksel bir olgudur. Ortamda her zaman sıcak ortamdan soğuk ortama bir ısı akışı vardır. Isı bir enerjidir. ISI Isı enerjisi etrafa; a. Konveksiyon yolu ile (Hava yolu): Hava hareketi ile ısının yayılmasıdır. Isının etkisi ile genişleyen hava moleküllerinin hareketi ile oluşur. Konveksiyon yolu ile ısı transferi sadece akışkanlarda (sıvı ve gazlarda) görülür. b. Kondüksiyon yolu ile: Katı malzemeler yoluyla ısının transferi olayıdır. Metal borular çelik kirişler gibi malzemeler ısınarak ısıyı bir taraftan diğer tarafa iletirler. c. Işıma yolu ile ısı transferi (Radyasyon yoluyla): Isının elektromanyetik dalgalar ile yayılmasıdır. Yanma olayı dört şekilde meydana gelir. Yanma Çeşitleri 1. Yavaş yanma 2. Kendi kendine yanma 3. Hızlı yanma 4. Parlama – patlama şeklinde yanma Yavaş Yanma: • Yanıcı maddenin yapısı itibariyle, yanıcı buhar veya gaz oluşturmadığı durumlarda, • Ortamda bulunan ısının yetersiz kalması hallerinde, • Ortamda yeterli oksijen olmadığı durumlarda meydana gelir. Demir, bakır gibi metallerin oksijenle nemli ortamda birleşmesi olayı “yavaş yanma”ya örnek verilebilir. Kendi Kendine Yanma • Yavaş yanmanın zaman içerisinde hızlı yanma olayına dönüşmesidir. • Özellikle bitkisel kökenli yağlı maddeler, hava içerisindeki oksijenle normal hava ısısında birleşerek oksitlenmeye başlarlar. • Bu oksitlenme ilerledikçe zaman içerisinde ortamda ısı yükselir. İşte ortamdaki ısı alevlenmeye yetecek dereceye ulaştığı zaman kendi kendine yanma olayı gerçekleşir. Köylerde bulunan hayvan gübrelerinin ve kömürün içten içe yanması buna örnektir. Genelde organik maddelerde görülür. Hızlı Yanma Yanmanın bütün belirtileriyle başladığı olaydır. Burada yanmanın belirtileri olan alev, ısı, ışık ve korlaşma mevcuttur. Parlama – Patlama Şeklinde Yanma Parlama şeklinde yanma; düşük sıcaklıklarda buharlaşan maddelerde görülen yanma şeklidir (Benzin gibi) Patlama şeklinde yanma; düşük sıcaklıkta buharlaşan sıvılar ile gazların serbest kaldıklarında bulundukları hacmin tamamını kaplamaları neticesinde alt ve üst patlama limitleri arasında, bir ısı kaynağı ile karşılaşmaları halinde meydana gelen yanma şekli. Yangınların Sınıflandırılması Her yangının oluşumu ve gelişimi farklıdır. Bu nedenle yangın yanıcı maddelerin fiziksel özelliklerine göre 4 (ya da 5) sınıfta incelenmektedir. Önemli Not: Bazı yerlerde 5 olarak sınıflandırılmaktadır. Elektrik yangınları bazı yerlerde sınıflandırmaya katılabilmektedir. Elektrik teçhizat, tesisat ve ekipmanları ile elektronik cihazlardan çıkan yangınlardır. Bu tür yangınlarda elektrik akımı kesilerek yangına müdahale edilmelidir. A Sınıfı Yangınlar Katı maddeler alevli veya korlu olarak yanarlar. Alevli yanma maddenin yüzeyinde yanıcı buharların yanması şeklinde olur. Korlu yanma da yanma maddenin içine işler. Müdahale daha kolaydır. Yanan yüzeyi söndürücü madde ile kaplanması ve oksijenle ilişkisinin kesilmesi yeterli olabilir. Odun, kömür, plastik gibi katı yanıcı maddeler korlu yanarlar. Temel söndürme prensibi soğutmadır. Boğma ve zincirleme reaksiyonu kırma prensibi ile de söndürülür. Bu tür maddelerin en etkili söndürme maddesi sudur. Bununla birlikte KKT, CO2 ve köpüklü yangın söndürücüler de kullanılır. Ancak korlu yangınlarda mutlaka su ile soğutmaya ihtiyaç vardır. B Sınıfı Yangınlar Yanabilen sıvılar, bu sınıfa girer. Benzin, benzol, yağlar, yağlı boyalar, katran vb. yangınlarıdır. Temel özellikleri korsuz ve alevli yanmalarıdır. Ancak B sınıfı yangınlar, yanıcı madde özelliklerine göre kendi içinde de üç kategoride düşünülebilir. Birinci kategoride su ile karışmayan ham petrol, benzin, gaz yağı, makine yağları, vb. sıvıların oluşturduğu yangınlar yer alır. İkinci kategoride su ile hemen karışan (suda çözülen) alkol vb. sıvıların oluşturduğu yangınlar yer alır. Üçüncü kategoride ise katran, asfalt, gres vb. ağır yağların oluşturduğu yangınlar yer alır. B sınıfı yangınlarda yanma yüzeydedir. Yani yanan, ısınan sıvıdan çıkan buharlardır. C Sınıfı Yangınlar Gaz halindeki yanıcı madde yangınlarıdır. LPG, doğalgaz, metan, asetilen, kok gazı vb. gazların yangınlarını kapsar. Gaz yangınlarına müdahale ederken genel kural önce gaz akışını kesmek sonra söndürmektir. Çünkü önce yangın söndürülecek olursa gaz akışı devam edeceğinden ortamda yanıcı gaz hava karışımı oluşur ve buda en ufak bir ısı kaynağı ile patlamaya ve yangının daha da büyümesine neden olur. Bu arada gaz kesilerek yangın söndürülünceye kadar, yanındaki yanabilir maddelerin, tutuşmasını önlemek için malzemeler uzaklaştırılmalı veya çevre su ile soğutularak korunmalıdır. Şayet akan gazı kesecek vanayı kapatmak için yangının söndürülmesi mutlaka gerekiyorsa çok kısa bir sürede gaz alevleri söndürülerek vana kapatılmalıdır. D Sınıfı Yangınlar Yanabilen hafif metal yangınlarıdır. Alüminyum, magnezyum, titanyum, çinko, sodyum, potasyum yangınları bu sınıfa girer. Temel özellikleri korlu, alevsiz yüksek sıcaklıkta yanmalarıdır. Temel söndürme prensibi boğmadır. ABC türü kuru kimyevi söndürücüler faydasızdır. Su kesinlikle kullanılmamalıdır. Çünkü bu yangınlarda yüksek sıcaklık meydana geldiğinden su ayrışmasına bileşenlerine ayrışmasına ve hidrojen gazı açığa çıkmasına neden olur. D sınıfı yangınların söndürme maddesi alkali borat bazlı D tipi kuru kimyevi tozdur. Kuru kum ile yanan malzemenin üzeri örtülerek de söndürülebilir. Magnezyum nem, su ve asit ile reaksiyona girer. Reaksiyon sonucu hidrojen gazı açığa çıkar. Magnezyum yangınlarına en fazla 1 metre yaklaşılmalıdır. Ancak nemli ortamlarda bu mesafe sakıncalıdır. Yangın sonucu oluşan dumanın solunmamasına dikkat edilmelidir. OZETLE… Yangın türü: Yanmakta olan maddeye göre; A sınıfı yangınlar: Odun, kömür, kâğıt, ot, doküman ve plastik gibi yanıcı katı maddeler yangınını, B sınıfı yangınlar: Benzin, benzol, makine yağları, yağlı boyalar, katran ve asfalt gibi yanıcı sıvı maddeler yangınını, C sınıfı yangınlar: Metan, propan, bütan, LPG, asetilen, havagazı ve hidrojen gibi yanıcı gaz maddeler yangınını, D sınıfı yangınlar: Lityum, sodyum, potasyum, alüminyum ve magnezyum gibi yanabilen hafif ve aktif metaller ile radyoaktif maddeler gibi metaller yangınını, Kaynak: Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Ayrıca; sanayide • “jet yangınları”, • “havuz yangınları” ve • “bleve” olarak adlandırılan yangınlar da vardır. • Jet Yangını: İnce uzun alevle yanar ve gaz borusu kaçaklarının tutuşmasında görülür. • Havuz Yangını: Ham petrolün tanktan sızması ve tutuşmasında görülür. • BLEVE: Ateş topu olarak da adlandırılır. Yangın ve patlamanın karışımıdır. Çok kısa zamanda çok yoğun ısı açığa çıkar. Bir tank içinde sıvılaştırılmış gazın atmosferik kaynama noktasının üstünde muhafazasında bu tank yarılır veya açılırsa tank içindeki madde gaz ve sıvı karışımı halinde akmaya başlar, hava içinde çok hızlı genişler ve bulut oluşturur. Bu buhar bulutu bir ateş kaynağına denk gelirse ateş topu oluşturur. Birkaç saniye içerisinde çok yüksek ısı açığa çıkar. Böyle bir yangında birkaç yüz metre ötelerde bile derin yanıklara ve ölümlere maruz kalınabilir. BLEVE: Boiling Liquid Expanding Vapor Explosion Yangının Temel Nedenleri • Bilgisizlik • İhmalkarlık (korunma önlemlerinin alınmaması) • Beklenmeyen kazalar • Sabotajlar • Tabiat olayları • Yanıcı madde sıçramaları • Sigara ve kibrit • Soba ve bacalar • Elektrik • Statik elektrik • Bazı kimyasal karışımlar (Örnek : Asitle su karışımı, yanıcılarla tutuşturucuların karışımı) • Kıvılcımlar • Doğal etkenler Sanayi Yangınları Nedenleri Sanayi yangınları çoğunlukla; • Elektrik arıza ve kontağından • Sürtünmeden • Mekanik kıvılcımlardan • Sigara ve kibrit alevinden • Sıcak satıhlardan • Açık alevlerden • Kaynak ve kesme işlerinden • Fazla ısınan malzemelerden • Statik elektrikten • Kendiliğinden meydana gelen yanmadan meydana gelir. Dikkat Edilecek İşler Kaynak işleri Elektrikli aletlerle çalışma Enerji hat ve panelleri Yağlı ve gazlı bölgeler Yasak bölgeler Alevlenen maddelerin sıçramaları, kıvılcım • Oksi-asetilen takım bağlantıları • Gazlı-yanıcı maddelerin nakli, boru ve vanaları • • • • • • Yangın Söndürme İşleri Taşınabilir söndürme cihazlarının tipi ve sayısı, mekânlarda var olan durum ve risklere göre belirlenir. Buna göre; • A sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle çok maksatlı kuru kimyevi tozlu veya sulu, • B sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle kuru kimyevi tozlu, karbondioksitli veya köpüklü, • C sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle kuru kimyevi tozlu veya karbondioksitli, • D sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, öncelikle kuru metal tozlu, söndürme cihazları bulundurulur. Hastanelerde, huzurevlerinde, anaokullarında ve benzeri yerlerde sulu veya temiz gazlı söndürme cihazlarının tercih edilmesi gerekir. Bu tip yangınların söndürme maddesi olarak su, köpük, ABC toz, BC toz, D tozlu CO2, Halon gazı gibi maddeler kullanılmaktadır. Yangın Sınıfı Söndürme Metodu Kullanılacak Malzeme A Soğutma Su ve su esaslı cihazlar, kuru kimyasal tozlu cihazlar B Havayı kesme Kum, toprak, köpüklü, karbonhidratlı ve kuru kimyasal tozlu cihazlar C Yanıcı maddeyi ortadan kaldırıma Önce yanıcı madde olan gaz, musluğundan kapatılmalı, daha sonra etrafta tutuşturduğu ve yanmasına sebep olduğu maddelerin cinsine uygun söndürme uygulanır D Kimyasal reaksiyon Yanan metale uygun kimyasal söndürme maddesi kullanılır E Elektrik Yangınları Soğutma Soğutarak söndürme işleminde, ısıyı azaltma veya ortadan kaldırmaya yönelik çalışma yapılır. Bu da üç şekilde gerçekleşir: su ile soğutma, yanıcı maddeyi dağıtma ve kuvvetli üfleme. 1. Su ile soğutma: Su, yangının söndürülmesinde ısı ile temas ettiği takdirde buhar haline geçer ve buharlaşma esnasında çevresindeki ısıyı emer. Bu da yanan cisimden emilen ısı olup, yanma ısısını düşürür. Böylelikle yanıcı maddenin ısısı düştüğünden yanma olayı da ortadan kalkar. Ayrıca su yağmurlama şeklinde kullanıldığı zaman oksijeni kesme özelliğine sahiptir. Genellikle A sınıfı yangınlarda kullanılan su ile söndürmede, işleme başlamadan evvel bölgede elektrik olmamasına dikkat edilmelidir. 2. Yanıcı maddeyi dağıtma: Soğutarak söndürmenin bir başka türü de yanan maddeyi dağıtmaktır. Yanıcı maddenin dağıtılması, bir an için daha geniş alanı hava ile temasa geçmesini sağlayacağından yangının genişlemesine neden olacaktır. Ancak yanan maddenin dağıtılmasıyla yangından oluşan toplam ısı bölünecek, yanan cismin bir kütlesine düşen ısı azalacak ve yangın yavaş yavaş sönecektir. Bu tip söndürmelerde dağıtılan yanan maddelerin çevresinde başka bir yanıcı madde bulunmamasına dikkat edilmelidir. Genellikle A sınıfı yangınlarda uygulanır. 3. Kuvvetli üfleme: Yanan madde üzerine kuvvetli olarak üflenen hava, alevin sönmesine ve yanan madde ısısının belirli oranda azalmasına neden olacaktır. Bu tip söndürme uygulaması ile başlangıç noktasında bulunan A sınıfı yangınlarda başarı elde edilebilir. Büyümüş ve belirli boyutlara ulaşmış yangınlarda yeterli söndürmeyi sağlayacak üflemeyi her an pratikte uygulamak mümkün olamamaktadır. Havayı Kesme Yanma olayının meydana gelmesi için gerekli şarttan biri olan oksijen yanma esnasında ortadan kaldırılır veya %14’ün altına düşürülürse yanma olayı sona erecektir. Oksijeni azaltarak veya ortadan kaldırarak yangın söndürülmesi usulüne havayı kesme denir. Bu usul pratikte örtme, boğma veya oksijeni azaltma teknikleriyle uygulanır. 1. Örtme: Yanan maddenin üzerine oksijenle teması yok etmek için örtülen veya yayılan maddelerle yapılan söndürme işlemidir. Katı (kuru) yanıcı madde yangınlarında ve başlangıç halindeki yangınlarda örtü olarak, halı, battaniye, kilim ve kum gibi maddeler kullanılır. Akaryakıt yangınlarında ise örtü olarak köpük, klor ve azot gibi maddeler kullanılır. 2. Boğma: Oluşan yangının oksijenle ilgisini önlemek veya yanma için gerekli oksijen oranını azaltmak amacıyla yapılan işlemdir. Bu tür söndürmeler özellikle kapalı bir mekanda oluşan yangında yanma için gerekli olan oksijenin girmesini önlemek amacıyla kapı, pencere, baca ve havalandırma delikleri gibi açıklıkların kapatılması şeklinde uygulanır. 3. Oksijeni azaltma: Oksijen miktarının %14’ün altında olduğu ortamlarda yanma olayı gerçekleşmez. Bu esasa dayanılarak oluşturulan söndürme prensibine ise oksijeni azaltma yöntemi denilmektedir. Oksijen azaltıcı maddeler, kimyevi tozlar ve karbondioksit (C02) gazı gibi maddelerdir. Bunlar hem örtme hem de oksijeni azaltma suretiyle yangını söndürücü niteliktedirler. Yanıcı Maddeyi Ortadan Kaldırma Yanıcı maddelerin yangından uzaklaştırılması çoğu kez zor yada imkansız olmaktadır. Ancak bazı durumlarda yangınla yanıcı maddenin ilişiği (akaryakıt musluğunun kesilmesi gibi) kesilebilir. Yanıcı maddeyi ortadan kaldırma, yanma olayını meydana getiren üç şarttan biri olan yanıcı maddeyi ortadan kaldırmak sureti ile yanma olayını giderme tekniğidir. Bu teknik pratikte yanıcı maddeyi ortadan kaldırma, yanıcı maddeyi ısıdan ayırma ve ara boşluğu meydana getirme teknikleriyle uygulanır. 1. Yanıcı maddeyi ortadan kaldırma: Bu yöntemle yapılan söndürmelerde bizzat yanan maddelerin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu yöntem genellikle gaz halindeki yanıcı madde yangınlarında etkendir. Örneğin, yanan bir LPG tüpünün vanasının kapatılması gibi. 2. Yanıcı maddeyi ısıdan ayırma: Katı yanıcı maddenin ana kütleden ayrılması sureti ile yapılan söndürmedir. 3. Ara boşluğu meydana getirmek: Bu yöntem, yangının genişlemesini önlemek ve zamana bağlı olarak söndürülmesini sağlamak için uygulanır. Ara boşluğu, meydana gelmiş yangınların rüzgar etkisiyle civardaki yanıcı diğer maddeleri etkileyerek yanma olayının büyüme ihtimali olduğu durumlarda, yanan kısım ile yanabilecek kısım arasındaki yanıcı maddelerin ortadan kaldırılmasıyla meydan getirilen boşluklardır. Örneğin, orman yangınlarında yanan kısım ile yanabilecek kısım arasında bulunan ağaçların kesilmesi, otların temizlenmesi gibi. Yangın Söndürmede Kullanılan Maddeler KÖPÜK CO2 KURU KİM. TOZ SU Hangisini Kullanalım ? CO2 KÖPÜK Yangın Söndürmede Kullanılan Maddeler Su (H2O): Yangın söndürmede en fazla kullanılan madde sudur. Büyük miktarlarda ve kolayca temin edilebilmesi, ucuzluğu, soğutma ve boğma gibi bir takım özellikleri suyun en yaygın kullanılan söndürme maddesi olmasını sağlamıştır. Öte yandan suyun söndürücü olarak kullanımındaki bazı tehlikeler suyun kullanımını sınırlandırır. Bu tehlikeler: • Elektriği iletmesi ve çevresindeki yanmayan bazı maddelere zarar vermesi, • Bazı kimyasal maddelerle reaksiyona girmesi sonucu reaksiyon sırasında yanıcı gaz hidrojenin açığa çıkması tutuşma ve patlamaya neden olur, • Akaryakıt yangınlarında kullanılmaz. Bu özellikleri nedeniyle yalnız A sınıfı yangınlarda kullanılır. Karbondioksit (CO2): Karbondioksit, yüksek basınç altında sıvılaştırarak tüplere doldurulan, püskürtülmesiyle normal basınçta gaz haline geçerek ortamdaki oksijen miktarını azaltan, yani boğucu etkisi ile yangını söndüren bir kimyasal söndürücü maddedir. Yanıcı olmayıp kimyevi maddelerle pek kolay birleşemez. Kullanım esnasında gaz halinde bulunduğu için, ateşin üzerine kolayca dağılarak yanıcı maddenin üzerini kaplar. Karbondioksitin püskürtülme esnasındaki ani basınç düşmesi, bir kısmının ortamdan ısı alarak (-78 °C'lık soğuklukta) kar haline gelmesine sebep olur. Ancak soğutarak yangını söndürme etkisi ikinci derecededir. Sınırlı söndürme etkisi ile sadece B sınıfı olarak tanımlanan sıvı maddelerin yüzey yangınları ve yalıtkanlık özelliğinden dolayı elektrik yangınlarını söndürmekte kullanılır. Sodyum, potasyum, magnezyum, titanyum gibi reaktif (alkali) metal yangınlarını karbondioksit söndürmez. Çünkü bu metaller karbondioksiti ayrıştırırlar ve bu durumda söndürme değil, yangını büyütme sonucu ortaya çıkar. Yangın Söndürmede Kullanılan Maddeler Kuru Kimyasal Tozlar: Kuru toz, yanan maddenin yüzeyini kaplayarak hava ile temasını kesmekte ve yapısındaki kimyasal maddelerin ayrışması ile söndürme işlemi gerçekleşmektedir. Yangın sınıflarına göre farklı kimyasal birleşimlerde kuru toz kullanılmaktadır. B, C ve D sınıfı, yani sıvı madde, gaz madde ve elektrik yangınlarında kullanılan tozun esas maddesi sodyum bikarbonattır. Çok maksatlı olarak bilinen veya A, B, C ve D sınıfı yangınları söndüren toz ise amonyum fosfat esaslıdır. Taşınabilir söndürücülerde, yangın araçlarında ve sabit sistemlerde depolanan kuru toz, azot veya karbondioksit gazıyla püskürtülmektedir. Kuru kimyevi tozlar, ateşin üzerine tatbik edildikleri zaman, sodyum bikarbonat ve su şekline dönüşerek ayrışır ve ateşi söndürür. Kuru kimyasal tozlar, uygulama esnasında ısı ile kimyasal reaksiyona uğrayarak çok önemli ve her biri ayrı ayrı sınıf yangınlara etkin olan, su ve karbondioksite dönüşmektedir. Kuru kimyevi tozlar zehirli değildir, ancak teneffüs edilen yerlerde bol miktarda bulunursa solunumu güçleştirdiği gibi, etrafı da kapladığı için görüşü de zorlaştırır. Kuru tozun yangına yeterli uzaklıktan püskürtülmesi ve yüzey kaplama özelliği, akışkanlığı ve tane iriliği ile ilişkilidir. Ayrıca bulunduğu cihazda ve depolandığı yerlerde zamanla bozulmaması, nem kaparak sertleşmemesi gereklidir Yangın Söndürmede Kullanılan Maddeler Kuru Kimyasal Tozlar (dvm) Kuru kimyevi tozlar aşağıdaki başlıklar altında izah edilen özelliklere sahiptirler: • Boğma özelliği: Kuru kimyevi tozlar ateşe püskürüldüğü zaman çıkardıkları karbondioksitle alevi kısmen boğarlar. • Soğutucu özelliği: Kuru kimyasal tozlar ateşe püskürtüldükleri zaman sıcaklığın belirli bir kısmını emerler. • Aleve kalkan olma özelliği: Alevi yanan bir ateş üzerine püskürtülen kuru kimyevi toz, alev ile yanıcı madde arasında bir toz bulutu oluşturarak yanıcı maddeyi alevden gelen sıcaklığa karşı korur. • Zincirleme yanma olayını engelleme özelliği: Kuru kimyevi tozlar, yanma sonucu açığa çıkan maddelerin birleşmesini engellemekte ve yanma zincirinin oluşmasını önlemektedir. Böylece yanma olayı genişleyememekte ve dolayısı ile daha kısa sürede söndürülmektedir. Araçlarda Kullanılan Yangın Söndürme Cihazı Sayısı, cinsi ve kapasitesi araç sınıfına ve aracın kullanım amacına göre değişiklik gösterir. Binek araçlarda 1 adet 1 kg Yolcu sayısı 26 ya kadar olan otobüsler için 2 adet 2 kg Azami ağırlığı 12 tondan küçük olan kamyonlarda 1 adet 4 kg Araç tehlikeli madde taşıyor ise 2 adet 6 kg Kaynak: TÜVTÜRK Yangın Söndürmede Kullanılan Maddeler Yangın Söndürme Köpüğü: Belli oranlarda suyla karışan köpük yapıcı maddenin meydana getirdiği köpük, yanan sıvının yüzeyini kaplayarak hava ile temasını keser ve yanma ısısını düşürür. Kimyasal köpük olarak adlandırılan yangın söndürme köpüklerinin günümüzde en yaygın kullanılanları mekanik ve sentetik türleridir. • Kimyasal köpük: Alüminyum sülfat ile sodyum bikarbonatın kohesin bir madde beraberliğinde suda çözülmesi sonunda oluşan köpük olup, yaygın kullanılmaktadır. • Mekanik (Protein esaslı) köpük: Bu köpük kimyasal yollarla özel olarak formülüze edilmiş hayvansal ve bitkisel atıkların hidrolize edilerek %3-4 oranlarında su ile karışmasından elde edilir. • Sentetik köpük: Sentetik deterjan terkibinde olup, yüksek genleşme ve çabuk köpük yapma özelliği vardır. Köpük jeneratörleri ile kullanılıp, A sınıfı yangınların meydana geldiği depo, hangar gibi geniş hacimli mekanların köpükle doldurulması şeklinde de tatbik edilebilir. • Alkole dayanıklı köpük: Regular proteinli köpük sıvısına metal sabunları ilave edilerek hazırlanır. Bu köpük maddesi bilhassa polar solventler tipinde parlayabilen sıvıları yangınlarında iyi bir söndürücüdür. • AFFF tipi köpük: Flora karbon bileşikleri ile sentetik köpük sıvılarının bir kombinasyonudur. Yangını aniden söndürür. Köpük kullanılmaması gereken yerler: • LPG yangınları, AFFF (Aqueous Film Forming Foam): Bu söndürücüler içlerinde yüzey • Sıcak asfalt ve ağır yağ yangınları, aktif Florine barındırır. Sıkıldığı yüzeyde bir battaniye görevi görür. Köpük yüzey üzerinde alçalırken yanmakta olan sıvının üzerinde bir film • Elektrik tesisatı yangınları, şeridi oluşturarak yanmanın tekrarlaması riskini ortadan kaldırır. • Gıda maddeleri yangını, • Kuru kimyevi toz kullanılan yangınlar (aynı anda kullanılmaz). Yangın Ekipmanları 1. Yangın Uyarı Sistemleri Yangın söndürme işleminde en önemli faktör olan ilk müdahale zamanını en aza indirmek için çeşitli uyarı sistemleri mevcuttur. Yangını algılayacak duyar elemanlar ise muhtemel tehlike kaynaklan ve yangın cinsine göre seçilmekte olup başlıca çeşitleri aşağıya çıkartılmıştır. Isı duyarlı elemanlar: Ortam sıcaklığındaki değişmeyle uyarı veren bu tip duyarlı elemanlar iki çeşittir. Birincisi, normal ısı şartlarının mevcut olduğu yerlerde kullanılıp, önceden yapılan ayarlama ile belli sıcaklığın üzerine çıkıldığında uyarı veren tipidir. İkincisi ise, sıcaklığın çok kısa zamanda ve hızla yükselebileceği yerlerde, ısı tehlikeli sınıra gelmeden ısı artış uyarısını vermek için "yükselmeli ısı duyar eleman" kullanılan tipidir. Duman duyarlı elemanlar: Bir çok durumda yanma olayı başlamadan önce duman ve gazlar meydana gelir. Bu aşamada uyarı vermek için dumana hassas duyar elemanlar kullanılır. Başlıca ve yaygın olarak kullanılan iki çeşidi mevcuttur. Sistemin duyar elemanı içinde bulunan radyoaktif kaynak vasıtası ile ortamdaki gaz değişimini hisseder ve uyarı verir. Diğer çeşidi ise fotosel (ışığa duyarlık) prensibine göre optik olarak çalışır. Alev duyarlı elemanlar: Duman ve sıcaklık gibi belirtilerin ortaya çıkmasından önce, alevle birlikte hızla yayılan yangınların uyarılması için alev duyarlı elemanlar kullanılmaktadır. Patlama uyarıcı duyar elemanlar: Patlayıcı maddelerin depolandığı yerlerde kullanılan bu tip elemanlar, patlama öncesi oluşan gazların hissedilmesi ile çalışmaktadır. Yangınla Mücadele 1- Yangın Çıkmasının Önlenmesi 2- Yangının Kısa Sürede Tespiti 3- Yangının Yayılmasının Önlenmesi 4- Yangının Söndürülmesi 5- Yangın Sırasında Tahliye FERMAN - İSTANBUL KADISINA HÜKÜM Kİ, İstanbul arada sırada yangınsız olmuyor. Yangını çıkar çıkmaz önlemek için ne gerekirse her şeyden mühimdir. İstanbul ahalisinden herkes evinin damına kadar ulaşacak bir merdiven bulunduracaktır. Yine herkes evinde bir büyük fıçı dolusu su bulunduracaktır. Bir yerde yangın çıktığı gibi, oradan kimse kaçmayacaktır. Herkes adamları ve komşuları ile, yeniçeriler ve sair halk yetişinceye kadar yangın söndürmeye çalışacaklardır. Her iki üç ayda bir, bilhassa yangın tehlikesine fazla maruz bulunan yerler teftiş edilecektir. Evlerinde merdivenleri ve su dolu fıçıları bulunmayanlar tutulup subaşıya teslim edilecektir ve cezaya çarptırılacaktır. / 12 Mart 1579 III. MURAT PADİŞAH Yangın Ekipmanları 2. Manuel Yangın Söndürücüler Manuel (elle taşınır) söndürme ve püskürtme aletlerinin kullanımında en önemli nokta, yangın başladığı anda söndürücünün en ufak bir gecikmeye meydan verilmeksizin kullanılmasıdır. Elle taşınır yangın söndürme araç ve gereçleri klasik araçlar ve yangın tüpleri olmak üzere iki gurupta incelenir. Klasik yangın söndürme araç ve gereçleri olarak, su kovalan, kum kovaları, branda ve battaniye, kürek, kazma balta vb. düşünülür. 1. Sulu Söndürücüler: Kapalı bir kap içine konan suyun, ufak bir tüpte bulunan İtici gaz vasıtası ile püskürtülmesi şeklinde çalışır. Gaz tüpü kabın içine veya dışına yerleştirilebilir. Etken madde olarak sodyum bikarbonatın sudaki çözeltisidir. 10 litredir ve A sınıfı yangınlarda kullanılır. 2. Köpüklü Söndürücüler: Köpük yapıcı sıvı ve su, kap İçine birlikte konur ve itici gaz vasıtası İle püskürtülür. Etken madde olarak sodyum karbonatın sudaki çözeltisi kullanılmıştır. 10 litredir ve B tipi yangınlara kullanılır. Köpük yangını alevinin hava ve oksijen İle ilişkisini keserek bastırır. Yangın Ekipmanları 2. Manuel Yangın Söndürücüler (dvm.) 3. Karbondioksitli Söndürücüler: • Karbon tetraklorürlü yangın söndürücüler: Yangın sırasında karbon tetraklorür tatbik edilerek oluşturulan gaz örtüsü ile yangın boğulur. C sınıfı yangınlarda kullanılır. Pompalı ve statik basınçlı olmak üzere iki tipi mevcuttur. Bu cihazlar kapı ve pencere gibi havalandırmalara yakın, soba ve kalorifer gibi ısıtıcılardan ise uzak yerlere yerleştirilmelidir. • Basınç altında sıvı karbondioksitli, yangın söndürücüler: Sıvı karbondioksit, yüksek gaz basıncı ile sıvı halden katı hale geçerek meydana getirdiği kar ile yangın söndürür. B ve C sınıfı yangınlar için kullanılır. 4. Kuru Kimyasal Maddeli (Tozlu) Söndürücüler: En yaygın şekilde imal edilen ve kullanılan kuru kimyasal maddeli (tozlu) söndürücüler, kuru kimyasal madde ile basınçlı karbondioksit ya da azot gazı bulundurup, B ve C tipi yangınlarda kullanılır. Gövdelerindeki tozun itici gaz vasıtasıyla püskürtülmesi esasına göre çalışır. Püskürtme hortumu ise yüksek basınca dayanıklı olup ucunda veya gövdeye bağlı bir yan tüp içerisinde olur. Yangın Ekipmanları 3. Sabit Söndürme Sistemleri Sabit söndürme sistemleri, bir mekanda oluşacak yangınların söndürülmesi için, daha önceden alınan tedbir ve ortaya monte edilen sistem ile söndürme işleminin yapılmasını temin eden cihazlardır. Uyarıcı sistemler ile birlikte de kullanılabilir. Çeşitleri aşağıdaki başlıklar altında izah edilebilir. • Karbondioksit gazlı söndürme sistemleri • Kuru tozlu söndürme sistemleri • Köpüklü söndürme sistemleri • Yağmurlama sistemleri Yangın Ekipmanları 3. Sabit Söndürme Sistemleri (dvm) Yağmurlama sistemleri: Yangın anında suyun yağmurlama veya pulvarize sistem şeklinde boşaltılması esasına dayanan sprinkler tesisatları en yaygın kullanma sahası olan söndürme sistemleridir. Bina İçi yangın muslukları: Bina içinde olabilecek yangınlara karşı korunmayı sağlamak amacıyla, su şebekesi üzerine kurulan sisteme monte edilen musluklardır. Genellikle duvara adapte edilen bir saç yangın dolabı içinde olup, makarası üzerinde 20-25 m hortum ve lansı bulunur. Dolap kapağı kırmızı renkte olup, yerden 1,5 m yükseklikte bulunur. Yangın Ekipmanları 3. Sabit Söndürme Sistemleri (dvm) Bina dışı yangın muslukları (hidrantlar): Şehir su şebekesine bağlı olarak inşa edilmiş, itfaiye araçlarının su teminini kısa mesafe ve sürede İkmali için oluşturulan sistemlerdir. Genellikte 100-150 m aralıklarla ve köşe başlarına konulur. Yangın Ekipmanları 4. Arazöz ve Ekipmanları Arazözler, itfaiyece her türlü yangına karşı söndürücü maddelerle teçhiz edilmiş ve bu maddeleri belirli mesafelerden yangına tazyikle işleyebilme sistemine sahip olan motorlu araçlardır. Arazözler genellikle araç kısmı ve tank kısmı olmak üzere iki ana kısımdan meydana gelmiştir. Yangın hortumları, Yangın söndürmede en önemli gereçlerden birisidir. Arazözden veya yangın musluklarından çıkan suyu yangın yerine ulaştırarak yangının söndürülmesinde etkin görev yapar. Hortumlar 20 Atm basınç altında çalışma ve 40 Atm basmç altında patlama tazyikine dayanıklı olmalıdır. Kullanılan hortumların boylan genellikle 20-25 m'dir. Hortumlar imal edildikleri maddelerin cinslerine göre iki tipte sınıflandırılır: • Kauçuk hortumlar: İç kısımları Iateks (kauçuk) ile kaplı olan bu hortumların üzerinde uzun elyaflı pamuk ve naylon ipliğinden imal edilmiş bir kılıf vardır. Dayanıklılıkları arttırılmak için üst kısımları kimyasal bir madde ile kaplanmıştır. • Keten hortumlar: Uzun elyaflı 18 veya 24 telli keten ipliğinden yapılır. Keten hortumlar çalışma basıncı altında terlememelidir. Arazöz ve Ekipmanları Acil Çıkış Kapıları Acil çıkışlarda kullanılması gereken kapılardır. Sadece içeriden açılır. Bu kapılar sadece acil çıkış durumlarında kullanılmalıdır, kesinlikle günlük kullanımlar için değildir. Acil Çıkış Yönlendirme Tabelaları Acil Durumlarda çıkış yönlerini gösteren ışıklı tabelalardır Yangın Yerindeki Tehlikeler • • • • • • Yangın Yerindeki Tehlikeler Yangının yayılma tehlikesi Çökme tehlikesi Elektrik tehlikesi Gazların yayılması tehlikesi Patlama tehlikesi Kimyasal madde tehlikeleri Yangın Yerindeki Tehlikeler Alev Dili Tehlikesi (Flame-Over) Ani Tam Tutuşma Tehlikesi (Flash-Over) Zehirli Gazların Oluşturduğu Solunum Zorluğu Tehlikesi 1. GRUP GAZLAR: Oksijeni azaltarak boğulmaya neden olurlar. Su Buharı, Azot, Asal Gazlar (Helyum, Neon, Argon, Kripton) Hidrojen, LPG, Doğalgaz vb. 2. GRUP GAZLAR: Nefes yollarını tahriş ederler. Göz ve deriye de zarar verirler. Bunlar asidik ve bazik gazlardır. 3. GRUP GAZLAR: Kana, sinir sistemine ve hücrelere tesir ederler. Karbonmonoksit (CO), Hidrojen Siyanür (HCN Patlama Tehlikesi: Yangın yerinde, içinde gaz olsun veya olmasın bütün basınçlı kaplar fiziksel patlama tehlikesi oluştururlar. Çökme Tehlikesi: Yüksek sıcaklıktan dolayı yapı malzemelerinin taşıma gücünün zayıflaması çökme nedenidir. Elektrik Tehlikesi: Yangın yerindeki elektrik kaçağı itfaiyecileri en çok tehdit eden tehlikelerdendir. Dolayısıyla su sıkarken çarpılma ve ayrıca dokunarak çarpılma tehlikesi vardır. Yangın yerinde öncelikle şalter indirilerek veya sigorta sökülmelidir. Kimyasal Tehlike: Yangın yerinde tehlikeli kimyasal maddeler bulunabilir. Tehlikeli kimyasal maddelerin çoğunluğunu, tahriş edici kimyasal maddeler oluşturur. • Su ile reaksiyona girerek yanıcı gaz üreten maddeler • Zehirleyici kimyasal maddeler • Radyoaktif maddeler • Tahriş edici sıvı kimyasal maddeler Yangın Söndürme Ekipleri Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Acil durum ekibi: Yangın, deprem ve benzeri afetlerde binada bulunanların tahliyesini sağlayan, olaya ilk müdahaleyi yapan, aramakurtarma ve söndürme işlerine katılan ve gerektiğinde ilk yardım uygulayan ekibi ifade eder. Ekiplerin Kuruluşu: MADDE 126- (1) Yapı yüksekliği 30.50 m.’den fazla olan konut binaları ile içinde 50 kişiden fazla insan bulunan konut dışı her türlü yapıda, binada, tesiste, işletmede ve içinde 200’den fazla kişinin barındığı sitelerde aşağıdaki acil durum ekipleri oluşturulur. a) Söndürme ekibi, b) Kurtarma ekibi, c) Koruma ekibi, ç) İlk yardım ekibi. Yangın Söndürme Ekipleri Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Ekiplerin Kuruluşu: MADDE 126- (dvm.) (2) Birinci fıkrada belirtilenler dışındaki yapı, bina, tesis ve işletmelerde ise; bina sahibinin, yöneticisinin veya amirinin uygun göreceği tedbirler alınır. (3) Ekipler, 136. madde uyarınca çıkarılan iç düzenlemeleri yürütmekle görevlendirilen amirin belirleyeceği ihtiyaca göre, en büyük amirin onayıyla kurulur. Söndürme ve kurtarma ekipleri en az 3'er kişiden; koruma ve ilk yardım ekipleri ise, en az 2'şer kişiden oluşur. Kurumda sivil savunma servisleri kurulmuş ise, söz konusu ekiplerin görevleri bu servislerce yürütülür. (4) Her ekipte bir ekip başı bulunur. Ekip başı, aynı zamanda iç düzenlemeleri uygulamakla görevli amirin yardımcısıdır. (5) Acil durum ekiplerinin görevleri ile isim ve adres listeleri bina içinde kolayca görülebilecek yerlerde asılı olarak bulundurulur. Yangın Söndürme Ekipleri Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Ekiplerin Görevleri MADDE 127- (1) Ekiplerin görevleri aşağıda belirtilmiştir. a) Söndürme ekibi; binada çıkacak yangına derhal müdahale ederek yangının genişlemesine mani olmak ve söndürmek, b) Kurtarma ekibi; yangın ve diğer acil durumlarda can ve mal kurtarma işlerini yapmak, c) Koruma ekibi; kurtarma ekibince kurtarılan eşya ve evrakı korumak, yangın nedeniyle ortaya çıkması muhtemel panik ve kargaşayı önlemek, ç) İlk Yardım ekibi; yangın sebebiyle yaralanan veya hastalanan kişilere ilk yardım yapmak. Yangın Anında!!! • Telaşlanmayın • Yangın ekibine - İtfaiyeye haber veriniz • Çevrenizdekilere duyurun -varsa butona basın- ve/ya telefon edin • Mevcut yangın malzemeleri ile ilk müdahaleyi yapın • Kapı ve pencereleri kapatın • Kendinizin ve başkalarının güvenliğini düşünün • Yangında kurtarmada önceliği olan malzemeleri tahliye edin • Görevli olmayanları uzaklaştırın Yangın İhbarı… Yangın ihbarının verilmesi "Yangın İhbarı Öz, Kısa Ve Net Olarak Verilir" Ad ve Soyad Telefon Numarası Yangının Tam Yeri Yangın Türü YANGINA YAKALANIRSANIZ!!! • Duman ateşten daha öldürücüdür! • Hemen yere yakın bir pozisyon alın. • Yüzünüzü ıslak bir havlu ile örtün. • Güvenli bir çıkış noktasına doğru sürünerek ilerleyin. • Sıcak olan bir kapıyı açmayın. • Eğer bir yerde kapalı kalırsanız, kapıyı kapatın ve kapının altını ıslak bezlerle tıkayın. • Sizinle çıkış arasındaki yangın küçükse, hızla çıkışa doğru gidin. • Eğer giysinizin tutuştuğunu fark ederseniz, yardım istemek için bağırın. DUR, YAT, YUVARLAN! Dur: Koşarsanız havadaki oksijen alevlerin artmasına neden olacaktır. Yat: Ayakta durursanız alevler hızla hayati organlarınıza doğru yükselecektir. Yuvarlan: Ateşi yuvarlanın. söndürmek için yerde Eğer başka birinin tutuştuğunu görürseniz o kişiyi durdurun, yere yatırın ve yuvarlayın. YANGINLA MÜCADELEDE 4 ALTIN ÖĞÜT 1. Yangın, doğal afetler dışında, genelde insan hatasından dolayı meydana gelir. 2. Yangını önlemek söndürmekten daha kolaydır ve risk taşımaz. 3. Yangını önlemek bir veya birkaç kişinin görev ve sorumluluğu değil, tüm insanların görevidir. Yangını söndürmek ise bu konuda eğitilmiş insanların görevidir. 4. Yangın can ve mal düşmanıdır. Ancak, yangın anında insana en büyük düşman, panik ve mantıksız harekettir.