T.C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Ana Bilim Dalı DİŞ HEKİMLİĞİNDE FOTOĞRAFÇILIK BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Sultan Hussein Ahmed ALHASHEDİ Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Gökhan YILMAZ İZMİR-2014 İÇİNDEKİLER Önsöz 1.GİRİŞ 2.FOTOĞRAFIN TANIMI VE TARİHÇESİ…………………………………….….….2 2.1.Fotoğrafın Tanımı………………………………………………………….……..2 2.2.Fotoğrafın Tarihçesi……………………………………………………….……..3 3.DİŞ HEKİMLİĞİNDE FOTOĞRAFLARIN ÖNEMİ……………………..….…..…8 3.1.Diş Hekiminin Fotoğraf Çekme Amaçları…………………………….….…….8 3.1.1.Dokümantasyon ve Arşivleme…………………………………...………8 3.1.2.Hasta İle İletişim……………………………………………….……….….8 3.1.3.Hekim İle İletişim…………………………………………………….….....8 3.1.4.Laboratuvar İle İletişim…………………………………………….…...…9 3.1.5.Tedavi Planlamasında……………………………………………………9 3.1.6.Hekimin Kendini Geliştirmesi………………………………………….....9 3.1.7.Hekimin Kendini Hukuken Koruması………………………….………..9 3.2.Neden Dijital Kameralar Tercih Edilmeli ?...................................................10 3.3.Dijital Fotoğraflamanın Avantajları Ve Dezavantajları……………………...10 4.DİJİTAL FOTOĞRAF MAKİNESİNİN BÖLÜMLERİ VE GENEL DİJİTAL FOTOĞRAFÇILIK KAVRAMLARI…………………………………………..……..12 4.1.Bölümler………………………………………………………………….…….....12 4.1.1.Obtürator……………………………………………………………………..…12 4.1.2.Diyafram…………………………………………………………………...13 4.1.3.Vizör………………………………………………………………….....…14 4.1.4.Objektif………………………………………………………………...……….14 4.1.5.LCD Ekranı………………………………………………...…………………..15 4.1.6.Ayar Düğmeleri………………………………………………...……………...15 4.1.7.Deklanşör……………………………………………………………………...16 4.1.8.Flaş……………………………………………………………………………..17 4.1.9.Çekim Modları Ayar Düğmesi…………………………………...…………..17 4.2.Önemli Kavramlar…………………………………………………………..…..18 4.2.1.İSO Değeri………………………………………………………………….....18 4.2.2.Odak Uzaklığı……………………………………………….……..………...18 4.2.3.Alan Derinliği…………………………………………………..…………..…19 4.2.4. Piksel………………………………………………………………..………..20 5.DİJİTAL FOTOĞRAFLARIN GÖRÜNTÜ FORMATLARI……………….…..21 5.1. JPG………………………………………………………………………………21 5.2. TIFF…………………………………………………………………….………..21 5.3. RAW………………………………………………………………………..…..21 6.DENTAL FOTOĞRAFÇILIK İÇİN KLİNİK İHTİYAÇLAR…………………..22 6.1.Teknik İhtiyaçlar…………………………………………………………….….22 6.2.Gereken Araçlar, Ekipmanlar…………………………………………..…..22 6.2.1.DSLR Makine…………………………………………………..….…..22 6.2.2.Makro Objektif ve Close-up Merceği………………………………..22 6.2.3.Flaşlar……………………………………………………………..……24 6.2.3.1.RingFlaşlar……………………………………………………24 6.2.3.2.NoktasalFlaşlar………………………………………….……25 6.2.4.Ekartörler………………………………………………….………..….25 6.2.5.Aynalar……………………………………………………………...….26 6.2.6.Kontrastörler…………………………………………………………...27 6.2.7.Hasta Koltuğu…………….………………………………………………..…28 7.AĞIZ İÇİ FOTOĞRAFLAMADA ÖNEMLİ AYARLAR………………………28 8.DİŞH EKİMLİĞİNDE KLİNİK FOTOĞRAF ÇEKİMLERİ ……………….…..30 8.1.Temel Diyagnostik Fotoğraflar Serisi………………………………….…….31 8.2.Posterior Restorasyonlarda Fotoğraf Serisi………………………………..34 8.3.Anterior Restorasyonlarda Fotoğraf Serisi…………………………………36 10.DENTAL FOTOĞRAF ÇEKİMİNDE KARŞILAŞAN PROBLEMLER VE OLUŞAN HATALAR……………………………………………………….…37 10.1. Aydınlatma sorunları ……………………………………………………….37 10.1.1. Doğal aydınlatmada………………………………………………………37 10.1.2. Yapay Aydınlatmada……………………………………………………..37 10.2.Pozisyon Hataları………………………………………………………...….37 10.3.Otomatik Odaklanma Problemleri……………………………………...….38 10.4.Dijital fotoğrafların Dosya boyutları…………………………………….…38 11.Kaynakça …………………………………………………………………..…39 12.Özgeçmiş……………………………………………………………………...42 Önsöz ‘‘Diş Hekimliğinde Fotoğrafçılık’’ konulu tez çalışmamda bana yardımcı olan, bilgilerini ve tecrüblerini esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Gökhan YILMAZ’a , bana emek veren tüm hocalarıma, tüm hayatım boyunca her zaman yanımda olan ve bana maddi ve manevi destek veren canım aileme teşekkür ederim. İZMİR-2014 Stj.Diş Hekimi Sultan Hussein Ahmed ALHASHEDİ 1.GİRİŞ Günümüzde Diş hekimliği, yenilenen teknolojiler sayesinde hızlı bir gelişme göstermektedir.Bu yüzden de eskiden önemsiz gördüğümüz bazı şeyler, günümüzde çok önemli hale gelmiştir. Günümüzde estetik tedavilerin artması, dijital fotoğraflama sistemlerinin gelişmesi ve kolaylaşması dişhekimlerini fotoğraf çekmeye teşvik etmiştir. Ağız içi fotoğraflamada DSLR (digital single lens reflect) fotoğraf makineleri ve makro objektiflerin kullanımı standart hale gelmiştir. Hekimler temel çekim tekniklerini öğrenerek ve bir takım uygulamalar ile mükemmel ağız içi ve ağız dışı fotoğraflar çekebilirler. Bu fotoğrflar ile hastalarını dökümante edebilir, hasta-laboratuvar ve meslektaşları ile iletişimlerini arttırabilirler, kendilerini geliştirebilirler ve olası sorunlarda, kendilerini hukuksal olarak daha iyi savunabilirler. 2.FOTOĞRAFIN TANIMI VE TARİHÇESİ 2.1.Fotoğrafın Tanım Fotoğraf: Yunanca Photos ‘ışık’ ve Graphos ‘çizmek’ sözcüklerinin birleşmesinden oluşan terimdir. Optik ve kimyasal süreçleri kullanarak yüzey üzerinde elde edilen kalıcı görüntüye fotoğraf adı verilir.(1) Fotoğraf sözcüğü ilk kez ünlü matematikçi, astronom ve teleskop yapımcısı J.F.W. Herschel (1792-1871) tarafından 1840 yılında kullanılmıştır. W Herschel, yakın arkadaşı olan bilim adamı William Henry Fox Talbotun (1800-1877) uyguladığı yeni yöntemle, yüzey üzerinde elde ettiği görüntüye fotoğraf adını vermiştir(Şekil 1). Yunanca photos ‘ışık’ ve graphos ‘çizmek’ sözcüklerinden oluşan ‘‘Photography’’ ingilizce de fotoğrafçılık karşılığı olarak kullanılır.(1) Şekil 1: J.F.W. Herschel’in 1867 de çekilen “Daugerro” tipi fotoğrafı 2 1.2.Fotoğrafın Tarihçesi İnsanlar tarih öncesi çağlardan beri ilgi duydukları, değer verdikleri nesnelerin sanal görüntülerine sahip olmak için, resimlerini çizmişlerdir. Roma döneminde antik Mısırda,1800-2000 sene önceleri, ölen akrabalarını görüntüleri ile yaşatmak isteyen yakınları, o zamanki inanışa göre, ölen akrabalarının portresini yaptırmışlardır. Portreler mumyanın yüz kısmına mumyayı sardıkları bantlarla tuturulmaktaydı. O zamanın sanatçıları, pigment ile karıştırılmış, eritilmiş balmumunu soğumadan yüzeye parçacıklar veya küçük tabakalar şeklinde sürerek, renkleri birbirine yedirme imkanları olmadan, zor bir teknikle gerçekçi porteler yapmışlardır(Şekil 2 ). Şekil 2: Antik Mısırda Faiyumda yapılmış iki mumya portresi. 3 Fotoğrafın bulunuşuyla ilgili olarak iki temel tarihsel gelişme vardır. Birincisi, yüzey üzerinde hayali görüntünün oluşturulması.İkincisi ise yüzey üzerinde gerçek ve kalıcı görüntünün elde edilmesidir. İnsanoğlu tarihin ilk günlerinden beri yüzey üzerinde çeşitli görüntüler görmüştür.(2,3) Yansımalar ve gölgeler yüzey üzerinde ortaya çıkan bir tür resimdir. Bunlar yüzey üzerinde kalıcı değildir, geçicidir yani hayalidir.Gözle görülür, ancak elle tutulamaz bu yönüyle gerçek değillerdir. Yansımaların ve gölgelerin ortaya çıkabilmesi için üç temel öğe gerekir: Nesne, yüzey ve belirleyici olarak ışık.(2,3)18. Yüz yılda karanlık bir odada, bir ışık kaynağı yardımı ile, yandan aydınlatarak profil gölgesi kağıt üzerine düşürülen kişinin, silüeti çizilip içi boyanarak, veya sınırından makasla kesilerek, profilden gölge görüntüsü elde edilmekteydi(Şekil 3).(30) Diş hekimliğinde de hastaların kapanışa gelen dişleri çekilmeden önce, mukavva üzerine 1/1 boyutunda profili çizilip makasla kesilerek, dişlerin çekiminden sonra dikey boyutun saptanmasında bundan yararlanılması önerilmiştir. (33) Şekil 3: Siyah kağıttan kesilmiş profil gölgesi: Silüet 4 İnsanlar, tarih öncesi çağlardan beri doğanın fotoğrafik görüntülerini görmüş olmalılar. Barındıkları mağara veya kulübelerinin duvarında veya kapısını, penceresini örten hayvan postunda küçük bir delik varsa, karşı duvarda dışarının canlı renkli baş aşağı görüntüsü oluşur. Bu olaya “ camera obscura” karanlık oda veya iğne deliği kamera da denilmektedir. Fotoğraf makinesinin atası olan iğne deliği kamera ile ilgili ilk kayıt M.Ö. 5.yüz yılda Çinde geçmektedir..Kamera obscuranın görüntüsü bir ayna yardımıyla yatay hale getirilip, yönü de düzeltilmiş görüntüler kağıda düşürülerek elle kopyalanmıştır(Şekil4). Kamera obscura o zamanın ressamlarınca persfektifin, paralaksın incelenmesinde ve kullanacakları rengin seçiminde de ve minyatür çiziminde de kullanılmıştır. Şekil 4: Kamera obscura Pek çok araştırmacı, uzun yıllar boyunca belli bir yüzey üzerine düşürdükleri görüntüleri kalıcı duruma getirmeye uğraşmıştır. Geçmişten beri devam eden araştırma ve buluşlara, günümüzde de devam edilmektedir. İğne deliği kameralarla başlayan teknolojik gelişmeler günümüzde CAD-CAM, üç boyutlu baskı: laser sinterleme, OPG verilerinden, damar ve sinir kanalları dahil, üç boyutlu kafatası modeli elde etmeye kadar gelmiştir. 5 Kalıcı fotoğrafik görüntü elde etme çabaları iki temel yönde gelişmiştir.İlki yüzey üzerinde ışık yoluyla elde edilen görüntülerin fizik bilimindeki gelişmeler ve optik kullanılarak nitelikli duruma getirilmesidir. İkincisi ise optik aracılığıyla elde edilen görüntülerin kimyasal işlemlerle yüzey üzerinde kalıcı hâle getirilmesidir.(2,3) 13.yüz yıldan beri ışağa duyarlı kimyasalların varlığı bilinmekteydi. Gümüş nitratın ışığa duyarlı olduğunu bildiren en eski yazı Albertus Magnus (1200-1280) tarafından yazılmıştır.(34) Daha sonraları pek çok araştırıcı ışağa hassas maddelerden bahsetmiştir. Günümüze ulaşan en eski fotoğrafı Joseph Nicéphore Niepce (17651833) 1826 yılında çekmiştir (Şekil 5 ). Kalay-kurşun levhanın üzerine reçine asfalt karışımını sürmüş, iğne deliği kamerada bir gün boyunca pozlandırmıştır. Işık alan yerlerdeki reçine ultraviyole ışınları ile sertleşmiştir. Lavanta yağı ile levhayı silince ışık almayan yerlerdeki reçine ve asfalt temizlenmiştir.Niepce bu levhayı, asite batırarak, ışık almayan yerlerdeki metali eriterek bu levha ile matbada baskı yapmak için yapmış olsa da heliograph adını verdiği fotoğrafı elde etmeyi başarmıştır (Şekil 5).(34) Şekil 5: Günümüze kadar ulaşan ilk fotoğraf 6 Teknolojik ve ticari olarak İlk başarılı fotoğrafı, Louis Daguerre (1787-1851), 1830’lu yılların sonunda elde etmiştir(Şekil 6).(34,35) Şekil 6: Içinde insan figürü geçen en eski fotoğraf.1838 yılında çekilen Daguerreo tipi fotoğrafta pozlama uzun sürdüğü için trafik görünmemektdir. Kaldırımda ayakkabısını boyatan insan görülmektedir. Günümüzde, kimyasal yolla fotoğraf çekim ve basımı yöntemi terk edilmiştir. Dijital olarak depolanan görüntüler, yazıcılarla kolayca basılabilmektedir. Dijital olarak elde edilen görüntüler, bilgisayar programları yardımı ile değişikliğe uğratılabilmektedir. Taşın üzerine ve kil tablete işlenen veriler binlerce yıldır bozulmadan kalabildiği halde günümüzde verilerin sistemleri ve formatları kısa sürede değiştiği için eski verileri görme imkanı olamamaktadır. 7 3.DİŞ HEKİMLİĞİNDE FOTOĞRAFLARIN ÖNEMİ 3.1.Diş Hekimin Fotoğraf Çekme Amaçları 3.1.1.Dokümantasyon Ve Arşivleme Hasta kayıtlarında radyografiler kadar fotoğrafların da önemi artmaktadır. Yapılan birçok tıbbi uygulama, geri dönüşü olmayan tedavi yöntemleri içerir. Tedavinin başlangıç aşamalarının fotoğraflar ile kayıt altına alınması, tedavinin seyirini takibini kolaylaştırır. Ulaşılan sonucun hasta tarafından daha kolay değerlendirmesine yardımcı olur. Tedaviye başlamadan önce alınan fotoğraflar ile güvenilir bir kayıt sistemi oluşturulur.(4) 3.1.2.Hasta İle İletişim Daha önce yapılan başka tedavilerin fotoğraflarını kullanılarak, yeni hastaları tedavi planlaması hakkında bilgilendirmesi daha kolay olur. Hastanın kendisine uygulanacak tedavinin daha önce uygulanmış bir benzerini görmesi güven arttırcı bir unsurdur. 3.1.3. Hekim İle İletişim Fotoğraflar hekimlerin arasındaki , özellikle iletişimin arttırmasında önemli yer tutar. 8 hasta sevki durumlarında, 3.1.4.Laboratuvar İle İletişim Hastaya ait fotoğrafların laboratuvara gönderilmesi yapılacak işlerin, hekimin önerdiği şekilde yapılmasına, hasta ağzına uyumuna ve böylelikle hastanın estetik arzularının gerçekleştirilmesine büyük bir katkı sağlayacaktır.(5) 3.1.5.Tedavi Planlamasında Özellikle ortodontik tedaviye başlamadan önce hastadan alınan ekstraoral ve intraoral fotoğrafların tedavi planlamasında hekim için bir rehber oluşturmaktadır. Estetik olgularda da hastaya gülüş tasarımı için fotoğrafların çok önemli bir rolü vardır. 3.1.6.Hekimin Kendini Geliştirmesi Uyguladığımız tedaviler yöntem ve malzeme olarak sürekli değişmektedir. Yapılan tedavilerin arşivlenmesi ilerleyen dönemlerde kişisel gelişim açısından faydalıdır. Yıllar önce yapılmış bir tedavideki gözden kaçan ayrıntıları, gelecekteki hastaların değerlendirilmesinde fayda sağlayacaktır.(4) 3.1.7.Hekimin Kendini Hukuken Koruması Uygulanmkata olan malpraktis ve hekimin sorumlulğunu içeren yasalar karşısında hekim tedavi sürecinde her türlü kayıt sistemini kullanmalıdır. Günümzüde en kolay uygulanabilen en güvenilir kayıt sistemlerinden birisi fotoğraflardır. Uygulanan tedaviler sonrası, hastaları her zaman memnun etmemiz mümkün olmayabilir. Hastanın yapılan tedaviden beklentilerinin çok yüksek olması, çevresi tarafından yönlendirilmesi gibi etkenler sonucunda uygulanan tedavilerin doğruluğu 9 hakkında hukuksal süreç başlayabilir. Böyle bir durumda hastanın başlangıç görüntülerinin, hekim tarafından kanıt olarak sunulması, hukuki sürecin hekimin lehine sonuçlanmasında katkı sağlar. (4) 3.2.Neden Dijital Kameraları Tercih Edilmelidir ? Dijital çağda dijital kamera kullanımına geçmek, doğal bir süreçtir. Sebeplerin biri de bu tür kameraların kolay kullanımı ve uygun olmayan resimlerin anında tekrar çekimi veya üzerinde dijital değişiklik yapılabilmesi avantajıdır.(6) Filmin tab edilip de fotoğrafların elde edilmesini beklemek için hiçbir neden bulunmamaktadır. Her tür problem ananıda düzeltilebilecektir.Bir diğer önemli avantaj ise “çalışma maliyeti” konusudur. Dijital kamera kurulum maliyeti açısından avantajlıdır; film alma masrafları olmaz, banyo masrafı ve sorunları yoktur. Negatiflerin ve hastaların “fiziki” fotoğraflarının nereye arşivleneceği kaygısı yoktur.(7) Tüm ihtiyacınız, tek seferlik bir yatırım ile dijital kamera kurulumunu yapmak; iyi bir hafıza kartı ve Kabul edilebilir ölçülerde bilgisayar ve sabit disk temin etmektir. Bahsedilmesi gereken son avantaj ise “düzeltme” imkanı, yani “çekim sonrası” dönemdir. Çünkü bazı fotoğraflar hala düzgün biçimde ayarlanmamaış, çevirilmemiş, renk parlaklık ya da yoğunluk ayarları yapılmamış durumda olabilir. Eğer standartlara uygun değilse, bu fotoğrafların uygun fotoğraf düzeltme yazılımları ile hasta dosyasına kaydından önce bilgisayarınınızda kolaylıkla ayarlanabilir.(7) 3.3.Dijital Fotoğraflamanın Avantajları Ve Dezavantajları Her ne kadar dijital SLR kameralar analog kameralardan daha pahalı olsa da, bu durum dijital SLR kameraların sağladığı olanakları dikkate alındığında dezavantaj 10 olmaktan çıkmaktadır. Analog teknikte fotoğraflar 24 x 35 mm lik filmlerde korunur iken, dijital elektronik çiplerde ( fotoğraf saklamak için özel olarak geliştirilmiş elektronik çiplerde) saklanmaktadır. Boyutları üreticiden üreticiye değişse de bu çipler genel olarak 24 x 35 lik filmlerden 1,5 kat daha küçüktür.(6,8) Odakmesafesinin ayarlanmasına yönelik tatışmalar karmaşık olsa da, kamera ile hasta arası mesafenin uzatılıp kısaltılması ile rahatlıkla çözülebilmektedir. Dijital fotğraflar filme ihtiyaç duymadan ya da ek bir işlem gerekmeden hazır olurlar. Bu da zamandan ve masraftan tasarruf sağlar.(6,8) Dahası çekilen fotoğraf üzerinde doğrudan kontrolün sağlanması mümkündür. Böylelikle eğer çekilen fotoğraf ihtyacı karşılamıyor ise hemen anlaşılır. Bu sayde hastaya yeniden gün verip tekrar fotoğraf çekmektense o an yeniden fotoğraf çekilebilir. Bu rahatlık özellikle patoloji, gelişim gösteren bozukluklar ve küçük çocuklardaki diğer hastalıkların dokümantasyonunda kullanışılık sağlar. Gerekli görüldüğünde fotoğraf dijital ortamda büyütülerek daha yakın görüntü temin edilebilir. Bu gerekli olan fotoğraf sayısını da azaltır. Dijital arşivlerin kaydı hızlı olup, yer tasarrufu da sağlar. Ayrıca hızlı bir biçimde çeşitli değerler ile etiketleme de yapılabilir. Bu özellikler derse hazırlanırken ya da diğer sunumlarda, aranan fotoğrafların bulunmasını hızlandırır.(6,8) 11 oldukça kolaylaştırır ve 4.DİJİTAL FOTOĞRAF MAKİNESİNİN BÖLÜMLERİ VE GENEL DİJİTAL FOTOĞRAFÇILIK KAVRAMLARI 4.1.Bölümler 4.1.1.Obtürator (Shutter) Fotoğraf makinesinin dijital algılayıcısının önünde bulunan bir perde sistemidir (Şekil 7). Açık kalma süresi arttırılıpa zaltılarak görüntünün dijital algılayıcıya ulaştığı pozlama süresideğiştirilir. Şekil 7: Fotoğraf makinesinin obtüratörü Saniyenin katları veya bölümleri olarak ifade edilir. 1/1, 1/2,1/30, 1/125,1/250, 1/1000 gibi. Işığın az olduğu durumlarda pozlamasüresi arttırılır (1/30, 1/60 gibi), ışığın çok olduğu durumlarda ise azaltılır(1/250, 1/500 gibi). Obtüratörün diğer bir görevi de 12 hareketin dondurulmasıdır. Yeterli ışık varsa pozlama süresi çok kısa tutularak hareketli cisimlerin anlık görüntüleri kaydedilir.(4) 4.1.2.Diyafram (Aperture) Işığın miktarının kontrol edilebilmesini sağlayan, ortasında bir delik bulunan, iris şeklinde bir perdeler sistemidir (Şekil 8). Diyafram objektifin içinde yer alır. İki fonksiyonu vardır. a) Işığın miktarını kontrol eder b) Alan derinliğini kontrol eder. Perdeler açılarak veya kapanarak objektiften dijital algılayıcıya gelen ışık miktarı ayarlanır. Rakamsalolarak küçük değerler diyaframın açık olduğunu, büyük değerler ise kapalı olduğunu ifade eder. f / 2,8 - 4 - 5,6 - 8 - 11 - 16 – 22- 32 gibi değerler ile ifade edilir.(4,21) Şekil 8: Diyaframın açıklığı azalırsa F değeri artmaktadır. 13 4.1.3.Vizör Objektiften gelen görüntüyü fotoğrafçının gözüne aktaran sistemdir(Şekil 3.). Bazı fotoğraf makinelerinde vizörün diyoptri ayarı yapılarak gözlük kullanların gözlüksüz fotoğrafı çekmesi sağlanmaştır (Şekil 9). Şekil 9: Kameranın vizörü 4.1.4.Objektif (Lens) Görüntünün dijital algılayıcının üzerinde yeterli ışık ve netlikte yansımasını sağlayacak mercekler grubudur. Bir objektif üzerinde çoğunlukla diyafram ayar halkası, netleme halkası gibi kontrol düzenekleri bulunur ( Şekil 10). Şekil 10: Bir DSLR fotoğraf makinesi objektifi 14 4.1.5.LCD Ekranı Çekilen görüntüleri ve fotoğraf makinesinin ayarlarını gösterir (Şekil 11). Makinenin en çok enerji harcayan parçasıdır.Optimum pil Kullanımı için kullanılmadığında, otomatik olarak kapatılması sağlanmalıdır.(4) Şekil 11: DSLR fotoğraf makinesinin LCD ekranı 4.1.6. Ayar Düğmeleri Bu düğmeler makineler arasında farklılık göstermekte olup, tüm kişisel ayarların yapılmasını sağlar (Şekil 12) 15 Şekil 12: Dijital kameranın ayar düğmeleri 4.1.7.Deklanşör Fotoğraf çekimi için kullanılan düğmedir (Şekil 13).Bir çok fotoğraf makinesinde iki kademeli olarak çalışır. İlk kademede, makinede yapılması istenen otomatik ayarlamaları yapar ve bir uyarı sesi ile ayarların yapıldığını bildirir. Basmaya devam ederek ikinci kademeye ulaşıldığında, yapılan ayarlara göre obtüratör açılarak görüntünün dijital algılayıcıya ulaşması sağlanır.(4) Şekil 13: Deklanşör 16 4.1.8.Flaş Fotoğraf makinesinin tepesinde bulunur. Gerektiğinde otomatik olarak açılır. Yerleşik tepe flaşı, 105 mm objektif ile ağız içinden çekilen fotoğraflarda üstten gölge yaptığı için kullanılamaz (Şekil 14).(4) Şekil 14: 105 mm objektif uzun olduğu için tepe flaşı ile birlikte kullanılmaz 4.1.9.Çekim modları ayar düğmesi Fotoğraf makinesinin üzerinde farklıçekim modları tanımlanmıştır(Şekil 15). Bu düğme ile çekim modları seçilir ve kişiselleştirilmiş ayarlar yapılır. 17 Şekil 15: Fotoğraf makinesinin çekim modları bir düğme ile ayarlanabilir 4.2.Önemli Kavramlar 4.2.1. İSO Değeri Filmler ile çekilen fotoğraflarda, filmlerin sahip olduğu bir özelliktir. Işığın yetersiz olduğu durumlarda kısa pozlama süreleri için büyük iso değerleri kullanılır. İso değeri 100 olan bir film ile 400 olan filmin arasındaki fark gren adı verilen, ışığa hassas gümüş kristallerinin büyüklükleridir. İso değeri büyüdükçe gümüş kristalleri daha büyüyeceğinden, az ışıkta fotoğraf çekilebilir ama fotoğraf daha (iri grenli) görünür. Dijital sistemlerde de algılayıcının iso ayarlarıyapılır. Diş hekimliği fotoğraflarında iso değeri en düşük, yani 100 civarındaki bir değere manuel olarak ayarlanmalıdır.(4) 4.2.2.Odak Uzaklığı Optik merkez ile film düzlemi arasındaki mesafedir. Milimetre cinsinden ifade edilir. Odak uzunluğunun kısa olması ile (10 mm-20 mm) geniş açılı, uzun olması ile (150 mm-300 mm) teleobjektif ifade edilir.(4) 18 4.2.3.Alan Derinliği Fotoğraf makinesi, gözümüzün aksine sadece belirli mesafedeki noktaları net olarak görüntüler, net alan bölgesi, objektifin net olarak ayarlanmış noktasının önünde ve arkasında uzanan netlik bölgesidir.(4) Bu ise aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi ön plandaki en net nokta ile arka plandaki en net nokta arasındaki uzaklıktır (Şekil 16). Fotoğraf makinesinin net gösterebildiği alan (yani net alan bölgesi) bir kaç değişkene bağlıdır. Bu değişkenler ise; 1.Diyafram açıklığı, 2.Objektif odak uzaklığı, 3.Konunun fotoğraf makinesine uzaklığı olmak üzere üç tanedir. Net alan bölgesi fazla olursa fotoğrafa derinlik, üç boyutluluk duygusunu verir. Net alan bölgesi az olursa arka ve öndeki diğer görüntüler flulaşır ve dikkat görünen objeye yoğunlaşır. Ancak diş hekimliği fotoğrafçılığında ise konunun alan derinliğinin mümkün olduğunca fazla olması gerekir. Bir Ağız içi fotoğrafında dudaklardan başlayıp ön dişlerden arka dişlere kadar tüm ağız içinin ve dişlerin net olarak görüntülenmesi zorunludur. Ağız içini yakın mesafedan çekmek gerektiği için geniş bir alan derinliği sağlamak, aynı anda ön dişle arka dişi net çekmek zordur. 19 Şekil 16: Farklı diyafram açıklıklarına bağlı alan derlinliği 1. Diyaframın açık diyafram ya da kapalı diyafram olması net alan bölgesini etkiler, fotoğrafını çektiğiniz konu ve fotoğraf makinenizin objektifi sabit bile olsa diyafram kısıldıkça net olan bölge artar, diyafram açıldıkça net olan bölge azalır.(4) 2. Fotoğrafını çektiğiniz konuya uzaklığınız ve makinenizin diyaframı sabit bile olsa objektif odak uzaklığına bağlı olarak net olan bölge artar veya azalır.(4) 3.Çekimi yapılan nesne (konu) Fotoğraf makinesinden uzaklaştıkça net olan bölge artar, yaklaştıkça azalır.(4) 4.2.4. Piksel Fotoğrafı oluşturan noktaların her birine verilen isimdir. Megapiksel, 1 milyon piksele verilen isimdir.Bir fotoğraftaki toplam nokta sayısı fotoğrafın piksel değerini verir. Örneğin yatay olarak 2350 dikey olarak 1488 pikselden oluşan bir fotoğrafın 20 piksel değeri 3496800’dir.Yani 3.5 megapikseldir. Bu değer dijital algılayıcının algılayabildiği nokta yoğunluğu olarak da tanımlanabilir. Makinenin sahip olduğu piksel değerinin büyük olması, çekilen fotoğrafın çok iyi olacağı anlamına gelmez. Piksel sayısının çok olması, fotoğrafın büyütülmesi durumunda görüntünün bozulmayacağı anlamına gelir.(4) 5.DİJİTAL FOTOĞRAFLARIN GÖRÜNTÜ FORMATLARI 5.1. JPG Bir sıkıştırılmış görüntü formatıdır. Bilgisayar dosyası olarak jpg ilavesini alır. Orijinal görüntü, boyut olarak 10 kat küçülterek kaydedilebilir. Fakat sıkıştırırken görüntünün kaybı söz konusudur. Görüntü kaybını engellemek için sıkıştırma yaparken %50’den fazla sıkıştırılmamalıdır. (4) 5.2. TIFF Sıkıştırma yapmadan çekim imkanı sağlayan bir resim formatıdır. Bu nedenle çok yer kaplar ve çekim sırasında işlem zamanı uzun olur, ancak görüntü kaybı olmaz. Özellikle dijital radyografilerinsaklanmasında tercih edilen bir formattır.(4) 5.3. RAW Ham görüntü formatıdır. Bir karedeki bütün noktaların ayrı ayrı renk değerlerinin kayıt edilmesiyle oluşturulur. Fotoğraf çekildikten sonra kayıt edilen Raw görüntüler, enstantane ve diyafram dışın dakalan bütün değerlerle oynanmasına olanak verir.(4) 21 6.DENTAL FOTOĞRAFÇILIK İÇİN KLİNİK İHTİYAÇLAR 6.1.Teknik İhtiyaçlar Yüksek çözünürlük foto belgeleme elde etmek için gerekli cihazlar standart olarak şunları içermelidir. Bir dijital SLR kamera, bir adet hafıza kartı, kart okuyucu, PC ve renkli yazıcı ve hastalara ait kayıtlı fotoğrafları düzenleyip sınıflandırabilecek uygun bir program.(6,7,8) Dijtital SLR kameralarını yüksek kaliteli fotoğraflar sağladığı ve çeşitli mercek seçenekleri sunduğu için tavsiye ediyoruz. Fotoğrafların PC’ye aktarımı bir kart okuyucu ile kolaylıkla sağlanabilir veya kameraların PC’ye USB veya FireWire bağlantısı kurularak gerçekleştirilebilir. Hızlı işlem ve direk de fotoğrafların gösterilmesini sağlamak için, yazarlar en az 1GHz işlemci bir 128MB grafik kartı ve 40GB sabit disk ile yeterli alan sağlamak için kombine ile bir PC önerir.(6,7) 6.2.Gereken Araçlar, Ekipmanlar 6.2.1. DSLR Makine Odak uzaklığı düşük, titreşimsiz, uygun bir fotoğraf makinesi tercih edilir. 6.2.2. Makro Objektif ve Close-up Merceği Fotoğraf makinelerinde çeşitli objektif türleri kullanılır. Bunlar yapabilme özelliklerine göre sınıflandırılırlar. 22 Şekil 17: 50mm Makro Lens Şekil 18: 90mm Makro Lens Medikal ve dental fotoğrafların çekiminde makro objektifler kullanılır. Makro objektifler, 50-60 mm (Şekil 17) ve 90-100-105 mm (Şekil 18) olarak iki gruba ayrılır. Birinci gruptaki makro objektifler cisimleri 1/2 oranında büyüterek (%50 küçültme) görüntülerler. İkinci gruptakiler ise, (1/1) oranında çekim yaparak boyutları korurlar. Medikal ve dental fotoğraflar için 90-100-105 mm odak uzunluğundaki makro objektifler daha çok tercih edilir. Objektifin odak uzunluğunu arttırmak için objektif ile gövde arasına uzatma tüpleri de yerleştirilebilir.(4) Fakat bu tüpler de görüntüde deformasyonlara sebep olmaktadır. Bir çok fotoğraf makinesi ile verilen standart kit objektiflerde zoom özelliği bulunmaktadır. Bu objektifler görüntüyü yaklaştırırlar. Bu yakınlaştırma işlemi lenslerin hareketi ile olur ve görüntüde deformasyonlara neden olur. Genel amaçlı fotoğraf çekimlerinde önemli olmayan bu deformasyonlar, diş hekimliği fotoğraflarında istenmeyen bir şeydir.(4) 23 6.2.3.Flaşlar Alan derinliği elde edebilmek için diyaframı kısmak zorunda olmamız, perdenin açık kalma süresini yani pozlama süresini arttırmaktadır. Uzun pozlama sırasında hastanın hareket etmesi veya makinenin hareket etmesi görüntüyü bozar. Net bir görüntü için daha çok ışığa ihtiyacımız vardır. Fotoğraf çekiminde gün ışığının kullanılması yeterli olmayacağı gibi, floresan ampullerin veya reflektörün aydınlatması da renk sapmalarına neden olduğundan uygun değildir. İhtiyacımız olan ışığı, gün ışığını taklit eden elektronik flaşlar ile elde edebiliriz. Flaşların ürettiği ışık miktarı manuel olarak ayarlanabildiği gibi, cihazın otomatik olarak ayarlanması da mümkündür. Otomatik ayarlamamodunda doğru ışık miktarının elde edilebilmesi için TTL (Through The Lens) modu tercih edilmelidir.(4) 6.2.3.1. Ring (Halka ) Flaşlar Medikal ve dental fotoğraflarda halka şeklinde (Şekil 19) veya noktasal flaşlar (Şekil 20) kullanılır. Halka şeklindeki flaşlar dairesel aydınlatma yaptıkları için gölgesiz görüntüler oluştururlar. Işığın her yönden gelmesi, 3 boyutlu görüntünün kaybolmasına neden olur. 24 Şekil 19: Ring Flaş.Flaşın ışık veren Şekil 20: Point Flash tüpü halka şeklindedir. 6.2.3.2. Point (Noktasal )Flaşlar Noktasal flaşlar, tek taraflı gölgelerin oluşmasını engellemek için çifttaraflı kullanılırlar. Yüzey yapısını belirginleştirerek görüntünün 3 boyutunu ortaya çıkartırlar. Noktasal ışık kaynakları kullanılırken, dudakların ve yanakların gölge yapıp yapmadığı kontrol edilmelidir. 6.2.4.Ekartörler Piyasada dişhekimliği pratiğinde kullanılan çok çeşit ekartör vardır. Metal ve plastik ekartörler olmak üzere bunları kabaca iki gruba ayırabiliriz. Ağız içi fotoğraflamada daha çok plastik olanları kullanıyoruz.Klinik fotoğraflamada en iyi sonuç almak için çift sonlu ekartörlerler önerilmektedir (Şekil 21). 25 Şekil 21: Ağız içi Ekartörler İki çeşit çift taraflı ekartör bulunmaktadır. Biri, bir tarafı normal ve diğer tarafı uçlu olanlardır. Bunlar genelde aynalı aynasız intraoral çekimlerde kullanılırlar. Diğer ekartör grubu ise bir tarafı dar ve diğer tarafı geniş uçlu olanlardır. Bunlar ise intraoral frontal ve bukkal çekimlerde kullanılırlar.(11,12,13) 6.2.5.Aynalar Ön yüzü gümüş kaplı olanlarından, cilalı paslanmaz çelik olanlarına kadar çeşitli aynalar klinik fotoğraflamada kullanılmıştır. Ayna kullanılarak çekilen tüm fotoğraflarda buğulanma problemi vardır. Bunu önelemek için ayna sıcak suda bekletilmeli ve fotoğraf çekilirken hasta, nefesini 10 sn civarında tutmalıdır. Bununla birlikte fotoğraf çekerken aynaya hava spreyi sıkarak buğulanmayı önleyebiliriz.(6,7,13) 26 Fotoğrafın doğru çekilebilmesi için aynanın doğru düzlemde olması gerekmektedir. Ayna doğru düzlemde olduğu zaman üst dişlerin palatal yüzleri, alt dişlerin de lingual yüzleri fotoğrafta gözlenir. Ağız içi fotoğraflamada üst veya alt dişlerin okluzal yüzlerinin fotoğrafını çekmek istiniyorsa okluzal aynalar (Şekil 22) kullanılır. Dişlerin bukkal veya lingual yüzleri çekmek isteniyorsa bukkal aynalar (Şekil 23) kullanılır.(7,13) Şekil 22: İntraoral okluzal ayna Şekil 23: İntraoral bukkal ayna 6.2.6.Kontrastörler(22) Kontrastörler, intraoral fotoğrafların kalitesini arttırmaya yardımcı olan araçlardır. Şöyle ki ; kontrastörü, çekmek istediğimiz diş grubun arkasına yerleştirerek diğer dokuları ve diğer çene dişlerini izole ederek gözlerimizin, görüntülemek istediğimiz bölgeye odaklanmısını sağlamaktadır (Şekil 24 ). 27 Şekil 24: Aynı dişleri kontrastörsüz ve kontrastör ile çekildiğinde farkı görebiliriz.(37) Kontrastörler, değişik materyellerden yapılmakla beraber genelde siyah,mat bir tabak ile kaplı metalden ( anodize alüminyum) yapılmaktadır. 6.2.7.Hasta Koltuğu Özelikle ağız içi fotoğrafların çekiminde hastanın baş pozisyonu önemlidir ve sabit durması gerekir. Bu amaçla hasta koltuğunundan faydalanabiliriz.(22) 7.AĞIZ İÇİ FOTOĞRAFLAMADA ÖNEMLİ AYARLAR 7.1. Fotoğraf makinesi en az 3-4 megapikselli olmalıdır. Günümüzde, mevcut fotoğraf makinelerinin çözünürlüğünün 8 megapikselden başladığı düşünülürse, bu kriterin karşılanması sorun olmayacaktır. Fotoğraf makinelerinden elde edilen görüntünün çözünürlüğü ne kadar çok ise kapladığı alan da o kadar büyük olur. Bu da, fotoğrafların depolanmasında ve daha sonra işlenmesinde zorluklara neden olur. Eğer fotoğraflar büyütülmeyecek ise makine üzerindeki ayarlar kullanılarak çözünürlük 4-5 megapiksele düşürülebilir.(4) 28 7.2. Fotoğraf çekerken manüel netleme kullanılmalıdır. Fotoğraf makinelerinin objektifleri görüntüyü algılayarak otomatik netleme yapabilecek şekilde geliştirilmiştir. Otomatik netleme mekanizması çoğunlukla kontrast renklerin algılanmasına göre çalışır.(4) Objektiften gelen görüntü netleme sistemi üzerinde ışığa duyarlı bir panel üzerine gönderilir ve aydınlık-karanlık bölgeler karşılaştırılır. Bu bölgelerin kontrastı aynı olduğu zaman, objektif netleme yapamaz veya kontrast gördüğü farklı bir bölgeyi netler. Ağız ortamında kontrast renkler çok belirgin değildir. Objektifin otomatik netleme özelliği kapatılarak manuel netleme yapılması kontrolü arttırır. 7.3. Diyafram öncelikli mod ile çekim yapılmalıdır Ağız içinde alan derinliğinin elde edilebilmesi için diyafram öncelikli (AP) mod ile çekim yapılmalıdır. Bu modda diyaframın açıklığı hekim tarafından ayarlanır, perdenin açık kalma süresi de ışık miktarına göre makine tarafından ayarlanır. Diyafram öncelikli mod, birçok makinede A harfi ile gösterilir.(4) Alan derinliği, farklı düzlemlerdeki cisimlerin aynı netlikte gösterilmesidir. Çekilen fotoğrafta alan derinliğinin sağlanması, kesici dişler ile azıların aynı anda net görülmesi anlamına gelir. Alan derinliğinin elde edilebilmesi için objektifin üzerindeki diyaframın tamamen kapalı, yani en yüksek rakamsal değerinde olması gerekir.(4) 7.4. İso değeri en düşük seviyeye ayarlanmalıdır Fotoğraf makineleri iso ayarı otomatik ve manuel olarak yapılabilir. Fotoğraf makinesinde iso değeri otomatik ayarda ise, düşük ışık miktarlarında cihaz iso değerini arttırarak görüntünün noktalı olmasına neden olabilir. İso değeri mutlaka 29 manuel ayarlanmalı ve fotoğraf makinesine göre değişmekle birlikte en düşük değer (50-100-200) olmalıdır.(4) 8.DİŞ HEKİMLİĞİNDE KLİNİK FOTOĞRAF ÇEKİMLERİ Hastadan fotoğraf çekmeden önce, hastadan izin almalıyız. Zorunlu olmadıkça hastanın yüzünün görünmemesine dikkat etmeliyiz. Hastanın yüzü görünecekse ve hastanın fotoğrafını bir bilimsel yayında yayınlayacaksak, hastadan resminin basılmasına izin verdiğini belirten bir yazılı izin almamız gerekir. Bilimsel yazımızı bir dergiye gönderdiğimizde, editor hastadan aldığımız yazılı izini isteyebilir. Diş hekimliğinde ekstraoral ve intaoral fotoğrafların sayısı, gereksinime ve hekimin fotoğrafları hangi amaçla kullanacığına bağlı değişebilir, ancak standart kayıtlamada gereken fotoğrafların sayısı her yerde hemen hemen aynı diyebiliriz . Bunları bu şekilde özetleyebiliriz ; 30 8.1. Temel diagnostic fotoğraflar serisi ( 6 fotoğraf ). (25) 8.1.1. Tüm Yüz: Gülümserken(Şekil 25) Şekil 25. - Otomatik odaklama kullanılabilir. - Hastanın başı dik durmalıdır. 8.1.2. İstirahat Halinde Dudaklar ( ‘’M’’ position) - Otomatik odaklamayı kapatıp manuel odaklama kullanılır. - İnsizallerin dudaklarla ilişkisini gösterir ( Şekil 26 ) Şekil 26. 31 8.1.3 Maksimum Dişeti Seviyesi ( ‘’E’’ position) (Şekil 27) Şekil 27. - Hastadan ‘’ eee’’ demesini istenir. - Maksimum dudak yüksekliği ve dişeti seviyesini gösterir. 8.1.4. Dudaklar Ekarte Edilimiş ( Şekil 28 ) - Ekartörler kullanılır. - Çekmeden önce dişleri ve dişeti hava sprey ile iyice kurutlulmalıdır. - Hasta ekartörleri tutararak dışarı ve öne doğru itmelidir. Şekil 28. 32 8.1.5 Üst Çene Okluzal ( Şekil 29 ) Şekil 29. - Hasta tamamen yatay (supine) pozisyonunda olmalıdır. - Hasta ekartörleri tutmalıdır. - Dişler kurutulur ve ağıza ayna yerleştirilir. - Hastanın tam arkasında dururken (hastaya göre saat 12 pozisyonu), üst dişlerin aynadaki görüntüsünü çekilir - 1.premolarlarda odaklama ( focus ) yaplılır. 8.1.6. Alt Çene Okluzal (Şekil 30) - Hasta tamamen supine pozisyonunda ve başı geriye eğik durmalıdır. - Ekartörler yerleştirilir ve dişler kurutlur. 33 Şekil 30. - Ayna dilin altına yerleştirilir. - 12 saat pozisyonundan çekim yaplılır. - 1.premolarlarda odaklama ( focus ) yaplılır. 8.2.Posterior Restorasyonlarda Fotoğraf Serisi (3 Fotoğraf). (25) 8.2.1. Renk Fotoğrafı (Şekil 31) Şekil 31. - Dişler temiz olmalı ve tükürüğü tamamen aspire edilmelidir. - Skala çubukları dişlere olabildiğince yakın tutulmalıdır. - Skala çubukları dikey tutulmalıdır. 34 8.2.2. Pre-operatif Fotoğraf ( şekil 32 ) Şekil 32. - Gerekirse bukkal aynalar kullanılır. - Rubber dam kullanılmıyorsa yanak ekartörleri kullanılır. - Dişler temiz ve kuru olmalıdır. 8.2.3. Post-operatif Fotoğraf (Şekil 33) Şekil 33. - Disler temiz ve kuru olmalıdır. - Tükrük, su vs aspire edilmelidir. - Gerekirse bukkal aynalar kullanılır. 35 8.3.Anterior Restorasyonlarda Fotoğraf Serisi (6 Fotoğraf). (25) 8.3.1. Tüm Yüz (Gülümserken) 8.3.2.Dudaklar Ekarte Edilmiş 8.3.3. Pre-operatif 8.3.4.Renk Fotoğrafı 8.3.5.Preparasyon 8.3.6.Post-operatif 36 10.DENTAL FOTOĞRAF ÇEKİMİNDE KARŞILAŞAN PROBLEMLER VE OLUŞAN HATALAR 10.1. Aydınlatma sorunları 10.1.1. Doğal aydınlatmada Doğal aydınlatmada ağız içi özellikle posteriyor dişler iyi aydınlanmıyor. Bunun sebebi de posteriyor dişlerin geride olması ve dudakların ışığa mani olmasıdır. (22) 10.1.2. Yapay Aydınlatmada Yapay aydınlatmada da aynı sorun yaşanmaktadır. Dudaklar, dil gibi dokular ışığa engel olur. Üstelik ağız açıklığı kısıtlı olduğu için yandan aydınlatma yapamayız; bu sebeple ancak ring flaşlar kullanarak aydınlatma sorunu çözebiliriz. Ring flaşların olumsuz tarafı da fotoğrafta gölge oluşturmadığı için derinlik hissi vermemesidir, böylelikle 3 boyutlu hissi olmaz.(22) 10.2.Pozisyon Hataları Hastanın başını öne veya arkaya doğru eğmesi, hem yumuşak hem de sert dokuların değerlendirilmesinde yanlış yorumlara sebep olur.(28) Ön ve yan ağız içi fotoğraf çekilirken yapılan yaygın hatalar; okluzal düzlemin eğilmiş olması, yanlış ekartör seçimi ve ekartörlerin yanlış kullanımıdır. Diğer bir hata ise tükürüğün aspire edilmemesi, dilin ekarte edilmemesi ve dişler üzerinde ölçü maddelerinin artıklarınin kalmasıdır.(26,27) 37 10.3.Otomatik Odaklanma Problemleri Dijital kameraların çoğunda manüel ve otomatik odaklanma tercihi edilir. Manüel odaklanma bazı sebeplerden dolayı tercih edilir. Amatör kameralarda laterallere odaklanılması gerekirken, profesyonel kameralarda kaninler üzerine odaklanılmalıdır. Ağız içi görüntülerde keskin sınırların yetersiz olması sebebiyle dijital kameralarda otomatik odaklanma zorluğu vardır. Bu sebeple çekim girişimleri makinenin odak ışığının (genellikle yeşil) sönmesi nedeniyle başarısız olur ve bu durum makinenin odaklanmış olduğunu gösterir. Bu sıklıkla makinenin odaklanma girişimleri arasında hafifçe hareket ettirilmesine rağmen faydasızdır. Bu problemin çözümü tüm klinik fotoğraflarda manüel odak ayarının kullanılmasıdır. Son model makinelerdeki lens boyunca odaklanma (through the lens – TTL ) sayesinde odaklanma kolaylaşmaktadır. Amatör modellerde hekim hasta ve kamera arasındaki mesafeyi doğru ayarlanmalıdır. Örneğin odaklanma mesafesi 20 cm olarak manüel olarak ayarlanır ve makine hafif öne veya geriye hareket ettirilerek LCD ekran üzerinde resmin en net olduğu zaman fotoğraf çekilir.(6,11) 10.4.Dijital fotoğrafların Dosya boyutları Powerpoint sunumları hazırlarken hastanın fotoğrafları düşük boyutta kaydidilmelidir. Eğer yüksek kalitede kayıt alınması isteniyorsa TİFF formatında kaydedilmelidir.(6,29) Bu uzantıdaki bir resim ile yüksek kalitede fotoğraf kağıdı kullanıldığında maksimum kalitede baskı yapılabilir.(11,13 ) 38 11. KAYNAKÇA 1. Clarke G : The Photograph, Oxford University Press, London 1997 2. Jeffery I : A Concise History of Photography, Oxford University press, London 1981, s: 248 3.Frizot M : A New History of Photography, Könneman, Köln 1998 4.Ergin U. Medikal ve Oral Mukoza Fotoğraf Çekimi, Türk derm 2012, 46 Özel Sayı 2, S:150-6), İstanbul 5.Payet C :www.dentaldijitalphotography.com/ 8 Uses For Dental Photography . 2010 6. Çelik Rabia Merve : Ortodontide Fotoğraf Çekimi ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar, Bitirme Tezi, E.Ü. Diş Hek.Fak. İzmir 2010 7. Samawi S: A Short Guide To Clinical Photography in Orthodontics. SDOC, Jordan 2008 8.G.Ettorre, M. Weber, H.Schaaf et al: Standards For Dijital Photography in Craniomaxillo-facial Surgery – Part 1:Basic Views and Guidelines. Journal of CranioMakillofacial Surgery, 2006, 34, s:65-73 9.Cummins DM, Bishara SE, Jakobsen JR: A Coputer Asisted Photogrammetric Analysis of Soft Tissue Change After Orthodontics Treatment. Part II: Results. Am J Orthod Dentofac Orthop, 1995, s:108-147. 10.Uçar Fİ, Uysal T, Bengi AO: Standization of Records in Orthodontics. Part I: Static Photographs. Turkish Journal of Orthodontics, 2010, 23, s:86-105. 39 11.McKeown HF, Murray AM, Sandler PJ: How to Avoid Common Errors in Clinical Photography. J Orthod, 2005, 32, s: 43-54. 12.Pappel JE: Lip Retractor For Occlusal Photography. J Clin Orthod. 1996, 30, 639 13.Mizrahi E: Orthodontics Pearls: A Selection of Practical Tips And Clinical Expertise. London UK, 2004. 14.http://www.navadha.com/product.php?productid=17674 15.James R. Dunn . Richard A Young: Dental Photography: A new perspective; Part II. Techniques, 2010 16.J Sandler, A Murray: Vurrent Products and Practice: Clinical Photographs- The Gold Standard. Journal of Orthodontics, Vol 29,2002, s:158-167 17.J Mah K Ritto: The Cutting Edge. Journal of Clinical Orthodontics, Vol 36,11,2011, s:619-625 18.J Sandler, A Murray: Recent Developments in Clinical Photography. Biritsh Journal of Orthodontics. Vol, 26,1999, s:269-272 19.Bush David: Mastering Digital SLR Photography: The Serious Photographer’s Guide to High Quality Digital SLR Photography. 2005 20.WWW.digitalphotographyschool.com 21.Apple Inc: Aperture: Digital Photography Eundamentals.2005 22.Yılmaz Gökhan: Ders Notları, İzmir 40 23.Mahn E: Clinical Digital photography.Part I: Equipment and Basic Documentation 24.www.dentalcare.com/dentalphotography 25.Schoenbaum T, Stevenson R: Dental Photography Student Handbook 26.Sullivan MJ: Rhinoplasty: Plannin Photo Documentation and İmaging. Aesthetic Plastic Surgery, 2002, 26, s:7. 27.Claman L, Patton D, Rashid R: Standardized Portrait Photography for Dental Patients .Am j Orthod Dentofac Orthop, 1990, 98,s:197-205 28.Smith RV:The Digital Camera in Clinical Practice. Otolaryngol Cli North Am, 2002, 35 , s:175-189 29.Halazonetis DJ: Guidelines for preparing and Submitting İmages for Publication. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2001, 20,445-7 30.http://en.wikipedia.org/wiki/Silhouette 31.http://en.wikipedia.org/wiki/Camera_obscura 32.http://www.withoutlenses.com/books-publications/pinhole-photography-magazine 33. Clinical Dental Prosthetics Fenn H.R, Liddelow K.P, Gimson A.P,Staples, London 1967 34.http://en.wikipedia.org/wiki/Albertus_Magnus 35.http://daguerre.org/resource/history/history.html 36.http://en.wikipedia.org/wiki/Daguerreotype 37. www.navadha.com 41 ÖZGEÇMIŞ 1989 yılında Yemen’de, Sanaa şehrinde doğdum. İlk ve orta okul öğrenimimi Alyarmook İlk ve Orta Öğretim Okulunda tamamladım. 2006 yılında Omar Bin Abdulaziz Lisesinden mezun oldum. 2008 yılında Türkiye’e geldim ve Ankara’da TÖMER’de Türkçe eğitimimi tamamladım. 2009 yılında Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesini kazandım. 42