KEMOTERAPİYE BAĞLI TAT ALMA DEĞİŞİKLİĞİ SEMPTOM YÖNETİMİNDE HEMŞİRENİN ROLÜ Arş. Gör. Elif SÖZERİ*, Yrd. Doç. Dr. Sevinç KUTLUTÜRKAN* * GAZi ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ 1 KT’ye Bağlı Tat Alma Değişikliği İnsidansı • • • • • • • • Berteretche ve ark. (2004) hastaların % 62 Bernhardson ve ark. (2008) %67 Jensen ve ark. (2008) % 84 Strasser ve ark. (2008) % 85 Zaberningg ve ark (2010) % 69.9 Wafaa ve ark. (2011) % 48 Imai ve ark. (2013) % 38.8 Ishikawa ve ark. (2013) %43.8 4/2/2014 2 KT’ye Bağlı Tat Alma Değişikliklerinin Tanımları • Disguzi; Aktif fakat kötü fonksiyon gösteren tat alma duyusu • Hipoguzi; tat duyusunun azalması • Aguzi; tat duyusunun kaybolması • Paraguzi; tat duyusunun yanlış algılanması • Kakaguzi; hoşa gitmeyen tat algılaması • Fantoguzi (tat halüsinasyonu); olmayan tadın algılanması • Hiperguzi; tat duyusunun artması olarak tanımlanmaktadır 4/2/2014 3 KT’ye Bağlı Tat Alma Değişikliğine Yol Açan Kemoterapi Ajanları İlaç sınıfı Kemoterapi Ajanları Alkilleyici Ajanlar Siklofosfamid Bitki Alkaloidleri Etoposid Antimetabolitler 5-fluorourasil,gemsitabin, methoteraksat Sitotoksik Antibiyotikler Doksorubisin Hormonal Ajanlar Tamoksifen, löprolid, Platinum Bileşikleri Sisplatin, karboplatin, 4/2/2014 (Epstein et al., 2002, Raber-Durlacher et al., 2004, Hong et al., 2009) 4 KT’ye Bağlı Tat Alma Değişikliğinin Değerlendirilmesi Objektif Yöntemler Subjektif Yöntemler  Kimyasal Gustometri  Elektrogustometri  Filtre kağıdı disk metodu (FDP)  Pozitron Emisyon Tomografi (PET)  Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI)  Common Terminology 4/2/2014 Criteria for Adverse Event v3.0 (CTCAE)  Toplam tat keskinliği sübjektif değerlendirme ölçeği (Scale of Subjective Total Taste Acuity (STTA)) 5 KT’ye Bağlı Tat Alma Değişikliğinin Değerlendirilmesinde Hemşirenin Rol ve Sorumlukları 1.Tat alma durumunun değerlendirilmesi 2. Tat alma değişikliği yaşayan hastanın eğitimi 4/2/2014 6 • Daha fazla yağ ve sos kullanımı (%79) • Az ve sık yemek (%85) • Daha fazla baharat kullanımı (%77) • Etlerin tatlı yiyeceklerle birlikte tüketilmesi (%80) • Haşlanmış yiyeceklerin tercih edilmesi (%74) • Yemek yerken su içilmesi (%77) 4/2/2014 7 • Kırmızı et tüketiminden kaçınılması (%77) • Etin sos ile tüketilmesi (%89) • Kokusu baskın olan yiyeceklerden kaçınılması (%100) • Proteinden zengin yiyeceklerin tercih edilmesi (%82) • Tuz kullanımı (%82) • Yemekten önce dişlerin fırçalanması (%76) • Soğuk yiyeceklerin tercih edilmesi (%71) 4/2/2014 8 • Yiyecek ve içeceklerin soğuk olarak tüketilmesi • Ağız hijyeni • Sakız çiğneme • Pastillerin kullanımı 4/2/2014 9 • Yiyeceklere baharat ilave edilmesi • Farklı sosların kullanımı • Atıştırma tarzında yemek yenilmesi (Az ve sık) • Yemek alışkanlıklarının değiştirilmesi (beş temel tat duyusunda meydana gelen değişiklikler nedeniyle) 4/2/2014 10 • • • • • • Aroması fazla olan yiyeceklerin tercih edilmesi Yiyeceklere limon ekleme Şekerli içeceklerin tercih edilmesi Plastik çatal, kaşık kullanımı Yemekten önce diş ve dilin fırçalanması Antibakteriyel veya tuzlu gargaraların kullanımı 4/2/2014 11 American Cancer Society Öneriler National Cancer Institute Öneriler 4/2/2014 12 Eğitim İçeriği American Cancer Society National Cancer Institute 2013 • • • • • • • • • • • • • Az ve sık beslenilmesi Beğenilen yiyeceklerin tercih edilmesi Aile ve arkadaşlarla yemek yenilmesi İyi hissedildiğinde yeni yiyecekler tercih edilmesi (Metalik tat alma hissi olanlar için) Plastik çatal, kaşık, bardak kullanımı Şekersiz ya da aromalı sakız kullanımı Nane şekeri kullanımı Konserve yerine taze sebze veya dondurulmuş olanların kullanımı Ağız ya da boğaz içerisinde yara yoksa yiyeceklerin limon, sirke ya da turşu ile tüketilmesi Yiyeceklerin tatlandırılmasında baharat kullanımı (fesleğen, kekik, biberiye) Aroma katması açısından soğan /sarımsak kullanımı Yemekten önce, 1 lt suya 1 yemek kaşığı tuz 1 yemek kaşığı karbonat eklenmesiyle oluşan karışımla gargara yapılarak yiyeceklerin tanının daha iyi alınması Dişlerin fırçalanması http://www.cancer.org/acs/groups/cid/documents/webcontent/002903-pdf.pdf 4/2/2014 http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/supportivecare/nutrition/HealthProfessional/page1/AllPages#Section_127 13 Eğitim İçeriği American Cancer Society National Cancer Institute 2013 • • • • • • • • • • Yiyeceklerin oda sıcaklığında veya soğuk tüketilmesi (Bu yiyeceklerin tadını ve kokusunu azaltabilir, böylece daha iyi tolere edilebilir) Sebzeleri taze tüketin (ne olduğunda fazla pişmiş ya da dondurulmuş olarak) Etlerin sos ile tüketilmesi Kırmızı et yerken zorlanıyorsa yumurta, balık, tavuk ve peynir gibi proteinden zengin yiyeceklerin tüketilmesi Dondurma ya da yoğurdun içerisine taze meyve katılması Kavun, üzüm, portakal ve karpuz gibi serin/soğuk meyvelerin tüketilmesi Koktuğu düşünülen içeceklerin pipet yardımıyla içilmesi Çok sıcak veya havasız ortamlarda yemek yenilmemesi Kokudan rahatsız olunuyorsa yiyeceklerin pişmemiş olarak tüketilmesi Yemeklerin başkaları tarafından hazırlanması http://www.cancer.org/acs/groups/cid/documents/webcontent/002903-pdf.pdf/ 4/2/2014 http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/supportivecare/nutrition/HealthProfessional/page1/AllPages#Section_127 14 Teşekkürler 4/2/2014 15