Prof. Dr. Öner EYRENCİ Doğuş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Prof. Dr. Savaş TAŞKENT Prof. Dr. Devrim ULUCAN İTÜ İşletme Fakültesi Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi BİREYSEL ‹Ş HUKUKU YENİLENMİŞ 5. BASKI Yayın No : 3084 Hukuk Dizisi :1515 5. Baskı - Mart 2014 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 333 - 108 - 7 Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Ba sım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve pa ragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Aksine hareket edenler hakkında kanunî işlem yapılır. Dizgi : B e t a B a s ı m A . Ş . Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Turizm Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Organize Sanayi Bölgesi Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/İSTANBUL Tel: (0212) 565 01 22 - (0212) 565 02 55 Kapak Tasarım: Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com ÖNSÖZ Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun ilkeleri, Avrupa Birliği’nin sosyal normları ve ülke gerçekleri doğrultusunda hazırlanan 4857 sayılı İş Kanunu Türk çalışma yaşamına önemli ölçüde değişim ve dinamizm getirmiştir. Bu kanunda işçiye iş güvencesi ve ücret güvencesi sağlanmış; buna karşılık, işverenler için de yeni çalışma türleri ve düzeni, dolayısıyla esneklik içeren hükümler öngörülmüştür. 4857 sayılı İş Kanunu’nun birçok maddesi ihtiyaçlar doğrultusunda zamanla değişikliğe uğramıştır. Özellikle, 2012 yılında kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu’nun iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin maddelerini yürürlükten kaldırmış, bazı maddelerinde de değişiklikler yapmıştır. Ayrıca, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı (yeni) Türk Borçlar Kanunu “Hizmet Sözleşmeleri” başlığı altında iş sözleşmesi ile ilgili olarak ayrıntılı hükümler getirmiş; bunun yanında da pazarlamacılık sözleşmesi ile evde hizmet sözleşmesini düzenlemiştir. Kitabın bu (5.) baskısında, öğretide öne sürülen görüşler ve Yargıtay kararlarında meydana gelen değişimler daha geniş bir biçimde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ancak, kitabın “ders kitabı” olma özelliği de göz ardı edilmemiştir. Kitapta 1, 2, 3, 4, 5. ve 9, 10. paragraflar Savaş Taşkent; 6, 7, 8. paragraflar Devrim Ulucan; 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17. paragraflar ise Öner Eyrenci tarafından kaleme alınmıştır. Metindeki yorum veya görüşler ilgili paragrafı yazan kişiye aittir. Kapaktaki yazar isimleri soyadına göre sıralanmıştır. Kitabın bu baskısının hazırlanmasında büyük katkıları bulunan değerli çalışma arkadaşlarımız (soyadı sırasına göre) Ar.Gör. Demet Durmaz, Ar.Gör. Başak Güven, Ar.Gör. Nazlı Elbir Mutlay, Ar.Gör. Faruk Barış Mutlay ve Öğr. Gör. Dr. Gizem Sarıbay Öztürk’e içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca, kitabın yayımını kısa bir süre içinde ve en iyi bir biçimde gerçekleştiren Beta Basım A.Ş’nin değerli yöneticisi sayın Seyhan Satar’a, sayfa düzenini büyük bir beceriyle yapan sayın Gülgonca Çarpık’a ve ayrıca basımda emeği bulunan tüm çalışanlara da teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kitabın meslektaşlarımıza, öğrencilerimize ve uygulamacılara yararlı olmasını diliyoruz. İstanbul, Mart 2014 Ö. Eyrenci/S. Taşkent/D. Ulucan İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.......................................................................................................................... III KISALTMALAR........................................................................................................XIX Birinci Bölüm GENEL BİLGİLER § 1. ‹ﬁ HUKUKUNUN KONUSU VE GELİŞİMİ..................................................... 1 § 2. İŞ HUKUKUNUN AMACI VE BÖLÜMLERİ................................................... 3 I. İş Hukukunun Amacı........................................................................................3 II. İş Hukukunun Bölümleri....................................................................... 5 1. Bireysel iş hukuku........................................................................................ 5 2. Toplu (kolektif) iş hukuku............................................................................ 6 3. Sosyal güvenlik hukuku............................................................................... 6 § 3. İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI...................................................................... 8 I. Uluslararası Kaynaklar.......................................................................... 8 1. Birleşmiş Milletler ...................................................................................... 8 2. Uluslararası Çalışma Örgütü ....................................................................... 9 3. Avrupa Birliği............................................................................................. 11 II. Ulusal Kaynaklar............................................................................................. 13 1. Resmi kaynaklar......................................................................................... 13 a) b) c) d) e) Anayasa................................................................................................. 13 Kanun (yasa)......................................................................................... 14 Kanun hükmünde kararname................................................................ 15 Tüzük.................................................................................................... 16 Yönetmelik............................................................................................ 16 2. Özel kaynaklar........................................................................................... 17 a) Toplu iş sözleşmesi.............................................................................. 17 b) İş sözleşmesi........................................................................................18 c) Personel Yönetmeliği ........................................................................ 18 d) İşyeri uygulaması................................................................................. 20 e) İşverenin yönetim hakkı....................................................................... 21 VI İçindekiler İkinci Bölüm İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE KANUNUN KAPSAMI § 4. İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI.................................................... 23 I.İşçi................................................................................................................... 23 II. Çırak ve Stajyer............................................................................................... 25 1. Çırak............................................................................................................ 25 2. Stajyer.......................................................................................................... 26 III.İşveren............................................................................................................. 27 IV. Alt İşveren....................................................................................................... 28 1. Bir sözleşmenin varlığı..............................................................................24 2. Bağımlı iş görme........................................................................................ 24 3. Ücret karşılığı çalışma...............................................................................24 1. Genel olarak............................................................................................... 28 2. Asıl işveren-alt işveren ilişkisinin koşulları............................................... 30 3. Asıl işveren-alt işveren ilişkisine getirilen sınırlamalar.............................. 32 4. Birlikte sorumluluk.................................................................................... 35 5. Sınırlamalara aykırı davranılmasının yaptırımı.......................................... 36 V. İşveren Vekili................................................................................................... 37 VI.İşyeri ..............................................................................................................39 1. İşyerinin tanımı............................................................................................ 39 2. İşyerinin kapsamı........................................................................................ 39 a) İşyerine bağlı yerler.............................................................................. 40 b) Eklentiler ile araçlar............................................................................. 41 VII.İşyeri ve İşletme Kavramları........................................................................... 42 § 5. İŞ KANUNUNUN KAPSAMI............................................................................ 45 I. Genel Olarak...................................................................................................45 II. İstisnalar.......................................................................................................... 46 1. Deniz ve hava taşıma işleri......................................................................... 46 2. Tarım ve orman işleri................................................................................. 46 3. El sanatlarının yapıldığı işler..................................................................... 47 4. Ev hizmetleri.............................................................................................. 47 5.Çıraklar....................................................................................................... 48 6.Sporcular.................................................................................................... 48 7. Rehabilite edilenler.................................................................................... 49 8. Üç kişinin çalıştığı işyerleri.......................................................................49 İçindekiler VII Üçüncü Bölüm İŞ SÖZLEŞMESİ § 6. İŞ SÖZLEŞMESİ KAVRAMI VE TÜRLERİ.................................................... 51 I. Tanımı.............................................................................................................. 51 II. İş Sözleşmesinin Unsurları.............................................................................. 52 III. İş sözleşmesinin hukuki niteliği ve özellikleri................................................ 55 1. İş görme....................................................................................................... 53 2.Bağımlılık................................................................................................... 53 3. Ücret............................................................................................................ 54 1. 2. 3. 4. Kişisel ilişki kurması ve karşılıklı borç doğurması.................................... 55 Sürekli bir ilişki kurması............................................................................ 55 Bağımlılık ilişkisi kurması......................................................................... 56 Özel hukuk sözleşmesi olması................................................................... 56 IV. İş Sözleşmesinin Türleri...................................................................... 57 1. Sürekli ve süreksiz iş sözleşmeleri............................................................. 57 2. Deneme süreli iş sözleşmeleri.................................................................... 58 3. Belirli süreli ve belirsiz süreli iş sözleşmeleri............................................ 60 a) Belirli süreli iş sözleşmesinin tanımı................................................... 60 b) Belirli süreli iş sözleşmesinin unsurları............................................... 62 c) Belirli süreli iş sözleşmelerinde şekil................................................... 66 d) Belirli süreli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ayırımının sınırları......... 69 e) Belirli süreli iş sözleşmeleri benzeri iş sözleşmeleri ve belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi........................................... 72 4. Kısmi süreli ve tam süreli iş sözleşmesi....................................................77 a) Genel olarak......................................................................................... 77 b) Kısmi süreli iş sözleşmesi.................................................................... 78 5. Takım sözleşmesi....................................................................................... 83 6. Mevsimlik iş sözleşmesi............................................................................ 84 7. Çağrı üzerine çalışma................................................................................. 87 § 7. İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI.................................................................. 89 I. Sözleşme Yapma Özgürlüğü........................................................................... 89 1. Tarafların ehliyeti....................................................................................... 91 2. Yaş küçüklüğü............................................................................................ 92 3.Cinsiyet...................................................................................................... 93 VIII İçindekiler II. İş Sözleşmesi Yapma Zorunluluğu ................................................................. 96 4. Onsekiz yaşından küçük işçiler için rapor alınması................................... 93 5.Yabancılık................................................................................................... 94 6. İş sözleşmesinde şekil................................................................................ 95 1. Engelli ve Eski hükümlü ........................................................................... 96 2. Askerlik ve kanundan doğan çalışma......................................................... 98 III. Sözleşme Yapma Yükümlülüğünün Sonuçları................................................ 99 IV. İş Sözleşmesinin Hükümsüzlüğü.................................................................. 100 § 8. İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLAR................................................ 103 I. İşçinin Borçları.............................................................................................. 103 1. İş görme borcu.........................................................................................103 a) İş görme borcunun kapsamı............................................................... 104 b) İşin özenle yapılması ......................................................................... 105 c) İş görme borcunun talep hakkının devri............................................106 aa) İşyerinin veya bir bölümünün devri sonucunda iş görme borcu.............................................................................. 108 bb) İş ilişkisinin devri sonucunda iş görme borcu............................. 111 cc) Geçici iş ilişkisi (ödünç iş ilişkisi) ve iş görme borcu.................. 113 2. İşçinin işverenin talimatlarına uyma borcu ve İşverenin Yönetim Yetkisi........................................................................................ 119 3. İşçinin sadakat borcu................................................................................ 121 4. İşçinin rekabet etmeme borcu.................................................................. 122 a) İşverence iş görme borcunun kapsamının belirlenmesi....................... 119 a) İşçinin iş sözleşmesi süresince rekabet etmemesi.............................. 122 b) Rekabet yasağı sözleşmesi................................................................. 123 II.İşverenin Borçları ......................................................................................... 126 1. Ücret ödeme borcu................................................................................... 126 a) Ücretin tanımı ve özellikleri............................................................... 126 aa) Ücretin tanımı............................................................................... 126 bb) Ücretin özellikleri.......................................................................127 aaa) Bir iş karşılığı ödenmesi.....................................................127 bbb) İşveren ya da üçüncü kişilerce ödenmesi ......................... 128 b) Ücret türleri...................................................................................... 129 aa) Zamana göre ücret...................................................................... 129 İçindekiler bb) Verime göre ücret....................................................................... 131 cc) Yüzde usulüne göre ücret........................................................... 132 dd) Prim............................................................................................ 132 ee) İkramiye..................................................................................... 133 ff) Komisyon ücreti.......................................................................... 134 gg) Kardan pay alma........................................................................ 134 c) Ücretin belirlenmesi......................................................................... 135 d) Asgari ücret...................................................................................... 136 IX aa) Asgari ücreti saptama yetkisi..................................................... 136 bb) Asgari ücretin belirlenmesinde geçerli olan esaslar.................. 137 e) Ücretin ödenmesi ............................................................................ 138 aa) Ücret ödeme şekli....................................................................... 138 aaa) Nakdi ücret ....................................................................... 138 bbb) Ayni ücret......................................................................... 139 bb) Ücretin ödeme yeri..................................................................... 139 cc) Ücretin belgelenmesi.................................................................. 140 dd) Ücret ödeme zamanı.................................................................. 141 ee) Avans ödeme.............................................................................. 141 f) Ücretin ödenmemesi........................................................................ 142 aa) Genel olarak............................................................................... 142 bb) İşçinin iş yapmaktan kaçınma hakkı.......................................... 143 cc) Ücrette zamanaşımı.................................................................... 146 g) Ücretin korunması............................................................................ 147 aa) Ücretin saklı kısmı..................................................................... 147 bb) Ücret garanti fonu...................................................................... 147 cc) İşçi ücretinin imtiyazlı alacak olması......................................... 149 dd) Kamu işyerlerinde çalışan işçilerin ücretlerinin korunması....... 149 ee) Ücret kesme cezası ve sınırları................................................... 150 ff ) Ücrette indirim yapılamaması.................................................... 150 2. Eşit işlem yapma borcu.......................................................................... 151 3. İşverenin gözetim borcu......................................................................... 155 X İçindekiler Dördüncü Bölüm İŞ SÖZLEŞMESİNİN ASKIYA ALINMASI VE SONA ERMESİ § 9. ‹ﬁ SÖZLEŞMESİNİN ASKIYA ALINMASI................................................ 157 I. Genel Olarak............................................................................................... 157 II. Özel Bir Uygulama: Ücretsiz İzin.............................................................. 159 §10. İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ........................................................ 162 I. Fesih Dışı Sonra Erme Durumları................................................................ 162 1. Tarafların anlaşması (İkale)................................................................... 162 2. İşçinin ölümü......................................................................................... 164 3. Belirli sürenin dolması........................................................................... 165 II. İş Sözleşmesinin Fesih Yolu İle Sona Ermesi.............................................. 166 1. Fesih bildirimi........................................................................................ 166 2. Fesih bildiriminin geri alınamaması...................................................... 167 III. Süreli Fesih................................................................................................. 167 1. Bildirim sürelerine uyma gereği............................................................. 168 a) Bildirim süreleri ............................................................................... 168 b) Peşin ödeme yoluyla fesih................................................................ 169 c) Yeni iş arama izni............................................................................... 170 2. Bildirim sürelerine uymadan yapılan fesih (usulsüz fesih) ve ihbar tazminatı........................................................................................ 172 3. Fesih hakkının kötüye kullanılması....................................................... 173 4. Sendikal nedenle fesih (sendikal tazminat).......................................... 175 IV. İş Güvencesi Düzenlemesi.......................................................................... 176 1. İş güvencesi kavramı ............................................................................. 176 2. İş güvencesinin önemi............................................................................ 176 3. İş güvencesinin mevzuatımızdaki gelişimi............................................ 178 V. İş Güvencesinden Yararlanma Koşulları.................................................... 179 1. Genel olarak.......................................................................................... 179 2. Otuz işçi koşulu...................................................................................... 180 3. Altı aylık kıdem koşulu......................................................................... 182 4. Belirli konumdaki işveren vekilleri....................................................... 183 VI. Feshin Geçerli Sebebe Dayandırılması....................................................... 185 1. Genel olarak........................................................................................... 185 İçindekiler 2. Geçerli sebep örnekleri........................................................................... 185 a) b) c) İşçinin yetersizliğinden kaynaklanan sebepler................................. 186 İşçinin davranışlarından kaynaklanan sebepler................................ 186 İşletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan sebepler....................................................................... 187 3. Geçerli sebep bağlamında belirli ilkeler.............................................. 188 XI a) Feshin son çare olması ilkesi......................................................... 188 b) Sosyal seçim ilkesi......................................................................... 190 4. Fesih için geçerli sebep oluşturmayacak hususlar............................... 191 5. Özel bir durum: Emekliliğe hak kazanma .................................... 192 VII. Sözleşmenin Feshinde Usul ve Feshe İtiraz.............................................. 193 1. 2. 3. 4. Feshin yazılı olması ve sebep bildirilmesi........................................... 193 İşçinin savunmasının alınması............................................................. 194 Fesih bildirimine itiraz......................................................................... 195 Özel hakeme başvurma........................................................................ 196 5. İspat yükümü....................................................................................... 197 VIII.Geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları................................................ 197 1. İşçinin işe başlatılması......................................................................... 197 2. İşçinin işe başlatılmaması.................................................................... 199 3. İşçinin başvurusu................................................................................. 200 4. İşyerinin kapatılması............................................................................ 201 5. İşyerine geri dönmek istemeyen işçinin hakları.................................. 201 6. Fesih için geçerli sebep aranmayan durumlar..................................... 202 IX. Çalışma Koşullarında Değişiklik.............................................................. 202 X. Toplu İşçi Çıkarma.................................................................................... 205 XI. Derhal Fesih.............................................................................................. 208 1. Genel olarak......................................................................................... 208 2. İşçinin iş sözleşmesini haklı nedenle derhal fesih hakkı.................... 209 a) Sağlık nedenleri............................................................................. 209 aa) İşin yapılmasının işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olması........................................................................ 209 bb) İşverenin veya başka bir işçinin bulaşıcı bir hastalığa tutulması................................................................... 209 b) Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri.......... 210 XII İçindekiler aa) İşverenin işçiyi yanıltması....................................................... 210 bb) Şeref ve namusa yönelik sözler, davranışlar, taciz olayı......... 210 cc) Sataşma, kanuna karşı davranışa yönlendirme, suç işleme veya asılsız ağır isnat ya da ithamlar........................... 211 dd) İşçinin cinsel tacize uğraması.................................................. 211 ee) Ücretin gerektiği gibi hesap edilmemesi veya ödenmemesi... 212 ff) İşçiye az iş verilmesi veya çalışma şartlarının uygulanmaması........................................................................ 212 c) Zorlayıcı nedenler.......................................................................... 213 3. İşverenin iş sözleşmesini haklı nedenle derhal fesih hakkı................. 214 a) Sağlık nedenleri.............................................................................. 214 b) Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri.......... 215 aa) İşçinin işvereni yanıltması....................................................... 215 bb) Şeref ve namusa yönelik sözler veya davranışlar.................... 216 cc) İşverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunma................ 216 dd) Sataşma veya içki veya uyuşturucu madde kullanma.............. 216 ee) Doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunma......... 217 ff) İşyerinde suç işleme................................................................ 218 gg) İşe gelmeme............................................................................. 218 hh) Görev yapmamakta ısrar......................................................... 219 ıı) İş güvenliğini tehlikeye düşürme veya işverene zarar verme.. 219 c) Zorlayıcı nedenler........................................................................... 220 d) Gözaltına alınma veya tutuklanma nedeniyle devamsızlık............ 221 4. İş güvencesi hükümlerinden yararlanma............................................. 221 5. Derhal fesih hakkını kullanma süresi.................................................. 222 6. Haklı nedenle feshin hukuki sonuçları ............................................... 223 7. Haksız fesih ......................................................................................... 224 XII. İş Sözleşmesinin Sona Ermesinin Sonuçları............................................. 224 1. İşçinin parasal haklarının ödenmesi..................................................... 224 2. Çalışma belgesi verilmesi.................................................................... 224 3. İbraname alınması................................................................................ 225 4. Kıdem tazminatı................................................................................... 226 a) Kıdem koşulu................................................................................. 227 aa) Aralıklı çalışmalar................................................................... 227 bb) İş sözleşmesi devam ederken yapılan ödemeler...................... 229 İçindekiler XIII cc) Önceki çalışmanın kıdem tazminatına hak kazandırmayacak şekilde sona ermesi..................................... 229 dd) İşverenin değişmesi .............................................................. 231 ee) İstirahat süresi ile boşta geçen sürenin hesabı......................... 232 b) Sözleşmenin belirli nedenlerle sona ermesi.......................................... 232 aa) Sözleşmenin işveren tarafından feshi............................................. 232 bb) Sözleşmenin işçi tarafından feshi................................................... 233 cc) İşçinin ölümü.................................................................................. 236 c) Kıdem tazminatının miktarı................................................................... 236 aa) İş sözleşmesinin askıda kaldığı sürelerin kıdeme etkisi................. 237 bb)Mevsimlik işlerde veya kısmi süreli sözleşme ile çalışan işçilerin kıdemi................................................................... 237 cc) Kıdem tazminatının hesaplanması................................................. 238 Beşinci Bölüm İŞİN DÜZENLENMESİ § 11. ÇALIŞMA SÜRELERİ................................................................................... 241 I. Çalışma Süresi Kavramı............................................................................. 241 1. Çalışma süresinin tanımı...................................................................... 241 2. Çalışma süresinden sayılan haller........................................................ 242 3. Çalışma süresinin düzenlenmesinde işçinin korunması ve esnekleştirme........................................................................................ 243 4. Çalışma süresinin sınırlanmasında kişisellik ilkesi.............................. 245 II. Çalışma Süreleri......................................................................................... 246 1. Haftalık döneme göre çalışma süreleri................................................. 246 a) Haftalık normal çalışma süresi....................................................... 246 b) Günlük normal çalışma süreleri..................................................... 246 c) Normal günlük çalışma süresinden daha az çalışma süreleri............................................................................................ 249 d) Olağanüstü hallerde çalışma süreleri............................................. 249 2. Haftalık dönemi aşan çalışma süreleri (denkleştirme süreleri)............ 249 a) Genel olarak haftalık dönemi aşan çalışma süreleri (Denkleştirme esasına göre çalışma).............................................. 250 b) Nitelikleri bakımından haftalık iş günlerine bölünemeyen işlerde çalışma dönemi................................................................... 253 XIV İçindekiler § 12. FAZLA SAATLERLE ÇALIŞMALAR........................................................ 255 I. Fazla Saatlerle Çalışma Kavramı............................................................... 255 II. Fazla Çalışmalar......................................................................................... 255 1. Fazla çalışma kavramı.......................................................................... 255 2. Fazla çalışma türleri ve uygulanma koşulları....................................... 259 a) Olağan fazla çalışma........................................................................ 259 aa) Fazla çalışma nedenleri............................................................ 259 bb) İşçinin onayı............................................................................. 259 cc) Fazla çalışma yasaklarının bulunmaması ................................ 263 dd) Süresi....................................................................................... 264 ee) Fazla çalışmanın karşılığı......................................................... 266 aaa) Fazla çalışma ücreti.......................................................... 266 bbb) Serbest zaman verilmesi.................................................. 267 b) Zorunlu nedenlerle fazla çalışma................................................... 268 aa) Sebepleri ve koşulları............................................................... 268 bb) Süresi ve ücreti......................................................................... 269 c) Olağanüstü hallerde fazla çalışma.................................................... 270 aa) Sebebi ve süresi........................................................................ 270 bb) Ücreti....................................................................................... 270 III.Fazla Sürelerle Çalışma Kavramı ve Karşılığı........................................... 271 IV. Fazla Saatlerle Çalışmanın Saptanması ve Kanıtlanması........................... 272 § 13. ÖZELLİK ARZEDEN ÇALIŞMALAR........................................................ 276 I. Gece Çalışmaları ve Postalar Halinde Çalışma.......................................... 276 1. Gece çalışmaları................................................................................... 276 a) Gece kavramı................................................................................. 276 b) Gece çalışmalarının süresi............................................................. 277 c) Gece çalışmalarında işverenin yükümlülükleri ve gece çalıştırma yasağı.................................................................... 277 2. Postalar halinde çalışma....................................................................... 278 II. Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri............................................. 279 1. Anlamı ................................................................................................. 279 2. Hükümleri............................................................................................... 280 İçindekiler XV III.Telafi Çalışmaları....................................................................................... 280 1.Koşulları............................................................................................... 281 2.Uygulanması ........................................................................................ 283 3.Ücreti................................................................................................. 284 IV. Kısa Çalışma............................................................................................... 286 1.Koşulları .............................................................................................. 286 2. Uygulanması......................................................................................... 287 3. Kısa çalışma ödeneği............................................................................ 288 4. Kısa çalışmanın iş sözleşmesine ve fesih haklarına etkisi.................... 289 § 14. DİNLENME ve TATİL HAKLARI............................................................... 291 I. Dinlenme Hakkı.......................................................................................... 291 II. Ara Dinlenmesi........................................................................................... 292 1. Dinlenme hakkının kaynağı.................................................................. 291 2. Dinlenme sürelerinin ücretli olması ilkesi............................................ 292 1. Anlamı ve süresi................................................................................... 292 2. Uygulanması ve hükümleri................................................................... 293 III.Ücretli Tatiller............................................................................................ 294 1. Hafta tatili............................................................................................... 294 a) Hafta tatillerinde işyerlerinde faaliyetin durması ve istisnaları...... 295 b) İşçilere hafta tatili verilmesi........................................................... 296 c) Hafta tatili ücreti............................................................................ 297 2. Ulusal bayram ve genel tatiller............................................................. 299 a) Tatil günleri.................................................................................... 299 b) Tatil günlerinde çalışma düzeni..................................................... 299 c) Ulusal bayram ve genel tatil günleri ücreti.................................... 300 IV. Yıllık Ücretli İzinler................................................................................... 301 1. Genel olarak.......................................................................................... 301 2. Yıllık ücretli izne hak kazanma koşulları............................................. 302 a) En az bir yıl çalışmış olma (bekleme süresi)................................. 302 b) Niteliği bakımından bir yıldan daha az süren mevsim veya kampanya işi dışında bir işte çalışmak........................................... 306 3. Yıllık ücretli izin süreleri...................................................................... 307 a) İzin sürelerinin uzunluğu............................................................... 307 b) İzin süresinin belirlenmesi ve gün olarak hesabı........................... 308 XVI İçindekiler 4. Yıllık ücretli iznin kullanılması............................................................ 308 5. Yıllık izin ücreti.................................................................................... 310 6. İş sözleşmesinin sona ermesi halinde izin ücreti.................................. 311 7. Yıllık ücretli iznin belgelenmesi ve kanıtlanması................................ 313 Altıncı Bölüm İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ § 15. GENEL OLARAK......................................................................................... 315 I. İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı................................................................ 315 II. İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının Ortaya Çıkışı......................................... 316 III.İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı............................................................... 316 IV. İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının Kaynakları ............................................ 317 1. Uluslararası kaynaklar.......................................................................... 317 2. Ulusal kaynaklar................................................................................... 319 V. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kapsamı .......................................................... 322 1. Dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği...................................................... 322 2. Geniş anlamda iş sağlığı ve güvenliği.................................................. 322 3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun Kapsamı..................................... 323 § 16. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HUKUKUNDAN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLER.................................................................................... 325 I. Devletin Yükümlülükleri............................................................................ 325 1. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatının oluşturulması............................... 325 2. İş sağlığı ve iş güvenliği teşkilatı ......................................................... 326 a) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı.......................................... 326 aa) İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü................................ 327 bb) İş Teftiş Kurul Başkanlığı........................................................ 327 cc) İşçi Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü (İSGÜM)....... 328 b) Sağlık Bakanlığı............................................................................. 328 c) Milli Savunma Bakanlığı............................................................... 329 d) Belediyeler..................................................................................... 329 3. İş sağlığı ve güvenliği denetimi ........................................................... 330 a) Olağan (genel) denetim ................................................................. 331 aa) İlk denetim .............................................................................. 331 İçindekiler XVII bb) Periyodik (dönemsel) denetim ................................................ 332 b) Olağanüstü denetim ....................................................................... 332 aa) Önel denetim .......................................................................... 333 bb) İş kazası ve meslek hastalığı üzerine yapılan denetim ........... 333 cc) Şikayet üzerine denetim.......................................................... 334 II. İşverenin Yükümlülükleri .......................................................................... 335 1. İş sağlığı ve güvenliğini sağlama yükümlülüğü .................................. 335 2. Denetleme yükümlülüğü ..................................................................... 337 3. Eğitim verme ve bilgilendirme yükümlülüğü ...................................... 338 4. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü.......................................... 340 5. Sağlık gözetimi yükümlülüğü............................................................... 343 6. İş kazası ve meslek hastalığının kaydını tutma ve bildirme yükümlülüğü......................................................................................... 345 7. Acil durumlara ilişkin yükümlülükler ile tahliye yükümlülüğü........... 345 8. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili organizasyonu yapma yükümlülüğü ............................................................................ 346 a) İş sağlığı ve güvenliği kurulu ........................................................ 347 b) İşyeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik birimleri........................................................................... 350 aa) Genel olarak............................................................................ 350 bb) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi............................................... 350 cc) Ortak sağlık ve güvenlik birimi............................................... 351 dd) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik biriminin görevleri.................................................... 352 ee) İşverenin yükümlülükleri........................................................ 353 c) İşyeri Hekimleri............................................................................. 355 aa) Genel olarak............................................................................ 355 bb) İşyeri hekimlerinin nitelikleri ve eğitimi................................. 355 cc) İşyeri hekimlerinin sayısı ve çalışma süreleri ........................ 356 dd) İşyeri hekimlerinin görevleri ve yetkileri................................ 357 d) İş güvenliği uzmanları .................................................................. 359 aa) Genel olarak............................................................................ 359 bb) İş güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve eğitimi...................... 360 cc) İş güvenliği uzmanlarının sayısı ve çalışma usulleri............... 362 dd) İş güvenliği uzmanlarının görev ve yetkileri........................... 362 XVIII İçindekiler e) Çalışan temsilcileri ve destek elemanları....................................... 364 aa) Genel olarak ........................................................................... 364 bb) Çalışan temsilcilerinin nitelikleri ve eğitimleri....................... 364 cc) Çalışan temsilcilerinin sayısı ve belirlenmesi......................... 365 dd) Çalışan temsilcilerinin yetki ve yükümlülükleri ..................... 366 III.Çalışanların Yükümlülükleri...................................................................... 366 §17. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE AYKIRILIĞIN SONUÇLARI........... 367 I. İşveren Açısından....................................................................................... 368 1. Özel hukuk yaptırımları........................................................................ 368 a) İşverenin tazminat ödeme yükümlülüğü ....................................... 368 b) Çalışmaktan kaçınma hakkı .......................................................... 369 c) İşçinin sözleşmeyi derhal fesih hakkı............................................ 370 2. Kamu hukuku yaptırımları ................................................................... 370 a) İdari yaptırımlar : İşin durdurulması ve işyerinin kapatılması....... 370 b) Cezai yaptırımlar ........................................................................... 372 II. İşçi Açısından............................................................................................. 374 1. Tazminat ödeme yükümlülüğü ............................................................ 374 2. İşverenin sözleşmeyi derhal fesih hakkı .............................................. 374 KAYNAKLAR........................................................................................................... 375 KISALTMALAR AY. AYMah. AÜHF. AzÇaYön. :Anayasa : Anayasa Mahkemesi : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Sağlık Kuralları Bakımından Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik BAG : Bundesarbeitsgericht bak. : Bakınız BasİşK. : Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun C. : Cilt ÇaSürYön. : İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği Ço.veGençİşçiYön. : Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik DEÜ. : Dokuz Eylül Üniversitesi DenİşK. : Deniz İş Kanunu dn. : Dipnot E. : Esas f. : fıkra FazÇaYön. : İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği GenTaK. : Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun HaftÇaSürYön. : İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği HafİşSürYön. : Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği HafTaK. : Hafta Tatili Hakkında Kanun HD : Hukuk Dairesi İBD : İstanbul Barosu Dergisi İBK : İçtihadı Birleştirme Kararı İHD : İş Hukuku Dergisi İHSGH. : İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku İHU : İş Hukuku Uygulaması ILO : International Labour Organization (UÇÖ) XX İPYön İSGK. İşK. İTO İKTY İTÜ. İTT İÜ. İÜHF. K. Kamu-İş D. karş. KHÜ. Legal İSGHD Legal YKİ m. MEK. OSGB RG S. SGSK. STSK. TBK TCK. TİSK. Toprak İ TÜHİS TÜSİAD UÇÖ (ILO) vd. Yarg. Yarg.HGK Yarg.İBK Yarg.K Kısaltmalar : Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik : İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu : İş Kanunu : İstanbul Ticaret Odası : İş Teftiş Kurulu Yönetmeliği : İstanbul Teknik Üniversitesi : İş Teftiş Tüzüğü : İstanbul Üniversitesi : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Karar : Kamu-İş İş Hukuku ve İktisat Dergisi : karşılaştırınız : Kadir Has Üniversitesi : Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi : Legal Yargı Kararları ve İncelemeleri Dergisi : Madde : Mesleki Eğitim Kanunu : Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi : Resmi Gazete : Sayı : Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu : Türk Borçlar Kanunu : Türk Ceza Kanunu : Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu : Türkiye Toprak, Seramik, Çimento ve Cam Sanayii İşverenleri Sendikası : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası Dergisi : Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği : Uluslararası Çalışma Örgütü : ve devamı : Yargıtay : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu : Yargıtay İçtihat Birleştirme Kararı : Yargıtay Kararları