MUSTAFA YAĞIMLI HAKAN TOZAN ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ II Yayın No : 3083 İşletme-Ekonomi Dizisi : 164 1. Baskı - Mart 2014 - İSTANBUL ISBN 978 - 605 - 333 - 110 - 0 Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask›-Cilt : Beta Ba sım A.Ş. : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İstanbul (Sertifika No. 13723) (0-212) 249 40 60 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu -İSTANBUL Tel : (0-212)511 54 32 -519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com III ÖN SÖZ Elektrik, hayatımızın vazgeçilmez unsurlarından biridir. Çalışma hayatında, elektrikten kaynaklanan tehlikelerden korunmak için elektrik kavramının bilinmesi gerekir. “Elektrikle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği” kitabı; A, B ve C sınıfı uzmanlık ile iş yeri hekimliği sınavlarına, adayları hazırlamakla beraber uzmanlara sahada rehberlik edecek niteliktedir. Sertifika programlarıyla uzmanlık sınavlarına, sahada görev yapacak uzmanlar ile konuyla ilgili eğitim görenler için hazırlanan bu kitapta; konularla ilgili bilinmesi gerekenler ve konuyla ilgili çıkmış tüm sorulara yer verilmiştir. A, B ve C sınıfı uzmanlık ile İş Yeri Hekimliği sınavlarında konuyla ilgili tüm sorulara yer verilmiş ve çözümleri detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Faydalı olması dileklerimizle. Yrd.Doç.Dr. Mustafa Yağımlı & Doç.Dr. Hakan Tozan IV V İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: ELEKTRİK ENERJİSİ ve TANIMLAR ----------------- 1 1.1 Elektrik Yükü -------------------------------------------------------------------------------3 1.2 Elektrik Akımı ------------------------------------------------------------------------------4 1.3 Akım Yoğunluğu ---------------------------------------------------------------------------5 1.4 Gerilim (Potansiyel Fark) ------------------------------------------------------------------5 1.5 Akım Yönü ----------------------------------------------------------------------------------6 1.6 Direnç ve İletkenlik-------------------------------------------------------------------------8 1.7 Direncin Fiziksel Boyutlarla Değişimi ---------------------------------------------------9 1.8 Ohm Kanunu ------------------------------------------------------------------------------ 12 1.9 Elektrik Devresi --------------------------------------------------------------------------- 13 1.10 Elektrik Enerjisi ve Gücü ---------------------------------------------------------------- 17 1.11 Doğru Akım ------------------------------------------------------------------------------- 22 1.12 Alternatif Akım --------------------------------------------------------------------------- 23 1.13 Transformatör ----------------------------------------------------------------------------- 26 1.14 Tanımlar ----------------------------------------------------------------------------------- 30 BÖLÜM 2: ÜÇ FAZLI SİSTEMLER ------------------------------------ 41 2.1 Üçgen Bağlantı ---------------------------------------------------------------------------- 43 2.2 Yıldız Bağlantı ---------------------------------------------------------------------------- 44 BÖLÜM 3: ELEKTRİK AKIMININ İNSAN VÜCUDU ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ --------------------------------- 49 BÖLÜM 4: ELEKTRİKTEN KORUNMA YÖNTEMLERİ -------- 59 4.1 Koruyucu Yalıtma ------------------------------------------------------------------------ 60 4.2 Üzerinde Durulan Yerin Yalıtılması --------------------------------------------------- 61 4.3 Küçük Gerilim Kullanma ---------------------------------------------------------------- 62 4.4 Sıfırlama ----------------------------------------------------------------------------------- 62 VI 4.5 Topraklama -------------------------------------------------------------------------------- 64 4.6 Kaçak Akım Rölesi ----------------------------------------------------------------------- 70 4.7 İzolasyon (Koruyucu) Transformatör -------------------------------------------------- 82 BÖLÜM 5: STATİK ELEKTRİK ---------------------------------------- 85 5.1 Kısa Devreleme ve Topraklama -------------------------------------------------------- 88 5.2 Nemlendirme --------------------------------------------------------------------------- 91 5.3 İyonizasyon --------------------------------------------------------------------------- 92 BÖLÜM 6: ALÇAK GERİLİM ŞEBEKELERİ --------------------- 101 6.1 TN (Toprak-Nötr) Tipi Şebeke--------------------------------------------------------- 102 6.2 TT (Toprak-Toprak) Tipi Şebeke ------------------------------------------------------ 103 6.3 IT (İzolasyon-Toprak) Tipi Şebeke ---------------------------------------------------- 103 BÖLÜM 7: ELEKTRİK KAZALARINDA İLK YARDIM -------- 107 BÖLÜM 8: ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK ----------- 111 BÖLÜM 9: ELEKTRİK TESİSLERİNDE BAKIM ve ONARIM -------------------------------------- 119 9.1 Direkler -----------------------------------------------------------------136 9.2 Aydınlatma Tesisleri --------------------------------------------------------------------140 9.3 Fiş-Priz Sistemleri -----------------------------------------------------------------------143 9.4 Sigortalar---------------------------------------------------------------------------------- 144 9.5 Tevzi Panoları ----------------------------------------------------------------------------146 9.6 Transformatör ve Kondansatörler ----------------------------------------------------- 147 9.7 Akümülatör Tesisleri --------------------------------------------------------------------149 9.8 Seyyar İletkenler -------------------------------------------------------------------------149 9.9 El Aletleri --------------------------------------------------------------------------------- 151 9.10 Elektrik Kaynak Makineleri ------------------------------------------------------------ 154 9.11 Elektrik Motorları------------------------------------------------------------------------156 9.12 İnşaat Şantiyelerinde Elektrik ---------------------------------------------------------- 158 BÖLÜM 10: YILDIRIMDAN KORUNMA-------------------------- 158