Ürünün içerik detayı için TIKLAYINIZ

I
Prof. Dr. Orhan Şener
Kadir Has Üniversitesi
Hukuk Fakültesi
Teori ve Uygulamada
KAMU EKONOMİSİ
Yenilenmiş 12. Baskı
Beta
II
Yayın No
: 3061
İşletme-Ekonomi Dizisi:
642
1. Baskı – Bursa ITIA, 1974
2. Baskı – Eren Yayıncılık, 1980
3. Baskı – Okan Yayıncılık, 1984
4. Baskı – Açık Öğretim Fakültesi, 1995
5. Baskı – BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 1996
6. Baskı – ALKIM Yayınları, 1998
7. Baskı – BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş., Ocak 2001
8. Baskı – BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş., Şubat 2006
9. Baskı – BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş., Şubat 2007
Tıpkı 10. Baskı – BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş., Ekim 2008
Tıpkı 11. Baskı – BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Ekim 2010
12. Baskı – BETA Basın Yayım Dağıtım A.Ş. Şubat 2014
ISBN 978 - 605 - 333 - 088 - 2
Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her
hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya
başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî
iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
:Beta Basım A.Ş.
Baskı -Cilt
: Yazın Basın Yayın Matbaacılık Turizm Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028)
İkitelli Organize Sanayi Bölgesi Çevre Sanayi Sitesi
8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/İSTANBUL
Tel: (0212) 565 01 22 - (0212) 565 02 55
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136)
Narlıbahçe Sok Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
III
Anam Melek Şener’in aziz hatırasına
IV
V
ÖNSÖZ
Son yıllarda Türkiye’de üniversitelerde okutulmaya başlanan kamu ekonomisi, geleneksel kamu maliyesinin kamu harcamaları, vergiler ve devlet borçlanmasıyla ilgili konularını
ekonomik etkilerini vurgulayan bir biçimde ele almaktadır. Kamu ekonomisi maliye konularının ekonomik etkilerini incelerken; kaynak ayırımında etkinlik, gelir dağılımında adalet ve
ekonomik istikrarın birlikte sağlanmasını temel amaç olarak kabul eder. Gerçekten kaynak
ayırımında (tahsisinde) etkinliğin ve gelir dağılımında adaletin sağlanmadan ekonomik istikrara 1950’li yıllardan günümüze kadar uygulanmakta olan para politikası yöntemleriyle, kavuşulması olanağı bulunmamaktadır. Şöyle ki, hükümetler hep enflasyonu önlemeye yönelik
politikalara ağırlık verdikleri halde, 50 yıldan beri uygun oran sayılan %3 oranına çekmeyi
başaramadılar. Bunun nedeni, ekonomi genelinde kaynak ayırımında etkinliğin ve gelir dağılımında adaletin sağlanmasına önem verilmemesini gösterebiliriz.
Kamu ekonomisi toplum refahının maksimizasyonu konusuyla ilgilendiğinden, demokrasinin kalitesine de ayrı bir önem vermektedir. Bu amaçla demokrasinin ekonomik yorumu;
alternatif oylama yöntemleriyle toplumsal tercihlerin ya da kamusal mallara ilişkin taleplerin
parlamentoya yansıtılması; temsilde adalet ve yönteminde istikrarın sağlanması ile ilgili siyasal maliye (public choice) konuları da ele alınmaktadır.
Kamu ekonomisinin kaynak ayırımı etkinliği, gelir dağılımı adaleti ve ekonomik istikrarın sağlanmasına ilişkin ilkeleri çeşitli vergi türleri için de uygulanarak, etkin ve adil bir vergi
yapısının oluşturulmasına çalışılmaktadır.
Buraya kadar ki açıklamalarımız kamu ekonomisinin refah ekonomisi ve politika disiplinlerinden de yararlanarak, geleneksel maliye konularını kendisine özgü ilkeleriyle analiz
eden bir bilim dalı olduğunu göstermektedir. Bu kitabımızda her ne kadar kamu ekonomisinin üç fonksiyonu üzerinde durulmaktaysa da; istikrarı sağlamaya yönelik (tam istihdamı
sağlama, fiyat istikrarı, sürdürülebilir büyüme oranı ve dış ödemeler bilançosu denkliği gibi)
4 alt fonksiyonu hazırlamakta olduğum Maliye Politikası kitabımızda ele alınacaktır. Böylece
bu kitabımızda incelenen konuları şöyle sıralayabiliriz.
1. Kesimde: Kam Ekonomisinin fonksiyonları; Kamu sektörünün optimal büyüklüğü;
kamusal mallar teorisi; devletin özel ya da piyasa türü mal üretmesi, piyasa ekonomisine karışması; özelleştirme, serbestleştirme, devletleştirme, sosyalizasyon ve halk kapitalizmi; kamu
projelerine fayda-maliyet analizi tekniklerinin uygulanması.
2. Kesimde vergilemenin finansman, toplum refahı ve mükellefler üzerindeki ekonomik
etkileri bütün vergi türleri yönünden ele alınmaktadır. Ayrıca vergi türleri kamu ekonomisinin kaynak ayırımı, gelir dağılımı ve ekonomik istikrarın sağlanmasına ilişkin ilkeleri yönünden incelenmektedir.
VI
3. Kesimde siyasal karar alma mekanizmasının ekonomik yorumu yapılmaktadır. Temsilde adaleti ve yönetimde istikrarı sağlamaya yönelik olarak alternatif oylama yöntemlerinin
karşılaştırılması, politikacı, bürokrat, büyük işletmeler ve seçmen davranışlarının ekonomik
analizleri de bu kesimde yer almaktadır.
4. Kesimde ise Türkiye’de kamu ekonomisinde etkinliği ve adaleti sağlayıcı reform paketleri yer almaktadır. Bunlar kamu harcamaları, vergiler, devlet borçları, sosyal hizmetler
(eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve toplu taşımacılık), ombudsman, siyasal karar alma ve gelir
dağılımının iyileştirilmesine ilişkin reform önerilerimiz olarak ele alınmıştır.
Kitabı yayına hazırlayan Gülgonca Çarpık’a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Sayın
Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına içten teşekkürlerimi sunarım.
Heybeliada - Ocak 2007
Orhan ŞENER
VII
İÇİNDEKİLER
1. Kesim: Kamu Harcamalarının Ekonomik Analizi.........................................1-138
I. KAMU EKONOMİSİ........................................................................3
II. KAMU EKONOMİSİNİN FONKSİYONLARI................................11
III.
DEVLETİN EKONOMİDEKİ PAYI.................................................37
IV.
KAMUSAL MALLAR.........................................................................59
V.
DEVLETİN ÖZEL MAL ÜRETME NEDENLERİ..........................87
VI.
DEVLETİN PİYASA EKONOMİSİNE KARIŞMASI........................105
VII.
KAMU EKONOMİSİNDE FAYDA MALİYET ANALİZİ................127
2. Kesim: Siyasal Karar Alma Mekanizmasının Ekonomik Yorumu..................139-218
VIII. SİYASAL KARAR ALMA MEKANİZMASI.......................................141
IX.
SİYASAL KARAR ALMADA KULLANILAN OYLAMA
YÖNTEMLERİ..................................................................................163
X.
SİYASAL KARAR ALMADA ETKİNLİĞİ AZALTICI
FAKTÖRLER.....................................................................................187
3. Kesim: Vergilerin Ekonomik Etkileri..............................................................219-359
XI.
KAMU GELİRLERİ...........................................................................221
XII.
VERGİLEME İLKELERİ...................................................................235
XIII. KİŞİSEL GELİR VERGİSİ..................................................................259
XIV.
KURUMLAR VERGİSİ......................................................................287
XV.
TÜKETİM VERGİLERİ....................................................................307
XVI. DİĞER VERGİLERİ..........................................................................331
XVII. KAMU EKONOMİSİNDE FİYATLAMA POLİTİKASI...................347
4. Kesim: Maliye Politikası..................................................................................361-433
XVIII. SOSYAL DEVLETİN MALİYE POLİTİKASI YAKLAŞIMLARI......363
XIX. MALİYE POLİTİKASININ AMAÇLARI..........................................373
XX.
TALEP YÖNLÜ MALİYE POLİTİKASI............................................383
VIII
XXI. ARZ YÖNLÜ MALİYE POLİTİKASI................................................395
XXII. STRAGFLASYONU ÖNLEYİCİ POLİTİKALAR.............................401
XXIII. MALİYE POLİTİKALARI UYGULAMALARI..................................407
XXIV. DEVLET BORÇLANMASI...............................................................417
XXV. UYGULAMADA OTOMATİK İSTİKRAR SAĞLAYICILAR...........427
Dizin ..........................................................................................................435-438
Kaynakça......................................................................................................... 439-442
IX
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1 : Üretim olanakları ya da Transformasyon (dönüşüm) eğrisi.................................13
Şekil 2 : Lorenz Eğrisi.....................................................................................................23
Şekil 3 : Tam özel mallarda fiyat oluşumu.......................................................................77
Şekil 4 : Tam kamusal mallarda fiyat oluşumu................................................................77
Şekil 5 : Yarı kamusal mal ve hizmetlerde fiyat oluşumu..................................................80
Şekil 6 : Monopol dengesi...............................................................................................88
Şekil 7 : Doğal tekel dengesi............................................................................................91
Şekil 8 : Sıfır marjinal maliyet koşullarında denge...........................................................94
Şekil 9 : Olumlu dışsallıkların içselleştirilmesi.................................................................98
Şekil 10: Olumsuz dışsallıkların içselleştirilmesi.............................................................102
Şekil 11: Alternatif projelerin fayda ve maliyetleri..........................................................137
Şekil 12: Alternatif projelerin fayda ve maliyetleri..........................................................151
Şekil 13: Seçmenlerin özel ve kamusal mal yönünden dengeye ulaşmaları......................153
Şekil 14: Seçmenlerin özel mal ve tüketim olanaklarının birbirine bağımlılığı................154
Şekil 15: Yüksek gelirli seçmenin kayıtsızlık eğrilerinden yararlanarak düşük gelirli
seçmenin özel mal tüketimi olanaklarını gösteren eğrilerin elde edilişi.............157
Şekil 16: Refah hududu eğrisi (PP) nin elde edilişi.........................................................159
Şekil 17: Genel denge (E)’nin saptanması......................................................................160
Şekil 18: Tek uçlu talep eğrisi.........................................................................................165
Şekil 19: Medyan durumdaki bir partinin siyasi kararı etkileyişi.....................................170
Şekil 20: Seçim paradoksu..............................................................................................174
Şekil 21: Optimum oylama oranını saptanması..............................................................176
Şekil 22: Bürokratın bürosunun büyüklüğünü maksimize edişi......................................204
Şekil 23: OECD ülkelerinde vergi yapısı........................................................................232
Şekil 24: Bowen modeli.................................................................................................239
Şekil 25: Eşit özveri formülleri.......................................................................................245
Şekil 26: Gelir ve ikame etkilerinin ortaya çıkışı.............................................................272
Şekil 27: Gelir vergisinin risk ve kârlılık üzerindeki etkileri............................................278
X
Şekil 28: İşgücü ve arz eğrisinin emek olmaması durumunda gelir vergisinin etkisi........282
Şekil 29: Esnek işgücü arz eğrisi ve gelir vergisi..............................................................283
Şekil 30: Negatif ve pozitif gelir vergilerinin friedman planına göre ilişkileri..................285
Şekil 31: Kurumlar vergisinin aksak rekabet koşullarında yansıtılması............................299
Şekil 32: Kurumlar vergisinin tüketici refahı üzerindeki etkisi........................................304
Şekil 33: Aşırı vergi yükünün ortaya çıkışı......................................................................320
Şekil 34: Tüketim vergisinin ileriye yansıtılması.............................................................323
Şekil 35: Tüketim vergisinin geriye yansıtılması.............................................................324
Şekil 36: Tüketim vergisinin kısmen yansıtılması...........................................................326
Şekil 37: Emek arz ve eğrisinin esnek olmadığı durumda verginin yansıtılması..............344
Şekil 38: Emek arz eğrisinin kısmen esnek olduğu durumda verginin yansıtılması.........345
Şekil 39: Marjinal maliyet (doğal tekel) fiyatlaması........................................................348
Şekil 40: Monopol fiyatlaması........................................................................................350
Şekil 41: Ortalama maliyet fiyatlaması...........................................................................351
Şekil 42: Zirve talep fiyatlaması.....................................................................................354
Şekil 43: Kapasitenin değişmesi durumunda fiyatlama...................................................356
Şekil 44: Klasik ulusal gelirin oluşumu...........................................................................366
Şekil 45: Keynsyen sistemde ulusal gelirin oluşumu.......................................................369
Şekil 46: Enflasyonist ve deflasyonist açık......................................................................374
Şekil 47: Philips eğrisi....................................................................................................376
Şekil 48: Vergi çarpanı...................................................................................................388
Şekil 49: Transfer harcamaları çarpanı............................................................................391
Şekil 50: Cari harcamalar çarpanı...................................................................................392
Şekil 51: Laffer eğrisi......................................................................................................397
XI
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 :İhtiyaçların giderilmesi süreci...........................................................................16
Tablo 2 :Gelir dağılımı ve siyasal yönetim ilişkisi............................................................21
Tablo 3 :AB ve Türkiye’de lorenz eğrileri........................................................................25
Tablo 4 :OECD ülkelerinde Gini katsayıları..................................................................26
Tablo 5 :OECD ülkelerinde enflasyon oranları..............................................................30
Tablo 6 :OECD Ülkelerinde Büyüme Oranları..............................................................31
Tablo 7 :AB ve Türkiye’de istikrar fonksiyonlarının karşılaştırması..................................32
Tablo 8 :Cumhuriyet döneminde Türkiye’de istikrar fonksiyonu....................................34
Tablo 9 :Türkiyede yabancı sermaye ve büyüme oranı ilişkisi.........................................35
Tablo 10:AB ülkelerinde kamu harcamalarında artma eğilimi.........................................49
Tablo 11:Gelişmekte olan ülkelerde kamu harcamalarının artma eğilimi.........................51
Tablo 12: Buchanan’ın kutu diyagramı.............................................................................66
Tablo 13: Kamu projelerinin çeşitli faydaları..................................................................130
Tablo 14: Kamu projelerinin maliyetleri.........................................................................132
Tablo 15:Türkiye’de Program Bütçe Uygulaması...........................................................136
Tablo 16:Çeşitli projelerin fayda-maliyet reyonlarına göre tercih sıralarının
saptanması......................................................................................................137
Tablo 17:Kişilerin sayılarının çok olması durumunda A’nın kolektif
karar alma mekanizmasına katılışı..................................................................144
Tablo 18:Kişilerin sayılarının az olması durumunda A’nın kolektif
karar alma mekanizmasına katılışı..................................................................145
Tablo 19:Başkalarının ödemede bulunma olasılığının çok yüksek olması
durumunda, A’nın kolektif karar alma sırasındaki tutumu..............................145
Tablo 20:Tercihlerin tutarlı biçimde açıklanması...........................................................165
Tablo 21:Oylama paradoksunun ortaya çıkışı................................................................172
Tablo 22:Çoğulcu oylaması...........................................................................................178
Tablo 23:Puan verme kuralının uygulanışı....................................................................180
Tablo 24:Coleman modeline göre oylama.....................................................................185
Tablo 25:Siyasal karar almayı etkileyen baskı ve çıkar grupları.......................................196
XII
Tablo 26:Oy ticareti......................................................................................................203
Tablo 27:2006 yılı merkezi yönetim bütçesi..................................................................222
Tablo 28:Döngüsel gelir akımı......................................................................................231
Tablo 29:AB ülkelerinde vergi yükünde artma eğilimi...................................................233
Tablo 30:Federal vergi yapısı.........................................................................................234
Tablo 31:Gelir dağılımının iyileştirici vergi tarifeleri......................................................267
Tablo 32:Etkinliği sağlayıcı tarife..................................................................................268
Tablo 33:2014 yılı gelir vergisi tarifesi...........................................................................269
Tablo 34:Alternatif amortisman politikalarının peşin değerleri......................................294
Tablo 35:Sürelere göre peşin değer karşılaştırmaları.......................................................296
Tablo 36:Veraset ve İntikal vergisi oranları....................................................................336

Download Report