M / S I K / FORUM Sosyalist Ülkelerde Konut Selçuk Abaç İTÜ İktisat Kürsüsü Asistanı Bu durum, harpfen hemen sonra doğan ço- I. B Ö L Ü M cukların, 1960'ların ortalarında çalışır ve ev- KONUT SORUNLARI lenebilir bir yaşa gelmeleri yüzünden ortaya çıkmıştır. I - Doğu Avrupa'nın Sosyalist Ülkeleri Harpten sonra Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkelerinde meydana gelen sosyal ve ekonomik değişiklikler, 1980'leri hedef alan uzun devre gelişme direktifleri için zemin hazırladı. sosyalist ülkelerinde konut gelişimi için esas olarak ele alındılar: — tiyacındaki hızlı artış (aynı zamanda plan hedefleri içinde yer alan, konut şartlarındaki gelişmeyi sağlayacak malzeme kaynaklarındaki ve millî gelirdeki hızlı yükseliş) — Hiç kuşku yok ki, işe alma ve işgücü dağılımı ve ev halkı artması, demografik, da konut ihtiyaçlarının artmasına sebep ola- faktörlerle ilgilidir. Bu sayısının sosyal ve ekonomik faktörler şu hususları kapsamaktadır: dağılımındaki daha önemsiz olacaktır; çünkü işgücünü ge- artış( 1 ), nüfusun nişletmek yerine, prodüktivite artışıyla üretim (tarım alanlarından şehirlere olan göç), hayat standartlarında ve genel yaşama şekillerinde mey.Görülüyor ki sayı olarak ihtiyacın artmasının yanı sıra, farklı durumlardaki gruplarda konutlara (genç ihtiyaç bekâr duyan kimseler, belirli ihtiyarlar vs. dikkate alınmalıdır. Uzun vade planlarının ekonomik gelişme hedefleri, ilerlemenin hızlı olacağını kabul eder- ki değişiklikler için hazırlanan planların uygu- ler. Endüstriyel gelişme sadace mevcut sa- lanmasında konut ve inşaat politikaları ile eko- nayi alanlarının genişlemesini kapsamaz. Fa- nomik kat, aynı zamanda, gelişmekte olan ülkelerde genel gelişimi arasındaki (Bulgaristan, tamlaşmanın (entegrasyonun) sağlanması. — Konut şartlarını geliştirmenin amacı sa- dece standartı yükseltmek değildir; fakat bu ülkelerde görülen sosyal ve ekonomik değişikliklerin daha geniş amaçlarıyla uygunluk sağlayarak ailenin tüm konut ihtiyaçlarını tatmin edecek şekilde, sistemi tamamen değiştirmektir. şaatıyla okul, çocuk yuvası, mağaza, hastahane, klüp inşaatları ve diğer sosyo-kültürel hizmetlerin müşterek (karşılıklı) görevi ola- rak kabul edilmiştir. Birleşmiş Milletlerin tahminlerine göre. Doğu Avrupa ülkelerinde 19601-970 arasında toplam nüfus artışı % 13,6 olacaktır. Bu artış nüfus demektir. (S.S.C.B. de 36.000.000 kişi ve diğer ülkelerde 9.000.000 nüfus yani % 16,7 ve % 7,7 lik bir artış). Nüfus yapısındaki değişmeler ve doğurganlığın (dişi verimliliği) azalmış olması olasılığı yüzünden nüfus artış oranında bir düşüş görülmekle beraber; ev halkları veya aile sayısındaki artış Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkelerinde konut ihtiyaçlarının önceki yıllara nazaran daha Romanya) ve endüstrileşmenin ilerlemiş olduğu ülkelerde (Çekoslo- vakya, S.S.C.B.) yeni merkezlerin yaratılmasını da içine alır. Genel gelişme planları da hizmet endüstrilerinde (tertiary sector) ça- lışanların sayısında bir artış olmasını öngörür. Devam eden şehirleşme, şehirlere göçü ve tarım alanlarının sanayi alanlarına çevrilmesi sonucunu yaratırken, yeni nüfus grup- — Yaşama şartlorının düzeltilmesi, konut in- 45.000.000 zaten hızlı artacağını göstermektedir. seviyesini yükseltmeye doğru bir eğilim vardır. Planlı ekonomik gelişmenin millî gelirde önceden tahmin edilebilir bir artış meydana getirmek gibi bir tesiri olur. Uzun devre planları gelecek 20 yıl içinde bu ülkelerin toplam millî gelirinde 3 veya 4 misli bir artış öngörmektedir. S.S.C.B. de millî gelir artışı 5 misli ola- Milli ekonominin gelişmesi ve yapısında- planların caklardır. Ancak bu faktör geçmişe nazaran Orta- değişiklikler dana gelen değişiklikler Nüfus artışının yüksek oranı ve konut ih- durum konut yatırımlarını etkiler.(2) politikaları, sınai büyümenin gelecek yılların- lama yaşama süresindeki Aşağıdaki faktörler gelecek yıllar içinde Doğu Avrupa'nın tif yatırımlara nazaran daha yavaştır ve bu küçülmesi Ortalama ev halkı büyüklüğünün coğrafik tif olmayan yatırımların büyüme oranı prodük- larının şehirlerde kaliteli konutlara taşınması caktır.^) Böyle değişiklikler «Kalitatif» olarak nitelendirilmelidir. Bu değişiklikler, konut şartlarının gelişimini ve inşaat politikasını ne kadar etkileyecektir? Millî gelir seviyesinin yükselmesi konut fonlarının büyük miktarda artmasını sağlayacaktır. Eğer konut fonları millî geiir artışıyla aynı oranda hatta pek az altında artarsa, yeni konutlara veya eskilerin muhafazasına önemli miktarda sermaye yatırımı yapılabilir. Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkeleri: 1) Başlangıçtaki konut durumu, 2) Yeni ihtiyaçların kapsamı ve konut standartlarını yükseltir. 3) Elde edilebilir konut fonlarının hacmi ba- Diğer taraftan, tarım nüfusunun sabitleşmesi ler Bu ülkelerin bazılarında, kantitatif konut ve hatta azalması, tarım ihtiyaçlarının tatmin edilmesini sağlayacak bi- kımlarından birbirlerinden farklılık arzeder- alanlarında ihtiyaç görülen bina sayısını azaltmayacaktır. Avru- na sayısındaki artış yanında, konutları muha- pa'nın birçok sosyalist ülkesinde tamamlan- faza etmek, modernleştirmek mış olan tarımsal kamulaşma prosesleri, ta- yerine yenilerini yapmak suretiyle mevcut ko- rım konutları sisteminin ve eskilerinin özel durumunu ve nutların kalitelerini geliştirmek ve yeni konut- tarım konstrüksiyonunun form ve standartla- ların standartlarını yükseltmek büyük önem rını derece derece değiştirmiştir. kazanmıştır. Doğu Avrupa'nın Sosyalist Ülkelerinin ço- Düzelen yaşama standartları sübjektif konut ğunda 1958 ve 1959 yıllarında genel yatırım- taleplerini arttıracaktır. da ve üretime yapılan yatırımdaki (ziraat da- standartlarını yükseltmek ve aşırı kalabalığı Bu ülkelerde, inşaat hil) artış oranı bunlardan hemen sonra gelen önlemek için konulan talimatlar merkezî oto- yıllara nazaran daha yüksektir. Millî gelir, ser- riteler tarafından tanzim edilirler. Bunlar ge- maye birikimi tarafından büyük ölçüde arttı- nellikle, ihtiyaçların. Millî Ekonomi tarafından rılmış ve «prodüktif» yatırımın «prodüktif ol- sınırlanan masraflarla ilişki halinde mayan» yatırıma oranı değişmiştir. sosyal imkânların Prodük- ve tüketimin bulunan yapısındaki / FORUM mümkün değişikliklerin değerlendirilmesine dayanır. Şahsi seçim marjı nisbeten sınırlıdır, fakat kollektif ihtiyaçları ileten organizasyonların rolü de o derece büyüktür. Piyasa ekonomilerinin geçerli olduğu ülkelerin tam tersi olarak (ki bunlarda şahsi seçim konutlar için piyasa talebinde - market demand - en önemli ve hakim faktördür) sosyalist ülkelerin ço- ğunda, belirli bir konut inşaatı hacmi ve devamlılığını garanti etmek suretiyle konut talebi, esas olarak kamu ajanları tarafından dü- Müşterek Sosyal ve ekonomik temayüllerden, niden dağılımı ve konut modellerindeki de- liklere rağmen, bu ülkeler birbirine, hiç ben- ğişikliklerden zemeyen konut sorunlarına sahiptirler. Mev- önem arzedecektir. cut konut durumunun, konut ihtiyaçlarının ya- geniş ölçüde gelişme trendleri ve yeni sınaî adam başına düşen m2, ev teçhizatı), konut ve oturma alanları kavramlarındaki değişik- likler ile bunların toplum hayatına olan faydalarını ve geleceğin ailesi kavramlarındaki gelişmeleri de dikkate almak zorunludur. Örneğin, çocuk refahı için belirli toplumsal kolaylıkların gelişmesi sadece bireysel refahı sağlamaz; aynı zamanda çocuk eğitiminde toplumun katkısını da kuvvetlendirir. Kollektif tüketiminin gelişmesi, aynı zamanda, sorunların çözümlenebilmesi için konut ihtiyaçlarını karşılayan sistemin değiştirilmesi demektir. Bu sorumlar belirli bir standardın garanti edilmesi, konut inşaasının ailevî ihtiyaçlara adapte edilmesi, şahsi seçim, tüketici tercihi, konut inşası için makina tahsisi, ekonomik faktörlerin önemi, v.s. dir. Konut sorunlarının çözümlenmesinde uzun vâde ekonomik ve sosyal gelişme direktifleri zorunludur. Uzun vâde direktifleri aynı zamanda geçiş devresinde, lüzumlu ekonomik teşviklerin uygulanmasıyla teşviklerin oynadığı ilgilidir. rol, Ekonomik Çekoslavakya'nın uzun vâde gelişme planlarında daha barizdir. Bu rol, Polonya'da konut sistemleri, kiranın fonksiyonu, kira politikası ile şahıslara ait inşaat programlarını desteklemek için kullanılan kapital fonları politikası arasındaki ilişkilerin incelenmesi halinde de görülür. karşılanma imkânlarının gösterdiği varyasyon- rağmen, Çekoslavakya gibi tamamen şehirleş- tesi hakkındaki kararlar genellikle cari talep ve ihtiyaçların değerlendirilmesine dayanır. Avrupa'da en az iki nesil tarafından kullanılması beklenen yeni konutların standartlarını saptarken, talebin istikbaldeki trendini de gözönünde tutmak gerekir. Acil ihtiyaçları olan ülkeler devamlı olarak iki şeyden birini seçmeye zorlanmaktadırlar: İnşa edilen meskenlerin sayısını arttırmak veya konut standartlarını yükseltmek. Sorun uzun vadeıi gelişme bünyesinde başka bir biçimde gözükürse de, kısa devrede maximum miktarda konut inşasının tercihine anlaşılabilir bir eğilim vardır. Bu ikilem (dilemma), hızlı ekonomik geliş- meden geçen bütün ülkelerin karşısına çıkar. Ekonomik imkânların hızlı artışının geçmiş- ten kalma ve tatmin edilmemiş taleplerle birlikte görüldüğü bazı sosyalist ülkelerde bu sorunun çözülmesi bilhassa zordur. Devlet- ler için diğer bir zor mesele de yeni sermaye yatırımları, muhafaza masrafları ve modernleştirme masrafları arasındaki olacağını tayin etmektir. oranların ve yerlerinin tayini için uygulanan lar, işte bütün bunlar, ilgili sorunların anlaşıl- miş bir ülkede bile, nüfusun göç hareketleri masının başlıca anahtarlarıdır. çok önemli olabilir. Bu fenomen, genellikle, hızlı gelişme, sosyal ve ekonomik yapı transİhtiyaçlarının Harpten sonraki yapılan bir analiz gösterir ki, genel bir iyileşmeye rağmen, birçok ülkede konut şartları halâ elverişsizdir. Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkelerini; 1) Nüfusa oranla mesken sayısı, 2) Bu meskenlerin büyüklüğü ve 3) Oda başına düşen ortalama insan sayısı veya adam başına düşen yerin yüzölçümüne göre üç gruba ayırabiliriz. Birinci grup, yani şartları en iyi olan ve konut ihtiyaçları en iyi karşılanmış olan ülkeler grubu : Çekoslavakya, Doğu Almanya, Macaristan ikinci grup : Polonya, S.S.C.B. Üçüncü grup : Bulgaristan, Yugoslavya ve belki Romanya ( 4 ). Konutların kalitesi kıstası da bize aynı gruplaşmayı verir. formasyonu gösteren ülkelerde görülür. Şehirlerdeki konut standartları kırsal alanlara nazaran her zaman daha yüksek olduğu için ve Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkelerinde (Çekoslavakya ve Doğu Almanya hariç) bu fark çok daha bariz olduğu için ve şehirlere göç eden nüfusun şahsi ihtiyaçlarının haklı olarak artması yüzünden şehir nüfusunun önceden tahmin edilebilecek artışı ve köyden şehire göç hareketleri kalitatif ihtiyaçların artışını tahminde bir rehber olabilirler. Bu ihtiyaçlar, köylerdeki ekonomik değişiklikler, kırsal alanlarda sınaî ve hizmet mesleklerinin önem kazanması ve her gün şehirlere çalışmağa giden köylülerin çoğalması yüzünden de artabilir^). Bütün bu değişiklikler birlikte ele alındığında, Diğer taraftan, yeni ihtiyaçların doğması bi- ev halkı sayısında hızlandırılmış bir artış gö- raz daha değişik ve daha karmaşık bir mo- rülecektir. del çizer. Nüfus artışından doğan ihtiyaçlara konuda ön tahminler yapılmıştır. Polonya Ko- Çekoslavakya ve Polonya'da bu bakarsak, şu anda en yüksek doğal nüfus nut Enstitüsüne göre, 1960-1970 yılları içinde artışına sahip olan ve tahminlere göre ilerde ev halkı sayısındaki artış 1,5 milyon civarın- de en yüksek artışa sahip olacak olan ülke- da olacaktır. Diğer bir ifadeyle nüfus 1960 ler orta gruptakilerdir. (S.S.C.B. Polonya) ( 5 ) tan itibaren % 12 artarken ev halkı sayısı sonra konut şartları en kötü olan 1960'a nazaran ve 1970'e kadar kadar % 18 üçüncü grup gelir. Çekoslovakya, Doğu Al- Bundan artacaktır (1960'tan sonraki 5 yıllık devrede manya ve Macaristan en düşük doğal nüfus bu artış % 6, ikinci 5 yıllık devrede % 12 artış oranına sahiptirler. olacaktır). Birçok durumlarda, beklenen toplam genel nüfus artış oranındaki yavaşlamaya rağmen Şayet göçlerin tesirleri de göz- önünde bulundurulsaydı, bu rakamlar şüphesiz çok daha yüksek seviyelere erişecekti. (10) «demografik faktörlere bağlı konut ihtiyaçları» Yapılan tahminler gösterir ki, Çekoslavakya'- azalmayacaktır. Harp sonrası yaş gruplarının da, her 100 evli kadına düşen ev halkı sayısı çalışabilecek yaşa gelip evlenmeye başla- malarıyla bu ihtiyaçlarda büyük bir artış gö- Tüketim seviyesi ve tüketim mallarının kali- büyük işletmelerin Derecesi ve Mizacı Konut standartlarının iyileşmesi yanında (yani daha politikalar tarafından tayin edilecektir. Buna şahsi gelirler, özel fonlar tarafından ların gelişmesi için büyük olanak sağlarlar. ihtiyaçlar Bu ihtiyaçların derecesi siyelin müsaade ettiği ölçüde bu ihtiyaçların 1 1 - 1 9 6 0 - 1 9 7 0 Yıllarında Konut ratif ve özel inşaatlar) finanse edilen konut- doğan pısındaki değişikliklerin ve ekonomik potan- zenlenir ve yöneltilir. Aynı zamanda yüksek (koope- tan, Romanya ve Yugoslavya'da nüfusun ye- kanunî ve örgütsel çatıdan doğan bazı benzer- rülecektir^). Demografik gelişmenin diğer bir elemanı olan «hayat süresinin artması ve neticede yaşlı yaş gruplarının büyümesi» bilhassa Çekos- lavakya, Doğu Aimanya ve Macaristan'ın (1. gruba dahil ülkeler) konut ihtiyaçları üzerinde etkili olacaktır. Fakat bu etki diğer ülkelerde de, örneğin Polonya ve S.S.C.B. de, günden güne artacaktır. Bu faktörün, ayrı meskenler talebi ve yaşlı kimseler için özel konut şekillerinin gelişmesi üzerindeki etkisi aynı zamanda başka faktörlere tâbi olacaktır. Bu faktörler bilhassa, ziraat dışı mesleklere bağlı iktisaden aktif nüfus oranının yüksek olduğu \/e uzun zamandan beri sosyal sigorta sistemlerinin mevcut olduğu, tamamen şehirleşmiş ülkelerde büyük önem kazanacaktır. Yüksek bir kadın işçi oranı da aynı tesirlere sahip olacaktır. Göç hareketlerini önceden tahmin etmek zordur( 7 ). S.S.C.B.'de 1939- 1959 yılları arasında nüfus 40,4 milyon arttı. Bunun % 60'ı göç 120'den 127'ye çıkacaktır. Bu da, ev halkı sayısı artışının nüfus artışından daha hızlı olduğunu bir kere daha ispat eder.( n ) Polon- ya Doğu Avrupa'nın diğer sosyalist ülkelerine nazaran demografik gelişme sonucunda konut ihtiyacı en hızlı artan ülkedir ve bu artış bir limit olarak kabul edilebilir. Mevcut konut stokunun yerine yenisini yapma ve konutların modernleştirilmesi ile ilgili ihtiyaçlar maddi faktörlere dayanmalarına rağmen, daha fleksibl olarak saptanabilirler. Uygulanacak konut politikalarında (ki bu politikalar sorunun derecesine ve çözülmesi için sağlanacak kaynaklara bağlıdır) her zaman bir seçim yapma imkânı vardır ve mümkün yollar şunlardır: gerekli standartlara uyma- yan eski binaların yıkılması, eskilerin yerine yenilerinin inşa edilmesi, modernleştirme prosesini az çok tamamlamak, binaların ömürlerini uzatmak için tamir ve muhafaza faaliyetlerini yoğunlaştırmak. Bütün bu sıralanan imkânların oranlarını lüzumlu yer ve zamanlarda saptamak ve düzeltmek konut politikasının vazifesidir. hareketlerinden doğdu.( 8 ) Nüfusun daha dü- 19. Asırdan kalma eski ev stoklarının en bü- şük oranlarının şehirlerde oturduğu Bulgaris- yük kısmı Çekoslavakya, Doğu Almanya, Ma- /t caristan ve bunlar kadar önemli olmasa da Bu ülkelerde harpten sonra nüfus hızla art- Polonya'da konut mıştır. Son 10 yıllık devrenin ikinci yarısında nomik stokları S.S.C.B. dedir. Bu ülkede şehir ko- da nüfus ciddi derecede artacaktır. Bu konu- tarımsal modelin transformasyonu ve ticaretin nutlarının 4/5'i son 45 yıl içinde (1919'dan da Çekoslavakya, Doğu Almanya ve Macaris- sosyalizasyonu kararlarıyla bu merkezlerin ta- beri), hemen hemen yarısı 1950'den sonra in- tan daha iyi durumdadırlar. Ancak diğer ta- rımsal alanlara yaptıkları şa edilmiştir. Ancak ilk grup ülkede dikka- raftan bu ülkelerde, ailelerin ve yaşlı kimse- önemi azaltılmıştır. Bu olay sadece Çekosla- te değer bir oranda yeni konut stoku mevcut, lerin ihtiyaçlarının karşılanmasında, 19. yüz- vakya, Polonya gibi gelişmiş bir şehir yapı- tur. Nüfusun en önemli kısmının zirai kesim- yılda ve 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş sına sahip olan ülkelerde değil, Bulgaristan'da de yer aldığı ülkelerde, örneğin, Bulgaristan konut stoklarının değiştirilmesi ve modern- da değişik bir biçimde (ufak şehir yapısının ve Romanya'da eski kırsal konutların büyük leştirilmesi alanlarında bazı zorluklarla karşı- iyi gelişmemesi) görülmüştür. bir kısmı, son 10 yılda, yıkılarak yerlerine ye- laşılmıştır. Şu anda en zor konut şartlarının nileri yapılmıştır. ( 12 ) görüldüğü bulunmaktadır. En yeni Böylece eski yerleşme alanlarının yeniden inşa edilmesi ve modernleştirilmesi ihtiyaçları Çevoslavakya, Doğu Almanya ve Macaristanda ve biraz da Polonya'da son derece yoğunlaşmıştır. Bu sayılan ülkelerin ilk üçü konut şartlarının, hiç değilse kantitatif olarak, en iyi olduğu ülkelerdir. bozulma ve temel teçhizatın uygunsuzluğu) binaların büyüklük dağılımının düzeltilmesi ihtiyacından doğan acil bir kalitatif sorun daha göze çarpmaktadır. Şayet evin büyüklüğü ev halkının büyüklüğüne uymuyorsa Yani «tesirsiz lüzumsuz bahsedilir. kullanım»'dan yere (under - occopation) çok yer işgal etmek daha çok görülen şek- liyle, az yerde fazla kalabalık olmak (over- crowding). Böyle bir konut modelinin uygulanması bu ülkelerin çoğu için önemli bir sorun teşkil eder ve bu sorun daha ziyade geçmişten intikal eden konut stoklarının karakteri yüzünden doğar. Örneğin, Polonya'da orta- lama ev halkının dikkate değer büyüklüğüne rağmen 1931 yılında ev büyüklüğü dağılımı şöyleydi : Meskenlerin % 46,9'u bir odayla birleştirilmiş bir mutfaktan; % 34,,4'ü ise iki odadan (mutfak dahil) meydana geliyordu. Bu oranlar hem şehir, hem kırsal alanları kapsamaktaydı. Genellikle kalabalık işçi aileleri tarafından işgal edilen bazı sınai sahalarda durum daha da kötüydü. Bir veya iki odadan müteşekkil meskenlerin ulaşıyordu. Aynı devrede oranı geniş % 82 - 84'e konutlarda oturan ev halkı yoğunluğu azdı (under-occupation).( 13 ) düşen alan (floorspace) normları üzerine kurulan konut politikası prensiplerinin ışığında, mesken büyüklüğü ve ev halkı büyüklüğü arasındaki uyumsuzluk daha da belirgin olmuştur. Orta boy meskenleri tercih eden konstrüksiyon politikaları sayesinde bu uyumsuzluk giderilmeye çalışılmış ve konutların yeniden dağıtımı (re-alocation) suretiyle küçük meskenlerin çok kalabalık şekilde işgal edilmesi geniş ölçüde önlenmiştir. Ancak bu sorunun kesin çözümü için standart politikası, konut ve büyümenin yeni baş- halihazır konut durumu ve düşük nüfus artış oranıyla en iyi durumda olan ülke Bulgaristan'dır. konut stokunun yenilenmesi alanlarında yoğun girişimlerde bulunmak gerekir. Mevcut durumun görünüşü ve gelecek yıllarda yeni ihtiyaçların gelişmesi sorunun karmaşıklığını ortaya koymaktadır. 1960'ların başlarında, harp yıllarında ciddi zararlar gören fonksiyonlarından gelişmesi endüstrileşme, şehirleşme, bunların getirdiği değişiklikler ve istihdam politikasının gerekleri tarafından etkilenecektir. Bu faktörlerin etkililiği de aynı zamanda Bulgaristan, Yugoslavya ve bir dereceye ka- lı olarak değişir. Üçüncü ve önemi gittikçe ardoğan bölgesel yer değiştirmeler ve nüfusun belirli yörelerde yoğunlaşması olayıdır. Bu son sözü edilen sorunlar, konut şartlarında coğrafik etkenler yüzünden meydana gelen farklılaşmalarla ilgilidirler ve bunlar bu ülkelerde, konut standartları arasındaki farkların derece derece ortadan kaldırılmasına verilen önem yüzünden çok daha tahlil edilmeyi gerektirirler. Görülen bu farklar bugün halâ giderilmemiş olan geçmişin eşitsizliklerinin bir ifadesidir ve bunların giderilmesini güçleştiren sebepler, belirli ülkelerdeki toprakların ekonomik geriliği ve harp sonrası ziraatinin içinde bulunduğu ilkel gelişme devresidir(14) Harpten önceki bölgeler arasındaki ekonomik gelişme eşitsizlikleri Polonya'da (Merkezî Polonya ve bilhassa Batı Polonya topraklarına nisbetle Doğu Polonya arazilerinin çok dü- nayileşmemiş ve ziraatte geri kalmış Slovakya arazileri ve çok gelişmiş Bohemia ve Moravia arazileri), Yugoslavya'da (çeşitli Fede- ral Cumhuriyetler arasında ekonomik gelişme farkları) çok göze çarpıcıydı. En aşırı örnekleri teşkil eden bu farklılıklar genel hayat şartları ve konut durumundaki eşitsizlikler yüzünden daha da büyümüştü, iktisaden geri kalmış alanların geliştirilmesi politikası ve diğer bölgelerde meydana gelen milli gelirin daha az gelişmiş bölgelere transferiyle planlı bir ekonominin sağladığı imkânlar bu düzensizliklerin azaltılmasını mümkün kılmıştır. 1950 ve 1960 yılları arasında Slovakia'da oda başına ortalama şahıs yoğunluğu Çekoslovakya'nın diğer bütün bölgelerine nazaran daha hızlı bir düşüş gösterdi. Aynı devrede Polonya'da Voyvodalar arasında ortalama işgal yoğunluğu arasındaki maximum fark oda başına 1,4 kişiden 0,9 kişiye düşmüştür. bir sorundur. Yugoslavya'da ilk adımda, hiç bir şehir hizmetini geliştirmeden kırsal alanlarda yeni sınaî işletmeler kurmak ve çalışma yerlerine gidip gelmeyi en iyi şekilde sağlayacak nakliye işlerini organize etmek suretiyle sanayileşme ve şehirleşmenin tı.(u) tan bir faktör'de, ziraatin kollektifleşmesinden hizmetlerin dar Polonya gibi daha az şehirleşmiş ülkeler- maliyetini nutlarla yeni yatırımlar arasındaki ilişkiye bağ- direkt laması açısından yeni şehir merkezleri olarak sine (sanayileşme ne kadar yeni olursa etkisi nün yerleştirilmesi politikasına ve mevcut ko- uzaklaştırılmış, vasıflandırılan küçük şehirlerin genişletilmesi hem içinde bulunulan sanayileşmenin devrede o kadar büyük olur) hem de yeni işgücü- da Yeni şehirlerin konstrüksiyonu ve şehir plan- de önemli Bütün ülkelerde konut şartlarının şük gelişme seviyesi), Çekoslovakya'da (sa- Harpten sonra ortaya konan ve şahıs başına tahsisatı arasında sosyo-demografik Şimdiye kadar bahsedilen sorunların (eskimedışında, şehirlerde ladığı diğer Doğu Avrupa sosyalist ülkeleri miş ve aynı zamanda bu şehirler önceki eko- düşürmek imkânları ele alınmış- Konut durumlarında coğrafik farkların yavaş yavaş ortadan kaldırılması ve hem geçmişin eşitsizliklerini gibi) düzeltmek (Macaristan'daki hem de ilerdeki eşitsizlikleri önlemek için alınan tedbirler, esas olarak, bölgesel fiziki gelişme planlan vasıtasıyla uygulanan milli ekonomik gelişme planlarına dayanır. Ayrıca bunlar, ilgili bölgelerde gelişmesine ayrılacak konut yatırımlarının fonların hacmine de dayanır. Bu iki unsur inşaat ve konut politikasının direkt kapsamının dışında kalırlar. Bununla beraber aynı inşaat ve konut politikası, büyük şehirlere nazaran inşaatın genellikle çok az yoğun olduğu bölgelerde konut standartlarını yükseltebilecek yatırım orga- nizasyonu şekillerinin ve inşaat metodlarının seçimini içerir. Kırsal konut meselelerinde geçmişin konut sorunları ile sosyal ve ekonomik gelişmenin sonucu olan yeni konut sorunları arasındaki kontrast çok barizdir. Kırsal konut stokunun sadece düşük kalitede olması bakımından değil (kalite düşüklüğün sebepleri arasında, bunların dağınık olmasını ve şehirlere sağlanan kolaylıkların bu bölgelere deki zorluklan sayabiliriz) getirilmesin- ayrıca meskenle- rin kalitesi ve dayanıklılığı, büyüklüğü ve işgal yoğunluğu bakımından da kırsal alanlar büyük bir dezavantaja sahiptir. Doğu Avrupa ülkelerinde daha büyük kollektif tarımsal teşekkülleri (üretici kooperatifleri ve devlet çiftlikleri) doğmasına yol açan köy arazilerindeki sosyo - ekonomik değişiklikler, bu ülkelerin çoğunda yerleşme modelinin tekrar yeni şartlara uydurulmasını zorunlu kılmıştır. Bu model, önceleri, küçük çiftliklerin şahsi mülkiyeti esası üzerine kurulmuştu. Konut sistemlerindeki bu değişiklikler aynı zamanda kırsal binaların yapısında ve toplumsal kolaylıkların ve konut şartlarının gelişmesinde de değişikliklere yol açar.(16) Şehirleşme poresesi sadece kırsal nüfusun şehirlere göç etmesine yol açmaz. Aynı za- Polonya, Yugoslavya ve S.S.C.B. de kanti- Küçük sanayi tatif bir konut eksikliği göze çarpmaktadır. manda, kırsal nüfus içinde kısmen şehirlerde yatırımlarının yetersizliğinden teşvik edilme- kısmen köylerde çalışan yeni bir grup mev- şehirlerin gelişmesi, bilhassa • M İ M 1 / FORUM ve sanayi ile ziraatin gelişim ihtiyaçlarını kar- Sovyetler şılayacak çözülmesi şekilde konut konstrüksiyonunu carî konut Birliği'nin için uygulanmakta sorunlarının ülkenin olan karmaşık aktüel muhtelif bölgelerine sorunlardır. dağıtmak Seçilmiş çok merkezlerde dana getirir. Bu durum köylü ailelerin hem programı, genel sosyal ve ekonomik gelişme prodüktif yapıtların gelirlerini arttırır hem de yaşama standartla- planlarının çerçevesi dahilinde hazırlanmıştır. tikçe yoğunlaşması, çeşitli bölgeler arasında rını yükseltir. Bu da, şahsi veya kooperatif Bu planlara göre, içinde bulunduğumuz son nüfus inşaatın artmasına yol açar. 10 yıllık devrede (1970'e kadar), çabalar, ko- sine yol açar. Konut şartlarının ve ihtiyaçları- Uzun devre planlarında ve gelecek bir kaç yılı kapsıyan plan ve programlarda görülebilen bütün bu kompleks meseleler ve konut gelişme trendlerindeki çeşitlilikler konut sorunlarının, ülkeden ülkeye farklı olduklarını gösterirler. Her yerde, konut şartlarında göze çarpıcı bir ilerleme beklenmektedir. Ancak her ülkede değişik hedefler kurulmakta ve yatırımların dağılımı ihtiyaçlara ve elde edilebilir kaynaklara göre değişmektedir. nın yöresel farkları gözönünde tutularak 1965 yoğunlaştırılmalıdır. Genç kimselere konut tedarik etmek (hem sınaî alanlarında ve Usti'de planlar sayesinde ciddi bir sorun gerçekleşmiştir. Mevcut binaların modernleş- teşkil etmektedir. Bundan sonra gelecek 10 mesi ve yerlerine yenilerinin yapılması mese- yıllık devrede, konut politikası kalitatif amaç- lesi de 1966'dan sonra derece derece önem bekârlara hem evli çiftlere) lara dönük olacak ve her ailenin, modern ve kültürel ihtiyaçları karşılayan mekânlarda oturmasını sağlayacaktır. 1980 yılı için önerilen hedef, şahıs başına ortalama 15- 16 m2'- yüklükte Konut inşaatı, diğer Aynı (mahallî) zamanda seviyelerde konut bir politikası kuvvetli bir ademî merkeziyete ihtiyaç gösterdiği için bu sistem tamamen yöresel otoritelerden (örneğin halk konseylerinden) ya- rarlanır. Devletin rolü ve sorumlulukları geniştir. Bunlar: 1) Uzun ve kısa devre planlarında, konut inşaatının ekonomik ve sosyal amaçlarını ve görevlerini saptamak, 2) Hangi kaynakların elde edilebileceğini tayin etmek, 3) Gayelere ulaşılmasını sağlamak (planlar- da konut inşaatı ve diğer sektörler arasındaki oranlarla, konut sektörünün çeşitli kollarına dağıtılacak kaynakların oranlarını saptamak) Devlet bu planların yönetim ve uygulanmasından sorumludur. Ayrıca Millî Konut stokunun en büyük yatırımcısı, sahibi ve yöneticisi sıfatıyla devlet, planların uygulanmasında uzman kuruluşlarla direkt işbirliği yapar veya konutların gelişmesini, finansal politika ve ekonomik teşvikler gibi idari tedbirlerle dolaylı olarak etkiler. bulunması, politikaların yeknesak (üniform) olmalarını gerektirmez. Genel prensipler birbirlerine benzerler; ancak ekonomik gelişme seviyesindeki ve şehirleşme derecesindeki farklar, ülkenin devlet organizasyonu 13,6 m2 kullanışlı yere yükselecektir.(w) Me- kânların büyüklüğü ve teçhizatı bakımlarından konut standartlarının iyileşmesi sorunu, şehir ve kırsal alanlarda şehir planlaması ve meskenle birlikte sağlanması gereken hizmetlerin gelişmesi konuları ile birlikte geniş ölçüde ele alınmıştır. Diğer Avrupa ülkelerinde de buna önem verilir. İkinci bir 10 yıllık devrede, derece, derece meskenlerin kirasız sağlanması olanağına erişmek de düşünülmektedir. Polonya'da cari konut yetersizliği, gelecek bir kaç yıl içinde konut ihtiyaçlarında beklenen artış ve genel ekonomik daha mütevazi tutulmasını şartlar büyüklüğünden şekillerinden ve doğan farklar ve bazen, sosyal ve kültürel gelişmelerin geleneklerindeki farklar değişik ülkelerde devletin etki derecesinde ve etkinin uygulanış tarzları arasında önemli farklara yol açar. kazanarak 1970- 1980 yıllarında zirveye ulaşacaktır. Macaristan da cari 10 yıllık devrede kantitatif konut yetersizliğini önlemeye ve daha iyi teçhiz edilmiş ,daha müsait büyüklüklerde meskenler inşa etmeye mecburdur. Mevcut eski konutlar nüfusta meydana gelen yapısal (structurel) değişikliklere adapte olamazlar (Bilhassa genç çiftlerin ve yaşlı kimselerin ihtiyaçlarını karşılama bakımından) Maca- ristandaki konut stokunun yaşı ele alınırsa, modernizasyon konularına ve diğer yerine ülkelere yenilerini nazaran yapma verilmesi gereken önemin derecesi ortaya çıkar. Fakat Çekoslavakya'da olduğu gibi, bu istikametteki çabalar maximum seviyelerine 1970'den evvel ulaşamıyacaktır. Doğu öncelikler Almanya'da farklıdır. Doğu Almanya, (prioriteler) daha başlangıçta, diğer sosyalist ülkelerden daha iyi durumda amaçların gerektirmiştir.(20) olduğu ve kantitatif ihtiyaçları daha yavaş arttığı için, 1964-1970 uzun devre planındaki gelişme programı, inşaat operasyonlarının başlıca sanayi bölgelerinde ve şehirlerde yoğunlaşmasını sağlıyacak ve böylece ekono- Uzun vâde hedefi olarak, 1980'e kadar, her ev minin gelişimi için lüzumlu işgücü bulunabi- halkına müstakil bir mesken sağlamak, oda lecektir başına düşen ortalama insan sayısını 1,1'e çiftler, konutların dağıtımı (tahsisi)söz konu- düşürmek (şehirlerde 1,0'a ve kırsal alanlar- su olunca özel olarak ele alınacaklardır. Plan, da aşağı yukarı 1,3'e) ve aynı zamanda ko- bilhassa eski konut stokunun modernleştiril- nutların kalite ve teçhizatını iyileştirmek me- mesini, seleleri saptanmıştır. Cari 10 yıllık devrede semtleri kaplıyan önemli tamirler programını ailenin kompozisyonuna öngörür. daha uygun konut- (bilhassa yeni muhafazasını merkezlerde). ve bütün Genç cadde ve lar sağlamak hususuna önem verilmektir. Konut politikasının başlıca özelliği, nüfusun en Bulgaristan'da, 1980 için verilen direktif, şahıs fakir konutlarda başına 16 m2'lik bir yaşama - oturma - alanı (living floor oturan kesiminin yerleşme yerlerini geliştirme yoluna gitmesidir. 1961- 65 planına göre, halk konseyleri tarafından Bütün bu ülkelerin sistemlerinde müşterek unsurların sağlar. ( l s ) ce), 1966'da adam başına 11,5 m2 ve 1968'de sektörleri gibi millî planlama teşkilâtının merkezî, bölparçasıdır. olanak Bir kaç yıl içinde şartlar 1960'ta adam başına ekonominin gesel ve yöresel konut inşaatına 9,4 m2 «kullanışlı yer» den useful floor - spa- I - Doğu Avrupa'nın Sosyalist Ülkeleri şidoetlenme- için öngörülen amaçlar Prag'da, Ostrava'nın üzerinde ve kompozisyonuna göre, değişik tip ve bü- POLİTİKALARI göçlerin, nut yetersizliğinin giderilmesi ve konutların edilmesidir.(17) Bu standart ailenin büyüklüğü KONUT hareketlerinin, git- geliştirilmesi lik yaşanacak yer (living floor - space) temin II. B Ö L Ü M (örneğin fabrikalar) space) sağlamaktır. Bu 1960 standartlarının iki mislinden fazla bir artıştır yapılan inşaatın çoğu bu amaca yönelmiştir. (1960'da adam başına 7,5 m 2 ). 5 yıllık planın Kooperatifler de bu harekete bağlanmışlardır. direktiflerine göre, 1965'de şahıs başına 8,5 1961/62 de, halk konseylerine yapılan ve ona- m2 yaşama alanı düşmektedir. Zamanla birlik- nan 336.000 talepten bazıları te inşaat faaliyetlerinin merkezleri, kırsal alan- önce karşılanamıyacaktır. 1965 yılından önceki lardan şehirlere kayacaktır. Mevcut yetersiz- yıllarda da oda başına düşen ortalama insan 1965'ten likler yüzünden, konut teçhizatının standardını sayısında bir düşüş görülmeyecektir (1965'te yükseltecek 1.46 şehirlerde - 1,75 kırsal alanlarda.) 1970'de önem verilmektedir. bu rakamların şehirlerde 1,37'ye, kırsal alanlarda 1,64'e düşmesi beklenmektedir. runlarının çözümü için inşaatta bir artış ön- lara işaret edilecektir. rede başlıca şu amaçlar saptanmıştır. Aşırı işçi merkezlerinde bulunan toplam oturma ala- kalabalıktan kurtulmak, şahıs başına oturu- nından daha büyük bir ilâve alan sağlıyacak- Planlar hedefleri kuran ve faaliyetlerin prog- labilir alanı (floor - space) büyütmek yani oda tır. 1950'de, şehir nüfusunun hızla arttığı bir ramını çizen dokümanlar olduğuna göre. Doğu başına düşen ortalama insan sayısını 1,0'a devrede, inşaatın bu hıza ayak uyduramadığı Avrupa'nın sosyalist ülkelerinin konut politi- getirmek ve teçhizat bakımından inşaat kali- gözönünde tutularak, 1960- 65 planında şe- kası projelerinin carî ve istikbaldeki amaçla- tesini yükseltmek.(21) Her ev halkı hirlerde yoğunlaşan devlet konut yatırımların- rı bu planlarda gösterilecektir. hold) için ayrı bir mesken sağlamak, nüfusun 1970 yılına az Romanya'da da buna benzer sorunlar görülür. Romanya'nın uzun vâde planı konut sogörür. Bu artış 1980'de, bugün şehirlerde ve koslovakya'da daha büyük Çe- bu bölümde, yapılacak analizde işte bu fark- yetersizliğinin yatırımlara olan dev- Konut politikasının çeşitli unsurları üzerinde, Konut toplumsal olduğu kadar (house- da çok önemli artışlar sağlanmıştır^22) M F F L M B / FORUM Bütün bu söylenenlerden sonra, anlaşılmak- rımları değişmeyecektir; tadır ki Doğu Avrupa'nın Sosyalist Ülkelerinin üretim için yapılan yatırımlar biraz azalacaktır. bir çoğunda, konut politikaları, gelecek yıl- Böyle larda, önce kantitatif ihtiyaçları karşılamaya daha hızlı artmasına ve inşaat endüstrisinin yönelecek ve bu meyanda konut yetersizliğini elde gidermek, yeni aileler (bilhassa genç çiftler) «yüksek basınca» rağmen, konut konstrüksi- için müstakil konutlar inşa etmek, politikaların yonunun genişlemesi ve gelişmesi birinci de- diğer bunun yanında ise sektörlere edebileceği yapılan yatırım yatırımların fonları üzerindeki başlıca hedeflerini teşkil edecektir. Bir kaç recede önemli ve elzem bir husustur. Bunun ülkede nüfusun yaş strüktürü (yapısı) yaşlı- için dır ve bu ülkelerde (Çekoslavakya, Doğu Al- fonlardan daha tesirli bir şekilde (örneğin bir manya, «standart politikası» vasıtasıyla ve tip Macaristan) ihtiyaçlarına yaşlı şüphesiz insanların öncelik Bütün ülkelerde, bilhassa konut tanınacaktır. konut yapımı ve dağılımı konularında, konut politikası ekonomik gelişmeden doğan ihtiyaçları dikkate almak zorundadır. ( B ) Bu temayül dışında, konut politikası artan bir şekilde, kalitatıf uçlara doğru yöneltilmektedir. Kantitatif inşa edilen ihtiyaçları karşılamak yeni konutların, bütün üzere olarak, mevcut konut stokundan çok daha üstün olduğu bir gerçektir. Bu gerçek, genel standardın simültane olarak yükselmesinin en önemli tanığıdır. Bir kaç ülkede, daha şimdiden, cari konstrüksiyonun standardını yükseltmek ve konut şartlarında genel bir iyileşme sağlamak ve aynı zamanda acil ihtiyaçlara lüzumlu ilgiyi göstermek ve elde edilebilir ekonomik kaynakların sınırları içinde kalmak mümkün görülmektedir. Bu ülkeler grubu S.S.C.B. Çekoslavakya, Macaristan, Doğu Almanya'yı içine alır. Son üç ülke eski konut stokunda yüksek ölçüde bir yenileşmeyi gerçekleştirmektedirler. Bu «daha uzaklara götürülmüş» amaçlara ulaşmak için, Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkeleri, geçmiş yıllara nazaarn çok daha fazla inşaat yapmak zorunda kalacaklardır. İnşaatın planlı gelişmesi üzerinde yapılan bir analiz inşaat faaliyetinin derecesi ve bunun sonucu olan artışlar bakımından çeşitli ülkelerdeki büyük farklılıkları meydana çıkarır. Bu durum, şu andaki ve önceden tahmin edilebilen gelecekteki ihtiyaçların adiliğinin eşit olmayışının, konut stokunun yapılması konusunda yerine yenisinin amaçların çok çeşitli oluşunun ve elde edilebilen kaynakların eşit olmayışının birer sonucudur. Ülkelerin çoğunda, 1960-70 yılları içinde inşaat faaliyetinde oldukça büyük bir artış görülmektedir. Ra- kamlar henüz kesin şekillerini almamış olmalarına rağmen bize gösterirler ki, S.S.C.B. ve Çekoslavakya hariç diğer ülkelerde bu artış, asıl, 1970'e kadar planlanan gelişmenin tedrici sonuçlarından dahs iyi istifade edilebilecek olan yıllarda yani 1970'i takip eden 10 yıllık devrede yer alacaktır. Örneğin Bulgaristan, Polonya ve Yugoslavya'da durum bu şekilde gelişmektedir. Cari 10 yıllık devre ve 1970'i takip eden yıllar için verilen rakamlar mukayese edildiğinde 1970'den kamların sadece genel trendleri sonraki ra- (eğilimleri) temsil ettiğini unutmamak gerekir. Şimdi Doğu Avrupa'nın bütün sosyalist ülkelerinde konut inşaatı artmaktadır. (Diğer sektörlerde ve en önemli olarak sanayi ve ziraatte daha hızlı bir yatırım artışı görülmesinin sonucu olarak konut yatırımının toplam yatırımlardaki payının genellike düşmesine rağmen). Çekoslovakya'da toplam konut yatı- planların konut inşaatına Şahıslar tarafından inşa tahsis Kırsal nüfusun edilen mekânların yüzde. ettiği pro- jelerle» maliyetleri düşürme tekniklerini kul- yüzdesi 80.2 67.0 71,8 67.2 70.8 56.8 60.3 69.0 47.4 51.0 37.9 51.5 35.3 42.5 9.8 22.2 lanmak) yararlanılmalıdır ve şayet gerekirse, bu fonların genişletilmesi için mümkün yollar bulunmalıdır. Bahis konusu ülkelerde, konutların yatırımcıya göre değişmesi ekonomik gelişme seviyesine ve kentlerin büyüme derecesine bağlıdır. II — Şimdiki devamlı artışa rağmen 1963 devlet Yatırımcılar Avrupa'nın sosyalist ülkelerinin çoğunda, devlet tarafından yapılan konstrüksiyon konut programlarında önemli yer kaplar. Bazı ülkelerde, devlet konutları konut inşaat sektörünün büyük kısmını temsil etmese bile yine de bunlar «konut standardı», «nisbeten yüksek kalite» ve «belirli yerlerde inşaatın yoğunlaşması» bakımlarından önemlidir. Yatırımcılar halk konseyleri başta devlet çeşitli devlet Polonya, sınaî (mahallî otoriteler) işletmeleri kuruluşları olmak ve Romanya, S.S.C.B. ve üzere işverenlerdir. gibi ülkelerde, son yıllarda, halk konseyleri tarafından yapılan inşaatlarda önemli artışlar olmuştur. inşaatı Romanya'da 34,6'yı, Macaristan'da 37,6'yı, Bulgaristan'da 15,9'u geçmezdi. Geri kalanlar ise, şehir ve kırsal nüfus tarafından yapılan aynı şahsi inşaatlardır. devrede, devlet Diğer ülkelerde, yatırımcılarının payı toplamın yarısı veya daha fazlasıdır (Çekoslovakya'da % 48,4, Polonya'da % 52,2 S.S.C.B. de % 58,6). Yugoslavya'da 1961'de % 43,2 olan devlet inşaatının payı 1963'de % 39,6'ya düşürülmüştür. Bu ülkelerde kooperatif inşaatının büyümesi önemli bir karakteristiktir ve genişlemenin gittikçe daha önemii bir faktörü haline gelmektedir. Bu durum Çekoslavakya ve Polonya'da müşahade edilebilir. Doğu Almanya'da Köylü nüfusa konut yapmanın yanı sıra, kır- yıllardan sal alanlarda kısmen ziraî olmayan nüfus için önemli (öğretmenler, kültürel işçiler, sağlık ve diğer fından inşa edilen konutlar bütün inşa edil- beri, kooperatif konut sektör olmuştur. inşaatı Kooperatifler en tara- hizmetler) ve kısmen de devlet çiftlikleri işçi- miş leri için devlet tarafından 54,3). Polonya'da 1966-1970 planının son yıl- inşaatlar yapılır. 1961'de bu tip inşaatların oranı, bütün Devlet inşaatının Romanya'da % 6,5, Polonya'da % 5 idi. konutların larında hıslardır. Bu tür inşaatlar halkın şahsi fonları ve genellikle devlet yardımları ile finanse edilirler. Organizasyon ve planlama bakımından devlet inşaatları gibi kooperatif inşaatları geçer bu orana ulaşılması (1963'te öngörülmüştür. Rusya'da da buna benzer bir gelişme görülmüştür: 1963 için planlanan koperatif inşaatı miktarı 100.000 konut civarında olmasına rağmen toplam inşaat hacmini fazla etkilemiyecektir ( % 3-4). Yugoslavya'da kooperatifler fazla önemli bir rol oynamaz; da sosyal konstrüksiyonun bir şekli sayılır. şahsi inşaata daha fazla önem verilir. Devlet inşaatı gibi kooperatif inşaatı da bir Sosyalist ülkelerde konut politikasının planlama sistemine dayanır ve yatırım planlarının içinde yer alır. Şahsi inşaatlar şahıslar için veya diye şahıslar tarafından ikiye ayrılabilir. Birçok yapılanlar ülkede üretim kooperatiflerinin üyeleri için inşa edilen konutlar, bunların konstrüksiyonunda kooperatifle- % Devlet inşaatının toplam inşaatın yarısını çok fazla geçtiği Diğer iki grup yatırımcı, kooperatifler ve şa- yarısını yal ve ekonomik amaçları şahsi şaata nazaran kooperatif sos- (özel) inşaatına in- öncelik tanır. Kooperatif fonlarının birikimi planlı şehri ünitelerinin inşasını mümkün kılar ve bu durum hem şehir planlama amaçları hem de konut yapımı ve idaresinin amaçlarının sosyal rin kendi fonlarının kullanılmasına ve devlet yönleri için önemlidir. yardımlarının Kooperatif inşaatlarına yapılan devlet yardım ratif üyesinin sağlanmasına rağmen, şahsi mülkü sayılır. koope«Toplam konut inşaatı içinde şahsi inşaatın payı» ile «ülkelerin şehirleşme derecesi» arasında il- ginç bir korelasyon görülür (1960/1961 verilerine göre) : şekillerinde ve uyguianan organizasyon türlerinde bazı değişiklikler vardır. Örneğin Polonya'da üç çeşit kooperatif vardır: 1) Kiracı(tenants' lar kooperatifleri cooperatives) Mülkiyete müsaade eden kooperatifler Bulgaristan Romanya Macaristan Yugoslavya S. S. C. B. Polonya Çekoslavakya D. Almanya ki bunların meskenleri üyelerin ortak malıdır, 2) nership reversion) (ow- ki bunların üyeleri borç- larını ödedikten sonra kooperatifin rızasıyla mesken üzerindeki haklarını başkasına devredebilirler, 3) Tek aile konutları için inşaat kuruluşları (building associations for singlefamily houses). Bunlar inşaat faaliyetlerini organize ederler ve genellikle iş bitince ortadan kalkarlar. Devlet otoriteleri ile olan iliş- H K / FORUM kilerde kooperatifleri temsil eden kooperatifler birliği, aynı zamanda kooperatiflerin yatırımlarını, işlemlerini, sosyal ve eğitim faaliyetlerini yönetir. Bulgaristan'da kooperatifler konstrüksiyon devresinde yardımcı organizasyonlar olarak kurulurlar. İnşaat faaliyetlerinin sona ermesi ile bunlar da ortadan kalkarlar ve konutlar şahısların mülkiyetine geçer. Macaristan'da konutlar devlet tarafından inşa edilir ve inşaatları tamamlanınca kooperatiflere ve devlete ait olan inşaat arazisinin, devlet inşaatı dışındaki inşaatlara tahsis derecesi de bu konuda önemli rol oynar. Yugoslavya'da konut inşaatının finansmanı için kaynakların birkiminde değişik bir sis- tem uygulanmaktadır. 1955 yılından itibaren konut sektöründe birikmiş kaynaklar, mahalli hükümet ve Federal Cumhuriyet seviyesinde «Konut Fonlar»ına ödenmektedir: «Mahalli ve bunların üyelerine satılır. Cumhuriyet Konut Fonları». Bunlar hukuken Özel (ferdi) inşaat daha önce de belirttiğimiz maaşlarıyla orantılı olarak ödedikleri vergi ile gibi, şehirlerde, özerk kuruluşlar olup başlangıçta memurların özellikle küçük şehirlerde, şehir civarında ve tarım nüfusunun yaşadığı köylerde yapılır. Yalnız Devlet çiftliklerinde ve Devlet ormanlarında çalışanlar Devlet konutlarından yararlanabilirler. Tarım üretim kooperatifleri üyeleri kendi evlerinde yaşarlar. ( 24 ) Ferdi mülkiyet halinde, malik ekseriya inşaatın büyük kısmını kendisi yapar. Bundan başka Polonya ve Yugoslavya'da, gerektiğinde özel (ferdi) mülkiyet sahipleri için çalışan ufak kooperatif veya esnaf inşaat firmaları mevcuttur. besleniyordu. Konut vergisinin bir kısmının ücretlerle birleştirildiği 1959 yılından itibaren «değerden düşme tahsisleri» (depreciation allovvances - amortisman fonları) konut fon- larının başlıca para kaynağı olmuştur. İnşaat masrafları, faize tabi kredilerle finanse edilir ve prensip olarak ister devlet ve kooperatif, ister fert inşaatı olsun kredi şartlan aynıdır. Bıı sistemde devlet fonları, mahalli seviyede konut sektöründe biriktirilir. Federal Cumhuriyet seviyesinde konut fonları kaynakların tahsisinde bölgesel ayarlamalar için kullanılır. Ekonomik gelişme veya mahalli fon biriktirme III — Konut Yatırımlarının Finansmanı (Fon- ların Birikimi ve Tahsisi Sistemi) imkânlarındaki eşitsizlikler yahut diğer iktisadî veya sosyal nedenler böyle bir ayarlamayı zorunlu kılabilir. İktisadî plan, birikmiş fonların Mali kaynak bakımından, Devlet inşaatı Dev- ışığı altında inşaate tahsis olunacak meblâğın let parasıyla, kooperatif ve ferdî inşaat halkın tümünü belirtir. nın sosyalist ülkelerinin çoğunda Devlet ta- Polonya'nın konut yapımının rafından biriktirilen fonlar ekonominin diğer ara bir sistem caridir. Devlet inşaatı tama- sektörlerinde olduğu gibi konutların finansmanında finans- miyle Halk Konseyleri ve teşekküllerin «Konut manında da önemli rol oynar. Konut inşaatın- fonları» tarafından finanse edilir. Bu konut da bu durum, kredi geri ödeme oranlarındaki fonları 1957'de kurulmuştur; fakat kiralar çok bir indirimi izleyen düşük kira politikasından düşük olduğundan iktisadî planlarda saptandı- doğar. ğı üzere, malî kaynaklar bütçeden sağlanmış- yatırımcılarına ve kredi olarak ta konut kooperatiflerine ve ferdî inşaatçılara tahsis edilebilir. Fonların, ekonomik planların çerçevesi içindeki bu dağıtımı, konut politikasının sosyal ve ekonomik hedeflerine ulaşılmasında kullanılan en önemli araçlardan biridir. Düşük kira politikasının sonucu olarak ve masraflarını karşılamaktan uzak olduğu gözönünde tutularak yeni inşaat ve karşılanamayan bakım masrafları. Devlet tarafından konut sektörü dışında birikmiş fonlarla finanse edilmektedir. Sovyetler Birliği konut yatırımları bütçeden yapılan faizsiz ikrazat ve pek küçük ölçüde, firmaların sermaye fonlarıyla finanse edilir (Aynı prensiplerle kuruluşların kazançlarından bir kısmı, bütçeye girmeksizin doğrudan doğruya konutlar için sarfedilebilir). Resmî konut yatırımlarına tahsis edilen fonların, kooperatif ve fert inşaatına yamiktarı iktisadî planda yer alır. Bu sebeptendir ki konut inşası maksadıyla, büyük meblağların tahsisi merkez plancılarının tercihlerine bağlı kalmaktadır. Bu rının ışığı altında belirtilir. Diğer taraftan halkın kendi kaynaklarıyla yaptığı inşaatta kullandığı fonların hacmi ise, şahsî tercihlere, kredi politikası ve inşaat malzemesinin arzı politikasının düşük faizle hatta faizsiz uzun vâdeli kredi almak olanağına sahiptirler. Bu Krediler, konut dışında Devlet bankaları tarafından açılır. Mahalli fonlar, kooperatif inşaatları için, tamamlayıcı bir kaynak teşkil ederler ve bütçe tahsislerinin daha esnek bir şekilde kullanılmasını sağlarlar. Konutların bakım ve iş- şimdiki kiraların, konutların idame ve bakım pılan bağışların tır. Kooperatifler ve bazı ferdî inşaatçılar çok fonları klâsik etkilerine göre saptanır. Nihayet nizamî bir faktör olarak, çoğunluğu Kooperatif ve fert evlerinin bakım ve işletme masrafları genellikle evde oturanlar tarafından karşılanır. Bazı sosyalist ülkelerde konut inşaatının finansman şartlarının kooperatif ve özel (ferdî) sektörlerdeki durumu tablo l'de gösterilmiştir. IV — Konut Standardı Politikası Kullanılacak finansal kaynak hacminin ve inşa edilecek konut sayısının tayininde büyük önemi olan yatırım planı, aynı zamanda sağlanan konutların ortalama maliyet ve ortalama standardını da saptar. Pratikte bu standart yatırımcıya, mekân tipine vs... göre değişir. Elde edilebilecek kaynaklar mahdut olduğuna göre, bir konut standardı politikası şunları kapsar: Kantite ve kalite arasında bir seçim yapmak ve konut şartları ile ekonomik imkânlara en uygun olanını aramak. Geçtiğimiz letme masraflarının finansman sistemleri bilhassa millileştirılmiş (resmî) sektörde, ülkeler arasında, farklılıklar arz eder. Sovyetler Birliğinde ve Polonya'da konut mülkiyeti Halk Konseyleri ve bir dereceye kadar diğer devlet kuruluşları ve firmaları tarafından, inşaatların yoğun olduğu bazı yerlerde de yönetim ajanları tarafından yönetilir. Fakat konutların geliri çok düşük olduğundan bakım ve işletme masraflarının muntazaman bütçeden yapılan bağışlarla karşılanması zorunluğu vardır. (P.L. Bronder'ye göre Polonya ve Rusya'da 1957 yılında devlet konutlarının geliri, bütün masrafların % 50,6'sını karşılamıştır. Kiralar ise % 32,4'ünü karşılamıştır. % 49,4'ünün ek tahsislerle kapatılması gerekmiştir). Böylece bu iki ülkede konut yatırımlaıı ve konut bakımı mahallî seviyede tamamen birbirinden ayrıl- ve nihayetlerini analiz ederken bu ülkelerin bazılarında Macaristan) (Çekoslavakya, Doğu bir önem verildiğini gördük (örneğin konut standartlarını yükseltmek). Fakat Polonya ve Yugoslavya gibi diğerleri, halâ, kantitatif sorunlarla meşguldürler. Yalnız Rusya'da her iki da aynı zamanda ilgilenilmektedir. (Rusya'da son yıllarda her 1000 kişiye 11-14 mekân inşa edilmektedir). Sosyal ve ekonomik faktörlerden etkilenmesi yanında, konut politikası bir dereceye kadar teknik problemlere de dayanır. İnşaatın standartlaştırılması, tipleştirmenin me imkânlarını idaresi altına alır. Standartları uygulamanın bir çok edilirler. Devlet konutlarında dizayn normları, oturma alanı standartları, mekânların teçhizatını daha kesin saptayan kaideler, konutlara sağlanan müşterek planlaması kolaylıklarda projeierinin ve hazırlanmasında şehir kul- lanılan normlar esas olarak alınırlar. Yatırımcılar ve dizayn büroları bu kaidelere uymakla yükümlüdürler ve bu kaideler, altına düşülmemesi ve üstüne çıkarılmaması gereken minimum ve maximum standartlar arasında bir «iki taraflı sınır» (bilateral demarcation) şeklindedirler. Çekoslavakya, S.S.C.B. ve Doğu Almanya gibi ülkelerde diğerlerine nazaran daha sık görülen müşterek bir metod da, seri halinde tipdizaynlarının yukarıda bahsi geçen kaide ve direktiflerle uygunluğu sağlanarak, çeşitli uzun vâde planları dönemlerinde konut konstrüksiyonunun temeli olarak kullanılmasıdır. Tip dizaynlar bazı ülkelerde çok fazla kullanılır (Rusya'da konut inşaatının % 90'ından fazlası Standartları bir kısmı şehir konut fonlarına ödenir ve bun- metodları vardır. Ve bunlar inşaatın tipine göre adapte Yugoslavya'da kiraya verilebilen evlerin mül- masrafları artan kira ile finanse edilir. Kiranın (typification) başlama noktasıdır ve bu durum endüstrileş- bunların üzerine kurulmuştur.) rafından idare edilirler. Carî işletme ve tamir Almanya, Kalitatif özelliğe gittikçe artan mıştır. kiyeti millileştirılmiştir ve bunlar kiracılar ta- bölümde, değişik ülkelerde konut politikalarının amaç sorunla şahsi parasıyla finanse edilir. Doğu Avrupa'- Biriken fonlar, tütçe tahsisatı olarak devlet lar tamirlerde ve konut stokunun yenilenmesinde kullanılır. daha direkt şekilde etkileyen başka bir metod da 1) inşaatın tipine göre konut maliyeti, 2) Konutların kırsal alanlara ve şehirlere yerleştirilmesi, 3) Ve konutların bulundukları ekonomik bölge ile ilgili kuralla- M M M K / FORUM rın uygulanmasını ihtiva eder. Bu faktörler farklı tiplerdeki inşaatlar için mekân başına düşen ortalama yatırımı ve aşılmaması gere- larında teçhizatın seviyesi yüksektir ve bütün lüzumlu tesisat sağlanmıştır. Merkezî ısıtma sistemi ve bina ile birlikte yapılmış mobilya ken maximum yatırımı tayin ederler. bu konutlarda diğerlerine nazaran daha yük- Bina standartları söz konusu olunca, koope- toplum hizmetleri ve kolaylıkları elde edilebil- ratif konutları da aynı sert kaidelerle karşı karşıyaydılar. Fakat, standartları - işgal içindeki insan yoğunluğu sayısı standardı - her zaman genel kontrola tâbi değildirler. Kooperatif konutları standardı da finansal politikanın etkisi (idaresi) altındadır. Çünkü kredilerin elde edilebilmesi, büyüklük olarak ve inşaat maliyeti olarak sınırlandırılmış konutların inşaasına bağlıdır. Sanayi işletmeleri tara- fından yapılan inşaatlar için de bu kaideler geçerlidir. sek oranda mevcuttur ve birçok mektedir. Diğer taraftan, şahsi inşaatın standardı belirli bir ülke dahilinde ve ülkeden ülkeye değişmektedir. erişmiş olduğu şehirleşme ele alma bakımından Yugoslavya diğer ülkelerden farklılaşır. Bu ülke de, inşaatçı, mekânların büyüklük ve kalitesini belirli tiplerin ihtiyaçlarına göre ayarlar. Diğer taraftan konut fiyatları ve kiralar seviyesi üzerindeki etkisiyle birlikte konutların finansmanı sistemi, ekonomik teşvik yoluyla toplumun ihtiyaçlarına ve elde edilebilir iktisadi kaynaklara uygun olarak çok daha mütevazi standartlardaki konutlara yönelen talebi yoğunlaştıracak şekilde biçimlendirilmiştir. Bu daha çok, ülkenin iktisadi gelişme derecesine, seviyesine, materyel faktörlere, devlet yardımlarına ve mahalli inşaat gelenek- standardının «sentetik» bir endeksidir. Eğer ortalama ücretlere oranla ifade edilirse geniş daha belirgin olur. Bunlar, yaklaşık olarak, uygulanacak konut standardının sosyal maliyetini ifade ederler ve bir dereceye kadar, bazı ülkelerin müzde, özellikle (Polonya gibi), günü- sosyalleştirilmiş inşaatların diğer bütün inşaatlara oranı dikkate alındığında, konut standardı politikaları ile konut durumu ve konut ihtiyaçları arasındaki farkları açıklarlar. Son yıllarda, inşaat maliyetinin düşürülmesi ve ücretlerin yükselmesi sonucunda konut maliyeti ve ücretler arasındaki oran daha iyileşmiştir. Yüksek ücretler, gelecek yıllarda, bu endeksin azalması tesiri yaratbir çok ülkenin planladığı gibi konut stan- şir. Aşağıdaki tablo, 1961 yılında, inşa edilen dardının konutların ortalama büyüklüğü ile ilgili verileri Bununla beraber konut maliyetlerinin düşü- göstermektedir. rülmesi son derece önemlidir. sektör törü olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır : yapılan larından mahrumdu. 1961'de bu oran 8,6'ya düştü.( M ) Şimdi hazırlanmakta olan dizaynlar, şahıs başına düşen oturma alanı normlarında bir artış öngörmektedir. Çekoslavakya, Macaristan, Doğu Almanya'da da şahıs başına düşen oturma alanı normlarında bir artış öngörmektedir. Çekoslavakya, Macaristan, ma alanı normları artışıyla standardı yükselt- maya devam edecekler, fakat trendin tesiri, Sosyalleşmiş 1953-1955'de konutların hemen hemen % 30'u W . C. sifon- Konutların maliyeti, bir dereceye kadar konut Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkelerinde, inşa- Data, ran ailelerin oranı % 95 idi. C25) Teçhizat da daha iyi durumdaydı. Doğu Almanya'da da şahıs başına düşen otur- at standardı, ülkeye ve yatırımcıya göre deği- (devlet ve kooperatifler) ve özel şahıslar sek- kın iken, 1961'de müstakil yeni evlerde otu- lerine bağlı kalmaktadır. farklar Konut standartlarını durumda, takil olarak oturan ailelerin oranı % 30'a ya- yükselmesiyle bertaraf edilecektir. mek ve teçhizat standartlarını geliştirmek temayülü mevcuttur. Bu durum, gelecek yılların normları ve seri halindeki tip dizaynlar ile ilgili tedbirlerde görülmektedir. Diğer taraftan Polonya'da olduğu gibi bazı ülkelerde konut standardı, şimdiye kadar olandan çok daha şiddetli olarak tanzim edilmiştir. Aşağıdaki tablo devlet konut inşaatı sektöründe zorunlu olarak uygulanması gereken konut standartlarının ebadını göstermektedir: Konut standartlarını yükseltme politikasının bir elemanı da meskenlerin çeşitlerini arttırmak; yaşlılar, yalnız yaşayanlar, genç insanlar ve genç evliler için konutlar yapmak; daha iyi planlanmış (dizaynı geliştirilmiş) ve bü- yüklük bakımından özel ev halklarının ihtiyaçlarını daha iyi karşılayacak konutlar inşa etmektir. Bunlardan en sonuncusu, bu grup ülkelerde, bilhassa önemli bir sorundur. Şahsi S.S.C.B.'de 1958'den beri standart ve dizayn politikaları, aile başına küçük bir oturma alameskenlerin ma alanı ve konut başına düşen toplam otur- Teçhizatın standardı, endirekt olarak yatırımcı nı düşen tipleri tarafından Devlet ve Kooperatif konut- miştir. Fakat 1950'lerde eski tip evlerde rtıüs- yapılmasını gerektir- inşaat ve bir dereceye kadar kooperatif konutlarının durumu hariç, devlet yatırımcıları tarafından yapılan konutların büyüklüğü, gelecekteki sâkinlerın (Yugoslavya hariç) ekonomik koşulları gözönünde tutulmadan saptanmış, konut büyüklüğü sadece ailenin büyüklüğüne ve yapısına uydurulmuştur. Konut- Ülkeler İnşa edilen toplam Kimin tarafından konutlar inşa edildiği Konut başına düşen ortala- ma oda sayısı edildiği şına düşen kullanışlı sosyal ve demografik ailelerin strüktürü toplam nüfusun strüktüründen farklıdır. Mekân ba ortalama ların yapı büyüklüğü etüdlerle tayin edilir. Zira konutların tahsis Devlet ve Özelşahıs- kooperatifler lar yer (m 2 ) Bu çalışmalar neticesinde elde edilen milli direktiflere ve konut dizaynlarının yapılmasıyla ilgili alınan tedbirlere ilâve olarak bu sorunun çözümünde başka yöntemler de uygula- (Useful nır. Örneğin Polonya'da sadece konutların or- floor space) talama büyüklüğü saptanmıştır ve şehirlerin büyük kısmında alanlardaki Konut başına düşen ortalama kullanışlı yer (m 2 ) bu büyüklük konutların yapısal aşılamaz. Bu detayları sa- dece bölgesel çalışmalara ve ihtiyaçlara dayanılarak saptanırlar. Romanya'da, her yeni yerleşme alanı için konutların strüktür (yapı) oranları, bölgesel halk konseyleri tarafından Bulgaristan 3.1 57.3 46.4 Çekoslavakya D. Almanya 60.0 3.2 59.3 54.9 66.9 mahallî datalar esas alınarak tayin edilir. Yu- 2.7 Macaristan 55.0 2.6 57.0 (a) 54.4 47.5 60.0 (a) sonucu olarak, bir çok ülkede, küçük ve orta 47.9 67.3 48.0 (a) 36.4 50.0 (a) 47.0 (a) sını arttırmaya büyük önem verilmiştir. (Bil- 49.3 49.1 49.5 B.'de). Şu anda Romanya da oturulabilir iki Polonya Romanya 3.0 S.S.C.B. Yugoslavya 2.9 40.0 (a) karıda bahsedilen demografik değişikliklerin boy aileler için inşa edilen meskenlerin sayıhassas Doğu Almanya, Polonya ve S.S.C.- odası olan (mutfak, banyo vs. oda kavramına dahil edilmemişlerdir) meskenler, yeni yer- KAYNAK : A. Andrzejevvski : Countries», S p r a w y (a) - tahmini «Housebuilding in Polond andin the other Sociolist Mieszkaniowe T. 2/1963, Housing Institute, Warsaw. leşme yerlerinin inşaatı için hazırlanan programlarda önceliğe sahiptirler. meskenlerin evvelce ihmal Bu gibi ufak edilmesi, şimdi Ülkeler Mekânın ortalama Ev büyüklüğü 1 Çekoslavakya D. Almanya 58 Mamaristan (a) 48 20 Polonya 44 17-20 halkı başına 2 4 3 insan düşen sayısı 6 5 7 birlerine yaklaşma olanağını bunlara sağlamışlardır. Kuşkusuz, düşük kira politikası ekonominin gelişme ihtiyaçlarına da cevap vermiştir. Millî ekonomik gelişmenin getirdiği yeni 54 65-67 81 87,5 28 36 53 62 70 24-30 33-38 42-48 51-57 59-65 ihtiyaçlar, bu politikayı 60 — 67 — destekleyen faktör- lerin en önemlilerinden biri olmuştur. Konut yatırımları ve bakımı için bütçeden doğru- dan doğruya fon tahsisi, bu fonların ihtiyaca göre ve esnek bir şekilde coğrafi dağılımına KAYNAK : Millî İnşaat Planları ve ilgili Kanunlar (a) ler, değişik seviyelerdeki sosyal grupların bir- - 1961-65 yılları için. 1966-1970 yılları için, ortalama konut büyüklüğü 53 m2 olacaktır. olanak sağlamıştır. Fakat zamanla diişük kira usulünün bazı olumsuz tarafları, hükümetleri, kiraları bir miktar arttırma yoluna sevk etmiştir. Bu gibi hallerde bazı kiracı gruplarının sosyal çıkarları kollanmıştır.(29) dört odalı ve diğer aksesuar odası haiz konutların sayılarının arttırılmasıyla düzeltilmektedir. Aynı zamanda 1 oda ve aksesuar odalara sahip mekânların bulunduğu binaların yapılmasına da önem verilmektedir. Bunlar sayıları çok olan ve yalnız yaşayan insanlara ve bazı durumlarda da iki kişilik ev halklarına tahsis edilirler. Bu tip binalar, giriş katında herkes tarafından kullanılabilecek müşterek odalara da sahiptirler. Bununla beraber yeni konutların programlanmış büyüklükleri, sorunu bütünüyle çözemez. Sadece büyüklükleri planlara uydurulmuş yeni konutlar inşa etmek değil, aynı zamanda mevcut konut stoku yapısını geliştirmek ve modernleştirmek için lüzumlu bütün tedbirleri almak gerekir. Çekoslavakya ve Macaristan'da bu alanda çalışmalar yapılmaktadır. V — (Ko- Sistemi, Kiralar ve Tüketicilerin Tercihieri kiracılara olan maliyeti çelerinden bakımından, 3 ayrı teşkil eder) görülebilir. Yugoslavya ve Doğu sal alanlarda olsun, özel mülkiyet konusu olan Almanya hariç, 1960 sıralarında, kiralar aile konut stoku, değişik bir şekilde ele alınan bütçesinin başka bir sektörü meydana getirir. Bunlar sa- bazı değişiklikler 1964'de iyi teçhiz edilmiş konutların kirala- bütün maliyet unsurlarını ihtiva eder ve mülk şında, kiralarda oldukça büyük bir artış gö- sahipleri konutlarının muhafazası için bir mik- rüldü. tar para ödemek zorundadırlar. Genellikle konutların inşası için devlet yardımı elde edilebilirse de, bunlar pek cüzidir ve çoğunlukla yeni inşa olunan konutlara yapılır. 3) Kooperatif konutları : üçüncü grubunu Konut kooperatiflere stokunun ait konutlar Almanya, Polonya'da daha çok görülür). Ancak kantitatif açıdan bu grup oldukça küçüktür ve toplam konut stokunun yüzde bir kaiki konut grubu arasında ara durumundadırlar. Prensip olarak bütün maliyet üyelere aitse sistemler ortaya koymuşlardır. Bu sistemler kira», oturabilir normları ve «kullanımın «floor-space» olan kontrolü» esasları üzerine kurulmuştur. Bu sistemler, kamu konut otoritelerinin idaresi altındaki kiralık özel konutları içine aldığı gibi devlet konut stokunu da kapsar. ( " ) Devlet konutları, devlet veya resmi kuruluşlara ait veya bunlar tarafından geçici olarak kullanılmak üzere alınmış bulunan konutlardır. Kiralanan konutların oranı sadece Doğu Almanya'da tüm konut stokunun yarısını geçer. Çekoslavakya'da bu oran % 42, Polonya'da % 40, Yugoslavya'da % 22'dir. Bulgaristan ve Romanya'da da oranlar Yugoslavya'nın oranına yakındır. Polon- ya'da fertlerin elinde bulunan kiraya verilebilen özel meskenler, yukarıda da belirttiğimiz gibi devletin kontrolü altındadır. ödeyecekleri miktar kira üyeleri, devletin idaresi nutları kiracılarına nazaran konut seçiminde kelerinin çoğu konut tahsisatı için kontrollü «düşük Kooperatif ve kullanılmasında daha geniş hak ve hürri- tış karşısında. Doğu Avrupa'nın Sosyalist ül- Kiracıların politikası. Devlet fonlarından yapılan yardımların hacmi ve sağ- konut yatırımlarına yardım ettiği konut dağıtımına doğru atılan ilik adımdır. Bu da yeni konutlardan yararlana- altındaki binaların sakinlerine yani devlet ko- gelişmenin doğurduğu yeni ihtiyaçlardaki ar- Devletin Sovyetler Birliği ve Polonya'da, bütçeden fon tahsisi, 1) Devlet konutları nın zor konut şartları, sosyal ve ekonomik Fakat sonra Çekoslavakya'da, rında bir artış oldu. Polonya'da 1965'lerin ba- ulaşır. 1) Devlet konutları : II. Dünya Harbi sonrası- görüldü. Sahipleri için konut maliyeti, prensip olarak, de, devlet yardımları bazen önemli miktarlara 3) Kooperatif konutları % 2'sini geçmezdi. hipleri tarafından sürekli olarak işgal olunurlar. konut grubu mevcuttur . 2) Fert konutları (ki kiralar bunların bir parçasını 2) Fert (özel) Konutları : Şehirlerde veya kır- çından fazlasını kapsamaz. Bunlar yukarıdaki Konut ihtiyaçlarının karşılanması ve konutların Ülkeler ara- sında, kira seviyelerinde bazı farklar görülür. Kira seviyelerinin üniform olmadığı aile büt- rak saptanır^28) meydana getirir (Bunlar Çekoslavakya, Doğu Konut ihtiyaçlarının Karşılanması nutların Dağıtımı) lanan hizmetlerin seviyesi gözönünde tutula- yetlere sahiptirler. Diğer konut grupları arasında orta bir yer işgal etmelerinin sebebi, işte bu hak ve görevlerin derecesinden ileri gelmektedir. Ayrıca planlama ve idare açısından da, bunlar, ucuz maliyetli konutlar olarak kabul edilirler. Millileştirilmiş ve kiracıları tarafından idare edilen meskenlerde kooperatif konutları kategorisine girebilirler. Sosyalize edilmiş konutların idaresi en çok Yugoslav- cak halk gruplarının seçimini gerektirir, ikinci adım, konutların özel kişilere tahsisidir. Bu da mahalli otoriteleri ve kuruluşları ilgilendiren idarî bir karardır. Kiralar bu kadar düşük olduğuna göre, talebi her ne maksatla olursa olsun iktisadi mülahazalarla sınırlı (bağlı) değildir; resmî kontrole tâbi yeni devlet konutları sosyal kriteryumlara göre dağıtılır.(3°) Eski kira evleri de aynı kontrole tabidir. Fakat kiraların yüksekçe olduğu kooperatif konutlarındaki tüketici tercihlerinde ekonomik mülahazalara yer verilir. Bu husus küçük şehirlerde ve tarım bölgelerinde (kırsal alanlarda) oldukça gelişen yeni ferdî inşaat için de geçerlidir. Bu hallerde, konutun «gerçek maliyeti» ile bir taraftan konutun «kullanım değeri» arasında ve diğer taraftan «kira» veya özel sektörde konut için ferdin ödediği bedel arasında oldukça ufak farklar (eşitsizlikler) bulmaktayız. Yugoslavya'da tüketiciye konut maliyeti, tedrici olarak, inşa ve bakım masrafları ile aynı seviyeye gelmiştir. Fiyatların dalgalanması ve inşaat masraflarının yüksel- ya'da gelişmiştir. mesi karşısında kiralar, inşaat tarihine nazaran Doğu Avrupa'nın sosyalist ülkelerinde, kiraya yetler Birliği olduğundan daha fazla aile büt- değişmektedirler. Kiralar, Polonya veya Sov- verilen evlerin ana grubunda, kiraların seviyesi çok düşüktür. İzlenen politika gereği, kira ister eski, ister yeni inşa olunan binalarda olsu daima düşük tutulmak istenmiştir. Bu bir çesine yük olmakta, bu da bazı nüfus gruplarına sosyal yardım yapılmasını gerektirmektedir. çok sosyalist ülkede konut modelinin bir özel- Tüketici tercihi bakımından başlıca 3 sorun liğidir. Sosyalist ülkelerde düşük (alçak) kira a) İhtiyacın (arzuların) karşılanması tarzının politikasının esası, bu ülkelerin sosyal koşuU larının bir sonucudur. Bu politika sayesindedir ki sosyalist ülkeler harpten hemen sonra, kapitalist ekonomilerden miras aldıkları konut koşullarında gerekli temel değişiklikleri yapmak ve devlet fonlarıyla yeniden yapılmış olan konutları dağıtmak yoluyla, geçmişin eşitsizliklerini gidermek olanağını elde etmiş- mevcuttur: seçimi b) İhtiyacın karşılanması yeri ve zamanının seçimi, c) Konutun standart ve tipinin seçimi Tüketici tercihlerinin önemi, en ziyade ferdî inşaat veya ferdî konut satınalmada kendini MflfflE / gösterir. Kooperatif sistemi (a) ve (b) şıklarına olanak sağlar - her ne kadar «zaman» sorunu «talebin hacmi» ile ilgili ise de (31) bununla beraber yine de kooperatif konutları daha çabuk elde edilmektedir, (c) şıkkına gelince, prensip olarak ister devlet ister kooperatif inşaatı olsun, Yugoslavya dahil bütün ülkelerde, standartlar şartnamelerle saptanmıştır. Bununla beraber şunu da söyliyebiliriz ki, kiraların yüksek olduğu yerlerde «vasıflar» genellikle daha iyidir, bilhassa kooperatiflerce inşa olunan konutlarda. Konut konstrüksiyonunun gelişmesi ve konutların strüktür ve konutların strüktür ve finansmanında yapılan değişiklikler, nüfusun konut FORUM ihtiyaçlarını ne dereceye kadar tatmin etmiştir ? Devlet tarafından finanse edilen konutlar teşkilâtının ademi merkeziyeti, halk konseyleri tarafından yapılan konutların gelişmesi, özel fonlar tarafından finanse edilen konutların artması bir konut sahibi olma şansını büyük ölçüde arttırmıştır. Bu değişiklikler, eskisine oranla daha yüksek bir derecede kollektif bir çaba ile (işletmeler, kooperatifler) veya ferdi olarak konut şartlarını iyileştirmek isteyenlerin inisyatif ve çabalarına dayanır. İnşaat skalasının yükselmesi, yeni konut boyutlarının ev halkı büyüklüklerine daha iyi adapte edilmesi, adam başına düşen oturulabilir alan normlarının daha fleksibl olması, işte bütün bu faktörler sadece, bir konut elde eden kimse- lerin konut şartlarını değil fakat genel konut koşullarını iyileştirme olanağını sağlarlar. Bütün bu değişiklikler yatırımcının tipine göre değişik fiyatlarda konut elde edebilme imkânıyla birleşince, daha fazla seçim olanağı sağlama vasıtası olarak ekonomik kriterler konut dağıtımında daha önemli rol oynamaya başladılar. Bu gelişmeler (trendler) belirli sonuçları doğururlar: Konut ihtiyacını tahmin etmek için «objektif ihtiyaçların» tahminleri «efektif talep» analizleriyle birleştirilmelidir veya hiç olmazsa bir kooperatife üye olmak veya kendi evlerini yapmak imkânlarına sahip ev halkı sayısı tahminlerinin analizleriyle birlikte ele alınmalıdır, inşaat sorununu ve konut dağılımı sorununu ev halklarının bütçesi ile ilgili olarak Bazı Doğu Avrupa Ülkelerinde Uzun Devre Konut İnşaatı Planları Devre Ülke Uzun Yatırımcılar devre Bütün devre planları Yıllık ortalama za h at Konut sayısı 1961 - 1965 Toplam Kamu otoriteleri Kooperatifler Teşebbüsler Özel 1959-1970 Toplam 1.200.000 Doğu Almanya 1959-1965 Toplam 772.000 110.000 Macaristan 1961 - 1975 Toplam 1.000.000 67.000 Çekoslavakya Devlet sektörü Özel sektör Polonya Romanya 1961 -1965 1960-1965 Toplam (a) Şehirlerde Kırsal alanlarda Kaynaklar (a) (b) 1959-1965 % 60 96.200 Devrelere göre planlı dağ'hm : 1959 : 67.000 1965. 111.000 1960:81.000 1966 112.000 1961 : 83.000 1967 114.000 1962 : 88.000 1968 116.000 1963 : 95.000 1969 117.000 1964 : 104.000 1970 118.000 950.000 1966 - 1970 : 350.000 1971 - 1975 : 400.000 190.000 % 65 % 35 Toplam (b) Şehirlerde Kırsal alanlarda 300.000 Devrelere göre planlı dağılım : 1961 -1965 : 250.000 % 40 Toplam Şehirler, dev let ve devlet yardımları SSCB 481.000 % 40 % 25 % 11 %• 24 50.000 22.000 000 3.143.000 % 68 % 32 Resmî Millî istatistik raporları : Şehirlerde ve kırsal alanlarda dağıtım oda sayısı esasına göre yapılmıştır. : Devlet müesseseleri, kooperatifler (kooperatif çiftçileri hariç) ve yardımlar sayesinde şehir nüfusu tarafından yapılmış konut inşaatlarını kapsar. Kırsal alanlar: Kollektif çiftçiler ve kırsal alanlardaki elit sınıfı kapsa:. MM2IE / FORUM incelemek gereklidir. dur. Diğer bir usulde inşaat maliyetinin bir ve yapılma şartlarını eşitlemek (örneğin Yu- Çekoslavakya'da, Devletin mali yardımlarının kısmını elde etmek için bir defaya mahsus ol- goslavya'da). Fakat bazı ülkelerde bu mesele mak üzere ilâve ücret almak (yeni mekân sa- halâ münakaşa konusudur. devam etmesi yüzünden bir kooperatif konutu sakininin yılda katlanacağı malî külfet, ko- nutum maliyet fiyatının % 1,5'udur. Eğer bakım masrafları eklenirse bu oran % 2'ye çıkar. Bu yeni bir dairenin kiracısının ödeyece- hibine tahsis edildikten sonra).( 12 ) e) Yeni konutların, ister özel şahıslar ister kuruluşlar tarafından yapılsın, finanse edilme f) Son olarak, 1964'te Çekoslavakya'da yapıldığı gibi, kiraların direkt olarak arttırılması. ği kiradan % 80 fazladır. Doğu Avrupa'nın Bazı Sosyalist Ülkelerinde Uzun Devre Polonya'da, halk konseyleri tarafından yapıl- Konut İnşaatı Planları mış blok apartmanlarda ödenen kira ile kooperatif dairelerine ödenen bedel arasındaki farklar çok daha fazladır (sırasıyla, Yıllık Ortalama inşaat Kanut sayısı maliyetinin % 0,4'ü ve % 2,5'i). Doğu Alman- (000 ilâvesiyle) ya'da fark bu kadar büyük değildir: % 3,0'ü Konut sayısı Endeks : Yıllık (000 ilâvesiyle) ortalama düşen tah- 1956-1960 100 ve % 3,8i). Bu miktarlar hesaplanırken ser- 1000 sakine mini konut sayısı maye maliyetine yapılan şahsi katkıda gözönünde tutulmalıdır ki bu şahsi katkı Çekoslavakya'da inşaat maliyetinin % 40'ını, Polon- Çekoslavakya ya'da % 15'ini teşkil eder. Bir kısmı yıllık olarak bu şahsi katkı Doğu Almanya'da da vardır. Diğer ülkeler arasında da, devlet konutları fiyatı ve şahıslar tarafından yüklenilen de şu gerçekle ilgilidir: Eğer farklar aşırı olursa, şahıslar tarafından finanse edilen konutların gelişmesi geri kalabilir. Bu sorun, kiracılardan ve kooperatif üyelerinden alınan mik- dir. İlgili ülkeler bu farkları azaltmak için şunları gerçekleştirmişler veya gerçekleştirmeli- 118 5.6 1966- 1970 663 133 202 9.3 923 115 180 6.7 1961 - 1970 1961 - 1965 1.050 70 124 6.8 300 60 106 6.0 1966- 1970 350 70 124 6.8 1971 - 1975 400 80 141 7.8 1961 - 1965 735 147 118 4.8 193 155 6.0 Polonya 1966- 1970 965 Romanya 1960- 1965 300(a) SSCB. 1959- 1965 Yugoslavya 167 (b) 22.000 3.143 500 100 1961 - 260 (a) 50 (a) 5.3 178 Kaynaklar : European Housing Trends and Policies in 1961 and 1962, ECE, Cenevre, 1963 (ST/ECE/HOU/11); millî istatistikler; Provisional Report on Population tarlar (ödemeler) arasındaki farkların büyük olduğu ülkelerde (Polonya gibi) çok önemli- 153 77 1963- 1970 yal ve hem de, ekonomik özelliği vardır: Bikurulmuş sosyal prensiplerle ilgilidir. İkincisi 100 537 Macaristan vardır. rincisi, konut ihtiyaçlarının tatmininin üzerine 1.200 1959- 1965 Doğu Almanya mali külfet arasındaki ilişki bakımından fark Konut maliyetlerindeki bu farkların hem sos- 7.1 1959 - 1970 Prospects, 1963, Birleşmiş Milletler, New York, 1964 (a) Devlet yardımı olmadan yapılan özel konut inşaatları hariç (b) 1954-1958 yılları arasında yıllık ortalama 100 dirler : a) Meskenlere sahip olacak çeşitli yatırımcı- Doğu Avrupa'nın Sosyalist Ülkelerinde ların ve şahısların ve şahısların fonksiyonlarını saptamak, Devlet inşaatı bilhassa yönelirler. ortalama Bunlar büyüklüğü daha çok, nüfusun iktisaden geri kalmış olan kullanışlı bölgelerini hedef alırlar. Diğer tip inşaatlar, nüfusun maddi bakımından daha iyi durumda olan kesimlerin konut koşullarını düzeltmek isterler. Yıllar Ülke derecesini kredileri arttırarak yükseltmek ve kredilerin geri ödeme sürelerini uzatmak. Özel (ferdiî) formlarla finanse edilen konutlara yapılan yardımlar, 1957/1958 yıllarında, hemen hemen bütün ülkelerde arttırılmıştır. c) inşaat operasyonlarının mesiyle inşaat Adam başına konut düşen maliyetin yıllık kazançların Para düşen alanının birimi maliyet Yıllık ortalama kaç M 2 maliyetlerini rasyonalize düşürmeye edilça- 35.8(b) 37.8(b) Doğu Almanya 1963 1956 55.5(c) Macaristan (a) 1963 1956 43.0 1962 48.0 1956 48.0 1961 47.8 1960 43-44 1955 43-44 Polonya Örneğin Yugoslavya gibi bazı ül- kelerde, bunu elde etmek için yeni konutların standartlarını düşürmeye bile gidilmiştir. Po- S.S.C.B. Yugoslavya lonya'da da aynı şey düşünülmüş ve bazı kö- (a) başına yaşama 1956 Çekoslavakya lışılmalıdır. Bu bütün ülkeler için genel bir özelliktir. Konut başına 64.3(c) 1956 59 1960 50 kaç katı olduğu kazanç olduğu b) Devlet yardımlarının Maliyeti Konutların ihtiyaçları ve ekonomik gelişmenin getirdiği etmeye Tarafından halk konseyleri tarafından yapılan inşaatlar sosyal ihtiyaçları tatmin Devlet Tamamlanan Konutların, Konut Başına Düşen Ortalama Kos 96.580 14.800 6.5 59.0055 16.700 5.676 3.5 5.1 21.050 7.356 2.9 80.000 14.800 5.4 132.000 20.400 6.4 93.700 14.376 6.5 110.000 20.640 5.3 34.700 8.500 4.1 254 000 10.8 28.835 Ostmark Forint Zloty Eski ruble 33.000 Dinar 2.743.000 2.035.000 tü sonuçlardan sonra terkedilmiştir. d) Adam başına düşen oturulabilir alan (floor-space) normlarını aşan durumlarda ilâve ücret almak (yani «under-occupied» durumu söz konusu olan konutlarda). Kaynaklar : National Statistical year boaks; Financing of Housing in Europe, ECE-Cenevre, 1958 (a) Devlet ve kooperatifler tarafından yapılan konut inşaatı Bu iş- (b) Yaşama alanı (living floor-space) lem, kirayı dolaylı olarak arttırmanın bir yolu- (c) Toplam konut konstrüksiyonu M M E / FORUM NOTLAR fabrikalarda çalışanların sayısı) 820.000'e (!) Bu faktörün halklarının toplamının ulaşmıştır. Bu rakam, kırsal alanlardaki ev konut talebini arttırmadaki ladır. The earnings of peasants önemi geniş ölçüde değişir, çünkü lam nüfusa oranla) değişir. dan gelir. Planlara göre, 1959- 1965 yıllarında, bu between hariç, bütün Doğu Avrupa ( 12 ) Ekonomic: Sosyalist ülkeleri ekonomisi, Varşova 1962). Genel ekonomik şartlar her yerde arasında sında, konutlara yapılan yatırımların payı ( 3 ) S. Strumilin : Problemy Soçsialisma Kommunizma SSR, Moscovv, 1961 ve CMEA başına düşen ta- gilteredekinin sadece 1/3'ü veya idi. The İnstitute World Economy, nı (crude rate) şöyleydi : S.S.C.B : 14,0/- Yugoslavya : 12,5/1000. of büyük bir artış müşahade edil- miştir ( 7 ) Şehir nüfus artışı hakkındaki bilgiler tam bir fikir veremez; çünkü göçler nüfus arunsurların sadece birisidir. 1950-60 yılları arasında Polonya'nın nüfusu 4,5 milyon arttı. Bunun 2,1 milyonu doğal büyüme, 1,1 milyonu göç hareketleri, 1,3 milyonu da yeni şehirlerin inşa edilmesi ve eskilerin genişlemesi sonu- cudur. J. Dangel: The Grovvth of the population in Polland and its effects on changes in the number and size of tovvns betvveen 1946-1960 Bulletin of the Polish Academy of Science, Warsaw, 1962. ( 8 ) Podiatichich P. G. Nasiclenie SSSR,, Moscou 1961 localitiees, ( 1958'de Yugoslavya'da daha geniş apartman blokları millileştirilmişti. Diğer ülkelerde, apartman sahipleri, resmen istedikleri gibi kullanma ve kiraya vererek kazanç sağlama haklarını ekseriyetle kaybetmişlerdi. Diğer taraftan, eğer içinde sahipleri oturuyorsa, küçük konutların özel mülkiyeti devletçe garanti edilmiştir. (a) dans les pays capitalistes et socialistes d'Europe». (1961'de atının gelişmesi, kira artışı ile desteklenmiştir. (30) ve Konut dağılımı, normal bodrumları, oturulamıyacak durumda olan tavan aralarını ve çok ailelerin oturduğu evlerde bütün müşterek alanları kapsam dışı tutan alandır. ( 20 ) 1960'da, Polonya'da müstakil konut ye- olarak sosyal temsilcilerin iştirâkiyle ve profesyonel ve sosyal teşkilâtların Alan şu demektir: Dış duvarlar arasında of Labour (2») 1957'denberi Polonya'da kooperatif inşa- lar ve diğer oturma amacıyla yapılmış ölçülen i. L. O, Yearbook Statistics, 1962). tavan aralan, hizmetçi odaları, mutfak- Moscovv. Po- % 1,1-1,2'sini aşmaz. Sovyetler Birliğinde larla ayrılmış meskenlerde büyük bir in- ( 1 9 ) «Useful Floor Space» yani Kullanılabilir 38 Warsaw bu oran % 2; Yugoslavya'da % 4,9'dur sanın yatağını içine alabilecek büyüklük- yerlerin toplam olanıdır. 1963, No. lonya'da ortalama kiralar aile bütçesinin den tavandan tabana kadar olan duvar- ( 1 8 ) D. L. Broner : Current Housing problems, A. Andrzejevvski: «Le prix du logement et certains problemes de son reglement Oturuîabailir Alan şu demektir: Birbirin- odaları, oturma odaları, içinde oturabilir mül- kiyet sahibi olmalarına rağmen, konutları ) «Living floor - space» yani Yaşanabilir - te bütün normal yatak odaları, yemek by the Aca- USSR, Moscovv, 1962. 1963, No. 9, Prague. 17 «The ( 27 ) 1918'de S.S C.B.'de 1948'de Romanya'da, A. Viklicky : Rebulding of rural localities, ( 6 ) 1960'ların ilk yarışından sonra, bilhassa Polonya ve 'Yugoslavya'da konut ihtiyaç- rural Fedorov: demy of construction and Architecture, Some Problem in the building ve state housing» published 1/4'ü 1963, No. 3 Moscovv. kooperatif Present structure and w a y s of improving S, Kokiev : New advanced methods of planning and veya şeklinde örgütlen- kiyet şeklinde işletilir. t25) ve( 26 ) L. Gilberg theory of Planning rural aggregations. Romanya : 7,4/1000; (knolhozlar) miştir. Yugoslavya ve Polonya'da tarım lems in the Developing Countries, held 7,4/1000; Doğu Almanya : 4,8/1000; Ma- sebepleri daha arazisinin mühim kısmı halen ferdi mül- at Zagreb, ECE, Geneve, 1962. 1000; Polonya : 11,5/1000; Çekoslavakya : caristan 3,2/1000; çiftlikleri çiftlikler (knolnozlar) mes with Particular Reference to Prob- ( 1 6 ) Marian Benko: artış ( 24 ) Sovyetler Birliğinde çiftlikler ya Devlet minan on Housing Surveys and Program- kesinlikle mektedir. ilgili nüfus ihtiyaçlardaki kompleks olacaktır. mic Development», Report on the Se- söyleneme- ( s ) 1963 de, doğal nüfus artışının kaba ora- tışıyla ziraî Social Economy, Warsaw 1939. ( 4 ) Romanya için elimizdeki resmi bilgiler azRomanya'nın den adlı ( l s ) D. V . Stefanovic : «Housing and Econo- hangi gruba dahil edileceği Almanya'da bölgeler arası göçler yüzün- rımsal üretimin kıymeti Almanya ve İn- hemen hemen bütün ülkelerde düşmüştür. larında Landau lara göre bu ülkelerde 1926-1930 yılları ülkeye değişiyordu. 1959-1963 yılları ara- dır. Bu nedenle sal nüfus ak'mı tarafından desteklenmeye Polonyalı bir iktisatçının yaptığı hesap- kompozisyonu bültenleri. L. (Bulgaris- devam edecektir. Çekoslavakya ve Doğu ( 14 ) Bu ülkeler Bulgaristan, Polonya, RomanYugoslavya'dır. 1960'daki III. tan, Romanya bu ihtiyaçlardaki artış kır- saw, 1959 ve 1, me planının en önemli satırları. Geneva, 1961 Rabotnichesko Delo Sofia, 1963, Warsaw. İşçi Partisinin ( 23 ) Sanayi az gelişmiş ülkelerde Development in Romania», ( 13 ) A. Andrzejvvski : Housing Policy, War- aynı olmadığına göre, kapital formasyonuna harcanan fonların Romanya «The Tovvns and Villages of Bulgaria», ya No. Kongresinde görüşülen uzun vâde geliş- needs SR, Housing and No. 2 United Nations, 36'ya, Macaristan da (1958 de) % 32'den pejskich krajovv socjalistycnych (Avrupa housing Bulletin for Europe, vol, 13, Economic 1963, Informatsii, Moscovv. 1963. ye düşecekti. Çekoslavakya % 43'den % euro- micheskoy gospodarka Architecture Reasearch Institute, Prageu- olmayan» yatırım oranı 1961-65'de, geçen 28'e. A. Bodnar: Gospodarka qualitative in the Czechosiovak 5 yıllık devreye nazaran % 35'ten % 32 % and sorunlarının ve XII. Komünist Parti Kongresinni Ka- (H) J. M u s i l : Methods of forecasting guantitative konut rarı (Aralık, 1962) SEV-Byu'leten Ekono- needs Planova 1963 No. 7 ma % 9 oranında artacaktı. (Bu konsey Yugoslavya 1960 and 1980, Koncııtesinin çözümlenmesi ile ilgili kararı (Mart, 1959) saw. yatırımlar, karşılıklı ekonomik yardım konseyine (CMEA) üye ülkelerde ortala- Sosyalist ülkelerini içine alır). «Prodüktil lama outside (10) Population grovvth and housing 2) Artan taiep genellikle şehir nüfusun(2) larını kapsamaz. ( 21 ) Çekoslavakya İşçi Partisi Merkez Plan- the form, Ekonomista, No. 5/1960-War- 1) Ülkeden ülkeye, 60-65'den büyük yaş grubu sayı ve büyüklük olarak (top- % 20'sinden faz- rı kalabalıklık ve konutların kalitesi konu- tavsiyeleriyle yapıl- masına rağmen, kamu idaresinin otorite sınırları içindedir. ( 31 ) Talebin hacmi genişledikçe konut talep eden tüketicinin zaman tercihi zayıflayacaktır. (32) Polonya'da halk konseyleri endüstriyel ve diğer işletmeler taarfından yapılan ko- ( 9 ) Polonya'da yapılan bir araştırmaya göre tersizliğinin 620.000 olduğu tahmin edil- nutların sakininden istenen şahsi katkı- mensupları köylü ve gayri-ziraî işçi olan mektedir (Eğer bir kişilik ev halklarının lar ve depozitolar; Çekoslavakya'da işlet- sadece meler ev halkları sayısı (yani ziraatle birlikte başka bir meslek icra edenlerin örneğin yarısının müstakil eve ihtiyacı olduğu kabul edilirse). Bu yetersizlik aşn tarafından yürütülen maliyetine yapılan katkılar. inşaatların
© Copyright 2024 Paperzz
