E-DERGİ ÖABT SOSYAL BİLGİLER VE SINIF ÖĞRETMENLİĞİ İÇİN COĞRAFYA SAYI – 5 www.kpsscografyarehberi.com ULUTAŞ HARİTA BİLGİSİ - 2 HARİTALARDA YÜZEY ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ Fiziki haritalarda yüzey şekillerini göstermede çok farklı yöntemler kullanılmıştır. En sık kullanılan yöntemler: 3-Renklendirme Yöntemi: Bu Yöntemde Belirli Renkler belirli yükselti basamaklarını gösterir. Yükselti arttıkça renkler sırasıyla yeşil, sarı, kahverengi ve kahverenginin tonları olacak şekilde sıralanır. Denizler mavi renkle gösterilir. Denizin derinliği arttıkça mavinin tonları koyulaşır. 1-Tarama Yöntemi: Bu Yöntemde Eğimli Yerler Taranarak gösterilir. Eğimi fazla olan kısımlar kısa, kalın, sık çizgilerle gösterilir. Eğimi az olan kısımlar ince, uzun, seyrek çizgilerle gösterilir. Düz alanlar ise boş bırakılır. Geniş alanları göstermede kullanışlı değildir. Renk basamaklarının gösterdiği yükselti değerleri haritadan haritaya değişebilir. 2-Gölgelendirme Yöntemi: Renkler yalnızca yükselti değerlerini gösterir. Bu yüzden rengine bakarak yüzey şeklinin ne olduğu anlaşılamaz. Bu yöntemde haritası çizilecek alana kuzey batıdan 45° lik açı ile ışığın geldiği varsayılır. Eğimli yüzeyler gölgelendirilir. Eğim arttıkça gölge koyulaşır. Eğim azaldıkça gölge açılır. En fazla yeşil renk Marmara Bölgesi En fazla kahverengi renk Doğu Anadolu Bölgesi’ndedir. www.kpsscografyarehberi.com 4-Kabartma Metodu: 5- İzohips : Bu yöntemde yüzey şekilleri üç boyutlu olarak kabartılır. En anlaşılır gerçeğe en yakın yöntem budur. Eşyükselti eğrisidir. Deniz seviyesinden itibaren Ancak : eğriler elde edilir. Bu eğrilere “İzohips”denir.    Yapımı zor olduğu için Taşınması zor olduğu için Pahalı olduğu için yaygın kullanılmaz. yükseltisi aynı olan noktaları birleştirerek içi içe kapalı İzohipslerin uzanış doğrultuları, birbirlerine göre konumları yüzey şekillerinin gösterilmesinde önemlidir. İzohipslerin Özellikleri:  İç içe kapalı eğrilerdir, birbirlerini kesmezler.  Yükseltisi aynı olan noktaları birleştirirler.  Ardışık iki eğri arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır.  İzohipsler arası yükselti farkı haritanın ölçeğine göre değişir. Ölçek küçüldükçe yükselti farkı artar.  Sıfır metre eğrisi kıyı çizgisini gösterir. Bu çizgi kara ile denizi ayıran sınırdır.  Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohips eğrisinin yükseltisi aynıdır.  Her izohips kendisini çevreleyen izohipsten daha yüksektir.  En geniş izohips en alçak yeri en dar izohips en yüksek yeri gösterir.  İzohips eğrilerinin sık geçtiği yerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerde eğim azdır.  İzohipsleri kesen kalın devamlı çizgiler daimi akarsuları, kesikli çizgiler geçici (mevsimlik) akarsuları gösterir. www.kpsscografyarehberi.com İzohips haritalarında bazı yüzey şekillerinin gösterilmesi: Vadi: Yükseltinin Arttığı Yöne Doğru Ters “V” Şeklini Alan izohipsler vadileri gösterir. Yukarıdaki şekilde (K-L arasında): • Eğim fazladır. • Erozyon fazladır. • Akarsuların enerji potansiyeli fazladır, aşındırma kuvvetleri fazladır. • Ulaşım zordur. • Yol yapımı ve inşaat maliyetleri yüksektir. • Kıta sahanlığı dardır. • Kıyıda falezler yaygındır. Sırt: Yükseltinin arttığı yöne doğru düzgün “V” şeklini alan eğriler sırtları gösterir. • Tarımda makineleşme zordur. • Heyelan ihtimali fazladır. Tepe: En içteki en küçük eğri tepeyi, nokta zirveyi gösterir. M-N arasında ise: • Eğim azdır. • Erozyon azdır. • Akarsuların enerji potansiyeli azdır, Çanak: Dağ Zirvelerinde Yer Alan Çukurlardır. Bu Çukurlar genelde volkan kraterleridir. İzohips haritalarında eğrilerin arasında içeri doğru “ “ işaretiyle gösterilir. aşındırma kuvvetleri düşüktür. • Ulaşım kolaydır. • Yol yapım maliyetleri düşüktür. Boyun: İki Tepe Arasında Kalan Tepelere Göre Daha Alçak kısımlardır. • Kıta sahanlığı geniştir. • Tarımda makineleşme kolaydır. • Heyelan ihtimali azdır. www.kpsscografyarehberi.com Kıyı Çizgisi: Karayla Denizi Birbirinden Ayıran Çizgidir. Kıyı çizgisi aynı zamanda 0 (sıfır) metre eğrisidir. Delta: Akarsuların Taşıdıkları Malzemeyi Sığ Kıyılarda biriktirmesiyle oluşan birikim alanlarıdır. İzohips haritalarında akarsuyun denize döküldüğü yerde denize doğru çıkıntı olarak görülür. Kıta Sahanlığı: Kıyıdan İtibaren Derinliği 200 Metreye kadar olan kısımlardır. Eğer izohips eğrileri kıyıda sık geçiyorsa kıta sahanlığı dar, seyrek geçiyorsa kıta sahanlığı geniştir. Profil sorularını çözerken:    Haliç: Akarsuyun denize döküldüğü yerde gel-git etkisiyle oluşmuş olan koy görünümlü kısımlardır. İzohips haritalarında akarsuyun denize döküldüğü yerde deniz karaya doğru girinti yapmış şekilde görülür Haliçler yalnızca okyanus kıyılarında oluşabilir. En yaygın görüldüğü yerler Batı Avrupa kıyılarıdır. Profil doğrultusunun başladığı ve bittiği yükseltilere bakılır. Profil doğrultusunun çıktığı en fazla yükselti ve düştüğü en az yükselti tespit edilir. Profil doğrultusunun üzerinden geçtiği yüzey şekillerinin ne olduğu ve sayısının kaç olduğuna bakılır. EĞİM HESABI Eğim: Yatay Düzlemle Yapılan Açıya Denir. h= Yükseklik Farkı L= Yatay Uzaklık Falez: Dik yamaçlı “uçurumlu “ kıyılardır. Dalga aşındırması sonucu altı boşalan yamaçların yıkılmasıyla oluşur. İzohips haritalarında kıyı çizgisine çok yakın geçen eğrilerin olduğu kısımlar falezi gösterir. e= Eğim Şekle göre eğim; M−N noktalarının L kadar yatay uzaklıkta yaptıkları “e” kadar açıdır. Eğim yüzde (%) veya binde (‰) cinsinden hesaplanır. Plato: Vadilerle parçalanmış yüksek düzlüklerdir. İzohips haritalarında yüksek kısımları gösteren eğri geniş ve diğer eğriler en içteki eğriye yakın geçiyorsa burası platoyu gösterir. www.kpsscografyarehberi.com