dergi türkiye iklimi sayı 12

Tasarı Eğitim Kurumları
Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü
A. TÜRKİYE’NİN İKLİMİ
1. Türkiye’de İklimi Etkileyen Faktörler
a. Matematik Konum:
Türkiye 36–42 kuzey paralelleri arasında olduğundan,
Ilıman iklim kuşağında yer almaktadır.
Batı rüzgârlarının etki alanı içerisinde kalmaktadır.
Cephe yağışları görülmektedir.
Sıcaklık değerleri genel olarak güneyden kuzeye
azalmaktadır.
Türkiye’ye gelen güneş ışınlarının geliş açısı çok
değiştiğinden dört mevsim belirgin şekilde
yaşanmaktadır.
b. Özel Konum:
Komşu denizlerin etkisi:
Kıyılarda yıllık ve günlük sıcaklık farkı az, iç kesimlerde
fazladır.
Komşu karaların etkisi:
Afrika ve Arabistan üzerinden sıcak hava, Sibirya ve
Balkanlar üzerinden soğuk hava gelmektedir.
Yüzey şekillerin etkisi:
Çoğu yerde yüzey şeklerinin çeşitlilik göstermesi iklim
çeşitliliğini artırır. Yüzey şekillerinde sadelik gösteren İç
Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Ergene Havzası gibi
kesimlerin iklimleri belli ölçülerde sadelik gösterir.
Dağların uzanış doğrultusunun etkisi:
Kuzey ve güneyde kıyıya paralel uzanan dağlar deniz
etkisinin iç kesimlere ulaşmasına engel olmakla
beraber, kıyılarımızın çok yağış almasını sağlar. Ege
Bölgesi’nde ise dağların kıyıya dik uzanması deniz
etkisinin iç kısımlara ulaşmasını sağladığı gibi kıyıdaki
yağışların az olmasına yol açar.
Basınç merkezlerinin etkisi:
Türkiye’nin etrafındaki basınç merkezleri ve hava
kütleleri, rüzgâr ve yağış rejimi üzerinde etkili
olmaktadır.
Yükselti durumu:
Yükselti sıcaklığı etkileyen en önemli elemanlardan
birisidir. Yerden yükseklere çıkıldıkça sıcaklık her 200
metrede 1 derece azalır. Yüksek yerlerde yazların serin,
kışların ise soğuk ve yağışlı geçmesi yükseltiye bağlıdır.
Bunun sonucunda;
Kışın don olayları fazla görülür.
Kışın kar yağışları görülür.
Kar örtüsü uzun bir süre yerde kalır.
Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi uzar.
Not: Üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımada
olmasına rağmen karasal iklimin etki alanı daha
geniştir. Bu durumun temel nedeni dağların kıyının
gerisinden yükselmesi ve nemli hava kütlesinin iç
kesimlere girmesini engellemesidir.
2. Türkiye’de İklim Elemanları
a. Sıcaklık:
Yıllık Gerçek Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı
1. Türkiye’de ortalama sıcaklıklar 3 ile 20 derece
arasında değişir.
www.evrenuzunkaya.com.tr/kpss/index.html
KPSS Coğrafya
2. Güneyden kuzeye doğru sıcaklık değerleri
azalmaktadır (Enlem).
3. Batıdan doğuya doğru sıcaklık azalmaktadır
(Yükselti).
4. Kıyıdan iç kesimlere doğru sıcaklık azalmaktadır
(Deniz etkisi, yükselti).
5. En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu’da, en
yüksek sıcaklıklar güney kıyılarımızda ve
Güneydoğu Anadolu’dadır.
Yıllık İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı
1. İzotermlerin
uzanışı
genellikle
paralellere
uymaktadır.
2. En yüksek sıcaklıklar 21°C ile Güneydoğu
Anadolu’dadır (Enlem, karasallık, Basra alçak
basıncının etkisi, güneyden gelen sıcak hava
kütleleri).
3. En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu’dadır
(Karasallık ve soğuk rüzgârlar).
Not: İndirgenmiş sıcaklık haritalarında yükseltinin
etkisi yoktur. Çünkü indirgenmiş sıcaklıklar tüm
merkezlerin deniz seviyesine göre belirlenen
sıcaklıklarıdır.
Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının
Dağılışı
1. En yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu’dadır
(30-35°C, karasallık, enlem, rüzgârlar).
2. Akdeniz ve Ege bölgeleriyle doğuda Ağrı’ya doğru
uzanan bir şeritte sıcaklıklar 28-30°C’dir.
3. İç Anadolu’nun kuzeyi ile buranın doğu ve
batısındaki şeritte sıcaklıklar 25-28°C’dir.
4. Marmara ve Karadeniz kıyılarında sıcaklık 2025°’dir.
5. En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu’da görülür
(Yükselti, karasallık).
Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamalarının Dağılışı
1. Kıyılarda sıcaklık fazla, iç kesimlerde azdır.
2. Enleme bağlı olarak sıcaklık Akdeniz kıyılarında
10°C’den fazla, Güney Ege kıyılarında 8-9°C’dir.
Kuzey Ege kıyılarında 6-7°C, Marmara ve Karadeniz
kıyılarında 4-6°C’dir.
3. En yüksek sıcaklıklar Akdeniz kıyılarındadır.
4. En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu’dadır.
Not: Doğu Karadeniz kıyılarında nemlilik ve fön
rüzgârına bağlı olarak, Akdeniz’de ise enlem,
denizellik, yükselti ve güneyden gelen sıcak
rüzgârlara bağlı olarak sıcaklıklar yükselir.
Yıllık Sıcaklık Farklarının Dağılışı
1. Kıyılardan iç kesimlere doğru gidildikçe sıcaklık
farkları artar (Denize uzaklık).
2. Doğuya doğru gidildikçe yıllık sıcaklık farkları artar
(Yükselti).
3. Doğu Anadolu sıcaklık farkı 30°C’yi geçer.
4. Sıcaklık farkları en yüksek değere Doğu Anadolu’da
ulaşır (Yükselti).
1/3
Tasarı Eğitim Kurumları
Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü
b. Basınç ve Rüzgârlar:
Türkiye’yi etkileyen basınç merkezleri:
Sibirya Yüksek Basıncı
KPSS Coğrafya
Not: Bağıl nem ekvatorda ve kutuplarda fazladır.
Çöllerde, kıtaların iç kesimlerinde (yaz mevsiminde)
bağıl nem azalır.
Mutlak nem miktarı maksimum nem miktarına eşit
olursa, hava doyma noktasına ulaşır ve bağıl nem %
100 olur.
Asor Yüksek Basıncı
İzlanda Alçak Basıncı
2007 KPSS
Bağıl nem sıcaklıkla ters orantılı, yükseltiyle doğru
orantılı olarak artar.
Basra Alçak Basıncı
Türkiye’yi etkileyen yerel rüzgârlar:
Günlük Rüzgârlar:
Meltem
İmbat
Buna göre, haritada numaralarla gösterilen yerlerin hangisinde yaz mevsiminde bağıl nemin en az
olduğu söylenebilir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Föhn
Not: Yazın Ege Denizi’nde kuzeyden eserek serinletici
etki yapan rüzgârlara etezyen adı verilir.
Soğuk Yerel Rüzgârlar:
Karayel
Yıldız
Poyraz
Sıcak Yerel Rüzgârlar:
Lodos
Kıble
Samyeli (Keşişleme)
c. Nem ve Yağış:
1. Nem
Mutlak Nem
 Havadaki mevcut su buharıdır.
 Denizden uzaklaştıkça, yerden yükseldikçe, kutuplara gidildikçe azalır.
 Gündüz çok, gece azdır. Yazın çok, kışın azdır. Ormanda çok, bozkırda azdır.
Maksimum Nem
 Belli bir sıcaklıktaki hava kütlesinin, o sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarıdır.
 Isınan havanın hacmi genişlediği için nem taşıma
kapasitesi artar. Bu nedenle sıcak havanın maksimum nem düzeyi daha yüksektir.
Bağıl Nem
 Havada bulunan nemin, hava kütlesinin o anda
taşıyabileceği en yüksek nem miktarına oranına
bağıl nem (nispi, oransal nem) denir.
 Havanın sıcaklığı arttıkça hacmi genişleyeceği için
bağıl nem oranı azalacaktır. Yani bağıl nem
sıcaklıkla ters, mutlak nemle doğru orantılıdır.
www.evrenuzunkaya.com.tr/kpss/index.html
2. Yağış
Yağış Biçimleri
1. Yamaç (Orografik) Yağışları:
Kuzey Anadolu Dağları’nın ve Torosların denize bakan
yamaçlarında yaygın olan yağış şeklidir.
2. Yükselim (Konveksiyonel) Yağışları:
Karasal iklim bölgelerimizde yaygındır. En çok İç
Anadolu’da görülür. (Kırkikindi yağışları)
3. Cephe (Frontal) Yağışları:
Ülkemizde en yaygın olanıdır. Akdeniz başta olmak üzere Karadeniz ve Ege bölgelerinde görülür.
En çok yağış alan sahalar: Doğu Karadeniz kıyıları,
Batı ve Orta Toroslar, Batı Karadeniz Kıyıları, Taşeli
ve Teke Platoları, Amanoslar, Menteşe Yöresi,
Hakkâri Yöresi.
En az yağış alan sahalar: İç Anadolu Bölgesi, Gd.
Anadolu’nun güney kesimleri, Iğdır ve Ergene
ovaları, Doğu Anadolu’nun çukur alanları.
Yağış Rejimi
Akdeniz, Ege, Güney
Marmara kıyıları
İç Anadolu Bölgesi
Karadeniz Bölgesi
Erzurum-Kars Bölümü
En Fazla
En Az
Kış
Yaz
İlkbahar
Sonbahar
Yaz
Yaz
İlkbahar
Kış
Not: Sıcaklığın 0°C’nin altına düşme durumu; tarım
ürünlerinin yetişme süresi, yerleşme, konut tipleri,
ulaşım, ticaret ve inşaat gibi faaliyetlerimiz üzerinde
fazlaca etkilidir. Bu durum, Doğu Anadolu’da en
yoğun şekliyle yaşanmakta, Akdeniz ve Ege kıyılarında nadiren gerçekleşmektedir.
2/3
Tasarı Eğitim Kurumları
Türkiye’nin İklimi ve Bitki Örtüsü
3. Türkiye’de İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü
Karadeniz İklimi: Bu iklim, asıl olarak Kuzey Anadolu
Dağları’nın Karadeniz’e bakan yamaçlarında görülür.
Genel özellikleri şöyledir:
Her mevsim yağışlıdır.
Doğu Karadeniz Bölümü’nde maksimum yağış
sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda düşer. Yıllık
yağış miktarı 2000 - 2500 mm dir.
Batı Karadeniz Bölümü’nde de maksimum yağış
sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda düşer. Yıllık
yağış miktarı 1000 -1500 mm dir.
Orta Karadeniz Bölümü’nde ise maksimum yağış
kışın, minimum yağış yazın olmaktadır. Yıllık yağış
miktarı 700 -1000 mm dir.
Karadeniz ikliminin görüldüğü alanlarda kar yağışlı
günlerin ortalaması 18 gündür.
Yıllık ortalama sıcaklık 13-15°C’dir.
Ocak ayı ortalama sıcaklığı 6 - 7°C’dir.
Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 21 - 23°C’dir.
Yıllık sıcaklık farkı 13 -15°C’dir.
Tabii bitki örtüsü ormandır. Yüksek yerlerde Alpin
çayır görülür.
Kuzey Anadolu Dağları’nın güneye bakan kesimlerinde, deniz etkisinin azalması nedeni ile yağışlar
azalır ve sıcaklıklar düşer. Karasal etki görülmeye
başlar. (Kastamonu, Bayburt, Gümüşhane gibi)
Türkiye ormanlarının yaklaşık %25’i Karadeniz
Bölgesindedir. Burada nem ve yağış fazla
olduğundan çeşitlilik fazla, bitki örtüsü gürdür. Bu
ormanlar; Doğudan batıya, alçaktan yükseğe,
kuzeyden güneye doğru, yağışın değişmesine
paralel olarak farklılaşır.
Akdeniz İklimi: Bu iklim tipi, ülkemizde en belirgin
olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle birlikte, Ege ve
Marmara bölgelerinde de etkili olmaktadır.
Genel özellikleri şöyledir:
Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
Maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın düşer.
Yaz ve kış yağışları arasındaki fark oldukça fazladır.
Yıllık yağış ortalaması 600 - 1000 mm arasında
değişir.
Yıllık sıcaklık ortalaması 18 - 20°C’dir.
Ocak ayı ortalaması 8 - 10°C, Temmuz ayı
ortalaması ise 28 - 30°C’dir.
Yıllık sıcaklık farkı 15 - 18°C arasında değişir.
Ege Bölgesi’nde dağların kıyıya dik uzanması,
Akdeniz ikliminin iç kesimlere sokulmasını
sağlamıştır.
Marmara’da görülen Akdeniz ikliminde, yazlar
Akdeniz kıyılarına göre daha serindir. Kışlar ise
soğuk ve karlı geçer.
Akdeniz ikliminin karakteristik bitki örtüsü zeytin,
zakkum, mersin, kocayemiş, defne, kekik, vb.
bitkilerden oluşan makilerdir. Bunlar Akdeniz’de
www.evrenuzunkaya.com.tr/kpss/index.html
KPSS Coğrafya
700-800 metrelere, Ege’de 500-600 metrelere,
Marmara’da ise 300-400 metrelere kadar çıkabilir.
Bu durum enlemle alakalıdır. Akdeniz iklim
sahasında kızılçam ve sedir ağaçları da yaygındır.
3. Karasal İklim: Ülkemizde karasal iklim, İç Anadolu,
Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile
İçbatı Anadolu Bölümü’nde görülür. Ancak karasal
iklim, bu bölgelerde bazı farklılıklar gösterir.
Genel özellikleri şöyledir:
Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
İç Anadolu Bölgesi’nde maksimum yağış
İlkbaharda, minimum yağış yazın düşer.
İç Anadolu’da ortalama yağış 300 - 400 mm’dir.
(Yüksek yerlerde 500 - 600 mm’yi bulur)
İç Anadolu’nun kış sıcaklık ortalaması 1 - 2°C, yaz
sıcaklık ortalaması 22 - 23°C, yıllık sıcaklık
ortalaması ise 10 - 12°C’dir.
Ege Bölgesi’nin İç batı Anadolu Bölümü’nde
yağışlar kıyıya nazaran çok azdır.
Doğu Anadolu’nun kuzeydoğu kesiminde yıllık
sıcaklık ortalaması 4 - 6°C’dir.
Kuzeydoğu Anadolu’da kış sıcaklık ortalaması -7, 10°C, yaz sıcaklık ortalaması 17 - 19°C’dir.
Yıllık yağış miktarı 500 - 600 mm’dir.
Kuzeydoğu Anadolu’da maksimum yağış ilkbaharda
ve yazın, minimum yağış kışın görülür.
Güneydoğu Anadolu’da ise ortalama yağış 400 700 mm’dir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kış mevsimi pek
donlu geçmemekle beraber, yaz mevsiminde
şiddetli kuru sıcaklar egemendir.
Güneydoğu Anadolu’da yıllık ortalama sıcaklık 15 16°C, kış sıcaklığı 3 - 4°C, yaz sıcaklığı ise 30 - 35°C
dir.
Güneydoğu Anadolu’da maksimum yağış kışın,
minimum yağış yazın düşmektedir.
Karasal iklim sahasının hakim bitki örtüsü kurakçıl
otlardan oluşan bozkır bitki topluluğudur.
Bozkırların insanların meşe ormanlarını tahrip
etmesi sonucu oluşmuş olanlarına antropojen
bozkır denir. Erzurum-Kars Bölümü’nde çayır bitki
örtüsü görülmektedir.
2008 KPSS
İklim Özellikleri göz önüne alındığında, aşağıdaki
ovalardan hangisinde, tarımsal ürün çeşidinin
diğerlerinden daha az olması beklenir?
A) Gediz
B) Bursa
C) Konya
D) Çarşamba
E) Çukurova
3/3

Download Report