Slayt 1 YARA İYİLEŞMESİ Yrd.Doç.Dr. Burak Veli Ülger Slayt 2 YARA Doku bütünlüğünün bozulmasıdır. Cerrahi ya da travmatik olabilir. Slayt 3 • Akut Yara: Onarım süreci düzenli ve zamanında gelişir. Anatomik ve fonksiyonel bütünlük daha iyi kazanılır. Slayt 4 • Kronik Yara: Onarım düzenli ve zamanında olmadığı için, yeterli anatomik ve fonksiyonel düzelmenin olmadığı yaralardır. Slayt 5 YARA İYİLEŞMESİ TİPLERİ • • • Slayt 6 Primer İyileşme Sekonder İyileşme Tersiyer İyileşme Primer İyileşme • Yara kenarlarının sütür, stapler veya tape ile biraraya getirilmesiyle oluşur. • Sonuçta minimal skar oluşur. Slayt 7 Sekonder İyileşme • Açık bırakılan yaranın, -Kontraksiyon -Granulasyon -Epitelizasyon ile kapanmasıdır. • Daha büyük skar oluşur. • Yara kapanması başarılamaz ise Kronik yara oluşur. Slayt 8 Tersiyer İyileşme • Gecikme, aşırı doku nekrozu,yabancı cisim ve kontaminasyon olan yaralarda, enfeksiyon gelişmesini önlemek için yaranın birkaç gün sonra kapatılmasıdır. Slayt 9 İyileşme tipine Göre Yaranın Mekanik Gücü • Yara iyileşmesinden sonra Yara Gerilim Kuvveti, Sağlam dokunun gerilim kuvvetinin en fazla%80’ine ulaşabilir. Slayt 10 Yara İyileşmesi Travma ile başlatılan hücresel ve biyokimyasal olayların yeni doku oluşumuyla sonuçlanmasıdır. Slayt 11 • Birbiri üzerine binen 3 aşamadan oluşur: -Hemostaz ve inflamasyon -Proliferasyon -Maturasyon ve Remodelling Slayt 12 Hemostaz • Damar hasarı sonucu kanama oluşur. • Refleks olarak vazokonstruksiyon olur. • Trombositler ilk tıkacı oluşturur. • Daha sonra, Fibrin tıkaç oluşturulur. Slayt 13 İnflamasyon • Trombositlerden salınan -IGF-1 -TGF-α -TGF-β -PDGF gibi sitokinler, nötrofil ve fibroblastları yara’ya çekerler. Slayt 14 İnflamasyon • İlk 24 saat içinde, yarada Nötrofiller hakim olur. • Nötrofillerin primer görevi, bakterilerin ve doku debrislerinin fagositozudur. • Ayrıca, çeşitli enzim ve sitokinlerin de salınmasından sorumludur. Slayt 15 İnflamasyon • 24-48 saat sonra, yarada hakim olan hücreler Makrofaj’lardır. • Hücre artıklarını fagosite ederler. • TGF-β,IGF-1,EGF vb. sitokinler salgılayarak hücre proliferasyonu, matriks sentezi ve anjiogenezi düzenlerler. Slayt 16 Proliferasyon • Fibroblastlar için en önemli kemotaktik faktör PDGF’dir. • Kollajen’in sentez edildiği dönemdir. • 5-7. günlerde kollajen sentezi pik yapar. • Yara gerginliğinin arttığı dönemdir. Slayt 17 Proliferasyon • Anjiogenez ve epitelizasyon da gerçekleşir. Slayt 18 Maturasyon ve Remodelling • Sentez edilmiş olan Kollajen’in yeniden düzenlenmesiyle karakterizedir. • Serin Proteaz ve Matriks Metallo Proteazlar tarafından yıkılır. • Kollajen yapımı ve yıkımı arasında denge oluşur. • İnflamatuar hücreler giderek azalır. Slayt 19 Maturasyon ve Remodelling • Erken dönemde matriks iskeleti Tip 3 kollajen ve Fibronektin’den oluşur. • Nihai matriks iskeleti ise Tip 1 kollajen tarafından oluşturulur. Slayt 20 Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar • Epitelizasyon: Deri veya mukozada tam kat olmayan yaralanmalarda, keratinositlerin migrasyonu ve çoğalması ile defektin kapatılmasıdır. • 48 saatten az bir sürede tamamlanır. Slayt 21 Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar • Yara kontraksiyonu: Doku kaybı olan yaralarda, yara kontraksiyonu ile yara küçültülmeye çalışılır. • Myofibroblastlar tarafından gerçekleştirilir. • 5. günde başlar, 39. günde tamamlanır. Slayt 22 Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar • Yara kontraksiyonu: Açık yaraların kapanmasında yaklaşık %80 etkilidir. Daha çok deformite ve fonksiyon bozukluğuna yol açar. Slayt 23 Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar • Bağ Doku Matriks Birikmesi Fibroblastlar tarafından gerçekleştirilir. Bağ dokusu matriksini: -Kollajen -Proteoglikanlar -Elastin -Fibronektin -Laminin oluşturur. Slayt 24 Kollajen Sentezi • 19 ayrı kollajen tipi var. • 3 polipeptid zincirden oluşur. • Her zincir yüksek frekansla tekrarlayan Glisin-Prolin-X sekanslarından oluşur. • X, sıklıkla Hidroksiprolin’dir. Slayt 25 Kollajen Sentezi • Kollajen sentezinde, hidroksilasyon basamağı çok önemli. Yapının kararlılığını sağlıyor. • PirolenHidroksilaz enziminin kofaktörü Askorbik asit’tir. • Vit C eksikliğinde Skorbüt oluşur. Slayt 26 Kollajen Sentezi • Prokollajen, GER’den ektstrasellüler alana sekrete edildikten sonra, ProkollajenC/N proteinaz ile propeptidler ayrılır. • Lizil oksidaz, kollajen proteinleri arasında çapraz bağlar yapar ve Kollajen Fibrilleri oluşur. Slayt 27 Kollajen Sentezi • Lizil oksidaz’ın fonksiyon gösterebilmesi için Bakır’a ihtiyacı vardır. • D penisilamin ve β amino propio nitril tarafından inhibe edilir. Slayt 28 Kollajen Sentezi • Normal dermiste %80 Tip 1 kollajen, %20 Tip 3 kollajen bulunur. • Yara iyileşirken, ilk 3-4 gün Tip 3 Kollajen fazla iken, daha sonra Tip 1kollajen baskın hale geçer. Slayt 29 Yara İyileşmesinde Sitokinler • • • • Slayt 30 Sitokinler, hücreler arası iletişimi sağlarlar. Endokrin: IGF-1 Parakrin: PDGF, TGF-β Otokrin: Yara İyileşmesinde Sitokinler • • • • • • PlateletDerivedGF Transforming GF-β Fibroblast GF Epidermal GF KeratinositGF … Slayt 31 İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri • Yara iyileşmesi sırasında gerçekleşen tüm reaksiyonların en önemli sonucu Yara Gerilim Kuvveti’nin normal düzeyine getirilmeye çalışılmasıdır. Slayt 32 İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri • Yara iyileşmesinin erken döneminde Yara Gerilim Kuvvetine katkıda bulunan en önemli faktör, epitel hücreleri,fibroblastlar ve endotel hücreleri ile, Fibrin-Fibronektin kompleksi arasındaki kohezyon kuvvetidir. Slayt 33 İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri • Kollajen fibrillerin oluşmasıyla birlikte, yara gerilim kuvveti hızla artar. • Postoperatif 4-6. günden sonra yara gerilim kuvveti hızla artarak,14-16.günde en yüksek değere ulaşır. Slayt 34 İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri • Farklı dokularda yara iyileşme hızları farklıdır. • Fasyada, orijinal gerilim kuvvetinin %50sine 50 günde, %80 ine 6 ay-1 yılda ulaşılır. • Yara gerilim kuvveti, orijinal dokunun gerilim kuvvetinin en fazla %80’ine ulaşabilir. Slayt 35 Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler • Genel Faktörler: -Yaş: Eşlik eden hastalıklara bağlı olarak -Anemi: Oksijenasyonu bozarak -Kotikosteroidler: İnflamasyonu baskılayarak -Sitotoksik ilaçlar:Hücre proliferasyonun engelleyerek -DM: Erken inflamasyon aşamasında bozulma olur -Malnutrisyon:Hipoproteinemi. Korunmak için Enteral / parenteral beslenme Slayt 36 Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler • Genel Faktörler: -Sarılık -Obesite -Kompanse Oligemi/Hipoksi -Malign hastalıklar -Enfeksiyon -Vitamin Eksiklkleri: VitC/A/E/B2/B1/B6 -Eser Element Eksiklikleri:Çinko,Bakır -Genetik ve immünolojik sorunlar Slayt 37 Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler • Lokal Faktörler: -Kan akımı -Denervasyon -Hematom -Lokal enfeksiyon -Mekanik stres -Koruma -Cerrahi teknik -Sütür materyali ve tekniği -Doku tipi