Doc dr Ljiljana Cvejanov Kezunović Medicinski fakultet u Podgorici  efektivna jedino ukoliko postane zajednički projekat porodičnog ljekara, njegovih saradnika, rukovodilaca u zdravstvu i pacijenata.  U protivnom prevencija može da bude neprijatna, loše vođena i može da rezultira zavisnošću, podređenošću, anksioznošću. Zadatak porodičnog ljekara  da unaprijedi i čuva zdravlje svog pacijenta i porodice.  Kao i kod liječenja, važno izgraditi odnos povjerenja,  Jasno razumijevanje svojih uloga Ograničenja  Ne odnosi se samo na medicinski aspekt Green LA, Fryer GE Jr, Yawn BP, Lanier D, Dovey SM. The of medical care revisited. N Engl J Med. 2001;344:2021–2025. ecology  Pacijentova predstava o zdravlju, - da nisam bolestan, - da mogu slobodno da uživam u životu bez ograničenja, doktorovih savjeta, lijekova, bez mijenjanja stila života, - da sam stalno sposoban da savladavam životne izazove,  Prevencija mora da se prilagodi socijalnom, kulturnom, psihološkom profilu, Ponekad treba uticati da pacijent promijeni “point of view”,    Ne treba biti isključiv, kao da smo vlasnici cijele istine, Preventivna akcija kao rezultat dogovora između doktora (profesionalca) i pacijenta (kao ličnosti, a ne samo jedinke koja je izložena riziku)  Promocija zdravlja: akcija usmjerena ka čuvanju i unapređenju zdravlja uopšte, bez patoloških pojava.   Primarna prevencija: usmjerena na zdrave ljude i dijelom se preklapa sa promocijom zdravlja.  Sekundarna prevencija (uglavnom rana dg) usmjerena je ka ljudima koji su već bolesni i ima za ciilj zaustavljanje progresije bolesti.    Tercijarna prevencija pokušava da smanji štetne posljedice bolesti. Kvaternerna prevencija, demedikalizacija. U planiranju i provođenju preventivnih strategija nailazi na više problema: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Loši zakoni u zdravstvu, Pretjerana očekivanja, Promotivne i preventivne intervencije koje nisu zasnovane na dokazima, Loša saradnja, Mnogo osoba sa različitim, preklapajućim rizicima, Potreba da se odrede prioriteti jer ne može sve da bude obuhvaćeno, Preskupa farmakološka prevencija.  Ne mogu sve bolesti da budu prevenirane, samo bolesti sa poznatim uzrokom ili one čija stanja mogu da budu promijenjena, Uspješna je samo ako se ništa ne dogodi pacijentu, Pogodne za one pacijente sa definitivnim rizikom, ali koji neće neminovno oboljeti ako se prevencija ne provede, Preventivne mjere nikad ili rijetko nisu 100% uspješne ili bez rizika, neki ljudi će ipak oboljeti ili će trpjeti zbog neželjenih efekata prevencije, Preventivne mjere neće moći da zaustave razvoj bolesti kod starih ljudi, Nije uvjek tačno da je prevencija jeftinija od liječenja. Prevencija često ima “nevidljive”rezultate za pojedinca, za razliku od liječenja, Sekundarna prevencija je mnogo vidljivija jer ukazuje na bolest rano i lakše se terapijski interveniše, Poznato je da ljudi sa manjim rizicima radije sarađuju (inverse care) u screening programima. Zadatak je porodičnog ljekara da usmjeri svoje napore na rizike koji zaista mogu da budu izbjegnuti i bolesti prevenirane. Poželjna je skala rizika (zavisno od sredine, populacije, ekonomskih mogućnosti...). Najvažnija je sposobnost da se intervencije prilagode potrebama pacijenta, da se dobro izbalansiraju njihova očekivanja, društvene tendencije i klinička racionalnost mjera. Korisnije je ohrabriti kod pacijenta odluku da nešto učini ili promijeni, nego da pasivno prihvata dati savjet. Izuzetno je važno upoznati ga sa prednostima i nedostacima predloženih intervencija. 2. U sekundarnoj prevenciji: Kao profesionalac i kao građanin, mora da promoviše lično zdravlje, ima probleme koji mogu da utiču na zdravlje. 1. 2. 3.     Mora da daje informacije o uzrocima bolesti, odvraća od opasnih navika, …da uči ljude da prepoznaju uzroke bolesti iz životne i radne sredine, …da ohrabruje inicijative koje predlažu eksperti (vakcinacije npr.), …da pomaže pacijentima da izaberu najbolji put akcije shodno njihovim potrebama, očekivanjima, zadatim vrijednostima. 4. Da radi na ranoj dijagnostici, Da provodi dobro koncipirane strategije, Da svojom aktivnošću motiviše pacijente da daju prednost preventivnim intervencijama koje izvode relevantne organizacije, Da objasni svojim pacijentima koje prednosti i nedostatke za njih ima učešće u preventivnim intervencijama, 3. U tercijernoj prevenciji: U cilju sprečavanja komplikacija već postojećih bolesti,  Da organizuje (ne samo farmakološku) terapiju, da sarađuje sa ostalim nivoima z.z.  Da provjerava da li je pacijent prihvatio terapiju, kako se ona provodi, da prati sporedne i neželjene efekte i njene rezultate. 4. U kvaternernoj prevenciji (prevenciji medikalizacije) u ulozi odbrane svojih pacijenata.  a. b. Dvije vrste strategija: Populacione strategije i Strategije za visoko rizične grupe Planiraju se sljedeće aktivnosti: 1. Identifikuju se aktivnosti koje treba da se preporuče svim pacijentima, 2. Identifikuju se aktivnosti koje treba da se preporuče pacijentima koji su u riziku, 3. Identifikuju se pacijenti koji bi trebalo da se podvrgnu preventivnim mjerama, 4. Liste se popunjavaju na osnovu dogovora ili aktivnim zvanjem, 5. Registrovanje rezultata preventivnih aktivnosti 6. Liječenje pacijenata koji su bili pozitivni na testiranju 7. Planiranje praćenja pacijenata sa pozitivnim testovima. 1. Slučajni intervju (“oportunistički”): - predstavlja se osobi koja je došla u ordinaciju zbog raznih problema, Prednosti: jednostavnost, intervencija je manje nametljiva. Mane: ograničena je na pacijente koji dolaze na preglede, rizik od naopake brige (increase care law applying) 2. Aktivni poziv (program u praksi): - porodični doktor poziva pacijente na kontrolu ili intervenciju, Prednosti: uključuje pacijente sa velikim rizikom. Mane: vrlo zahtjevno, potrebno planiranje, nametljivo.  Kliničar obično vidi pacijenta i interveniše kad se već desio događaj, bolest, povreda.  Porodični ljekar često vidi pacijenta koji je u riziku od iste bolesti, povrede, pa je manje upadljiv. Imaju različite ciljeve:  Kliničar nastoji da izbjegne ponovno javljanje bolesnog pojedinca.  Porodični ljekar nastoji da prevenira bolest kod svih svojih pacijenata u riziku.  Način na koji se preventivne stratehije nude pacijentu je različit u odnosu na druge službe.  Porodični doktor ponudi pojedincu da se uradi preventivna aktivnost, s tim što mu objasni odnos prednosti i rizika, na dokazima zasnovano.  Najčešći pristup je isticanje onog što nedostaje ili je loše i objašnjavanje rizika šta može da se desi ako se ne preduzmu preventivne mjere.  To je i tehnički i etički problem, jer sugeriše pacijentu rješenje o kojem zna više kao stručnjak.