HOLISTIČKI PRISTUP STARIJIM DR SNEŽANA MIĆANOVIĆ PROCES Starenje je fiziološki proces svojstven živoj materiji, uslovljen samim trajanjem života   Biološko Patološko  Prevencija starenja :  PROMOCIJA ZDRAVLJA I ZDRAVIH STILOVA ŽIVOTA A s p e k t i s t a r e nj a Podjel a starosti 60 -64 godine uvod u starost 65 – 74 godine mladi stari 75 – 79 godina 80 i više godina BIOLOŠKI MEDICINSKI stari PSIHOSOCIJALNI stari stari U CRNOJ GORI UČEŠĆE STARIJIH OD 65 GODINA U UKUPNOJ POPULACIJI IZNOSI 11,95 %  OBOLJENJA KOJA SE ČEŠĆE JAVLJAJU SA STARENJEM PATOLOŠKA STANJA KOJA SE ČEŠĆE SREĆU U STARIJEM ŽIVOTNOM DOBU           S T A R E NJ A FIZIČKE PROMJENE KOJE SE JAVLJAJU SA STARENJEM  Opšti izgled i koža Čula KVS Respiratorni sistem Gastro-inestinalni trakt Urogenitalni sistem Nervni sistem Koštano-mišićni sistem Endokrini sistem Imunološki sistem         Aterosklerotična KVS i cerebro vaskularna multiinfarktne demencije, senilna demencija Diabetes mell. typ II Katarakta Osteoartritis, osteoporoza, frakture femura Parkinsonova bolest Depresija i suicid Benigna hipertrofija prostate Herpes zoster SPECIFIČNOSTI PREGLEDA STARIJIH PACIJENATA GERIJATRIJSKA PROCJENA  Multidimenzionalan, multidisciplinaran dijagnostički proces CILJEVI GERIJATRIJSKE PROCJENE Pribavljanje informacija o:     Koristi se za određivanje medicinskih, funkcionalnih i psihosocijalnih problema i sposobosti starih  Pravljenje opsežnog plana za terapiju i dugotrajno praćenje        Tekućim simptomima, bolestima,sindromima Reviziji lijekova, indikacija i nuspojava Pružaocima zdravstvene njege Životnim ciljevima i nivou zdravstvene promocije Životnom okruženju vezanom za pacijentovu funkcionalnost i prognozu Socijalnom i cjelokupnom funkcionisanju Nemedicinskim mogućnostima i povoljnostima Kognitivnom statusu, mobilnosti i ravnoteži Prehrambenom statusu Emocionalnom zdravlju Održavanju zdravlja /preporuka – http: /meded. Uscd. Edu./ index. Html / SPECIFIČNOSTI ANAMNEZE     Posvetiti dovoljno vremena Uvažiti moguće poremećaje sluha, govora i mišljenja Uzeti iscrpnu anamnezu Po potrebi – heteroanamnezu SPECIFIČNOSTI FIZIKALNOG PREGLEDA obratiti pažnju na kožu i sluzokože vid,sluh, respiratorni i KVS sistem mišićni sistem abnormalnosti u hodu, stopala stabilnost      PROBLEMI - PRATIOCI GERIJATRIJSKOG BOLESNIKA     Poremećaji intelektualnih funkcija Pojava nestabilnosti i padova Nepokretnost i inkontinencija Rizici od nepoželjnih reakcija lijekova STANDARDIZOVANI PREGLED MINI MENTALNOG STATUSA ( MMS ) P i t a nj a max broj bodova ________________________________________ 1.Koja je ovo godina,/ sezona, mjesec / ? 3 Koji je danas datum? 1 Koji je ovo dan u sedmici? 1 _____________________________________________ 2 U kojoj zemlji /gradu /se nalazimo? 3 Koja je ovo zgrada / bolnica/ ? 1 Na kojem spratu se nalazimo? 1 _____________________________________________ 3. Nabrojaću tri predmeta,zelim da ih Vi ponovite: Lopta Auto Čovjek Molim ponovite Molim Vas zapamtite te tri stvari, jer ću Vas uskoro zamoliti da ih ponovite 3 ______________________________________ 4. Spelujte rijec svijet. Sada je izgovorite naopačke 5 MMS MMS Sada recite koja su to tri objekta koja ste trebali da zapamtite (Lopta, Auto, Covjek) 3 ____________________________________________ 6. Pokazite svoj ručni sat i pitajte kako se to zove 1 __________________________________________ 7. Pokažite olovku i pitajte kako se to zove 1 __________________________________________ 8. Želim da ponovite frazu NIŠTA AKO ILI ALI 1 ________________________________________ 9. Pročitajte riječi na ovoj stranici, pa uradite ono što se traži ( ZATVORITE OČI ) 1 __________________________________________ 5. 10. Uzmite papir u svoju desnu / lijevu ruku,presavijte ga jednom sa obje ruke i stavite na pod 1 _________________________________________ 11. Napisite citavu recenicu na tom komadu papira 1 _________________________________________ 12. Precrtajte ovaj crtez 1 ___________________________________________ Ukupno 30 R E Z U L T A T I M MS - a  Normalna spoznaja 27 – 30 Blago pogoršanje 20 – 26 Umjereno pogoršanje 10 – l9 Ozbiljno pogoršanje 0- 9 K O N F U Z N A S T ANJ A Akutna ili kao pogoršanja hroničnih oboljenja KLINIČKA SLIKA  Uznemirenost,dezorijentacija, poremećaj pažnje, pamćenja, nesanica,često agresivnost UZROCI  Psihička i fizička trauma  Odgovor na stres / gubitak drage osobe /  Dejstvo lijekova / antiholinergici, antikonvulzivi,antiparkinsonici /  Apstinencijalni sindrom /alkohol, sedativi, hipnotici, barbiturat i/ DEPRESIJE K o n f u z n a s t a nj a  U tretmanu – fokusiranje na u z r o k  Detaljan p r e g l e d i p r o c j e n a  Medikamentna terapija:  Diasepini u malim dozama /oprez ,moguće pogoršanje konfuznog stanja sedativnim i hipotenzivnim dejstvom /    25 % depresivnih bolesnika stariji od 65 godina Sklonost suicidu Žene obolijevaju 2 puta češće   S I K E K S – spavanje I – interes aktivnosti K – krivica E – energija K – koncentracija koncentracije A – apetit P – psihomotorika S - samoubistvo A P S kriterijumi - rano jutarnje buđenje / - smanjeno zanimanje za ranije - neopravdan osjećaj vlastite krivice - neprekidan umor - konfuzija, usporen tok misli,pad - smanjen,nekad pojačan, mršavljenje - psihomotorna retardacija,ev. agitiranost - misli o smrti i samoubistvu DEPRESIJE Glavni simptomi  Depresivno rapoloženje  Gubitak interesa i dobrog raspoloženja  Nesposobnost emocionalnog reagovanja na prijatne nadražaje  Smanjenje energije Dodatni simptomi  Smetnje koncentracije , spavanja, apetita, želje za seksom, psihomotorna retardiranost, ili agitiranost, misli o samoubistvu Depresivne epizode traju najmanje dvije nedjelje  Blaga, srednja, teska  Teska / v e l i k a / depresija ima sve glavne i najmanje 4 dodatna znaka,traje više od dvije sedmice i ometa socijalno funkcionisanje  Lako joj se pridružuju psihotični znaci SKALA GERIJATRIJSKE DEPRESIJE Pitanja se odnose na prethodnu nedjelju Odaberite najbolji odgovor 1. Da li ste zadovoljni svojim životom Ne 2. Da li ste umanjili mnogo svojih aktivnosti ne 3. Imate li osjećaj da Vam je život prazan ne 4. Da li se stalno dosađujete ne 5. Da li ste najveći dio vremena u dobrom raspoloženju Ne 6. Da li se plašite da će se desiti nešto loše ne 7. Da li se osjećate srećnim najveći dio vremena R e z S K A L A G ER I JA T R I J S K E D E P R E S I J E 8. Da li se često osjećate bespomoćnim 9. Da li radije ostajete kod kuće, nego da izađete i radite nešto novo 1o.Da li imate više problema s pamćenjem nego većina 12.Da li se sada osjećate prilično nekorisnim 11.Da li mislite da je divno biti živ 13.Da li ste puni energije 14 Da li smatrate da je Vaša situacija beznadežna Da ne Da Da ne ne Da ne da Ne da Ne Da ne . Odgovori u b o l d u govore da se radi o depresiji /Po Yesavage J.A.l983./ DEMENCIJA        Postepen, progresivan tok sa smanjenjem intelektualnih funkcija, uz očuvanu svijest Poremećaj pamćenja Gubitak sposobnosti logičkog i apstraktnog mišljenja Dezorijentacija Promjena karakteristika ličnosti Socijalna izolacija Često udružena sa aterosklerozom, dijabetesom, HTA i sl. u l t a da Da Da Da da Da da Ne t Rezultat veći od 5 ukazuje na depresiju i traži dodatna ispitivanja Rezultat veći od 1o govori da se vjerovano radi o depresiji Liječenje : triciklični antidepresivi / hipotenzija, kardiotoksični efekat/  Selektivni inhibitori preuzimanja serotonina  Psihoterapija Psihijatru slati: teška depresivna stanja sa psihotičnim simptomima  Teške depresije, povezane sa zloupotrebom alkohola  Sa napadima panike, agitiranošću, bipolarne, sa samoubilačkim mislima, ponavljane depresivne epizode  Ako se ne postigne kliničko poboljšanje za 8 sedmica Demencija Najčešći oblici - vaskularna demencija Alzheimerova bolest Reverzibilne demencije: Dejstvo lijekova Depresije Metabolički poremećaji Intrakranijalni ekspanzivni procesi Hronična respiratorna i srčana insuficijencija, Hipotireoidizam Dugotrajne anemije Ponavljane hipoglikemije Nedostatak vit. B12 i folne kiseline ALZHEIMEROVA BOLEST VASKULARNA DEMENCIJA Promjene krvnih sudova moždanih ili ekstrakranijalnih krvnih sudova Hronična srčana insuficijencija Fibrilacija atrija Suženje vertebralnih ili karotidnih aterija Progresivno, ireverzibilno, degenerativno oboljenje Početak : p o s t e p e n, neprimijetan, u s r e d nj e m životnom dobu Simptomi: promjene mentalnih funkcija ,/očuvana motorika/ Zaboravnost, disfazija, apraksija, agnozija Promjene ponašanja i karaktera Gubitak inicijative,potištenost, strah Dg: pojava simptoma tri mjeseca od preležanog moždanog udara Simptomi: naglo pogoršanje intelektualnih fukcija Diskretne hemipareze, centralni n. facialis Nesigurnost i padovi Depresivna stanja, promjene raspoloženja Gubitak kognitivnih funkcija traje godinama Završava gubitkom svih intelektualnih sposobnosti Iskrivljene percepcije – pogrešna prepoznavanja Gubitak samostalnog fukcionisanja Potpuna ovisnost L i j e č e n j e: t e r a p i j a o s n o v n e b o l e s t i PROBLEM NESTABILNOSTI I PADOVA PROBLEM NEPOKRETNOSTI U z r o c i:  Opšta slabost, bolovi, poremećaj ravnoteže, psihički problemi  Neurološki problemi, bolesti lokomotornog aparata, depresivna stanja, jatrogeni efekti T r e t m a n:  Liječiti osnovnu bolest / stanje /  Odgovarajuća pomagala  Prevencija dekubitusa  Rane vježbe i pokreti  Prevencija venske tromboze  Pravilna njega i ishrana, rano ustajanje  Prevencija inkontinencije Više od trećine starijih od 65 godina pada svake godine Značajan faktor morbiditeta i mortaliteta u gerijatriji Uzroci:  Poremećaji vida  Oslabljen sluh  Nemogućnost procjene udaljenosti  Stanje nakon CVI, vertigo, sinkopa, mikturaciona sinkopa  Jatrogeni poremećaji / lijekovi /  Neodgovarajući ambijent Procjena opasnosti od padova URINARNA INKONTINENCIJA Unutrašnji faktori      Upotreba lijekova /provjera korištenih lijekova…/ Sluh / cerumen, upotreba slušnih aparata / Vid / redovan pregled oftalmologa, naočare…/ Noge / odgovarauća obuća, higijena stopala…/    L i j e č e nj e: Vanjski faktori     Okruženje stare osobe, okolina kuće, stepenice,ograde… Osvjetljenje, Podovi, kuhinja, kupatilo… Funkcionalna / incontintentio spuria/, Spastična / neurogena / Prepunjenost mokraćne bešike Stres incontinentio     Pronaći i tretirati uzrok Savjetovati restrikciju tečnosti pred spavanje Izbjegavati jaku sedaciju Redovno prazniti bešiku Kad je moguće, izbjeći kateterizaciju R A C I O N A L N O P R O P I S I V A NJ E LIJEKOVA Preporuke polimorbiditet – velika potrošnja lijekova  Dobro upoznati svoga pacijenta  Dobro razmisliti o opravdanosti uvođenja novog lijeka  Dobro upoznati farmakološke osobine lijeka  Razmisliti o mogućim alternativama među lijekovima  Uvijek početi malim dozama / p o l o v i n o m / od one koju dajemo mlađoj osobi  Uvijek pregledati k u ć n e a p o t e k e , posebno preparate koji se kupuju bez recepta R i z i k od pojave n e ž e l j e n i h r e a k c i j a Loša apsorpcije lijekova / moguće hipodoziranje/  Neravnomjerna raspodjela lijeka u tkivima i organima  Poremećen metabolizam i eliminacija lijeka  Kumulacija u plazmi / predoziranje /  Rizik od intoksikacije, neželjenih dejstava i alergija  PREVENCIJA U GERIJATRIJI Prevencija starosti počinje u djetinjstvu, razvijanjem zdravih stilova života i p r o m ocijom zdravlja Preventivni programi u starosti imaju za cilj :     Održavanje vitalnosti i funkcije organskih sistema Osposobljavanje za samostalan život Sprečavanje psihičkih rizika i usamljenosti Poboljšanje kvaliteta života S e k u n d a r n a p r e v en c i j a Primarna         prevencija Savjetovanje o zdravom načinu življenja Prevencija /odvikavanje/ od štetnih navika/ pušenje, alkohol/ Provodjenje fizičke aktivnosti Pravilna i racionalna ishrana, regulisanje tjelesne mase Prevencija nasilja, zanemarivanja starih Prevencija pojave suicida Provodjenje imunizacije Prevencija masovnih hroničnih nezaraznih bolesti/ koronarna bolest, hipertenzija, osteoporoza…./ Traganje za predkliničkim oblicima bolesti – Koriste se provjereni, pouzdani testovi – Primjer:           Žene: PAPA svakih 1-3 godine Dojka: samopregled - nakon 4o god:. pregled dojke kod ljekara 1 puta godišnje - mamografija na 1 – 2 godine Debelo crijevo: nakon 4o god. 1put godišnje digito rektalni pregled Prostata :nakon 45 godine 1 puta godisnje digitorektali preled - nakon 45 godine 1 x godisnje PSA Koža: pracenje promjena na kozi i pigmentnih tvorevina Dijabetes:Pracenje ŠUK 1 put godišnje Hiperlipemije: holesterol na 5 godina HTA : mjerenje TA jedanput godišnje Vid : nakon 5o god,visus i intraokulrni pritisak kontrolisati na 3 godine Usna duplja:provjera stanja zuba Kocijan, M:Preventiva pri starostniku,Druzinska med.,Ljubljana, 2002. U L O G A T I M A PORODIČNOG LJEKARA U ZDRAVSTVENOJ ZAŠTITI STARIH Tercijarna prevencija VRŠI KONTINUIRANI NADZOR I BRIGU O STAROJ POPULACIJI Liječenje bolesti Sprječavanje komplikacija PREVENTIVNI PROGRAMI Rehabilitacija DIJAGNOSTIKA I LIJEČENJE NJ E G A ULOGA TIMA PORODIČNOG LJEKARA U ZZ STARIH ULOGA TIMA PORODIČNOG LJEKARA U Z Z STARIH          Psihološka podrška Odvikavanje od loših naviika Pravilna i racionalna ishrana Fizička aktivnost Fizička sigurnost Redovan odmor i san Opstipacija Kontrola upotrebe lijekova Njega SAVJET NIKADA NE TREBA ZAUZIMATI NEGATIVAN STAV U ODNOSU NA GERIJATRIJSKOG BOLESNIKA, BEZ OBZIRA NA NJEGOVE GODINE I PROGNOZU BOLESTI ! Potrebno je ostvariti saradnju sa porodicom starog pacijenta, kao i sa njemu bliskim osobama  Ostaviti ga u krugu porodice kad je god to moguće  Ostvariti kontakte sa višim nivoima zz, sa društvenom zajednicom, centrima za socijalno staranje, humanitarnim organizacijama… 