Zakonska i tehnička regulativa - Društvo za zavarivanje Bosne i

e-Glasnik DZBiH | #3 | 2014
Zakonska i tehnička regulativa
Tehnička regulativa za zavarene konstrukcije –
Projektovanje i izgradnja - Osnove
U vezi sa uvodnom riječi na početku e-Glasnika, namjera nam je u ovome
broju dati osnovni pregled i istači značaj tehničke regulative koja tretira ili
definira zahtjeve u vezi sa projektovanjem i izgradnjom „odgovornih“
zavarenih konstrukcija.
Šta je to „odgovorna“ zavarena konstrukcija?
Zavarene konstrukcije nazivaju se one konstrukcije kod kojih je primijenjena
tehnologija zavarivanja za spajanje elemenata konstrukcije (pozicija, pod-sklopova,
sklopova). Zbog problema mogućeg slabljenja na mjestu zavarenog spoja, obično se
kaže da je najbolja zavarena konstrukcija ona konstrukcija na kojoj ima najmanje
zavarenih spojeva. No, zavarivanje je neizbježna i nužna tehnologija spajanja kod
velikog broja konstrukcija 2.
Zavarene konstrukcije predstavljaju u mnogim slučajevima odgovorne tehničke
sisteme čiji integritet i vijek trajanja se mora posmatrati sa više aspekata. Aspekti
proučavanja integriteta i vijeka trajanja zavarene konstrukcije vezani su za siguran
rad i zaštitu životne sredine i obratno, vezani su za uticaj društvene sredine u
postavljanju zahtjeva za osiguranje kvaliteta, sigurnosti i pouzdanosti zavarene
konstrukcije.
Uslovi eksploatacije utiču na integritet i vijek konstrukcije, a određivanje
eksploatacionog vijeka zavarene konstrukcije se nameće kao nužnost. Uslovi
eksploatacije podrazumijevaju skup parametara, koji djeluju na zavarenu
konstrukciju, tako što direktno ili indirektno utiču na tri osnovne performanse iste,
to jest na: pouzdanost, sigurnost i trajnost 3.
Pouzdanost predstavlja vjerovatnoću razaranja zavarene konstrukcije, to jest,
pouzdanost je vjerovatnoća da neće doći do pojave neispravnosti, odnosno zamora ili
loma zavarene konstrukcije.
Sigurnost zavarene konstrukcije podrazumijeva da uslovi eksploatacije u svakom
radnom trenutku svojim uticajem ne izazovu promjenu radnog napona, to jest, da
isti ne smije preći kritičnu vrijednost (dozvoljeni napon).
Što su zavarene konstrukcije? Digitalni udžbenik – Strojarski fakultet u Slavonskom Brodu. Dostupno
na: http://www.sfsb.unios.hr/kth/zavar/sto_zav_kon.html
3 B. Lukić, S. Đurić, M. Đuričić; Zavarene konstrukcije – Pouzdanost, sigurnost i otkazi, Zavarivanje i
zavarene konstrukcije, 2/2009, str.69-75, 2009. Dostupan na: http://scindeks.ceon.rs/
2
15
e-Glasnik DZBiH | #3 | 2014
Trajnost (eksploatacioni vijek) zavarene konstrukcije predstavlja kompleksnu
vremensku karakteristiku koja je uslovljena mnogostrukim uticajima kao što su:
projektno rešenje, kvaliteta ugrađenog materijala, postignuti kvalitet zavarenih
spojeva i izrade, uticaj okoline, uticaj parametara opterećenja, i tako dalje 2.
Prema EN ISO 3834-1:
Construction: product, structure or any other welded item.
... proizvod, konstrukcija ili bilo koji zavareni predmet (objekat).
Jedinstvenu ili unificiranu definiciju očigledno nije lako dati, ali možemo
generalno smatrati da su odgovorne zavarene konstrukcije:
Konstrukcije ili proizvodi kod kojih je primijenjena tehnologija
zavarivanja za spajanje elemenata, a za koje važe specifični zakonskotehnički zahtjevi i uslovi, u pogledu projektovanja 4, izgradnje 5, ispitivanja
i inspekcije, izrade tehničke dokumentacije, uključujući konačno i poseban
sistem osiguranja kvaliteta.
S tim u vezi prvo i ključno pitanje za svaku odgovornu zavarenu
konstrukciju glasi: Koji zakonski i tehnički propisi se na istu odnose?
U nastavku je dat samo kratki pregled tehničkih propisa, odnosno
standarda, kodova i specifikacija za određene tipove zavarenih konstrukcija:
Primjeri evropskih standarda i kodova proizvoda - zavarenih konstrukcija
6:
 EN 12952 (Series), Water-tube boilers and auxiliary installations.
 EN 12953 (Series), Shell boilers.
 EN 13445 (Series), Unfired pressure vessels.
 EN 13480 (Series), Metallic industrial piping.
 EN 14197 (Series), Cryogenic vessels - Static non-vacuum insulated
vessels.
 EN 303 (Series), Heating boilers.
 EN 1594, Gas supply systems - Pipelines for maximum operating pressure
over 16 bar - Functional requirements.
Primarno izbora materijala i dimenzioniranja.
Uključujući primarno zavarivanje, bilo radioničko ili montažno.
6 Dati su originalni naslovi na engleskom jeziku.
4
5
16
e-Glasnik DZBiH | #3 | 2014


EN 14015, Specification for the design and manufacture of site built,
vertical, cylindrical, flat-bottomed, above ground, welded, steel tanks for the
storage of liquids at ambient temperature and above
EN 286 (Series), Simple unfired pressure vessels designed to contain air or
nitrogen.
...

EN 1993 - Eurocode 3: Design of steel structures.
Primjeri nacionalnih - npr. njemačkih standarda i kodova:
od GPVA-e (German Pressure Vessel Association):
 AD 2000, Code for Pressure Vessels,.
Primjeri američkih standarda i kodova proizvoda – zavarenih
konstrukcija:
od AWS-a (American Welding Society):
 AWS D1.1, Structural Welding Code - Steel.
 AWS D1.2, Structural Welding Code - Aluminum.
...
od ASME-a (American Society of Mechanical Engineers):
 ASME Boiler Pressure Vessel Code (BPVC) ...
 ASME B31.1, Power Piping ...
 ASME B31.3, Process Piping ...
 ASME B31.4, Pipeline Transportation Systems for Liquid Hydrocarbons ...
 ASME B31.8, Gas Transmission and Distribution Piping Systems ...
...
od API-a (American Petroleum Institute):
 API 650, Welded Tanks for Oil Storage.
...
od AWWA-e (American Water Work Association):
 AWWA M11, Steel Water Pipe: A Guide for Design and Installation.
...
Naravno, konačna lista primjenjive ili važeće tehničke regulative za
odgovorne zavarene konstrukcije je prevelika da bi se ista prezentirala u
jednoj ovakvoj temi.
Na koji način je predmetna tehnička regulativa u vezi ili referentna (kao tzv.
harmonizirani standardi) sa zakonskom regulativom, zavisi od države do
države, ili posebnih akata i propisa regija ili unija (poput EU direktiva).
17
e-Glasnik DZBiH | #3 | 2014
Nacionalni
zakonski
propisi
Tehnički
standard
proizvoda
Certifikacija
proizvođača
Kvalifikacija
procedura
zavarivanja
Kvalifikacija
zavarivača i
operatera
Koordinatori za
zavarivanje
IBR osoblje
Nadzor IBR Inspektori
Na sljedećoj tabeli dajemo primjer (kao izvod) kako zakonska regulativa u
Njemačkoj reguliše zahtjeve u vezi sa izgradnjom gasovoda 7 8:
DVGW
pravila
DVGW
GW-301
Da
(prema
GW-301)
Da
Da
Da
Da
Da
Naravno, nije rijetkost da se na pojedinim projektima kombinirano koristi
(što ne mora uvijek biti i zahvalan pristup) evropska i američka regulativa.
Ovo je upravo vrlo često slučaj u industriji gasa i nafte, gdje se npr. za
izgradnju gasovoda velikog pritiska može primijeniti evropski EN 1594, kao
i američki ASME B31.8, ili kao što je to slučaj za rezervoare za skladištenje
nafte gdje važe evropski EN 14015, ali i američki API 650.
Šta definira tehnički propis (standard ili specifikacija) jedne odgovorne
zavarene konstrukcije?
Cijeneći da je svaka zavarena konstrukcija specifična, obzirom na uslove
eksploatacije i opterećenja, izvedbe, dimenzije i primjenjive osnovne
materijale, zahtjevi u tehničkoj regulativi mogu biti različiti, ali generalno
tehnički propisi uzimaju u obzir ili tretiraju:
 Opšti principi obzirom na područje primjene (termini, veličine, opseg
radnih opterećenja (npr. pritisak i temperatura ...).
 Referentna tehnička regulativa.
 Informacije, dokumentacija i odgovornosti (Klijent <> Izvođač).
 Izbor materijala (kvaliteta, žilavost, zavarljivost (CEV, Pcm) ...).
 Projektna opterećenja (može biti i preko 10 opterećenja koja se moraju
uzeti u razmatranje, zavisno od tipa, izvedbe i uslova eksploatacije).
 Projektovanje detalja i dimenzioniranje komponenti.
7
8
Prema Overview of used quality systems, IIW.
DVGW, nje. Deutscher Verein des Gas- und Wasserfaches; bos. Njemačko udruženje za gas i vodu.
18
e-Glasnik DZBiH | #3 | 2014





Projektovanje zavarenih spojeva, uslovi i zahtjevi u vezi sa
zavarivanjem, uključujući predgrijavanje i termičku obradu nakon
zavarivanja.
Uslovi i zahtjevi u vezi sa radioničkim i montažnim radovima.
Ispitivanja bez razaranja (IBR) i inspekcija (Ovlašteni inspektori).
Natpisna pločica i odobrenje proizvoda; Aktivnosti ovlaštenih
inspektora.
Zahtjevi za dokumentacijom izvedenog stanja.
te dodatno, zavisno od tipa ili vrste zavarene konstrukcije:
Specifični detalji (dati kroz Anekse / ili Priloge standardima); poput:
 Provjera (proračuna) na seizmička opterećenja.
 Provjera (proračuna) na dinamička opterećenja; npr. zamor.
 Preporuke ili vodiči za primjenu procedura za ocjenu usklađenosti
(npr. poput PED – Direktive za opremu pod pritiskom).
Ovo bi bio samo kratki pregled onoga šta predstavlja i šta tretira tehnička
regulativa, a isto se isključivo odnosi na nove zavarene konstrukcije ili
proizvode.
Naravno, nije rijetkost, što je vrlo čest slučaj u Bosni i Hercegovini, da se
određena tehnička regulativa mora primijeniti u fazama procjene postojećeg
stanja (procjene integriteta) i eventualnog održavanja ili sanacije.
O tehničkoj regulativi za ovu vrstu poslova biće više riječi u jednom od
narednih e-Glasnika.
S ovim u vezi ovdje treba istaknuti, da trenutno nema dostupnih EN ili EN
ISO standarda koji tretiraju oblast procjene stanja, održavanja i sanacije, već
su iste aktivnosti znatno šire i kvalitetnije date u relevantnoj američkoj ili
drugoj inostranoj (često nacionalnoj) ili internacionalnoj tehničkoj regulativi
(poput FITNET procedure, API 579, ...).
19
e-Glasnik DZBiH | #3 | 2014
Usvajanje standarda EN ISO 9606-1 u plan rada tehničkog komiteta
(TC2) pri Institutu za standardizaciju Bosne i Hercegovine
08.05.2014 god. na 48. sjednici tehničkog komiteta „Zavarivanje i srodni
postupci“ – BAS/TC2 pri Institutu za standardizaciju Bosne i Hercegovine
usvojeno je da se u Plan rada za 2014 god. uvrsti i standard EN ISO 9606-1 9
sa predloženim prijevodom naslova „Ispitivanje osposobljenosti zavarivača
- Zavarivanje topljenjem - Dio 1: Čelici“.
Nakon Javne rasprave koja bi trebala trajati oko 30-60 dana (okvirno do kraja
07.2014 god.), standard BAS EN ISO 9606-1:2014 10 bi zvanično trebao
dostupan za upotrebu u Bosni i Hercegovini.
Iako dati standard mijenja trenutno važeći BAS EN 287-1:2012, prema
preporukama EWF –a 11 prelazni period potpunog preuzimanja, te konačno
i povlačenja iz upotrebe BAS EN 287-1:2012 bi trebao trajati do 2 godine.
Kako se nositi sa svim izazovima koje donosi prelazak sa EN 287-1 na EN
ISO 9606-1, u skladu se preporukama EWF-a, pisali smo u prethodnom broju
e-Glasnika, a namjera nam je o istom upoznati širu zavarivačku zajednicu i
na narednim Seminarima u organizaciji DZBiH.
Napominjemo, u Evropi, standard EN ISO 9606-1 je preuzet od 16.10.2013
god.
U Bosni i Hercegovini, trenutno važeći standard BAS EN 287-1:2012 je
preuzet u okviru preuzimanja evropskih Direktiva novog pristupa, odnosno
posebno PED (eng. Pressure Equipment Directive) direktive 97/23/EC, koja je
u bosansko-hercegovačkom zakonodavstvu objavljena pod nazivom
„Naredba za opremu pod pritiskom“ 12.
EN ISO 9606-1 Qualification testing of welders - Fusion welding - Part 1: Steels.
Trenutno previđen samo kao izdanje na engleskom jeziku!
11 EWF vodič za prelazak sa standarda EN 287-1 na EN ISO 9606-1 na što efikasniji način.
12 Kao što je objašnjeno u drugom broju e-Glasnika.
9
10
20

Download Report