Lokalni energetski plan
Prijestonice Cetinje
April 2013.
Projekat je finansiran od strane Globalnog fonda za zaštitu životne sredine, a implementiran od
strane Kancelarije UNDP Crna Gora.
KANCELARIJA UNDP CRNA GORA
Prema Ugovorima br.
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICE CETINJE
Autorski tim:
Prof. dr Ilija Vujoševid, koordinator tima
Dr Zoran Miljanid
Radna grupa:
Dr Igor Kovačevid
Mr Lucija Rakočevid
Jovo Stojanovid, rukovodilac grupe
Luka Jovidevid
Miodrag Kastratovid
Aleksandar Dajkovid
Rajko Radusinovid
April 2013.
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
SADRŽAJ
Spisak slika................................................................................................................................. 6
Spisak tabela .............................................................................................................................. 8
Skradenice .................................................................................................................................. 9
1. Uvod .................................................................................................................................... 10
1.1. Svrha izrade lokalnog energetskog plana ............................................................................... 10
1.2. Ciljevi, mjere i mapa puta ....................................................................................................... 10
1.3. Zakonodavni okvir ................................................................................................................... 11
1.4. Osnovne informacije o geografskim i socio-ekonomskim karakteristikama Prijestonice ...... 14
1.4.1. Geografska pozicija i klimatske karakteristike Prijestonice .......................................... 14
1.4.2. Demografija i naselja .................................................................................................... 17
1.4.3. Ekonomski indikatori .................................................................................................... 18
2. Snabdijevanje energijom, proizvodnja i distribucija energije ................................................. 22
2.1. Snabdijevanje energijom......................................................................................................... 23
2.1.1. Ugalj .............................................................................................................................. 23
2.1.2. Drvo............................................................................................................................... 23
2.1.3. Električna energija ........................................................................................................ 24
2.1.4. Nafta i naftni derivati .................................................................................................... 27
2.2. Proizvodnja energije na teritoriji lokalne samouprave ........................................................... 28
2.2.1. Proizvodnja električne energije .................................................................................... 28
2.2.2. Sistemi za daljinsko grijanje .......................................................................................... 30
2.2.3. Drugi vidovi proizvodnje energije ................................................................................. 30
3. Analiza potrošnje energije u lokalnoj samoupravi ................................................................. 31
3.1. Korišdenje energije po tipu energenta .................................................................................... 31
3.1.1. Korišdenje električne energije ...................................................................................... 31
3.1.2. Korišdenje uglja i drvne biomase za dobijanje korisne toplote .................................... 35
3.1.3. Korišdenje nafte i naftnih derivata u saobradaju .......................................................... 35
3.2. Korišdenje energije po sektorima ........................................................................................... 37
3.2.1. Korišdenje energije u domadinstvima ........................................................................... 38
3.2.2. Korišdenje energije u sektoru usluga ............................................................................ 43
3.2.2.1. Sektor E: Snabdijevanje vodom i otklanjanje otpada ..................................... 43
3.2.2.2. Sektor D: Snabdijevanje električnom energijom............................................. 47
3.2.2.3. Sektor P: Obrazovanje ..................................................................................... 47
3.2.2.4. Sektor Q: Zdravstvena i socijalna zaštita ......................................................... 49
3.2.2.5. Sektor R: Umjetnost, zabava i rekreacija ....................................................... 53
3.2.2.6. Sektor O: Državna i lokalna uprava ................................................................. 57
3
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
3.2.2.7. Sektor J: Informisanje i komunikacije ............................................................. 58
3.2.2.8. Sektor S: Ostale uslužne djelatnosti ............................................................... 58
3.2.2.9. Sektor G: Trgovina na veliko i malo ................................................................. 58
3.2.2.10. Sektor I: Usluge smještaja i ishrane .............................................................. 59
3.2.2.11. Sektor K: Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja .............................. 59
3.2.3. Postojeda energetska potrošnja u industriji ................................................................. 59
3.2.3.1. Sektor C: Prerađivačka industrija .................................................................... 60
3.2.4. Potrošnja energije u saobradaju ................................................................................... 61
4. Analiza emisija ..................................................................................................................... 62
5. Gruba procjena planirane potrošnje energije ........................................................................ 64
6. Analiza energetskih potencijala lokalne samouprave ............................................................ 67
6.1. Analiza mogudnosti proizvodnje energije na teritoriji opštine ............................................... 67
6.2. Analiza mogudnosti korišdenja mjera energetske efikasnosti ................................................ 67
6.2.1. Domadinstva ................................................................................................................. 67
6.2.2. Usluge ........................................................................................................................... 70
6.2.2.1. Privredne djelatnosti ....................................................................................... 70
6.2.2.2. Javne usluge .................................................................................................... 72
6.2.2.2.1 Lokalna uprava ................................................................................. 72
6.2.2.2.2 Obrazovne i zdravstvene institucije ................................................. 74
6.2.3. Industrija ....................................................................................................................... 76
6.2.4. Saobradaj ...................................................................................................................... 77
6.3. Analiza potencijala i mogudnost povedanja korišdenja obnovljivih izvora energije ............... 78
6.3.1. Solarna energija ............................................................................................................ 78
6.3.2. Energija vjetra ............................................................................................................... 82
6.3.3. Hidroenergetski potencijal ........................................................................................... 83
6.3.4. Biomasa......................................................................................................................... 83
4
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
5
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Spisak slika
Slika 1.1 Geografska pozicija Prijestonice sa kartom mjesnih zajednica i katastarskih opština ....................................... 15
Slika 1.2 Glavne saobradajnice na teritoriji Prijestonice ................................................................................................... 16
Slika 1.3 Tipološke zone Prijestonice i raspodjela vegetacije sa vrstama zemljišta.......................................................... 16
Slika 1.4 Broj stanovnika Prijestonice po popisima u periodu 1948. – 2011. g. ............................................................... 18
Slika 1.5 Indeks razvijenosti opština u Crnoj Gori............................................................................................................. 19
Slika 1.6 Struktura prihoda po djelatnostima u Prijestonici 2010. g. ............................................................................... 20
Slika 1.7 Struktura zaposlenosti po djelatnostima u Prijestonici Cetinje ......................................................................... 20
Slika 2.1 Energetski bilansi Prijestonice za 1981., 1989. i 1997. g. - % učešde energenata .............................................. 22
Slika 2.2 Energetski bilansi Prijestonice u ekvivalentnim jedinicama (TJ) ........................................................................ 23
Slika 2.3 Ulazna električna energija konzuma Prijestonice u periodu 2004.-2011. g. ...................................................... 24
Slika 2.4 Pozicija Prijestonice Cetinje u odnosu na prenosnu mrežu Crne Gore .............................................................. 25
Slika 2.5 Šema 35 kV mreže sa konekcijom na napojnu TS 110/35 kV Cetinje ................................................................. 26
Slika 2.6 Pogled na agregat dizel elektrane iz 1910. u Muzeju Elektroprivrede Crne Gore ............................................. 28
Slika 2.7 mHE „Podgor“ .................................................................................................................................................... 29
Slika 2.8 mHE „Rijeka Crnojevida“ .................................................................................................................................... 30
Slika 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g. .......................................................................... 32
Slika 3.2 Učešde (%) kategorija potrošnje za 2004., 2008. i 2011. g. ................................................................................ 32
Slika 3.3 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ................................................ 33
Slika 3.4 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2010. g. .................................................................................................. 34
Slika 3.5 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2011. g................................................................................................... 34
Slika 3.6 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. g. ............................................. 36
Slika 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2012. g. ............................................. 37
Slika 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g. .................................................................................. 38
Slika 3.9 Realizovana električna energija Prijestonice (bez gubitaka) i potrošnja domadinstva za period 2004. do
2011. g. .............................................................................................................................................................. 39
Slika 3.10 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ........... 41
Slika 3.11 Uređaji za grijanje objekata u kategoriji domadinstva 2011. g. ....................................................................... 41
Slika 3.12 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice ............................................................... 42
Slika 3.13 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja .................................................................................................................. 44
Slika 3.14 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period 2010. – 2012. g. . 45
Slika 3.15 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g. .............................................................................. 48
Slika 3.16 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti ..................................................................................... 50
Slika 3.17 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g. ................................. 51
Slika 3.18 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g. .................................. 52
Slika 3.19 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g. ............................... 53
Slika 3.20 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i Opštu bolnicu .............. 54
Slika 3.21 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g. ................................................ 55
Slika 3.22 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne biblioteke .............................. 56
Slika 4.1 Struktura emisija gasova staklene bašte prema energentima u finalnoj potrošnji............................................ 63
Slika 5.1 Energetski bilansi potrošnje energije za 2011, 2018 i 2023.g. ........................................................................... 66
Slika 6.1 Građevinski materijali stanova koji koriste čvrsta goriva ................................................................................... 69
Slika 6.2 Hotel „Grand“ sa solarnim panelima za zagrijavanje vode ................................................................................ 71
Slika 6.3 Rekonstruisana Muzička akademija na Cetinju .................................................................................................. 75
Slika 6.4 Glavna zgrada Bolnice „Danilo I“ na Cetinju ...................................................................................................... 76
6
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 6.5 Globalno horizontalno zračenje na godišnjem niovu teritorije Cetinje ............................................................. 79
Slika 6.6 Lokacija solarne elektrane Čevo ......................................................................................................................... 80
Slika 6.7 Mreža TS Čevo sa lokacijom solarne elektrane .................................................................................................. 81
Slika 6.8 Lokacija solarne elektrane na lokalitetu Mijele.................................................................................................. 81
Slika 6.9 Lokalitet solarne elektrane „Obod“ ................................................................................................................... 82
Slika 6.10 Šumski ekosistem Prijestonice Cetinje ............................................................................................................. 84
7
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Spisak tabela
Tabela 1.1 Planirani budžeti Prijestonice u periodu 2008. Do 2013. G. ........................................................................... 21
Tabela 2.1 Broj potrošača po kategorijama za konzum Prijestonice za 2010. i 2011. g. .................................................. 25
Tabela 2.2 Dužine kablovskih (KK) i vazdušnih vodova (VV) distributivne mreže ........................................................... 26
Tabela 2.3 Broj distributivnih transformatora na području Prijestonice ......................................................................... 26
3
Tabela 2.4 Prometovane količine pogonskih goriva (m ) na području Prijestonice ......................................................... 27
Tabela 2.5 Proizvodnja mHE „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ u periodu 2010. do 2012 g. ............................................... 30
Tabela 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g. ....................................................................... 31
Tabela 3.2 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ............................................. 33
Tabela 3.3 Elektroenergetski bilansi gradskog područja za 2010. i 2011. g. ................................................................... 33
Tabela 3.4 Elektroenergetski bilansi vangradskog područja za 2010. i 2011. g. ............................................................. 34
Tabela 3.5 Uređaji za grijanje objekata Prijestonice u kategoriji domadinstva 2011. g. .................................................. 35
Tabela 3.6 Registrovana vozila u Prijestonici Cetinje u periodu 2009. – 2011. ................................................................ 36
Tabela 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. i 2012. g. .............................. 37
Tabela 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g. .............................................................................. 38
Tabela 3.9 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. ......... 40
Tabela 3.10 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice ........................................................... 42
Tabela 3.11 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja ............................................................................................................... 44
Tabela 3.12 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period 2010. –
2012. g. ......................................................................................................................................................... 45
Tabela 3.13 Potrošnja električne energije i pogonskih goriva za upravnu zgradu JKP Vodovoda i službena vozila ......... 46
Tabela 3.14 Potrošnja pogonskih goriva (u [t]) JKP Cetinje ............................................................................................. 46
Tabela 3.15 Potrošnja električne energije JKP Cetinje ..................................................................................................... 47
Tabela 3.16 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g. ........................................................................... 47
Tabela 3.17 Potrošnja električne energije predškolskih ustanova ................................................................................... 48
Tabela 3.18 Potrošnja električne energije osnovnih škola ............................................................................................... 48
Tabela 3.19 Potrošnja električne energije srednjih škola ................................................................................................. 49
Tabela 3.20 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti .................................................................................. 49
Tabela 3.21 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g. .............................. 51
Tabela 3.22 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g. .............................. 52
Tabela 3.23 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g. ........................... 53
Tabela 3.24 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i Opštu bolnicu ........... 53
Tabela 3.25 Potrošnja električne energije zgrade Crvenog krsta ..................................................................................... 53
Tabela 3.26 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g. ............................................. 55
Tabela 3.27 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne biblioteke .......................... 56
Tabela 3.28 Potrošnja električne energije objekata MCP u periodu 2010. do 2012. g. ................................................... 57
Tabela 3.29 Potrošnja el. energije MUP-a CG, uključujudi i policijsku stanicu u Rijeci Crnojevida ................................... 57
Tabela 3.30 Potrošnja el. energije za „C-Market“ ............................................................................................................ 59
Tabela 3.31 Potrošnja električne energije fabrike „Ribarstvo“ ........................................................................................ 60
Tabela 3.32 Potrošnja električne energije pogona za flaširanje vode u Dobrskoj župi .................................................... 60
Tabela 4.1 Emisioni faktori za energente iz bilansa Prijestonice Cetinje.......................................................................... 62
Tabela 4.2 Ukupne emisije gasova staklene bašte usljed potrošnje energije, izražene u tCO2eq ..................................... 63
Tabela 4.3 Emisije ostalih polutanata usljed energetske potrošnje ................................................................................. 63
Tabela 5.1 Projekcije bilansa potrošnje energije .............................................................................................................. 65
8
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Skraćenice
TNG
TS
HE
mHE
ED
GSB
tečni naftni gas
trafostanica
hidroelektrana
mala hidroelektrana
elektrodistribucija
gasovi staklene bašte
9
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
1. Uvod
1.1. Svrha izrade lokalnog energetskog plana
Lokalni energetski plan kroz sveobuhvatan pregled trenutne potrošnje i proizvodnje energije i
energenata, kao i sagledavanjem mogudnosti za efikasnijim snabdijevanjem energije, njenom
distribucijom i korišdenjem, definiše aktivnosti za unapređenje lokalne energetike. Lokalni
energetski plan predstavlja zakonsku obavezu lokalnih samouprava u skladu sa Zakonom o
energetici („Službeni list CG“, br. 28/10), ali i priliku da se korišdenjem načela razvoja energetike
definisanih Energetskom politikom Crne Gore do 2030. godine („Službeni list CG“, xx/11) i
Strategijom razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine („Službeni list CG“, xx/08) prepoznaju
konkretne aktivnosti koje je mogude realizovati na nivou svake od lokalnih samouprava. Lokalni
energetski plan pripremljen je za period od deset godina, a odnosi se na cjelokupno područje
Prijestonice Cetinje.
Lokalnim energetskim planom se na nivo lokalnih smouprava prenose tri prioriteta razvoja
energetike Crne Gore definisanih Energetskom politikom Crne Gore do 2030. godine, i to:
sigurnost snabdijevanja energijom, održivi energetski razvoj i razvoj konkurentnog tržišta energije.
Lokalni energetski plan predstavlja vezu između prioriteta i strateških ciljeva definisanih na
nacionalnom nivou i realizacije konkretnih aktivnosti koje doprinose dostizanju istih na nivou
Prijestonice.
1.2. Ciljevi, mjere i mapa puta
Ciljevi Lokalnog energetskog plana su:

Identifikacija trenutnog stanja potrošnje i proizvodnje energije i energenata na području
Prijestonice Cetinje, kao i grubo definisanje plana za budude energetske potrebe (Poglavlja
1-5);

Identifikacija potencijala za efikasnije korišdenje, distribuciju i proizvodnju energije i
energenata, kao i korišdenje sopstvenih prirodnih resursa za zadovoljenje energetskih
potreba proizvodnjom energije na teritoriji Prijestonice Cetinje (Poglavlje 6);

Definisanje aktivnosti koje uzimajudi u obzir trenutno stanje, prioritete razvoja Prijestonice,
potencijale i planiranu bududu potrošnju, predstavljaju korake ka održivom razvoju
energetike na teritoriji Prijestonice (Poglavlja 7-9).
Način dostizanja ovih ciljeva konkretnim aktivnostima, mapa puta, dat je u Poglavlju 8, kroz
definisanje mjera za dalji razvoj energetike u skladu sa definisanim ciljevima. Lokalni energetski
plan predstavlja zvaničan, zakonski obavezan dokument lokalne uprave pa stoga i ciljevi, aktivnosti
i rokovi definisani ovim planom predstavljaju obavezu jedinice lokalne samouprave.
10
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
1.3. Zakonodavni okvir
Lokalni energetski plan ima svoje mjesto u strateškom i zakonodavnom okviru Crne Gore posebno
u oblasti energetike. Stoga u oblasti energetike i planiranju razvoja energetike na lokalnom nivou
najznačajnija su sljededa dokumenta, i to:
 Na nacionalnom nivou:
o Energetska politika Crne Gore do 2030. godine (2011)
o Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine (2008)
o Strategija energetske efikasnosti Crne Gore (2006)
o Program razvoja i korišdenja obnovljivih izvora energije (nije usvojen)
 Na lokalnom nivou:
o Strateški razvojni plan Prijestonice Cetinje (2012)
o Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje (u izradi)
o Lokalni energetski plan
o Program energetske efikasnosti (nije usvojen)
o Plan energetske efikasnosti (nije usvojen)
Energetska politika Crne Gore do 2030. godine usvojena 2011. godine definiše tri glavna prioriteta
razvoja energetike u Crnoj Gori, ciljeve i mjere. Prioriteti energetskog razvoja su:

održivi razvoj energetike,

sigurnost snabdijevanja i

razvoj konkurentnog tržišta energije.
Pored jasnog usmjerenja na efikasniju proizvodnju, distribuciju i potrošnju energije, Energetska
politika se usmjerava i na korišdenje nacionalnih resursa, a posebno obnovljivih izvora energije za
povedanje domade proizvodnje. Štaviše, Energetska politika definiše podizanje ljudskih resursa u
cilju planiranja energetike na lokalnom nivou kao jedan od strateško-sistemskih mjera čime se daje
značaj lokalnim energetskim planovima.
Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine predstavlja sveobuhvatni dokument
energetike Crne Gore kojim se analizira trenutno stanje, ali i prave projekcije o razvoju energetskih
potreba i trendova do 2025. godine i daju smjernice energetskog progresa i održivog razvoja i to:

povedanje energetske efikasnosti;

vede korišdenje obnovljivih izvora energije;
11
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE

revitalizacija postojedih i izgradnja novih elektroenergetskih objekata;

postizanje balansa između energetskog razvoja i zaštite životne sredine.
Pored saradnje sa lokalnim samoupravama pri realizaciji konkretnih aktivnosti koje se tiču njihovog
geografskog prostora, Strategija daje jasnu odgovornost lokalnim samoupravama u uspostavljanju
sistema daljinskog grijanja. U skladu sa Zakonom o energetici, Strategiju razvoja energetike Crne
Gore prate petogodišnji Akcioni planovi za realizacije strategije. Usvojeni Akcioni plan daje
konkretne aktivnosti za period od 2008. do 2012. godine. Aktivnosti definisane Akcionim planom,
čija je implementacija počela u proteklom periodu ili je u toku, a u kojima je lokalna samouprava
imala direktno učešda se odnose na edukaciju o uvođenju sistema upravljanja energijom u javnom
sektoru, projekti uštede energije u javnom sektoru posebno sektoru obrazovanja i zdravstva,
projekti obnove i proširenja elektroenergetske mreže, projekte izgradnje malih hidroelektrana i sl.
Lokalni energetski plan mora biti usklađen sa smjernicama i strateškim ciljevima definisanim
Strategijom. U toku 2011. godine, ministarstvo nadležno za poslove energetike je pokrenulo
inicijativu ažuriranja strategije, odnosno pripremanja Strategije razvoja energetike Crne Gore do
2030. godine. Kako ovaj dokument nije usvojen, ved je samo njegov nacrt objavljen na uvid
javnosti 2012. godine tako de se pri izradi ovog lokalnog energetskog plana oslanjati na smjernice
definisane važedom strategijom.
Strategija energetske efikasnosti usvojena 2006. godine predstavlja pregled trenutnog stanja
energetike Crne Gore i identifikuje područja u kojima se najznačajniji uštede mogu postidi, sa
posebnim akcentom na oblast zgradarstva. Uloga lokalne samouprave je prepoznata ovom
strategijom kao jedna od najbitnijih nakon državnih organa uprave, i to kroz podršku projektima
energetske efikasnosti, primjenu mjera energetske efikasnosti na sopstvene objekte, stvaranjem
osnova finansijskog i administrativnog za pradenje energetske potrošnje, implementacijom
pokaznih projekata i informisanjem građana. Osnovni principi Strategije energetske efikasnosti
sadržani su i u Strategiji razvoja energetike Crne Gore.
U skladu sa Zakonom o energetskoj efikasnosti („Službeni list“, br. 29/10), Strategiju energetske
efikasnosti prate trogodišnji akcioni planovi koji imaju za cilj definisanje konkretnih mjera za
dostizanje nacionalnog cilja energetske efikasnosti. Akcioni plan za period od 2010. do 2012.
godine definiše aktivnosti za poboljšanje energetske efikasnosti za dostizanje cilja od 2 %
smanjenja finalne energetske potrošnje do 2012. godine u odnosu na srednju vrijednost za period
od 2002. do 2006. godine. Akcioni plan se fokusirao na sektoru domadinstava, javnih zgrada i
podizanja svijesti o mjerama energetske efikasnosti.
U skladu sa Zakonom o energetici, a u cilju dostizanja nacionalnog cilja udjela obnovljivih izvora
energije u ukupnoj finalnoj energetskoj potrošnji, a koji je postavljen na 33 % do 2020. godine,
Vlada Crne Gore ima obavezu usvajanja Programa razvoja i korišdenja obnovljivih izvora energije.
Program definiše dinamiku realizacije projekata korišdenja obnovljivih izvora energije za
12
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
proizvodnju kako električne tako i toplotne energije, kao i mjere podsticaja određenih tehnologija
kako bi se cilj postigao na optimalan način. Kako Program nije usvojen, Lokalni energetski plan de
se fokusirati na važedi strateški i zakonodavni okvir.
Pored ovog strateškog okvira koji se direktno odnosi na smjernice razvoja sektora energetike, a s
obzirom da je razvoj energetike usko povezan sa razvojem ekonomije, potrebno je imati na uvid i
druge nacionalne strategije, kao što su, a ne ograničavajudi se na Strategiju održivog razvoja Crne
Gore, Strategiju regionalnog razvoja Crne Gore od 2010-2014. godine itd.
Zakon o energetici usvojen 2010. godine definiše obaveze i prava energetskih subjekata, pa samim
tim i lokalnih samouprava. U skladu sa Zakonom o energetici lokalne samouprave imaju slededa
prava i obaveze:

Donošenja desetogodišnjeg lokalnog energetskog plana kojim se planira potrebe i način
snabdijevanja energijom, kao i mjere za efikasno korišdenje energije, obnovljive izvore
energije i kogeneraciju;

Dostavljanje godišnjeg izvještaja o implementaciji lokalnog energetskog plana ministarstvu
nadležnom za poslove energetike najkasnije do 31. marta tekude za prethodnu godinu;

Nadležnost nad snabdijevanjem toplotom, što uključuje:
o Izdavanja energetskih dozvola za objekte za proizvodnju toplote za daljinsko grijanje
i/ili hlađenje kao i distribuciju toplote (Procedura izdavanja energetskih dozvola
bliže definisana Pravilnikom o kriterijumima za izdavanje energetske dozvole,
sadržini zahtjeva i registru energetskih dozvola);
o Vodi registar proizvođača toplote za daljinsko grijanje i/ili hlađenje ili industrijsku
toplotu;
o Priprema godišnji bilans potreba količine proizvedene i isporučene toplote u skladu
sa gore navedenim obavezama;
o Propisuje detaljne uslove i način, uključujudi i tarifni sistem, za snabdijevanje
toplotom;

Raspisivanja javnog oglasa za izgradnju energetskih objekata u slučaju definisanim članom
65 Zakona.
Pored Zakona o energetici, obaveze i prava lokalnih samouprava za oblast energetike definiše i
Zakon o energetskoj efikasnosti. Pored gore navedenih obaveza i prava, ovaj Zakon definiše
sljedede obaveze i prava jedinica lokalne samouprave:

Donošenja trogodišnjeg programa energetske efikasnosti, uz saglasnost ministarstva
nadležnog za energetiku, a na osnovu Strategije i Akcionog plana koji sadrži predlog mjera
13
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
za poboljšanje energetske efikasnosti, dinamiku i način sprovođenja mjera i potrebna
sredstva i način njihovog obezbjeđivanja (može biti i iz državnog budžeta);

Donošenje godišnjeg plana energetske efikasnosti koji je sastavni dio budžeta jedinice
lokalne samouprave;

Dostavlja izvještaj o sprovođenju plana energetske efikasnosti ministarstvu nadležnom za
poslove energetike najkasnije do 1. marta tekude za prethodnu godinu (bliže definisano
Pravilnik o sadržaju izvještaja o sprovođenju plana poboljšanja energetske efikasnosti kod
jedinica lokalne samouprave);

Prima stručnu pomod od strane ministarstva nadležnog za poslove energetike pri pripremi
programa i planova energetske efikasnosti;

Uspostavlja i vodi informacioni sistem potrošnje energije, kao i upravlja energijom u
objektima koje koristi za obavljanje djelatnosti organa lokalne samouprave, javnih službi i
javnih preduzeda čiji je osnivač lokalna uprava (bliže definisano Pravilnikom o
informacionom sistemu potrošnje energije i načinu dostavljanja podataka o godišnjoj
potrošnji energije);

Informiše građane o mogudnostima, značaju i efektima primjene mjera energetske
efikasnosti;

Utvrđuje podsticajne mjere za primjenu mjera energetske efikasnosti na svom području.
Pored gore navedenih Zakona o energetici i Zakona o energetskoj efikasnosti, a s obzirom da se za
potrebe proizvodnje energije mogu koristiti prirodni resursi, kao što su voda, šumski ostaci, otpad i
sl., pri definisanju prava i obaveza pri izgradnji energetskih objekata primjenjuju se i drugi
relevantni zakoni, među kojima i:

Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata;

Zakon o koncesijama;

Zakon o vodama;

Zakon o zaštiti životne sredine itd.
1.4. Osnovne informacije o geografskim i socio-ekonomskim
karakteristikama Prijestonice
1.4.1. Geografska pozicija i klimatske karakteristike Prijestonice
Prijestonica Cetinje zauzima jugozapadni dio Središnjeg regiona Crne Gore, a svojom južnom
granicom se oslanja na Primorski region (Slika 1.1). Površina Prijestonice iznosi 910 km2, ili 6,6%
ukupne površine Crne Gore.
14
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Grad Cetinje zahvata površinu od oko 5 km2 na 670 mnv. Udaljeno je 12 km vazdušne linije od
Jadranskog mora, a 15 km vazdušne linije od Skadarskog jezera. Nalazi se na magistralnoj
komunikaciji Podgorica - Cetinje - Budva, koja ga saobradajno otvara prema Primorju i prema
unutrašnjosti Crne Gore. Cetinje je od Budve udaljeno 29 km, od Podgorice 31 km, od aerodroma u
Podgorici 37 km, od aerodroma u Tivtu 49 km i Barske luke 67 km (Slika 1.2).
Pljevlja
Plužine
Žabljak
Bijelo Polje
Šavnik
Mojkovac
Berane
Nikšid
Rožaje
Kolašin
Andrijevica
Danilovgrad
Kotor Cetinje
Herceg Novi
Podgorica
Plav
Tivat
Budva
Bar
Ulcinj
Slika 1.1 Geografska pozicija Prijestonice sa kartom mjesnih zajednica i katastarskih opština
Na prostoru Prijestonice izdvaja se visoki lanac Lovdena, krševita Katunska zaravan, niži predjeli
Rijecke nahije sa razuđenim vodama i ostrvima Skadarskog jezera i usječenom dolinom Rijeke
Crnojevida. Prosječna nadmorska visina iznosi 827 m. Nivo Jezera je na 6 do 9 m, a vrh Lovdena
izdiže se nad morem 1749 m. Ravni tereni čine svega 1,4%, a brdoviti i strmi tereni preko 80%
površine. Tipološki zone i raspodjela vegetacije sa vrstama zemljišta je prikazana na Error!
Reference source not found.3
S obzirom na geografsku poziciju, područje Prijestonice može se podijeliti na tri klimatske zone:
1) zona Skadarskog basena koja obuhvata istočne predjele Prijestonice do srednje godišnje
izoterme od 12°C, sa odlikama izmijenjene mediteranske klime.
2) zona Lovdena i visova ispod sniježne granice, izoterma od 8°C, sa odlikama planinskomediteranske klime.
o
3) zona Katunske zaravni sa srednjom godišnjom temperaturom od 10 C i mediteranskokontinentaInom klimom.
15
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 1.2 Glavne saobradajnice na teritoriji Prijestonice
Sami grad Cetinje ima umjerenu kontinentalnu klimu sa sušnim i toplim ljetima sa prosječnom
temperaturom od 20oC i blagim i vlažnim zimama sa prosječnom temperaturom od 2,1 oC.
Prosječna godišnja temperatura iznosi 11oC, sa godišnjom amplitudom od 20,1oC.
Slika 1.3 Tipološke zone Prijestonice i raspodjela vegetacije sa vrstama zemljišta
Cetinje je poznato po obilnim proljednim i jesenjim kišama i spada medu najkišovitije gradove
Evrope sa oko 4000 mm vodenog taloga godišnje. Međutim, pored velikih padavina cetinjsko
16
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
područje i njegova neposredna okolina su bez površinskih vodotokova i sa rijetkim izvorima, što je
posljedica kraške konfiguracije i geološkog sastava terena.
Na području Prijestonice sa geografskog i ambijentalnog stanovišta izdvajaju se četiri zone:
Skadarskog jezera, Cetinja, Lovdena i Katunske zaravni.
Zonu Skadarskog jezera čini zapadni dio istoimenog nacionalnog parka sa Riječkom nahijom u
zaleđu do 500 mnv. Prirodno-ambijetalni resursi čine da prioriteti razvoja zone budu: poljoprivreda
sa orjentacijom na vinogradarstvo i ratarstvo, ribarstvo i turizam.
Zona Cetinja obuhvata prostor šireg područja Cetinja, na kraškoj površi nadmorske visine od 600 900 m sa depresijom Cetinjskog polja. Prioriteti razvoja su uslovljeni funkcijama očuvanja kulturnih
i istorijskih vrijednosti državnog i šireg značaja; razvojem industrije s orijentacijom na visoke
tehnologije, kao i razvojem specijalizovane turističke ponude.
Zona Lovdena obuhvata šire područje masiva Lovdena, iznad 1000 m visine, čije je uže područje,
zbog ambijentalnih, ekoloških pejzažnih i memorijalnih vrijednosti, proglašeno za nacionalni park.
Prioriteti razvoja su: unapređenje turističke ponude za dvosezonsko korišdenje rekreacionih
potencijala (boravak, sportske aktivnosti, izleti), unapređenje poljoprivrede kroz razvoj stočarstva i
proizvodnju tipičnih prerađevina od mlijeka i mesa u prostoru Njeguškog polja i poboljšanje
strukture šumskog fonda.
Zona kraške zaravni Katunske nahije sa oko 440 km2 čini polovinu teritorije Prijestonice i ima
prosječnu visinu 800-1000 m. To je dominantno oblast ljutog krša. Najizraženiji problem zone je
bezvodnost što je, uz oskudicu obradivog zemljišta, ogoljenost djelova prostora i slabu putnu
mrežu i ostalu socijalnu infrastrukturu, imalo za posljedicu stalnu depopulaciju. Sada na tom
prostoru ima svega 1300 stanovnika, pa je i gustina naseljenosti izuzetno niska i iznosi 3
stanovnika/km2. Mogudi prioriteti razvoja su: unapređenje poljoprivrede s orijentacijom na
stočarstvo, pčelarstvo i ratarstvo, intenzivniju eksploataciju i preradu bijelih boksita i sječu
ogrijevnog drveta u kontrolisanom obimu.
1.4.2. Demografija i naselja
Prema podacima popisa iz 2011. godine, ukupan broj stanovnika na teritoriji Prijestonice iznosi 16
757, što iznosi 2,7% ukupne populacije Crne Gore. U gradskim naseljima živi 14 166, a u
vangradskim 2591 stanovnika, pa je to opština sa najvedim procentom (84,5%) gradskog
stanovništva u Crnoj Gori. S druge strane, gustina naseljenosti iznosi 18,3 stanovnika/km2, što
Prijestonicu svrstava u grupu opština sa najmanjom gustinom naseljenosti. Gustina naseljenosti je
2,38 puta manja od gustine na nivou Crne Gore koja iznosi 45,3 stanovnika/km2.
Broj domadinstava je 5 747, od čega 4 686 gradskih i 1 061 vangradskih. Slijedi da je prosječan broj
stanovnika po domadinstvu 2,9, odnosno 3 u gradu, a 2,4 u ruralnim područjima.
17
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Na području Prijestonice nalaze se dva gradska (Cetinje i Rijeka Crnojevida) i 92 ruralna naselja.
Prijestonica ima 23 mjesne zajednice i to 3 na gradskom i 20 na ruralnom području.
Prema istim podacima, na području Prijestonice postoji jedno naselje (grad Cetinje) sa više od
hiljadu stanovnika, četiri naselja sa više od stotinu stanovnika, dok je čak sedam naselja
nenaseljeno. Na teritoriji grada Cetinja živi 13.991 stanovnik, ili 84% stanovništva Prijestonice.
Sa demografskim pražnjenjem seoskih naselja pod uticajem migracija u drugoj polovini prošlog
vijeka i padom nataliteta, smanjivala se i gustina naseljenosti u ruralnom podrucju. U isto vrijeme,
prvenstveno zbog doseljavanja novog stanovništva sa ruralnog podrucja, do 2003. godine
povedavali su se broj i gustina stanovnika u gradu Cetinju.
Pored koncentracije u Cetinju značajan broj stanovnika se iseljavao prema Primorju i susjednim
opštinama (Podgorica, Danilovgrad i Nikšid). To je dovelo do permanentnog smanjivanja ukupnog
stanovništva Prijestonice tokom proteklih 60 godina (Slika 1.4), a u posljednje vrijeme i samog
Cetinja.
30000
25000
25183
25604
23503
22024
20213
20000
20307
18482
16657
15000
10000
5000
0
1948
1953
1961
1971
1981
1991
2003
2011
Slika 1.4 Broj stanovnika Prijestonice po popisima u periodu 1948. – 2011. g.
1.4.3. Ekonomski indikatori
Prema Indeksu razvijenosti1 od 73%, (Slika 1.5) Prijestonica Cetinje se može smatrati jedinicom
lokalne samouprave sa ispodprosječnim nivoom razvijenosti u odnosu na prosjek u Crnoj Gori. Po
1
Indeks razvijenosti je kompozitni pokazatelj koji se računa kao ponderisani prosjek više osnovnih društvenoekonomskih pokazatelja i to:1. pokazatelja ekonomske razvijenosti - dohodak per capita, udio osoba koji
ostvarujuprihode u ukupnom stanovništvu i sopstveni i zajednički prihodi lokalnih budžeta percapita; 2.
pokazatelje strukturnih promjena– stopa nezaposlenosti, stopa zaposlenosti isocijalna pomod per capita; 3.
pokazatelje demografske razvijenosti – opšte kretanje stanovništva, stopa obrazovanja, gustina naseljenosti,
indeks starosti i vitalni indeks.
18
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
stepenu nerazvijenosti, ispod Cetinja se nalaze opštine Ulcinj, Šavnik, Plužine, Rožaje, Kolašin, Plav,
Berane i Andrijevica. Na primjer, ovaj indeks za opštinu Budva iznosi 362%.
Do recesije privrednih aktivnosti i rasta nezaposlenosti (sa svim socijalnim posljedicama) došlo je
nakon gašenja brojnih privrednih subjekata tokom proteklog 20-godišnjeg perioda tranzicije. Od
velikih preduzeca „Oboda“, “Košute“, “Tare“, “Bojane“, “Sanitasa“, “Galenike“, „Trgoprometa“,
“Montene“, “Boksita“, koji su nestali sa privredne scene, danas rade Štamparija „Obod“,
preduzede za izradu kartonske ambalaže “Kartonaža“ i preduzede za preradu ribe „Ribarstvo“.
Prema popisu 2011. godine, broj zaposlenih je iznosio 4.840, a nezaposlenih 1.847, pa je stopa
nezaposlenosti iznosila 27,6 %. Međutim, realna nezaposlenost je niža zbog rada na crno,
sezonske i povremene zaposlenosti.
300
Budva
262.4
250
200
150
Kotor
101.91
100
Herceg Novi
64.99
Tivat
49.65
Podgorica
45.97
50
0
-100
Danilovgrad
Žabljak Nikšid -10.22
-18.05 -11.07
Pljevlja
-18.02
Bijelo Polje
Mojkovac
Berane -27.69 Kolašin -27.11
-29.06
-50
-37.05
Andrijevica
-42.22
Rožaje
Plužine -42.41 Šavnik
-50.17
-54.03
Cetinje
-26.93
Bar
-8.01
Ulcinj
-43.14
Plav
-79.73
Slika 1.5 Indeks razvijenosti opština u Crnoj Gori
Prema podacima Poreske uprave za 2010. g. (Slika 1.6), ukupan prihod za 414 pravnih lica, za
koliko je obrađen bilans uspjeha, iznosio je 133 miliona €. Najvedi prihodi preduzeda ostvareni su u
oblasti trgovine 67,2%, zatim u građevinarstvu 12,04% i u prerađivačkoj industriji 8,84%.
Prema strukturi privredne djelatnosti (Slika 1.7) najzastupljenija je trgovinska delatnost, zatim
ugostiteljstvo i širi sektor usluga. U strukturi preduzeda po veličini najbrojnija su mikro preduzeda
19
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
(467), zatim mala (33), dok je ukupan broj srednjih preduzeda registrovan na teritoriji Prijestonice
svega 5.
Hoteli i restorani
2.83%
Finansijsko
posredovanje
1.50%
Ostalo
3.13%
Poljoprivreda, lov i
šumarstvo
4.46%
Prerađivačka
industrija
8.84%
Trgovina na veliko i
malo
67.20%
Građevinarstvo
12.04%
Slika 1.6 Struktura prihoda po djelatnostima u Prijestonici 2010. g.
Trgovina na veliko i trgovina na malo; popravka motornih vozila i
motocikala
Državna uprava i odbrana; obavezno socijalno osiguranje
1.05%
Umjetničke, zabavne i rekreativne djelatnosti
11.32%
2.31%
Prerađivačka industrija
21.32%
Usluge smještaja i ishrane
2.79%
3.31%
Obrazovanje
6.34%
Saobradaj i skladištenje
11.45%
Zdravstvena i socijalna zaštita
6.34%
Snabdijevanje vodom; upravljanje otpadnim vodama, kontrolisanje
procesa; uklanjane otpada i slične aktivnosti
10.37%
Građevinarstvo
6.86%
7.83%
8.70%
Ostale uslužne djelatnosti
Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo
Ostalo
Slika 1.7 Struktura zaposlenosti po djelatnostima u Prijestonici Cetinje
20
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Planirani budžeti Prijestonice Cetinje u periodu 2008. do 2013. g. prikazani su u Tabeli 1.1.
Tabela 1.1 Planirani budžeti Prijestonice u periodu 2008. Do 2013. G.
Godina
Planiran (€)
Ostvaren (€)
Ostvaren (%)
2008
8 020 000
6 602 337
82,3
2009
7 640 000
5 191 631
67,9
2010
6 300 000
4 058 571
64,4
2011
6 500 000
7 191 231
110,6
2012
7 400 000
7 289 000
98,5
2013
6 560 000
-
Neophodno je da se održiv ekonomski razvoj Prijestonice zasniva na raznovrsnoj, ekološki
prihvatljivoj, lokalno, regionalno, ali i šire orijentisanoj ekonomiji koja je dovoljno fleksibilna da
iskoristi sopstvene prirodne i ljudske resurse, uključujudi i energetske usluge. Samo otvaranje
novih realnih, tržišno potrebnih i isplativih radnih mjesta, i to u najkradem mogudem periodu,
naročito za mlade i školovane, može zaustaviti izraženu depopulaciju Prijestonice.
21
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
2. Snabdijevanje energijom, proizvodnja i distribucija energije
Duboke socio-ekonomske promjene tokom posljednjih 20 godina, naročito u industrijskom
sektoru, uslovile su i značajno prestrukturiranje energetskih potreba. Energetski bilansi 80-tih
godina prošlog vijeka značajno se razlikuju od bilansa krajem 90-tih, ili današnjih. Zanemarujudi
neznatne količine uglja i TNG, bilans Prijestonice čine 5 energenata: ogrijevno drvo, mazut, lož ulje,
pogonska goriva i električna energija.
Na Slici 2.1 prikazano je procentualno učešde energenata u energetskim bilansima za tri
karakteristične godine (1981, 1989 i 1997. g.).
Cetinje 1981
Cetinje 1997
Cetinje 1989
Lož ulje
3%
Ogr. drvo
13%
Ogr. drvo
12%
Ogr. drvo
25%
Mazut
40%
Mazut
42%
Pog. goriva
26%
El. energija
26%
El. energija
20%
Mazut
5%
El. energija
53%
Pog. goriva
12%
Lož ulje
3%
Pog. goriva
14%
Lož ulje
6%
Slika 2.1 Energetski bilansi Prijestonice za 1981., 1989. i 1997. g. - % učešde energenata
Na Slici 2.2 prikazani su za iste godine histogrami energetskih bilansa u apsolutnim ekvivalentnim
jedinicama (TJ). Pored krupnih strukturnih promjena u bilansima, sa Slike 2.2 je očigledno i
značajno smanjenje ukupnih energetskih potreba (na primjer za 40% od 1989. do 1997. g.).
Najvede promjene u posmatranom periodu su nastale kod mazuta čije je učešde zbog gašenja
industrije opalo sa 40% 1981. na 5% 1997. g. Ili, u apsolutnim količinama, smanjenje sa 8 300 t
1981. na 800 t 1997., odnosno za 10 puta.
Drugu radikalnu promjenu karakteriše skok učešda električne energije sa 20% 1981. na 53% 1987.
g., ili u apsolutnim količinama povedanje u istom periodu sa 47,6 GWh na 89,5 GWh. Ovaj skok se
može objasniti jeftinom električnom energijom i njenom rastudom upotrebom na račun smanjenja
učešda ogrijevnog drveta u kategoriji domadinstva.
Treda promjena u bilansu je evidentna kod pogonskih goriva čije učešde raste sa 12% 1981. na 26%
1997. g., ili u apsolutnim iznosima sa 2 300 t na 3 700 t.
22
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slična struktura i trendovi u energetskom bilansu su nastavljeni i u periodu nakon 1997. do danas.
Cetinje
TJ
Ogr. drvo
El. energija
Pog. goriva
Lož ulje
Mazut
1200,00
1000,00
800,00
600,00
400,00
200,00
0,00
1981
1989
1997
Slika 2.2 Energetski bilansi Prijestonice u ekvivalentnim jedinicama (TJ)
2.1. Snabdijevanje energijom
2.1.1. Ugalj
Nema dokumentovanih podataka o isporukama i potrošnji uglja. Može se pretpostaviti da, ako i
ima potreba za ovim energentom, u pitanju su statistički zanemarljive količine.
2.1.2. Drvo
Ogrijevno drvo je veoma zastupljen energent u Prijestonici Cetinje, naročito u grejnoj sezoni.
Potrošnja ogrijevnog drveta u kategoriji domadinstva 2011. g. iznosila je (MONSTAT, 2013.) 24 529
m3 i to: 18 480 m3 u gradskim, a 6 049 m3 u vangradskim naseljima. Broj domadinstava koji je
koristio ogrijevno drvo bio je 4 537, odnosno 3 553 u gradskim i 984 domadinstva u vangradskim
naseljima.
Snabdijevanje ogrijevnim drvetom je dominantno od trgovaca (20 954 m 3, ili 85%), a ostatak od 3
575 m3, ili 15% iz vlastite šume. U vangradskim naseljima se od trgovaca nabavlja 4 045 m2 (67%),
a ostatak od 2 004 m3 (33%) korišdenjem vlastite šume.
Pored domadinstva, realno je pretpostaviti da se ogrijevno drvo u manjoj mjeri koristi i u ostalim
sektorima (pekare, restorani, sušare mesa i sl.).
U ovom trenutku se ne raspolaže
dokumentovanim statističkim podacima o toj potrošnji ogrijevnog drveta. U nedostatku
pouzdanijeg podatka, za potrebe ovog dokumenta uzede se procjena od 4% od potrošnje
domadinstva, odnosno 981 m3. Tako ukupna kalkulativna potrošnja ogrijevnog drveta na području
prijestonice Cetinje iznosi 25 510 m3.
23
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
2.1.3. Električna energija
Električna energija je tokom posljednje dvije decenije povedavala svoje relativno učešde u
energetskim potrebama Prijestonice. Međutim, uslijed smanjenja ukupne energetske potrošnje
zbog gašenja industrijskih kapaciteta, depopulacije i pada životnog standarda, ulazna električna
energija u apsolutnim iznosima nije imala značajniji porast. Tako je sa 89,4 GWh 1997. g. ulazna
energija povedana na 93,9 GWh 2011. g., uz varijacije koje su prikazane na Slici 2.3 u periodu
2004. - 2011. g. Najveda vrijednost od 99 GWh ostvarena je 2006. g. Učešde Prijestonice Cetinje u
ukupnoj potrošnji Crne Gore iznosilo je 2010. g. 2,9%, a 2011. g. 2,7%.
Ulazne energije gradskog konzuma iznosile su 56,1 GWh (2010 g.) i 55,4 GWh (2011. g.), a
vangradskog za iste godine 37,1 GWh i 38,1 GWh. Vršno opteredenje cjelokupnog konzuma 2011.
g. iznosilo je 26 MW i to: za gradski konzum 15,4 MW. a za vangradski 10,6 MW.
Broj potrošača po kategorijama i ukupno za gradski vangradski konzum Prijestonice za 2010. i
2011. g. dat je u Tabeli 2.1.
100
91.80
95.40
99.00
93.70
98.30
94.40
93.20
93.50
2009
2010
2011
80
60
GWh
40
20
0
2004
2005
2006
2007
2008
Slika 2.3 Ulazna električna energija konzuma Prijestonice u periodu 2004.-2011. g.
Najvedi broj potrošača Prijestonice napaja se iz EES-a Crne Gore preko TS 110/35 kV, (20 + 31,5)
MVA. TS 110/35 kV je priključena na dva 110 kV dalekovoda: Cetinje-TS Budva i Cetinje-TS
Podgorica 2. Dvostranim napajanjem stvoreni su uslovi na prenosnom nivou za sigurno
snabdijevanje potrošača električnom energijom Prijestonice (Slika 2.4) Vrlo mali dio potrošača
napaja se iz: MHE Podgor, MHE Rijeka Crnojevica i MHE Glava Zete, kao i iz ED Nikšic i ED Bar.
Elektrodistributivna mreža je tronaponska (35 kV, 10 kV i 0,4 kV), sa nadzemnim vodovima u
vangradskim područjima i kablovskim u gradskom području. Specifičnost ED Cetinja je u činjenici
što je ona jedina distribucija u Crnoj Gori koja u eksploataciji ima i distributivnu mrežu naponskog
nivoa 6 kV. Mreža 6 kV služi za napajanje pumpnih postrojenja u Podgoru i okolnih seoskih
područja.
24
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 2.1 Broj potrošača po kategorijama za konzum Prijestonice za 2010. i 2011. g.
Kategorija
35 kV
10 kV
Ostala potrošnja
Domadinstva
UKUPNO
Ukupno
2010
3
10
648
10 340
11 001
Gradski konzum
2010
2011
0
0
6
6
514
608
6 937
6 901
7 457
7 515
2011
3
10
743
10 319
11 068
Vangradski konzum
2010
2011
3
3
4
4
134
135
3 403
3 411
3 544
3 553
Slika 2.4 Pozicija Prijestonice Cetinje u odnosu na prenosnu mrežu Crne Gore
Na Slici 2.5 prikazana je šema 35 kV mreže sa konekcijom na napojnu 110/35 kV TS Cetinje. Podaci
o dužinama kablovskih (KK) i vazdušnih vodova (VV) distributivne mreže gradskog i vangradskog
područja u km dati su u Tabeli 2.2. Presjeci vodova su veoma različiti i kredu se od 2x25 mm 2 do
4x150 mm2 za NN mrežu, od 3x50 mm2 do 3x185 mm2 za 10 kV mrežu i od od 3x50 mm2 do 3x240
mm2 za 35 kV mrežu.
Instalisane snage transformatora se kredu u širokom rasponu, zavisno starosti, kao i od toga da li je
TS na gradskom ili vangradskom području. Tako se transformatori 35/10 kV pojavljuju u rasponu
od 2 500 kVA do 8 000 kVA, a transformatori 10/0,4 kV u rasponu 30 kVA do 1 600 kVA.
Transformatori 35/0,4 kV, 6/0,4 kV i 35/6 kV su prisutni u malom broju (ukupno 17), a snage se
kredu u rasponu od 100 kVA do 2 500 kVA. Transformatori na području Prijestonice su ugrađeni u
TS različitog tipa: kudna, kula, MBTS, BTS i stubna.
25
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 2.5 Šema 35 kV mreže sa konekcijom na napojnu TS 110/35 kV Cetinje
Tabela 2.2 Dužine kablovskih (KK) i vazdušnih vodova (VV) distributivne mreže
Kategorija
35 kV
10 kV
6 kV
0,4 kV
UKUPNO
KV
0,289
6,40
1,73
50,72
59,139
Ukupno
(km)
VV
81,88
193.44
4,95
614.382
894,652
∑
82,169
199,84
6,68
665,102
953,791
Gradski konzum
(km)
KV
VV
∑
0,289
4,412
4,701
5,47
19,31
24,78
0
0
0
49,52
55,548
105,068
55,272
79,27
134,549
Vangradski konzum
(km)
KV
VV
∑
0
77,468
77,468
0,93
174,13
175,06
1,73
4,95
6,68
1,20
558,834 560,034
3,86
815,382 819,242
Podaci o broju distributivnih transformatora gradskog i vangradskog područja dati su u Tabeli 2.3.
Tabela 2.3 Broj distributivnih transformatora na području Prijestonice
Ukupno
Transformator
35/10 kV
35/6 kV
35/0,4 kV
6/0,4 kV
10/0,4 kV
UKUPNO
Gradski
konzum
Vangradski konzum
broj
snaga
MVA
broj
snaga
MVA
broj
snaga
MVA
8
2
12
5
196
223
46,5
5,0
8,25
0,8
65,42
-
6
0
0
0
82
88
40,0
0
0
0
52,54
-
2
2
12
5
114
135
6,5
5,0
8, 25
0,8
13,08
-
U vezi postojedeg stanja ED mreže Prijestonice Cetinje može se izvesti nekoliko opštih ocjena:
1. Mogudnost dvostranog napajanja TS 110/35 kV Cetinje, povoljno utiče na sigurno
snadbijevanje konzuma Prijestonice, a ukupna instalisana snaga TS 110/35 kV od 51,5 MVA
26
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
2.
3.
4.
5.
6.
(20+31,5 MVA), pri sadašnjem vršnom opteredenju od 26 MVA, predstavlja dovoljnu
rezervu.
Struktura i karakteristike objekata primarne ED mreže, u postojedim uslovima
eksploatacije, ukazuju na zadovoljavajudu prostornu pokrivenost dalekovodima 35 kV i TS
35/10 kV. Međutim, uslovi sigurnog i ekonomičnog snabdijevanja zahtijevaju izgradnju
novih i adekvatne rekonstrukcije postojedih objekata sekundarne 10 kV, 6 kV i 0,4 kV ED
mreže.
S obzirom na njihovu starost i nepovoljne uslove eksploatacije, stanje 35 kV dalekovoda ne
zadovoljava, što se naročito odnosi na 35 kV dalekovod Cetinje-Cevo-Glava Zete (izgrađen
1959. g.), kojem je neophodna obimna rekonstrukcija.
Postojedi mrežni kapaciteti obezbjeđuju u gradskom području rezervno napajanje za slučaj
jednostrukih kvarova na mreži 10 kV, tj. zadovoljavaju N-1 princip sigurnosti. Međutim,
ovaj princip nije mogude ostvariti u vedem dijelu vangradskog područja.
NN nadzemna mreža je najranjiviji dio distributivne mreže, posebno u brdsko-planinskim
područjima. Karakterišu je često nedozvoljeno dugački monofazni izvodi manjih presjeka,
što ima za posljedicu loše naponske prilike i velike elektroenergetske gubitke.
Da bi se podigao tehnički standard ED mreža u Prijestonici, naročito vangradskih, potrebni
su opsežni investicioni zahvati za rekonstrukciju i izgradnju 35 i 10 kV vodova, vedeg broja
TS 10/0.4 kV i za izgradnju novih NN mreža adekvatnih karakteristika.
2.1.4. Nafta i naftni derivati
Snabdijevanje pogonskim gorivima i TNG obezbjeđuje se preko 3 benzinske stanice (2 u vlasništvu
„Jugopetrola AD Kotor“ i 1 u vlasništvu „Petrol Crna Gora“). Na Cetinju se nalazi i nadzemni
rezervoar u okviru kompleksa EI “OBOD” – Cetinje (vlasništvo „Montenegrobonus“-a) za
skladištenje, distribuciju, prodaju i snabdijevanje TNG-a, kapaciteta 100 m3, sa planom širenja
aktivnosti instaliranjem punionice plinskih boca. Mazut i lož ulje kupcima dopremaju isporučioci.
U Tabeli 2.4 navedene su količine pogonskih goriva (m3) isporučene vlasnicima vozila Prijestonice
i tranzitnim kupcima preko navedenih benzinskih stanica u periodu 2010. – 2012. g.
Tabela 2.4 Prometovane količine pogonskih goriva (m3) na području Prijestonice
Kompanija
Jugopetrol
Petrol
UKUPNO
2010
5 101
3 345
8 446
2011
4 361
3 176
7 537
2012
3 811
2 922
6 733
Pored pogonskih goriva u saobradaju, za potrebe aktivnih kotlarnica u gradu koristi se lož ulje.
Prema dosadašnjim saznanjima potrošnja lož ulja u 9 aktivnih kotlarnica iznosila je 2011. g. 560 t,
odnosno 662 m3. Realna je pretpostavka da ovim bilansom nije obuhvadeno najmanje 10 % , pa se
može računati sa potrošnjom lož ulja od 730 m3.
27
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
2.2. Proizvodnja energije na teritoriji lokalne samouprave
2.2.1. Proizvodnja električne energije
Ovdje je prigodno istadi da se za početak elektrifikacije u Crnoj Gori uzima 1910. godina, kada je na
Cetinju, u čast krunisanja Kralja Nikole, puštena u pogon prva električna centrala2. Instalisana
snaga ove elektrane sa dva dizel agregata iznosila je 110 kVA. Mreža je bila kablovska trofazna, na
primarnom naponu 2,1 kV, ukupne dužine 3,5 km, sa 8 transformatora 2100/110 V, snage od 5 do
28 kVA. NN mreža je bila na naponu 115 V. Pored Dvora služila je za osvjetljenje Vladinog doma,
12 ambasada, nekoliko glavnih gradskih ulica i 67 privatnih kuda. Ova centrala je isključena iz
pogona tek 1963. g. i gotovo je u cjelini sačuvana (Slika 2.6).
Cetinjska elektrana je, uz manje periodične remonte, bila u pogonu 50 godina, ili 450.000 sati
neprekidno, 12 godina bez kvara. Korišdena je i tokom oba svjetska rata, kada je Cetinje bilo pod
austrijskom, italijanskom i njemačkom okupacijom, kao i 15-tak godina kasnije u periodu
poslijeratne obnove grada. Zgrada i postrojenja cetinjske elektrane konzervirani su i, zbog njihovog
izuzetnog značaja, stavljeni pod zaštitu Zakona kao spomenik kulture, da bi 13. novembra 1976.
godine bili pretvoreni u muzej Elektroprivrede Crne Gore.
Slika 2.6 Pogled na agregat dizel elektrane iz 1910. u Muzeju Elektroprivrede Crne Gore
Na teritoriji Prijestonice nalaze se i dvije male hidroelektrane: „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ koje
su, tokom prve faze elektrifikacije poslije II svjetskog rata, predstavljale značajne izvore električne
energije u Crnoj Gori.
2
Tako se Crna Gora svrstala u red, za to vrijeme, rijetkih evropskih i svjetskih država čije je pojedine gradove
osvjetljavala električna energija. Upoređenja radi, javna elektrana u Beogradu izgrađena je 1893. godine, u Sarajevu
1895., u Ljubljani 1898., ali u Zagrebu tek 1907., u Novom Sadu takođe 1910. kao i na Cetinju, dok je Skoplje
elektrificirano tek 1924. godine.
28
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Mala HE „Podgor“ je izgrađena 1937.g. kao prva hidroelekrana u Crnoj Gori. Kompletna
rekonstrukcija elektromašinske opreme je izvršena 1979.g. Građevinske objekte čine: vodozahvat
sa betonskom pregradom visine 4 m, zatvoreni dovodni kanal pravougaonog presjeka 1,5x1,0 m,
vodostan dimenzije 12x4x1,5 m i dovodni metalni cjevovod pod pritiskom, prečnika 0,7 m i dužine
150 m.
U mašinskoj zgradi (Slika 2.7) je ugrađen jedan agregat sa turbinom snage 395 kW, protoka 0,9
m3/s. i generatorom snage 465 kVA, napona 0,4 kV i faktorom snage 0,8. U mašinskoj zgradi je
ugraden i blok transformator 0,4/6 kV nominale snage 400 kVA. Svojom proizvodnjom HE
„Podgor“ može, u slučaju neraspoloženosti dalekovoda 35 kV, da obezbijedi najnužnije napajanje
potrošača na vodoizvorištima vodovoda Cetinja i Budve. Međutim, zbog kvara, 2011. g. proizvela je
svega 26 100 kWh.
Slika 2.7 mHE „Podgor“
Mala HE „Rijeka Crnojevida“, instalisane snage 200 kW i protoka 1,1 m3/s, puštena je u pogon
1938. g. Njena kompletna rekonstrukcija je izvršena 1980. g., kada je ugrađena nova turbina snage
555 kW i sa povedanim proticajem na 3,0 m3/s.
Građevinske objekte hidroelektrane čine (Slika 2.8): vodozahvat sa betonskom pregradom visine 4
m i dužine 12 m, otvoreni dovodni kanal pravougaonog presjeka 1,5x1,0 m, vodostan sa cjevovod
dužine 35 metara i prečnika 0,7 metara.
U mašinskoj zgradi je ugrađen jedan agregat sa turbinom snage 555 kW, protoka 3 m3/s i
generatorom snage 650 kVA, napona 0,4 kV i faktorom snage 0,8. U mašinskoj zgradi je ugraden i
blok transformator 0,4/10 kV nominale snage 630 kVA.
Planirana godišnja proizvodnja elektrane iznosi 0,79 miliona kWh, a može da radi paralelno sa
distributivnom mrežom i u ostrvskom režimu rada. Prosječno ostvarena godišnja proizvodnja je
značajno niža od planirane, a 2011. g. proizvedeno je 530 400 kWh.
29
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 2.8 mHE „Rijeka Crnojevida“
U Tabeli 2.4-a date su vrijednosti proizvodnje mHE „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ u periodu 2010.
do 2012 g.
Tabela 2.5 Proizvodnja mHE „Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“ u periodu 2010. do 2012 g.
mHE
„Podgor“
„R. Crnojevida“
Proizvodnja (MWh)
2011
26,1
530,4
2010
411,1
562,2
2012
181,6
577,0
2.2.2. Sistemi za daljinsko grijanje
Prijestonica nema toplifikacioni ili gasifikacioni sistem daljinskog grijanja, ali postoji 9 aktivnih
kotlarnica različitih kapaciteta na lož ulje za grijanje pojedinih kompleksa javnih ustanova:
obrazovanje, zdravstvo, kultura i javna uprava. Postoji informacija da u kompleksu EI Obod postoji
kotlarnica koja oko 20 godina nije u funkciji. Kotlarnica je na lož ulje sa 4 kotla snage po 1 MW.
Realno je pretpostaviti da se još nekoliko nekomercijalnih ili poslovnih subjekata snabdijeva
toplotom iz kotlarnica na lož ulje.
Osim toplote iz kotlarnica, za grijanje nekih vedih prostora (Predsjednička rezidencija, Arhiv Crne
Gore) koriste se toplotne pumpe.
Detaljniji podaci o ustanovama, grijanim površinama i snazi kotlova dati su u odjeljku 3.2.2.
2.2.3. Drugi vidovi proizvodnje energije
U druge vidove proizvodnje energije u prijestonici mogu se pomenuti uređaji za dobijanje toplote
na principu toplotnih pumpi (klima uređaji), ili sagorijevanjem drveta, uglja ili TNG u pedima,
šporetima, kaminima i sl.
30
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
3. Analiza potrošnje energije u lokalnoj samoupravi
3.1. Korišćenje energije po tipu energenta
3.1.1. Korišćenje električne energije
S obzirom na univerzalne mogudnosti primjene, električna energija se u Prijestonici Cetinje koristi
za energetske transformacije u toplotnu, mehaničku, svjetlosnu, hemijsku energiju i u svim
sektorima, osim za pogon u saobradaju.
Strukturu konzuma ED Cetinja karakteriše (Tabela 3.1 i Slika 3.1) stagnacija posmatranih
parametara potrošnje na svim nivoima, kao i nabavljene energije sa malim oscilacijama. U Tabeli
3.1 i na Slici 3.1 prikazani su podaci o preuzetoj i isporučenoj energiji po kategorijama potrošnje,
kao i gubici za ED Cetinje za period 2004.-2011. g.
Tabela 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g.
Godina
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Nabavljena
en.
(GWh)
Predato potrošačima (GWh)
Domadinstva
91,8
95,4
99,0
93,7
98,3
94,4
93,2
93,5
33,7
30,5
29,4
31,1
32,5
32,2
32,9
32,1
Ostala
potrošnja
9,4
10,3
10,6
10,4
11,1
11,3
11,7
13,3
Gubici
Gubici
10 kV
35 kV
Ukupno
(GWh)
(%)
3,9
3,5
2,0
2,8
2,5
2,4
2,3
2,5
21,5
21,2
21,5
22,2
22,0
20,2
18,9
20,0
68,5
65,4
63,6
66,5
68,1
66,1
65,7
67,9
23,2
30,0
35,4
27,2
30,2
28,3
27,5
25,6
25,33
31,43
35,77
29,04
30,71
29,94
29,46
27,37
Ovdje posebnu pažnju zaslužuju veoma visoki električni gubici. Maksimalna vrijednost od 36%
ostvarena je 2006. g. Prosječna vrijednost iskazanih procentualnih gubitaka u periodu 2004-2011.
g. iznosila je 30,44% .
Iz Tabele 3.1 kao i sa Slike 3.1 je očigledno da je nabavljena (ulazna) energija u posmatranom
periodu imala godišnje oscilacije do 7% sa maksimalnim iznosom 2008. g. od 98,3 GWh. Na Slici 3.2
dat je dijagram procentualnog učešda pojedinih kategorija za tri karakteristične godine (2004.,
2008. i 2011. g.). Tokom tog perioda sve kategorije potrošnje održale su konstantne iznose, pri
čemu su domadinstva istog reda veličine kao i gubici (oko 30 GWh), a zatim slijede potrošnja na 35
kV (oko 20 GWh), ostala potrošnja (oko 10 GWh) i, najzad, na 10 kV reda 2-3 GWh.
31
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Nabavljena en.
10 kV
Domaćinstva
35 kV
Ostala potrošnja
Gubici
120
40
35
100
30
25
60
20
%
GWh
80
15
40
10
20
0
2004
5
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0
2011
God.
Slika 3.1 Elektroenergetski bilansi Prijestonice za period 2004-2011.g.
Slika 3.2 Učešde (%) kategorija potrošnje za 2004., 2008. i 2011. g.
Specifična potrošnja električne energije po stanovniku Prijestonice iznosila je 2011. g. 2 072
kWh/st, a u kategoriji domadinstva 1 244 kWh/st. Odgovarajude vrijednosti na nivou Crne Gore
2011. iznosile su 3 313 kWh/st, odnosno 1 990 kWh/st. Slijedi da su specifične vrijednosti ukupne
potrošnje i u kategoriji domadinstva Prijestonice ispod državnog prosjeka za 37,4%.
U Tabeli 3.2 i na Slici 3.3 dat je prikaz energetskih bilansa na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g.
Na osnovu analognog dijagrama u kategoriji domadinstva može se procijeniti da je učešde
električne energije za grijanje stambenog prostora 2011. g. iznosilo 12%. U Tabelama 3.3 i 3.4, kao
i na Slikama 3.4 i 3.5 izvršeno je razdvajanje pokazatelja elektro-energetskog bilansa na gradski
seoski konzum za 2010. i 2011. g.
32
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.2 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g.
Preuzeta energija
(MWh)
2010
2011
9 351
10 237
9 038
9 003
9 098
9 118
7 453
7 271
7 000
6 629
6 591
5 955
7 300
6 480
5 996
6 704
6 143
5 918
7 529
7 697
7 897
9 106
9 802
9 407
93 199
93526
Mjesec
Januar
Februar
Mart
April
Maj
Jun
Jul
Avgust
Septembar
Oktobar
Novembar
Decembar
UKUPNO
Predato potrošač.
(MWh)
2010
2011
5 971
6 226
5 560
5 677
6 129
6 118
5 193
5 218
5 305
5 080
5 365
5 103
5 942
5 404
4 961
5 425
4 995
5 024
4 905
5 487
5 238
6 174
6 181
6 389
65 750
67 071
2010
MWh
4500
Gubici
(MWh)
2010
3 380
3 477
2 969
2 260
1 695
1 226
1 358
1 034
1 148
2 624
2 658
3 620
27 448
Procenat gubitaka
(%)
2010
2011
36
42
38
37
33
33
30
28
24
23
19
14
19
17
17
19
19
15
35
29
34
32
37
32
29
27,3
2011
4 266
3 326
3 000
2 053
1 549
852
1 077
1 279
894
2 210
2 932
3 018
26 455
2011
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Slika 3.3 Elektroenergetski bilansi Prijestonice na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g.
Tabela 3.3 Elektroenergetski bilansi gradskog područja za 2010. i 2011. g.
Godina
GRAD
2010
2011
Nabavljena
en.
(GWh)
65,28
65,83
Predato potrošačima (GWh)
Domadinstva
28,79
27,75
OP
9,15
11,02
33
10 kV
0,95
1,49
35 kV
0,00
0,00
Ukupno
38,88
40,26
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.4 Elektroenergetski bilansi vangradskog područja za 2010. i 2011. g.
Godina
SELO
Nabavljena
en.
(GWh)
Predato potrošačima (GWh)
Domadinstva
OP
10 kV
35 kV
Ukupno
2010
2011
27,92
27,70
4,11
4,33
2,51
2,32
1,32
1,00
18,93
20,01
26,86
27,67
GRAD
SELO
70
60
50
40
GWh
30
20
10
0
Nabavljena Domadinstva
en.
OP
10 kV
35 kV
Gubici
Slika 3.4 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2010. g.
GRAD
SELO
70
60
50
40
GWh
30
20
10
0
Nabavljena Domadinstva
en.
OP
10 kV
35 kV
Gubici
Slika 3.5 Elektroenergetski bilansi Prijestonice 2011. g.
34
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Naprijed navedeni podaci ukazuju na činjenicu da je elektroenergetska potrošnja koncentrisana na
gradskom području (osim potrošnje na 35 kV), što otvara niz pitanja optimalnog i pouzdanog
snabdijevanja razuđenog ruralnog područja sa veoma niskim gustinama opteredenja.
3.1.2. Korišćenje uglja i drvne biomase za dobijanje korisne toplote
Za razliku od korišdenja uglja u statistički zanemarljivim količinama, kao što je navedeno u odjeljku
2.1.2 ogrijevno drvo je veoma zastupljen energent u Prijestonici Cetinje. Ogrijevno drvo se koristi
naročito u grejnoj sezoni za grijanje prostora i za ostale potrebe (kuvanje, zagrijavanje vode,
restorani, pekare, sušare mesa i sl.). Dominantna je potrošnja ogrijevnog drveta u kategoriji
domadinstva, naročito u vangradskim naseljima. Prema podacima MONSTAT-a 2013., 4 537
domadinstava je 2011. g. utrošilo 24 529 m3, odnosno prosječno 5,4 m3/dom, ili 7,7 prm/dom.
Upoređenjem sa prosječnom potrošnjom na nivou Crne Gore od 5,5 m 3/dom, može se zaključiti da
je potrošnja u Prijestonici bliska državnom prosjeku.
Kada se, u nedostatku tačnijih podataka, ostala potrošnja ogrijevnog drveta procijeni na 4 % od
potrošnje domadinstva, (981 m3), dobija ukupna potrošnja ogrijevnog drveta na području
Prijestonice Cetinje iznosi 25 510 m3.
Na osnovu MONSTAT statistike slijedi da 4 318 domadinstava (3 492 gradskih i 827 vangradskih)
koristi ogrijevno drvo samo tokom grejne sezone, a 219 domadinstava (62 gradska i 157
vangradskih) tokom cijele godine.
Interesantni su i podaci o uređajima za grijanje objekata u kategoriji domadinstva 2011. g., dati u
Tabeli 3.5.
Tabela 3.5 Uređaji za grijanje objekata Prijestonice u kategoriji domadinstva 2011. g.
Naselje
Kotao na čvrsta
gorivo
Ped na drva
Šporet na drva
Gradsko
Vangradsko
UKUPNO
21
20
41
1150
157
1307
2321
846
3167
Šporet na drva
sa ugrađenim
centr. grijanjem
103
20
123
Kamin
82
20
102
Najčešde svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima su za grijanje i pripremu hrane
(2 099), zatim samo za grijanje prostora (1 555), za grijanje, toplu vodu i pripremu hrane 780
domadinstava itd.
3.1.3. Korišćenje nafte i naftnih derivata u saobraćaju
Ukupne prometovane količine naftnih derivata u saobradaju nije mogude preciznije razgraničiti na
lokalne potrebe Prijestonice i na tranzit. Uostalom, dio vozila registrovanih u Prijestonici određene
količine goriva tankiraju izvan Prijestonice.
35
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
U Tabeli 3.6 dat je pregled registrovanih vozila u Prijestonici Cetinje u periodu 2009. – 2011. Iz
ovog pregleda se zaključuje da udio putničkih vozila u ukupnom broju registrovanih vozila 2011. g.
iznosio 90 %.
Tabela 3.6 Registrovana vozila u Prijestonici Cetinje u periodu 2009. – 2011.
God
Motocikl
Putnički
automobili
Kombi
Autobus
Terenska
vozila
Specijalna
radna vozila
Vučna
vozila
Priključna
vozila
Poljopr.
traktor
UKUPNO
2009
64
5.463
5
28
314
39
84
95
0
6..092
2010
40
4.982
2
28
315
41
77
17
0
5.502
2011
56
5.221
2
46
309
55
74
24
1
5.788
Analizom postojedih baza podataka o registrovanim putničkim vozilima u Crnoj Gori po tipu
pogonskog goriva koje koriste, usvojeni su slijededi rezultati za potrošnju po tipu goriva: benzin 2
854 m3 i dizel 2 938 m3, odnosno ukupno 5 792 m3. Imajudi u vidu ukupnu isporuku prema Tabeli
2.4, slijedi da je potrošnja pogonskih goriva za drumski saobradaj u tranzitu iznosila 1745 m3, ili
oko 23%.
Na osnovu raspoloživih kvartalnih podataka o prometu goriva na dvije BS “Jugopetrol”-a u
Prijestonici, datih u Tabeli 3.7 i dijagrama na Slikama 3.6 i 3.7, dobija se i slika sezonskih varijacija.
Očigledan je porast potrošnje u drugom i tredem kvartalu 2010. g. Međutim 2011. registrovana je
povedana potrošnja dizel goriva četvrtom kvartalu.
2010
Dizel goriva
Benzini
Tecni naftni Gas
958
822
682
615
601
502
396
379
Q1
65
36
21
23
Q2
Q3
Q4
Slika 3.6 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. g.
S obzirom da u prometu pogonskih goriva participira i „Petrol Crna Gora“ sa 40 % 2010 g., a sa 42
% 2011. g., mogu se pretpostaviti slične sezonske varijacije i kod tog isporučioca.
36
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Takođe, može se pretpostaviti da povedanje isporuka u drugom i tredem kvartalu u značajnoj
mjeri potiče od tranzita tokom ljetnje turističke sezone. Na osnovu raspoloživih podataka
„Jugopetrol“-a, slični odnosi su nastavljeni i tokom 2012. g.
Tabela 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2011. i 2012. g.
Cetinje
Dizel goriva
Benzini
Tečni naftni gas
Ukupno
Q1 2010
601
379
21
1 001
Q2 2010
822
502
36
1 360
Q3 2010
958
615
65
1 638
Q4 2010
682
396
23
1 101
Q1 2011
452
307
20
779
Q2 2011
632
409
31
1 073
Q3 2011
886
538
63
1 488
Q4 2011
648
351
23
1 022
2011
Dizel goriva
Benzini
Tecni naftni Gas
886
648
632
538
452
409
351
307
63
31
20
Q1
23
Q2
Q3
Q4
Slika 3.7 Sezonska varijacija prometa pogonskih goriva na području Prijestonice 2012. g.
3.2. Korišćenje energije po sektorima
Na osnovu prethodnih podbilansa po pojedinim vrstama energije, korišdenjem poznatih faktora
konverzije za naturalne i ekvivalentne jedinice, u Tabeli 3.8 izveden je bilans potrošnje finalne
energije Prijestonice Cetinje za 2011. g. Ova 2011. g. je uzeta kao referentna zbog toga što je
najvedi broj podataka statistički iskazan za tu godinu, od podataka popisa, studije MONSTAT-a o
ogrijevnom drvetu itd. Grafička predstava ovog bilansa data je na Slici 3.8.
Ukupna finalna potrošnja u Prijestonici Cetinje 2011. iznosila je 775,92 TJ. Upoređenjem sa
bilansom iz 1997. g. uočavaju se i strukturne, a i kvantitativne promjene tokom proteklih 15
godina. Mazut više ne figuriše u bilansu, značajno je povedana potrošnja pogonskih goriva i
ogrijevnog drveta, a smanjena potrošnja električne energije. Praktično je energetski bilans sveden
37
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
na tri energenta (električna energija, pogonska goriva i ogrijevno drvo) sa gotovo jednakim
učešdem od po 1/3. Ukupna finalna potrošnja je od 1997. g. povedana za 26,5%, ili po prosječnoj
godišnjoj stopi rasta od 1,7%. Ovo se može objasniti promjenama u strukturi i obimu privrednih
aktivnosti i uticajem na životni standard stanovništva Prijestonice.
Tabela 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g.
Prijestonica
Cetinje
Jedinice
Naturalne
Ekvival. (TJ)
Potrošnja energije u naturalnim ekvivalentnim jedinicama
Ugalj
x1000 t
-
Mazut
x1000 t
-
Energent
Pog. goriva
x1000 t
6,180
263,58
Lož ulje
x1000 t
0,62
24,90
El. energija
GWh
67,9
244,44
Ogr. drvo
x1000 m3
25,51
243,00
2011
Lož ulje
3.21%
Ogr. drvo
31.32%
Pog. goriva
33.97%
El. energija
31.50%
Slika 3.8 Bilans potrošnje finalne energije Prijestonice za 2011. g.
U narednim odjeljcima slijede analize korišdenja energije po sektorima domadinstva, usluga,
industrije i saobradaja.
3.2.1. Korišćenje energije u domaćinstvima
Kategorija domadinstva, posebno nakon drastičnog smanjenog industrijske proizvodnje, postala je
kategorija sa dominantnim učešdem u energetskom bilansu Prijestonice. U toj kategoriji postoji
značajan potencijal energetske efikasnosti, naročito u pogledu racionalizacije i supstitucije
energetske potrošnje za grijanje prostora. U tom cilju slijedi krada analiza stambenog fonda,
posebno u pogledu dostupnosti izvora energije za grijanje.
38
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Na teritoriji Prijestonice Cetinje po popisu 2011. ima 8 968 stanova i to 5 442 u gradskim i 3526 u
seoskim naseljima. Odnos broja stanova prema broju domadinstava iznosi 1,56 (1,16 u gradskom i
3,32 u vangradskom području). Broj stanova koji se stalno koristi je 5 552 (61,9 %), dok je
preostalih 38,1 % stanova napušteno, ili se koriste samo sezonski. Ukupna površina nastanjenih
stanova je 369 184 m2.
Prema opremljenosti instalacijama, 98% stanova za stanovanje priključeni su na elektroenergetsku
mrežu, dok je 504 stana ukupne površine 5 088 m2, ili 7 % stanova, opremljeno instalacijama za
priključak na sisteme za centralno grijanje, a 660 (9,2 %) stanova ukupne površine 48 984 m2 su
klimatizovani.
Na osnovu Tabele 3.1, na Slici 3.9 prikazane su godišnje vrijednosti potrošnje realizovane
električne energije Prijestonice Cetinje (bez gubitaka) i odgovarajude godišnje potrošnje u
kategoriji domadinstva za period 2004. do 2011. g. Dijagram ukazuje na male oscilacije oba
pokazatelja tokom posmatranog perioda. Prosječno učešde domadinstva u realizovanoj energiji
iznosilo je 47,8 % sa oscilacijama od oko 2 %.
Prosječna potrošnja električne energije domadinstva iznosila je 2011. g. 5 644 kWh/dom., što je za
11% ispod prosjeka u Crnoj Gori (6 388 kWh/dom.).
Realizovana el. energija
Domadinstva
80.00
70.00
60.00
50.00
40.00
30.00
20.00
10.00
0.00
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Slika 3.9 Realizovana električna energija Prijestonice (bez gubitaka) i potrošnja domadinstva za
period 2004. do 2011. g.
Potrošnja električne energije u domadinstvima na mjesečnom nivou za 2010. i 2011. g. prikazana je
u Tabeli 3.9 i grafički na Slici 3.10. Maksimalna potrošnja 2011. g. ostvarena je u decembru (3 423
MWh), a minimalna u junu (2 075 MWh), pa je odnos maksimalne (zimske) i minimalne (ljetnje)
potrošnje 1,65.
39
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Iz podataka o potrošnji na mjesečnom nivou (Tabela 3.9 i Slika 3.10 ) procjenjuje se učešde grijanja
prostora u potrošnji električne energije 2011. g. na 11,3 %, ili na 3 689 MWh. Takođe, što je u
skladu sa klimatskim karakteristikama, na godišnjem dijagramu se ne ispoljava učešde hlađenja u
potrošnji domadinstava u ljetnim mjesecima.
Kada je riječ o grijanju prostora, prema studiji MONSTAT – FODEMO 96 % domadinstava 2011. g.
koristilo je ogrijevno drvo, a 3 % električnu energiju. Pritom, vangradsko stanovništvo za grijanje
prostora koristi samo ogrijevno drvo.
Tabela 3.9 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za
2010. i 2011. g.
Mjesec
Predato kozumu
Domadinstva
Učešda domadinstava
(MWh)
(MWh)
(%)
2010
2011
2010
2011
2010
2011
Januar
5971
6226
3590
3418
60,13
54,90
Februar
5560
5677
3151
3098
56,68
54,57
Mart
6129
6118
3317
3305
54,12
54,03
April
5193
5218
2714
2551
52,27
48,89
Maj
5305
5080
2428
2469
45,77
48,61
Jun
5365
5103
2237
2075
41,69
40,66
Jul
5942
5404
2278
2244
38,34
41,52
Avgust
4961
5425
2339
2274
47,15
41,91
Septembar
4995
5024
2257
2219
45,18
44,17
Oktobar
4905
5487
2590
2458
52,80
44,81
Novembar
5238
6174
2849
2901
54,39
46,98
Decembar
6181
6389
3447
3423
55,76
53,58
UKUPNO
65750
67071
33197
32436
50,49
48,36
Prosječni broj prostorija stambenih objekata iznosi 4,69, a od griju se u prosjeku 2,18 prostorije, ili
36,43 m2. Slijedi da je ukupna grijana površina drvetom 163 390 m2 stambenog prostora.
Energetska vrijednost 24 529 m3 ogrijevnog drveta iznosi 233,8 TJ, ili 64,9 GWh. Uz naprijed
navedenu procjenu učešda električne energije za grijanje od 3,69 GWh, slijedi da je ukupna
angažovana energija grijanja Prijestonice Cetinje 68,59 GWh.
Iz navedenih podataka o utrošenim količinama ogrijevnog drveta slijedi da prosječna potrošnja
drveta za grijanje stambenog prostora iznosi 397 kWh/m2, ili 14 470 kWh prosječno po stanu za
grejnu sezonu. Ako se računa sa 6 mjeseci grejne sezone, mjesečni ekvivalent energije grijanja
(uključeno i kuvanje) iznosi 2 412 kWh, što ukazuje na nisku efikasnost pedi, šporeta i drugih
grejnih uređaja koja koriste drvo.
40
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
2010
MWh
4000
2011
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Slika 3.10 Potrošnja električne energije u domadinstvima Prijestonice na mjesečnom nivou za
2010. I 2011. G.
Na osnovu Tabele 3.5 formirana je Slika 3.11 o uređajima za grijanje objekata u kategoriji
domadinstva 2011. G. Očigledno je dominantno učešde šporeta na drva (52 %), zatim pedi na drva
(21,5 %), dok ostali uređaji (kotlovi na čvrsta goriva, šporeti na drva sa ugrađenim centralnim
grijanjem i kamini) zajedno učestvuju sa 26,5 %.
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Vangradsko naselje
Gradsko naselje
Kotao na čvrsto
gorivo
Ped na drva
Šporet na drva
20
21
157
1150
846
2321
Šporet na drva
sa ugrađenim
centr. grijanjem
20
103
Kamin
20
82
Slika 3.11 Uređaji za grijanje objekata u kategoriji domadinstva 2011. G.
41
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Najčešde svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice prikazuje Tabela 3.10,
odnosno Slika 3.12. Najvede učešde od 32,6 % je za grijanje prostora i pripremu hrane, a zatim
samo za grijanje prostora 24 %.
Tabela 3.10 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice
Tip nasellja
Samo
grijanje
Grijanje i
priprema
hrane
Grijanje i
topla
voda
Grijanje,
topla
voda i
priprema
hrane
Gradska
Vangradska
Prijestonica
1 417
138
1 555
1 725
374
2 099
103
216
319
308
472
780
Sušenje
mesa
Grijanje,
topla
voda,
priprema
hrane i
pečenje
rakije
20
20
79
79
Grijanje,
topla
voda,
priprema
hrane,
pečenje
rakije i
sušenje
mesa
308
472
780
308
492
800
Samo za grijanje
12.4%
24.2%
Za grijanje i pripremu hrane
12.1%
Za grijanje i toplu vodu
1.2%
Za grijanje, toplu vodu i pripremu hrane
0.3%
Za sušenje mesa
12.1%
Za grijanje, toplu vodu, pripremu hrane,
pečenje rakije
5.0%
Ostalo
32.6%
Za grijanje, toplu vodu, pripremu hrane,
pečenje rakije i sušenje mesa
Ostalo
Slika 3.12 Svrhe za koje se koriste drvna goriva u domadinstvima Prijestonice
Sektor domadinstva koristi i pogonska goriva za privatna drumska vozila. Prema Tabeli 3.6, od
5 788 ukupno registrovanih vozila u Prijestonici 2011. g. registrovano je 2 221 putničkih
automobila i 56 motocikala, što predstavlja učešde od 91 %. Mali procenat putničkih automobila su
službeni, a ostalih 9 % vozila u Tabeli 3.6 (autobusi, teretna vozila itd.) imaju vedu prosječnu
potrošnju goriva, pa se učešde privatnih vozila u potrošnji pogonskih goriva može procijeniti na 85
%. Imajudi u vidu procjenu iz odjeljka 3.1.3 o potrošnji goriva registrovanih vozila u iznosu od 5 522
m3, može se procijeniti da 4 694 m3 iznosi potrošnja u sektoru stanovništva. To dalje vodi do
42
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
prosječne potrošnje pogonskog goriva po jednom vozilu od 74 litra mjesečno, što djeluje dosta
realno.
S obzirom na vrstu grejnih uređaja, starost stambenih objekata, materijale od kojih su građeni i sl.
potencijal efikasnog korišdenja energije u sektoru domadinstva je značajan, što de biti predmet
obrade u potpoglavlju 6.2.
3.2.2. Korišćenje energije u sektoru usluga
Prije analize energetskih bilansa po narednim sektorima djelatnosti (usluge, industrija i saobradaj),
neophodno je prethodno specificirati što se pod pojedinim djelatnostima podrazumijeva. Prema
klasifikaciji (KD2010), koja je usklađena sa Evropskom klasifikacijom djelatnosti NACE rev.2,
djelatnosti se razvrstavaju u 21 sektor, označen slovima A – U (MONSTAT, Klasifikacija djelatnosti
2010.) Struktura zastupljenosti djelatnosti Prijestonice ilustrovana je naprijed na Slici 1.6 u
potpoglavlju 1.4.
Najmanje 14 sektora (E, G, H, I, J, K, F, M, N, O, P, Q, R, S, a uslovno i D i U)3 mogu se pridružiti
uslužnim djelatnostima. Kroz razne dokumente još uvijek se miješaju ranije i novije klasifikacije, što
izaziva značajnu konfuziju. Najvedi broj pobrojanih uslužnih sektora se može nominovati ranijim
terminom društvenih djelatnosti. Međutim, u okviru ovog odjeljka de biti pažnja fokusirana na
energetsku potrošnju komunalnih djelatnosti (E,), državne uprave (O), društvenih djelatnosti (P, Q,
R), informisanje i komunikacije (J) i komercijalnih i ostalih usluga (G, I, K, L, M, N, S, U). Sektor H
(saobradaj, skladištenje) je isključen iz ovog naslova jer je to predmet osvrta u posebnom odjeljku
3.2.4.
3.2.2.1. Sektor E: Snabdijevanje vodom i otklanjanje otpada
Gradski vodovod Cetinja snabdijeva sa tri izvorišta:



Podgorska vrela minimalne izdašnosti 180 l/s, na koti 172 m.n.m,
Vrelo Obzovica, minimalne izdašnosti u ljetnjem period je 0.5 l/s (ponekad i presušuju) i
zimi 2-50 l/s,
Uganjska vrela izdašnosti ispod 5 l/s u ljetnjem periodu (postoji period kad i presušuju)i 50
l/s u zimskom periodu (čak i do 100 l/s), na koti 692 m.n.m.
3
D - snabdijevanje elektricnom energijom, gasom, parom i klimatizacija, E- snabdijevanje vodom, upravljanje
otpadnim vodama, kontrolisanje procesa uklanjanja otpada i slične aktivnosti, G - trgovina na veliko i trgovina na malo;
opravka motornih vozila, motocikala, H- saobradaj, skladištenje , I - usluge smještaja i ishrane, J- informisanje i
komunikacije, K - finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja, L - poslovanje nekretninama, M - stručne,naučne i
tehničke djelatnosti, N - administrativne i pomodne uslužne djelatnosti, O - Državna uprava i odbrana i obavezno
socijalno osiguranje, P - obrazovanje, Q - zdravstvena i socijalna zaštita, R - umjetnost, zabava i rekreacija, S - ostale
uslužne djelatnosti, U - Djelatnost eksteritorijalnih organizacija i tijela
43
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Određeni pumpni kapaciteti u Podgoru su u funkciji vodosnabdijevanja Budve. Objekti
vodosnabdijevanje Cetinja navedeni su u na Slici 3.13 i u Tabeli 3.11.
Pumpne stanice vodovoda Cetinje predstavljaju pojedinačno najvedeg potrošača električne
energije u Prijestonici. Činjenica da se voda sa glavnog izvorišta Podgor pumpa u dva stepena sa
manometarskom visinom dizanja više od 700 m predstavlja rijedak primjer u svijetu. Pored toga u
funkciji je i izvorište Uganjska vrela sa manometarskom visinom dizanja od 120 m koje je aktivno u
kišnom periodu, odnosno od novembra do sredine maja mjeseca. Od crpne stanice „Podgor“ do
Cetinja položen je čelični cjevovod profila 400 mm i 350 mm u dužini od 20 km.
Slika 3.13 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja
Tabela 3.11 Objekti vodosnabdijevanja Cetinja
OBJEKAT
m.n.v.
FUNKCIJA
Podgorska vrela
172
Glavni izvor - Pumpna stanica
Višnjica
503
Pumpna stanica
Velja gora
828
Prekidna komora
Obzovica
828
Izvorište - gravitacija
Uganjska vrela
686
Izvorište -Pumpna stanica
PK Lašor
754
Prekidna komora
Veliki rezervoar Zagrablje
691
Rezervoar I visinska zona
Mali rezervoar Zagrablje
695
Rezervoar I visinska podzona
Rezervoar Sandin vrh
730
Rezervoar II i III visinska zona
44
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Potrošnja električne energije sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period 2010. – 2012. g.
prikazane su u Tabeli 3.12, a grafički na Slici 3.14. Pumpna postrojenja u Podgoru i Utrgu su
potrošači na 35 kV, a Vrela i Sjenokos na 10 kV.
Pored grada Cetinja, posebnim manjim pumpnim postrojenjima snadbijevaju se Rijeka Crnojevida,
Gornji Ceklin, Dodoši, Čisto polje – Ljubotinj, Drušidi i Jankovidi. Međutim, ne raspolaže se
podacima o potrošnji električne energije ovih postrojenja. Ostali manji lokalni vodovodi na soskim
područjima (Njeguši, Građani, Ivanova korita, Tršnjevo, Čevo i neka naselja oko Rijeke Crnojevida)
obezbjeđuju vodu gravitacionim putem.
Tabela 3.12 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za
period 2010. – 2012. g.
Pumpe
Podgor - CT
Podgor - BD
Utrg - BD
Vrela – CT
Sjenokos - BD
Cetinje
Budva
UKUPNO
2010
15,448
1,820
1,665
0,748
0,028
16,196
3,513
19,709
2011
17,005
1,646
1,362
0,349
0
17,354
3,008
20,362
Cetinje
2102
15,005
0
0
0,420
0
15,425
0
15,425
Budva
25
20
20.362
19.709
3.008
3.513
15.425
0
15
GWh
10
17.354
16.196
15.425
5
0
2010
2011
2012
Slika 3.14 Potrošnja električne energije (GWh) sistema za vodosnabdijevanje Prijestonice za period
2010. – 2012. g.
Pored naprijed navedenih iznosa, JKP Vodovod i kanalizacija Cetinje koristi određene količine
električne energije i pogonskih goriva za upravnu zgradu i službena vozila. Podaci o tim potrebama
navedeni su Tabeli 3.13.
45
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.13 Potrošnja električne energije i pogonskih goriva za upravnu zgradu JKP Vodovoda i
službena vozila
Energent
2009
2010
2011
Električna energija (MWh)
128,5
107,3
79,9
Pogonska goriva (t)
5,03
4,81
8,94
Djelatnost otklanjanja otpada obavlja RJ Čistoda i transport pri JKP Cetinje. Ona obavlja poslove
održavanja čistode javnih površina Prijestonice Cetinje, u okviru kojih se izvode radovi sakupljanja,
odlaganja i deponovanja komunalnog otpada, prirodnog i vještačkog otpada, čišdenja i pranja
ulica, trotoara, trgova i drugih javnih površina. Takođe, pomenuta radna jedinica bavi se
održavanjem nesanitarnog odlagališta komunalnog otpada “Vrtijeljka” i drugim poslovima.
Broj domadinstava kojima se vrši usluga odvoza otpada iznosi 4 881, uz napomenu da jedan dio
ruralnog područja nije pokriven. Broj preduzeda, ustanova, institucija kojima se pružaju usluge za
odvoz otpada je 310 korisnika. Lokacija odlaganja otpada je udaljena 7 km od Cetinja, i nalazi se
na putnom pravcu Cetinje- Budva, u reonu Zabrđe na mjestu Vrtijeljka.
Druga jedinica JKP Cetinje je RJ Zelenilo koje se bavi uređenjem i održavanjem javnih zelenih
površina. To podrazumijeva njegu i obnovu biljnog materijala, redovno čišdenje i košenje
travnjaka, održavanje staza, pješčanika, puteva i drugih objekata u parkovima, čišdenje snijega,
preduzimanje mjera zaštite zelenila od biljnih bolesti i štetočina, sanacija nevitalnih stabala i
obnova poslije elementarnih nepogoda, odvoz sakupljenog biljnog materijala, lišda i slično.
Za naprijed navedene poslove obije RJ imaju specijalizovani vozni park za sakupljanje i odlaganje
12 000 t komunalnog otpada na nesanitarnom odlagalištu Vrtijeljka. To su, prije svega, 3 vozila
nosivosti 12, 16 i 26 t za pražnjenje kontejnera za otpad, zatim 2 traktora sa prikjučcima za zimsko
održavanje saobradajnica i nešto manjih vozila. Potrošnja pogonskih goriva ovih vozila u periodu
2009. do 2011., u Tabeli 3.14. ili izraženo u tonama, potrošnja goriva je 2011. g. iznosila 42,6 t.
Tabela 3.14 Potrošnja pogonskih goriva (u [t]) JKP Cetinje
Pogonsko gorivo
2009
2010
2011
Dizel
29,80
31,30
32,95
Benzin
9,29
12,13
9,71
UKUPNO
39,09
43,43
42,66
Pored potrošnje pogonskih goriva JKP Cetinje koristi i električnu energiju za upravnu zgradu i
garažu4. Godišnje potrošnje za navedene objekte za posljednje tri godine prikazane su u Tabeli
3.15.
4
JKP, pored RJ Čistoda i transport i RJ Zelenilo ima u svom sastavu i RJ Pogrebno i dvije stručne službe. Iz potrošnje
električne energije su isključene potrebe RJ Pogrebno.
46
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.15 Potrošnja električne energije JKP Cetinje
God.
2010
2011
2012
MWh
41,451
40,618
34,428
Podaci iz Tabele 3.15 ukazuju na dobru tendenciju smanjenja potrošnje električne energije JKP
Cetinje.
3.2.2.2. Sektor D: Snabdijevanje električnom energijom
Sektor D obuhvata proizvodnju i snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i toplom
vodom pomodu mrežnog sistema cjevovoda, magistralnih vodova i mrežnih električnih kablova.
Zbog nepostojanja mrežnih sistema za snabdijevanjem gasom, parom i toplom vodom, u ovom
kratkom osvrtu bide pomenute samo energetske potrebe za djelatnost pogona Elektrodistribucije
na Cetinju.
Pored električne energije za potrebe poslovnog objekta, Elektrodistribucija Cetinje koristi
pogonska goriva za terenska vozila za gradnju održavanje prostorno veoma razuđene mreže
napona 0,4 do 35 kV. Potrebno je obezbijediti podatke o površini poslovnog objekta i potrošnji
energenata za obavljanje ove djelatnosti.
Lokalna samouprava ima uspostavljen registar javne rasvjete Prijestonice. Iz registra je vidljivo da
javna rasvjeta na teritoriji Prijestonice Cetinje čini 1 661 stubova sa 1 818 svjetiljki. Ukupna
potrošnja električne energije za 2010. g. iznosila je 1 159 MWh. Mjesečna potrošnja je prikazana u
Tabeli 3.16 i na Slici 3.15. Ukupna instalisana snaga svjetiljki je oko 275 kW. Prosječna dnevno
korišdenje na godišnjem nivou je 10,5 h, najvede u decembu skoro 17, sati a najmanje u junu oko 7
sati.
Tabela 3.16 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g.
Mjesec
(kWh)
Mjesec
(kWh)
Januar
115 563
Jul
77 944
Februar
98 036
Avgust
89 076
Mart
92 614
Septembar
95 043
April
78 064
Oktobar
114 412
Maj
74 335
Novembar
122 148
Jun
58 891
Decembar
142 679
3.2.2.3. Sektor P: Obrazovanje
Ovaj sektor obuhvata obrazovanje na svim nivoima od predškolskog do visokoškolskog i za sve
profesije, uključujudi vojne, vjerske i razne specijalizovane škole.
Predškolske ustanove (3 vaspitne jedinice) imaju ukupnu unutrašnju površinu objekata od 3000
m2. Potrošnja električne energije predškolskih ustanova prikazana je u Tabeli 3.17. Potrošnja lož
ulja za grijanje objekata iznosila je 28 000 l, ili 24 t.
Na teritoriji Prijestonice Cetinje radi pet osnovnih škola: 3 na Cetinju, uključujudi školu za muzičko
obrazovanje i područna odjeljenja u Njegušima, Bajicama i Čevu, 1 u Rijeci Crnojevida sa
47
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
odjeljenjem u Drušidima i 1 u Trešnjevu. Osamnaest seoskih škola ukupne površine 2 650 m2 su
zatvorene, od kojih su neke ved urušene. Ukupna površina objekata gradskih škola (bez
vangradskih područnih odjeljenja) iznosi 9 087 m2, pri čemu osnovna muzička škola koristi
prostorije Gimnazije. Škola u Trešnjevu ima površinu objekta od 346 m2.
Tabela 3.17 Potrošnja električne energije predškolskih ustanova
God.
2010
2011
2012
MWh
126,39
114,49
64,20
160000
140000
120000
100000
kWh 80000
60000
40000
20000
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Slika 3.15 Potrošnja električne energije za javnu rasvjetu u 2010. g.
Od energenata osnovne škole koriste električnu energiju, lož ulje i drvo za grijanje objekata.
Ukupna potrošnja električne energije iznosi kao u Tabeli 3.18. Može se konstatovati da je 2011. g.
došlo do značajnog smanjenja potrošnje električne energije u odnosu na prethodne dvije godine, a
u odnosu na 2010. g. za 37 %.
Tabela 3.18 Potrošnja električne energije osnovnih škola
God.
2009
2010
2011
MWh
182,56
205,75
129,68
Potrošnja lož ulja 2 gradske osnovne škole na Cetinju iznosila je 2011. g. 74 660 l, ili 63 t lož ulja za
grijanje objekata. Gruba procjena potrošnje ogrijevnog drveta u ostalim osnovnim školama je oko
100 m3.
Na Cetinju rade 4 srednje škole: Gimnazija, srednja likovna, srednja stručna i srednja bogoslovska
škola. Ukupna površina školskih objekata, bez Bogoslovije, je 6 868 m2 i to: Gimnazija 3 606 m2,
48
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Srednja likovna 1 100 m2 i srednja stručna 2 162 m2. Potrošnja električne energije srednjih škola
(bez Srednje likovne škole za koju se ne raspolaže podacima) prikazana je u Tabeli 3.19. Takođe e
raspolaže se sa podacima da je potrošnja lož ulja za potrebe Gimnazije 2011. g. iznosila 80 000 l,
odnosno oko 68 t, dok se ostale tri srednje škole ne raspolaže podacima.
Tabela 3.19 Potrošnja električne energije srednjih škola
God.
2010
2011
2012
MWh
245,03
247,51
185,44
Na Cetinju rade 4 visokoškolske ustanove: Fakultet likovnih umjetnosti, Fakultet dramskih
umjetnosti, Muzicka akademija i Studijski program za menadžment u pomorstvu, kao istureno
odjeljenje Fakulteta za pomorstvo iz Kotora. Površina Fakulteta likovnih umjetnosti iznosi 1043,2
m2, Muzičke akademije 660 m2, dok se u ovom trenutku ne raspolaže podatkom o površini
Fakulteta dramskih umjetnosti.
Fakulteti su relativno značajni potrošači električne energije, prije svega zbog električnog grijanja iz
centralnih sistema. Zbog toga se u Tabeli 3.20 i na Slici 3.16 daju podaci o pojedinačnim
potrošnjama tri fakulteta umjetnosti i ukupno u periodu 2010. do 2012. g. Nastava Studijskog
programa za menadžment u pomorstvu realizuje se u prostorijama Crvenog krsta u Cetinju.
Tabela 3.20 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti
Univerzitetska jedinica
2010
2011
2012
Fakultet likovnih umjetnosti
273,13
266,39
155,56
Fakultet dramskih umjetnosti
104,53
104,94
48,09
Muzička akademija
141,09
127,53
109,26
UKUPNO
518,75
498,86
312,91
Evidentno je značajno smanjenje ukupne potrošnje električne energije 2012. u odnosu na 2011. g.
za 37 %, naročito kod Fakulteta likovnih za 42 % i Fakulteta dramskih umjetnosti za čak 55 %.
Mogudi razlog ovog smanjenja je u budžetskim restrikcijama ovih visokoškolskih jedinica tokom
2012. g.
3.2.2.4. Sektor Q: Zdravstvena i socijalna zaštita
Ovaj sektor obuhvata aktivnosti iz oblasti zdravstvenog i socijalnog rada, počevši od zdravstvene
zaštite koju obezbjeđuje stručno medicinsko osoblje u bolnicama i zdravstvenim ustanovama, do
brige i zdravstvene njege u ustanovama za trajni smještaj (rezidencijalnim ustanovama) i aktivnosti
socijalnog rada bez učešda zdravstvenih radnika.
Na području Prijestonice Cetinje sistem zdravstva je organizovan na primarnom (JZU Dom zdravlja
Cetinje) i sekundranom nivou (JZU Opšta bolnica Cetinje). U Cetinju postoji i Jedinica za hitnu
medicinsku pomod – Zavoda za hitnu medicinsku pomod Crne Gore.
49
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Dom zdravlja Cetinje ima ukupnu površinu 2 353 m2. U njegovom sastavu djeluju i tri terenske
ambulante koje se nalaze u naseljima Trešnjevo, Čevo i Rijeka Crnojevida i koje opslužuju ruralno
zaleđe Prijestonice.
Dom zdravlja je značajan potrošač električne sa godišnjom potrošnjom 2011. g, 232, 484 MWh
aktivne i 87,234 MVArh, pri maksimalnoj angažovanoj snazi od 128,8 kW. Prosječni cosϕ iznosi
0,936. Područne ambulante imaju malu potrošnju i sve zajedno angažuju 10,442 MWh, od čega
potrošnja samo ambulante u Rijeci Crnojevida iznosi 7,776 MWh, odnosno 75%.
Fakultet likovnih umjetnosti
Fakultet dramskih umjetnosti
Muzička akademija
600
518.75
498.86
500
141.09
127.53
104.53
104.94
400
MWh 300
312.91
109.26
200
48.09
273.13
266.39
100
155.56
0
2010
2011
2012
Slika 3.16 Potrošnja električne energije tri fakulteta umjetnosti
Vrijednosti aktivne i reaktivne energije, kao i vršne snage Doma zdravlja na mjesečnom nivou
2011. g. prikazane su u Tabeli 3.21 i odgovarajudem grafiku na Slici 3.17. Sa dijagrama Slike 3.17
očigledan je veliki sezonski uticaj sa odnosom maksimalne (decembar) i minimalne (jul) aktivne
energije od 2,36.
Pored električne energije Dom zdravlja ima značajnu potrošnju lož ulja za potrebe grijanja u
periodu 2009. do 2011. g. kao u Tabeli 3.24.
Opšta bolnica je znatno vedi potrošač električne energije od doma zdravlja. Ukupna površina
bolničkih objekata u kojima se pružaju usluge je 2 776 m². Potrošnja 2011. g. iznosila je: 731,084
MWh aktivne i 326,414 MVArh, pri maksimalnoj angažovanoj snazi od 278,4 kW. Prosječni cosφ
iznosio je 0,913, što ukazuje na potrebu kompenzacije reaktivne snage kako bi se cosφ povedao na
0,95. Ovim iznosima treba dodati i 25,668 MWh za Očnu kliniku, pa je ukupna potrošnja aktivne
energije bolničkog kompleksa iznosila 756,752 MWh.
50
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.21 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g.
Mjesec
Januar
Aktivna energija
(MWh)
25,456
Reaktivna energija
(MVArh)
9,738
Angažovana snaga
(kW)
111,2
Februar
29,748
9,284
108
Mart
21,896
19,544
10,4
April
18,714
3,114
71,6
Maj
17,636
2,436
96,8
Jun
12,05
4,758
52
Jul
11,84
4,584
52,8
Avgust
12,07
4,404
46,4
Septembar
12,684
5,176
111,2
Oktobar
19,046
5,898
128,8
Novembar
23,41
7,95
95,2
Decembar
27,934
10,348
118,4
Vrijednosti aktivne i reaktivne energije, kao i vršne snage Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011.
g. prikazane su u Tabeli 3.22 i odgovarajudem grafiku na Slici 3.18.
Aktivna energija (MWh)
MWh
MVArh
Reaktivna energija (MVArh)
Angažovana snaga (kW)
35
140
30
120
25
100
20
80
15
60
10
40
5
20
kW
0
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Slika 3.17 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Doma zdravlja na mjesečnom nivou 2011. g.
Sa dijagrama Slike 3.18 očigledan je, takođe, veliki sezonski uticaj sa odnosom maksimalne (januar)
i minimalne (jun) aktivne energije od 2,22.
Bolnički kompleks, kao i Dom zdravlja, koristi centalno grijanje iz kotlarnice na lož ulje smještene u
zgradi Opštine Cetinje. Potrošnja lož ulja za potrebe Bolnice iznosila je po godinama kao u Tabeli
3.24. Jedinica za hitnu medicinsku pomod raspolaže određenim brojem terenskih vozila, čiji broj i
potrošnja pogonskih goriva je u ovom trenutku nepoznat.
51
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.22 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g.
Mjesec
Januar
Aktivna energija
(MWh)
89,598
Reaktivna energija
(MVArh)
28,894
Angažovana snaga
(kW)
278,4
Februar
77,894
33,278
262
Mart
78,174
32,028
242
April
55,678
27,162
214,4
Maj
51,974
25,124
211,8
Jun
40,37
23,012
181,4
Jul
39,698
22,866
192
Avgust
40,966
22,88
181,2
Septembar
38,912
23,588
188
Oktobar
61,052
27,38
234
Novembar
74,078
28,902
248,8
Decembar
82,69
31,3
263
Aktivna energija (MWh)
Reaktivna energija (MVArh)
Angažovana snaga (kW)
100
300
90
250
80
70
200
60
MWh
50
MVArh
40
150 kW
100
30
20
50
10
0
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Slika 3.18 Aktivna, reaktivna energija i vršna snaga Opšte bolnice na mjesečnom nivou 2011. g.
Konačno, u Tabeli 3.23 i na Slici 3.19 prikazane su vrijednosti potrošnje aktivne energije za Dom
zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g. Takođe, u Tabeli 3.24 i na Slici 3.20 prikazana
je potrošnja lož ulja za period 2009. do 2012. g.
U objekte socijalne zaštite može se navesti jedino zgrada Crvenog krsta. U ovom trenutku se ne
raspolaže sa podacima o površini i načinu grijanja objekta. Jedino registrovana je potrošnja za
električno grijanje 2008. g. u iznosu od 31,917 MWh. U periodu 2010 do 2012. g. zgrada Crvenog
krsta je relativno mali potrošač električne energije, što se vidi iz podataka Tabele 3.25.
52
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.23 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g.
Objekat
2009
(MWh)
258,139
699,639
957,778
Dom zdravlja
Opšta bolnica
UKUPNO
2010
(MWh)
260,430
721,997
982,427
2011
(MWh)
242,926
757,546
1 000,472
2012
(MWh)
201,506
580,728
782,234
Tabela 3.24 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i
Opštu bolnicu
Objekat
2009
(t)
70,56
42,25
112,81
Dom zdravlja
Opšta bolnica
UKUPNO
Dom zdravlja
2010
(t)
36,34
75,04
111,38
Opšta bolnica
2011
(t)
35,15
46,14
81,29
UKUPNO
1200
1000
800
MWh 600
400
200
0
2009
2010
2011
2012
Slika 3.19 Potrošnja aktivne energije za Dom zdravlja i Opštu bolnicu u periodu 2009. do 2012. g.
Tabela 3.25 Potrošnja električne energije zgrade Crvenog krsta
God.
2010
2011
2012
MWh
6,320
5,113
6,546
3.2.2.5. Sektor R:
Umjetnost, zabava i rekreacija
Generalno, ovaj sektor obuhvata djelatnosti kojima se zadovoljavaju različite kulturne, zabavne ili
rekreativne potrebe i interesovanja, uključujudi izvođenje priredbi, rad muzeja, održavanje igara
na sredu, sportske i rekreativne aktivnosti. Kad je u pitanju Prijestonica Cetinje, onda je u ovom
sektoru od posebnog značaja oblast koja obuhvata djelatnost muzeja, biblioteka i arhiva,
upravljanje istorijskim mjestima, prirodnim rezervatima i nacionalnim parkovima. Ovo
53
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
podrazumijeva i aktivnosti u vezi sa očuvanjem i izlaganjem predmeta, istorijskih spomenika i
prirodnih znamenitosti koje su od kulturnoistorijskog i obrazovnog značaja.
Grad Cetinje, mjesto istorijskog i nacionalnog identiteta, predstavlja duhovni i kulturno-umjetnički
centar države, kako u prošlosti, tako i danas, te opravdano nosi epitet „grad – muzej“.
Dom zdravlja
Opšta bolnica
UKUPNO
120
100
80
t 60
40
20
0
2009
2010
2011
Slika 3.20 Potrošnja lož ulja za potrebe grijanja u periodu 2009. do 2011. g. za Dom zdravlja i Opštu
bolnicu
Od kulturnih institucija od državnog značaja na Cetinju se nalaze:
•
•
•
•
•
•
Narodni muzej Crne Gore,
Državni arhiv Crne Gore,
Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojevid“,
Kraljevsko pozorište Zetski dom.
Uprava za zaštitu kulturnih dobara,
Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore.
Narodni muzej raspolaže sa devet objekata, ukupne površine od 16 257,62 m2. Čine ga pet muzeja:
Umjetnički, Istorijski, Etnografski, Njegošev i Muzej kralja Nikole I i tri stručne službe. Pri
Narodnom muzeju su i Crnogorska galerija moderne umjetnosti „Miodrag - Dado Đurid“, JU
Mauzolej “Petar II Petrovid Njegoš” na Lovdenu i Njegoševa rodna kuda na Njegušima.
Osnovni energenti u bilansu Narodnog muzeja su električna energija i lož ulje za grijanje. Za
električnu energiju se raspolaže potrošnjom pojedinačnih objekata na mjesečnom nivou u periodu
2005. – 2012. g. , ali de se ovdje u Tabeli 3.26 i na Slici 3.21 prikazati samo zbirni podaci za period
2010. do 2012. g. Dominantni potrošač je Vladin dom (gdje smješteni Istorijski i Umjetnički muzej)
sa godišnjim učešdem od 41 – 55 %. Pored toga, Vladin dom je i veliki potrošač reaktivne snage od
54
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
75,9 MVArh, sa niskim cosφ od 0,91, pa je preporučljiva kompenzacija reaktivne snage. U pogledu
niskog cosφ je naročito potrošnja Etnografskog muzeja gdje je cosφ 2011. g. iznosio 0,73, a 2012.
čak 0,66.
Tabela 3.26 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g.
God.
2010
2011
2012
MWh
311,99
391,05
316,01
450
400
350
300
250
MWh
200
150
100
50
0
2010
2011
2012
Slika 3.21 Potrošnja električne energije Narodnog muzeja u periodu 2010. do 2012. g.
Cjelokupni kompleks objekata Narodnog muzeja na Cetinju grije se iz kotlarnice kapaciteta 2x100
kW i potrošnje lož ulja u grejnoj sezoni od 90 t.
Pored Narodnog muzeja, u gradu Cetinju su još tri muzeja: Muzej Cetinjskog manastira, Muzej
Elektroprivrede Crne Gore i Muzej novca. Međutim, o ovim muzejima se ne raspolaže podacima o
površinama i o energetskoj potrošnji.
Državni arhiv Crne Gore ima površinu 1 569 m2. Koristi električno grijanje, ali se ne raspolaže
podacima o potrošnji električne energije.
Glavne biblioteke na Cetinju su: Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojevid“, Narodna
biblioteka i čitaonica „Njegoš“ i Biblioteka Cetinjskog manastira, a postoji i manji broj mjesnih i
školskih biblioteka.
Centralna narodna biblioteka, smještena u zgradi nekadašnjeg Italijanskog poslanstava (8 683 m2) i
zgradi Francuskog poslanstva (896 m2), ima ukupnu površinu od 9 579 m2. Ukupna potrošnja
električne energije u periodu 2010. do 2012. g. prikazana je u Tabeli 3.27 i na Slici 3.22.
55
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Tabela 3.27 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne
biblioteke
God.
2010
2011
2012
MWh
206,42
193,81
145,32
Centralna biblioteka za grijanje koristi kotlarnicu kapaciteta 700 kW sa potrošnjom 192 t lož ulja.
250
200
150
MWh
100
50
0
2010
2011
2012
Slika 3.22 Potrošnja električne energije u periodu 2010. do 2012. g. Centralne narodne biblioteke
Narodna biblioteka i čitaonica "Njegoš" ima površinu 249 m2, ali se ne raspolaže podacima o
energetskoj potrošnji. Takođe se ne raspolaže podacima o površini i potrošnji Biblioteke
Cetinjskog manastira.
Kraljevsko pozorište Zetski dom ima površinu 1 830 m2, ali se ne raspolaže podacima o energetskoj
potrošnji. S obzirom na blizinu kotlarnice u zgradi Opštine, može se pretpostaviti da je na tu
kotlarnicu priključeno i Kraljevsko pozorište.
Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore smješteni su u
zgradi nekadašnjeg Austrougarskog poslanstva. Površina za ove institucije iznosi 1 690 m2, ali se ne
raspolaže podacima o energetskoj potrošnji.
U istorijskom jezgru Cetinja nalaze se sjedište Mitropolije crnogorsko-primorske (MCP) sa
Cetinjskim manastirom i dvorskom crkvom na Dipuru. Sa energetskog aspekta objekti MCP su
potrošači električne energije u slijededim godišnjim iznosima (uključujudi i Deliju dobrsku), datim u
Tabeli 3.28.
Oko 70 % ukupne potrošnje otpada na Cetinjski manastir.
56
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Prema dijagramima na mjesečnom nivou može se pretpostaviti da MCP za grijanje objekata koristi
neki drugi energent.
Tabela 3.28 Potrošnja električne energije objekata MCP u periodu 2010. do 2012. g.
God.
2010
2011
2012
MWh
133,08
121,18
136,95
Od sportskih objekata sa energetskog aspekta od značaja je sportska sala i prostorije u objektu pod
nazivom „Vojni stan“ . Međutim, za ovaj objekat se ne raspolaže podacima o energetskoj potrošnji.
Nacionalni park „Lovden“ je mali potrošač električne energije (5-8 MWh).
3.2.2.6. Sektor O: Državna i lokalna uprava
Generalno, ovaj sektor obuhvata aktivnosti državne uprave koje obavlja državna administracija.
Detaljnije, obuhvata donošenje zakona i sudsko tumačenje zakona i odgovarajudih propisa, kao i
realizovanje programa koji su zasnovani na tim zakonima i propisima, zakonodavnu vlast,
oporezivanje, narodnu odbranu, javni red i bezbjednost, imigracione usluge, spoljne poslove i
obavljanje poslove državne uprave. Ovaj sektor takođe obuhvata obavezno socijalno osiguranje.
Na Cetinje su smješteni rezidencija Predsjednika Crne Gore i Ministarstva kulture. Predsjednička
rezidencija nalazi se u Plavom dvorcu. Za grijanje prostora koristi se toplotna pumpa 72 kW i tri
grijača po 12 kW. Ne raspolaže se podacima o potrošnji električne energije.
Ministarstvo kulture Površina koristi objekat površine 1 800 m2. Za grijanje se koristi toplotna
pumpa 50 kW i snabdijevanje iz kotlarnice kapaciteta 261 kW, sa potrošnjom 15-20 t lož ulja.
Lokalna samouprave obavlja djelatnost u zgradi koja je izgrađena prije 100 godina i kasnije
adaptirana za administrativne svrhe. Međutim, osim organa uprave Prijestonice, prostorne i
smještajne kapacitete zgrade koriste još Osnovni sud, Osnovno tužilaštvo, MUP i JU Cetinje, ANB,
kancelarije političkih partija, Fond PIO, a povremeno se održavaju i sjednice Skupštine Crne Gore.
Površina objekta je 2 790 m2.
Grijanje prostora se obezbjeđuje iz vlastite kotlarnice, uz angažovanje 45 t lož ulja. Kako za
potrebe organa Prijestonice, tako ni za potrebe ostalih institucija koje su smještene u zgradi ne
raspolaže se podacima o potrošnji električne energije. Izuzetak je potrošnja električne energije
MUP-a CG, uključujudi i policijsku stanicu u Rijeci Crnojevida, prikazana u Tabeli 3.29.
Tabela 3.29 Potrošnja el. energije MUP-a CG, uključujudi i policijsku stanicu u Rijeci Crnojevida
God.
2010
2011
2012
MWh
190,60
201,32
137,7
57
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
3.2.2.7. Sektor J: Informisanje i komunikacije
Ovaj sektor obuhvata proizvodnju i distribuciju informacija i kulturnih sadržaja i obezbjeđuje
sredstva za prenos ili distribuciju ovih proizvoda, kao i podataka ili komunikacija.
Elektronska komunikaciona mreža – fiksna telefonija Crnogorskog telekoma na teritoriji Cetinja
ima u funkciji 7 RRS-ova (centrala) sa pripadajucim objektima, komutacionim sistemima, linijskoprenosnim sistemima i pristupnim primarnim mrežama elektronskih komunikacija.
U kontekstu energetskih potreba ovdje posebno važan Telekomunikacioni centar (Pošta) Cetinje,
površine objekta 818 m2, o kojem nema podataka o potrošnji električne i toplotne energije.
Slijededi potrošači za koje se raspolaže podacima o potrošnji električne energije je RDC sa
repetitorima Bogišin krš, Ljubotinj, Začir, Autobuska i Dobrsko selo. Njihova prosječna potrošnja u
periodu 2010. do 2012. g. iznosila je 74 MWh. Nedostaju podaci za RDC Lovden koji je, pored
predajnika na Bjelasici, glavni radio-difuzni centar Crne Gore sa stalnom posadom.
3.2.2.8. Sektor S: Ostale uslužne djelatnosti
Ova oblast obuhvata sve uslužne aktivnosti koje nijesu pomenute na drugom mjestu: posebno
vatrogasne, pogrebne i slične aktivnosti.
Potrebe vatrogasne službe za električnom energijom iznosile su 2010. g. 14,6 MWh, 2011. znatno
manje (4,1 MWh), da bi se 2012. g. pojavom novog punkta Humci ove potrebe značajno povedale
na 51,5 MWh. Vatrogasna služba ima određenu potrošnju pogonskih goriva za svoja vozila čije
količine su u ovom trenutku nepoznate.
Za pogrebne usluge koristi se električna energija u relativno malom iznosu od oko 13 MWh.
3.2.2.9. Sektor G: Trgovina na veliko i malo
Ovaj sektor obuhvata trgovinu svim vrstama robe na veliko i na malo (prodaja bez prerade) i
pružanje usluga pri prodaji robe. Sektoru je pridružena i popravka motornih vozila i motocikala.
Prema podacima sa slika 1.6 i 1.7 ovaj sektor zapošljava 21,3 % ukupno zaposlenih u Prijestonici
Cetinje, a učestvuje sa 67,2 % u prihodima preduzeda. Registrovano je do 2011. g. 211 poslovnih
jedinica za trgovinske usluge, a 2012. g. 230 poslovnih jedinica.
Energetske potrebe u ovom sektoru (osvjetljenje, rashladni uređaji za čuvanje namirnica i grijanje
prostora) pretežno se zadovoljavaju električnom energijom, a za potrebe transporta robe koriste
se pogonska goriva. Osim za „C-Market“ (Tabela 3.30) ne raspolaže se podacima o ukupnoj
površini i potrošnji trgovinskog prostora.
Međutim, grubo se može procijeniti prosječna površina od 50 m2 po maloprodajnom objektu, što
rezultira u procjenu od oko 10 000 m2. Uz normativ za trgovine i robne kude od 100 W/m 2 dobija
se procjena o angažovanoj električnoj energiji sektora od 8,76 GWh, što bi u iznosilo oko 65 %
58
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
učešda u kategoriji Ostala potrošnja 2011. g. Precizni iznos se može obezbijediti iz potrošačkih
kartica za subjekte u ovom sektoru.
Tabela 3.30 Potrošnja el. energije za „C-Market“
God.
2010
2011
2012
MWh
298,9
271,1
145,6
3.2.2.10. Sektor I: Usluge smještaja i ishrane
Sektor obuhvata pružanje usluge smještaja za kradi boravak (hoteli, moteli i sl.) posjetilaca i drugih
putnika. Uključuje i pružanje usluge smještaja na duži period studentima, đacima, radnicima i dr.
Pojedine smještajne jedinice mogu nuditi samo smještaj, dok druge nude kombinaciju usluga
smještaja, ishrane (restorani) i/ili usluga rekreacije.
U Prijestonici Cetinje postoje 4 hotela, 22 restorana i picerije i 12 caffe barova. Za energetske
potrebe koriste električnu energiju, pogonska goriva, drva, a hoteli i lož ulje za grijanje. Ne
raspolaže se podacima o površinama5 i količinama energenata. Izuzetak su podaci o površini
Omladinskog hotela „Lovden –Bečidi“ od 4 475 m2 , kao i o potrošnji električne energije hotela
„Grand“ od 810,3 MWh (2011. g.), i 775,5 MWh (2012. g.) i „No Limit“ – restoran Konak od 183, 6
MWh (2011. g.) i 142,4 MWh (2012. g.).
Ovom pregledu treba dodati i JU Dom učenika i studenata površine 2 903 m 2. Ne raspolaže se
podacima o količinama energenata.
3.2.2.11. Sektor K: Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja
Ovaj sektor obuhvata finansijske usluge, uključujudi usluge osiguranja, reosiguranja, penzijskih
fondova i pomodne djelatnosti u vršenju finansijskih usluga.
Na Cetinju postoje filijale 6 banaka (CKB, NLB, Podgorička, Hipotekarna, Prva banka, ERSTE BANK) i
ekspozitura Lovden osiguranja. Ne raspolaže se podacima o površinama korišdenih objekata i o
količinama energenata.
3.2.3. Postojeća energetska potrošnja u industriji
Industrija je djelatnost u kojoj se obavlja proizvodnja različitih proizvoda i prerada sirovina
mineralnog, biljnog, životinjskog ili vještačkog porijekla. Prema Klasifikaciji djelatnosti ovdje
spadaju sektori B (vađenje rude i kamena) i C (prerađivačka industrija).
5
2
Prema katastru nekretnina ukupna površina 17 ugostiteljskih objekata iznosi 1254 m , ali se iz podataka ne može
razgraničiti o kojim se objektima radi.
59
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Aktivnosti vađenje kamena i rude (bijeli boksiti) su zanemarljivi, pa se ne analizira ni energetska
potrošnja Sektora B.
3.2.3.1. Sektor C: Prerađivačka industrija
Prerađivačka industrija je definisana kao mehanička ili hemijska prerada sirovina i materijala i
sklapanje djelova ili komponenti u cilju izrade novih proizvoda, bez obzira na to da li se rad obavlja
na mašinama ili ručno, u fabrici, u kudi nekog lica ili na bilo kom drugom mjestu.
Od vedeg broja industrijskih preduzeda krajem 80-tih prošlog vijeka, danas rade preduzede za
preradu ribe „Ribarstvo“ u Rijeci Crnojevida, preduzede za izradu kartonske ambalaže “Kartonaža“ i
pogon „Božja voda“ za flaširanje vode. Pritom je „Ribarstvo“ jedina fabrika za preradu ribe u Crnoj
Gori je i jedna od pet aktivnih fabrika za konzerviranje ribe na Balkanu. Potrošnja električne
energije fabrike „Ribarstvo“ (10 kV potrošač) ima opadajudi trend (Tabela 3.31), što ukazuje na
smanjeni obim proizvodnje.
Tabela 3.31 Potrošnja električne energije fabrike „Ribarstvo“
God.
2010
2011
2012
MWh
109,44
82,32
34,43
Pogon za flaširanje vode u Dobrskoj župi je vedi 10 kV potrošač električne energije, sa potrošnjom
kao u Tabeli 3.32.
Tabela 3.32 Potrošnja električne energije pogona za flaširanje vode u Dobrskoj župi
God.
2010
2011
2012
MWh
426,48
564,09
407,71
Bivša EI „Obod“ u stečaju imala je 2012. g. potrošnju električne energije od 66,18 MWh, dok je u
„Košuti“ 2011. g. ostvarena potrošnja od 116,5 MWh, ali je ved 2012. g. pala na svega 7,9 MWh.
Ukupan broj registrovanih subjekata za proizvodnju je 83, od kojih je najvedi broj registrovan za
proizvodnju mesnih prerađevina, preradu mlijeka, izradu i montažu PVC i AL bravarije,
proizvodnju papirne konfekcije, Rashladnih uređaja, proizvodnju hljeba i peciva itd.
S obzirom na strukturu, prerađivačka industrija Prijestonice, koja učestvuje sa 8,8 % u prihodima
privrednih preduzeda, koristi sva četiri energenta (električnu energiju, pogonska goriva ogrijevno
drvo i lož ulje) iz energetskog bilansa. Potrošnja drveta za sušenje mesa prema Tabeli 3.10 iznosi
4 900 m3 i to dominantna potrošnja drveta u Sektoru C. Za ostale energente nema podataka, pri
čemu bi bilo jednostavnije dobiti podatke o potrošnji električne energije, a zatim i lož ulja koje,
vjerovatno, nije značajnije zastupljeno. Grubo se može procijeniti da industrija učestvuje sa oko 2 –
3 GWh.
60
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
3.2.4. Potrošnja energije u saobraćaju
Prema Klasifikaciji djelatnosti saobradaj je razvrstan u Sektor H. Obuhvata pružanje usluga prevoza
putnika i tereta u željezničkom, drumskom saobradaju, saobradaju unutrašnjim plovnim putevima i
vazdušnom saobradaju, kao i pružanje usluga skladištenja i drugim pratedim aktivnostima.
Jedan od ključnih zaključaka je da je u Prijestonici Cetinje dostignut visok nivo individualne
motorizacije koji je 2011. godine iznosio 323 putnička automobila na 1000 stanovnika.
Na području Prijestonice Cetinje ne postoji javni prigradski prevoz putnika koji bi omogudio
stanovništvu u udaljenim seoskim naseljima kvalitetnu saobradajnu vezu sa administrativnim
centrom. Taksi prevoz putnika obavlja 7 privrednih društava koja raspolažu sa oko 30 vozila.
U prethodnim potpoglavljima je data struktura bilansa pogonskih goriva ukupne količine 7 537 m3
(6 180 t), procijenjena potrošnja goriva u kategoriji domadinstva i navedeni neki raspoloživi podaci
o potrošnji sektora javnih i komercijalnih usluga.
61
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
4. Analiza emisija
Inventar emisija gasova staklene bašte (GSB) prikazan u ovom poglavlju odnosi se na finalnu
potrošnju energije. Na osnovu bilansa potrošnje energije za baznu 2011. godinu, koja je detaljno
analizirana u prethodnom poglavlju, i definisanih faktora emisije (Tabela 4.1) za određenu vrstu i
način upotrebe goriva (IPCC), izračunat je nivo emisija izražen u CO2eq (Tabela 4.2), a grafički prikaz
dat je na Slici 4.1.
Tabela 4.1 Emisioni faktori za energente iz bilansa Prijestonice Cetinje
Energent
Električna energija
Lož ulje
Benzin
Dizel
Benzinu
Dizel
Benzin
Dizel
Benzin
Dizel
Benzin
Dizel
Benzin
Dizel
Polutant
CO2eq
CO2eq
CO2eq
CO2eq
SO2
SO2
CO
CO
NOx
NOx
NMVOC
NMVOC
PM2.5
PM2.5
Faktor
0,571
69,300
3,18
3,14
40
8
132
4,7
14,5
11
14
1,1
0,037
1,7
Jedinica
tCO2/MWh
tCO2/TJ
kg CO2/ kg goriva
kg CO2/ kg goriva
ppm
ppm
gr/kg goriva
gr/kg goriva
gr/kg goriva
gr/kg goriva
gr/kg goriva
gr/kg goriva
gr/kg goriva
gr/kg goriva
Izvor
EPCG
IPCC 2006
http://www.sepa.gov.rs/download/COPERT.pdf
Ukupne emisije GSB procijenjene su na približno 60 Gg CO2eq, što čini približno 1.8% od ukupnih
emisija GSB za Crnu Goru (Prva Nacionalna Komunikacija Crne Gore prema UNFCCC). Uočava se iz
Tabele 4.2 i Slike 4.1 da dominantno učešde u ukupnim emisijama GSB ima potrošnja električne
energije. Taj udio je proračunat na osnovu emisionog faktora za električnu energiju (Tabela 4.1), a
direktno je uslovljen vrstom elektrana koje se koriste za proizvodnju električne energije u Crnoj
Gori. Kako u proizvodnji električne energije u Crnoj Gori dominantan udio ima TE Pljevlja, to je
njen uticaj na pomenuti emisioni faktor najvedi. Sa promjenom strukture proizvodnje (izgradnjom
novih obnovljivih izvora energije), dodi de i do promjene emisionog faktora, a time i učešda
potrošnje električne energije u ukupnim emisijama GSB Prijestonice. Dakle, rezultate prikazane u
Tabeli 4.2 i na Slici 4.1 koji se tiču potrošnje električne energije treba uzeti samo kao potencijal za
smanjenje emisija GSB. Smanjenje emisija GSB izazvanih potrošnjom električne energije postiže se
unaprijeđivanjem energetske efikasnosti kod dominantnih potrošača električne energije i
izgradnjom obnovljivih izvora energije.
Nakon potrošnje električne energije, najznačajniji udio u emisijama GSB ima potrošnja pogonskih
goriva (32%). S obzirom da skoro cjelokupna potrošnja pogonskih goriva pripada sektoru
62
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
saobradaja kada je finalna potrošnja energije u pitanju, to je jasno da se smanjenje emisija GSB
postiže zajedno sa mjerama unaprijeđenja energetske efikasnosti u ovom sektoru.
Lož ulje ima najmanji uticaj na emisije što je i očekivano uzimajudi u obzir njegov inače mali obim
korišdenja u odnosu na ostale energente. Međutim, u cilju smanjenja nivoa emisija preporučuje se
njegova supstitucija sa nekim manje intenzivnim izvorom emisija GSB.
Tabela 4.2 Ukupne emisije gasova staklene bašte usljed potrošnje energije, izražene u tCO2eq
Godina
2011
Lož ulje
1 724
Benzin
7 441
Lož ulje
Dizel
12 058
Benzin
Dizel
El. energija
38 771
UKUPNO
59 994
El. energija
3%
12%
20%
65%
Slika 4.1 Struktura emisija gasova staklene bašte prema energentima u finalnoj potrošnji
Pored emisije gasova staklene bašte potrošnja energije uslovljava i emisije drugih polutanata koji
se ne ubrajaju u gasove staklene bašte: sumpor dioksid (SO2), ugljen monoksid (CO), oksidi azota
(NOx), nemetanska organska jedinjenja (NMVOC) i čestice (PM2.5, gdje je 2.5 oznaka za veličinu
čestica u m). Procjena njihovih emisija data je u Tabeli 4.3.
Tabela 4.3 Emisije ostalih polutanata usljed energetske potrošnje
Tip goriva
Benzin
Dizel
SO2
[t]
0,094
0,031
CO
[t]
308,880
18,048
NOx
[t]
33,930
42,240
NMVOC
[t]
32,760
4,224
PM2.5
[t]
0,087
6,528
Sve strožija EU regulativa po pitanju zaštite životne sredine, a time i emisije polutanata u vazduh,
vodu i okolinu, uslovljava potrebu za stalnim pradenjem potrošnje energije jer je energetski sektor
prepoznat kao najvedi izvor negativnih uticaja na životnu sredinu.
63
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
5. Gruba procjena planirane potrošnje energije
S obzirom na vremenski horizont Lokalnog energetskog plana na bududih 10 godina, ovdje de se
izvesti grube procjene energetskih bilansa potrošnje za 2018. i 2023. g. Pritom se polazi od
slijededih spoljašnjih i unutrašnjih (lokalnih) determinanti ovog plana.
Kako na globalnom tako i na lokalnom nivou, glavni pokretači energetske potražnje su rast broja
stanovnika, ekonomski i tehnološki razvoj i cijene energenata.
Što se demografskog uticaja tiče, dosadašnji trend kazuje na mogudnost dalje depopulacije. Ako
se ne zaustave negativni ekonomski trendovi, Prijestonici Cetinje prijeti odliv aktivnog stanovništva
i starenje populacije, što je prije svega posljedica ekonomskih migracija i negativnog prirodnog
priraštaja. Ovdje de se pretpostaviti zaustavljanje depopulacije i blagi porast stanovništva
Prijestonice sa godišnjom stopom iz demografskih prognoza za Crnu Goru od 0,27 %. To bi značilo
da bi 2023. godine Prijestonica Cetinje imala 17 300 stanovnika.
Prema relevantnim procjenama, trend rasta potrošnje energije uporedo sa rastom BDP-a nastavide
se i u doglednoj bududnosti. Tako je u periodu od 1980. do 2008. godine na globalnom nivou za
svaki 1 procenat povedanja BDP-a rasla potražnja za energijom u procentu od 0,59 %. Ovdje za
prognozu nije mogude primijeniti sličnu korelaciju zato što se od 2004. g. u statističkim
godišnjacima Crne Gore ne iskazuje BDP na nivou opština.
Što se cijene energenata tiče, dosadašnji trendovi se ne mogu transponovati na bududi period jer
je osnovna pretpostavka da de Crna Gora u fazi pristupanja EU u potpunosti liberalizovati svoje
energetsko tržište i postati dio jedinstvenog tržišta električne energije EU. Pritom se iz niza razloga
može očekivati dalji rast cijena energije, posebno električne.
U planskoj dokumentaciji za PUP, od tri razmatrana razvojna scenarija Prijestonice Cetinje, kao
optimalan sugeriše se scenario „visokovrijednog održivog razvoja“. Taj scenario pretpostavlja,
posebno za urbano područje, povedanje kapaciteta u turističkom smještaju, sa povedanjem
kvaliteta turističke ponude, pri čemu najmanje 50% smještajnih jedinica treba da bude sa četiri ili
pet zvjezdica. kao i privredni razvoj, ali sa kontrolisanom i usmjeravanom izgradnjom manjeg
obima. Neaktivne privredne zone se prenamjenjuju u visokokvalitetne zone obrazovanja i kulturnih
sadržaja ili turističko-servisne zone. Nova izgradnja je manjeg obima, ali kontrolisana i usmjeravana
tako da minimalizuje uticaj na životnu sredinu i negativne socijalne efekte.
Dakle, prema sugerisanom scenariju turizam, poljoprivreda i proizvodnja hrane, čista industrija,
trgovina i usluge treba da predstavljaju ključne sektore ekonomskog razvoja Prijestonice Cetinje.
Turizam kao radno intenzivan sektor privrede omogudava direktno, ali i indirektno zapošljavanje
vedeg broja radnika, a takođe omogudava i sezonsko zapošljavanje. Povezivanjem sa drugim
64
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
sektorima kao što su poljoprivreda, proizvodnja hrane, suvenira, saobradajne i druge usluge
ostvaruju se dodatne profitabilne privredne aktivnosti.
Razvoj poljoprivrede i proizvodnje hrane, može imati kljucnu ulogu u revitalizaciji i održivom rastu
ruralnog zaleđa. Tu su od razvojnog značaja i ostali sektori kao, na primjer, proizvodnja
građevinskog materijala, ribolov i uzgoj ribe, saobradajne usluge, proizvodnja energije iz
obnovljivih izvora i različite vrste usluga.
Dovodedi u vezu ove faktore kao glavne pokretače energetske potražnje sa energetskim politikama
i strateškim dokumentima na nivou države, pri ovoj prognozi polazi se od slijededih pretpostavki:
Razvoj turizma i ostalih djelatnosti de do 2023. g. usloviti određeni rast potrošnje električne
energije i pogonskih goriva. Pritom je za povedanu potrošnju pogonskih goriva od značaja i
činjenica da je Cetinje i tranzitno područje prema glavnim turističkim destinacijama na
Crnogorskom primorju. Pored toga, mogude je očekivati povedanje vodenog saobradaja
Skadarskim jezeru, kao i intenziviranje gotovo zamrlog organizovanog prevoza u ruralnom zaleđu.
Iz navedenih razloga ovdje je pretpostavljena prosječna godišnja stopa rasta pogonskih goriva od 1
%.
Takođe, zbog povedanog obima i kvaliteta turističkih usluga, kao i zbog intenziviranja industrije,
trgovine i usluga i zbog izvjesne revitalizacije ruralnog zaleđa, uključujudi smanjenje gubitaka na 57 % i ostale mjere energetske efikasnosti, realno je pretpostaviti godišnju stopu rasta električne
energije kao na nivou Crne Gore od 1,3 %. Dodatni razlog za ovu stopu jeste i očekivana potrošnja
električne energije u saobradaju (žičara Kotor – Lovcen – Cetinje i električni automobili krajem
planskog perioda).
Druga dva energenta - ogrijevno drvo i lož ulje treba, na račun nužnog aktiviranja značajnog
potencijala energetske efikasnosti u domenu grijanja prostora u svim sektorima, zadržati na
sadašnjem nivou.
Uz prethodne pretpostavke dobijaju se energetski bilansi za naredna petogodišta kao u Tabeli 5.1 i
na Slici 5.1.
Tabela 5.1 Projekcije bilansa potrošnje energije
Jedinice
Naturalne
Ekvival. (TJ)
Godina
2011
2018
2023
2011
2018
2023
Ugalj
x1000 t
-
Mazut
x1000 t
-
Lož ulje
x1000 t
0,62
0,62
0,62
24,90
24,9
24,9
65
Energent
Pog. goriva
x1000 t
6,180
6,49
6,83
263,58
277,02
291,16
El. energija
GWh
67,9
72,43
77,26
244,44
260,75
278,14
Ogr. drvo
x1000 m3
25, 51
25,51
25,51
243,00
243,00
243,00
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Cetinje
TJ
Lož ulje
Pog. goriva
El. energija
Ogr. drvo
900,00
800,00
700,00
600,00
500,00
400,00
300,00
200,00
100,00
0,00
2011
2018
2023
Slika 5.1 Energetski bilansi potrošnje energije za 2011, 2018 i 2023.g.
Na osnovu rezultata prognoze, pokazuje se da prosječna godišnja stopa rasta potrošnje energije do
2023. g. za Prijestonice Cetinje iznosi 0,59 %.
66
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
6. Analiza energetskih potencijala lokalne samouprave
6.1. Analiza mogućnosti proizvodnje energije na teritoriji opštine
Prije analize dodatne proizvodnje na teritoriji Prijestonice Cetinje važno je napomenuti da se
trenutne male hidroelektrane koje se koriste za proizvodnju električne energije mogu adaptirati u
cilju povedane proizvodnje.
Prijestonica ima dobro povezan 35 kV sistem, koji zahtjeva dodatna ulaganja, kao i radijalno
razvijen 10 kV i niskonaponski sistem kako je to navedeno u podpoglavlju 2.1.3. Ukoliko se
razmatra mogudnost priključenja novih proizvođača na elektroenergetski sistem, potrebno je
napraviti razliku između mogudnosti za priključenje manjih sistema, do 20 kW, odnosno 50 kW i
vedih sistema. Proizvođač električne energije iz obnovljivih izvora energije u postrojenjima
instalisane snage do 20 kW ili visokoefikasne kogeneracije u postrojenjima instalisane snage do 50
kWe ima pravo na razmjenu električne energije koju u toku godine predaje u sistem ili povlači iz
distributivnog sistema. Ovakvi sistemi mogli bi dovesti i do podizanja kvaliteta snabdijevanja
električnom energijom, stabilizacije naponskih prilika radijalnih i dugih izvoda iz trafostanica. U tu
svrhu se u slučaju Prijestonice mogu iskoristiti potencijali obnovljive energije, odnosno solarne
energije, energiju vjetra i biomase.
Za nešto vede sisteme distribuiranih izvora, u toku 2011-2012. godine urađena je Studija o
priključivanju i radu distribuiranih izvora energije u elektroenergetskom sistemu Crne Gore. Ova
studija daje tehničke preporuke za priključenje distribuiranih izvora na elektroenergetski sistem.
Na teritoriji Prijestonice, studija je razmatrala i mogudnost priključenja solarne elektrane
instalisane snage 1,2 MW na području Katunske nahije, odnosno naselja Čevo. pokazalo se da su u
slučaju pomenute elektrane neophodne određene intervencije u lokalnoj 10 kV mreži. Međutim,
ukoliko se razmatra mogudnost priključenja elektrana vedih kapaciteta, isto bi zahtijevalo detaljno
razmatranje efekata i investicija u distributivne mreže na širem prostoru.
6.2. Analiza mogućnosti korišćenja mjera energetske efikasnosti
U ovom potpoglavlju su analizirane mogudnosti primjene mjera energetske efikasnosti u
sektorima: domadinstava, usluga, industrije i saobradaja.
6.2.1. Domaćinstva
Zbog velike potrošnje energije u sektoru domadinstava, energetska efikasnost je danas prioritet
savremene arhitekture i energetike. U tom sektoru je najvedi potencijal energetskih i ekoloških
ušteda koji se, prije svega, nalazi u domenu zagrijavanja i hlađenja stambenih i nestambenih
objekata. Niz međunarodnih direktiva kao i domadih strategija i akcionih planova za energetsku
efikasnost upuduju na hitnu potrebu primjene tehničkih standarda i eksploatacionih mjera za
67
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
smanjenje potrošnje energije u zgradama, čak do nivoa tzv. nulte energetske potrošnje.
Dosljednom primjenom mjera i standarda energetske efikasnosti u zgradarstvu, uključujudi i
energetsku certifikaciju zgrada doprinosi se, ne samo ugodnijem boravku u zgradi, ved i njenom
dužem životnom vijeku i zaštiti okoline.
Na potrošnju energije u zgradi utiču: karakteristike građevine, energetski sistemi, odnosno uređaji
za grijanje u zgradi, klimatski uslovi i navike korisnika. Nedostatak prirodnog gasa i niske,
subvencionisane cijene električne energije u prošlosti rezultirali su prekomjernom direktnom
korišdenju električne energije za grijanje prostora i zagrijavanje vode za domadinstvo. Bez obzira
na socijalnu i ekonomsku osjetljivost ovog sektora, rastude cijene energije ved utiču na njenu
racionalniju potrošnju i supstituciju jeftinijim i dostupnijim energentima. Pritom se nema u vidu
samo energija koja se rasipa u stambenim i ostalim radnim objektima, ved i energetski kvalitet
kudanskih uređaja (šporeti, frižideri, bojleri, mašine za pranje posuđa i rublja itd) i njihovo
racionalno korišdenje.
Toplotna zaštita zgrada jedan je od velikih potencijala energetskih ušteda. Nedovoljna toplotna
izolacija dovodi do povedanih toplotnih gubitaka zimi, hladnih obodnih konstrukcija, oštedenja
nastalih kondenzacijom (vlagom), kao i pregrijavanje prostora tokom ljeta. Kao posljedica toga je
oštedenje konstrukcije te neudobno i nezdravo stanovanje i rad, povedanje cijene korištenja i
održavanja prostora i vede zagađenje okoline.
U pogledu energetske potrošnje, izuzetno važan parametar je period u kome je zgrada izgrađena.
Tako je, zbog načina gradnje i nedostatka propisa o toplotnoj zaštiti, u razdoblju najvede stambene
izgradnje od 1950. do 1980. godine, izgrađen niz stambenih i nestambenih zgrada s prosječnom
potrošnjom energije za grijanje od preko 200 kWh/m2. Prosječne stare zgrade godišnje troše 200300 kWh/m2 energije za grijanje, standardno izolovane zgrade ispod 100, savremene
niskoenergetske zgrade ispod 40, a pasivne i zgrade “gotovo nulte potrošnje” 15 kWh/m2 i manje.
Znači da se energijom koja se troši u standardno izolovanoj kudi danas može zagrijati 3 do 4
niskoenergetske ili 8 do 10 pasivnih kuda.
Kako je navedeno u odjeljku 3.2.1, na teritoriji Prijestonice Cetinje trenutno ima 8.975 stanova, od
kojih se 61 % nalazi na gradskom području, a 39 % na seoskom području. Međutim, od ovih
stanova 79 % odnosno 7.116 se koristi za stanovanje, a 5.552 stana, odnosno 78 % su stalno
nastanjeni. U Prijestonici je nastanjeno 5.747 domadinstava, koja su raspoređena tako da 82 %
nastanjuje gradsko područje, a svega 18 % seosko područje. Prosječna površina nastanjenog stana
za stanovanje iznosi 66 m2, a prosječan broj stanovnika u domadinstvu iznosi 2,9.
Sa aspekta opremljenosti osnovnim instalacijama, od cjelokupnog broja stanova za stanovanje, svi
osim jednog su povezani na elektroenergetski sistem, odnosno 7.115, dok 85 % stanova za
stanovanje posjeduje instalacije za vodovod i kanalizaciju, odnosno 79 % stanova je priključeno na
javni vodovod, a 44 % na sistem javne kanalizacije.
68
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Pored instalacija kojima raspolažu stanovi za stanovanje, važno je napomenuti i da je 68,5 %
stanova izgrađeno prije više od 30 godina, dodatno 20.2 % je starije od 10 godina, dok je 8 %
postojedih stanova za stanovanje izgrađeno u proteklih 10 godina. Od ukupnog broja
domadinstava 79 % živi u objektima koji koriste čvrsta goriva što čini 66 % stanova za stanovanje,
odnosno 4.681 stan. Na osnovu analize ovih objekata, dolazi se do podatka da 68 % predstavljaju
porodične kude, a preostalih 32 % stanove u stambenim zgradama.
Stanovi su napravljeni vedinom od kombinacije cigle i betona, kao i kamena što je predstavljeno
na Slici 6.1. Pored toga, isto istraživanje je pokazalo da samo 19 % od stanova koji koriste čvrsta
goriva posjeduju termo izolaciju, od čega je u 66 % slučajeva ona starija od 20 godina, kao i da su u
63 % slučajeva prozori i vrata stariji od 20 godina.
Za potrebe zadovoljenja svojih energetskih potreba, domadinstva na teritoriji Prijestonice koriste
električnu energiju, kao i u 79 % slučajeva čvrsta goriva. Čvrsta goriva se koriste vedinom za
grijanje i pripremu hrane, kako je to prikazano u Tabeli 3.10 i na Slici 3.12 u odjeljku 3.2.1.
Slika 6.1 Građevinski materijali stanova koji koriste čvrsta goriva
Na osnovu analize potrošnje električne energije u Poglavlju 3.1 da se zaključiti da u prosjeku 12 %
domadinstava koristi električnu energiju za grijanje. U slučajevima gdje se čvrsto gorivo koristi za
grijanje, skoro 96 % koristi isključivo ogrijevno drvo, dok samo 3,6 % kombinaciju ogrijevnog drveta
i električne energije.
Pri grijanju domadinstava, od prosječnog broja prostorija od 4,7 grije se u prosjeku 2,2 prostorije,
što iznosi oko 36 m2 ili 53 % ukupne površine stana. U slučajevima gdje se koriste čvrsta goriva za
grijanje prostora u 67 % slučajeva koristi se klasičan šporet na drva, a u 27 % slučajeva ped na drva.
Od cjelokupnog broja stanova za stanovanje na osnovu podataka iz Popisa 2011 objavljenih od
strane Monstata, 9,3 % stanova ima ugrađene sisteme za klimatizaciju, dok 7,1 % stanova
posjeduje instalacije za centralno grijanje, dok nisu dostupni podaci o korišdenju samih sistema.
69
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Stoga, potencijal energetskih ušteda kao i efikasnijeg korišdenja energenata i energije u sektoru
domadinstva je značajan, a odnosi se na smanjenje energetskih gubitaka kroz površine spoljnjih
zidova, podova i krovova, prozore i vrata u stambenim objektima, grijanje uz pomod efikasnijih
uređaja, kao i kvalitetno skladištenje i pripremu energenata koji se koriste za grijanje. Međutim,
pri implementaciji mjera energetske efikasnosti dolazi i do poboljšanja komfora u stambenim
objektima samim tim što se može korišdenjem jednake ili manje energije zagrijati cjelokupan
stambeni prostor umjesto 50 % kako je to trenutno slučaj.
Ispitivanja sprovedena u nekim zemljama pokazuju da sa prosječnim ulaganjima ušteda energije u
ved izgrađenim objektima može iznositi od 30-50%, a u bududim 60-70%. Međutim, uprkos
naprijed navedenim tehničkim mogudnostima racionalizacije, postignuti rezultati, čak i u tehničkotehnološki razvijenim zemljama su znatno ispod ovih mogudnosti. Zbog poznate inercije ovog
sektora uspjeh programa za racionalno korišdenje energije u gradovima podrazumijeva
višegodišnje uporno angažovanje raznih subjekata, a prvenstveno samih građana. Zapravo radi se
o akcijama koje treba da postanu sastavni dio života svih ljudi koji žive i rade u određenoj urbanoj
sredini.
S obzirom da se oko 40% energije troši u zgradama, EU je uvela propise kako bi se osiguralo
smanjenje ove potrošnje. Ključni dokument je Direktiva o energetskim karakteristikama zgrada
2002/91/EC (EPBD) prema kojoj sve države EU treba da poboljšaju svoje propise koje se odnose na
zgrade, primjene minimalne zahtjeve u pogledu energetske efikasnosti za sve nove
objekte/zgrade, kao i za postojede zgrade čije je renoviranje u toku. Nova verzija Direktive
(010/31/EU EPBD), usvojena u maja 2010. g., pojačava energetske zahtjeve Direktive iz 2002. g.
Glavna stavke dopunjene EPBD je da de od 31. decembra 2020. g. sve nove zgrade morati da troše
“gotovo nula energije”, a energija koja se troši de u velikoj mjeri biti energija iz obnovljivih izvora.
S obzirom na preuzetu obavezu Crne Gore da do 2020. g. ostvari energetske uštede od 20%, slijedi
da se te obaveze prenose na lokalne samouprave. Iako u sektoru zgradarstva leži i najvedi
potencijal energetskih ušteda (min. 25 % sadašnje energetske potrošnje do 2010. g.), u Prijestonici
Cetinje realno treba računati do 2020. g. sa uštedama 10-15 % .
6.2.2. Usluge
Sektor usluga uključuje sa jedne strane privredne djelatnosti koje se bave uslugama, a sa druge
strane javne djelatnosti kao što su rad lokalne i državne uprave i obrazovnih i zdravstvenih
institucija. S obzirom da se prema svojim energetskim potrebama, kao i odgovornosti za
implementaciju mjera znatno razlikuju, u ovom potpoglavlju bide analizirane odvojeno.
6.2.2.1. Privredne djelatnosti
U skladu sa predstavljenim u Poglavlju 1.4. da se zaključiti da od privrednih djelatnosti u uslugama
najznačajnije mjesto, kako sa aspekta broja privrednih subjekata, tako i prihoda predstavlja
trgovina na veliko i malo i ugostiteljske djelatnosti.
70
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
U skladu sa cjelokupnom slikom privrednih subjekata na teritoriji Prijestonice, gdje 467 preduzeda
predstavlja mikro, 33 mala i svega 5 srednjih preduzeda. Stoga, u privatnom sektoru posebno
prednjače mikro preduzeda ili porodični biznisi. Energetske potrebe kod trgovinskih preduzeda
vedinom se odnose na grijanje prostorija u kojima se obavlja djelatnost, za rashladne vitrine,
rasvjetu i rad elektronskih uređaja potrebnih pri radu samog preduzeda, kao i potrošnja
energenata za prevoz robe. S obzirom da se radi o manjim preduzedima, slično kao i za
domadinstva, potencijal energetske efikasnosti je najvedi u dijelu grijanja i hlađenja prostorija i
upotrebi energetski efikasnih uređaja, kako za rasvjetu tako i za energetske svrhe.
Sa aspekta ugostiteljske djelatnosti, odnosno turizma koji predstavlja jedan od planiranih razvojnih
grana Prijestonice, Prijestonica posjeduje sedam smještajnih objekata sa ukupno 650 ležaja. Grad
Cetinje, kao i cjelokupna teritorija Prijestonice, posjeduje istorijske spomenike i lokacije sa
mogudnošdu razvoja turizma. Pri valorizaciji ovih mogudnosti kao i daljem razvoju smještajnih
kapaciteta, potrebno je razvijati infrastrukturu, kao i primjenjivati mjere efikasnog korišdenja
energije, kao i razmotriti mogudnosti korišdenja lokalnih resursa za zadovoljenje energetskih
potreba.
U ugostiteljskim objektima, posebno hotelima, generalno značajnu potrošnju predstavljaju sistemi
grijanja/hlađenja i ventilacije i pripreme tople vode. Pored toga, karakteristike materijala od kojih
su napravljeni objekti, odnosno njihove termoizolacione sposobnosti utiču na smanjenje gubitaka
toplote. Potrebno je definisati regulativu u oblasti zgradarstva sa posebnim akcentom na turističke
objekte gdje de biti definisana maksimalna potrošnja energije u novim objektima, uključujudi i
turističke. Takođe, treba definisati upotrebu obnovljivih izvora energije u skladu sa važedom
regulativom u Evropskoj uniji. Dobar primjer je hotel “Grand” (Slika 6.2) sa solarnim panelima za
zagrijavanje vode. Takođe, vedi trgovački i ugostiteljski centri, kao i bolnice, troše velike količine
električne, rashladne i toplotne energije, pa su zbog toga idealni kandidati za ugradnju
kogeneracijskih i trigeneracijskih postrojenja, čime bi se mogle ostvariti značajne uštede.
Slika 6.2 Hotel „Grand“ sa solarnim panelima za zagrijavanje vode
71
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
6.2.2.2. Javne usluge
U podoblast javnih usluga uključene su sve djelatnosti lokalne uprave, kao i državnih institucija na
teritoriji Prijestonice. To su obrazovne i zdravstvene institucije, komunalne djelatnosti, uključujudi
vodovod i kanalizaciju i javnu rasvjetu, kulturne i sportske sadržaje za koje je odgovorna lokalna
uprava.
Direktive EU, kao i domada legislativa posebno obavezuje lokalne samouprave da budu dobar
primjer u demonstriranju i primjeni mjera energetske efikasnosti. Tako se članom 7 Zakona o
energetskoj efikasnosti obavezuju jedinice lokalne samouprave da za period od tri godine donesu
program poboljšanja energetske efikasnosti koji bi, pored dinamike i sredstava, sadržavao:



plan adaptacije i održavanja zgrada koje koje koriste za obavljanje djelatnosti organi
lokalne samouprave, javne službe i javna preduzeda čiji je osnivač lokalna samouprava ,
planove unaprjeđenja sistema komunalnih usluga (javna rasvjeta, vodosnabdijevanje,
upravljanje otpadom i saobradaja,
specifične mjere energetske efikasnosti u zgradama koje su zaštidene kao kulturno dobro.
Članom 8 istog zakona utvrđena je obaveza lokalne samouprave da dostavi Program poboljšanja
energetske efikasnosti nadležnom Ministarstvu radi procjene njegove usklađenosti sa Akcionim
planom energetske efikasnosti koji usvaja Vlada za period od tri godine.
6.2.2.2.1 Lokalna uprava
Zgrade u nadležnosti lokalne samouprave
Za potrebe obavljanja djelatnosti lokalne uprave, kulturno-istorijskih i sportskih djelatnosti,
komunalnih djelatnosti, vodovoda i kanalizacije, a za čiji rad je odgovorna lokalna uprava i
kontroliše njihov rad na teritoriji Prijestonice, prema podacima Uprave za nekretnine koristi se
1146 objekata ukupne površine 27 971 m2. Po broju najviše ima objekata SSNO i DSZ,
vodoprivrede, biblioteka, muzeja i objekata vjerskih zajednica. Po površini najviše se izdvajaju
objekti muzeja, dječijih i omladinskih odmarališta, objekata vodoprivrede, opštinskih i državnih
organa i biblioteka. Osim vjerskih i kulturno-istorijskih objekata koji su stari i do par stotina godina,
vedina ostalih objekata je starija od 20 godina, dok su neki stari i do 100 godina.
Nijesu na raspolaganju relevantni podaci o broju i stanju objekata koji su u nadležnosti lokalne
samouprave. S tim u vezi, prioritetno je potrebno napraviti informacioni sistem za upravljanja
energijom na lokalnom nivou koji bi sadržavao registar objekata sa relevantnim podacima. To bi
bila osnova za uvođenja sistema energetskog menadžmenta, koji bi bio u mogudnosti da prati
potrošnju objekata u lokalnoj samoupravi.
6
Zavisno od izvora, postoje razlike u broju javnih objekata. Na primjer, prema podacima dobijenim iz Opštine postoji
samo 30-40 javnih objekata.
72
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Vodovod
Područje Cetinja snabdijeva se vodom sa nekoliko posebnih vodovodnih podsistema: vodovodni
sistem za sam grad Cetinje, vodovodni sistem za Rijeku Crnojevida, dok na seoskom području ima
16 posebnih vodovodnih sistema, od kojih su vedi vodovodni sistemi za Njeguše i za Čevo. Dio
stanovništva sa seoskih područja koje ne koriste javni vodovod, koriste sopstvene izvore
snabdijevanja kao što su manji privatni vodovodi, ili pak snabdijevanje putem cisterni.
Cetinjski vodovod se snabdijeva vodom sa tri izvorišta: Podgorska vrela minimalne izdašnosti 180
l/s, na koti 172 mnm, Vrelo Obzovica, izdašnosti u ljetnjem periodu je 0,5 l/s (ponekad i presušuju)
i zimi 2-50 l/s i Uganjska vrela izdašnosti ispod 5 l/s u ljetnjem periodu (postoji period kad i
presušuju)i 50 l/s u zimskom periodu, na koti 692mnm.
Područje grada Cetinja prostire sa na nadmorskoj visini od 630 mnm do 750 mnm. Za potrebe
vodosnabdijevanja grada Cetinja potrebna količina vode je 155 l/s, pa je jasno da je su Podgorska
vrela sasvim dovoljna za zadovoljenje potreba Cetinja vodom. Međutim, očigledna je velika
visinska razlika između Podgorskih vrela do prekidne komore“Velja Gora” na visini od 828 mnm. pa
je potrebno utrošiti velike količine energije za zadovoljenje potreba za vodom. Dvije pumpne
stanice „Podgor“ i „Višnjica“ služi za dopremanje vodom sa dovodnim cjevovodom. Gubici u
distributivnom sistemu Cetinjskog vodovoda se trenutno procjenjuju iznad 50 %.
U cilju povedanja energetske efikasnosti prije svega je potrebno locirati i sanirati gubitke vode u
distributivnom sistemu vodovoda. Na taj način bi se smanjila potrošnja vode, a time i smanjila
potrošnja električne energije. Paralelno sa tim, potrebno je koristiti izvorišta na vedim nadmorskim
visinama u vrijeme njihove izdašnosti u cilju smanjenja korišdenja vode iz Podgorskih vrela.
Potrebno je napraviti energetski preglede dovodnih vodovodnih sistema. Pored toga, potrebno je
rekonstruisati i revitalizovati male hidorelektrane u cilju podizanja pouzdanosti snabdijevanja
električnim energijom i povedanja proizvodnje električne energije na 35 kV dalekovod Humci –
Podgor, dok je rekonstrukcija dalekovoda ved izvršena.
Kako je godišnja potrošnja električne energije na 35 kV naponskom nivou (Tabela 3.1Error!
Reference source not found.) 20 GWh, potrebno je u skladu sa članom 20 Zakona o energetskoj
efikasnosti uspostaviti godišnji plan za unaprjeđenje energetske efikasnosti, adekvatnu
organizacionu strukturu za upravljanje energijom i primjenu ekonomski isplativih mjera energetske
efikasnosti. Takođe, neophodno je obezbijediti evidenciju pradenja potrošnje energije, odnosno
uspostaviti odgovarajudi informacioni sistem.
Elektrodistributivna mreža i javna rasvjeta
Iz Tabele 3.1, Slike 3.1 i Slike 3.2 očigledan je nadprosječni nivo gubitaka električne energije u
distributivnim mrežama koji su samo par procenata ispod potrošnje u kategoriji domadinstva. U
periodu 2009. do 2011. g. iznosili su oko 29 %, ili oko 27 GWh. Ovako visoki iznosi su 4-6 puta vedi
73
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
od gubitaka prihvatljivih iznosa gubitaka i predstavljaju veoma ozbiljan energetski i finansijski
problem. Rješavanju ovog problema niske efikasnosti distributivnog sistema na teritoriji
Prijestonice Cetinje treba posvetiti veliku pažnju. Pošto ukupne elektroenergetske gubitke čine
tehnički i netehnički (ili komercijalni) gubici, najprije je neophodno proračunima procijeniti nivo
tehničkih gubitaka koji zavise od stanja i opteredenja distributivnih mreža. Preostali iznos
komercijalnih gubitaka uglavnom čini neovlašdena i neregistrovana potrošnja, odnosno krađa, kao
i mogude greške mjernih uređaja. Komercijalni gubici se dominantno javljaju u niskonaponskim
mrežama i mogu biti istog reda veličine ili, čak, vedi od tehničkih.
Visina tehničkih gubitaka indicira neadekvatan razvoj mreža, odnosno njenu nedovoljnu propusnu
sposobnost zbog velikih dužina vodova manjih presjeka i nedovoljnog broja i snaga
transformatora. Iz Tabele 2.2 može se zaključiti da ruralne niskonaponske mreže dužine vodova
560 km čine 85 % ukupne dužine vodova ovih mreža. To učešde ruralnih 10 kV mreža dužine 175
km je još vede i iznosi 88 %. Slični zaključci se mogu izvesti i za transformatore. Imajudi u vidu i
presjeke i stanje nadzemnih vodova, postoje realne predispozicije ovih mreža za nadprosječno
visoke tehničke gubitke. Za njihovo svođenje na tolerantan nivo neophodno je u prvom redu
locirati glavna „žarišta“ gubitaka. Zatim, na osnovu posebnih projekata, izvršiti adekvatne
rekonstrukcije (povedanje presjeka, skradivanjem dužina napojnih vodova interpolacijom novih
transformatorskih stanica, ugradnja transformatora malih gubitaka, reaktivna kompenzacija i sl.) u
cilju povedanja propusne sposobnosti mreža. U cilju smanjenja komercijalnih gubitaka treba u
prvom redu zamijeniti stara brojila novim („inteligentnim“) koja imaju mogudnost daljinskog
očitavanja, a onda nastaviti sa praksom što rigoroznijih kontrola i sankcionisanja neovlašdenih
potrošača.
Kako je ved konstatovano u odjeljku 3.2.2 lokalna samouprava ima uspostavljen registar javne
rasvjete Prijestonice. Iz registra je vidljivo da javna rasvjeta na teritoriji Prijestonice Cetinje čini
1 661 stubova sa 1 818 svjetiljki. Ukupna potrošnja električne energije 2010. g. je imala značajan
iznos od 1 159 MWh pri ukupnoj instalisanoj snazi svjetiljki od oko 275 kW. Upotrebljavaju se
metal-halogene, živine i natrijumove sijalice visokog pritiska. Snage pojedinačnih sijalica se kredu u
rasponu od 100 do 250 W. Radi se sijalicama stare generacija, pa njihova zamjena ili upotreba
alternativnih izvora energije može značajno doprinijeti smanjenju energetske potrošnje.
6.2.2.2.2 Obrazovne i zdravstvene institucije
Za potrebe obrazovnih institucija na teritoriji Prijestonice koristi se 35 objekata, od kojih 16
trenutno nisu aktivni. U ovim objektima radi 1 predškolska ustanova sa 3 objekta; 4 institucije za
osnovno obrazovanje sa 8 objekata i 1 osnovna muzička škola; 3 institucije za srednješkolsko
obrazovanje i 4 fakulteta. Prikaz potrošnje energije po energentima i iznosima dat je u odjeljku
3.2.2 - Sektor P.
Detaljni podaci o potrošnji energije su dostupni za objekat fakulteta, odnosno Muzičke akademije
(Slika 6.3) na kome su u toku 2012 g. primjenjene mjere energetske efikasnosti finansirane od
74
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
strane projekta „Beautiful Cetinje“, implementiranog od strane kancelarije UNDP u Crnoj Gori. Na
osnovu energetskog pregleda objekta urađenog prije rekonstrukcije pokazuje se da je specifična
energetska potrošnja objekta 228 kWh/m2 god, Nakon preporučenih mjera energetske efikasnosti,
koje uključuju postavljanje toplotne izolacije na fasadi i potkrovlju, zamjenu fasadne stolarije, kao i
kompletnu zamjenu sistema grijanja i rasvjete u objektu, očekivalo se smanjenje specifične
energetske potrošnje na 135 kWh/m2 god. Projektovane uštede na ovom objektu bile bi do 30 %.
U ovom slučaju radilo se o istorijskom objektu koji je izgrađen 1919. godine, a posljednja značajna
rekonstrukcija rađena je 1985. godine.
Slika 6.3 Rekonstruisana Muzička akademija na Cetinju
Na teritoriji Prijestonice nalazi se dvije zdravstvene institucije, Dom zdravlja i Bolnica „Danilo I“.
Objekat Doma zdravlja izgrađen je 1982. g. sa bruto površinom 2 658 m2 i grejnom površinom 2
353 m2. Objekat ima prizemlje sa dva sprata i potkrovljem. U cilju zadovoljenja energetskih
potreba u ovom objektu koriste se električna energija i lož ulje, koji su u toku 2011. godine
korišdeni u obimu 261,7 MWh i 41 600 l. Nedostaju podaci o stanju objekta i korišdenim
građevinskim materijalima, kao ni o sistemu za grijanje. Kako je objekat izgrađen prije 30 godina, a
da u međuvremenu od svoje izgradnje nije rekonstruisan, potrebno je izvršiti detaljni energetski
pregled objekta koji de procijeniti potencijal energetskih ušteda i definisati energetski efikasne
mjere.
S druge strane, Bolnica „Danilo I“, pored objekta Doma zdravlja ima dodatnih pet objekata, i to:
Glavna zgrada, Zgrada odjeljenja humane reprodukcije, zgrada bolničke kuhinje, zgrada vešeraja i
zgrada transfuzije i administracije. Glavna zgrada, Zgrada odjeljenja humane reprodukcije, zgrada
bolničke kuhinje kao i Dom zdravlja zajedno sa Zgradom opštine priključeni su na sistem daljinskog
grijanja. Ostale zgrade, odnosno zgrada vešeraja i zgrada transfuzije i administracije, za grijanje
koriste električnu energiju.
75
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Glavna zgrada Bolnice izgrađena je 1964. g., a rekonstruisana je nakon zemljotresa 1979. g. Ova
zgrada posjeduje prizemlje i tri sprata ukupne površine 3 164 m2, odnosno 2 764 m2 grejne
površine, ili 8 292 m3 grejne zapremine. Ovaj objekat se nalazi u jako lošem stanju sa potrebom
zamjene fasadne bravarije, kao i postavljanja toplotne izolacije na fasadi u cilju smanjenja
transmisionih gubitaka toplote.
Ostale zgrade su vedinom manjih površina. Zgrada odjeljenja humane reprodukcije, koja je
izgrađena prije II svjetskog rata, a poslednji put renovirana 2006. g., ima 410 m2 površine, odnosno
1230 m3 zapremine gdje se cjelokupna površina grije. Zgrada bolničke kuhinje je prizemni objekat
površine 280 m2, odnosno zapremine 840 m3. Zgrada vešeraja ima prizemlje i potkrovlje sa
površinom od 130 m2, odnosno zapreminom 390 m3, a zgrada transfuzije i administracije je
prizemni objekat sa 160 m2 površine i 480 m3 zapremine.
Na osnovu podataka iz Bolnice „Danilo I“ shodno finansijskog mogudnosti ove institucije trenutno
je omogudeno grijanje u periodu od 5 od 24 sata u toku grejne sezone. Na objektu bolnice Danilo I
(Slika 6.4) urađen je detaljni energetski pregled u martu 2011. godine u cilju primjene mjera
energetske efikasnosti finansiranih kroz projekat „Beatiful Cetinje“, implementiranog od strane
kancelarije UNDP u Crnoj Gori.
Slika 6.4 Glavna zgrada Bolnice „Danilo I“ na Cetinju
6.2.3. Industrija
Prijestonice je nekada bila jedan od industrijskih centara Crne Gore. Na Error! Reference source
not found. prikazano je učešde energenata u energetskim bilansima za tri karakteristične godine u
posljednjih 30 godina. Evidentno je smanjenje industrijske potrošnje, koje je posljedicu ima
smanjenje potrošnje mazuta, energenta koji se dominantno koristio u industrijskim postrojenjima.
76
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Međutim danas, pored uslužnih grana privrede, najvažnija industrijska grana na teritoriji
Prijestonice je prerađivačka industrija zasnovana na poljoprivredi, stočarstvu i ribarstvu. Od
prerađivačke industrije najvažnije su prerada ribe, mesa i mlijeka. Jedno od najvedih preduzeda
trenutno aktivnih na teritoriji Prijestonice je preduzede „Ribarstvo“ koje se bavi preradom ribe.
Prerada ribe je pored prerade mlijeka, odnosno proizvodnje sira jedna od energetski
najintenzivnijih grana prerade hrane. Međutim, za proračun potencijala energetske efikasnosti u
ovim industrijskim postrojenjima, potrebno je izvršiti energetske preglede postrojenja koji de
napraviti energetski pregled potrošnje i na osnovu kojih de se dobiti više podataka o samim
procesima, stanju i efikasnosti u postrojenjima. Na osnovu generalnog pregleda energetske
potrošnje i analizi mogudnosti energetskih ušteda i definisanja mjera energetske efikasnosti, može
se raditi na uvođenju sistema energetskog menadžmenta u industrijskom postrojenju pri čemu se
definišu najekonomičnije i najefikasnije mjere koje se mogu implementirati u industrijskom
objektu.
6.2.4. Saobraćaj
Saobradaj se na teritoriji prijestonice odnosi se vedinom na drumski, i to sa podjelom na javni i
individualni, i vodeni saobradaj koji se odvija na Skadarskom jezeru i povezuje Prijestonicu sa
okolnim opštinama.
Dominantna potrošnja u saobradaju je u putničkim automobilima, jer je prema Tabeli 3.6, prema
pregledu registrovanih vozila, 90 % svih registrovanih otpada na putnička vozila. Zbog toga, fokus
mjera energetske efikasnosti treba biti usmjeren na putnička vozila. Potrebno je naglasiti da se
mjere za unaprjeđenje energetske efikasnosti potrebno donositi na nacionalnom nivou, što bi se
primjenjivalo na području svih lokalnih samouprava, pa tako i u Prijestolnici. Potrebno je urediti
registra motornih vozila koji de dati precizne podatke o karakteristikama vozila na crnogorskim
putevima i nadi održive fiskalne i druge podsticajne mjere u cilju smanjenja starosti vozila u Crnoj
Gori koja iznosi 12,5 godina. Takođe, potrebno je definisati poreski sistem na način da se stimuliše
prodaja motornih vozila manje snage, što ima za posljedicu manju potrošnju pogonskih goriva i
smanjenje emisije CO2/km. Lokalna samouprava treba da se fokusira na rješavanja saobradajnih
problema u istorijskom centru Prijestonice. Treba afirmisati korišdenje alternativnih prevoznih
sredstava i pješačenja, kao što je vožnja bicikom u ljetnjim mjesecima kad je i posjeta turista
najveda. Pored toga, mora se stvarati infrastruktura izgradnjom biciklističkih staza i pješačkih zona.
Putna infrastruktura je karakterisana dobrim magistralnim putem, dok su za regionalne putevi
potrebna proširenja i rekonstrukcija određenih djelova. Takođe, važno je napomenuti da lokalna
putna infrastruktura ima 337 km, od čega 144 km čine nekategorisani putevi, koji su vedinom u
jako lošem stanju. Stoga je prevoz stanovništva privatnim vozilima otežan.
Javni saobradaj se uglavnom odnosi na međugradski saobradaj. Lokalne linije između naselja nisu
trenutno organizovane, kao ni javni saobradaj unutar samog grada. Stoga, kako je ved ranije
77
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
napomenuto, za potrebe saobradaja na teritoriji Prijestonice koriste se vedinom putnički
automobili.
Potencijal energetske efikasnosti ogleda se u boljoj organizaciji saobradaja, odnosno organizovanju
prevoza stanovništva između 94 naselja, a kako 84 % stanovništva živi u gradskim naseljima Cetinje
i Rijeka Crnojevida stoga najznačajnije je povezanost ovih naselja sa višenaseljenim seoksim
naseljima, kao i unutar gradskog naselja Cetinje. Dobro organizovani javni saobradaj doveo bi do
manjeg korišdenja putničkih vozila.
6.3. Analiza potencijala i mogućnost povećanja korišćenja obnovljivih
izvora energije
Prijestonica Cetinje posjeduje prirodne potencijale koji se mogu iskoristi za proizvodnju energije na
lokalnom nivou. Među ovim potencijalima značajan je potencijal sunčevog zračenja,
hidropotencijal koji se ved iskorišdava sa nedovoljno istraženim podzemnim vodama, nedovoljno
istražen potencijal vjetra, potencijal iskorišdenja drvne biomase na održiv način kao i mogudnost
evetualnog korišdenja ostataka iz poljoprivrede i stočarstva. U nastavku je pregled potencijala.
6.3.1. Solarna energija
Godišnja insolacija na Cetinju, izračunata na osnovu programskog paketa PVSOL Expert 5.0 je
1 573 kWh/m2. Najveda srednja mjesečna insolacije je zabilježena u mjesecu julu 222 kWh/m 2, dok
je najniža u mjesecu decembru 50 kWh/m2. Područje teritorije Cetinje može da bude atraktivno za
instaliranje vedih kapaciteta solarnih elektrana, odnosno koje zahtijevaju vede površine iz dva
osnovna razloga, relativno velika insolacija toga područja i postojanje vedih prostora sa relativno
niskom naseljenošdu, posebno u području Katunske nahije čija je površina 440 km 2, a gustina
naseljenosti 3 stanovnika/km2. Teritorije Nacionalnih parkova Lovden i Skadarsko jezero treba
isključiti iz razmatranja za analizu gradnje solarnih elektrana. Globalno horizontalno zračenje na
godišnjem nivou teritorije Cetinja je prikazano na Slici 6.5. Godišnja insolacija sela Građani,
sjeverne geografske širine 42°16' i 19°00' istočne geografske dužine, kao najjužnijeg sela na
teritoriji Prijestolnice je 1 604 kWh/m2, dok je na području Čeva u Katunskoj nahiji, sa koordinatma
42°33' i 18°55' sjeverne geografske širine i istočne geogerafske dužine, insolacija 1 437 kWh/m2.
Mogudnosti izgradnje solarnih elektrana su analizirane u posebno izrađenoj Strategiji valorizacije
prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora. Kao jedan od rezultata
Strategije, predložene su potencijalne lokacije za izgradnju solarnih elektrana na teritoriji nekoliko
opština, gdje je razmatrana i teritoriji Prijestonice Cetinje. Naime, kako je Strategija imala za cilj
sagledavanje načina valorizacije prostora, analizirane su potencijalne zone i lokacije za izgradnje
solarnih elektrana na osnovu prethodno utvrđenih prirodnih kriterijuma, gdje su isključene lokacije
sa kvalitetnijeg zemljišta, i kriterijuma postojanja adekvatne infrastrukture u blizini potencijalnih
lokacija.
78
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 6.5 Globalno horizontalno zračenje na godišnjem niovu teritorije Cetinje
Stoga, na teritoriji Prijestonice kroz ovu Strategiju predložene su dvije zone za potencijalnu
izgradnju solarnih elektrana, i to na području Čeva (Slika 6.6), odnosno Katunske nahije i u južnom
dijelu Prijestonice na lokalitetu Mijele jugoistočno od naselja Mužovidi (Slika 6.8). U skladu sa
Studijom ove dvije zone izabrane su sa aspekta, kako namjene prostora, tako i nagiba lokacija i
pristupa putnoj i elektroenergetskoj infrastrukturi, a u cilju postavljanja solarnih elektrana koje
koriste fotonaponske sisteme. Konkretno na području naselja Čevo prolazi regionalni put R23,
Grahovo – Resna – Čevo – Danilovgrad, kao i dalekovod 35 kV Glava Zete – Čevo – Cetinje – Kotor.
Solarna elektrana Čevo je predviđena sa instalisanom snagom od 1,2 MW. Elektrana bi se
priključila na srednjenaponsku 10 kV mrežu TS 35/10 kV Čevo, sa 1 transformatorom snage 2,5
MVA i četiri 10 kV Al/Fe vazdušna i slabo opteredena izvoda manjeg presjeka 35/6 mm2: Bata,
Bijele poljane, Velestovo i Čevo (Slika 6.7). TS Čevo se napaja 35 kV dalekovodom 22 km dužine iz
TS 110/35 kV Cetinje, dok je 35 kV dalekovod prema TS Glava zete (inače u veoma lošem stanju)
odvojen i služi za rezervno napajanje.
Na postojedu 10 kV mrežu nije mogude je priključiti punu snagu solarne elektrane, a da ne dođe do
porasta napona preko uslovima propisanog od 0,42 kV. Analiza je pokazala da je na postojedu
mrežu mogude pouzdano priključiti najviše 0,95 MW. Zbog toga su analizirane dvije varijante
priključenja solarne elektrane.
Varijanta A predviđa priključenje na postojedu mrežu na izvod Bata (odvojak prema najbližoj TS
10/0,4 kV Donji kraj) uz uslov obezbjeđenja dinamičke regulacije napona na invertoru elektrane.
Priključak na TS Donji kraj bi se izveo kablom Al 150 mm2 u dužini oko 1 km. Procijenjena investicija
varijante priključka je 40 000 €.
79
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 6.6 Lokacija solarne elektrane Čevo
Varijanta B predviđa priključenje solarne elektrane direktno na 10 kV sabirnice TS Čevo s novim
kablovskim izvodom. U ovoj varijanti je neophodno uraditi novu 10 kV izvodna delija u TS Čevo s
daljinskim upravljanjem rasklopnim uređajem i kablovski vod Al 150 mm2 dužine cca 1,5 km.
Procijenjena investicija ove varijante je 80 000 €. Rješenje osigurava vrlo visoku pouzdanost i nizak
uticaj izvora na rad mreže TS Čevo. Prekidi na drugim izvodima usljed direktnog priključenja ne
utiču na pogon solarne elektrane.
Solarna elektrana na lokalitetu Mijele je predviđena sa instalisanom snagom od oko 1 MW. U
području naselja Mužovidi prolazi lokalni asfaltni put Gornji Ceklin – Brčeli koji se priključuje na
stari put Cetinje – Rijeka Crnojevida, a u blizini je i magistralni put Petrovac – Virpazar – Podgorica.
Pored toga, kroz ovo područje prolazi dalekovod 35 kV, TS 35/10 kV Humci – TS 35/10 kV Rijeka
Crnojevida – TS 35/0,4 kV Ljubotinj – TS 35/6 kV Podgor. Dalekovod je u fazi rekonstrukcije, a služi
za pumpna postrojenja u Podgoru za snabdijevanje Cetinja vodom. Na tom dalekovodu su
priključene i dvije male hidroelektrane Podgor i Rijeka Crnojevida instalisanih snaga 395 kW
odnosno 555 kW.
Takođe, Strategija valorizacije prostora u cilju proizvodnje energije iz obnovljivih solarnih izvora
prepoznaje i tri lokacije fotonaponskih postrojenja na urbanom području ukupne snage oko 1,5
MW. Potencijalne lokacije se lako uklapaju u saobradajnu i elektroenergetsku infrastrukturu.
Prvu lokacija čine krovovi zgrada u kompleksu bivše fabrike „Obod“ (“novi Obod”) površina 48 247
m2. Skoro sve zgrade imaju prizemlje i ravan krov ili kos krov vrlo blagog nagiba, dok nekoliko
zgrada ima testerasti (“šed”) krov (Slika 6.9). Moguda instalisana snaga solarne elektrane iznosi
1,2 MW.
80
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 6.7 Mreža TS Čevo sa lokacijom solarne elektrane
Slika 6.8 Lokacija solarne elektrane na lokalitetu Mijele
81
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
Slika 6.9 Lokalitet solarne elektrane „Obod“
Druga lokacija su krovovi zgrada u kompleksu bivšeg preduzeda „C-promet“. Površina lokacije je
9037 m2. Skoro sve zgrade imaju prizemlje i ravan krov ili kos krov vrlo blagog nagiba. Moguda
instalisana snaga ove male solarne elektrane iznosi oko 0,25 MW.
Treda lokacija nalazi se u zoni skladišta i servisa na južnom izlaznom pravcu iz grada Cetinja.
Lokacija je krov zgrade preduzeda „CTC“ skladišta, terminali i stovarišta Cetinje, d.o.o. Površina
lokacije je 1432 m2. Zgrada ima prizemlje i kos krov vrlo blagog nagiba. Moguda instalisana snaga
ovog fotonaponskog postrojenja iznosi oko 40 kW.
Međutim, važno je napomenuti da u skladu sa Slikom 6.5 cjelokupna teritorija prijestonice Cetinje
raspolaže značajnim potencijalom sunčevog zračenja koji se može koristiti za proizvodnju
električne energije i/ili toplote, zavisno od potreba. Samim tim, a zavisno od tehnologije koja se
koristi, solarna energija se može koristiti u domadinstvima, industriji i ugostiteljstvu, a posebno u
slučajevima gdje niskonaponska mreža nije dostupna ili je kvalitet napajanja veoma nizak. U
takvim slučajevima mogude je korisiti solarno zračenje u cilju proizvodnje električne energije
manjih kapaciteta u kojima se proizvedena električna energija akumulira u baterijama, pa se tako
uskladištena energija koristi u skladu sa potrebama. Slično tome, preporučuje se i korišdenje
solarnog zračenja sa kolektorima koji zagrijavaju vodu u cilju njenog direktnog korišdenja i/ili za
grijanje prostora.
6.3.2. Energija vjetra
Pored potencijala iskorišdenja sunčeve energije, na teritoriji Prijestonice je relativno slab potencijal
za korišdenje energije vjetra. Na vedini teritorije Prijestonice srednja prosječna godišnja brzina
vjetra na visini 80 m iznad tla uglavnom ne prelazi 5 m/s i ne predstavlja značajan vjetropotencijal
za izgradnju komercijalnih vjetroelektrana vedih instalisanih snaga. Međutim, na sjevernom
području teritorije Prijestolnice, u Katunskoj nahiji, na graničnom pojasu sa Opštinom Nikšid,
postoje zone u kojima je srednja prosječna godišnja brzina vjetra iznad 6 m/s. Prilikom traženja i
određivanja mikrolokacija za eventualne vjetroelektrane potrebno je vršiti detaljna istraživanja i
82
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
mjerenja brzine vjetra na visinama iznad 50 m iznad tla u cilju dobijanja detaljnih informacija o
vjetropotencijalu koje predstavlja osnovu za tehno-ekonomsku analizu. Međutim, potrebno je
imati u vidu da na toj teritoriji ne postoji razvijena elektroenergetska mreža.
6.3.3. Hidroenergetski potencijal
Sa aspekta prirodnih potencijala, Prijestonica je jako bogata atmosferskim padavinama, na
Cetinjskom polju je prosječni godišnji nivo padavina je oko 3 616 mm. Međutim, kako se radi o
kraškom području, sa vedom propusnom modi zemljišnog pokrivača i krečnjačkih padina od priliva
voda, skoro da i nema površinskih tokova. Duboka i jako razvijena karstifikacija i niski obodi površi
doveli su do potpune bezvodnosti ovih terena, jer se sve vode dreniraju ka Skadarskom jezeru i
moru, a otiču razgranatim sistemom ponora, kaverni, galerija i pravih podzemnih vodotokova.
Detaljniji podaci o pravcima podzemnog oticanja nijesu raspoloživi, jer područje još nije dovoljno
istraženo. Jedini nadzemni vodni tokovi na cetinjskom području se pojavljuju obodom Skadarskog
jezera i to su: Rijeka Crnojevica, Karuč, Bazagurska matica, Biševina, Šegrtnica i Mala Morača, te
Karatuna - otoka Malog blata. Iako veoma mali hidopotencijal, na teritoriji Prijestolnice se isti
odavno iskorišdava za potrebe proizvodnje električne energije, i to putem malih hidroelektrana
„Podgor“ i „Rijeka Crnojevida“. Sa aspekta potencijala za valorizaciju hidropotencijala važno je
napomenuti da se posebno u slučaju mHE „Rijeka Crnojevida“ trenutnim tehničkim rješenjem ne
iskorišdava hidroenergetski potencijal na optimalan način, odnosno nije u upotrebi svojim punim
kapacitetom.
Stanje ugrađene hidromašinske opreme, kao i stanje građevinskih objekata na hidroelektranama
nije zadovoljavajude, tako da je u narednom periodu potrebno izvršiti rekonstrukcije i
revitalizaciju. Kako su obije male hidroelektrane priključene na dalekovod 35 kV Humci – Podgor,
koji dominantno služi za snabdijevanje električnom energijom pumpnih stanica za
vodosnabdijevanje Cetinja, potrebno je rekonstruisati hidorelektrane u cilju podizanja pouzdanosti
i povedanja proizvodnje električne energije.
6.3.4. Biomasa
Šumsko bogatstvo je značajna prirodna karakteristika ovog područja i predstavlja izuzetan
potencijal za razvoj Prijestonice. Najvedi kompleksi šuma su Paklarica, Lisac, Kopitnik i Velji Garač.
Ukupna površina šuma i šumskog zemljišta na teritoriji Prijestonice iznosi 54 253 ha, odnosno 60 %
cjelokupne teritorije, kako je prikazano na Slici 6.10. Površina privatnih šuma i šumskog zemljišta
iznosi 52 259 ha ili 96,3 %, dok državnih iznosi 2 165 ha ili 4 % od ukupne površine šuma. Ukupna
zapremina drvne mase na teritoriji Prijestolnice je 2.049.84 m3. Površina šuma prema uzgojnom
obliku je slededa:

Visoke šume 6 339 ha

Izdanačke šume 19 736 ha
83
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE

Šikare 27 789 ha

Šibljaci 389 ha.
Drvna zapremina lišdara je oko 81,6 %, a četinara 18,4 %. Tekudi godišnji zapreminski prirast u
državnim šumama iznosi 3 598 m3, prosječno 1,8 m3/ha obrasle površine. Po podacima Monstata
na teritoriji Prijestonice godišnje se vrši sječa isključivo lišdara i to za potrebe ogrijevnog drveta.
Tekuci godišnji zapreminski prirast u državnim šumama iznosi 3 598 m3, prosječno 1,8 m3/ha
obrasle površine. Zapreminski prirast privrednih šuma u državnim šumama iznosi 3 446 m 3 ili
prosječno 2,3 m3/ha, čemu odgovara energetski potencijal od oko 35 TJ.
Važno je napomenuti da se na teritoriji Prijestonice nalazi i prerađivački pogon drvne građe u
privatnom vlasništvu "Sava-trans''- Cetinje, čiji se kapaciteti procijenjuju oko 15 000 m3. Međutim,
preduzede sirovinu dobija rezanjem građe iz državnih šuma, odnosno koncesijom, ali na
teritorijama opština Danilovgrad i Podgorica. Procijenjeno je da ukupni ostatak, krupni i pilotina
iznosi oko 5 500 m3 godišnje. Mali dio krupnog ostatka se koristi za sopstvene potrebe, dok se
preostala količina otprilike po pola, izvozi i prodaje lokalnom stanovništvu. Pilotina se skoro sva
izvozi, a mali dio se deponuje. Ovaj drvni ostatak, što krupni što pilotina, može da služi kao sirovina
za proizvodnju drvnog goriva i/ili kao primarna energija za istovremenu proizvodnju električne
energije i toplote (kogeneracija) u postrojenju kapaciteta u skladu sa drvnim ostatkom koji je na
raspolaganju.
Slika 6.10 Šumski ekosistem Prijestonice Cetinje
Poljoprivredna proizvodnja na teritoriji Prijestonice je skromna i izrazito ekstenzivna. Raspoložive
poljoprivredne površine na teritoriji Cetinja, prema statističkim podacima, zauzimaju 19 267 ha,
84
LOKALNI ENERGETSKI PLAN
PRIJESTONICA CETINJE
odnosno 21,2 % teritorije, od čega obradiva površina predstavlja 14 %, dok se samo 3,3 %
poljoprivrednog zemljišta trenutno koristi za oranice, bašte, vodnjake i vinograde.
Od 895 domadinstava sa poljoprivrednim gazdinstvom sa području Cetinja, njih 156 se bavilo
ratarskom proizvodnjom, 147 vodarsko-vinogradarskom proizvodnjom, 408 stočarskom, 51
domadinstvo mješovitom biljnom proizvodnjom i 173 domadinstva su se bavila kombinovano
raznim vidovima stočarske i biljne proizvodnje. Prema podacima Popisa na teritoriji Cetinja se gaji
oko 1 000 grla goveda, 3 400 grla ovaca, 3 300 koza, 9 200 živine, 260 grla konja i oko 3 100
košnica pčela. Ostaci od poljoprivrede i stočarstva mogu se koristiti za proizvodnju biogasa.
Međutim, da bi se definisala ekonomičnost iskorišdenja ovog potencijala na teritoriji Prijestonice,
ili u saradnji sa okolnim opštinama, potrebno je napraviti posebne studije.
Konačno, područje teritorije Prijestonice oko Skadarskog jezera jako je bogato suncem i velikom
akumulacijom vode koji mogu poslužiti za uzgajanje biljnih vrsta koje se mogu koristiti u
energetske svrhe. Brzo rastude vrste bi se mogle uzgajati u tom području, a alge se sve više koriste
kao sirovina za proizvodnju biogoriva. Međutim, kako ova oblast pripada Nacionalnom parku
Skadarsko jezero, važno je sagledati sve uticaje potencijalne valorizacije prostora na ovaj način.
85

Zapisnik sa sedme sjednice II saziva Senata

TURIZAM - WordPress.com

Ekspoatacija mineralnih sirovina

MSZ-FH MSZ-GF

C E T I N J E - Montenegro Travel

prostorno-urbanistički plan prijestonice cetinje

PRIRODNE KARAKTERISTIKE

MSZ-SF - Deltron

Izvadak iz kataloga

MSZ-FH - Deltron

Cetinje - Zajednica Opština Crne Gore

Letak - Energetski dani 2013

Tehnički opis

Boštjan Krajnc – Energy management for municipalities

Koloristicki ekspresionizam katalog PDF

PDF letak