ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ
Κρατούμενοι – Υποστήριξη Κρατουμένων
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ
Συγγραφέας
Άννα-Μαρία Ζωάκου
Υπεύθυνος διαμόρφωσης επιστημονικών προδιαγραφών του εκπαιδευτικού
υλικού
Αργύρης Κυρίδης
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Επιστημονικός Υπεύθυνος για τις εκπαιδευτικές προδιαγραφές του υλικού
Αλέξης Κόκκος
Αναπληρωτής Επιστημονικός Υπεύθυνος
Μάνος Παυλάκης
Επιμέλεια Κειμένων
Έφη Κωσταρά
Το παρόν δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του υποέργου 8 με τίτλο «Συγγραφή και αξιολόγηση και
αξιοποίηση υφιστάμενων εκπαιδευτικών υλικών προγραμμάτων εθνικής και τοπικής εμβέλειας» των
πράξεων «Κέντρα Δια Βίου Μάθησης-Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα Τοπικής
Εμβέλειας ΑΠ7» και «Κέντρα Δια Βίου Μάθησης-Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα
Τοπικής Εμβέλειας ΑΠ8» οι οποίες έχουν ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και
Δια Βίου Μάθηση» (ΕΠΕΔΒΜ) του ΕΣΠΑ (2007-2013), Άξονας Προτεραιότητας 7: «Ενίσχυση της Δια
Βίου Εκπαίδευσης Ενήλικων στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης» με κωδικό MIS 375686 και Άξονας
Προτεραιότητας 8: «Ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων στις 3 Περιφέρειες σταδιακής
εξόδου» με κωδικό MIS 375687 και οι οποίες συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση
(Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους, μέσω του Προγράμματος Δημοσίων
Επενδύσεων (ΠΔΕ) του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Περιεχόμενα
Σκοπός .................................................................................................................................. 3
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα ............................................................................................. 3
Λέξεις – Κλειδιά .................................................................................................................... 3
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις................................................................................................... 4
1
Γνωριμία με τον εκπαιδευτή και τα μέλη της ομάδας - Το εκπαιδευτικό συμβόλαιο ....... 7
2
Ανακαλύπτω τον εαυτό μου και τους άλλους................................................................ 11
3
Μαθαίνω να συνεργάζομαι και να λειτουργώ σε ομάδα ............................................... 14
4
Ανάπτυξη δεξιοτήτων, αναγνώριση προτιμήσεων και ενδιαφερόντων.......................... 19
5
Λήψη απόφασης και καθορισμός στόχων για το μέλλον ............................................... 23
5.1
Σχεδιασμός απόφασης.................................................................................................. 24
5.2
Μεθοδολογία επίλυσης προβλημάτων ................................................................. 24
6
Συναισθηματική νοημοσύνη ......................................................................................... 29
7
Διαχείριση χρόνου ........................................................................................................ 35
8
Αντιμετώπιση άγχους................................................................................................... 40
9
Διαχείριση κρίσεων και συγκρούσεων ......................................................................... 45
9.1
Θεωρία τυπολογίας συγκρούσεων......................................................................... 46
9.2
Διαχείριση κρίσεων με βάση την ομαδικότητα............................................... 47
9.3
Διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων ..................................................................... 48
10 Αγορά εργασίας, συνέντευξη και προετοιμασία βιογραφικού σημειώματος ................ 51
10.1
Τεχνικές εξεύρεσης εργασίας ............................................................................... 51
10.2
Βιογραφικό σημείωμα και συνέντευξη ........................................................... 54
Σύνοψη ............................................................................................................................... 61
Οδηγίες προς τον εκπαιδευτή ............................................................................................. 63
Παράρτημα ......................................................................................................................... 64
I
Το νομικό πλαίσιο πρόσβασης στην εκπαίδευση, την εργασία και την
υγεία εντός φυλακής .................................................................................................................... 64
II
Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) ...................................................................... 73
Βιβλιογραφία ...................................................................................................................... 76
1
2
Σκοπός
Βασικός σκοπός της ενότητας είναι να συνεισφέρει στην επανασύνδεση των κρατουμένων
με την εκπαιδευτική διαδικασία, την κινητοποίηση και ευαισθητοποίησή τους στη
δημιουργική χρήση του προσωπικού τους χρόνου μέσα στη φυλακή, και τη σταδιακή
ανάπτυξη προσωπικών, κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
Παράλληλα, φιλοδοξεί να συντελέσει ενεργά στην απόκτηση νέων βασικών δεξιοτήτων
στους εκπαιδευόμενους κρατούμενους, στην αναβάθμιση και επικαιροποίηση των ήδη
υπαρχουσών απώτερο στόχο αποτελεί η εξασφάλιση καλύτερων προϋποθέσεων ισότητας
ευκαιριών, ένταξής τους στην αγορά εργασίας και την κοινωνική ζωή μετά την
αποφυλάκιση, μείωσης του κοινωνικού αποκλεισμού και διαμόρφωσης εκ μέρους τους
στάσης ενεργού πολίτη.
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα
Ολοκληρώνοντας τη μελέτη της ενότητας αυτής, οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι θα είναι
σε θέση να:

γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους, να δουν τις θετικές πλευρές τους χαρακτήρα
τους.

μάθουν καλύτερα τους γύρω τους, να λειτουργούν ομαδικά, να εμπιστεύονται τους
άλλους.

διαχειρίζονται το άγχος, να εξομαλύνουν τις πιθανές συγκρούσεις και τις δυσκολίες
που αντιμετωπίζουν.

θέσουν στόχους για τους εαυτούς τους, να ανακαλύψουν τις ικανότητες και
δεξιότητες που θα τους οδηγήσουν επιτυχώς στην Αγορά Εργασίας.

ενημερωθούν για το πώς να αναζητήσουν εργασία και να διαχειριστούν την
επαγγελματική τους πορεία.
Λέξεις – Κλειδιά
-
Αυτοπεποίθηση και θετική εικόνα του εαυτού
-
Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων: επικοινωνία και συνεργασία
-
Αναγνώριση προσωπικών αναγκών, δεξιοτήτων και προτιμήσεων
-
Συναισθηματική νοημοσύνη
-
Διαχείριση άγχους
3
-
Λήψη απόφασης, διαχείριση δυσκολιών και καθορισμός στόχων
-
Αγορά εργασίας και τεχνικές συνέντευξης
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Το πλαίσιο προσωπικής βελτίωσης και οργάνωσης, που παρουσιάζεται στις σελίδες που
ακολουθούν, δομείται σε μια σειρά βιωματικών ασκήσεων και ομαδικών συζητήσεων και
στηρίζεται στη θεωρία της αυτοκατευθυνόμενης μάθησης (theory of self- directed learning)
των Goleman, Boyatzis, and McKee (2002). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα άτομα
καλούνται να αναλάβουν την ευθύνη του εαυτού τους, τοποθετώντας το βάρος των
αποφάσεών τους αλλά και των αποτελεσμάτων τους στα ίδια.
Κεντρικό στοιχείο της θεωρίας της αυτοκατευθυνόμενης μάθησης αποτελεί η σκόπιμη
ενδυνάμωση μιας συγκεκριμένης αντίληψης περί του ποιος είσαι και ποιος επιθυμείς να
γίνεις. Στην περίπτωση των εκπαιδευόμενων κρατουμένων η στήριξη και η ενδυνάμωση
αποτελούν προϋπόθεση, έτσι ώστε να μπορέσουν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και
να συμμετάσχουν δημιουργικά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Πρόκειται για μια
πολυδιάστατη, κοινωνική διαδικασία που βοηθά τους ανθρώπους να ανακτήσουν τον
έλεγχο της ζωής τους, να ενεργούν και να παίρνουν αποφάσεις για πράγματα που θεωρούν
σημαντικά (Page και Czuba, 1999). Εννοιολογείται (Lutrell, 2009: 2) ως μια διαδικασία
χειραφέτησης, καθώς οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν τη δύναμη να εξασκήσουν τα
δικαιώματά τους, να εμπλακούν ενεργά στη διαμόρφωση της κοινωνίας και να λάβουν
αποφάσεις για τη ζωή τους. Ειδικότερα στο χώρο της φυλακής, η ενδυνάμωση θα
μπορούσε να προσδιοριστεί ως η διαδικασία κατά την οποία ο κρατούμενος λειτουργώντας σε συγκεκριμένο πλαίσιο - αποκτά όλα εκείνα τα στοιχεία (γνώσεις,
δεξιότητες) που θα τον βοηθήσουν στη διαχείριση θεμάτων που τον απασχολούν και που
σχετίζονται με την τωρινή του κατάσταση. Η απόκτηση αυτή δεν είναι μια παθητική
διαδικασία, αντίθετα ο κρατούμενος συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία ενδυνάμωσής του,
με τις εμπειρίες του, τις γνώσεις του, τις απόψεις του και τα συναισθήματά του. Ο
εκπαιδευτής τον καθοδηγεί, τον ενθαρρύνει και γενικότερα τον διευκολύνει σ' αυτή τη
διαδικασία (Ρηγούτσου, 2005: 24). Σε αυτό το πλαίσιο οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι
επιτυγχάνουν τη βελτίωσή τους μέσα από πέντε στάδια, η ολοκλήρωση των οποίων είναι
συνεχής και μεταβαλλόμενη, δεδομένου ότι, καθώς το άτομο αλλάζει, αλλάζουν μαζί οι
επιθυμίες και οι ανάγκες του.
Όπως φαίνεται από το Σχήμα 1, προτείνεται να ακολουθήσει κάποιος πέντε
«ανακαλύψεις»: 1. Ποιος είναι ο ιδανικός εαυτός ή ποιος ο επιθυμητός, και πού θέλει
4
κάποιος να φτάσει, 2. Ποιος είναι ο πραγματικός εαυτός, τα δυνατά σημεία και τα κενά του,
πού ο ιδανικός και ο πραγματικός εαυτός συμπίπτουν και πού διαφοροποιούνται, 3. Ποιοι
είναι οι μαθησιακοί στόχοι και πώς πραγματοποιούνται με την ενίσχυση των δυνατών
σημείων και την άμβλυνση των αδύναμων σημείων του χαρακτήρα, 4. Ο πειραματισμός σε
νέες συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα, που έχει ως αποτέλεσμα την εξάσκηση
νέων τύπων συμπεριφοράς και, 5. Ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και υποστήριξης, που
υποστηρίζουν και ενθαρρύνουν κάθε βήμα αλλαγής. Πρόκειται για μια διά βίου κυκλική
διαδικασία συνεχούς προσαρμογής, η οποία στηρίζεται στην άποψη ότι η ανάπτυξη των
ηγετικών ικανοτήτων στο άτομο συνδέεται με την ανάπτυξη του πραγματικού μας εαυτού
με την επίγνωση όλων των δυνατοτήτων και των πραγματικών μας αναγκών (Κατσαρός,
2008: 126).
Σχήμα 1: Η θεωρία της αυτοκατευθυνόμενης μάθησης του R. Boyatzis (2008: 126)
Η ενότητα έχει δομηθεί σε 10 κεφάλαια, τα οποία καλύπτουν με έναν ευσύνοπτο τρόπο το
σύνολο των προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, αλλά και τεχνικών, που μπορούν
σταδιακά να βοηθήσουν τον εκπαιδευόμενο κρατούμενο να αναπτύξει ένα πλάνο ζωής,
προσαρμοσμένο στις επιθυμίες, στα όνειρα, στις φιλοδοξίες και στις ανάγκες του.
Παράλληλα, στο Παράρτημα του εγχειριδίου δίνονται πληροφορίες για τις δυνατότητες
πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην εργασία και στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Προτείνεται οι εκπαιδευόμενοι να τις μελετήσουν διεξοδικά μαζί με τον εκπαιδευτή τους,
έτσι ώστε να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα των δικαιωμάτων και ευκαιριών τους εντός
του πλαισίου της φυλακής.
Με βάση τα παραπάνω ο εκπαιδευόμενος κρατούμενος καλείται να γνωρίσει τον εαυτό του
και τους άλλους μέσα από μια διαδικασία συνεχούς αυτό-βελτίωσης, να θέσει στόχους και
5
να αντιμετωπίσει με αισιοδοξία τη ζωή. Γνωρίζει τον πραγματικό του εαυτό, συνειδητοποιεί
τι θέλει να αλλάξει στις προσωπικές και κοινωνικές του σχέσεις, πώς θα φτάσει στον
ιδανικό εαυτό και «δουλεύει» προς αυτή την κατεύθυνση.
6
1
Γνωριμία με τον εκπαιδευτή και τα μέλη της ομάδας - Το
εκπαιδευτικό συμβόλαιο
Η πρώτη συνάντηση εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενων κρατουμένων εγκαινιάζει την έναρξη
της μεταξύ τους σχέσης και σηματοδοτείται από την αμοιβαία αποδοχή κανόνων και
συμπεριφορών, που θα καταστήσουν τη σχέση αυτή λειτουργική και επωφελή.
Στόχοι της εναρκτήριας συνάντησης είναι:

η παρουσίαση του εκπαιδευτή και η γνωριμία με τα μέλη της ομάδας των
κρατουμένων.

η διάγνωση των εκπαιδευτικών αναγκών των εκπαιδευομένων, η ανάλυση των
προσδοκιών τους και ο ορισμός των κανόνων της λειτουργίας της ομάδας. Το βήμα
αυτό αφορά ακόμη στην ανταλλαγή και στη δέσμευση των μελών ολόκληρης της
ομάδας για την επίτευξη των μαθησιακών σκοπών και στόχων. Επισημαίνεται ότι οι
στόχοι συν-διαμορφώνονται και εμπλουτίζονται με βάση τις προσδοκίες και τα
αιτήματα-προβλήματα των κρατουμένων.

η κατάρτιση εκπαιδευτικού συμβολαίου, η οριοθέτηση των προϋποθέσεων για τη
συνεργασία εκπαιδευομένων και εκπαιδευτών. Πρόκειται για το σύνολο αμοιβαίων
δεσμεύσεων και δικαιωμάτων, για τα οποία εκπαιδευόμενοι και εκπαιδευτές
καθίστανται εφεξής υπεύθυνοι ο ένας απέναντι στον άλλο. Το συμβόλαιο
ενθαρρύνει, αλλά και οριοθετεί ελευθερίες, δράσεις και πρωτοβουλίες,
προσδιορίζει
τις
ατομικές
δραστηριότητες
και
συμπεριφορές
μέσα
σε
συναποφασισμένα πλαίσια και προδιαγράφει αμοιβαίες προσδοκίες τόσο στο
πλαίσιο της κοινωνικής συμπεριφοράς, όσο και στο πλαίσιο της διδασκόμενης
γνώσης (Καράκιζα, 2011: 2). Το συμβόλαιο δεν επιβάλλεται, αλλά συναποφασίζεται
και συμφωνείται από τον εκπαιδευτή και τα μέλη της ομάδας, έτσι ώστε να υπάρχει
πραγματική δέσμευση.
Στην εναρκτήρια συνάντηση ο εκπαιδευτής είναι απαραίτητο να αφιερώσει χρόνο για να
απαντήσει στις απορίες των εκπαιδευόμενων κρατουμένων για τη φύση και λειτουργία του
προγράμματος. Στη φάση αυτή οι ενήλικοι εκπαιδευόμενοι σε συνεργασία με τον
εκπαιδευτή έχουν ανάγκη: α) ενίσχυσης της συμμετοχής τους και διατήρησης της
ταυτότητάς τους και β) δημιουργίας κλίματος ασφάλειας και εμπιστοσύνης (Κόκκος,
2005β).
Η
διαμόρφωση
του
εκπαιδευτικού
συμβολαίου:
Το
εκπαιδευτικό
συμβόλαιο
διαμορφώνεται στην εναρκτήρια συνάντηση, αξιοποιείται από τον εκπαιδευτή και τους
7
εκπαιδευόμενους κρατούμενους σε όλη τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος και
περιλαμβάνει:
i.
Τις προσδοκίες των εκπαιδευομένων
ii. Τον ορισμό των στόχων του προγράμματος
iii. Τον προσδιορισμό των κανόνων λειτουργίας της ομάδας
Συζητούνται και συμφωνούνται, γενικότερα, οι κανόνες «καλής συνύπαρξης» στην ομάδα.
Επίσης, συζητούνται και οι κανόνες του υπερ-συστήματος στο βαθμό που επηρεάζουν τη
λειτουργία της ομάδας συμβουλευτικής (κανονισμοί της φυλακής).
Για να οριστεί το συμβόλαιο μιας ομάδας, πρέπει να έχουν ήδη γίνει οι πρώτες συστάσεις
μεταξύ του εκπαιδευτή και των συμμετεχόντων, να έχει σπάσει «ο πάγος» και η αμηχανία
με ένα παιχνίδι γνωριμίας. Επίσης, πρέπει να έχει γίνει μια πρώτη παρουσίαση και
συζήτηση του σκοπού και των στόχων αυτής της ομάδας, καθώς και του ρόλου του
εκπαιδευτή. Το συμβόλαιο συντάσσεται γραπτώς και υπογράφεται από όλους. Ο
εκπαιδευτής, όπως και τα μέλη της ομάδας μπορούν να το επικαλεστούν αργότερα, σε
περίπτωση που δεν τηρούνται τα όρια της ομάδας (Παπατζανάκη, 2010: 42).
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1: Γνωρίζω τον εκπαιδευτή και τα μέλη της ομάδας και καθορίζω το
εκπαιδευτικό συμβόλαιο. (Οι δραστηριότητες που ακολουθούν είναι επιλεγμένες από το
έργο της Παπατζανάκη, 2010: 37-9)
1. «Ας γνωριστούμε!» (20 λεπτά).
Οδηγίες:
1ο Στάδιο: Οι εκπαιδευόμενοι χωρίζονται σε ζευγάρια. Ο ένας μιλάει στον άλλο για τον
εαυτό του για 3 λεπτά.
2ο Στάδιο: Καθόμαστε σε κύκλο όλοι μαζί και ο καθένας παρουσιάζει στους άλλους το
ζευγάρι του με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, μιλώντας στο πρώτο ενικό πρόσωπο. Όταν
ολοκληρωθεί η παρουσίαση, το άτομο για το οποίο μιλάμε μπορεί να προσθέσει ή να
διορθώσει κάποια στοιχεία.
2. «Παρουσιάζω τα μέλη της ομάδας μου» (20 λεπτά).
Τι χρειαζόμαστε: Χαρτιά Α4 και στυλό.
8
Οδηγίες:
1ο Στάδιο: Κάθε μέλος της ομάδας γράφει σε μια κόλλα χαρτί Α4 το όνομά του και
κρατώντας την κινείται ελευθέρα στο χώρο. Όταν συναντά κάποιον, τον χαιρετά, του δίνει
το χαρτί με το όνομα και του λέει τρεις πληροφορίες για τον εαυτό του. Το ίδιο κάνει ο
άλλος με τη σειρά του και ανταλλάσσουν χαρτιά.
2ο Στάδιο: Στη συνέχεια, συναντάει ο καθένας κάποιον άλλον, συστήνονται, του δείχνει
αυτόν με τον οποίο μίλησε προηγουμένως δίνοντάς του συγχρόνως και το χαρτί με το
όνομα (του προηγούμενου) και μεταφέρει τις πληροφορίες που του έδωσε (ο
προηγούμενος) με όσο περισσότερη ακρίβεια μπορεί. Το ίδιο θα κάνει και ο άλλος.
3ο Στάδιο: Με τον τρίτο εκπαιδευόμενο που θα συναντηθεί, θα συστηθεί και θα μεταφέρει
το χαρτί και τις πληροφορίες που πήρε από τον προηγούμενο. Δηλαδή, θα δείξει ο καθένας
και θα μιλήσει για εκείνον που έχει το χαρτί με το όνομά του. Συνεχίζουν έτσι, για 15 λεπτά
περίπου, συναντώντας όσο περισσότερους μπορούν.
4ο Στάδιο: Στη συνέχεια, μαζευόμαστε όλοι σε ένα μεγάλο κύκλο και κάποιος ξεκινάει
παρουσιάζοντας αυτόν του οποίου το όνομα είναι γραμμένο πάνω στο χαρτί που κρατάει.
Θα μας το δείξει και θα μας δώσει τις πληροφορίες που πήρε για αυτόν. Αυτός για τον
οποίο μιλάει, θα τον ακούσει και στο τέλος θα διορθώσει και θα συμπληρώσει τυχόν
πληροφορίες που άλλαξαν/παραλείφθηκαν στη διαδρομή.
5ο Στάδιο: Ακολουθεί συζήτηση για αυτό που έγινε.
3. «Προσδοκίες και υποχρεώσεις απέναντι στην ομάδα, καθορισμός του εκπαιδευτικού
συμβολαίου» (30 λεπτά).
Τι χρειαζόμαστε: Χαρτί του μέτρου, χρωματιστούς μαρκαδόρους, σελοτέιπ.
Οδηγίες:
1ο Στάδιο: Οι εκπαιδευόμενοι καταγράφουν τις προσδοκίες τους από την ομάδα και τις
συναντήσεις που θα ακολουθήσουν.
2ο Στάδιο: Ο εκπαιδευτής καταγράφει τις δικές του προσδοκίες από την ομάδα, θέτει δηλ.
θέματα που ο ίδιος θεωρεί σημαντικά για την καλή λειτουργία της ομάδας και την επίτευξη
9
των στόχων της, π.χ. συνέπεια στην ώρα προσέλευσης, σεβασμός, εχεμύθεια, αλληλεγγύη,
φροντίδα χώρου, κτλ.
3ο Στάδιο: Ο εκπαιδευτής καταγράφει τι μπορεί ο ίδιος ως επαγγελματίας και ως άνθρωπος
να προσφέρει για την επίτευξη των στόχων και του σκοπού της ομάδας, για παράδειγμα τις
γνώσεις του, την εμπειρία του, τη φαντασία, την αισιοδοξία του κτλ.
4ο Στάδιο: Οι εκπαιδευόμενοι καταγράφουν τι μπορούν να προσφέρουν στην ομάδα,
καταγράφεται δηλαδή ό,τι πιστεύει ότι μπορεί να προσφέρει ο καθένας για να
λειτουργήσει καλύτερα η διαδικασία και να επιτευχθούν τόσο οι προσδοκίες που έχουν
ήδη δηλώσει, όσο και οι στόχοι της ομάδας, που ήδη έχουν αναφερθεί και συζητηθεί κατά
το αρχικό στάδιο της γνωριμίας.
5ο Στάδιο: Αφού τοιχοκολληθούν και οι τέσσερις αφίσες, γίνεται σχολιασμός και συζήτηση:
Α. για το εφικτό των προσδοκιών τόσο των μελών όσο και του εκπαιδευτή.
Β. για τις ατομικές «προσφορές» πρέπει να διευκρινισθεί ότι, κάτι που δίνει ένα μέλος, δεν
είναι αυτόματα αποδεκτό και δεσμευτικό για όλους τους άλλους.
Επίσης, γίνεται συζήτηση για τυχόν άλλους κανόνες που πρέπει να τεθούν για την καλύτερη
λειτουργία της ομάδας. Καταγράφονται σε ξεχωριστή αφίσα.
6ο Στάδιο: Ακολουθεί «τελετουργική» υπογραφή του συμβολαίου από όλους και κλείσιμο
της συνάντησης.
10
2
Ανακαλύπτω τον εαυτό μου και τους άλλους
Η «αυτοεικόνα» που έχει ένα άτομο είναι μια νοητική εικόνα του ατόμου για τον εαυτό
του, η οποία συνήθως δεν είναι ευέλικτη και προσαρμόσιμη στην αλλαγή. Τα
χαρακτηριστικά που απεικονίζονται δεν είναι μόνο αυτά που είναι αντικειμενικώς εμφανή
και υπό διερεύνηση από τους άλλους (ύψος, βάρος, χρώμα, φύλο, ευφυΐα, κ.ά.), αλλά
επίσης χαρακτηριστικά που το ίδιο το άτομο γνωρίζει για τον εαυτό του μέσω προσωπικών
εμπειριών ή βάσει του πώς εσωτερικεύει τις κρίσεις των άλλων. Σε πιο απλοποιημένη
μορφή, ο ορισμός της «αυτοεικόνας» θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στην ερώτηση «Τι
θεωρείς ότι οι άλλοι πιστεύουν για σένα;». Βασικές διαστάσεις της έννοιας της αυτοεικόνας
είναι η αυτοεικόνα που προέρχεται από το πώς το άτομο βλέπει τον εαυτό του, αυτή που
προέρχεται από το πώς οι άλλοι βλέπουν το άτομο και αυτή που προέρχεται από το πώς το
άτομο αντιλαμβάνεται ότι τον βλέπουν οι άλλοι. Και οι τρεις παραπάνω διαστάσεις
ενδέχεται να είναι ή να μην είναι αληθείς, να αντιπροσωπεύουν ή και όχι το άτομο.
Σημαντική είναι η διάκριση των εννοιών αυτοεικόνας και αυτογνωσίας.
Η θεωρία της αυτογνωσίας βασίζεται στην άποψη ότι, όταν το άτομο επικεντρώνει την
προσοχή του στον εαυτό του, αξιολογεί και συγκρίνει τη συμπεριφορά του βάσει των
εσωτερικών του κανόνων και αξιών. Γίνεται δηλαδή συνειδητά ένας αντικειμενικός
αξιολογητής του εαυτού του. Βασική προϋπόθεση αυτής της διαδικασίας είναι η
συνειδητοποίηση και η ξεκάθαρη ματιά σε όσο το δυνατόν περισσότερα χαρακτηριστικά
και συμπεριφορές του ατόμου.
Η ανάπτυξη της θετικής αυτοεικόνας έχει πολύ μεγάλη σημασία για τους εκπαιδευόμενους
κρατουμένους. Οι συνθήκες εγκλεισμού, η αποκοπή τους από το οικογενειακό, κοινωνικό
τους περιβάλλον και η αναγκαστική τους ένταξη σε ένα άγνωστο περιβάλλον με αυστηρό
σύστημα κανόνων και ρόλων, δεν αφήνει πολλά περιθώρια αυτονομίας και διατήρησης
ελέγχου στη ζωή τους. Για αυτό ακριβώς η ανάπτυξη μια θετικής αυτοεικόνας αποτελεί
προϋπόθεση για να προβάλουν μια θετική στάση, να γνωρίσουν τους εαυτούς τους και να
αναπτύξουν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους άλλους ανθρώπους.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2: Αυτοεικόνα- γνώση του εαυτού.
Τι χρειαζόμαστε: Χαρτιά Α4 και στυλό.
1.
Το παράθυρο του Johari (50 λεπτά).
Το «παράθυρο του Johari» (Luft, J. & Ingham, H., 1955) είναι ένα μοντέλο για την
κατανόηση και την ανάπτυξη της αυτογνωσίας, της προσωπικής ανάπτυξης, της βελτίωσης
της επικοινωνίας, των διαπροσωπικών σχέσεων και των δυναμικών της ομάδας.
Συγκεκριμένα προσδιορίζει και παρουσιάζει πληροφορίες, συναισθήματα, εμπειρίες,
11
απόψεις, στάσεις, δεξιότητες, προθέσεις και κίνητρα, που ενυπάρχουν στο άτομο και τα
εκδηλώνει τόσο σε ατομικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε ομαδικό (σχέσεις με άλλους). Το
μοντέλο του Johari χρησιμοποιεί τους όρους «Εαυτός» για να δείξει πώς αντιλαμβάνεται το
άτομο τον εαυτό του και «Άλλοι», για να υπογραμμίσει τους σημαντικούς ανθρώπους του
περιβάλλοντος/ομάδας του ατόμου. Δουλεύει σε τέσσερις «περιοχές» του εαυτού. Κάθε
περιοχή παρουσιάζει πληροφορίες, συναισθήματα και κίνητρα, τα οποία μπορεί να είναι
γνωστά ή όχι στο ίδιο το άτομο και στους άλλους. Οι τέσσερις περιοχές/εαυτοί είναι α.
Ανοιχτός Εαυτός: Χαρακτηριστικά που γνωρίζει το άτομο για τον εαυτό του και είναι
γνωστά και στους άλλους. β. Τυφλός Εαυτός: Χαρακτηριστικά άγνωστα στο άτομο, γνωστά
όμως στους άλλους. γ. Κρυφός Εαυτός: Χαρακτηριστικά που ξέρει το άτομο για τον εαυτό
του αλλά δεν τα γνωρίζουν οι άλλοι. ε. Άγνωστος Εαυτός: Χαρακτηριστικά άγνωστα στο
άτομο και τους άλλους.
Οδηγίες: Α. Μοιράζουμε κόλλες Α4 και χωρίζουμε το χαρτί σε 4 τεταρτημόρια, σύμφωνα με
το παράθυρο του Johari: ανοιχτός εαυτός, τυφλός εαυτός, κρυφός εαυτός, άγνωστος
εαυτός. Β. Ο εκπαιδευτής εξηγεί την έννοια των παραθύρων/περιοχών εαυτού. Γ. Ζητά από
την ομάδα να γράψει στον ανοιχτό και κρυφό εαυτό τα χαρακτηριστικά του εστιάζοντας
μόνο στα θετικά. Δ. Κατόπιν δημιουργούμε τυχαία ζευγάρια (π.χ. διπλανός) και ζητάμε από
το κάθε ζευγάρι να συμπληρώσει τον τυφλό του εαυτό. Ε. Ακολουθεί συζήτηση των δύο. Ε.
Ο εκπαιδευτής συγκεντρώνει τα ανώνυμα φύλλα και τυχαία συζητά με την ομάδα 1-2. ΣΤ.
Στη συζήτηση ο εκπαιδευτικός εντοπίζει 1-2 χαρακτηριστικά από τον κρυφό και τυφλό
εαυτό και συζητά με την ομάδα, πώς το άτομο θα μπορούσε αυτά τα χαρακτηριστικά να τα
κάνει ανοιχτά. Ζ. Στη συνέχεια κάθε εκπαιδευόμενος (αν το επιθυμεί) επιλέγει 1-2 δικά του
χαρακτηριστικά από την κρυφή και τυφλή περιοχή του και κάνει μόνος του ένα πλάνο για
την ανάπτυξή τους. Τα συζητά ατομικά με τον εκπαιδευτή.
2. Γνωρίζω τα μέλη της ομάδας μου και συνεργάζομαι (20 λεπτά).
Οδηγίες: Χωριστείτε σε ομάδες των 5-6 ατόμων (είναι καλύτερο να μπείτε σε ομάδες με
άτομα που γνωρίζετε λιγότερο). Στην επόμενη σελίδα βλέπετε 34 κάρτες με ανολοκλήρωτες
φράσεις. Μοιράστε όλες τις ‘κάρτες’ μεταξύ σας κυκλικά [Μια ιδέα θα ήταν να
φωτοτυπήσετε τη σελίδα του βιβλίου σας και να κόψετε τις ‘κάρτες’ με ένα ψαλίδι]. Ένας
από όλους παίρνει την πρώτη, εκείνος που κάθεται δίπλα του τη δεύτερη κ.ο.κ. Μόλις
πάρετε όλοι όσοι βρίσκεστε στη μικρή ομάδα από μια ερώτηση, συνεχίστε δίνοντας σε
αυτόν που άρχισε πρώτος την επόμενη ερώτηση (π.χ. την 7η, αν έχει 6 μέλη η ομάδα), στον
δεύτερο τη μεθεπόμενη κτλ. μέχρι να εξαντληθούν όλες οι ερωτήσεις. Καθένας απαντά στις
ερωτήσεις που του έτυχαν είτε γράφοντας πάνω στις ‘κάρτες’, είτε στο βιβλίο του ή σε ένα
φύλλο χαρτί. Κάθε μέλος της ομάδας δίνει τη δική του αυθόρμητη απάντηση (που μπορεί
να είναι αστεία, αληθινή, πρωτότυπη, κλπ.). Δεν υπάρχουν σωστές ή λανθασμένες
απαντήσεις, αλλά προσωπικές απαντήσεις. Όταν τελειώσουν όλα τα μέλη της μικρής
ομάδας, διαβάζει ο καθένας τις δικές του απαντήσεις. Στη συνέχεια μπορείτε ομαδικά να
συζητήσετε: α. ομοιότητες και διαφορές στις απαντήσεις ανάμεσα στις ομάδες, β. πόσο
εύκολο ή δύσκολο είναι να μιλάμε για τις ιδέες, τις γνώμες και τα συναισθήματά μας, γ. αν
μπορεί να ωφεληθεί κάποιος από μια τέτοια συζήτηση και σε ποιο βαθμό.
12
..........Κόψτε τις παρακάτω καρτέλες στα σημεία κοπής, τοποθετήστε τις σε
ένα κουτί και πάρτε από μία ο καθένας.

1. Πιστεύω ότι …
2. Ελπίζω ότι …
3. Ευχαριστήθηκα …
4. Θα ήθελα να …
5. Είμαι καλός/ή σε …
6. Θαυμάζω περισσότερο …
7. Η μουσική που μου αρέσει είναι …
8. Δε μου αρέσει …
9. Δε νιώθω σίγουρος/η όταν …
10. Είναι σπουδαίο για μένα …
11. Νομίζω ότι …
12. Αναρωτιέμαι αν …
13. Είμαι καλός/ή σε …
14. Θαυμάζω περισσότερο …
15. Η μουσική που μου αρέσει είναι …
16. Δε μου αρέσει …
17. Δε νιώθω σίγουρος/η όταν …
18. Είναι σπουδαίο για μένα …
19. Νομίζω ότι …
20. Αναρωτιέμαι αν …
21. Το πιο ωραίο μέρος για μένα είναι …
22. Το αγαπημένο μου φαγητό είναι …
23. Η αγαπημένη μου δραστηριότητα είναι 24. Η πιο ωραία ώρα της ημέρας για μένα
…
25. Αυτό που εκτιμώ περισσότερο σε έναν
είναι …
26. Κάτι στο οποίο τα καταφέρνω
φίλο είναι …
πραγματικά είναι …
27. Είμαι καλός/ή σε …
28. Θαυμάζω περισσότερο …
29. Νιώθω σπουδαίος/α, όταν …
30. Θυμώνω όταν …
31. Φοβάμαι να …
32. Έχω πετύχει …
33. Το βρίσκω δύσκολο να …
34. Ξεκουράζομαι όταν …
13
3 Μαθαίνω να συνεργάζομαι και να λειτουργώ σε ομάδα
Η ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος και η συνεργασία με τα μέλη της ομάδας αποτελούν πολύ
σημαντικές δεξιότητες, που οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι είναι απαραίτητο να
εξασκήσουν και να αποκτήσουν προκειμένου να ανταποκριθούν τόσο στο πλαίσιο της
φυλακής και των συνθηκών της, όσο και έκτος, στην κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.
Το να είσαι μέλος μιας ομάδας σημαίνει ότι έχεις δικαιώματα και υποχρεώσεις απέναντί
της, ο σεβασμός και η τήρηση των οποίων καθιστά λειτουργική τη σχέση των μελών, και
ταυτόχρονα συμβάλλει στην επιτυχία και αποτελεσματικότητα της ομάδας.
Ως ομάδα θεωρείται η συνύπαρξη ορισμένων ατόμων με συμπληρωματικές δεξιότητες, που
εργάζονται και μοιράζονται μια διαδικασία, κατανοούν τους κοινούς στόχους, εμπλέκονται
σε τακτικές συναντήσεις και νιώθουν συλλογικά υπεύθυνοι για το αποτέλεσμα. Η σημασία
της συλλογικής εργασίας ή ομαδικότητας έχει ανακαλυφθεί από τις πρωτογενείς ακόμα
κοινωνίες, με σκοπό να επιτευχθούν στόχοι που θα ήταν αδύνατον να επιτευχθούν από
μεμονωμένα άτομα.
Στις σημερινές κοινωνίες, η σημασία της ομαδικής εργασίας αγγίζει ποικίλες περιοχές:

Το άτομο νιώθει κομμάτι ενός μεγαλύτερου έργου και μοιράζεται τη σπουδαιότητα της
συλλογικής προσπάθειας.

To άτομο νιώθει ότι κάνει κάτι που αξίζει για το ίδιο προσωπικά αλλά και για την
ομάδα.

Η ομάδα επιτρέπει στο άτομο να εστιάσει στις δεξιότητες που νιώθει πιο ικανό και να
τις συνδυάσει με τις ικανότητες των συνεργατών του για την επίτευξη του έργου.

Μέσω της συνεργασίας, το άτομο εξελίσσεται, δυναμώνει και γίνεται πιο δημιουργικό.

Στο πλαίσιο της ομάδας δημιουργούνται οι πιο πρόσφορες συνθήκες για διατύπωση
και ανάπτυξη νέων ιδεών.

Στο πλαίσιο της ομαδικής εργασίας τα άτομα μαθαίνουν να σέβονται και να
εμπιστεύονται τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, να συνεργάζονται, να εκφράζουν τις
απόψεις τους, να διαχωρίζουν πότε θα επιμείνουν και πότε θα υποχωρήσουν, να
υπολογίζουν τα ρίσκα κ.ά.
Για να είναι μια ομάδα λειτουργική και αποτελεσματική θα πρέπει να συγκεντρώνει
τουλάχιστον τα παρακάτω χαρακτηριστικά, ως ομάδα και ως μεμονωμένα άτομα.

Εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών.

Να κατανοούν όλοι τον σκοπό της ομάδας.
14

Να συμμετέχουν όλοι.

Να ακούν προσεκτικά.

Να οδηγούνται σε λογικές αποφάσεις.

Να μοιράζονται τους αρχηγικούς ρόλους.

Να υπάρχει ανοιχτή και ειλικρινής επικοινωνία μεταξύ των μελών.

Να υπάρχει αυτοαξιολόγηση.

Η ομάδα να ξεπερνάει τις προκλήσεις/ τα προβλήματα.

Η ομάδα να φτάνει σε λύσεις.
Προκύπτουν από τα παραπάνω οι συνθήκες δημιουργίας και διατήρησης μιας ομάδας και
τα οφέλη των μελών της. Σε αυτό πλαίσιο χρειάζεται να υπογραμμιστεί η σημασία που έχει
για τους εκπαιδευόμενους φυλακισμένους η λειτουργική τους ένταξη σε μια ομάδα,
προκειμένου όχι ο καθένας μόνος του, αλλά όλοι μαζί να αντιμετωπίσουν συλλογικά
δυσκολίες, να ακούσουν προσεκτικά, να μάθουν να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο, να
συζητήσουν τα όποια προβλήματα και μαζί να δώσουν λύσεις.
Τα πέντε στάδια ανάπτυξης/ δημιουργίας ομάδας:
Τα πρώτα τέσσερα στάδια για τη δημιουργία της ομάδας αναπτύχθηκαν αρχικά από τον
Bruce Wayne Tuckman (1965). Η θεωρία του βασίστηκε σε σειρά πειραμάτων και βρίσκει
ισχύ μέχρι σήμερα. Θεωρεί ότι τα τέσσερα στάδια είναι αναπόφευκτα για μια ομάδα που
αναπτύσσεται και φτάνει σε σημείο να είναι λειτουργική και ποιοτικά αποτελεσματική. Το
1977, ο Tuckman σε συνεργασία με την Maryann Jensen, προσέθεσαν και ένα πέμπτο
στάδιο, αυτό της «διακοπής».

1ο στάδιο: Σχηματισμός
Κατά το πρώτο αυτό στάδιο, πιθανόν τα άτομα να είναι κάπως ανήσυχα και να έχουν τη
συμπεριφορά «βλέποντας και κάνοντας». Συνήθως τα άτομα είναι αρκετά τυπικά μεταξύ
τους. Στην αρχή ίσως να μη γνωρίζουν γιατί βρίσκονται εκεί και πιο συχνά, ακόμα δεν
ξέρουν ποιος θα είναι ο κοινός τους στόχος. Στη διάρκεια αυτού του σταδίου τα άτομα θα
πρέπει να ορίσουν τους στόχους τους και να συγκεκριμενοποιήσουν τι θέλουν να πετύχουν
ως ομάδα. Είναι σημαντικό όλα τα μέλη να συμφωνούν προσωπικά με τους στόχους. Στη
συνέχεια, η ομάδα συγκεκριμενοποιεί το στόχο σε δραστηριότητες και μετρήσιμα
αποτελέσματα, ενώ παράλληλα θέτει και τους απαιτούμενους περιορισμούς. Έτσι, χτίζεται
μια δέσμευση των μελών στον τελικό στόχο.
15

2ο στάδιο: Καταιγιστική δράση
Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, τα μέλη της ομάδας είναι έτοιμα να αρχίσουν να
δουλεύουν παραγωγικά. Συγκρούσεις προκύπτουν συχνά σε αυτό το στάδιο, καθώς τα
άτομα φέρνουν νέες ιδέες ή διαδικασίες για το πώς θα επιτευχθούν οι στόχοι. Τώρα τα
άτομα πιο εύκολα εντοπίζουν διαφορές παρά ομοιότητες μεταξύ τους. Η επικοινωνία σε
αυτό το σημείο είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς οι εντάσεις είναι πολύ συνηθισμένες.
Προς το τέλος του σταδίου αυτού τα άτομα πλέον δρουν πιο απροκάλυπτα και
αποκαλύπτουν τις τάσεις τους, όπως να γίνονται ανυπόμονα, να διακόπτουν, να
εμπλέκονται σε δραστηριότητες άλλων, να ενοχλούνται και να απογοητεύονται. Η λέξη
κλειδί σε αυτό το σημείο είναι κατά πόσο τα άτομα της ομάδας θα καταφέρουν να
ελέγξουν συναισθήματα και συμπεριφορές.

3ο στάδιο: Ομαλοποίηση/ σταθεροποίηση
Σε αυτό το στάδιο τα άτομα της ομάδας αρχίζουν και αναγνωρίζουν ομοιότητες μεταξύ
τους. Συνειδητοποιούν ότι εργάζονται από κοινού για τον κοινό στόχο. Συνήθως γίνονται
πιο κοινωνικά, πολλές φορές με κίνδυνο να ξεχνούν το στόχο τους και να περνούν απλώς
όμορφα. Είναι σημαντικό τα άτομα να νιώθουν άνετα μεταξύ τους, αλλά και να
παραμείνουν εστιασμένα στο στόχο τους. Προς το τέλος αυτού του σταδίου τα μέλη της
ομάδας συμμετέχουν ιδιαίτερα ενεργά και τώρα είναι πιθανό να επιλυθούν τυχόν
προηγούμενες συγκρούσεις ή διαφωνίες. Τώρα πλέον τα άτομα βρίσκονται περισσότερο
στο «εμείς» παρά στο «εγώ».

4ο στάδιο: Εφαρμογή/ εκτέλεση
Αυτό είναι το στάδιο στο οποίο φτάνει η ομάδα, όταν τα άτομα είναι πλέον κατάλληλα
εκπαιδευμένα, επαρκή σε δεξιότητες και ικανά να λύσουν μόνα τους τα προβλήματα. Είναι
το σημείο όπου τα άτομα μπορούν να εξελιχθούν με το να αντεπεξέλθουν σε προκλήσεις. Η
ομάδα είναι ώριμη και τα μέλη της αντιλαμβάνονται πλήρως τους ρόλους και τις
αρμοδιότητες, έχουν αυτοέλεγχο, είναι πρακτικά, έχουν εσωτερική δέσμευση και είναι
παραγωγικά. Εστιάζουν τόσο στην παραγωγικότητα και τα αποτελέσματα, όσο και στην
προσωπική τους ανάπτυξη.

5ο στάδιο: Διακοπή/ ολοκλήρωση
Όταν η ομάδα ολοκληρώσει το έργο της, φτάνει στο στάδιο της διακοπής. Το κάθε μέλος θα
συμμετάσχει σε νέες ομάδες με διαφορετικές αρμοδιότητες και στόχους. Για τις ομάδες
που έχουν δουλέψει πολύ καλά, έχουν δεθεί και έχουν φέρει πολύ καλά αποτελέσματα, η
διακοπή αυτή επιφέρει έντονα συναισθήματα λύπης, τουλάχιστον πρόσκαιρα.
16
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3: Συνεργάζομαι με τα μέλη της ομάδας μου.
Τι χρειαζόμαστε: Α4 χαρτιά, στυλό, μαρκαδόρους
1. Βελτίωση της επικοινωνίας και δέσιμο της ομάδας (40 λεπτά).
Οδηγίες:

Ο εκπαιδευτής ζητάει από κάθε μέλος της ομάδας να γράψει σε ένα μικρό κομμάτι
χαρτί 2 αλήθειες και ένα ψέμα που αφορούν τον εαυτό του. Δεν πρέπει να αποκαλύψει
σε κανένα τι έχει γράψει.

Όταν όλα τα μέλη έχουν ολοκληρώσει τις 3 προτάσεις τους, ο εκπαιδευτής παροτρύνει
την ομάδα να έχει μια ανοιχτή συζήτηση (15-20 λεπτά αναλόγως το μέγεθος της
ομάδας), όπου ο καθένας παρουσιάζει τις τρεις προτάσεις του.

Στόχος είναι κάθε μέλος να πείσει τους υπόλοιπους ότι το ψέμα του είναι αλήθεια, ενώ
ταυτόχρονα προσπαθεί να μαντέψει ποιο είναι το ψέμα του καθενός, κάνοντας
ερωτήσεις. Δεν πρέπει τα άτομα να αποκαλύψουν τις αλήθειες και το ψέμα τους ακόμα
και αν όλη η ομάδα το έχει καταλάβει.

Όταν ολοκληρωθεί η συζήτηση ο εκπαιδευτής συγκεντρώνει την ομάδα σε κύκλο. Κάθε
εκπαιδευόμενος επαναλαμβάνει σε όλους τις 3 προτάσεις του και οι υπόλοιποι
εκπαιδευόμενοι ψηφίζουν ποιο είναι το ψέμα.

Το έπαθλο δίνεται στο σύνολο της ομάδας για κάθε ψέμα που αναγνωρίζει. Οι
εκπαιδευόμενοι και ο εκπαιδευτής έχουν πριν την έναρξη της δραστηριότητας
συμφωνήσει και ορίσει το έπαθλο.
2. Δημιουργία ενός λογοτύπου (20 λεπτά).
Οδηγίες:

Ο εκπαιδευτής ζητά από τους εκπαιδευόμενους να χωριστούν σε ομάδες 4-5 ομάδων
και να δημιουργήσουν το λογότυπο της ομάδας τους μέσα σε 10 λεπτά.

Τους επιτρέπει να χρησιμοποιήσουν οποιοδήποτε υλικό είναι στη διάθεσή τους στην
τάξη (χρωματιστά χαρτιά, στυλό, κ.ά.).

Όταν ολοκληρώσουν την κατασκευή, παρουσιάζουν το λογότυπο στην ολομέλεια, τι
συμβολίζει, τι αντιπροσωπεύει, πώς προέκυψε η ιδέα κ.ά. Προαιρετικά μπορούν όλες
οι ομάδες των εκπαιδευομένων να ψηφίσουν για το καλύτερο λογότυπο.
17
3. Αντιλαμβάνομαι τις ομοιότητες και τις διάφορες μου από την ομάδα (Παπατζανάκη
2010: 48) (50 λεπτά).
Οδηγίες:

1ο Στάδιο: Ο εκπαιδευτής ζητά από τα μέλη της ομάδας να ζωγραφίσουν ένα ζώο που
τους αρέσει χρησιμοποιώντας ένα φύλλο χαρτί. Μπορούν και να το χρωματίσουν
(χρόνος 10').

2ο Στάδιο: Στη συνέχεια κάθε μέλος παρουσιάζει τη ζωγραφιά του στην ομάδα (σε
κύκλο) σχολιάζοντας τις ιδιότητες του ζώου που του αρέσει και τα στοιχεία εκείνα που
τον ώθησαν να επιλέξει το συγκεκριμένο ζώο (χρόνος 20').

3ο Στάδιο: Ο εκπαιδευτής κάνει διευκρινιστικές ερωτήσεις προσπαθώντας να εντοπίσει
επίθετα που τον χαρακτηρίζουν.

4o Στάδιο: Όταν τελειώσουν όλοι την παρουσίαση, ο εκπαιδευτής ξεκινά από την αρχή
κάνοντας μία μικρή περίληψη των όσων κατέθεσε το κάθε μέλος εστιάζοντας στα
επίθετα. Ζητά να σκεφτεί ο καθένας για 5' αυτά που άκουσε για τον εαυτό του (χρόνος
10').

5o Στάδιο: Κλείνοντας την ομάδα, ο εκπαιδευτής εστιάζει στα κοινά στοιχεία των
μελών, όπως αυτά προέκυψαν από τα σχόλιά τους. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα θετικά
γνωρίσματα (χρόνος 10').
18
4
Ανάπτυξη δεξιοτήτων, αναγνώριση προτιμήσεων και
ενδιαφερόντων
Τι γνώσεις και δεξιότητες πρέπει να έχουν οι άνθρωποι και πώς μπορούν να τις
χρησιμοποιούν στις διαφορετικές καταστάσεις και πλαίσια; Γιατί θα πρέπει να είναι ικανοί;
Τι σημαίνει γίνομαι ευέλικτος σε μια σύγχρονη κοινωνία και αγορά εργασίας (Μørch,
Stadler, 2003: 205);
Οι δεξιότητες σχετίζονται με το επάγγελμα και αποτελούν τις ικανότητες, γνώσεις και
εμπειρίες που απαιτούνται για την άσκησή του. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν. 3191/2003,
«δεξιότητες είναι η δυνατότητα εφαρμογής τεχνικών γνώσεων και εμπειρίας που
απαιτείται για την άσκηση ενός έργου ή μιας εργασίας». Στην ουσία πρόκειται για όλα αυτά
που πρέπει να «γνωρίζει» ή/ και να είναι σε θέση να «κάνει» ένας εργαζόμενος.
Οι δεξιότητες διαφοροποιούνται από τις ικανότητες, καθώς οι ικανότητες αποτελούν τις
προσωπικές δυνατότητες κάθε ατόμου (ταλέντα, κλίσεις ή προδιαθέσεις και αναπτύχθηκαν
ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων). Οι
ικανότητες αυτές μπορεί να είναι εμφανείς ή και όχι υπό την έννοια ότι ένα άτομο μπορεί
να έχει κάποιες κλίσεις, αλλά να μην του δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να τις αναδείξει.
Σύμφωνα με τους Brennan et al. (2001), οι δέκα σημαντικότερες ικανότητες με τη
μεγαλύτερη ζήτηση στην αγορά εργασίας είναι: η δυνατότητα εργασίας υπό συνθήκες
πίεσης, η δυνατότητα προφορικής επικοινωνίας, η ακρίβεια και η προσοχή στις
λεπτομέρειες ενός θέματος, η δυνατότητα ένταξης και εργασίας σε ομάδα, η διαχείριση του
χρόνου, η προσαρμοστικότητα, η πρωτοβουλία, η αυτονομία στην εργασία, η ανάληψη
ευθύνης και αποφάσεων και ο σχεδιασμός των συνεργασιών και της οργάνωσης.
Προκύπτει από τα παραπάνω ότι η παράλληλη ανάπτυξη δεξιοτήτων, αλλά και η
προσπάθεια αναγνώρισης και εξέλιξης των προσωπικών ικανοτήτων και χαρακτηριστικών
19
συντελούν στην ανάπτυξη ενός ευέλικτου ατόμου, που μπορεί να ανταποκριθεί στις
συνεχώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.
Ειδικά στην περίπτωση των εκπαιδευόμενων κρατουμένων, η αναγνώριση των προσωπικών
τους δεξιοτήτων και ικανοτήτων, η κατανόηση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων που
απαιτούνται για τα διάφορα επαγγελματικά πεδία και πού τοποθετούνται οι ίδιοι κατέχουν
κεντρικό ρόλο. Η συνειδητοποίηση και ανάπτυξή τους αποτελούν προϋπόθεση για την
προσωπική τους ανάπτυξη και την προετοιμασία για την αγορά εργασίας.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4: Ανακαλύπτω τις προσωπικές μου δεξιότητες και χαρακτηριστικά.
Τι χρειαζόμαστε: Χαρτιά Α4 και στυλό.
1. Δείτε την παρακάτω λίστα με τις δεξιότητες και τα χαρακτηριστικά. Συζητήστε για
τυχόν απορίες στις έννοιες (15 λεπτά).
Προσωπικές Δεξιότητες
Προσωπικά Χαρακτηριστικά
 Επικοινωνώ (εκφράζω ιδέες, ερμηνεύω  Ήρεμος/η
μηνύματα, επικοινωνώ σε ξένη γλώσσα,  Με αυτοπεποίθηση
κατανοώ, αποδέχομαι άτομα από άλλες  Ακριβής
χώρες)
 Υπεύθυνος/η
 Αναζητώ και αναλύω πληροφορίες
 Συνεπής
 Υιοθετώ καινούριες ιδέες
 Ομαδικός/ή
 Αναλαμβάνω πρωτοβουλίες
 Αποφασιστικός/ή
 Επιλύω προβλήματα / βρίσκω λύσεις
 Εργατικός/η
 Συνεργάζομαι αρμονικά
 Άξιος/α εμπιστοσύνης
 Εξασκώ κάποιο άθλημα/σπορ
 Οργανωτικός/ή
 Επιδιορθώνω μηχανές
 Διασκεδαστικός/ η
 Ζωγραφίζω
 Ηγετικός/ή
 Τραγουδάω
 Ενθουσιώδης
 Χρησιμοποιώ τον Η/Υ και το διαδίκτυο
 Προσαρμοστικός/ή
 Κάνω αφηρημένες μαθηματικές πράξεις
 Σκεπτικός/εξεταστικός
 Παρουσιάζω τον εαυτό μου
 Ευγενικός/ ή
 Οργανώνω τη δουλειά μου με πλάνο
 Με φαντασία
 Ευαίσθητος /η
 Λεπτολόγος
2. Να γράψεις 5 προσωπικές δεξιότητες και χαρακτηριστικά σου και στη συνέχεια να τα
συζητήσετε ανοιχτά στην ομάδα (15 λεπτά).
Προσωπικές Δεξιότητες
Προσωπικά Χαρακτηριστικά
1. ………………………………………………………..
1. ………………………………………………………..
2. …………………………………………………………
2. …………………………………………………………
3. …………………………………………………………
3. …………………………………………………………
4. …………………………………………………………
4. …………………………………………………………
5. ………………………………………………………….
5. ………………………………………………………….
20
3. Δείτε τις παρακάτω αγγελίες. Χωριστείτε σε ομάδες 4-6 ατόμων (20 λεπτά).
Να εντοπίσετε και να γράψετε όσες περισσότερες δεξιότητες και ποιότητες θεωρείτε ότι
πρέπει να κατέχει ένας ιδανικός υποψήφιος για την κάθε θέση. Στη συνέχεια να
παρουσιάσετε τις απόψεις στην τάξη.
Ζητείται πωλητής καταστήματος Περιγραφή της θέσης: Εξυπηρέτηση πελατών, προώθηση
- πώληση των προϊόντων, τακτοποίηση εμπορευμάτων, διαχείριση παραπόνων πελατών.
Προφίλ Υποψηφίου: Απόφοιτος/η Λυκείου/, προϋπηρεσία τουλάχιστον ένα (1) έτος σε
λιανική πώληση, καλή γνώση της αγγλικής γλώσσας, εξοικείωση με τις εφαρμογές MS
Office, οργανωτικές ικανότητες, δημιουργικότητα και φαντασία, άνεση στην επικοινωνία,
ομαδικό πνεύμα, ευγένεια. Αποστολή βιογραφικών στο [email protected]
Ζητείται τεχνικός Η/Υ Απαραίτητα προσόντα: Πτυχίο σχολής ηλεκτρονικών ή συναφούς
κλάδου, προϋπηρεσία 2- 3 χρόνια σε ανάλογη θέση, καλή γνώση συναρμολόγησης Η/Υ,
ευχάριστη προσωπικότητα – άριστη ικανότητα επικοινωνίας, ευγένεια, προθυμία,
υπευθυνότητα, εκπληρωμένες στρατιωτικές υποχρεώσεις (για τους άνδρες), κάτοχος
διπλώματος αυτοκινήτου. Αποστολή βιογραφικών στο [email protected]
Ζητείται υπεύθυνος καταστήματος ένδυσης: Περιγραφή της θέσης: Εξυπηρέτηση των
πελατών σε όλα τα σημεία του καταστήματος, παρακολούθηση του καταστήματος,
στελέχωση, εκπαίδευση και ανάπτυξη της ομάδας των υπαλλήλων. Προφίλ Υποψηφίου:
Επικοινωνιακός, φιλόδοξος, 2 χρόνια προϋπηρεσίας, επικέντρωση στο αποτέλεσμα μέσω
συγκεκριμένων στόχων, οργανωτικές ικανότητες, ανταπόκριση σε μεγάλο όγκο δουλειάς
και σωστή διαχείριση χρόνου και προτεραιοτήτων. Αποστολή βιογραφικών στο [email protected]
4. Ανακαλύπτω τα Δυνατά μου σημεία, τις Ανάγκες για βελτίωση, τα Ενδιαφέροντα και
τις Προτιμήσεις μου (20 λεπτά).
Στην παρακάτω δραστηριότητα οι εκπαιδευόμενοι συνειδητοποιούν τη μοναδικότητά τους
μέσω του εντοπισμού και της αποδοχής όλων των χαρακτηριστικών τους και σκέφτονται
πώς θα αξιοποιήσουν αυτά τα χαρακτηριστικά στην πράξη.
Η δραστηριότητα έχει δυο μέρη:
α. Αφού μελετήσετε τον παρακάτω πίνακα με τα 4 πεδία και τις επεξηγήσεις τους, να
σκεφτείτε και συμπληρώσετε στη συνέχεια τα δικά σας.
Δυνατά σημεία: σε τι είναι καλός κάποιος. Παράδειγμα: εργατικός, ειλικρινής,
αποτελεσματικός, επικοινωνιακός, ζωγραφίζω καλά, είμαι καλός με τους υπολογιστές.
Ανάγκες: τα στοιχεία που θέλεις να βελτιώσεις, να επεξεργαστείς ή για τα οποία χρειάζεσαι
21
υποστήριξη. Παράδειγμα: αυτοέλεγχος, βελτίωση συγκέντρωσης και προσοχής, πιο
επικοινωνιακός, πιο ομαδικός.
Ενδιαφέροντα: Είναι τα πράγματα που απολαμβάνεις να κάνεις τον ελεύθερο χρόνο σου.
Παράδειγμα: να παίζεις ένα μουσικό όργανο, να κάνεις κάποιο άθλημα, μια καλλιτεχνική
δραστηριότητα.
Προτιμήσεις: είναι αυτά που σου αρέσουν και προτιμάς να κάνεις (προτιμήσεις που
σχετίζονται με επαγγέλματα/εργασία). Παράδειγμα: να δουλεύεις σε εξωτερικό ή
εσωτερικό χώρο, να δουλεύεις μόνος σου ή με άλλους, να δουλεύεις χειρωνακτικά ή
διανοητικά, να έχεις ευθύνες ή να περισσότερο να εκτελείς.
Δυνατά Σημεία
1. ........................................................
2. ........................................................
3. ........................................................
4. ........................................................
5. ........................................................
6. ........................................................
Ανάγκες
1. ........................................................
2. ........................................................
3. ........................................................
4. ........................................................
5. ........................................................
6. ........................................................
Ενδιαφέροντα
1. ........................................................
2. ........................................................
3. ........................................................
4. ........................................................
5. ........................................................
6. .......................................................
Προτιμήσεις
1. ........................................................
2. ........................................................
3. ........................................................
4. ........................................................
5. ........................................................
6. ........................................................
β. Συνδύασε τώρα τα δυνατά σου σημεία με τα ενδιαφέροντα, και τις προτιμήσεις σου και
σκέψου επαγγέλματα που θα σε ενδιέφεραν και τι χρειάζεται εκ μέρους σου για να τα
εξασκήσεις. Στη συνέχεια μπορείς να τα συζητήσεις ανοιχτά με τα μέλη της ομάδας σου
(σημείωση: η δραστηριότητα αυτή μπορεί να συνδυαστεί με τις ασκήσεις της ενότητας 10).
Επαγγέλματα που με ενδιαφέρουν
Τι χρειάζεται για να τα εξασκήσω;
22
5 Λήψη απόφασης και καθορισμός στόχων για το μέλλον
Η διαδικασία λήψης απόφασης αποτελεί μια νοητική διαδικασία που στοχεύει στην
επιλογή μιας συγκεκριμένης δράσης ανάμεσα σε ποικίλα εναλλακτικά σενάρια. Θεωρείται
μια συνεχής προσαρμογή και διάδραση με το περιβάλλον, συνυφασμένη με τη διαδικασία
επίλυσης προβλημάτων. Ειδικά στην περίπτωση των εκπαιδευόμενων κρατουμένων η λήψη
απόφασης και ο καθορισμός στόχων για το μέλλον κατέχουν κεντρική θέση στην
ενδυνάμωσή τους, δεδομένου ότι βρίσκονται σε μια διαδικασία προσδιορισμού και
αναπροσδιορισμού της ταυτότητάς τους, αναστοχασμού της ως τώρα πορείας τους και
σταδιακής ανάπτυξης ενός νέου πλάνου ζωής, που ενεργητικά καθορίζουν οι ίδιοι.
Σε αυτή την κατεύθυνση ιδιαίτερα σημαντική καθίσταται η κατάρτιση των εκπαιδευόμενων
κρατουμένων στις διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων και η ανάπτυξη συγκεκριμένων
στρατηγικών αντιμετώπισής τους.
Οι περισσότερες προσεγγίσεις τείνουν στην ανάλυση της διαδικασίας λήψης απόφασης σε
τρία στάδια (υποδεικνύονται με τα έντονα γράμματα) αλλά και σε κάποια επικουρικά:

Εντοπισμός του στόχου και του επιθυμητού αποτελέσματος.

Ιεράρχηση στόχων, σύμφωνα με το βαθμό σημαντικότητας για το άτομο.

Συγκέντρωση δεδομένων/πληροφορίας: Αναγνώριση συγκεκριμένων προβλημάτων ή
ευκαιριών και συγκέντρωση δεδομένων και πληροφοριών.

Σχεδιασμός: Συνολική θεώρηση των δεδομένων και επιλογή κριτηρίων και μεθόδων
που θα χρησιμοποιηθούν για τη λήψη απόφασης.

Εντοπισμός εναλλακτικών λύσεων/σεναρίων.

Ιεράρχηση θετικών και αρνητικών στοιχείων κάθε σεναρίου ανάλογα με το πόσο
εξυπηρετούν τους στόχους που έχουμε θέσει εξαρχής.

Επιλογή: Επιλογή μιας λύσης βάσει ορισμένων κριτηρίων και μεθόδων που έχουν
οριστεί στο στάδιο «Σχεδιασμός».

Άμεση εφαρμογή λύσης (λαμβάνονται δραστικές και επιπρόσθετες λύσεις/πράξεις με
στόχο να εξουδετερώσουν οποιαδήποτε πιθανή αρνητική συνέπεια η οποία θα
μπορούσε να εξελιχθεί σε πρόβλημα (και να ξαναρχίσει όλο το σύστημα ανάλυσης
προβλήματος και λήψης απόφασης).

Αξιολόγηση αποτελεσμάτων.
23
5.1 Σχεδιασμός απόφασης
Ο σχεδιασμός και το πλάνο απόφασης διευκολύνει τον εκπαιδευόμενο στη λήψη μιας
λειτουργικής απόφασης. Το πλάνο κάνει μια απόφαση να φαίνεται πιο απλή και δομημένη,
καθώς τη «σπάει» σε κομμάτια και βήματα. Συνοπτικά μπορούμε να εντοπίσουμε τέσσερα
πιθανά θετικά αποτελέσματα από τον οργανωμένο σχεδιασμό λήψης μιας απόφασης:
1. Το άτομο εντοπίζει τους συγκεκριμένους του στόχους.
2. Το πλάνο παρέχει τρόπους, ώστε να «μετρηθεί» μια σωστή απόφαση, να αξιολογηθεί
από το άτομο κατά πόσο είναι κοντά στους στόχους του ή απομακρύνεται.
3. Ο εκπαιδευόμενος μετατρέπει τις αξίες του και τα θέλω του σε πράξεις και ενέργειες.
4. Το πλάνο εντοπίζει τις πράξεις/ ενέργειες τις οποίες το άτομο δεσμεύεται να
υλοποιήσει.
5.2 Μεθοδολογία επίλυσης προβλημάτων
Είναι η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί γνωστικές διαδικασίες προκειμένου να
αντιμετωπίσει και να επιλύσει προβλήματα που: (α) προέρχονται από πραγματικές
καταστάσεις της ζωής, (β) αναγνωρίζονται σημαντικά για την κοινωνία, (γ) αφορούν
διάφορες θεματικές, (δ) η διαδικασία επίλυσής τους δεν είναι προφανής.
Διαδικασίες Επίλυσης Προβλήματος:
I.
Κατανόηση προβλήματος
II.
Χαρακτηρισμός του προβλήματος
1) Αναγνώριση των μεταβλητών
2) Εύρεση των μεταξύ τους συνδέσεων
3) Διατύπωση υποθέσεων
4) Οργάνωση και αξιολόγηση των πληροφοριών
24
III.
Αναπαράσταση προβλήματος
IV.
Λύση προβλήματος
V.
Αναστοχασμός σε σχέση με τη λύση (έλεγχος και αξιολόγηση της λύσης)
VI.
Παρουσίαση της λύσης του προβλήματος (Αναγνωστοπούλου, 2007)
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5: Λήψη Απόφασης.
Τι χρειαζόμαστε: Αυτοκόλλητα χαρτιά/ χαρτιά Α4 και στυλό.
1. Εμπόδια στη λήψη απόφασης (15 λεπτά).
Κάθε εκπαιδευόμενος ακολουθεί μία προσωπική διαδικασία λήψης απόφασης και συχνά
στην πορεία της ζωής του αντιμετωπίζει εμπόδια στη διαδικασία αυτή. Τα εμπόδια αυτά
μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενα μοτίβα ή να αλλάζουν αναλόγως το είδος της
απόφασης, τη χρονική στιγμή, τις εξωτερικές συνθήκες. Μέσα από τη διαδικασία της
συζήτησης, οι εκπαιδευόμενοι συνειδητοποιούν τα προσωπικά τους εμπόδια, μοιράζονται
την εμπειρία των άλλων, και ομαδικά συζητούν πιθανούς τρόπους πιο λειτουργικής
συμπεριφοράς.
Οδηγίες:
1. Ο εκπαιδευτής μοιράζει μικρά λευκά φύλλα στα μέλη της ομάδας και τους ζητά να
γράψουν ένα εμπόδιο που αντιμετωπίζουν, όταν καλούνται να πάρουν μια απόφαση.
2. Στη συνέχεια συγκεντρώνει τα χαρτάκια και τα κολλάει στον πίνακα.
3. Χωρίζει την ομάδα σε μικρά γκρουπ των 3-4 ατόμων και τους μοιράζει ένα τυχαίο
χαρτάκι με ένα εμπόδιο.
4. Ζητά από την ομάδα να ετοιμάσει μια λίστα με πιθανούς τρόπους με τους οποίους
μπορεί κάποιος να ξεπεράσει το συγκεκριμένο εμπόδιο, όταν παίρνει μια απόφαση.
2. Προηγούμενες αποφάσεις και αναπροσδιορισμός λήψης απόφασης (20 λεπτά).
Οι εκπαιδευόμενοι εστιάζουν στα σημεία δράσης που θα ήθελαν να είναι πιο λειτουργικά
και καταγράφουν εναλλακτικούς τρόπους δράσης.
Σημεία «κλειδιά» για τη λήψη αποτελεσματικών αποφάσεων:

Βάλε ρεαλιστικά χρονικά όρια για την τελική λήψη απόφασης.

Μείνε όσο γίνεται πιο συγκεντρωμένος στο θέμα σου. Μη δημιουργείς σύγχυση με το
να φέρνεις στο προσκήνιο άλλα προβλήματα.

Απόφυγε την τάση να αναβάλλεις.

Απόφυγε πρόωρες κρίσεις.

Προσπάθησε να παραμείνεις όσο μπορείς αντικειμενικός.
25

Μίλα με ανθρώπους που εμπιστεύεσαι στη διαδικασία λήψης απόφασης, ώστε να έχεις
μια πιο ευρεία και ανοιχτή άποψη.
Στάδια λήψης αποτελεσματικής απόφασης

Κάνε συγκεκριμένη την απόφαση που θέλεις να πάρεις.

Κάνε μια λίστα με όλες τις πιθανές πηγές που μπορούν να σε βοηθήσουν να εντοπίσεις
αποτελεσματικά εναλλακτικά σενάρια.

Επίλεξε την καλύτερη εναλλακτική λύση.

Κάνε πράξη την επιλογή σου.

Παρακολούθησε τα αποτελέσματα της επιλογής σου.

Αξιολόγησε και αναθεώρησε αν το θεωρείς αναγκαίο.
Να συμπληρώσεις τον παρακάτω πίνακα. Οι τρεις σημαντικότερες αποφάσεις που έχω
πάρει στη ζωή μου είναι:
1. ...……………………………………………………………………………………………………………………………………….
2. ...………………………………………………………………………………………………………………………………………..
3. ...………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Για κάθε απόφαση που αναφέρεις πιο πάνω, διάλεξε μία ή και περισσότερες από τις
φράσεις παρακάτω που περιγράφουν τη μέθοδο/διαδικασία λήψης απόφασης. Γράψε το
αντίστοιχο γράμμα δίπλα σε κάθε απόφαση.
a) Ένιωσα καλά.
b) Προτίμησα κάποιος άλλος να επιλέξει για μένα.
c) Αποφάσισα να καθυστερήσω τη λήψη απόφασης.
d) Έκανα το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό.
e) Επέλεξα την πιο σαφή επιλογή.
f)
Περίμενα έως ότου η κατάσταση να φτάσει στο σημείο, όπου ήμουν αναγκασμένος να
πάρω μια απόφαση.
g) Άφησα την απόφαση στην τύχη και το μοιραίο.
h) Αποφάσισα τι ήταν πιο σημαντικό για μένα και έδρασα ανάλογα.
i)
Έκανα ό,τι ήθελα χωρίς να υπολογίζω τις συνέπειες.
Στη συνέχεια να χωριστείτε σε τυχαία ζευγάρια και να συζητήσετε μεταξύ σας:

Παρατηρείς κάποιο σταθερό μοτίβο στον τρόπο με τον οποίο αποφασίζεις;

Ποια είναι τα πράγματα που μαθαίνεις για τον εαυτό σου;

Εντοπίζεις κάποια ενέργεια ή δράση σου που ίσως θα ήθελες να αλλάξεις;
3. Σχεδιασμός ενός πλάνου λήψης απόφασης (30 λεπτά).
26
Οδηγίες:

Να σκεφτείς μια απόφαση που πρέπει να πάρεις το άμεσο επόμενο διάστημα. Στη
συνέχεια να συμπληρώσεις το παρακάτω πλάνο λήψης απόφασης και να γράψεις μια
λίστα εναλλακτικών λύσεων/ σεναρίων επιλογών.

Να επιλέξεις ένα σενάριο και να σχεδιάσεις το πλάνο υλοποίησής του, με
συγκεκριμένες ενέργειες. Να συμπεριλάβεις όλες τις λεπτομέρειες, πού, πότε,
συνέπειες κτλ.

Αφού συμπληρώσει ο κάθε εκπαιδευόμενος το φύλλο εργασίας μεμονωμένα, να
χωριστείτε σε τυχαία ζευγάρια και να δώσετε ο ένας στον άλλο ανατροφοδότηση για το
πλάνο του άλλου.

Ο εκπαιδευτής παρατηρεί τα ζευγάρια και αν χρειαστεί τα κατευθύνει σε
αποτελεσματική ανατροφοδότηση, ώστε να συνειδητοποιήσουν αν ήταν καλύτερο να
τροποποιήσουν ή όχι σημεία του πλάνου τους.

Κάθε εκπαιδευόμενος έχει 10 λεπτά να επανεξετάσει και να τροποποιήσει το πλάνο
του, αν χρειάζεται.

Οι εκπαιδευόμενοι μοιράζονται, αν επιθυμούν, το πλάνο τους με όλη την ομάδα και
ακολουθεί συζήτηση αντίστοιχη με αυτή που είχε γίνει σε ζευγάρια.
Πλάνο Λήψης Απόφασης
Η απόφαση που πρέπει να πάρω είναι:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………............................................
…………………………………………………………………………………………………………………………......................
Οι εναλλακτικές επιλογές που έχω είναι:
1:…………………………………………………………………………………………………………………………..................
2:…………………………………………………………………………………………………………………………..................
3:…………………………………………………………………………………………………………………………................
4:…………………………………………………………………………………………………………………………..................
Επιλέγω την εναλλακτική:
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
Πώς θα κάνω πράξη αυτή την επιλογή μου:
27
…………………………………………………………………………………………………………………………..................……
……………………………………………………………………………………………………………………............................
……………………………………………………………………………………………………………………............................
……………………………………………………………………………………………………………………............................
Χρονοδιάγραμμα:
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
Πότε:………………………………………………………………………………………………………………………………………
Πού:………………………………………………………………………………………………………………………………………
Πώς: ………………………………………………………………………………………………………………………………………
Πόροι που χρειάζονται:…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
Άλλο:………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………….......................
28
6 Συναισθηματική νοημοσύνη
Συναισθηματική Νοημοσύνη είναι η ικανότητα κάποιου να αναγνωρίζει, να χρησιμοποιεί
και να ελέγχει τα συναισθήματά του με θετικούς τρόπους, ώστε να εκτονώνει το άγχος, να
επικοινωνεί αποτελεσματικά, να συμπάσχει με τους άλλους, να ξεπερνά προκλήσεις και να
εξομαλύνει διαμάχες. Η συναισθηματική νοημοσύνη επηρεάζει καταλυτικά πολλούς τομείς
της προσωπικής και κοινωνική ζωής και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο
συνδιαλλαγής μας με τους άλλους.
Ειδικά στην περίπτωση των εκπαιδευόμενων κρατουμένων η συναισθηματική νοημοσύνη
αποτελεί πρώτη προτεραιότητα για την υποστήριξή τους τόσο εντός του πλαισίου της
φυλακής όσο και εκτός. Η εμπειρία του εγκλεισμού προκαλεί συγκεκριμένες ψυχολογικές
συνέπειες (διαταραχές στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων λόγω του μονότονου
περιβάλλοντος και της έλλειψης ερεθισμάτων, αγχώδεις διαταραχές και διάφορους τύπους
κατάθλιψης, κ.ά.) (Παπατζανάκη, 2010: 8) και η συναισθηματική νοημοσύνη κατέχει
κεντρική θέση για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών διαχείρισης αυτών των
καταστάσεων. Μέσα σε αυτό πλαίσιο ο εκπαιδευόμενος κρατούμενος μαθαίνει να
διαχειρίζεται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ακολουθώντας ένα συγκεκριμένο τρόπο
σκέψης και δράσης, καλλιεργεί την προσωπική του ενδυνάμωση και προετοιμάζεται
κατάλληλα και για τη ζωή έκτος φυλακής.
Σύμφωνα με τον Daniel Goleman (1998), συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα του
ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του και τα συναισθήματα των άλλων, να τα
χειρίζεται αποτελεσματικά και να δημιουργεί κίνητρα για τον εαυτό του. Διακρίνει δύο
βασικές συνιστώσες από τις οποίες αποτελείται η συναισθηματική νοημοσύνη, προσωπικά
χαρακτηριστικά/ικανότητες και κοινωνικά χαρακτηριστικά/ικανότητες, όπως φαίνονται
στον παρακάτω πίνακα.
Οι John Mayer και Peter Salovey (1997) συμπλήρωσαν την επιστημονική προσέγγιση του
Goleman, καθορίζοντας τη συναισθηματική νοημοσύνη ως την ικανότητα του ατόμου:

να αντιλαμβάνεται, να αξιολογεί και να εκφράζει τα συναισθήματά του με ακρίβεια
και προσαρμοσμένα σε κάθε περίσταση,

να κατανοεί τα συναισθήματα και να έχει επίγνωση συναισθημάτων,

να προσεγγίζει κάποιος ή να παράγει συναισθήματα συνειδητοποιώντας ότι
προέρχονται από σκέψεις,

να ρυθμίζει τα συναισθήματα, ώστε να εξυπηρετούν/ ελέγχουν τη σκέψη.
29
Προσωπικά χαρακτηριστικά/ικανότητες
Επίγνωση συναισθημάτων
Αυτοδιαχείριση
Εσωτερικό /προσωπικό κίνητρο
Ακριβής αυτοαξιολόγηση
Αυτοέλεγχος
Κίνητρο
Αυτοεκτίμηση
Ακεραιότητα
Δέσμευση σε έναν στόχο
Αυτοπεποίθηση
Προσαρμοστικότητα
Αισιοδοξία
για
επίτευγμα
Κοινωνικά χαρακτηριστικά/ικανότητες
Ενσυναίσθηση
Διαχείριση σχέσεων
Κατανόηση των άλλων
Επιρροή
Προσανατολισμός προς παροχή υπηρεσιών/ βοήθειας
Διαχείριση
Ανάπτυξη και εξέλιξη των άλλων
Ηγεσία
Κλίση προς την ποικιλία/ διαφορετικότητα
Καταλύτης αλλαγών
συγκρούσεων
Σύμφωνα με το μοντέλο που έχουν αναπτύξει, τέσσερα είναι τα βασικά στάδια που ορίζουν
και ενδυναμώνουν τη συναισθηματική νοημοσύνη:
1. Αντιλαμβάνομαι και εκφράζω τα συναισθήματά μου

Διαχωρίζω τις σκέψεις μου από τα συναισθήματά μου.

Δίνω ένα όνομα ή χαρακτηρισμό στο συναίσθημά μου, παρά σε ανθρώπους ή
καταστάσεις.

Είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου. Αποδέχομαι τα χαρακτηριστικά, τις ποιότητές μου
και τα λάθη μου.

Αναγνωρίζω τα μοτίβα που συμπεριφέρομαι και μπορώ να διακρίνω σε ποιες
καταστάσεις αυτά με βοηθούν ή μου δημιουργούν εμπόδια.
2. Κατανοώ πιο βαθιά τα συναισθήματά μου

Ρωτάω/εξετάζω και επικυρώνω τα συναισθήματα των άλλων.

Μπαίνω στη θέση του άλλου. Δε χρειάζεται να συμφωνήσω ή να αποδεχτώ τις απόψεις
του άλλου.

Ακούω ενεργά και δίνω σημασία στη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία.

Κατανοώ τον εσωτερικό συλλογισμό των συναισθημάτων μου.
3. Χρησιμοποιώ τα συναισθήματά μου
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται πώς μπορούμε ένα συναίσθημα να το
χρησιμοποιήσουμε με λειτουργικό ή μη λειτουργικό τρόπο. (Οι αρχικοί όροι ήταν θετική και
30
αρνητική χρήση, αλλά σύντομα επικράτησαν οι «λειτουργικό/μη λειτουργικό», ώστε να
αποφεύγεται εννοιολογική σήμανση ως κάτι καλό ή κακό).
Λειτουργική χρήση
Θλίψη
Θυμός
Φόβος
Έκπληξη
Ευτυχία
Μη λειτουργική χρήση
Ζητώ βοήθεια εγκαίρως από
Δε μπορώ να το διαχειριστώ και
τους δικούς μου ανθρώπους.
μετατρέπεται σε κατάθλιψη.
Χρησιμοποιώ το συναίσθημα
Εκφράζω το θυμό μου στους άλλους με
για να ξεκαθαρίσω ένα θέμα.
σωματική ή λεκτική κατάχρηση.
Αφιερώνω χρόνο για να
Όταν κάποιος δε δρα ή δε ζει
προετοιμαστώ για ένα γεγονός,
ολοκληρωμένα, γιατί φοβάται την
επειδή φοβάμαι τις συνέπειες.
αποτυχία.
Το αίσθημα του ενθουσιασμού
Να μην ενημερώνει κάποιος τους γύρω
που νιώθει κάποιος για κάτι
του για αλλαγές που επηρεάζουν τη ζωή
καινούριο.
τους.
Όταν νιώθεις συνδεδεμένος με
Όταν κάποιος αγνοεί τις υποχρεώσεις
άλλους ανθρώπους.
του και προτιμά απλώς να περνά καλά.
Όταν κάποιος συνειδητοποιεί
Περιφρόνηση
τις συνέπειες μιας κοινωνικά μη
αποδεκτής συμπεριφοράς.
Απέχθεια
Να δείχνουμε στον άλλο τη μη
αποδεκτή συμπεριφορά του.
31
Να εκφοβίζει κάποιος τους άλλους με
αρνητικές επιρροές.
Όταν τη χρησιμοποιούμε για να
πληγώσουμε κάποιον σε κοινωνικές
καταστάσεις.
4. Ελέγχω τα συναισθήματά μου

Αυτό-έλεγχος: χρήση απλών τεχνικών για τη διαχείριση συναισθημάτων.

Η συμπεριφορά μου ως ανταπόκριση θα διευκολύνει την κατάσταση ή θα
διογκώσει το πρόβλημα;

Εφαρμόζω επακόλουθες σκέψεις: Τι μου λέει το συναίσθημά μου; Αξιολογώ αίτια,
συνέπειες και το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.

Βλέπω τη θετική πλευρά του συναισθήματός μου και την εφαρμόζω στον εαυτό
μου και τους άλλους. Ρωτώ τον εαυτό μου «Πώς νιώθω;» και «Τι θα με βοηθούσε
να νιώσω καλύτερα;». Ρωτώ τους άλλους «Πώς νιώθεις;» και «Τι θα σε έκανε να
νιώσεις καλύτερα;»
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 6: Αναγνωρίζω και ελέγχω τα συναισθήματά μου.
Τι χρειαζόμαστε: Χαρτιά Α4 (λευκό, πράσινο, κόκκινο) και στυλό.
1. Οι δυο εκφράσεις του ίδιου συναισθήματος (30 λεπτά).
Οι εκπαιδευόμενοι έρχονται σε επαφή με συγκεκριμένα συναισθήματα, τα αναγνωρίζουν
και εστιάζουν στο πώς τα εκδηλώνουν. Συνειδητοποιούν τις δύο διαφορετικές επιλογές
εκδήλωσης που έχουν, τη δυνατότητα να επιλέξουν συμπεριφορά και να αλλάξουν σημεία
που επιθυμούν στον συναισθηματικό τους εαυτό.
Οδηγίες:

Ο εκπαιδευτής ετοιμάζει κόκκινες και πράσινες κάρτες από χαρτόνι. Στις κόκκινες έχει
γράψει το όνομα του συναισθήματος και τη μη λειτουργική έκφραση του. Αντίστοιχα
στην πράσινη έχει γράψει πάλι το όνομα του συναισθήματος, αλλά με τη λειτουργική
του έκφραση. Αυτή τη διαδικασία την ακολουθεί και για τα 7 συναισθήματα που
αναγράφονται στον πίνακα παραπάνω. Άρα έχει 7 κόκκινες και 7 πράσινες κάρτες. Σε
περίπτωση που όλα τα άτομα της ομάδας είναι πάνω από 15, μπορεί κάποιες κάρτες να
τις επαναλάβει.

Ο εκπαιδευτής χωρίζει την ομάδα σε γκρουπ των 3 ατόμων και τους μοιράζει από 2-3
κάρτες τυχαία μεν, αλλά κάθε γκρουπ να έχει τουλάχιστον μια κόκκινη και μια πράσινη
κάρτα.

Κάθε άτομο από το γκρουπ των 3, παίρνει έναν ρόλο. Ρόλος 1ος: αυτός που εκφράζει το
συναίσθημα, όπως περιγράφεται στην κάρτα, ρόλος 2ος: σε αυτόν που απευθύνεται
αυτός που εκφράζει το συναίσθημα και ρόλος 3ος: αυτός που παρατηρεί τις αντιδράσεις
32
και των δύο.

Η άσκηση είναι υπόδυση ρόλων. Το άτομο που θα εκφράσει το συναίσθημα της κάρτας,
θα πρέπει να ετοιμάσει μια σύντομη ιστορία. «π.χ. θύμωσα πολύ που άργησες μια ώρα
στο ραντεβού μου». Αυτή θα μπορούσε να είναι η ιστορία για τον θυμό, αλλά μετά το
άτομο, ανάλογα αν έχει κόκκινη ή πράσινη κάρτα, θα πρέπει να υποδυθεί την ανάλογη
αντίδραση.

Το άτομο που υποδύεται τον ρόλο 2 είναι ελεύθερο να δράσει, όπως θέλει.

Ο παρατηρητής κρατάει σημειώσεις για τις αντιδράσεις και τα λεγόμενα και των δύο.
Δε σχολιάζει, δεν κρίνει. Μόνο παρατηρεί!

Οι ρόλοι μέσα στο γκρουπ αλλάζουν, ώστε όλοι να περάσουν από κάθε ρόλο για μία
από τις 3 κάρτες/ συναισθήματα.

Όταν όλα τα γκρουπ τελειώσουν, ο εκπαιδευτής επιλέγει στην τύχη ένα συναίσθημα
από τις κάρτες, π.χ. θυμός και καλεί τις ομάδες που είχαν τον κόκκινο και τον πράσινο
θυμό να υποδυθούν τους ρόλους σε όλη την ομάδα.

Ακολουθεί συζήτηση με όλη την ομάδα.
Πιθανές ερωτήσεις που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτής είναι:
Ποιες αντιδράσεις βλέπετε στους αποδέκτες του συναισθήματος στους διαφορετικούς
τρόπους έκφρασης; Ποιες εκφράσεις προσώπου ή κινήσεις παρατηρήσατε στους
αποδέκτες; Ποιες εκφράσεις και κινήσεις προσώπου και σώματος παρατηρήσατε στους
πομπούς; (ρόλος). Πώς πιστεύετε ότι ένιωθαν τα άτομα (όχι ως ρόλοι, αλλά εμπλεκόμενοι
στο συναίσθημα); Ποια στάση σας φαίνεται πιο λειτουργική; Γιατί; Τι επιδιώκουμε όταν
εκφράζουμε ένα συναίσθημα; Με ποιους άλλους τρόπους θα μπορούσε να έχει εκφραστεί
αυτό το συναίσθημα και με ποιες πιθανές συνέπειες στον δέκτη;
2. Λίστα θετικών ανταποκρίσεων (30 λεπτά).
Οι εκπαιδευόμενοι εντοπίζουν περισσότερες από μια συμπεριφορές ως αντιδράσεις σε ένα
συναίσθημα. Συνειδητοποιούν ότι μπορούν να επιλέξουν κι άλλες πιο λειτουργικές
συμπεριφορές.
Υλικό/προετοιμασία: ο εκπαιδευτής έχει ετοιμάσει κάρτες, όπου στην καθεμία
αναγράφεται κι ένα δύσκολο (αρνητικό) συναίσθημα (θυμός, απογοήτευση, αδιαφορία,
θλίψη, άγχος κ.ά.). Κάθε ζευγάρι χρειάζεται 30 λεπτά συμπεριλαμβανομένης και της
συζήτησης.
Οδηγίες:

Η ομάδα χωρίζεται σε ζευγάρια Κάθε ζευγάρι παίρνει κι από μια κάρτα με ένα
συναίσθημα.
33

Κάθε ζευγάρι έχει 15 λεπτά να προετοιμάσει ένα σενάριο γύρω από το συναίσθημα π.χ.
θυμός.

Κάθε ζευγάρι παίζει το σενάριο για 3-4 λεπτά.

Ακολουθεί συζήτηση, για το πώς αντέδρασε το άτομο, πώς αλλιώς θα μπορούσε να
συμπεριφερθεί, κ.ά.

Ένα άτομο από την ομάδα γράφει σε μια λίστα όλες τις πιθανές συμπεριφορές και η
ομάδα συζητάει για τις πιο λειτουργικές από αυτές. Στόχος είναι να ετοιμάσουν μια
λίστα με υγιείς αντιδράσεις σε αρνητικά συναισθήματα.

Συνεχίζουν τα επόμενα ζευγάρια.
34
7
Διαχείριση χρόνου
Η διαχείριση χρόνου αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται
αποτελεσματικά τον χρόνο του, έτσι ώστε να καταναλώνει τον απαιτούμενο χρόνο σε κάθε
δραστηριότητα. Η αποτελεσματική διαχείριση χρόνου επιτρέπει επίσης στα άτομα να
κατανέμουν το χρόνο τους ανάλογα με τις προτεραιότητές τους και έχει εφαρμογή στην
επαγγελματική και την προσωπική ζωή.
Η διαχείριση του χρόνου στην περίπτωση των εκπαιδευόμενων κρατούμενων κατέχει
κεντρική θέση στη διαδικασία προσωπικής τους ενδυνάμωσης του, εξαιτίας της
ομοιομορφίας του χρόνου στη φυλακή, των διαστημάτων απραξίας και της απουσίας
ελεύθερου χρόνου, υπό την έννοια της προσωπικής αξιοποίησης και προγραμματισμού των
δραστηριοτήτων. Ο εκπαιδευόμενος στο διάστημα κράτησής του είναι απαραίτητο αφενός
να δραστηριοποιηθεί και να συμμετάσχει στις προσφερόμενες δραστηριότητες που
οργανώνονται εντός του πλαισίου της φυλακής και να μην αδρανοποιηθεί, αφετέρου να
προετοιμαστεί για τις συνθήκες ζωής εκτός φυλακής, στην Αγορά Εργασίας, τις προσωπικές
και κοινωνικές του σχέσεις.
Πιο αναλυτικά, η έννοια Διαχείριση χρόνου περιλαμβάνει:

Αποτελεσματικό/σωστό σχεδιασμό

Στοχοθεσία

Χρονικό πλαίσιο

Κατανομή αρμοδιοτήτων

Ιεράρχηση δραστηριοτήτων (Τι είναι σημαντικό; / Τι είναι επείγον;)

Επένδυση του κατάλληλου χρόνου στην κατάλληλη δραστηριότητα
Τρία βασικά χαρακτηριστικά που βοηθούν στην αποτελεσματική διαχείριση χρόνου είναι η
οργάνωση, η σωστή εκμετάλλευση του χρόνου και η εστίαση στην εκάστοτε
δραστηριότητα.
35
Στοχοθεσία-Θέτοντας σκοπούς και στόχους:
Σύμφωνα με το καθιερωμένο πλέον μοντέλο στοχοθεσίας (Doran, 1981) οι αποτελεσματικοί
στόχοι θα πρέπει να είναι:

Συγκεκριμένοι
Ένας συγκεκριμένος στόχος έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να ολοκληρωθεί, παρά
ένας στόχος που δεν είναι συγκεκριμένος. Για να κάνεις ένα στόχο συγκεκριμένο θα πρέπει
να προσδιορίσεις τις παρακάτω 6 ερωτήσεις:

-
Ποιος: ποιος εμπλέκεται;
-
Τι: τι ακριβώς θέλω να πετύχω
-
Πού: προσδιορισμός τοποθεσίας
-
Πότε: χρονοδιάγραμμα
-
Πώς: προσδιορισμός απαιτούμενων πόρων και συγκεκριμένων πιθανών εμποδίων
-
Γιατί: για ποιους λόγους, ποιο το κέρδος αν ολοκληρωθεί ο στόχος
Μετρήσιμος
Ένας «έξυπνος» στόχος θα πρέπει να έχει συγκεκριμένα κριτήρια/ δείκτες μέτρησης των
αποτελεσμάτων του, έτσι ώστε να μπορεί να μετρηθεί η πρόοδος και η ολοκλήρωσή του.

Εφικτός, συμφωνημένος
Όταν εντοπίζουμε στόχους που θεωρούμε σημαντικούς για εμάς, προσπαθούμε να βρούμε
τρόπους να τους πραγματοποιήσουμε. Έτσι αναπτύσσουμε συμπεριφορές, ικανότητες,
δεξιότητες που χρειαζόμαστε για την επίτευξη του στόχου. Εφικτός μπορεί να είναι κάθε
στόχος, αρκεί να έχεις ένα πλάνο, να έχεις σχεδιάσει τα βήματά σου με προσοχή και να
έχεις ένα χρονοδιάγραμμα που σου επιτρέπει να ολοκληρώσεις τα προσχεδιασμένα
βήματα. Η λίστα των στόχων σου αντανακλά την αυτοεικόνα σου. Όσο περισσότερους
στόχους κατακτάς, τόσο σου φαίνεται πιο εφικτό να πετύχεις και τον επόμενο και τόσο
ενδυναμώνεις την αυτοεικόνα σου. Και κατ’ επέκταση θέτεις και νέους στόχους.

Προσανατολισμένος στο αποτέλεσμα, λογικός, πραγματικός και ρεαλιστικός
Ένας στόχος μπορεί να είναι υψηλός και ρεαλιστικός συνάμα. Μόνο εσύ προσωπικά
μπορείς να αποφασίσεις πόσο υψηλός μπορεί να είναι ο στόχος σου. Αλλά διασφάλισε ότι
για κάθε στόχο σου κάνεις ουσιαστική πρόοδο, οπότε και εξασφαλίζεις ότι είναι
ρεαλιστικός. Ένας υψηλός στόχος, συχνά επιτυγχάνεται πιο εύκολα από ό,τι ένας εύκολος,
γιατί ο εύκολος στόχος δε δημιουργεί υψηλό κίνητρο και ενεργοποίηση. Ωστόσο,
υπερβολικά υψηλοί στόχοι, σε ορισμένα άτομα δημιουργούν υπερβολικό άγχος και
36
παραίτηση, ενώ επηρεάζουν αρνητικά την αυτοεικόνα τους. Για αυτό, οι στόχοι θα πρέπει
να είναι προσωπικά υψηλοί, τόσο ώστε να δημιουργούν κίνητρο, αλλά να θεωρούνται και
εφικτοί.

Με χρονικό σχεδιάγραμμα, μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια
Ένας στόχος θα πρέπει να εντάσσεται σε ένα χρονικό πλαίσιο. Χωρίς χρονοδιάγραμμα είναι
δύσκολο να υπάρχει η αίσθηση του επείγοντος και είναι εύκολο να γίνουμε αναβλητικοί. Ο
στόχος σου πιθανότατα θα είναι ρεαλιστικός, αν μπορεί να ολοκληρωθεί. Θα ήταν χρήσιμο
να σκεφτείς παλαιότερους παρόμοιους στόχους σου, πώς τους κατάφερες και σε ποιο
χρονικό διάστημα.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 7: Μαθαίνω να θέτω προτεραιότητες.
Τι χρειαζόμαστε: Χαρτιά Α4 και στυλό.
1.
Καθορίζω τη λίστα προτεραιοτήτων μου (30 λεπτά).
Οδηγίες:
Ο εκπαιδευτής παρουσιάζει στα μέλη της ομάδας το φύλλο εργασίας «Λίστα
προτεραιοτήτων» που ακολουθεί και τους ζητάει να το συμπληρώσουν. Στην αριστερή
στήλη συμπληρώνουν όλες τις δραστηριότητες που έχουν να φέρουν εις πέρας. Ιδανικά,
υποέργα ή δραστηριότητες που δηλώνονται δε θα πρέπει να χρειάζονται περισσότερο από
1-2 ώρες για να ολοκληρωθούν. Οι εκπαιδευόμενοι βαθμολογούν κάθε δραστηριότητα από
το 1 έως το 5, ανάλογα με το πόσο σημαντική/επείγουσα είναι η δραστηριότητα. (1= πολύ
σημαντική/επείγουσα, 5 = όχι σημαντική/επείγουσα). Αν υπάρχουν πολλές δραστηριότητες
με τον αριθμό 1, ως σημαντικές, τότε οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να επαναξιολογήσουν τις
αρμοδιότητες και να εντοπίζουν τις πιο σημαντικές από τις σημαντικές. Η λίστα μπορεί να
αφορά δραστηριότητες για μια μέρα, εβδομάδα, μήνα ή χρόνο.
Όταν όλα τα άτομα της ομάδας ολοκληρώσουν τη λίστα τους, συζητά όλη η ομάδα, τι τους
δυσκόλεψε περισσότερο, αν θεωρούν ότι μπορούν να το εφαρμόσουν. Ο εκπαιδευτής
ιδανικά μπορεί να συζητήσει με το κάθε άτομο σε ατομικό επίπεδο, αν καταφέρνει να τηρεί
τη Λίστα προτεραιοτήτων.
Αρμοδιότητα
Προτεραιότητα
1.
2.
3.
4.
5.
37
6.
7.
8.
9.
10.
2.
Μαθαίνω να διακρίνω τις προτεραιότητες (20 λεπτά).
Οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι συνειδητοποιούν τη διαφορά του σημαντικού και του
επείγοντος, μαθαίνουν να κατατάσσουν τις αρμοδιότητές τους με βάση το μοντέλο
διαχείρισης χρόνου που ακολουθεί (βλ.
Διάγραμμα 1: Μοντέλο διαχείρισης χρόνου Covey (1996)) και ιεραρχούν πιο εύκολα τις
δραστηριότητές τους.
Οδηγίες:

Ο εκπαιδευτής ζητάει από τα άτομα να ετοιμάσουν εκ των προτέρων μια λίστα με τις
εβδομαδιαίες προτεραιότητες. Εναλλακτικά τα άτομα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη
λίστα που είχαν ετοιμάσει για τη δραστηριότητα 1.

Στη συνέχεια οι εκπαιδευόμενοι βαθμολογούν κάθε δραστηριότητα από το 1 έως το 5
ανάλογα με το πόσο σημαντική την κρίνουν.

Μετά βαθμολογούν κάθε δραστηριότητα από το 1 έως το 5 ανάλογα με το πόσο
επείγουσα είναι.

Ο εκπαιδευτής συζητά μαζί τους τις στρατηγικές με τις οποίες μπορούν να ιεραρχήσουν
τις δραστηριότητες σε κάθε κατηγορία.

Στη συνέχεια τους ζητά να κατηγοριοποιήσουν τις δραστηριότητες σε σημαντικές και
επείγουσες και να τις τοποθετήσουν στον πίνακα «σημαντικό – επείγον».
επείγον
μη επείγον
σημαντικό
μη σημαντικό
38
Διάγραμμα 1: Μοντέλο διαχείρισης χρόνου Covey (1996)
στόχοι
39
8
Αντιμετώπιση άγχους
Ο εγκλεισμός, όπως έχει επισημανθεί και σε άλλα σημεία αυτής της ενότητας (βλ.
κεφάλαιο 6), σηματοδοτείται από τη βίαιη αποκοπή του εκπαιδευόμενου από το
οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον και την ένταξή του σε ένα αρνητικά
αναπαριστώμενο περιβάλλον, που έχει αυστηρή και ανελαστική δομή, συνεπάγεται δε τον
αρνητικό χαρακτηρισμό του ίδιου του ατόμου. Οι παραπάνω συνθήκες προκαλούν μια
ιδιαίτερη ψυχολογική πίεση και έντονο άγχος για όσα πρέπει στο εξής να αντιμετωπίσει.
Η εξοικείωση των εκπαιδευόμενων κρατουμένων με κάποιες στρατηγικές διαχείρισης
στρεσσογόνων καταστάσεων και η εδραίωσης μιας θετικής στάσης απέναντι στη ζωή
κρίνεται απαραίτητη τόσο για την αντιμετώπιση των καταστάσεων εντός του πλαισίου της
φυλακής, όσο και εκτός, όταν θα πρέπει να ενταχθούν σε μια νέα πραγματικότητα.
Ο Hans Seley (1976) ορίζει τρία στάδια του άγχους: εγρήγορση, αντίσταση και εξάντληση.
Το πρώτο στάδιο είναι η εγρήγορση, όπου το σώμα μπαίνει σε κατάσταση συναγερμού και
απελευθερώνει αδρεναλίνη. Παράλληλα το σώμα ενεργοποιεί πολλούς άλλους
μηχανισμούς, ώστε το άτομο να καταφέρει να διατηρήσει τον έλεγχο. Η κατάσταση αυτή
έχει ονομαστεί (Walter Cannon, 1932) «Πάλη ή πτήση». Σε αυτή την κατάσταση το σώμα
επικεντρώνεται στην απειλή/ αλλαγή και παράγει ανάλογες ορμόνες, ώστε να βοηθήσει το
άτομο να επιβιώσει. Απειλή μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και μια αλλαγή ή μη εκπλήρωση
στόχων. Εδώ η απειλή είναι σαφώς είναι πιο περιορισμένη, ωστόσο επιφέρει τις ίδιες
αλλαγές στο σώμα, σε μικρότερο βαθμό. Οι εμφανείς αλλαγές του σώματος στην
κατάσταση της εγρήγορσης είναι για παράδειγμα η σύσφιξη των μυών, έντονοι και
περισσότεροι χτύποι καρδιάς, ακατάστατη αναπνοή, έντονο ανοιγοκλείσιμο των ματιών,
συσπάσεις στομάχου κ.ά. Καθώς όλη η ενέργεια του ατόμου συγκεντρώνεται στην
ετοιμότητα του σώματος για «πάλη ή πτήση», οι νοητικές λειτουργίες ατονούν. Έτσι τώρα
το άτομο δυσκολεύεται να συνδιαλλαγεί και να δουλέψει με άλλους ανθρώπους, είναι
ευέξαπτο, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί και να εκτελέσει συγκεκριμένες ακριβείς
διαδικασίες και, καθώς βλέπει τα πάντα μέσα από το πρίσμα της επιβίωσης, δυσκολεύεται
να πάρει αποφάσεις.
Κανονικά το στάδιο αυτό θα πρέπει να διαρκεί πολύ λίγο και εφόσον η αγχογόνος αιτία
απομακρύνεται, το σώμα επιστέφει στις κανονικές του λειτουργίες. Ένας λειτουργικός
τρόπος
αντιμετώπισης
της
κατάστασης
εγρήγορσης
από
το
άτομο,
είναι
να
συνειδητοποιήσει σε ποια κατάσταση βρίσκεται και να περιμένει να περάσει χωρίς να
εμπλέκεται σε απαιτητικές εργασίες ή αποφάσεις. Ο εντοπισμός της πηγής άγχους συχνά
40
είναι αρκετός για να διαλυθεί το άγχος, ωστόσο δεν είναι πάντα εύκολος. Μια ενδεχόμενη
παράταση των συμπτωμάτων ή μη απομάκρυνση της αιτίας του άγχους οδηγεί το άτομο
στο επόμενο στάδιο.
Αντίσταση ή προσαρμογή είναι το δεύτερο στάδιο του άγχους στο οποίο φτάνει το άτομο,
αν δεν απομακρυνθεί η αιτία του άγχους. Εδώ το σώμα πλέον αντιδρά για να αυτόπροστατευτεί πιο μακροπρόθεσμα. Εκκρίνει περισσότερες ορμόνες, οι οποίες αυξάνουν τα
επίπεδα του σακχάρου και της αρτηριακής πίεσης, έτσι ώστε να διατηρηθούν υψηλά τα
επίπεδα ενέργειας, γιατί το άτομο είναι έτοιμο να αναλάβει δράση. Αν αυτή η περίοδος
προσαρμογής με τις αντίστοιχες σωματικές αντιδράσεις συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό
διάστημα, χωρίς ενδιάμεσα διαστήματα χαλάρωσης, το άτομο θα νιώθει συνεχώς
κουρασμένο, εκνευρισμένο, σαν σε λήθαργο και θα περάσει γρήγορα στο τρίτο στάδιο.
Η εξάντληση είναι το τρίτο στάδιο άγχους, όπου το σώμα πλέον δεν έχει άλλα αποθέματα
ενέργειας και αυτοπροστασίας. Οι σωματικές, νοητικές και συναισθηματικές περιοχές του
ατόμου υποφέρουν. Συμπεριφορικά το άτομο εκνευρίζεται με το παραμικρό, αδυνατεί να
εκτελέσει οποιαδήποτε εργασία, ψυχικά καταρρέει και στο τέλος αρρωσταίνει από ψυχική
κόπωση. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων σήμερα αντιμετωπίζει το λεγόμενο
ψυχολογικό άγχος/στρες.
Σύμφωνα με τον Seley οι πιο πιθανές πηγές ή αιτίες ψυχολογικού άγχους είναι οι
παρακάτω:


Στέρηση/μη ικανοποίηση ψυχολογικών αναγκών
-
Ανάγκη ασφάλειας
-
Ανάγκη κοινωνικού περιβάλλοντος/ κοινωνικής αλληλεπίδρασης
-
Ανάγκη αυτοεκτίμησης
-
Ανάγκη επίτευξης/ επιτυχίας
Σύγκρουση ρόλων
-
Το σύνολο των ρόλων που έχει το άτομο
-
Πόσο ξεκάθαροι είναι οι ρόλοι του στην επαγγελματική, κοινωνική και
προσωπική ζωή.
Τα άτομα ανταποκρίνονται στο ψυχολογικό άγχος περνώντας από τα παρακάτω τρία
στάδια, συνήθως διαδοχικά. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις έντονου αγχογόνου
ερεθίσματος τα άτομα μπορεί να περάσουν τόσο γρήγορα τα πρώτα στάδια, ώστε κάποιος
να αντιληφθεί κατευθείαν τα συμπτώματα του τρίτου σταδίου.
41
1. Ανησυχία: το άτομο νιώθει ανήσυχο καθώς αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο. Ωστόσο, η
πρώτη αντίδραση μετά τη συνειδητοποίηση είναι να παραμελήσει το ερέθισμα και έχει
την τάση να το ξεχάσει. Είναι ένας ασυνείδητος και σύντομος μηχανισμός άμυνας, ώστε
να αποφευχθεί το άγχος και οι συνέπειές του. Αντιστοιχεί με το στάδιο της άρνησης στη
διαδικασία του πένθους. Στη φάση αυτή το άτομο είναι ιδιαίτερα ευερέθιστο και
ευέξαπτο.
2. Κατάθλιψη: σε αυτό το στάδιο το άτομο νιώθει ότι έχει χάσει κάθε του ελπίδα. Δε
βρίσκει ενδιαφέρον σε καμία του ασχολία, φτάνει στα όρια της απάθειας και αδυνατεί
να βρει σκοπό και ουσία σε οτιδήποτε. Βρίσκεται πολύ κοντά στην παραίτηση.
3. Εξουθένωση: Το άτομο νιώθει συναισθηματικά εξαντλημένο, με έντονα συμπτώματα
κούρασης και εξουθένωσης, σωματικής και ψυχικής. Χάνει την προσωπικότητά του,
αποπροσωποποιείται και έχει αρνητική και κυνική αντιμετώπιση των πραγμάτων.
Τέλος, δεν πιστεύει ότι μπορεί να πετύχει τίποτα, χάνει την πίστη στον εαυτό του και το
συναίσθημα της επίτευξης. Παράλληλα, προσλαμβάνει ή ερμηνεύει την αντιμετώπισή
του από τους άλλους ως αποτυχημένος.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8: Στρατηγικές διαχείρισης άγχους.
Τι χρειαζόμαστε: Χαρτιά Α4 και στυλό.
1. Θετικές σκέψεις και θετική ενέργεια (30 λεπτά).
Οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι αποβάλλουν το άγχος μέσω της αυτοσυγκέντρωσης. Κάθε
αρνητική σκέψη που επιτείνει το άγχος διακόπτεται και μαζί διακόπτεται η ανεξέλεγκτη
υπερδιέγερση του σώματος από την επίδραση στρεσσογόνων καταστάσεων ή
προβλημάτων που προκαλούν άγχος. Ο εαυτός τονώνεται με θετική ενέργεια, με
αισιοδοξία και ελπίδα. Η άσκηση αυτή μπορεί να εκτελεστεί είτε ομαδικά ή ατομικά, ως
ένα μέσο διαχείρισης του άγχους των εκπαιδευμένων κρατούμενων.
Οδηγίες:
Ο εκπαιδευτής ζητάει από τα μέλη της ομάδας να καθίσουν και να συμμετάσχουν σε μια
άσκηση χαλάρωσης μέσω καθοδηγούμενης φαντασίας, δηλαδή να φανταστούν μια
χαρούμενη εικόνα. Θα πρέπει να αποφύγουν να διαλέξουν μια εικόνα που είναι αρνητικά
συναισθηματικά φορτισμένη ή μια εικόνα που θα ξυπνήσει αναμνήσεις θλίψης, πένθους,
απώλειας και απογοήτευσης. Είναι προτιμότερο να επιλέξουν μια φανταστική εικόνα που
θα κάνει τους εκπαιδευόμενους να νιώσουν ήρεμοι και ευτυχισμένοι.
Επίσης θα πρέπει να αποφύγουν αρνητικές σκέψεις (π.χ. εγώ ποτέ δε θα βρω την γαλήνη,
όλα είναι ένα ψέμα κ.ά.), ενώ φαντάζονται την εικόνα, και να επιτρέψουν στους εαυτούς
τους να αφεθούν στην αίσθηση ευτυχίας, ηρεμίας και γαλήνης που μπορεί μία εικόνα – μία
42
κατάσταση να δημιουργεί. Ο εκπαιδευτής κατευθύνει τα μέλη της ομάδας με αργή και
ήρεμη φωνή, σύμφωνα με τις παρακάτω οδηγίες (μπορεί να τις διαβάζει, ήρεμα και αργά):

Καθίστε αναπαυτικά και κλείστε τα μάτια.

Πάρτε δύο βαθιές αργές αναπνοές.

Νιώστε το σώμα σας να αφήνεται, να χαλαρώνει. Τα πόδια, τα χέρια, ο κορμός, ο
λαιμός, το κεφάλι αφήνονται σε μια άνετη στάση, χαλαρώνουν.

Τώρα φέρτε μπροστά σας μία εικόνα είτε φανταστική είτε πραγματική. Είναι μια εικόνα
όμορφη, ήρεμη, ευτυχισμένη, όπου νιώθετε γαλήνη. Μπορεί να είναι μια εικόνα από το
παρελθόν, από το παρόν ή και από το μέλλον, όπως το φαντάζεστε. Αρκεί να σας
φέρνει χαρά.

Φτιάξτε την εικόνα σας σαν ένας επιδέξιος ζωγράφος. Δώστε χρώματα, κίνηση,
αίσθηση. Μπείτε μέσα στην εικόνα σας και ζωντανέψτε την, ακούστε τους ήχους.

Κρατήστε για λίγο ακόμη, είναι ένα κομμάτι σας, που σας φέρνει χαρά, ηρεμία και
ευτυχία. Θα ξέρετε ότι είναι εκεί και ότι θα μπορείτε να την ξαναδείτε όποτε την
ξαναχρειαστείτε.

Πάρτε δύο αργές και βαθιές αναπνοές. Προετοιμαστείτε να ανοίξετε σιγά-σιγά τα μάτια
σας.

Νιώστε το σώμα σας να είναι χαλαρό και ήρεμο.

Ακολουθήστε την αναπνοή σας που κυλά ήρεμα και ανοίξτε τα μάτια σας.

Σηκωθείτε αργά, τεντωθείτε και νιώστε το σώμα σας δυνατό και χαλαρό.
2. Ημερολόγιο άγχους (30 λεπτά).
Οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι καταγράφουν τα συμπτώματα του άγχους και των
συναισθημάτων ανησυχίας. Αυτό μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο στα πρώτα στάδια του
άγχους, πριν μετατραπεί σε πανικό ή δυσλειτουργικό άγχος, καθώς προλαμβάνει την
διόγκωσή του. Η συγκεκριμένη άσκηση δομεί την αγχογόνο σκέψη και βάζει τους
εκπαιδευόμενους να τη διαχειριστούν από μια άλλη οπτική γωνία και να προχωρήσουν σε
ένα πλάνο δράσης μείωσης άγχους.
Οδηγίες:

Ο εκπαιδευτής μοιράζει στα μέλη της ομάδας λευκές κόλλες και στυλό.

Κατευθύνει την ομάδα και τους προτρέπει να γράψουν για όλα όσα αισθάνονται άγχος
και ανησυχία και θέλουν να μιλήσουν, από τα πιο απλά ως τα πιο σοβαρά, αφήνοντας
αρκετό χώρο ανάμεσα σε κάθε γραμμή.

Τους παροτρύνει να γράφουν αυθόρμητα και συνεχώς ακόμα και για καταστάσεις που
ίσως να μην έχουν επεξεργαστεί.
43

Όταν τελειώσουν την πρώτη οδηγία, ο εκπαιδευτής τους ζητάει να γράψουν για ό,τι
συμβαίνει εκείνη την ημέρα ή στιγμή που τους προκαλεί δυσκολίες. Διευκρινίζουμε ότι
εδώ γράφουμε μόνο ό,τι συμβαίνει σήμερα, τώρα, στο παρόν.

Όταν ολοκληρώσουν, ο εκπαιδευτής τους ζητάει να γράψουν για τις καταστάσεις/
σκέψεις, οι οποίες τους προκαλούν ανησυχία και φόβους, ακολουθώντας όμως
χρονολογική σειρά. Δηλαδή να περιγράψουν μια κατάσταση που βιώνουν στο σήμερα,
να υποθέσουν τι θα γίνει στο μέλλον, και να περιγράψουν τι φοβούνται περισσότερο
σε αυτό.

Τέλος γράφουν ποιες πιστεύουν ότι θα είναι οι επιπτώσεις για τους ίδιους.

Στη συνέχεια ο εκπαιδευτής παροτρύνει τους εκπαιδευόμενους να διαβάσουν όλες τις
σκέψεις τους στη σειρά, και να σκεφθούν 1-2 εναλλακτικές προτάσεις για να
αποφύγουν το άγχος. Ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης, από μια διαφορετική γωνία,
μπορεί να μειώσει το άγχος, καθώς το άγχος προέρχεται από τη σκέψη. Ανάμεσα στα
κενά των σειρών, σημειώνουν τους εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και τις προτάσεις
για ένα πλάνο δράσης.

Όποιος το επιθυμεί συζητά τις σκέψεις του ανοιχτά στην ομάδα, διαφορετικά με τον
εκπαιδευτή.
44
9
Διαχείριση κρίσεων και συγκρούσεων
Η αποτελεσματική διαχείριση μιας κρίσης ή/και σύγκρουσης αποτελεί μια πολύ χρήσιμη
δεξιότητα για τους εκπαιδευόμενους τόσο για τη ζωή εντός του πλαισίου της φυλακής όσο
και εκτός στις προσωπικές, κοινωνικές τους σχέσεις και στη μετέπειτα επαγγελματική τους
ζωή.
Οι εκπαιδευόμενοι φυλακισμένοι κατά την είσοδο και παραμονή στη φυλακή βιώνουν τη
μετάβαση σε ένα άγνωστο περιβάλλον που έχει τους δικούς του κανόνες, άγνωστους στην
αρχή στους ίδιους. Αυτή η αλλαγή με συνδυασμό με τον ίδιο τον εγκλεισμό είναι πιθανό να
προκαλέσει κρίσεις που ο εκπαιδευόμενος πρέπει να μπορεί να κατανοήσει και να
διαχειριστεί. Συγκρούσεις είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει και εκτός φυλακής σε
προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Η γνώση και εφαρμογή κάποιων
στρατηγικών διαχείρισης θα είναι σημαντικές για την προσωπική του ενδυνάμωση και
αυτοβελτίωση.
Ωστόσο, μια σύγκρουση δεν είναι απαραίτητα αρνητική ή δυσλειτουργική. Αν η σύγκρουση
επιλυθεί ομαλά, μπορεί να ενισχύσει την προσωπική και την ομαδική ανάπτυξη. Το κλειδί
είναι η αποτελεσματική διαχείριση, η οποία μπορεί να μετατρέψει τις συνέπειες μιας
σύγκρουσης σε λειτουργικές. Με την αποτελεσματική διαχείριση και επίλυση
συγκρούσεων, μπορούν να επιλυθούν πολλά προβλήματα, καθώς έρχονται στην επιφάνεια
θέματα άγνωστα και συχνά τα θετικά αποτελέσματα είναι μη προβλέψιμα:

Βελτιώνεται η κατανόηση: Η συζήτηση που απαιτείται για να επιλυθεί μια σύγκρουση,
ενισχύει την επίγνωση που έχουν οι εμπλεκόμενοι για την κατάσταση και την
οξυδέρκειά τους για το πώς θα επιτύχουν τους στόχους τους, χωρίς να υπονομεύουν
τους στόχους των άλλων.

Ενισχύει την ομαδική συνοχή: Όταν μία σύγκρουση επιλύεται αποτελεσματικά, τα μέλη
της ομάδας αναπτύσσουν μεγαλύτερο αμοιβαίο σεβασμό και πιο ανανεωμένη πίστη ότι
μπορούν να δουλεύουν μαζί.

Ενισχύει την αυτογνωσία: Οι συγκρούσεις αναγκάζουν τα άτομα να εξετάσουν τους
στόχους τους λεπτομερώς (ειδικά για αυτούς για τους οποίους συγκρούονται), και τα
βοηθούν να κατανοήσουν τι είναι πιο σημαντικό για αυτά, να εστιάζουν καλύτερα και
να είναι πιο αποτελεσματικά.
Βέβαια, αν η επίλυση της σύγκρουσης δεν είναι αποτελεσματική, οι συνέπειες μπορεί να
είναι καταστροφικές. Ο σκοπός της σύγκρουσης μπορεί πολύ γρήγορα να μετατραπεί σε
προσωπική αντιπάθεια και αλληλοκατηγορία και η ομάδα να καταρρεύσει.
45
9.1
Θεωρία τυπολογίας συγκρούσεων
Τη δεκαετία του 1970 ο Kenneth Thomas και ο Ralph Kilmann (Womack: 1988)
προσδιόρισαν
πέντε
προσεγγίσεις
(στιλ)
διαχείρισης
συγκρούσεων,
οι
οποίες
διαφοροποιούνται από το βαθμό της διεκδικητικότητας και συνεργασίας.
Η διεκδικητικότητα αναφέρεται στην προσπάθεια κάποιου να επιβάλει την άποψή του, ενώ
η συνεργασία στην τάση του ατόμου να ικανοποιήσει τις απόψεις και προσδοκίες των
άλλων. Αν αυτά αποτελούν τα άκρα μιας ευθείας, τότε σύμφωνα με τους συγγραφείς
μπορεί να υπάρχουν πέντε συμπεριφορές σε μια κατάσταση σύγκρουσης.
Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία τους, οι άνθρωποι έχουν κατά κανόνα ένα
συγκεκριμένο στιλ που διαχειρίζονται τις συγκρούσεις. Ωστόσο, σημειώνουν ότι
διαφορετικά στιλ συχνά είναι χρήσιμα σε διαφορετικές καταστάσεις.
Τα πέντε στιλ που προσδιορίζουν είναι τα εξής:

Ανταγωνιστικό: οι άνθρωποι που έχουν την τάση να υιοθετούν αυτό το στιλ συνήθως
ξέρουν τι θέλουν, έχουν μια υψηλή θέση με εξουσία και δύναμη και αξιολογούν τον
εαυτό τους βάσει της εμπειρίας τους και της ικανότητάς τους να πείθουν. Αυτό το στιλ
μπορεί να είναι αποτελεσματικό σε καταστάσεις επείγουσας δράσης, όπου οι
αποφάσεις πρέπει να ληφθούν άμεσα ή σε περιπτώσεις, όπου η απόφαση δεν είναι
ευρέως αποδεκτή. Βέβαια, συχνά μπορεί να πληγώσει τους άλλους και να
δημιουργήσει την αίσθηση του ανικανοποίητου, αν χρησιμοποιηθεί σε μη επείγουσες
καταστάσεις.

Συνεργατικό: οι άνθρωποι που έχουν την τάση να υιοθετούν αυτό το στιλ είναι
συνήθως συνεργάσιμοι και ενδιαφέρονται να ικανοποιήσουν τις ανάγκες όσων
εμπλέκονται. Συχνά είναι έντονα διεκδικητικοί, άλλα δεν τους αρέσει ο ανταγωνισμός.
Συνεργάζονται αποτελεσματικά και αναγνωρίζουν ότι ο καθένας είναι σημαντικός. Αυτό
το στιλ είναι χρήσιμο, όταν κάποιος θέλει να φέρει στο τραπέζι νέες και διαφορετικές
ιδέες από όλα τα μέλη της ομάδας για να φτάσει σε μια λύση ή όταν υπάρχει
προηγούμενη σύγκρουση μέσα στην ομάδα.

Συγκαταβατικό/συμβιβαστικό: οι άνθρωποι που λειτουργούν συμβιβαστικά προτιμούν
μια λύση η οποία μερικώς τουλάχιστον θα ικανοποιεί όλους. Αναμένεται όλοι να
εγκαταλείψουν μια επιδίωξή τους αλλά και να κερδίσουν κάτι. Το στιλ αυτό είναι
χρήσιμο, όταν το κόστος της διαμάχης είναι πολύ μεγαλύτερο από τα κεκτημένα που θα
χαθούν, όταν υπάρχουν χρονικοί περιορισμοί για μια απόφαση και όταν οι δύο
«μαχόμενοι» έχουν την ίδια ισχύ.
46

Διευκολυντικό: Αυτό το στιλ χαρακτηρίζεται από την προθυμία κάποιου να
ικανοποιήσει τις ανάγκες των άλλων σε αντιδιαστολή με τις δικές του. Οι άνθρωποι
αυτοί συχνά ξέρουν πότε να παραδίδονται στους άλλους, ενδέχεται όμως να
παραδοθούν χωρίς να είναι απαραίτητο. Τα άτομα αυτά δεν είναι διεκδικητικά, αλλά
είναι ιδιαίτερα συνεργάσιμα. Αυτό το στιλ είναι χρήσιμο, όταν τα θέματα των άλλων
είναι πιο σημαντικά, όταν η επίλυση είναι πιο χρήσιμη από το να κερδίσει κάποιος.
Γενικά πάντως το στιλ αυτό δε θεωρείται αποτελεσματικό στις περισσότερες συνθήκες.

Αποφυγής: οι άνθρωποι που τείνουν σε αυτό το στιλ έχουν την τάση να αποφεύγουν
ολοκληρωτικά τη σύγκρουση. Χαρακτηρίζεται από ανάθεση αντιθετικών αποφάσεων,
αποδοχή λάθος αποφάσεων και την ανάγκη να μη βλάψει τα συναισθήματα κανενός
και τους πληγώσει. Θα ήταν χρήσιμο σε περιπτώσεις όπου η νίκη είναι εντελώς
αδύνατη, όταν η διαμάχη είναι εντελώς ασήμαντη, ή όταν κάποιος άλλος είναι σε θέση
να λύσει το πρόβλημα πιο αποτελεσματικά. Γενικά βέβαια θα λέγαμε ότι αυτό το στιλ
δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό.
9.2
Διαχείριση κρίσεων με βάση την ομαδικότητα
Αυτή η θεωρία διαχείρισης κρίσεων αποδέχεται τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, ενώ
βοηθά το άτομο να μη μένει παγιωμένο σε μία κατάσταση. Η συγκεκριμένη προσέγγιση
διέπεται από τους εξής κανόνες:

Εξασφαλίζουμε ότι οι καλές σχέσεις είναι προτεραιότητα. Όσο είναι δυνατόν
εξασφαλίζουμε ότι φερόμαστε στους άλλους ήρεμα και με σεβασμό, με ευγένεια και
παραμένουμε συγκεντρωμένοι ακόμα και υπό πίεση.

Διαχωρίζουμε τα προβλήματα από τους ανθρώπους. Συνειδητοποιούμε ότι σε πολλές
περιπτώσεις δεν είναι το πρόσωπο αυτό που έχει τις δυσκολίες, αλλά οι πραγματικές
διαφορές πολλές φορές είναι κρυμμένες. Προσπαθούμε να είμαστε αντικειμενικοί.

Δίνουμε προσοχή στο ενδιαφέρον που εκφράζεται. Η ενεργός ακρόαση συχνά βοηθά,
ώστε να κατανοήσουμε, γιατί το άτομο έχει μια συγκριμένη άποψη ή δράση.

Πρώτα ακούμε, έπειτα μιλάμε: για να λύσουμε ένα πρόβλημα πρέπει πρώτα να
ακούσουμε τις απόψεις του άλλου, των άλλων και έπειτα να βγάλουμε συμπέρασμα.

Καθορίζουμε τα γεγονότα: συμφωνούμε, ορίζουμε τους στόχους και παρατηρούμε όλα
τα στοιχεία που μπορεί να επηρεάσουν την απόφαση.

Εξετάζουμε τις απόψεις όλοι μαζί. Εμπλέκουμε τα μέλη της ομάδας ακούγοντας τις
απόψεις τους.
47
Ακολουθώντας τους παραπάνω κανόνες μπορούμε να διασφαλίσουμε μια συνεχή θετική
και δομημένη συζήτηση. Έτσι μειώνουμε τον ανταγωνισμό και τις αντιπάθειες που συχνά
ξεφεύγουν από τον έλεγχο και διογκώνουν το πρόβλημα.
9.3
Διαδικασία επίλυσης συγκρούσεων
Βήμα 1: Προετοιμασία. Αν είσαι διαχειριστής της σύγκρουσης, διευκρίνισε το πρόβλημα και
κάνε ξεκάθαρο τον στόχο, τονίζοντας ότι μπορεί να επιλυθεί με συζήτηση και όχι με
συγκρούσεις και επιθετικότητα.
Αν είσαι εμπλεκόμενος στη διαμάχη, διευκρίνισε ότι εσύ παρουσιάζεις τη δική σου οπτική
του θέματος. Χρησιμοποίησε την ενεργό ακρόαση, ώστε να είσαι σίγουρος ότι ακούς και
κατανοείς όσα παρουσιάζει ο άλλος. Για πιο αποτελεσματική επικοινωνία, φρόντισε να
επαναλαμβάνεις ανά διαστήματα τα σημαντικά νοήματα που ακούς, να τα ξαναλές με δικά
σου λόγια και να κλείνεις μια νοηματική ενότητα με περίληψη, ώστε να είσαι σίγουρος ότι
έχεις κατανοήσει σωστά όσα λέχθηκαν.
Όταν μιλάς εσύ, να είσαι συγκεντρωμένος και να έχεις την ενήλικη διεκδικητική
συμπεριφορά παρά υποχωρητική ή επιθετική στάση.
Βήμα 2: Συλλογή πληροφοριών. Σε αυτό το στάδιο προσπαθείς να δεις τα πιο βαθιά
ενδιαφέροντα, ανάγκες και ανησυχίες. Προσπάθησε να κατανοήσεις τα κίνητρα και τους
στόχους του άλλου και συνειδητοποίησε, πώς οι πράξεις σου τα επηρεάζουν. Επίσης,
προσπάθησε να κατανοήσεις τη διαμάχη σε επίπεδο στόχων. Επηρεάζει τη δουλειά μου;
Αποσυντονίζει τη συλλογική/ομαδική εργασία; Παρεμποδίζει τη λήψη αποφάσεων; Μείνε
εστιασμένος σε ό,τι προκαλεί τη σύγκρουση και άφησε προσωπικά θέματα και
χαρακτηριστικά έξω από τη συζήτηση. Προσπάθησε να δεις τη σύγκρουση μέσα από τα
μάτια του άλλου. Εντόπισε συγκεκριμένα θέματα και απόφυγε γενικότητες. Χρησιμοποίησε
δηλώσεις ξεκινώντας με το «εγώ», έτσι ώστε να αναλαμβάνεις την ευθύνη των
συναισθημάτων σου. Διατήρησε την ευελιξία σου και μην εμμένεις στις θέσεις σου χωρίς
να τις επανεξετάζεις. Διευκρίνισε τα συναισθήματά σου και έκφρασέ τα ακολουθώντας την
πορεία: «… χθες έγινε αυτό … ένιωσα έτσι … θέλω την επόμενη φορά να έχω διαφορετική
αντιμετώπιση».
Βήμα 3: Συμφωνία για το ποιο είναι το πρόβλημα. Ενδιαφέροντα, ανάγκες και στόχοι
μπορεί να οδηγήσουν τους ανθρώπους να προσλάβουν ένα πρόβλημα με διαφορετικούς
τρόπους. Για αυτό είναι απαραίτητο να διευκρινίσετε ποιο είναι το πρόβλημα.
48
Βήμα 4: Πιθανές ιδέες. Τα μέλη της διαμάχης εκφράζουν όποια έμπνευση έχουν για τη
λύση του θέματος. Αφήνουμε χώρο για νέες ιδέες και προσεγγίσεις που ίσως να μην είχαμε
σκεφτεί πριν.
Βήμα 5: Διαπραγμάτευση λύσης: σε αυτό το στάδιο είμαστε κοντά στη λύση του
προβλήματος ή της διαμάχης. Και οι δύο πλευρές κατανοούν τη θέση των άλλων και όλοι
πιστεύουν ότι θα βρεθεί μια λύση που θα τους ικανοποιεί όλους. Σε περίπτωση που δε
φτάνουμε σε μια τέτοια λύση, οδηγούμαστε σε μια πιο μέση οδό της «νίκης και των δύο»,
όπου μερικώς ικανοποιούνται και οι δύο.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 9: Στρατηγικές διαχείρισης συγκρούσεων.
Τι χρειαζόμαστε; Α4 χαρτιά, στυλό.
1. Μαθαίνω να διακρίνω τα γεγονότα από τα συναισθήματα (45- 50 λεπτά).
Προετοιμασία: Ο εκπαιδευτής φέρνει σύντομα άρθρα από εφημερίδες ή το διαδίκτυο που
περιγράφουν γεγονότα και τα συζητά με τους εκπαιδευόμενους κρατούμενους.
Οδηγίες:

Η ομάδα χωρίζεται σε γκρουπ των 3-4 ατόμων.

Κάθε ομάδα λαμβάνει και από ένα άρθρο.

Έχουν 15 λεπτά να ξεχωρίσουν σε ένα φύλλο Α4 ποια είναι γεγονότα, ποια συναίσθημα
και ποια προσωπική γνώμη και να καταγράψουν τις κατηγορίες.

Όταν ολοκληρώσει κάθε γκρουπ τη λίστα, η ομάδα συζητά μία-μία τις περιπτώσεις,
ειδικά όπου υπάρχουν διαφωνίες ως προς την διάκριση.
2. Διαχειρίζομαι και λύνω τις συγκρούσεις μαζί με την ομάδα μου (50 λεπτά).
Οδηγίες:

Χωρίζουμε τη μεγάλη ομάδα σε υποομάδες των 4-5 ατόμων.

Κάθε ομάδα καλείται να καταγράψει τα είδη των συγκρούσεων που συναντάμε στην
καθημερινότητά μας, μέσα μας, γύρω μας και μέσα στη φυλακή.

Γίνεται συζήτηση για τα είδη των συγκρούσεων που υπάρχουν και τα αποτελέσματά τους.

Οι εκπαιδευόμενοι και ο εκπαιδευτής κάθονται σε κύκλο.

Ζητείται από τους εκπαιδευόμενους να θυμηθούν την τελευταία φορά που ήρθαν σε
σύγκρουση με κάποιο άτομο και να αναφέρουν την αιτία.

Ο εκπαιδευτής καταγράφει τις απαντήσεις στον πίνακα.

Στη συνέχεια οι εκπαιδευόμενοι σχηματίζουν ελεύθερα υποομάδες των 3 έως 5
ατόμων.

Κάθε υποομάδα περιγράφει σε μία κόλλα Α4 πώς νιώθει:
49
α) Όταν αυτή προκαλεί τη σύγκρουση.
β) Όταν την προκαλεί κάποιος άλλος.
γ) Ποιος είναι για την ομάδα ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης μιας σύγκρουσης που
προκαλείται από κάποιον άλλο.

Στο τέλος η κάθε υποομάδα παρουσιάζει τη δουλειά της στην ολομέλεια, οι απόψεις
καταγράφονται στον πίνακα και ακολουθεί συζήτηση.

Οι συμμετέχοντες επιλέγουν τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης. Δηλαδή ποια τεχνική
θεωρούν ότι ταιριάζει περισσότερο στον χαρακτήρα τους και πιστεύουν ότι θα τους
βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τις συγκρούσεις.

Ολοκλήρωση της δραστηριότητας: Δίνεται ένα λεπτό χρόνος στην ομάδα για να θυμηθεί
την όλη διαδικασία της συνάντησης. Γράφει ο καθένας το κυρίαρχο συναίσθημά του σε
μία κόλλα χαρτί και η δραστηριότητα ολοκληρώνεται.

Ο εκπαιδευτής μαζεύει τα χαρτιά και στην επόμενη συνάντηση συζητά με την ομάδα
για το πώς αισθάνθηκαν μετά την ολοκλήρωση της δραστηριότητας.
50
10
Αγορά
εργασίας,
συνέντευξη
βιογραφικού σημειώματος
και
προετοιμασία
Η αναζήτηση και εύρεση εργασίας αποτελούν πολύ σημαντικά θέματα για τους
εκπαιδευόμενους φυλακισμένους, καθώς συνιστούν την επανασύνδεσή τους με την
κοινωνία,
και
ταυτόχρονα
την
αυτονομία
και
ελευθερία
τους.
Στη
θεωρία
αυτοκατευθυνόμενη μάθησης και ενδυνάμωσης που αναφέρθηκε στην εισαγωγή (βλ. 4),
στο πλαίσιο της οποίας έχει βασιστεί η δομή και το περιεχόμενο όλης της ενότητας, η
επανένταξη του εκπαιδευόμενου κρατούμενου στην Αγορά Εργασίας κατέχει κεντρική θέση
για την υλοποίηση των προσωπικών στόχων, τη συνεχή του αυτοβελτίωση και
ενεργοποίηση στην κοινωνική και πολιτική ζωή.
10.1 Τεχνικές εξεύρεσης εργασίας
Η αναζήτηση εργασίας μπορεί να πραγματοποιηθεί με τους ακόλουθους τρόπους:

Μέσω του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (Ο.Α.Ε.Δ.) και των
Κέντρων Προώθησης στην Απασχόληση (Κ.Π.Α.).
Όταν αποφυλακιστούν οι εκπαιδευόμενοι, πρέπει να απευθυνθούν στον Ο.Α.Ε.Δ.
(www.oaed.gr) που ανήκουν ανάλογα με τον τόπο κατοικίας τους. Στα Κ.Π.Α. εργάζονται
εργασιακοί σύμβουλοι, οι οποίοι ενημερώνουν και συνεργάζονται εξατομικευμένα με τον
άνεργο, τον κατευθύνουν σε επιμορφωτικά μαθήματα που προσφέρονται σε διάφορα
Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης και τον ενημερώνουν για την επιχειρηματική δράση
που μπορεί να ξεκινήσει.
Ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη και ανανεώνονται προγράμματα επιχορήγησης εργοδοτών για
την πρόσληψη στην επιχείρησή τους αποφυλακισμένων, αλλά και επιχορήγησης νέων
51
επαγγελματιών ανάμεσα στους οποίους είναι και αποφυλακισμένοι. Στον Ο.Α.Ε.Δ.
αναρτώνται θέσεις εργασίας, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να προσέρχεται τακτικά και είτε
μόνος είτε μαζί με τον εργασιακό σύμβουλο να αναζητά την κατάλληλη θέση εργασίας.

Μέσω αγγελιών στο διαδίκτυο, σε εφημερίδες κ.ά.
Η αναζήτηση εργασίας μέσω αγγελιών που δημοσιεύονται στον Τύπο ή στο διαδίκτυο είναι
μια βοηθητική μέθοδος για την εξεύρεση εργασίας και για τη διαμόρφωση μιας εικόνας για
την αγορά εργασίας.
Ενδεικτικά κάποιες ιστοσελίδες με διαθέσιμες αγγελίες εργασίας είναι οι παρακάτω:

i.
www.diorismos.gr
ii.
www.karriera.gr
iii.
www.proslipsis.gr
iv.
www.skywalker.gr
v.
www.xe.gr/jobs/
Μέσω μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) και φορέων που υποστηρίζουν την
επανένταξη των Αποφυλακισμένων.

Η ΜΚΟ Praksis -Κέντρο Υποδοχής Αποφυλακισμένων (www.praksis.gr)
Το Κέντρο Υποδοχής Αποφυλακισμένων αφορά στην επανένταξη αποφυλακισμένων
ανδρών και γυναικών. Παρέχονται κυρίως κατευθύνσεις και πληροφόρηση σε
αποφυλακισμένους, ανεξαρτήτως φύλου ή εθνικής καταγωγής για τα δικαιώματα και τις
υπηρεσίες που μπορούν να απευθυνθούν ανάλογα με τα αιτήματά τους.

Η ΜΚΟ Ονήσιμος (www.onisimos.gr)
Ο φορέας υποστηρίξει τους Αποφυλακισμένους στην εύρεση εργασίας με την ανάρτηση
των βιογραφικών και των αγγελιών εργασίας των ίδιων στην ιστοσελίδα του Ονήσιμου.
Επιπλέον παρέχεται και νομική υποστήριξη, όπου χρειάζεται.

Η ΜΚΟ ΑΡΣΙΣ (http://arsis.gr/)
Η ΑΡΣΙΣ απευθύνεται σε άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες στην προσωπική
και κοινωνική τους ζωή, άτομα που ανήκουν στις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, ανάμεσα
στα οποία και οι αποφυλακισμένοι. Σε αυτό το πλαίσιο υποστηρίζονται οι παρακάτω
υπηρεσίες:
-
Υλική υποστήριξη με την προσφορά ειδών πρώτης ανάγκης.
52
-
Συμβουλευτική στήριξη σε ατομικό ή ομαδικό πλαίσιο και σύνδεση με την Αγορά
Εργασίας.
-
Νομική Συμβουλευτική Υποστήριξη σε ό,τι αφορά την παροχή συμβουλών και
κατευθύνσεων στον εξυπηρετούμενο.
-
Σύνδεση και παραπομπή σε φορείς κοινωνικής προστασίας (π.χ. άλλες μη κυβερνητικές
οργανώσεις, κοινωνικές υπηρεσίες, και κοινωνικά κέντρα υποστήριξης) με στόχο την
αποτελεσματικότερη υποστήριξη των εξυπηρετούμενων.

Η
ΕΠΑΝΟΔΟΣ
(www.epanodos.gr)
εποπτεύεται
από
το
Υπουργείο
Δικαιοσύνης.
Στοχεύει στην επαγγελματική κατάρτιση φυλακισμένων και αποφυλακιζόμενων, την
αποκατάσταση, την οικονομική συμπαράσταση, καθώς και την προετοιμασία και
προώθηση της κοινωνικής τους επανένταξης.
Ειδικότερα στο πλαίσιο της συμβουλευτικής της απασχόλησης στοχεύει στην ενδυνάμωση,
και ενεργοποίηση του αποφυλακισμένου, ώστε να μπορέσει να συνειδητοποιήσει τις
δυνατότητές του και να οργανώσει τις ατομικές στρατηγικές που θα του επιτρέψουν να
επανακτήσει τη λειτουργικότητα και την ισορροπία του. Γι’ αυτό, οι σύμβουλοι στοχεύουν,
μεταξύ άλλων, όπως καταγράφεται στην ιστοσελίδα του φορέα, στα ακόλουθα:
-
Ενημέρωση του αποφυλακισμένου για επιδόματα και παροχές.
-
Δικτύωση με άλλες υπηρεσίες, π.χ. Ο.Α.Ε.Δ.
-
Ενθάρρυνση δημιουργίας επιχειρήσεων ή μονάδων υπό την εποπτεία της Πολιτείας,
στις οποίες θα προσλαμβάνονται κατά προτεραιότητα αποφυλακιζόμενοι, καθώς και
στη δημιουργία Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ.) από τους
αποφυλακισμένους.
-
Εκπροσώπηση του ωφελούμενου για τη διευκόλυνση της πρόσβασής του σε κοινωνικά
αγαθά και υπηρεσίες.
-
Εκπαίδευση των αποφυλακισμένων στην αντοχή στην πίεση εργασίας, τη συνέπεια στις
προθεσμίες εκτέλεσης ενός έργου, τη σταθερότητα της παρουσίας στον χώρο εργασίας
και τη καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων για ομαδική εργασία.
Η διεξαγωγή των ατομικών συνεντεύξεων συμβουλευτικής στοχεύει: α) στην πληροφόρηση
των εξυπηρετουμένων για την αγορά εργασίας, β) στη βασική εκπαίδευση ως προς τις
τεχνικές εργασίας, γ) στην προώθησή τους στην απασχόληση μέσω του αρμόδιου φορέα
του Ο.Α.Ε.Δ., δ) στη διοργάνωση εργαστηρίων εκπαίδευσης.
53
Επιπλέον, διοργανώνονται με την εποπτεία ειδικού εργαστήρια τεχνικών αναζήτησης
εργασίας, νομικών και ειδικών εργατικών δικαιωμάτων κλπ. για τους αποφυλακισμένους.
Να υπογραμμιστεί, τέλος, ότι οι παραπάνω υπηρεσίες προσφέρονται σε όλους τους
επωφελούμενους δωρεάν.
10.2 Βιογραφικό σημείωμα και συνέντευξη
Η συνέντευξη είναι ένας από τους τρόπους επιλογής και πρόσληψης προσωπικού, και
σίγουρα ο πιο διαδεδομένος. Ωστόσο, θα μπορούσαμε να εντάξουμε τη συνέντευξη σε μια
ευρύτερη διαδικασία εύρεσης εργασίας για τον εργαζόμενο και επιλογής προσωπικού από
την πλευρά της εταιρείας. Μέσα στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, ο υποψήφιος ξεκινά
με τη σύνταξη βιογραφικού, την έρευνα αγοράς, τη συνέντευξη, την τελική προσφορά και
την περίοδο προσαρμογής στο νέο επαγγελματικό περιβάλλον, ή την περίοδο διαχείρισης
της αρνητικής απόφασης. Για όλα τα στάδια υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία-κλειδιά, όπου
ο εκπαιδευόμενος πρέπει να εστιάσει.

Το βιογραφικό σημείωμα.
Η σύνταξη βιογραφικού σημειώματος είναι πολύ σημαντική μιας και είναι η πρώτη εικόνα
που έχει ο συνεvτευκτής. Και αυτό που χρειάζεται να δει σε ένα βιογραφικό είναι ακριβείς
και καλογραμμένες πληροφορίες. Επίσης:
-
να είναι σύντομο και να ακολουθεί κάποιο από τα πρότυπα που είναι διαθέσιμα στο
διαδίκτυο. Ως προς την έκταση τρεις σελίδες θεωρούνται επαρκείς (1 σελίδα η
συνοδευτική επιστολή και 1-2 σελίδες το βιογραφικό σημείωμα). Βλ. υποδείγματα
στους πίνακες 1 και 2.
-
να φαίνεται η προϋπηρεσία, η θέση αλλά και οι αρμοδιότητες που είχε ο υποψήφιος.
-
να μην αποκρύπτει την αλήθεια. Αν ο εργοδότης έχει αξιοποιήσει κάποιο από τα
προγράμματα του Ο.Α.Ε.Δ., τότε θα είναι ήδη ενήμερος ότι ο υποψήφιος έχει εκτίσει
κάποια ποινή φυλάκισης. Αν έχει τοποθετηθεί στη δουλειά μέσω κάποιου γνωστού,
είναι καλύτερο να το πει και ο ίδιος στον εργοδότη δείχνοντας την ειλικρίνειά του.
Ένα καλά παρουσιασμένο βιογραφικό βοηθάει, αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση το
κλειδί της επιτυχίας. Η συνέντευξη είναι σαφώς πιο σημαντική, καθώς υπάρχει προσωπική
επαφή.

Η συνέντευξη
Στόχος της συνέντευξης από την πλευρά του εργοδότη είναι να διαπιστώσει κατά πόσο οι
γνώσεις, τα επαγγελματικά προσόντα, τα προσωπικά χαρακτηριστικά, οι αξίες, τα
54
ενδιαφέροντα, οι ικανότητες, και οι επικοινωνιακές ικανότητες του υποψηφίου, ταιριάζουν
με τις απαιτήσεις της συγκεκριμένης θέσης εργασίας και της εταιρείας. Από την άλλη μεριά,
ο υποψήφιος πρέπει να αποδείξει την καταλληλότητά του για την προσφερόμενη θέση
εργασίας, αφού όμως πρώτα έχει πειστεί και κατανοήσει ότι η συγκεκριμένη θέση τον
ενδιαφέρει. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η συνέντευξη είναι διερευνητική και
εξεταστική και από την πλευρά του υποψηφίου.
Σε κάθε περίπτωση ο υποψήφιος καλό είναι να έχει προετοιμαστεί καλά πριν τη
συνέντευξη:
-
να γνωρίζει κάποια πράγματα για την εταιρεία, για ποια ακριβώς θέση / επιχείρηση
ενδιαφέρεται. Να έχει πληροφορηθεί για τις ανάγκες της συγκεκριμένης θέσης, έτσι
ώστε να μπορεί να προωθήσει κατάλληλα τον εαυτό του. Να έχει προετοιμάσει κάποιες
ερωτήσεις ή απορίες σχετικά με τη θέση, για την οποία ενδιαφέρεται, έτσι ώστε να
δείξει ενδιαφέρον για αυτήν.
-
να έχει προετοιμαστεί σε πιθανές ερωτήσεις, αλλά να διατηρήσει και τον
αυθορμητισμό του. Στη συνέντευξη ο υποψήφιος πηγαίνει με αυτοπεποίθηση, με
αποφασιστικότητα, με θετική προδιάθεση και με καλή προαίρεση. Εξασκηθείτε με τη
βοήθεια φίλων ή μπροστά σε καθρέφτη.
Επιβεβαιώστε τον ακριβή τόπο και χρόνο για τη συνέντευξη και πηγαίνετε εγκαίρως,
ιδανικά πέντε λεπτά νωρίτερα. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στην εμφάνισή σας για την
παρουσίαση σας στη συνέντευξη. Αποφύγετε οτιδήποτε εξεζητημένο και φροντίστε να
έχετε ντύσιμο κατάλληλο για το περιβάλλον της εργασίας για την οποία ενδιαφέρεστε.
Έχετε μαζί σας αντίγραφα του βιογραφικού σας, ακόμη και αν έχετε ήδη καταθέσει ένα.
Μια καλή αρχική εντύπωση στην αρχή της συνέντευξης, θα επηρεάσει ευνοϊκά οτιδήποτε
πείτε κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης συνέντευξης. Σε γενικές γραμμές προσπαθήστε να
διατηρήσετε μια θετική στάση σε όλη τη διάρκεια της συνέντευξης και να δείχνετε τον
ενθουσιασμό σας με τη λεκτική και τη μη λεκτική επικοινωνία.
Οι κυριότερες μορφές μη λεκτικής συμπεριφοράς κατά τη συνέντευξη είναι η οπτική
επαφή, ο τόνος της φωνής, οι εκφράσεις του προσώπου και η στάση του σώματος.
Τα ΝΑΙ κατά τη διάρκεια της συνέντευξης: Όταν μπείτε στο γραφείο του υπεύθυνου της
συνέντευξης χαμογελάστε ειλικρινά, χαιρετήστε τον με μια σφιχτή χειραψία. Το ίδιο και
κατά την έξοδό σας από το γραφείο. Καθίστε αφού πρώτα σας προσφερθεί μία θέση.
Καθίστε άνετα και προσέξτε τη στάση του σώματός σας αποφεύγοντας αδέξιες κινήσεις και
55
εξεζητημένους τρόπους. Κάθισμα με το σώμα ελαφρά γερμένο προς τα μπρος, θεωρείται το
πιο κατάλληλο και υποδηλώνει ενεργητικότητα και ενδιαφέρον.
Δείξτε τον ενθουσιασμό σας για τη θέση που σας ενδιαφέρει και τη σοβαρότητα με την
οποία αντιμετωπίζετε το ζήτημα της εργασίας. Φροντίστε με τις απαντήσεις σας να
παρουσιάσετε τα προσόντα και τις δεξιότητές σας και ιδιαίτερα σε σχέση με τη
συγκεκριμένη θέση εργασίας. Προσέξτε τη γλώσσα που χρησιμοποιείτε. Προσπαθήστε να
εκφράζεστε σωστά, χωρίς γλωσσικά λάθη.
Μη διστάσετε να κάνετε και εσείς ερωτήσεις. Μπορείτε να δείξετε το ενδιαφέρον σας για
τη θέση ζητώντας πληροφορίες για τη φύση της εργασίας, για τη δομή της επιχείρησης και
να δείξετε τον ενθουσιασμό σας ρωτώντας για το πότε ο νέος εργαζόμενος μπορεί να
αρχίσει. Πριν αποχωρήσετε από τον χώρο της συνέντευξης, μη ξεχάσετε να ευχαριστήσετε
τον υπεύθυνο της συνέντευξης για την ευκαιρία της συνάντησης, αλλά και να ρωτήσετε
ποιο θα είναι το επόμενο βήμα στη διαδικασία επιλογής.
TA OXI σε μια συνέντευξη. Μην απαντάτε σε ερωτήσεις με ένα απλό "ναι" ή "όχι". Εξηγήστε
την απάντησή σας, όπου αυτό είναι δυνατό. Μην κάνετε από την πρώτη συνέντευξη
ερωτήσεις για μισθό, για ωράριο, για διακοπές κτλ. Τέτοια θέματα μπορεί κανείς να τα
διαπραγματευτεί σε μια άλλη συνάντηση. Μη δώσετε μιαν απάντηση που δεν
ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Αυτό θα φανεί κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Φροντίστε
να απαντάτε ειλικρινώς και με ακρίβεια. Μην επεκτείνεστε πολύ στις απαντήσεις σας
λέγοντας παραπάνω από όσα χρειάζεται. Μείνετε στο θέμα. Μην καπνίζετε ακόμη και αν
σας προσφερθεί.
Μην επικρίνετε τον προηγούμενο εργοδότη σας. Το πιθανότερο είναι ο υπεύθυνος της
συνέντευξης να σκεφτεί ότι αύριο θα πείτε τα ίδια λόγια για εκείνον. Αποφύγετε την κριτική
και να δείχνετε επιφυλακτικότητα, καχυποψία ή προκατάληψη. Μη δείχνετε δυσφορία ή
δυσανασχέτηση, αν για παράδειγμα δε σας αρέσει ο τρόπος που διεξάγεται η συνέντευξη,
απορία ή ειρωνεία αν δε συμφωνείτε με τις ιδέες του υπεύθυνου της συνέντευξης και
βέβαια μη διαπληκτίζεστε ή λογομαχείτε για να αποδείξετε το ποιος έχει δίκιο. Μη
διακόπτετε τον συνομιλητή σας.
Αν έχετε την εντύπωση ότι η συνέντευξη δεν πάει καλά, μην αφήνετε την εντύπωση αυτή
να σας αποθαρρύνει και προσπαθήστε να μη δείξετε αυτή σας την εντύπωση. Υπάρχει
περίπτωση ο συνεντευκτής να ενδιαφέρεται πραγματικά για τις δυνατότητές σας και να
θέλει να ελέγξει τις αντιδράσεις σας σε δύσκολες καταστάσεις. Αν κατά τη διάρκεια της
συνέντευξης αποφασίσετε ότι η θέση αυτή δεν σας ενδιαφέρει ή υπάρχουν πολλοί
56
αρνητικοί παράγοντες που σας έκαναν να αλλάξετε γνώμη, μην τα παρατάτε. Συνεχίστε τη
συνέντευξη κανονικά και αντιμετωπίστε την σαν μια ευκαιρία για να αποκτήσετε εμπειρία.
Μετά τη συνέντευξη προετοιμαστείτε ψυχολογικά και για ένα θετικό ή αρνητικό
αποτέλεσμα. Στη δεύτερη περίπτωση μην αποθαρρύνεστε και να μη βγάζετε αρνητικά
συμπεράσματα για τον εαυτό σας. Όποια και αν είναι η έκβαση της συνέντευξης,
διατηρήστε καλές σχέσεις με τον συνομιλητή σας, την εταιρεία ή τον οργανισμό. Μπορεί
στο μέλλον να υπάρχουν άλλες ενδιαφέρουσες προτάσεις για εσάς. Στείλτε μια σύντομη
επιστολή με την οποία να εκφράζετε τις ευχαριστίες σας για τη συνέντευξη, αλλά και το
ενδιαφέρον σας για τη συγκεκριμένη θέση.
Η επικοινωνία με τους υπεύθυνους μετά τη συνέντευξη δεν πρέπει να είναι φορτική. Αν για
παράδειγμα σας έχουν πει πως θα ειδοποιηθείτε τηλεφωνικά για το αποτέλεσμα, καλό
είναι να επικοινωνήσετε μόνο μια φορά και μάλιστα αφού περάσει κάποιο χρονικό
διάστημα από τη συνέντευξη. Να εξακολουθήσετε αυτό που κάνατε πριν αρχίσει η
διαδικασία της συγκεκριμένης διεκδίκησης, δηλαδή να συνεχίσετε τα προγραμματισμένα.
Να αρχίσετε να προσεγγίζετε αμέσως άλλες ευκαιρίες. Μια αποτυχημένη προσπάθεια δεν
είναι το τέλος. Είναι μία νέα αρχή.
Πίνακας 1: Υπόδειγμα συνοδευτικής επιστολής
Προς: Επωνυμία της εταιρείας που απευθύνεστε)
Υπόψη: Αναφέρετε το όνομα του υπευθύνου, αν το γνωρίζετε και αν όχι γράψτε: Προς
Διευθυντή Προσωπικού)
Ημερομηνία:
Αξιότιμε κύριε/κυρία,
Επικοινωνώ μαζί σας για να εκφράσω το ενδιαφέρον μου για τη θέση που δημοσιεύσατε
πρόσφατα με κωδικό ΧΧΧΧ ή για να εκφράσω το ενδιαφέρον μου να εργαστώ στην εταιρεία
σας, σε περίπτωση που δεν απαντάτε σε κάποια συγκεκριμένη αγγελία).
Θεωρώ ότι οι γνώσεις μου, αλλά και η επαγγελματική μου εμπειρία έχουν άμεση σχέση με
τη θέση που επιθυμείτε να καλύψετε.
Στο βιογραφικό μου θα δείτε όλες τις λεπτομέρειες από την επαγγελματική μου εμπειρία,
τις σπουδές και τα ενδιαφέροντά μου. Πιστεύω ότι το προφίλ της εταιρείας σας ταιριάζει με
τις ικανότητές μου και θα με ενδιέφερε πολύ μια συνεργασία μαζί σας.
Είμαι στην διάθεσή σας για περισσότερες πληροφορίες και ελπίζω να σας συναντήσω
σύντομα.
Με εκτίμηση,
(το ονοματεπώνυμό σας)
57
Πίνακας 2: Υπόδειγμα βιογραφικού σημειώματος- παράδειγμα
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Επώνυμο: Γεωργίου, Όνομα: Μαρία
Ημερομηνία γέννησης: 25 Μαρτίου 1980
Διεύθυνση: Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη 4, Νέα Ιωνία, Αθήνα
Τηλέφωνο: 210 8546789
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Απολυτήριο Λυκείου, 5ο Λύκειο Νέας Ιωνίας, βαθμός 16, 5
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ
Σεμινάριο χρήσης Η/Υ, διάρκειας 125 ωρών, Ο.Α.Ε.Δ.
Σεμινάριο «Διοίκηση και Οργάνωση γραφείου», διάρκειας 80 ωρών, Ο.Α.Ε.Δ.
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

01/ 2009- σήμερα: γραμματέας φροντιστηρίου ξένων γλωσσών «Νέοι Ορίζοντες»
(επικοινωνία με γονείς, μαθητές και καθηγητές, οργάνωση φροντιστηρίου).

10/2005- 10/2008: υπεύθυνη βιβλιοπωλείου (επικοινωνία με τους προμηθευτές,
επαφή με του πελάτες, οργάνωση του βιβλιοπωλείου).
ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ
Γνώσεις Η/Υ
ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ
Αγγλικά (καλή γνώση)
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10: Εξοικειώνομαι με τη διαδικασία αναζήτησης εργασίας.
Τι χρειαζόμαστε; Α4 χαρτιά και στυλό
1. Συζητώ για τη θέση εργασίας και προετοιμάζομαι για τη συνέντευξη (45 λεπτά).
Υλικό/προετοιμασία: ο εκπαιδευτής έχει μαζί του 1-2 αγγελίες εφημερίδας ή
διαδικτύου, αναλυτικές, όπου αναφέρονται η περιγραφή θέσης και τα απαιτούμενα
προσόντα και χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια χρειάζεται να έχει φωτοτυπήσει τις αγγελίες
και να έχει μαζί του αντίγραφα για τους εκπαιδευόμενους.
Οδηγίες:

Η άσκηση περιλαμβάνει δυο μέρη:
Α. Στο 1ο μέρος ο εκπαιδευτής μαζί με τους εκπαιδευόμενους συζητούν για την 1η
αγγελία (αν υπάρχει χρόνος και για τη 2η) και αποφασίζουν τα ακόλουθα: δεξιότητες και
γνώσεις που απαιτούνται, σχετική προϋπηρεσία, σύμβαση εργασίας, ωράριο εργασίας,
58
προοπτικές.
Β. Στη συνέχεια η ομάδα χωρίζεται σε ζευγάρια.

Ο εκπαιδευτής μοιράζει σε κάθε ζευγάρι μια αγγελία (καλύτερα να είναι η ίδια για
όλους) και μια λίστα με ερωτήσεις. Ενδεικτικά οι ερωτήσεις μπορεί να είναι οι
ακόλουθες: πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας; ποιοι είναι οι στόχοι σας; γιατί
θεωρείτε ότι πρέπει να σας προσλάβουμε; Τι ευθύνες θα θέλατε και τι
αποτελέσματα πιστεύετε ότι θα έχετε στην επόμενη δουλειά σας; Τι είναι σημαντικό
για εσάς σε μια δουλειά;

Ο ένας εκπαιδευόμενος παίρνει τον ρόλο του συνεντευκτή και ο άλλος τον ρόλο του
συνεντευξιαζόμενου. Έχουν ο καθένας 5 λεπτά για να προετοιμαστούν.

Ο συνεντευκτής επιλέγει από τη λίστα των ερωτήσεων αυτές που θεωρεί ενδεικτικές
για μια πρώτη συνέντευξη 15 λεπτών. Ο εκπαιδευτής δεν επεμβαίνει στην επιλογή
των ερωτήσεων και τη δομή της συνέντευξης.

Κάθε ζευγάρι έχει 15 λεπτά για να ολοκληρώσει τη συνέντευξη.

Έπειτα, κάθε ζευγάρι δίνει ανατροφοδότηση (μεταξύ τους) για 10 λεπτά.
Είναι σημαντικό σε αυτό το στάδιο οι εκπαιδευόμενοι στα ζευγάρια να δουλέψουν μόνοι
τους, χωρίς την εμπλοκή της ομάδας, ώστε να αισθανθούν πιο χαλαροί και ελεύθεροι. Η
άσκηση μπορεί να επαναληφθεί με δεύτερη καινούρια αγγελία και με τους ρόλους
ανάμεσα στα ζευγάρια να αντιστρέφονται.
2. Εξοικειώνομαι με τη συνέντευξη, το άγχος και την πίεση (50 λεπτά).
Μετά από επαναλήψεις των παραπάνω δραστηριοτήτων οι εκπαιδευόμενοι θα έρθουν
σε επαφή και με την ευρύτερη ομάδα. Θα αισθανθούν μέσω βιωματικών καταστάσεων
στα «παιχνίδια ρόλων» την πίεση ότι κάποιος τους αξιολογεί και θα λάβουν πιο
πολύπλευρη και συνολική ανατροφοδότηση.
Υλικό/προετοιμασία: ο εκπαιδευτής έχει μαζί του μια αγγελία εφημερίδας ή διαδικτύου
(διαφορετική από εκείνες της 1ης δραστηριότητας του κεφαλαίου), αναλυτική, όπου
αναφέρονται οι δραστηριότητες της θέσης και τα απαιτούμενα προσόντα και
χαρακτηριστικά. Η άσκηση διαρκεί 50 λεπτά, ωστόσο αν ο εκπαιδευτής κρίνει, μπορεί να
δώσει περισσότερο χρόνο, αρκεί να το ανακοινώσει από την αρχή.
Οδηγίες:
Χωρίζουμε τους εκπαιδευόμενους σε ομάδες 4-6 ατόμων. Οι ομάδες περιλαμβάνουν 3
59
διαφορετικούς ρόλους: τους συνεντευκτές (2-3 σε κάθε ομάδα), τον συνεντευξιαζόμενο
και τους παρατηρητές (1-2 σε κάθε ομάδα ανάλογα με τον αριθμό των
εκπαιδευόμενων).

Ο εκπαιδευτής γράφει σε χαρτάκια τους ρόλους και τα μέλη της ομάδας διαλέγουν
τυχαία τον ρόλο τους επιλέγοντας ένα χαρτάκι.

Ο εκπαιδευτής μοιράζει σε όλη την ομάδα την αγγελία θέσης.

Στους συνεντευξιαζόμενους μοιράζει επίσης και τις ερωτήσεις συνέντευξης (δες
παραπάνω).

Διευκρινίζεται ότι είναι η τελική συνέντευξη και οι ερωτήσεις θα είναι απαιτητικές
και σε βάθος. Θεωρείται δεδομένο ότι οι απλές ερωτήσεις έχουν καλυφθεί από τις
προηγούμενες συνεντεύξεις.

Ο καθένας έχει 10 λεπτά για να προετοιμαστεί. Η ομάδα των συνεντευκτών θα
πρέπει να συνεργαστεί, ώστε να διαρθρώσει τη δομή της συνέντευξης και ποιος
ρωτάει τι. Κάθε συνέντευξη διαρκεί 15 λεπτά.

Οι συνεντευκτές έχουν στη διάθεσή τους 10 λεπτά να αποφασίσουν ποιον επιλέγουν
να προσλάβουν και να τεκμηριώσουν την άποψή τους.

Οι παρατηρητές κάθε ομάδες καταγράφουν τη συμπεριφορά και τις απαντήσεις των
συνεντευξιαζόμενων βάσει όσων έχουν εξηγηθεί στο κεφάλαιο 10.2 για τη
συνέντευξη, επισημαίνουν τι έκαναν σωστά, τι λάθος και πώς θα μπορούσαν να
βελτιώσουν την εικόνα τους.

Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας, ακολουθεί συζήτηση και η ομάδα δίνει
αναλυτική ανατροφοδότηση για τον καθένα ξεχωριστά.
60
Σύνοψη
Τα κεφάλαια που προηγήθηκαν αποτελούν μια προσπάθεια να καλυφθούν οι βασικές
ανάγκες και ενδιαφέροντα των εκπαιδευόμενων κρατουμένων, στοχεύοντας στην
υποστήριξή τους τόσο στο πλαίσιο της φυλακής, όσο και εκτός.
Η επιλογή των θεματικών έγινε στη βάση του προσωπικού πλάνου ενδυνάμωσης που
καλείται ο κάθε ο εκπαιδευόμενος να σχεδιάσει και να υλοποιήσει υπό τις συνθήκες
εγκλεισμού όπου βρίσκεται. Ταυτόχρονα, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ενημέρωση του
εκπαιδευόμενου φυλακισμένου για τις δυνατότητες εκπαίδευσης, αλλά και πρόσβασης
στην εργασία και την υγεία εντός φυλακής (βλ. Παράρτημα), έτσι ώστε να αποκτήσει μια
εικόνα για όλες τις δυνατότητες και τα προγράμματα που προσφέρονται και να τα
αξιοποιήσει ανάλογα.
Ο εκπαιδευόμενος σε συνεργασία με τον εκπαιδευτή του, εστιάζει στην προσωπική του
ανάπτυξη, με στόχο να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, να αντιληφθεί τα ταλέντα, τις
δεξιότητές του και τα δυνατά του σημεία και να τα αξιοποιήσει στην αναζήτηση εργασίας.
Ταυτόχρονα, μέσα από βιωματικές δραστηριότητες αναγνωρίζει την αξία του ομαδικού
πνεύματος και της συνεργασίας, διαπιστώνει την αξία της ομάδας και πόσο επωφελή
αποτελέσματα για όλους μπορεί να έχει, όταν είναι λειτουργική και συνδυάζει τα θετικά
σημεία όλων.
Επιπλέον, ο εκπαιδευόμενος μέσα από τα κεφάλαια που διατρέχουν την ενότητα
εξοικειώνεται με κάποιες τεχνικές ιδιαίτερα χρήσιμες τόσο στο πλαίσιο της φυλακής όσο
και εκτός, όταν θα αναζητήσει εργασία: η λειτουργική διαχείριση των συναισθημάτων
(επίγνωση και έλεγχος των προσωπικών συναισθημάτων, κατανόηση των συναισθημάτων
των άλλων), η σωστή αξιοποίηση του χρόνου (ανάπτυξη συγκεκριμένων στόχων και
χρονοδιάγραμμα υλοποίησής τους), η επιτυχής επίλυση συγκρούσεων και η αντιμετώπιση
του άγχους, αποτελούν βασικές θεματικές στις οποίες ο εκπαιδευόμενος εξασκήθηκε μέσα
από σειρά δραστηριοτήτων. Βασικός στόχος να καταστούν όλοι οι εκπαιδευόμενοι
κρατούμενοι ικανοί να αντιμετωπίσουν με επιτυχία δύσκολες καταστάσεις, να βελτιώσουν
την αυτοεικόνα τους και να αποκτήσουν μια θετική στάση σε κάθε προσωπική και
επαγγελματική προοπτική.
Με αυτό το σκεπτικό δόθηκε ιδιαίτερο βάρος στο κεφάλαιο Αγορά Εργασίας με έμφαση
στις τεχνικές εξεύρεσης εργασίας, τις σχετικές ΜΚΟ και φορείς, το βιογραφικό σημείωμα
και τη συνέντευξη. Κεντρικό μέλημα να ενημερωθούν οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι για
τις δομές στις οποίες θα αναζητήσουν πληροφορίες μετά την αποφυλάκισή τους, να
61
κατανοήσουν τη δομή μιας συνοδευτικής επιστολής και ενός βιογραφικού σημειώματος, να
συνειδητοποιήσουν τη σημασία της συνέντευξης, και πώς να προετοιμαστούν για το
καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
62
Οδηγίες προς τον εκπαιδευτή
Κεντρικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτή: καλείται να βοηθήσει τον εκπαιδευόμενο
κρατούμενο να συνειδητοποιήσει ότι εντασσόμενος σε ένα πλαίσιο (στη συγκεκριμένη
περίπτωση
εκπαιδευτικό),
όπου
τίθενται
όρια
και
κανόνες
συμμετοχής
και
παρακολούθησης, θα μπορέσει:

να ενεργοποιηθεί μέσα στη φυλακή,

να αισθανθεί μέρος ενός συνόλου, όχι όμως με τρόπο ισοπεδωτικό, αλλά μέσα από
σεβασμό στις ανάγκες και τη διαφορετικότητά του ως άτομο,

να συνεργαστεί με άλλους κρατούμενους και τον εκπαιδευτή για την επίτευξη του
εκπαιδευτικού στόχου,

να αναγνωρίσει τον εαυτό του, τα συναισθήματά του, τις σκέψεις του, μέσα από
την ομαδική διεργασία και τη συνεξέλιξη,

να βάλει στόχους και να μεθοδεύσει τρόπους για την επίτευξή τους,

να αποκτήσει μια προοπτική προσωπική και επαγγελματική (Ρηγούτσου, 2005: 25).
Προτείνεται ο εκπαιδευτής στην έναρξη των μαθημάτων να αφιερώσει κάποιο χρόνο για να
ενημερώσει τους εκπαιδευόμενους φυλακισμένους αναφορικά με τις δυνατότητες
εκπαίδευση, εργασίας και την πρόσβαση στην υγεία, όπως παρέχονται στο πλαίσιο της
φυλακής: είναι, δίχως άλλο, σημαντικό να γνωρίζουν – αν δεν τα γνωρίζουν ήδη- τα
δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, έτσι ώστε να μπορέσουν να αναζητήσουν, αλλά και
να αξιοποιήσουν όλες τις δυνατότητες. Το κείμενο στο παράρτημα της ενότητας κρίνεται
σκόπιμο να μελετηθεί από τους εκπαιδευόμενους σε συνεργασία με τον εκπαιδευτή τους
για τη μέγιστη δυνατή κατανόηση και οριοθέτηση του πλαισίου της φυλακής και των
δεδομένων που υπάρχουν.
Σε ό,τι αφορά, τέλος, τον χρονικό προγραμματισμό της ενότητας, έχει υπολογιστεί στο
σύνολο των 25 προβλεπόμενων ωρών διδασκαλίας, να αφιερώνεται μια τρίωρη συνάντηση
ανά κεφάλαιο, έτσι ώστε οι εκπαιδευόμενοι κρατούμενοι να έχουν τη δυνατότητα να
εξοικειωθούν με κάποιες καινούριες έννοιες, να συμμετάσχουν δημιουργικά στις
βιωματικές ασκήσεις και τα παιχνίδια, όπως κάθε φορά προβλέπονται. Είναι σημαντικό ο
εκπαιδευτής να εξηγήσει τη φιλοσοφία της προσέγγισης, για να μπορέσουν όλοι μαζί ως
ομάδα και όπου χρειάζεται σε ατομικό επίπεδο να εμβαθύνουν στις έννοιες και
δραστηριότητες που προτείνονται. Για αυτόν τον λόγο κρίνεται σκόπιμη η ολοκλήρωση
όλων των ασκήσεων πρακτικής εφαρμογής, οι οποίες διατρέχουν την ενότητα.
63
Παράρτημα
I
Το νομικό πλαίσιο πρόσβασης στην εκπαίδευση, την εργασία
και την υγεία εντός φυλακής
Άρθρα από τον Σωφρονιστικό Κώδικα (ΦΕΚ Ά 291/24.12.1999)
Εκπαίδευση
Άρθρο 34 Οργάνωση της εκπαίδευσης
Όλοι οι κρατούμενοι έχουν το δικαίωμα στην εντός του καταστήματος εν γένει μόρφωση,
άθληση, πολιτιστικές δραστηριότητες και δημιουργική απασχόληση. Η ενασχόληση των
κρατουμένων με τις παραπάνω δραστηριότητες, η συμμετοχή και η συνεργασία τους σε
σχετικά προγράμματα και ιδίως σε εκείνα της επαγγελματικής κατάρτισης και εκπαίδευσης
συνεκτιμάται θετικά για τη χορήγηση ευεργετικών μέτρων.
Το Συμβούλιο Φυλακής αποφασίζει υστέρα από πρόταση του Κ.Ε.Σ.Φ. ή εισήγηση του
αρμόδιου φορέα για την οργάνωση μορφωτικών ή άλλων δραστηριοτήτων των
κρατουμένων. Το Συμβούλιο Φυλακής ενημερώνει τον Υπουργό Δικαιοσύνης, ο οποίος
εγκρίνει ή απορρίπτει την απόφαση αυτή μέσα σε 20 μέρες το αργότερο. Αν ο χρόνος αυτός
παρέλθει άπρακτος, η πιο πάνω απόφαση θεωρείται ότι έχει εγκριθεί. Για τον σχεδιασμό,
την οργάνωση και την πραγματοποίηση των παραπάνω δραστηριοτήτων μπορεί να
αποφασίζει και ο Υπουργός Δικαιοσύνης.
Με κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Δικαιοσύνης
ρυθμίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία επιλογής ή ορισμού, κατά προτεραιότητα με
απόσπαση ή μετάταξη, ενός Συμβούλου Εκπαίδευσης σε κάθε κατάστημα, έργο του οποίου
είναι ο σχεδιασμός και συντονισμός των παραπάνω προγραμμάτων (...).
Άρθρο 35 Εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση
1. Η εκπαίδευση των κρατουμένων αποβλέπει στην απόκτηση ή συμπλήρωση
εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, καθώς και στην επαγγελματική κατάρτισή τους.
2. Για τον σκοπό αυτό λειτουργεί μέσα στο κατάστημα, όπου είναι δυνατό, μονοθέσιο
δημοτικό σχολείο, υπαγόμενο στο ΥΠ.Ε.Π.Θ. και ρυθμιζόμενο από τις κείμενες διατάξεις
περί δημοσίων σχολείων. Το Συμβούλιο Φυλακής οργανώνει, με τη συνεργασία
αρμόδιων φορέων, προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, μαθητείας ή
εξειδίκευσης.
64
3. Οι παρεχόμενοι τίτλοι σπουδών είναι ισότιμοι με τους αντίστοιχους των σχολών της
ίδιας βαθμίδας εκπαίδευσης, χωρίς να προκύπτει από το κείμενό τους ότι αποκτήθηκαν
σε κατάστημα κράτησης.
4. Ειδικά μέτρα λαμβάνονται για την εκπαίδευση των αλλοδαπών κρατουμένων, εφόσον
αυτό είναι εφικτό στο συγκεκριμένο κατάστημα.
5. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για τους νεαρούς κρατουμένους. Οι
αναλφάβητοι ενήλικες ενθαρρύνονται να παρακολουθούν μαθήματα πρωτοβάθμιας
εκπαίδευσης ή προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης ή επιμόρφωσης.
6. Όσοι έχουν συμπληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση μπορούν να συνεχίσουν τις
σπουδές στη δευτεροβάθμια ή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με εκπαιδευτικές άδειες,
συμφωνά με το άρθρο 58 του παρόντος.
7. Κατά το χρόνο της εκπαίδευσης οι εργασίες που ανατίθενται στον κρατούμενο είναι
κατά το δυνατό συναφείς με το αντικείμενο της εκπαίδευσης του.
8. Σε περίπτωση επιτυχούς αποπεράτωσης ολοκληρωμένου κύκλου σπουδών τρίμηνης
τουλάχιστον διάρκειας ο κρατούμενος δικαιούται να τύχει ευεργετικού υπολογισμού
ημερών ποινής, κατά τις προϋποθέσεις του άρθρου 46 του παρόντος.
9. Η εκπαίδευση των κρατουμένων δεν αναστέλλεται σε περίπτωση μεταγωγής ή
επιβολής πειθαρχικής ποινής, όταν τούτο είναι δυνατό. Αν επιβληθεί πειθαρχικός
περιορισμός κατά τη διάρκεια σπουδών του συγκεκριμένου κρατουμένου, η έκτιση του
μέτρου μπορεί να γίνει κατά τη διάρκεια των διακοπών ή αργιών.
Άρθρο 58 Εκπαιδευτικές άδειες
1. Η εκπαιδευτική άδεια χορηγείται για τη φοίτηση κρατουμένων σε σχολές όλων των
βαθμίδων της εκπαίδευσης, εφόσον στην περιοχή φοίτησης λειτουργεί αντίστοιχο προς
την κατηγορία στην οποία ανήκουν οι ενδιαφερόμενοι κατάστημα κράτησης. Η άδεια
χορηγείται από το Συμβούλιο του άρθρου 70 παράγραφος 1 του παρόντος με τις
προϋποθέσεις και κατά τη διαδικασία του άρθρου 55 παράγραφος 1 περίπτωση γ',
παράγραφοι 2 και 3 του παρόντος.
Για μεν τους υποδίκους απαιτείται και η σύμφωνη γνώμη του δικαστικού οργάνου που
διέταξε την προσωρινή κράτηση, για δε τους χρεοφειλέτες και η σύμφωνη γνώμη του
Προέδρου Πρωτοδικών του τόπου κράτησης. Η διάταξη του άρθρου 56 παράγραφος 3
του παρόντος εφαρμόζεται ανάλογα.
2. Δε χορηγείται εκπαιδευτική άδεια για σπουδές σε εκπαιδευτικό ίδρυμα κατώτερης
βαθμίδας από αυτό στο οποίο έχει ήδη σπουδάσει ο ενδιαφερόμενος.
65
3. Κατά τον χρόνο της εκπαιδευτικής άδειας ο κρατούμενος διαμένει στο παραπάνω
κατάστημα ή σε Κατάστημα ή Τμήμα Ημιελεύθερης Διαβίωσης. Στην απόφαση που
χορηγεί την άδεια ορίζονται οι αναγκαίες για την υλοποίησή της λεπτομέρειες και
προϋποθέσεις και ιδιαίτερα: α) το εκπαιδευτικό Ίδρυμα φοίτησης, β) οι ημέρες και οι
ώρες απουσίας του αδειούχου κατά τις ανάγκες του οικείου εκπαιδευτικού
προγράμματος, γ) η ολική ή μερική απαλλαγή του αδειούχου από υποχρεώσεις του
προγράμματος λειτουργίας του καταστήματος προς διευκόλυνση της μελέτης του.
4. Ειδικά στους σπουδαστές δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην οποία δεν είναι
υποχρεωτική η παρακολούθηση των μαθημάτων, μπορεί η χορηγούμενη εκπαιδευτική
άδεια απουσίας να περιορίζεται μόνο κατά τις περιόδους των εξετάσεων και μέχρι 15
ημέρες ανά εξεταστική περίοδο. Στις περιπτώσεις αυτές το αρμόδιο όργανο μπορεί
κατά παρέκκλιση των ορισμών της παραγράφου 2 του άρθρου 54 του παρόντος να
υπολογίσει μόνον ένα μέρος του χρόνου των αδειών ως χρόνο έκτισης της ποινής, αν
συντρέχει μία ή περισσότερες από τις προϋποθέσεις, που αναφέρονται στην επόμενη
παράγραφο, για την ανάκληση της εκπαιδευτικής αδείας, έστω κι αν αυτή δεν έγινε. Η
εκπαιδευτική άδεια λήγει με την ολοκλήρωση της φοίτησης του κρατουμένου. Με
απόφαση του αρμόδιου οργάνου, υστέρα από εισήγηση του κοινωνικού λειτουργού ή
του εγκληματολόγου, αν αυτό είναι δυνατό, η εκπαιδευτική άδεια μπορεί να ανακληθεί
αν: α) ο αδειούχος τιμωρηθεί για πειθαρχικά παραπτώματα των κατηγοριών Α' και Β'
του άρθρου 68 του παρόντος ή β) η συνέχιση της άδειας δημιουργεί σοβαρές υπόνοιες
για τέλεση νέων εγκλημάτων ή γ) ο κρατούμενος κάνει κακή χρήση της άδειας. Ως κακή
χρήση της άδειας θεωρείται ιδίως η πλημμελής παρακολούθηση ή η κακή επίδοση στις
σπουδές του.
5. Κρατούμενοι που κάνουν χρήση εκπαιδευτικής άδειας επιδοτούνται κατά τη διάρκειά
της από τα Κεφάλαια Εργασίας Κρατουμένων. Το ύψος της επιδότησης καθορίζεται με
κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Οικονομικών και καλύπτει τουλάχιστον
τα απολύτως αναγκαία έξοδά τους.
Εργασιακή κατάσταση κρατουμένων – Τμήμα α: εργασία και απασχόληση των
κρατουμένων
Άρθρο 38 Καθορισμός εργασίας και απασχόλησης
1. Η εργασία ή απασχόληση του κρατουμένου δεν έχει τιμωρητικό ή καταπιεστικό
χαρακτήρα. Η διοίκηση υποχρεούται να οργανώσει προγράμματα και να παρέχει θέσεις
66
εργασίας σύμφωνα με το άρθρο 39 παρ. 2 του παρόντος, με ιδιαίτερη μέριμνα για τις
γυναίκες.
2. Απαγορεύεται, έπειτα από γνωμάτευση του ιατρού του καταστήματος, η ανάληψη από
τον κρατούμενο εργασίας ή απασχόλησης που μπορεί βάσιμα να προκαλέσει σοβαρή
και μόνιμη βλάβη στην υγεία του.
3. Όσοι κρατούμενοι επιθυμούν, εντάσσονται σε προγράμματα επαγγελματικής
εκπαίδευσης, κατάρτισης, μαθητείας ή εξειδίκευσης, που βρίσκονται σε λειτουργία. Σε
κάθε κατάστημα λειτουργούν τουλάχιστον δύο τέτοια προγράμματα.
4. Το Συμβούλιο Εργασίας Κρατουμένων, σύμφωνα με την παράγραφο 3 του επόμενου
άρθρου, συνεργάζεται με αρμόδιους επαγγελματικούς ή άλλους φορείς της περιοχής
του καταστήματος ή άλλους παρεμφερείς κοινωνικούς φορείς για την επαγγελματική
εκπαίδευση, κατάρτιση, μαθητεία ή εξειδίκευση των κρατουμένων, την εξεύρεση
εργασίας και την ομαλή εκτέλεσή της.
5. Οι κρατούμενοι απασχολούνται σε βοηθητικές εργασίες ή υπηρεσίες για την
εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών του καταστήματος κράτησης και άλλων δημοσίων
κτιρίων ή χώρων, όπως εργασίες καθαριότητας, μαγειρείου, πλυντηρίου, καθαρισμού ή
μεταφοράς τροφίμων, κηπουρικές εργασίες κ.λπ.. Η ανάληψη των εργασιών αυτών
γίνεται για τουλάχιστον τρίμηνη διάρκεια, με δυνατότητα ανανέωσής της, κατά τα
οριζόμενα στην παράγραφο 4 του επόμενου άρθρου.
Άρθρο 39 Οργάνωση εργασίας και απασχόλησης μέσα στο κατάστημα
1. Στα καταστήματα κράτησης κάθε κατηγορίας οργανώνονται αγροτικές ή βιοτεχνικές
μονάδες εργασίας, κατά το δυνατόν ανάλογες με εκείνες που υπάρχουν έξω από αυτά
και προσαρμοσμένες στις απαιτήσεις της ελεύθερης αγοράς.
2. Η ανάθεση ή συνέχιση εκτέλεσης των εργασιών ή υπηρεσιών γίνεται κατά προτίμηση
σε κρατουμένους στους οποίους προσιδιάζουν οι εργασίες αυτές, όπως από άποψη
ηλικίας, φύλου, ικανοτήτων και οι οποίοι παρέχουν βάσιμα εχέγγυα ότι θα τις
επιτελούν με ευσυνειδησία και υπευθυνότητα.
3. Σε κάθε κατάστημα λειτουργεί Πενταμελές Συμβούλιο Εργασίας Κρατουμένων. Σε αυτό
μετέχουν με δικαίωμα ψήφου ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός, ως πρόεδρος, ο
διευθυντής του καταστήματος, ο αρχαιότερος κοινωνικός λειτουργός, ο αρχιφύλακας
και o γεωπόνος της αγροτικής μονάδας ή ο εποπτεύων τον χώρο εργασίας ή ο
προϊστάμενος τεχνικής υπηρεσίας της βιοτεχνικής μονάδας ή άλλος εξειδικευμένος
επιστήμονας. Οι αποφάσεις του Συμβουλίου λαμβάνονται έπειτα από ακρόαση των
67
ενδιαφερόμενων κρατουμένων και προσβάλλονται στο Δικαστήριο έκτισης Ποινών. Η
επιλογή, κατανομή και εποπτεία των κρατουμένων, ο προσδιορισμός του ωραρίου και
οι λοιποί όροι εργασίας και απασχόλησης για κάθε κρατούμενο γίνονται από το
Συμβούλιο Εργασίας Κρατουμένων.
4.
Ιδιαίτερα για τις βοηθητικές εργασίες συντάσσεται πίνακας αυτών που επιθυμούν να
τις εκτελούν και από αυτόν επιλέγονται εργαζόμενοι κατά χρονολογική σειρά υποβολής
αίτησής τους. Παράλειψη προηγούμενης χρονολογικά αίτησης αιτιολογείται ειδικά.
5. Οι κρατούμενοι μπορούν να εργάζονται για δικό τους λογαριασμό ή έπειτα από
παραγγελία του Δημοσίου ή φορέα του ευρύτερου δημόσιου τομέα ή ιδιώτη μέσα
στους χώρους κράτησής τους, έπειτα από συνεννόηση του εργοδότη με το Συμβούλιο
καταστήματος κράτησης, εφόσον δεν παραβιάζονται οι όροι ασφάλειας και εύρυθμης
λειτουργίας του καταστήματος.
6.
Το γενικό πλαίσιο των συναφών με τα παραπάνω θεμάτων καθορίζεται με απόφαση
του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μετά από
πρόταση του Ε.Σ.Σ.Π.Ε.Π.. Οι σχετικές ανά κατάστημα αποφάσεις του Συμβουλίου
Εργασίας κοινοποιούνται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων.
Εργασιακή κατάσταση κρατουμένων - Τμήμα β: ευεργετικός υπολογισμός ημερών ποινής
λόγω εργασίας
Άρθρο 44 Προϋποθέσεις και διαδικασία
1. Κρατούμενοι που παρέχουν εργασία οποιασδήποτε μορφής ή απασχολούνται σε
προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης ή κατάρτισης ή αποφοιτούν από
ολοκληρωμένους κύκλους σπουδών τυγχάνουν ευεργετικού υπολογισμού ημερών
ποινής μετά από πρόταση του Συμβουλίου Εργασίας Κρατουμένων και απόφαση του
αρμόδιου δικαστικού λειτουργού. Για τους μεταξύ αυτών υποδίκους, οι ημέρες που
έχουν υπολογισθεί ευεργετικά θα λαμβάνονται υπόψη, μόνο στην περίπτωση
καταδίκης τους, από την ημερομηνία έκδοσης της οριστικής καταδικαστικής απόφασης.
2. Ο ευεργετικός υπολογισμός για τους συμμετέχοντες στα προγράμματα συμβουλευτικής
υποστήριξης και απεξάρτησης γίνεται με βάση τις ημέρες συμμετοχής τους σε αυτά. Για
τα προγράμματα συμβουλευτικής υποστήριξης προϋπόθεση για να ισχύσει ο
ευεργετικός υπολογισμός της ποινής αποτελεί η ολοκλήρωση του προγράμματος, όπως
αυτή βεβαιώνεται από τον υπεύθυνο του προγράμματος. Για τα προγράμματα
απεξάρτησης (η ολοκλήρωση των οποίων μπορεί να έπεται της αποφυλάκισης) αρκεί η
68
βεβαίωση παρακολούθησης του υπευθύνου του τμήματος απεξάρτησης που αφορά
στο σύνολο των ημερών συμμετοχής του σε πρόγραμμα.
3. Οι γυναίκες που κρατούνται ενώ κυοφορούν και εργάζονται κανονικά κατά τους
πρώτους μήνες της κύησης και εν συνεχεία αναγκάζονται να διακόψουν την εργασία
τους, μπορούν να επωφεληθούν από την άδεια μητρότητας έναν μήνα πριν τον τοκετό
και δύο μήνες μετά, κατά την οποία θα εξακολουθεί να ισχύει ο ευεργετικός
υπολογισμός των ημερών της ποινής που προσφέρει εργασία.
4.
Για τις ειδικές κατηγορίες ασθενών κρατουμένων ισχύει το άρθρο 4 Ν.3904/2010.
5. Το μέτρο του ευεργετικού υπολογισμού ημερών ποινής καταδίκων και υποδίκων για
εργασία ή απασχόληση σε προγράμματα ή σπουδές, καθορίζεται ως ακολούθως:
(1) Κάθε ημέρα απασχόλησης υπολογίζεται ως δύο (2) ημέρες εκτιομένης ποινής στις
περιπτώσεις:
α) Πάσης φύσεως εργασίας, η οποία εκτελείται σε Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης ή
Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων. Για εργασία σε αγροτική ή κτηνοτροφική
μονάδα εφαρμόζονται οι διατάξεις του Προεδρικού Διατάγματος υπ’ αριθ. 342/7.12.2000
(ΦΕΚ Α296).
β) Τεχνικής εργασίας πάσης φύσεως, η οποία πραγματοποιείται σε εργαστήριο ή συνεργείο
Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης ή Αγροτικού Σωφρονιστικού Καταστήματος Ανηλίκων.
γ) Εργασίας, η οποία εκτελείται σε υφαντουργείο ή ραφείο ή τυπογραφείο ή βιβλιοδετείο ή
φακελοποιείο ή αρτοποιείο ή στρωματοποιείο οποιουδήποτε καταστήματος κράτησης ή
Αγροτικού Σωφρονιστικού Καταστήματος Ανηλίκων ή Ειδικού Καταστήματος Κράτησης
Νέων.
δ) Εργασίας μάγειρα, βοηθού μάγειρα, ζαχαροπλάστη ή βοηθού ζαχαροπλάστη, η οποία
εκτελείται για Παρασκευή συσσιτίου κρατουμένων ή παραγωγή γλυκισμάτων σε
οποιοδήποτε κατάστημα κράτησης ή Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων ή Ειδικό
Κατάστημα Κράτησης Νέων.
ε) Εργασίας οικοδόμου, σιδηρουργού, ξυλουργού, βοηθού υδραυλικού, βοηθού
ηλεκτρολόγου, ελαιοχρωματιστή, συντηρητού κτιρίου, νοσοκόμου ή βοηθού νοσοκόμου η
οποία πραγματοποιείται σε οποιοδήποτε κατάστημα κράτησης ή Αγροτικό Σωφρονιστικό
Κατάστημα Ανηλίκων ή Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων.
στ) Συμμετοχής σε προγράμματα εκπαίδευσης τρίμηνης τουλάχιστον διάρκειας ή
επαγγελματικής κατάρτισης, τα οποία πραγματοποιούνται σε Αγροτικό κατάστημα
κράτησης ή Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων ή Ειδικό Κατάστημα Κράτησης
69
Νέων, με ή χωρίς παραγωγική διαδικασία, καθώς και συμμετοχής σε αντίστοιχα
προγράμματα με παραγωγική διαδικασία, τα οποία πραγματοποιούνται σε κατάστημα
κράτησης εκτός από τα Αγροτικά καταστήματα κράτησης τα Αγροτικά Σωφρονιστικά
Καταστήματα Ανηλίκων και τα Ειδικά Καταστήματα Κράτησης Νέων.
ζ) Συμμετοχής σε προγράμματα εκπαίδευσης τρίμηνης τουλάχιστον διάρκειας ή
επαγγελματικής κατάρτισης σε παραγωγικά εργαστήρια του Κλειστού Καταστήματος
Κράτησης Γυναικών Κορυδαλλού.
η) Φοίτησης των κατά την έννοια του άρθρου 12 Ν.2776/1999 νεαρών κρατουμένων καθ’
όλη τη διάρκεια του διδακτικού έτους, μη εξαιρουμένων των αργιών και των διακοπών, σε
σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, καθώς και σε
Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης.
θ) Όσοι πάσχουν από ημιπληγία ή παραπληγία, σκλήρυνση κατά πλάκας ή έχουν υποβληθεί
σε επέμβαση μεταμόσχευσης καρδιάς, ήπατος, νεφρού ή μυελού ή πάσχουν από λοίμωξη
HIV, ή πάσχουν από κακοήθη νεοπλάσματα ή από νεφρική ανεπάρκεια για την οποία
γίνεται τακτική αιμοκάθαρση και από φυματίωση κατά τη διάρκεια της θεραπείας της. Το
ίδιο ισχύει και α) για κάθε πάθηση που το διαπιστωμένο από υγειονομική επιτροπή
ποσοστό αναπηρίας είναι 80% και άνω, β) για τις κρατούμενες μητέρες για όσο διάστημα
έχουν μαζί τους τα ανήλικα τέκνα τους. Στις περιπτώσεις αυτές τον ευεργετικό υπολογισμό
επικυρώνει ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός μετά από αίτηση του κρατουμένου και
πρόταση του Συμβουλίου Εργασίας Κρατουμένων.
(2) Κάθε ημέρα απασχόλησης υπολογίζεται ως μία και τρία τέταρτα (1 και ¾) ημέρες
εκτισμένης ποινής στις περιπτώσεις:
α) εργασίας πάσης φύσεως, πλην των αναφερομένων στο εδαφ. (1) αυτής της
παραγράφου, η οποία πραγματοποιείται σε εργαστήριο ή συνεργείο φυλακής ή Ειδικού
Καταστήματος Κράτησης Νέων.
β) Εργασίας καθαριστού, κουρέα, βοηθού αποθηκάριου, πλύντου, καθώς και κάθε φύσεως
τεχνικής εργασίας πλην των αναφερομένων στο εδάφ. (1) αυτής της παραγράφου, η οποία
εκτελείται σε οποιοδήποτε κατάστημα κράτησης ή Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων.
γ) Εργασίας αγγελιοφόρου, τραπεζοκόμου, καθώς και εργασίας σε καφενείο ή πρατήριο
οποιοσδήποτε κατάστημα κράτησης ή Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων.
δ) Συμμετοχής σε επιμορφωτικά η εκπαιδευτικά προγράμματα τρίμηνης τουλάχιστον
διάρκειας ή σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης χωρίς παραγωγική διαδικασία,
70
πλην των αναφερομένων στο εδάφ. (1.) αυτής της παραγράφου, που πραγματοποιούνται
σε οποιοδήποτε κατάστημα κράτησης.
ε) Φοίτησης ενηλίκων κρατουμένων σε Σχολεία και Εκπαιδευτικά Ιδρύματα όλων των
βαθμίδων της εκπαίδευσης καθώς και σε Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης.
(3) Κάθε ημέρα απασχόλησης υπολογίζεται ως μία και μισή (1 και ½) ημέρα εκτιομένης
ποινής στην περίπτωση βοηθητικής εργασίας πάσης φύσεως, πλην των αναφερομένων στα
εδάφ. (1) και (2) αυτής της παραγράφου 6. Με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται με
πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ύστερα
από γνώμη του Ε.Σ.Σ.Π.Ε.Π. καθορίζονται οι ειδικότερες ρυθμίσεις του ευεργετικού
υπολογισμού ημερών ποινής για καταδίκους και υποδίκους.
6. Στις περιπτώσεις στ’, ζ, η’ της παραγράφου 5 (1), η προσμέτρηση του ευεργετικού
υπολογισμού γίνεται ανά μήνα ή τρίμηνο λειτουργίας του Σχολείου, έτσι ώστε να
αποφυλακίζονται ή να τυγχάνουν άλλων μέτρων όσοι τεκμηριώνουν το δικαίωμα.
7. Ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός μπορεί με αιτιολογημένη απόφασή του: α) να μην
επιτρέψει τον ευεργετικό υπολογισμό των ημερών ποινής λόγω εργασίας των τριών
τελευταίων μηνών εν όλω ή εν μέρει, αν ο κρατούμενος τιμωρήθηκε πειθαρχικά κατά
τη διάρκεια του αντίστοιχου χρονικού διαστήματος, κατά τα προβλεπόμενα από το
άρθρο 67 του παρόντος κώδικα ή β) να ανακαλέσει εν όλω ή εν μέρει προηγούμενες
αποφάσεις του για ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής, οι οποίες εκδόθηκαν μέσα
στους προηγούμενους έξι μήνες, αν ο κρατούμενος τιμωρήθηκε πειθαρχικά. Τα
παραπάνω ισχύουν και για τις ειδικές περιπτώσεις του άρθρου 4 Ν.3904/2010. Κατά
των αποφάσεων αυτών επιτρέπεται προσφυγή στο δικαστήριο έκτισης ποινών μέσα σε
δέκα ημέρες από την κοινοποίηση σε αυτόν της απόφασης.
Υγειονομική περίθαλψη κρατουμένων
Άρθρο 27 Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη
1. Οι κρατούμενοι δικαιούνται φροντίδας για την σωματική και ψυχική υγεία τους. Η
διεύθυνση εξασφαλίζει στους κρατουμένους ιατρική, οδοντιατρική και φαρμακευτική
περίθαλψη επιπέδου ανάλογου με αυτό του λοιπού πληθυσμού. Η περίθαλψη των
κρατουμένων περιλαμβάνει, τουλάχιστον, την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία
κάθε ασθένειας και την αποτροπή επιδείνωσης ή την αποκατάσταση της υγείας του
κρατουμένου. Η δαπάνη καλύπτεται από το κράτος ή και από τον ασφαλιστικό φορέα
του κρατούμενου.
71
2. Ειδική μέριμνα λαμβάνεται για την πρόληψη και την αποτροπή της αυτοκτονίας των
κρατουμένων, την προστασία της ψυχικής τους υγείας και την απεξάρτηση των
εξαρτημένων από ουσίες.
3.
Κάθε κρατούμενος εξετάζεται από τον ιατρό του καταστήματος κατά την εισαγωγή του
και εφεξής αvά εξάμηνο, μπορεί δε οποτεδήποτε να ζητήσει να εξεταστεί από τον ιατρό
του καταστήματος ή και από ιατρό της επιλογής του. Σε περίπτωση χρονίων παθήσεων
δικαιούται να ζητήσει να τον παρακολουθεί ο θεράπων ιατρός του, με παρουσία του
ιατρού του καταστήματος. Η δαπάνη για τον ιατρό επιλογής του κρατουμένου βαρύνει
τον ίδιο.
4. Αν σε συγκεκριμένο κατάστημα δεν υπηρετεί μόνιμο υγειονομικό προσωπικό, οι
ανάγκες καλύπτονται σε 24ωρη βάση με επισκέψεις εξωτερικών ιατρών και
νοσηλευτών, που καλούνται από τον διευθυντή του καταστήματος και αμείβονται κατ'
επίσκεψη από αυτόν, ή από τον Ιατρό υπηρεσίας υπαίθρου ή από τοπικό κέντρο
υγείας. Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβάνεται για τη μόνιμη παρουσία γυναικολόγου στα
καταστήματα κράτησης γυναικών. Το ύψος της αμοιβής των παραπάνω καθορίζεται με
κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών, Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και
Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ύστερα από γνώμη του
Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου.
5. Σε περίπτωση κατά την οποία δεν εξευρίσκεται ιατρός κατά τις προηγούμενες
διατάξεις, ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός, ύστερα από πρόταση του διευθυντή του
καταστήματος, καλεί τον κατάλληλο κατά ειδικότητα ιατρό από πίνακα επισκεπτών
ιατρών και νοσηλευτών κατά ειδικότητες να προσέλθει εντός 24 ωρών. Ο πίνακας
αυτός περιλαμβάνει πρόσωπα που διαμένουν στην έδρα του καταστήματος και κατά
προτίμηση αυτούς που υπηρετούν σε υπηρεσίες του δημόσιου τομέα. Οι διατάξεις των
άρθρων 185 επόμενα του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας εφαρμόζονται ανάλογα.
6. Σε περίπτωση διαφωνίας του ιατρού του καταστήματος με τη διάγνωση ή τον τρόπο
θεραπείας που προτείνει ο ιατρός επιλογής του κρατουμένου, καλείται ο τοπικά
αρμόδιος ιατροδικαστής ή ιατρός από τον πίνακα της προηγούμενης παραγράφου και
ακολουθείται η διαδικασία του άρθρου 30 του παρόντος.
7. Σε περίπτωση σοβαρής ασθένειας ή θανάτου του κρατουμένου ενημερώνονται άμεσα
οι οικείοι του ή τα κατά δήλωση πρόσωπα εμπιστοσύνης του.
72
Άρθρο 28 - Ατομικό Δελτίο υγείας και Μητρώο Ιατρικών Εξετάσεων
1. Για κάθε κρατούμενο τηρείται ατομικό δελτίο υγείας, στο οποίο καταχωρίζονται
στοιχεία ιατρικού ενδιαφέροντος, όπως ο χρόνος διενέργειας κάθε ιατρικής εξέτασης, η
σχετική διάγνωση, η
θεραπευτική
αγωγή
που
συστήθηκε, καθώς
και το
ονοματεπώνυμο, η ειδικότητα και η υπογραφή του ιατρού που εξέτασε τον
κρατούμενο. Το δελτίο αυτό φυλάσσεται στο αρχείο του ιατρείου και συνοδεύει τον
κρατούμενο σε κάθε μεταγωγή του.
2. Σε κάθε κατάστημα τηρείται μητρώο ιατρικών εξετάσεων κρατουμένων, στο οποίο
αναγράφονται o χρόνος εξέτασης, η αγωγή που συστήθηκε και τα χορηγούμενα
φάρμακα.
3.
Γνώση του περιεχομένου του παραπάνω δελτίου και μητρώου λαμβάνουν μόνον ο
κρατούμενος ή o νόμιμος εκπρόσωπός του, ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός και τα
λοιπά αρμόδια όργανα του καταστήματος, κάθε φορά που για τη λήψη της
συγκεκριμένης απόφασης εξετάζεται η υγεία του κρατουμένου. Η χρήση προσωπικών ή
άλλων στοιχείων κρατουμένου από άλλους κρατούμενους απαγορεύεται.
II
Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ)1
Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας παρέχουν τη δυνατότητα σε ενήλικες, 18 ετών και άνω, που
δεν έχουν ολοκληρώσει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, να συνεχίσουν τις
σπουδές τους και να αποκτήσουν τίτλο ισότιμο με το απολυτήριο του Γυμνασίου (νόμος
2525/97). Η διάρκεια της φοίτησης είναι 18 μήνες (δύο σχολικά έτη) και οι ώρες
διδασκαλίας 25 την εβδομάδα. Τα μαθήματα γίνονται απογευματινές ώρες από Δευτέρα
έως Παρασκευή, και στα ΣΔΕ που λειτουργούν εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων,
απογευματινές. Το πρόγραμμα των ΣΔΕ ξεκίνησε στην Ελλάδα το 2000 με τη λειτουργία του
πρώτου ΣΔΕ στο Περιστέρι, και στηρίχτηκε σε τρεις βασικές αρχές:
1. Ευέλικτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προσαρμόζεται στις ικανότητες και στις
ανάγκες των εκπαιδευομένων εξασφαλίζοντας έτσι την ενεργό συμμετοχή τους
2. Υποστήριξη των εκπαιδευομένων, όπου και όταν το χρειάζονται
3. Εκπαιδευτικό προσωπικό και συμβουλευτικές υπηρεσίες που είναι σε θέση να
ανταποκρίνονται στην πολυπλοκότητα των καθηκόντων τα οποία αναλαμβάνουν
Οι πληροφορίες για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες της Γενικής
Γραμματείας Διά Βίου Μάθησης (http://www.gsae.edu.gr) και Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας
Κορυδαλλού (http://sde-koryd.att.sch.gr/school.html).
1
73
Από το 2000 μέχρι σήμερα ιδρύθηκαν 58 ΣΔΕ σε όλη τη χώρα, όπως και αρκετά
παραρτήματα (τμήματα εκτός έδρας). Οκτώ Σχολεία λειτουργούν μέσα σε σωφρονιστικά
καταστήματα, συγκεκριμένα στα καταστήματα κράτησης Κορυδαλλού, Διαβατών
Θεσσαλονίκης, Γυναικών στο Κατάστημα Κράτησης Θεσ/νίκης, Λάρισας, Πάτρας, Δομοκού,
Τρικάλων και Γυναικών Ελεώνα Θηβών.
Ένα μεγάλο ποσοστό των αποφοίτων των ΣΔΕ συνεχίζει στην επόμενη βαθμίδα
εκπαίδευσης (ΕΠΑΛ, Γενικό Λύκειο) και μερικοί έχουν προχωρήσει στο Πανεπιστήμιο. Η
εμπειρία τους από τη συνέχιση των σπουδών τους στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα,
καθώς και οι επιδόσεις τους μαρτυρούν ότι αυτό που κέρδισαν στο Σχολείο Δεύτερης
Ευκαιρίας είναι ότι έχουν μάθει πώς να μαθαίνουν.
Οι κύριοι στόχοι των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας είναι οι εξής:
 να ολοκληρώσουν οι ενήλικες την υποχρεωτική εκπαίδευση,
 να συνδεθούν με τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης,
 να αποκτήσουν σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες,
 να ενισχύσουν την προσωπικότητά τους ανακτώντας την αυτοεκτίμηση και την
αυτοπεποίθησή τους,
 να ενταχθούν στην αγορά εργασίας ή να βελτιώσουν τη θέση τους στον χώρο της
δουλειάς τους.
Το πρόγραμμα σπουδών είναι ευέλικτο και ανοικτό επιτρέποντας να επαναπροσδιορίζονται
συνεχώς οι στόχοι και να τροποποιείται το περιεχόμενο, ώστε να προσαρμόζεται στις
ανάγκες των εκπαιδευομένων. Οι μέθοδοι διδασκαλίας είναι καινοτόμοι και επιτρέπουν τη
βιωματική προσέγγιση της γνώσης, την ομαδοσυνεργατική μάθηση και τις διαθεματικές
προσεγγίσεις.
Στο Σχολείο αυτό οι εκπαιδευόμενοι δεν αποκτούν μόνο γνώσεις αλλά και κοινωνικές
δεξιότητες, όπως αυτές της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της επίλυσης προβλημάτων
κλπ. Επίσης υποστηρίζονται στη μαθησιακή τους πορεία από τις συμβουλευτικές υπηρεσίες
του ΣΔΕ, έναν καινοτόμο θεσμό που περιλαμβάνει έναν σύμβουλο ψυχολόγο και έναν
σύμβουλο σταδιοδρομίας για κάθε Σχολείο.
Τα μαθήματα που διδάσκονται είναι:

Ελληνική Γλώσσα (3 ώρες την εβδομάδα)

Μαθηματικά (3 ώρες την εβδομάδα)

Αγγλική Γλώσσα (3 ώρες την εβδομάδα)
74

Πληροφορική (3 ώρες την εβδομάδα)

Κοινωνική Εκπαίδευση (3 ώρες την εβδομάδα)

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (2 ώρες την εβδομάδα)

Φυσικές Επιστήμες (2 ώρες την εβδομάδα)

Πολιτισμική – Αισθητική αγωγή (1 ώρα την εβδομάδα)

Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας (1 ώρα την εβδομάδα)

Διαθεματικά εργαστήρια (projects) (3 ώρες την εβδομάδα)
Το εκπαιδευτικό περιεχόμενο ανταποκρίνεται στις τρέχουσες κοινωνικές και οικονομικές
προτεραιότητες και στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Το περιεχόμενο του προγράμματος
περιλαμβάνει:

Βασικές δεξιότητες (ανάγνωση, γραφή, μαθηματικό λογισμό)

Κοινωνικές δεξιότητες (ομαδική εργασία, επικοινωνία)

Κοινωνική και πολιτισμική εκπαίδευση

Προετοιμασία για την επαγγελματική ζωή
Το ωρολόγιο πρόγραμμα των ΣΔΕ συνδυάζει τις ακόλουθες εκπαιδευτικές δραστηριότητες,
οι οποίες είναι υποχρεωτικές για όλους τους εκπαιδευτές:

Διδασκαλία στην τάξη

Διαθεματική διδασκαλία

Εργαστήρια (ενισχυτική διδασκαλία, όπου χρειάζεται, και ζώνη ελεύθερων
επιλογών, όπου οι εκπαιδευτές οργανώνουν σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα των
εκπαιδευομένων εργαστήρια σε διάφορους γνωστικούς τομείς)

Διδασκαλία με τη μέθοδο του project

Έμφαση δίνεται στην απόκτηση βασικών προσόντων και στην ανάπτυξη
προσωπικών δεξιοτήτων. Η απόκτηση γενικών γνώσεων, η χρήση των νέων
τεχνολογιών, η εκμάθηση ξένης γλώσσας, η συμβουλευτική σε θέματα
επαγγελματικού προσανατολισμού βελτιώνουν σημαντικά τις δυνατότητες
πρόσβασης στην αγορά εργασίας.
75
Βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση

Boyatzis, R. E. & Oosten, E. V. (2003). A leadership imperative: Building the emotionally
intelligent organization. Ivey Business Journal, 67, Issue 3, 1.

Brennan, J., Johnston, B., Little, B. Shah, T. and A. Woodley. (2001). The employment of
UK graduates: comparisons with Europe and Japan, Bristol: HEFCE.

Cannon, Walter. (1932). Wisdom of the Body. United States: W.W. Norton & Company.

Doran, G. T. (1981). There's a S.M.A.R.T. way to write management's goals and
objectives. Management Review, 70, Issue 11 (AMA FORUM), 3.

Luft, J. & Ingham, H. (1955). The Johari window, a graphic model of interpersonal
awareness. Proceedings of the western training laboratory in-group development. Los
Angeles: UCLA.

Luttrell, C. & Quiroz, S. (2009). Understanding and Operationalizing Empowerment.
Διαθέσιμο
στο
http://www.odi.org.uk/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-
opinion-files/5500.pdf

Mayer, J.D. & Salovey, P. (1997). What is emotional Intelligence? In P. Salovey & D. J
Sluyter (Eds), Emotional Development and Emotional Intelligence. New York, Basic
Books.

Mǿrch, S., Stadler, B. (2003). Competence and employability, in López Blasco, A.,
Walther, A., McNeish, W. (Εds), Young people and contradictions of inclusion. Policy
Press: Bristol, 205-22.

Page, N. and Czuba, C. (1999). Empowerment: What is It?.Journal of Extension 37 (5), 16.

Selye, H. (1976). Stress in Health and Disease, Reading, Mass.: Butterworths.

Tuckman, Bruce W. & Jensen, Mary Ann C. (1977). Stages of small group development
revisited, Group and Organizational Studies, 2, 419- 427.

Tuckman, Bruce W. (1965). Developmental sequence in small groups. Psychological
Bulletin, 63, 384-399. The article was reprinted in Group Facilitation: A Research and
Applications Journal? Number 3, spring 2001 and is available as a Word document:
http://dennislearningcenter.osu.edu/references/GROUP%20DEV%20ARTICLE.doc.
76

Womack, Deanna F. (1988). Assessing the Thomas – Kilmann Conflict Mode Survey.
Management Communication Quarterly, 1, no 3, 321.
Ελληνόγλωσση

Αναγνωστοπούλου, Κ. & Χατζηνικήτα, Β. (2007). Επίλυση Προβλήματος: Θεωρητικό
πλαίσιο και τύπος προβλημάτων. Στο: Κουλαϊδής Β. (Επιμ.) Σύγχρονες Διδακτικές
Προσεγγίσεις για την Ανάπτυξη Κριτικής - Δημιουργικής Σκέψης. Αθήνα: Ο.ΕΠ.ΕΚ.
Διαθέσιμο στο http://www.oepek.gr/download/Sygxrones_Didaktikes_A.pdf

Goleman, D. (1998). Η συναισθηματική νοημοσύνη: Γιατί το «ΕQ» είναι πιο σημαντικό
από το «IQ». Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Goleman, D., Boyatzis, R. &McKee, A. (2002). Η δύναμη της συναισθηματικής
νοημοσύνης στη διοίκηση οργανισμών. Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Καράκιζα, Τ., Κολοκοτρώνης, Δ., Θεοφανέλλης, Τ. (2011). Εκπαιδευτικό Συμβόλαιο:
Προώθηση της Συμμετοχής των Μαθητών στη Διαμόρφωση και Εφαρμογή των
Κανόνων της Σχολικής Τάξης. Παιδαγωγικά Ρεύματα στο Αιγαίο, Διεθνής περιοδική
έκδοση
παιδαγωγικών
προβληματισμών,
5,
4.Διαθέσιμο
στο
http://www.rhodes.aegean.gr/ptde/revmata/issue5/KARAKIZA.pdf

Κατσαρός, Ι. (2008). Οργάνωση και διοίκηση της Εκπαίδευσης. Αθήνα: Παιδαγωγικό
Ινστιτούτο.

Κόκκος, Α. (2005β). Η εναρκτήρια συνάντηση στο Κόκκος Α. (επιμ.) Πρόγραμμα
Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών: Εκπαιδευτικό Υλικό για τους Εκπαιδευτές – Θεωρίες
Κατάρτισης, Τόμος Ι. Αθήνα: ΕΚΕΠΙΣ.

Παπατζανάκη, Ευ., Πυκνή, Μ., Σερέτη, Π. (2010). Ειδικά Προγράμματα, Συμβουλευτική
Κρατούμενων. Αθήνα: ΙΔΕΚΕ. ΥΠΕΠΘ, ΕΠΕΑΕΚ 2, Μέτρο 1.1. ενέργεια 1.1.2., Πράξη
1.1.2Β. Διαθέσιμο στο http://repository.edulll.gr/130

Ρηγούτσου, Ε. (2005). Συμβουλευτική Κρατούμενων. Αθήνα: ΙΔΕΚΕ. ΥΠΕΠΘ, ΕΠΕΑΕΚ 2,
Μέτρο 1.1. ενέργεια 1.1.2., Πράξη 1.1.2Β. Διαθέσιμο στο http://repository.edulll.gr/132

Χατζηθεοχάρους, Π., σε συνεργασία με Νικολοπούλου, Β., Γιοβάννη, Ελ. (2010). Από το
Εκπαιδευτικό Υλικό για την Επιμόρφωση των Εκπαιδευτικών των ΣΔΕ, Αθήνα:
Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ. – ΓΓΔΒΜ – ΙΔΕΚΕ.
77

Σάββατο 16και Κυριακή 17 Μαρτίου 2013 Εργαστήριο Systemic

εκδοση 2 ιανουαριου 2014

Δομές Κοινωνικής Υποστήριξης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στην

Ο Σκοπός και η Άσκηση του Διαλογισμού

Αγγλικά για τον Τουρισμό (Α2)

Σιδηρόπουλος_Εκπαίδευση Ενηλίκων.pdf

αρχεια εκπαιδευτικου υλικου και λογισμικου ειδικης αγωγης και εκπαιδ

κυπριακη δημοκρατια - Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως

Το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων της Κύπρου

Presentation Webinar.pdf

ISO 9001:2008

Το ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

(PDF, 226KB)

Τεύχος 3

ISO 9001 – ISO 22000 – ISO 14001 – ISO 50001 – OHSAS 18001

Αρχείο PDF - γεφυρες απασχολησης

"Άτυπα δίκτυα επικοινωνίας: η χαρτογράφηση και η συμβολή τους στου