Επιστημονική Ημερίδα
Μετανάστριες &
Απασχόληση στην
Ελλάδα:
Προοπτικές προς μία
Συνεκτική Κοινωνία
Αθήνα, 2 Νοεμβρίου 2010
Απομαγνητοφωνημένα πρακτικά Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης
Απομαγνητοφωνημένα πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας
Μετανάστριες & Απασχόληση στην Ελλάδα:
Προοπτικές προς μία Συνεκτική Κοινωνία
Αθήνα, 2 Νοεμβρίου 2010
[Κασέτα 1 Πλευρά Α]
Χαιρετισμοί
Συντονίστρια: Κυρίες και κύριοι, καλημέρα σας. Εκ μέρους της ∆ιοίκησης του Εθνικού Κέντρου
Κοινωνικής Αλληλεγγύης και των εργαζομένων της, σας καλωσορίζουμε στην Επιστημονική
Ημερίδα με θέμα «Μετανάστριες και απασχόληση στην Ελλάδα: Προοπτικές προς μια συνεκτική
κοινωνία». Θα ακολουθήσει ένα σύντομο αφιέρωμα με θέμα τη μετανάστευση, επιμέλεια του κυρίου
Παναγιώτη Ναρλή.
Παρακαλώ πολύ τον Πρόεδρο του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης κύριο Παναγιώτη
Αλτάνη να απευθύνει χαιρετισμό.
Παναγιώτης Αλτάνης:
Καλή σας ημέρα.
Κυρία Γενική Γραμματέας Ισότητας, κύριε Γενικέ
Γραμματέα του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, κύριοι εκπρόσωποι συλλογικών
Φορέων και Οργανισμών, αγαπητοί συνάδελφοι και συνεργάτες με πολύ χαρά βρισκόμαστε σήμερα
μαζί για ένα ζήτημα που ευαισθητοποιεί πάρα πολύ την ελληνική κοινωνία από πολλές διαστάσεις,
και ταυτόχρονα για ένα θέμα που έχει και εσωτερικά της τη διαφυλετικότητα και που αναζητούμε
πώς θα στηρίξουμε, με πολύ ανθρωποκεντρικό στίγμα, όλο αυτό το ζήτημα από την πλευρά μας.
Το ΕΚΚΑ είναι ένας φορέας που δραστηριοποιείται να απαντήσει στον ανθρώπινο πόνο και στην
ανθρώπινη ανάγκη, δραστηριοποιείται συντονίζοντας, στηρίζοντας και προσφέροντας φροντίδα σε
αυτούς που βρίσκονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Είμαστε πολύ χαρούμενοι που το
Υπουργείο Εργασίας και η Ευρωπαϊκή Ένωση μας εμπιστεύτηκαν να υλοποιήσουμε αυτό το
πρόγραμμα, το οποίο με πολύ μεράκι και πολλή ευθύνη υλοποιούν τα στελέχη του ΕΚΚΑ ολόκληρη
τη χρονιά.
Βρισκόμαστε στο τέλος και είμαστε πολύ χαρούμενοι που μπορέσαμε να είμαστε
χρήσιμοι για την ελληνική κοινωνία και για τους ανθρώπους που ζουν καθημερινά, πολύ σημαντικά,
προβλήματα επιβίωσης και ένταξης.
2
Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, που δραστηριοποιείται στο χώρο της κοινωνικής
αρωγής, από την αρχή έχει εντοπίσει τις ομάδες οι οποίες είναι ευάλωτες και θέλουν άμεση
φροντίδα όταν αντιμετωπίζουν κρίση. ∆εν είναι τυχαίο ότι ξεχώρισε ως πλέον ευάλωτες ομάδες τις
γυναίκες και τα παιδιά.
∆εν είναι τυχαίο ότι αυτή τη στιγμή οι περισσότερες δραστηριότητες
παροχής υπηρεσιών επείγουσας φροντίδας απευθύνονται σε γυναίκες θύματα βίας, trafficking,
εμπορίας, μαζί και τα παιδιά τους.
Έχουμε αναπτύξει μια έντονη συνεργασία με όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στα
αντίστοιχα θέματα και προέρχονται από τα άλλα Υπουργεία ή μέσα από το ∆ίκτυο Κοινωνικής
Φροντίδας. Ελπίζουμε ότι σύντομα θα μπορέσουμε να υλοποιήσουμε και το πρόγραμμα το οποίο
έχουμε υποβάλλει, σαν μία ένταξη που αφορά τους διαπολιτισμικούς μεσολαβητές του χώρου της
υγείας, όπου με δέκα Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις έχουμε κάνει έναν καταπληκτικό σχεδιασμό για
να δημιουργήσουμε ένα δίκτυο και να κεφαλαιοποιήσουμε αυτή την εμπειρία, όπως επίσης
συμμετέχουμε στη διαβούλευση του Υπουργείου Εσωτερικών και του Υπουργείου Εργασίας σχετικά
με το Ταμείο Κοινωνικής Ένταξης, όπως έχουμε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας για
θέματα συμβουλευτικής και αρωγής σε γυναίκες που έχουν δεχθεί κακοποίηση. Ευελπιστούμε ότι
και με άλλα προγράμματα που έχουμε σχεδιάσει, και ευελπιστούμε ότι θα ενταχθούν στο ΕΣΠΑ, θα
μπορέσουμε να πετύχουμε υψηλότερου επιπέδου συντονισμό, διασύνδεση και καλύτερη παροχή
πληροφοριών και υπηρεσιών στους πολίτες που έχουν ανάγκη.
Με την ευκαιρία αυτή θέλω να ευχαριστήσω όλα τα στελέχη του Εθνικού Οργανισμού Κοινωνικής
Αλληλεγγύης για το μεράκι τους, για την προσπάθειά τους και για το με πόση αγάπη έχουν
αγκαλιάσει αυτές τις δράσεις ξεπερνώντας τα υπηρεσιακά όρια και δίνοντας πραγματικά από τον
εαυτό τους το καλύτερο. Όπως να ευχαριστήσω όλους εσάς, που μας τιμάτε με την παρουσία σας
αλλά και με τη συμμετοχή σας που δείχνει την ευαισθητοποίηση πάνω σε ένα πολύ ζωτικό ζήτημα
της *** μας κοινωνίας.
Εύχομαι καλή συνέχεια στη δράση όλων και καλή συνεργασία στη σημερινή μας δουλειά.
Συντονίστρια:
Ευχαριστούμε πολύ τον κύριο Πρόεδρο και τώρα παρακαλώ τον κύριο Carlos
Martin Ruiz de Gordejuela, εκπρόσωπο τύπου της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
στην Ελλάδα να ανέβει στο βήμα.
Carlos Martin Ruiz de Gordejuela: Ευχαριστώ και συγνώμη για το δύσκολο όνομά μου. Κύριε
Γενικέ Γραμματέα, κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι, θέλω να ευχαριστήσω εκ μέρους της
Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής
Αλληλεγγύης για την πρόσκληση να απευθύνω σήμερα χαιρετισμό σε αυτήν την εκδήλωση. Είναι
αξιέπαινη η πρωτοβουλία για μια τέτοια Ημερίδα, για την προώθηση της αρχής της ίσης
μεταχείρισης και την καταπολέμηση των διακρίσεων που γίνονται σε βάρος των μεταναστριών
στους χώρους εργασίας.
3
Στην Ευρώπη του σήμερα υπάρχει μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι τα δημογραφικά στοιχεία
αλλάζουν, καθώς ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης γερνάει ραγδαία και το εργατικό δυναμικό
της συρρικνώνεται. Για να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης
σχετικά με την αύξηση της απασχόλησης και τη βελτίωση της παραγωγικότητας, θα χρειαστεί
καλύτερη διαχείριση της μεταναστευτικής εισροής, καθώς και μεγαλύτερη επένδυση στους
ανθρώπινους πόρους, στα προσόντα και στις δεξιότητες.
Μαζί μπορούμε να βελτιώσουμε την
κινητικότητα του εργατικού δυναμικού εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ παράλληλα η
μετανάστευση θα παίξει σημαντικό ρόλο στην άμβλυνση των συνεπειών της γήρανσης του
πληθυσμού και θα βοηθήσει την Ευρώπη να αντιμετωπίσει την έλλειψη εργατικού δυναμικού και
δεξιοτήτων.
Τα ζητήματα που συνδέονται με την επιτυχή ένταξη των μεταναστών στην αγορά
εργασίας, εξετάζονται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ανάπτυξη και την
απασχόληση, δηλαδή η λεγόμενη «Στρατηγική Ευρώπη 2020».
Τα εθνικά μεταρρυθμιστικά
προγράμματα που υποβάλλονται από τα κράτη-μέλη επιβεβαιώνουν ότι η ένταξη στην αγορά
εργασίας των μεταναστών συγκαταλέγεται μεταξύ των κύριων προκλήσεων της πολιτικής σε πολλές
χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σχετικά με τις διακρίσεις στο χώρο εργασίας, πρέπει να πούμε ότι η καταπολέμηση αυτής της
διάκρισης είναι βασικός στόχος και προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά παρόλα αυτά και
παρόλο ότι υπάρχει προωθημένη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση της
διάκρισης, είναι γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να αγνοούν ποια είναι τα δικαιώματά
τους και πώς να τα διεκδικήσουν. Είναι συμπτωματικό ότι υπάρχει η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου,
που αποκάλυψε ότι μόνο 1/3 των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ερωτήθηκαν, πιστεύουν
ότι γνωρίζουν ποια είναι τα δικαιώματά τους, σε περίπτωση που υπάρχουν θύματα διακρίσεων ή
παρενόχλησης. Οπότε εδώ, σε αυτόν τον τομέα, υπάρχει ακόμα μεγάλη ανάγκη ενημέρωσης των
πολιτών.
Έχουμε εργαλεία γι’ αυτές τις δράσεις, το πρόγραμμα PROGRESS είναι από τα σημαντικότερα. Το
PROGRESS μας δίνει τα εργαλεία που χρειαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και η
πρόκληση τώρα, είναι το πρόγραμμα αυτό να αποδώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα, ενώ να
συνεχίσουμε να είμαστε αποφασισμένοι για τη συνεργασία με τις ελληνικές Αρχές, τους εργοδότες,
τους εργαζόμενους, καθώς και με τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ως ένα θεμελιώδες συστατικό
στοιχείο της επιτυχίας αυτού του προγράμματος.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας και σας εύχομαι καλή επιτυχία στις εργασίες και καθώς
και ένα παραγωγικό διάλογο. Ευχαριστώ πολύ.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πάρα πολύ τον κύριο Carlos Martin. Τώρα, παρακαλώ, την κυρία
Μαρία Στρατηγάκη, Γενική Γραμματέα Ισότητας των Φύλων να προσέλθει.
4
Μαρία Στρατηγάκη: Ευχαριστώ πολύ. Θα ήθελα να ευχαριστήσω κι εγώ τον κύριο Αλτάνη για την
πρόσκληση. Πράγματι με το ΕΚΚΑ έχουμε αρχίσει μία πολύ καλή συνεργασία, που ξεπερνάει τα
στεγανά των Υπουργείων και θα συνεργαστούμε για ξενώνες κακοποιημένων γυναικών, βάζοντας
και οι δύο τα καλύτερα στοιχεία μας, το ΕΚΚΑ την εμπειρία του στους ξενώνες, κι εμείς την εμπειρία
μας στα θέματα φύλου.
Αγαπητοί φίλες και αγαπητές φίλες, η ισότητα των φύλων αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα
και βασικό στόχο κάθε σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας. Όραμά μας στη Γενική Γραμματεία
Ισότητας των Φύλων είναι μία κοινωνία στην οποία άνδρες και γυναίκες μοιράζονται εξίσου τα
αγαθά, τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα στην εργασία, στην πολιτική, στην εξουσία, στον
ελεύθερο χρόνο, στη φροντίδα, στην οικογένεια και στην προσωπική ζωή.
Εδώ κάνω μία
παρένθεση για να σας θυμίσω την καμπάνια που κάνουμε τώρα για τις εκλογές. Σε αυτές τις
εκλογές αψηφήστε τα στερεότυπα, ψηφίστε και γυναίκες. Ελπίζω να την έχετε δει στην τηλεόραση.
Θεωρούμε ότι σε κάθε φάση της είναι πολλά τα μέτωπα τα οποία έχουμε στα θέματα ισότητας των
φύλων. Ελπίζω, και σας προσκαλώ, να ψηφίσετε και γυναίκες σε οποιοδήποτε ψηφοδέλτιο και αν
ψηφίζετε.
Σοβαρή απειλή των θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών αποτελούν οι περιπτώσεις στις οποίες
οι έμφυλες διακρίσεις ισχυροποιούνται από άλλες μορφές διακρίσεων, όπως είναι η εθνική
καταγωγή, η αναπηρία, η κοινωνική απομόνωση κ.λπ. Την τελευταία εικοσαετία γνωρίζουμε όλες
και όλοι ότι οι μετανάστριες έχουν σημαντική παρουσία στην οικονομική και κοινωνική ζωή της
χώρας, εργάζονται στον χώρο της φροντίδας εξαρτημένων ατόμων και έχουν αναλάβει μεγάλο
μέρος της οικιακής εργασίας, διευκολύνοντας σημαντικά την απασχόληση των Ελληνίδων.
Οι
συνθήκες εργασίας των περισσότερων μεταναστριών, ιδιαίτερα στην απασχόληση σε εταιρίες
καθαρισμού και εστίασης, είναι προβληματικές ως προς την κοινωνική ασφάλιση, το ύψος των
αμοιβών και όχι μόνο, αν θυμηθούμε και την ιστορία της Κούνεβα, απειλείται και η σωματική
ακεραιότητα.
Η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων αναγνωρίζει ότι οι ομάδες αυτές, μετανάστριες,
πρόσφυγες, αιτούσες άσυλο, είναι εν δυνάμει θύματα πολλαπλών διακρίσεων, αφού είναι
περισσότερο ευάλωτες στην ενδοοικογενειακή βία, στη σωματεμπορία κ.λπ. Για το λόγο αυτό και
στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της Γραμματείας έχουμε προγραμματίσει την ανάπτυξη
Συμβουλευτικών Κέντρων στις πρωτεύουσες των Περιφερειών από το ΕΣΠΑ, στα οποία
Συμβουλευτικά Κέντρα θα παρέχουμε νομική, ψυχολογική και επαγγελματική στήριξη όλων των
γυναικών, αλλά προφανώς αυτών που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, μεταναστριών κ.λπ. Στα Κέντρα,
λοιπόν, της Γραμματείας –δε θέλω να επεκταθώ σε αυτό, είναι ένα μεγάλο πρόγραμμα το οποίο
έχουμε ανακοινώσει, πολύ πρόσφατα, για την αντιμετώπιση της βίας, αλλά και για την προώθηση
της ουσιαστικής ισότητας των φύλων.
Το πρόγραμμα της Γραμματείας για την τετραετία έχει
ανακοινωθεί, έχω το φυλλάδιο αυτό, το οποίο μπορείτε να το πάρετε, έχει όμως και ένα πολύ
5
μεγάλο κείμενο με περιγραφές 20 έργων, θα έχουμε γραμμή SOS πανελλαδικής εμβέλειας,
εικοσιτετράωρης λειτουργίας, θα προκηρυχθούν πολύ σύντομα οι θέσεις, ορισμένου χρόνου,
εργαζομένων συμβούλων για τη γραμμή SOS. Έχουμε αρχίσει λοιπόν να βγαίνουμε προς τα έξω.
Υπάρχει και εκπαίδευση των αστυνομικών, του νοσηλευτικού προσωπικού που έχουμε αρχίσει με
το ΕΚ∆∆Α.
Εν πάση περιπτώσει, εγώ αυτή τη στιγμή δε θέλω να σας πω όλο μας το πρόγραμμα.
Το
πρόγραμμά μας έχει τρεις άξονες: Νομοθετικές ρυθμίσεις, έργα ΕΣΠΑ και ένταξη της ισότητας στις
άλλες δημόσιες πολιτικές της Ελλάδας, εκτός του δικού μας. Όλα αυτά μπορεί να τα δει κανείς και
στο βαθμό που ανακοινώνονται και βγαίνουν προς τα έξω, θα τα παρακολουθούμε, είναι
πραγματικά ένα πάρα πολύ πλούσιο πρόγραμμα που έχει την υποστήριξη του ΕΣΠΑ, της
διοικητικής μεταρρύθμισης και άρα για πρώτη φορά στην Ελλάδα το πρόγραμμα ισότητας
καλύπτεται και από χρηματική βάση, δηλαδή υπάρχουν τα χρήματα για να γίνουν αυτά, δεν είναι
μόνο διακηρύξεις.
Θέλω να συμπληρώσω την παρέμβασή μου αυτή, όχι απαριθμώντας τα πολλά έργα και τις πολλές
δράσεις που μπορείτε να τις δείτε και στο πρόγραμμα και στο site, ήθελα να κάνω μόνο μία
ουσιαστική παρατήρηση, γιατί το σημαντικό κατά τη γνώμη μας δεν είναι οι δράσεις, οι υποδομές, τα
έργα για την ενίσχυση της απασχόλησης, την καταπολέμηση της βίας, είναι πάρα πολύ σημαντικά κι
αυτά, όμως για εμάς στη Γραμματεία Ισότητας και σε όλες τις δράσεις της Γραμματείας έχουμε
κατορθώσει, προσπαθούμε να ενσωματώσουμε την οπτική του φύλου. ∆ηλαδή έχουμε σχεδιάσει
τις δράσεις και τα έργα και τις υποδομές και όλα αυτά τα οποία σας αναφέρω και θα βγουν σιγάσιγά στην επιφάνεια, μέσα από μια αντίληψη ότι το φύλο δεν είναι απλώς ένα χαρακτηριστικό
προσωπικό, άντρες-γυναίκες, είναι μία κοινωνική σχέση, ιεραρχίας, η οποία διαπερνά όλες τις
δραστηριότητες της ανθρώπινης ζωής και διαμορφώνει συνειδήσεις και πρακτικές και των ανδρών
και των γυναικών. Μόνο αν έχουμε αυτή τη λογική, μπορούμε να κατανοήσουμε τη σημασία των
δύο κεντρικών όψεων της μετανάστευσης των γυναικών στη χώρα μας, που είναι από τη μια μεριά η
οικιακή εργασία, η εργασία φροντίδας, παραμένει γυναικεία.
∆εν είναι άραγε τυχαίο ότι οι
κοινωνικές σχέσεις, που κάνουν αποκλειστικά γυναικείο επάγγελμα την οικιακή εργασία και τη
φροντίδα των παιδιών, έχουν σχέση και με τους άνδρες, έχουν σχέση και με το πόσο οι άνδρες
συμμετέχουν σε αυτές τις δουλειές. Άρα η εικόνα της γυναίκας-οικιακής βοηθού, εμπλέκεται και
αφορά άμεσα και τους άνδρες, στην κοινωνία μας, και τις γυναίκες, οι οποίες μπορούν να βγουν
προς τα έξω, ακριβώς επειδή έχουν την οικιακή βοήθεια πίσω. Πάντα γυναικεία εργασία. Αν τα
πράγματα ήταν διαφορετικά, αν τα πράγματα ήταν πιο μοιρασμένα μεταξύ ανδρών και γυναικών, η
κατάσταση θα ήταν διαφορετική.
Η δεύτερη μορφή της γυναικείας μετανάστευσης στην Ελλάδα, επίσης, είναι η παράνομη διακίνηση
γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Και εδώ είναι η σχέση φύλου, είναι οι σχέσεις των
ανθρώπων μεταξύ τους, σεξουαλικές και άλλες, που βρίσκονται πίσω από την τεράστια ζήτηση
6
αυτού του φαινομένου, από τη ζήτηση υπηρεσιών πορνείας, οι οποίες κάνουν δυνατό το να έρθουν
γυναίκες μετανάστριες με τους γνωστούς όρους –και δε θέλω να ανοίξω εδώ κουβέντα για το
trafficking, υπάρχουν πιο ειδικοί από εμένα να το πουν στην Ημερίδα σας– αυτό όμως έχει άμεση
σχέση με τη σχέση μέσα στην οικογένεια, μέσα στα φύλα. Είναι το φύλο ακριβώς, η αντίληψη αυτή
που συνδέει το φύλο με τη μετανάστευση.
Με αυτή λοιπόν την οπτική πορευόμαστε στη
Γραμματεία Ισότητας. Ελπίζουμε και στο σημερινό Συνέδριο, στο οποίο ευχόμαστε κάθε επιτυχία,
να αναδειχθεί ακριβώς η διάσταση του φύλου, η οποία είναι η μόνη η οποία μπορεί να εξηγήσει
πράγματα, καταστάσεις, καταπιέσεις, διαχωρισμούς και πολλαπλές διακρίσεις.
Σας ευχαριστώ.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πολύ την κυρία Στρατηγάκη. Τώρα, εκ μέρους του κυρίου Ανδρέα
Τάκη, Γενικού Γραμματέα Πολιτισμού και Κοινωνικής Συνοχής του Υπουργείου Εσωτερικών θα
απευθύνω έναν σύντομο χαιρετισμό, ο οποίος δεν μπόρεσε να παρευρεθεί λόγω ανειλημμένων
υποχρεώσεων. Εκ μέρους, λοιπόν, του Γενικού Γραμματέα Πολιτισμού και Κοινωνικής Συνοχής:
Θα ήθελα κατ’ αρχάς να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση συμμετοχής στην Ημερίδα με θέμα
«Μετανάστριες και απασχόληση στην Ελλάδα:
Προοπτικές για μια συνεκτική κοινωνία», που
διοργανώνεται από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και να τονίσω το έμπρακτο
ενδιαφέρον της Γενικής Γραμματείας για τις γυναίκες μετανάστριες. Η παράμετρος «φύλο» παίζει
εξέχοντα ρόλο στη συνολική στρατηγική για την κοινωνική συνοχή, που υλοποιεί η χώρα,
εκπονώντας οριζόντιες πολιτικές για την προώθηση της ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς
κυβερνητικής πολιτικής.
Έχοντας ως δεδομένο το γεγονός ότι οι μετανάστριες είναι θύματα
πολλαπλού κοινωνικού αποκλεισμού, η Γενική Γραμματεία Πολιτισμού και Κοινωνικής Συνοχής μετά
από συνεννόηση με τον καθ’ ύλη αρμόδιο κυβερνητικό Φορέα για θέματα ισότητας, τη Γενική
Γραμματεία Ισότητας των Φύλων και με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου για την
ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών υλοποίησε, και θα υλοποιήσει στο άμεσο μέλλον, σειρά δράσεων
που στόχο έχουν τη βελτίωση της θέσης των γυναικών μεταναστριών στην Ελληνική κοινωνία.
Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του ετήσιου προγράμματος 2007, υλοποιήθηκε το πρόγραμμα
μαθημάτων ελληνικής γλώσσας και ιστορίας σε μητέρες μετανάστριες και επιπλέον στο πλαίσιο του
ετήσιου προγράμματος 2009, που έχει προκηρυχθεί, θα υλοποιηθούν δύο δράσεις.
Μία
ενημερωτική εκστρατεία με στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, καθώς και την
πληροφόρηση των γυναικών, υπηκόων τρίτων χωρών, αναφορικά με την αντιμετώπιση
περιπτώσεων trafficking, ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικής παρενόχλησης και εκπόνηση
μελέτης με θέμα «Γυναικεία Μετανάστευση στην Ελλάδα». Ταυτόχρονα, η παράμετρος «φύλο»
υπεισέρχεται σε σειρά πολιτικών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ειδική μέριμνα για τις
μονογονεϊκές οικογένειες, που προβλέπεται στον πρόσφατα ψηφισθέντα Νόμο 3838/2010 με τίτλο
7
«Σύγχρονες διατάξεις για την ελληνική ιθαγένεια και την πολιτική συμμετοχή ομογενών και νομίμως
διαμενόντων μεταναστών και άλλες ρυθμίσεις».
Τέλος, σας γνωρίζουμε ότι μας προβληματίζει ιδιαίτερα το ευρύτατο φαινόμενο της κατ’ οίκον
απασχόλησης μεταναστών, χωρίς χαρτιά, ως οικιακών βοηθών, βοηθητικού και νοσηλευτικού
προσωπικού και ούτω καθεξής.
Το θέμα αυτό, όπως όλοι ξέρουμε, έχει κατ’ εξοχήν έμφυλη
διάσταση. Γι’ αυτό το λόγο και η μέριμνα για το φύλο φαίνεται να υποδεικνύει, εν προκειμένω, μία
συντονισμένη παρέμβαση με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων και το Υπουργείο
Εργασίας, στο οποίο έχει ανατεθεί η χάραξη και ο συντονισμός της μεταναστευτικής πολιτικής.
Πριν καλέσω στο βήμα τον κύριο Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής
Αλληλεγγύης, τον κύριο Αντώνη ∆ημόπουλο, θα ήθελα να σας πω ότι η Υφυπουργός Εργασίας και
Κοινωνικής Ασφάλισης, κυρία Άννα Νταλάρα, θα απευθύνει χαιρετισμό μετά το πρώτο διάλειμμα
λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων, επομένως τώρα θα καλέσω τον κύριο ∆ημόπουλο να κηρύξει
την έναρξη της Ημερίδας.
Αντώνης ∆ημόπουλος:
Καλημέρα σε όλους.
Αισθάνομαι λίγο περίεργα έχοντας παππού
μετανάστη στο Ellis Island και όντας ο ίδιος επιστημονικός μετανάστης πολλά χρόνια στη Γερμανία,
να αντιστρέφω τους ρόλους και να βλέπω μια σειρά από προβληματικές που θέταμε το 1970 και το
1980 στη γερμανική κυβέρνηση, αντιδράσεις, αντιστάσεις, διαφοροποιήσεις όλων των εθνοτήτων
που ήταν εκεί μεταναστευτικά και ήταν πολλές, κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή
Γιουγκοσλάβοι, Τούρκοι, Πορτογάλοι, Ισπανοί, Κούρδοι. Είναι περίεργο, λοιπόν, να αισθάνομαι ότι
αντιστρέφονται τα πράγματα και θέματα τα οποία θέταμε τότε εμφατικά, πιέζαμε, βγαίναμε στους
δρόμους, διεκδικούσαμε, την κόντρα που είχαμε με για την Indegration Politik τη γερμανική, για τα
θέματα ενσωμάτωσης, για τα θέματα ταυτότητας, για τα θέματα γλώσσας. Είναι περίεργο, λοιπόν,
να τα βλέπω από την άλλη μεριά, μιας χώρας που υποδέχεται μετανάστες όπως έχει γίνει η
Ελληνική χώρα τα τελευταία χρόνια και να βλέπω, αν θέλετε, και τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού
και μάλιστα για ανθρώπους σαν κι εμένα, τον Παναγιώτη τον Αλτάνη, την κυρία Στρατηγάκη που
ήμασταν πάντα αντικρατιστές που λέει και ο Παπανδρέου, και που το πέρασμά μας από την
εξουσία πρέπει να αποδείξει ότι μπορούμε να μεταφέρουμε άλλα πράγματα, μπορούμε να
γονιμοποιήσουμε άλλες καταστάσεις, είναι σημαντικό το να μπορέσουμε να βρούμε ένα άλλου
είδους περπάτημα, να βρούμε ένα τρόπο να συνδέσουμε αυτά τα πράγματα, να βρούμε ένα τρόπο
να ξεπεράσουμε τις τρομακτικές αδυναμίες που έχει το ελληνικό κράτος και που ήταν τελείως
ανέτοιμο. Μιλάω για ένα γερμανικό κράτος στη χρυσή του εποχή με τρομακτικούς πόρους και με
πλήρη αίσθηση ενότητας και μιλάμε για ένα ελληνικό κράτος αυτή την εποχή μέσα στο λάκκο της
κρίσης, με τρομακτικά εσωτερικά προβλήματα ήδη, και που παρόλα αυτά για να είμαι απόλυτα
σαφής αισθάνομαι και τη μεγάλη δυσκολία μετά το ∆ουβλίνο ΙΙ του πώς, όντας εμείς πύλη εισόδου
στην Ευρώπη από μεγάλες μετακινήσεις, πώς, ας πούμε, τα πράγματα μπορεί να μας ξεπερνούν.
Βεβαίως, υπάρχουν μια σειρά προγράμματα.
Βεβαίως, το ότι πέντε Υπουργεία σήμερα έχουν
8
σκύψει και κοιτάν το πρόβλημα. Βεβαίως, το ότι, όπως λέμε με τον Παναγιώτη, προσπαθούμε να
σκεφτόμαστε εν κινήσει, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο για τους ανθρώπους που είναι στην εξουσία,
που συνήθως τρέχουν πίσω από τα πράγματα για να τα προλάβουν. Η Ημερίδα αυτή, αυτό το
νόημα έχει, αλλά είναι σημαντικό να θέτουμε με όρους αξιοπρέπειας και με όρους αρχών αυτά τα
θέματα που είπα πριν, τα θέματα τα οποία ξεκινούν από το εργασιακό, από την αποδοχή της
γυναίκας, από τα θέματα της ταυτότητας, τα θέματα της εθνικότητας, το ότι εδώ ξαφνικά έχουμε δύο
και τρεις διαφορετικές ροές μεταναστευτικές. Τελείωσε το αλβανικό, ο κύριος Τάκης που μου έλεγε
ότι έχουμε και μεγάλη, ας πούμε, είσοδο από την Ινδική χερσόνησο, βλέπουμε πια, σε όλα τα μέρη
στην Ελλάδα, διαφορετικών εθνοτήτων αλλά και πολύ διαφορετικών από τις ελληνικές
προσλαμβάνουσες κουλτούρες.
Θέλω να πω ότι μια τέτοια Ημερίδα γονιμοποιεί τη σκέψη μας, έχουμε πλήρη επίγνωση των
δυσκολιών ωστόσο. Έχουμε πλήρη επίγνωση ότι δεν μπορούμε να έχουμε άμεσες αντιδράσεις,
έχουμε πλήρη επίγνωση ότι –όπως το λέει παλιομοδίτικα ο Παναγιώτης ο Αλτάνης, Υπουργείο
Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης– αυτό που έχουμε να προσφέρουμε είναι κυρίως η διάθεσή μας
για αλληλεγγύη, η οποία θα δοκιμάζεται καθημερινά μέσα από τις αδυναμίες μας και τις ανεπάρκειές
μας και σ’ αυτό καλώ όλους τους φίλους που είναι εδώ και στην κατανόηση αλλά και στην
συμπόρευση. Με αυτές τις σκέψεις κηρύσσω την έναρξη και ελπίζω ότι καλύτερο στη σημερινή
Ημερίδα.
Ευχαριστώ πολύ.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πολύ τον κύριο ∆ημόπουλο. Παρακαλώ πολύ την κυρία Θεοδώρα
Σταθοπούλου από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, που είναι Εθνικός
Σύνδεσμος με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την καταπολέμηση των διακρίσεων, η οποία θα μας
μιλήσει για το πρόγραμμα PROGRESS στην Ελλάδα.
Θεοδώρα Σταθοπούλου: Σας ευχαριστώ πολύ. Θα ήθελα κι εγώ με τη σειρά μου να ευχαριστήσω
το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπουργείου Υγείας για την πρόσκληση που μου
απηύθυνε, να κάνω μία σύντομη εισήγηση στην Ημερίδα.
Εκπροσωπώντας το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης θα ήθελα, σύντομα, να κάνω
μία μικρή εισήγηση σχετικά με το πρόγραμμα PROGRESS και την αρχή της ίσης μεταχείρισης και
πώς αυτή προωθείται στο πλαίσιο του προγράμματος. Ήδη από το 2006 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
θέσπισε το κοινοτικό πρόγραμμα για την απασχόληση και την αλληλεγγύη, PROGRESS. Πρόκειται
στην ουσία για ένα πρόγραμμα-ομπρέλα, αφού έχει την ιδιομορφία να αναπτύσσει πολιτικές και
δράσεις σε πέντε διαφορετικούς τομείς. Στον τομέα της απασχόλησης, της κοινωνικής προστασίας
και ενσωμάτωσης, στον τομέα των όρων εργασίας, στον τομέα της καταπολέμησης των διακρίσεων
και στον τομέα της ισότητας των φύλων.
Το πολιτικό και νομικό πλαίσιο στο πεδίο της
καταπολέμησης των διακρίσεων, στο οποίο εδράζονται οι πολιτικές και οι δράσεις είναι η
9
ευρωπαϊκή στρατηγική για την προώθηση της απασχόλησης και της κοινωνικής ενσωμάτωσης, η
απαγόρευση των διακρίσεων, ως θεμελιώδης αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτή
αποτυπώνεται στο άρθρο 13 της Συνθήκης, το οποίο επιβάλλει την καταπολέμηση των διακρίσεων
λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας,
Η κοινοτική νομοθεσία για την καταπολέμηση των
ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού.
διακρίσεων, όπως αυτή αποτυπώνεται στις δύο κοινοτικές οδηγίες, την οδηγία 2043: περί
εφαρμογής αρχής ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής» και
την οδηγία 78 του 2000: που απαγορεύει τις διακρίσεις στο πεδίο της απασχόλησης και της
εργασίας λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού
προσανατολισμού.
Και στην αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ ανδρών και γυναικών ως
θεμελιώδη αρχή του κοινοτικού δικαίου, σύμφωνα μάλιστα με την αρχή της ισότητας των ανδρών
και γυναικών θα πρέπει να ενσωματώνεται η διάσταση του φύλου σε όλους τους τομείς και τις
δραστηριότητες του προγράμματος.
Ο βασικός στόχος του προγράμματος PROGRESS, στο πεδίο της καταπολέμησης των διακρίσεων,
είναι η αποτελεσματικότερη εφαρμογή της αρχής της μη διάκρισης και η ενσωμάτωσή της σε όλες
τις πολιτικές.
Εργαλεία για την προώθηση του στόχου αυτού, εάν θέλετε, δράσεις οι οποίες
αναπτύσσονται μέσα στο πλαίσιο του προγράμματος, είναι αναλύσεις, μελέτες, στατιστικές και
ανάπτυξη δεικτών για την κατανόηση της υφιστάμενης κατάστασης σε ό,τι αφορά τα ζητήματα των
διακρίσεων.
Η διεξαγωγή ειδικών σεμιναρίων που στοχεύουν στην επιμόρφωση όλων όσων
εργάζονται στον τομέα αυτό και την καλύτερη εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας και της εθνικής.
Οι ενημερωτικές καμπάνιες για την ευαισθητοποίηση και την πληροφόρηση σχετικά με τις
προκλήσεις και τα θέματα της πολιτικής της καταπολέμησης των διακρίσεων και η ανάπτυξη
δικτύων για την προώθηση των κοινοτικών στόχων.
Όπως προανέφερα ο βασικός στόχος είναι η αποτελεσματικότερη εφαρμογή του κοινοτικού
νομοθετικού πλαισίου για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Στη χώρα μας με την ψήφιση του
Νόμου 3304/2005, εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτων φυλετικής ή εθνοτικής
καταγωγής,
θρησκευτικών
ή
άλλων
πεποιθήσεων,
αναπηρίας,
ηλικίας
ή
σεξουαλικού
προσανατολισμού, ενσωματώθηκαν στο εθνικό μας δίκαιο οι δύο οδηγίες, οι οποίες σας ανέφερα
προηγουμένως. Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου απαγορεύεται η άμεση, η έμμεση διάκριση,
αλλά και η παρενόχληση των ατόμων, στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, για τους λόγους που
ανέφερα παραπάνω.
Ειδικότερα, η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας,
ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού εφαρμόζεται στους όρους πρόσβασης στην εργασία και
την
απασχόληση,
συμπεριλαμβανομένων
επαγγελματικής εξέλιξης.
προσανατολισμού,
και
των
όρων
επιλογής
και
πρόσληψης
και
Στην πρόσβαση σε όλα τα είδη και τα επίπεδα επαγγελματικού
επαγγελματικής
κατάρτισης,
επιμόρφωσης
και
επαγγελματικού
10
αναπροσανατολισμού, συμπεριλαμβανομένης και της απόκτησης επαγγελματικής εμπειρίας. Στους
όρους και τις συνθήκες εργασίας και απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που
αφορούν τις απολύσεις και τις αμοιβές. Στην ιδιότητα, τέλος, του μέλους και της συμμετοχής σε
οργανώσεις
εργαζομένων
ή
εργοδοτών,
σε
οποιαδήποτε
επαγγελματική
οργάνωση,
συμπεριλαμβανομένων των πλεονεκτημάτων που απορρέουν από τη συμμετοχή τους σε αυτή. Σε
ό,τι αφορά την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, το πεδίο
εφαρμογής είναι διευρυμένο, δηλαδή αναφέρεται όχι μόνο στο πεδίο της εργασίας και της
απασχόλησης, αλλά και στην κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής
ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης, στις κοινωνικές παροχές, στην εκπαίδευση και στην
πρόσβαση, στη διάθεση και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται στο κοινό,
συμπεριλαμβανομένης και της στέγης.
Αρμόδιοι φορείς για την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης είναι για τις περιπτώσεις που
αυτή παραβιάζεται στο δημόσιο τομέα, ο Συνήγορος του Πολίτη. Για τις περιπτώσεις που αυτή
παραβιάζεται στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, το Σώμα
Επιθεώρησης Εργασίας, το οποίο μεταξύ άλλων διενεργεί έρευνες ή ελέγχους αναφορικά με τη
διαπίστωση της εφαρμογής των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας, εξετάζει καταγγελίες από τα
θύματα διάκρισης, πληροφορεί και ενημερώνει τους πολίτες για τα δικαιώματά τους. Ακόμα, μπορεί
να επιβάλλει διοικητικές κυρώσεις, αυτές οι οποίες προβλέπονται από το νόμο, και να προβεί σε
συμφιλιωτική δράση για την επίλυση ατομικών ή συλλογικών διαφορών εργασίας μεταξύ του
εργοδότη και του εργαζόμενου. Για τις περιπτώσεις που η αρχή της ίσης μεταχείρισης παραβιάζεται
από φυσικά ή νομικά πρόσωπα στην παροχή υπηρεσιών και στην πώληση αγαθών αρμόδιος
φορέας είναι η Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης του Υπουργείου ∆ικαιοσύνης.
Το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης είναι το αρμόδιο Υπουργείο για την υλοποίηση
του κοινοτικού προγράμματος PROGRESS.
Ειδικότερα στο πεδίο της καταπολέμησης των
διακρίσεων κάθε χρόνο ανταποκρίνεται στις προσκλήσεις που δημοσιεύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
για την υποβολή προτάσεων, για την υλοποίηση εθνικών δράσεων στο πεδίο της καταπολέμησης
των διακρίσεων. ∆ύο είναι οι προϋποθέσεις, οι βασικές, για τη συμμετοχή στις προσκλήσεις αυτές:
Η μία είναι η διαβούλευση, δηλαδή το Υπουργείο Εργασίας κάθε χρόνο καλεί σε διαβούλευση όλους
τους εμπλεκόμενους φορείς, διοικητικές αρχές, κοινωνικούς συνομιλητές, Μη Κυβερνητικές
Οργανώσεις, όπου αντικείμενο της διαβούλευσης αυτής –που αποτελεί και τη δεύτερη
προϋπόθεση– είναι ο σχεδιασμός και η σύνταξη εθνικού σχεδίου δράσης για την καταπολέμηση των
διακρίσεων όσο και οι τρόποι υλοποίησής του.
Οι προτεραιότητες της εθνικής στρατηγικής για την καταπολέμηση των διακρίσεων που τέθηκαν για
τα έτη 2009 και 2010 αποτέλεσαν, η εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου για την προώθηση της
αρχής της ίσης μεταχείρισης, η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινωνίας σχετικά με τις
διακρίσεις, για τους λόγους που σας ανέφερα προηγουμένως, η ενσωμάτωση της διάστασης του
11
φύλου, η ενσωμάτωση της διάστασης της πολλαπλής διάκρισης, διάκρισης δηλαδή που βασίζονται
σε δύο ή περισσότερους από τους λόγους που αναφέρονται στο άρθρο 13. Οι προαναφερθείσες
αυτές προτεραιότητες τέθηκαν από κοινού μέσα από την αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης
στη χώρα μας σε ό,τι αφορά τις διακρίσεις.
Πολύ σύντομα και συνοπτικά, γιατί αυτά τα θέματα θα συζητηθούν στη συνέχεια της Ημερίδας, θα
σας αναφέρω ζητήματα τα οποία αναδείχτηκαν στο πλαίσιο αυτών των στρατηγικών. Το πρώτο
θέμα είναι ότι παρότι υπάρχει το συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο σας παρουσίασα,
ελάχιστος είναι ο αριθμός των αναφορών και των καταγγελιών από τα θύματα διάκρισης στους
αρμόδιους φορείς.
Ωστόσο, τα άτομα που ανήκουν στις παραπάνω κοινωνικές ομάδες,
εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν αυξημένο τον κίνδυνο της διάκρισης, της παρενόχλησης και της
θυματοποίησης. Τα αποτελέσματα της τελευταίας έρευνας του Ευρωβαρόμετρου σχετικά με τις
αντιλήψεις των Ευρωπαίων πολιτών για τις διακρίσεις, και ειδικά στην Ελλάδα, καταδεικνύουν ότι οι
πολίτες αισθάνονται πως οι διακρίσεις, όλων των ειδών, είναι πολύ πιο διαδεδομένες στην Ελλάδα
από ότι στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ οι πιο συχνές αναφορές αφορούν κατά σειρά την
εθνική καταγωγή, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και τις αναπηρίες. Ειδικότερα δε στην αγορά
εργασίας οι κύριοι παράγοντες διάκρισης –σύμφωνα πάντοτε με τις αντιλήψεις των πολιτών– κατά
την πρόσληψη, διαφέρουν σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς εντοπίζονται κυρίως στην
εθνική καταγωγή, την αναπηρία, την οικονομικοκοινωνική θέση του υποψηφίου.
Επιπλέον
παράγοντες διάκρισης για την κατάληψη θέσης ευθύνης ή πολιτικής εξουσίας αναφέρονται ο
σεξουαλικός προσανατολισμός, η θρησκεία και η μεγάλη ηλικία.
∆εύτερο θέμα το οποίο θίχθηκε σε ότι αφορά τους μετανάστες και τις διακρίσεις. Σύμφωνα με τα
πορίσματα της έρευνας του Οργανισμού Θεμελιωδών ∆ικαιωμάτων, στην Ελλάδα, κύριος τομέας
διάκρισης, αναδεικνύεται η απασχόληση, ενώ τα συμπεράσματα δείχνουν επιπλέον ότι διακρίσεις
υφίστανται οι μετανάστες και στην εκπαίδευση. Σε ότι αφορά την απασχόληση φαινόμενα διάκρισης
των μεταναστών παρατηρούνται κυρίως ως προς το ύψος των αμοιβών. Ιδιαίτερα δε ευάλωτες στο
χώρο της εργασίας είναι οι μετανάστριες. Επιπλέον διακρίσεις εντοπίζονται και κατά την πρόσβαση
των μεταναστών στις κοινωνικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες υγείας.
Σύμφωνα δε με τα
συμπεράσματα της έρευνας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης του 2008, που
πραγματοποιήθηκε και αυτό μέσα στο πλαίσιο του κοινοτικού προγράμματος PROGRESS με θέμα
«Τα κοινωνικά δικαιώματα των μεταναστών στην Ελλάδα», οι μετανάστες αντιμετωπίζουν
προβλήματα κατά την πρόσβαση και την εξυπηρέτησή τους στις υπηρεσίες υγείας, εξαιτίας της
γλωσσικής ανεπάρκειάς τους, αλλά και της άγνοιας των δικαιωμάτων τους. Εμπόδια δε απορρέουν
και από την έλλειψη σεβασμού προς τις πολιτισμικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες των ασθενών
μεταναστών σε δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα.
Σε ότι αφορά το ζήτημα των μεταναστριών
παρατηρείται ότι οι συνηθέστεροι τομείς απασχόλησης των μεταναστριών είναι ο κλάδος των
οικιακών εργασιών, ο κλάδος της καθαριότητας και γενικότερα ο κλάδος παροχής υπηρεσιών.
12
Πρόκειται, δηλαδή, για επαγγέλματα τα οποία ασκούνται ως αδήλωτη εργασία από την πλευρά των
εργοδοτών και όπου στην ουσία αφήνει ανοικτό το δρόμο για την εκμετάλλευσή τους σχετικά με τις
αμοιβές, τα ωράρια, τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας και της κοινωνικής
ασφάλισής τους. Επιπρόσθετα, οι γυναίκες μετανάστριες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε κάθε μορφή
εργασιακής αλλά και σεξουαλικής παρενόχλησης.
Τα ζητήματα αυτά αναδεικνύουν ότι οι διακρίσεις οι οποίες αντιμετωπίζουν οι γυναίκες μετανάστριες
είναι διττές, δηλαδή διακρίσεις τόσο λόγω εθνικής καταγωγής αλλά και λόγω φύλου. Όμως επειδή
τα υποκείμενα είναι φορείς πολλαπλών ταυτοτήτων, και οι μετανάστριες δεν είναι μία ομοιογενής
κατηγορία, τόσο το φύλο όσο και η καταγωγή, αλλά και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η ηλικία,
αποτελούν παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και οδηγούν σε ποικίλες μορφές
πολλαπλής διάκρισης. Εκτιμώντας όλα αυτά, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης
μέσα από τις διαδικασίες που σας ανέφερα, υποστήριξε την πρόταση του Εθνικού Κέντρου
Κοινωνικής Αλληλεγγύης για την υλοποίηση της δράσης «Εργαζόμενες γυναίκες και ισότητα:
Προοπτικές προς μια συνεκτική κοινωνία» στο πλαίσιο της οποίας πραγματοποιείται και η σημερινή
εκδήλωση, που στόχο της έχει την ενημέρωση των μεταναστριών και κυρίως τον συντονισμό, τη
συνεργασία και τη δικτύωση όλων των εμπλεκόμενων φορέων στο πεδίο της καταπολέμησης των
διακρίσεων.
Σας ευχαριστώ πολύ και εύχομαι καλή επιτυχία και καλή συνέχεια στις εργασίες. Σας ευχαριστώ.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πολύ την κυρία Σταθοπούλου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους
στους εκπροσώπους της Πολιτείας για τους χαιρετισμούς που απεύθυναν, όπως επίσης, να
ευχαριστήσω εκπροσώπους της ΓΣΕΕ και της ΠΟΕ∆ΗΝ που βρίσκονται ανάμεσα μας, καθώς
επίσης Συλλογικών Οργάνων, Προέδρους Οργανισμών, που για λόγους χρόνου δεν μπορώ να τους
αναφέρω. Επίσης, ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Οργάνωση ΑΜΑΚΑ, που ασχολείται με παιδιά,
εφήβους μεταναστών, για την έκθεση ζωγραφικής, καθώς και το Ινστιτούτο Νεολαίας για την έκθεση
φωτογραφίας με θέμα «Καταπολεμώντας τη φτώχια και τον κοινωνικό αποκλεισμό» τα οποία
εκτίθενται στον εξωτερικό χώρο του Κέντρου, όπως επίσης και το βιβλιοπωλείο «Εστία» για τα
βιβλία που μας έχει διαθέσει με θέμα τη μετανάστευση.
Παρακαλώ πολύ τον κύριο Γιάννη Τασσόπουλο, ∆ιευθυντή Κοινωνικής Αντίληψης και Αλληλεγγύης
από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Πρόεδρο της πρώτης Συνεδρίας, να
ξεκινήσει τις εργασίες.
Ευχαριστώ πολύ.
13
1η Συνεδρία:
Ευρωπαϊκό και Εθνικό Θεσμικό Πλαίσιο & Πολιτικές
Ιωάννης Τασσόπουλος: Καλημέρα σας. Θα ήθελα κι εγώ να σας καλωσορίσω σε αυτήν την
Ημερίδα που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης στα πλαίσια του
προγράμματος PROGRESS. Πράγματι είναι μία πρωτοβουλία που ξεκίνησε για το ευρωπαϊκό έτος
ισότητας του 2007.
Υλοποιήθηκε και την πρώτη φορά το πρόγραμμα με επιτυχία, μέσα στη
δυναμική ανάπτυξης την οποία έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια το ΕΚΚΑ, εβρισκόμενο πάντα
κοντά τις ευάλωτες και ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως οι μετανάστριες, οι οποίες είναι μία
κατηγορία που βρίσκεται πολλές φορές σε συνθήκες ευαλωτότητας και πρέπει πάντα να…
[Κασέτα 1 Πλευρά Β]
Ιωάννης Τασσόπουλος:
Το Υπουργείο Υγείας και η ∆ιεύθυνσή μου, πάντα βρίσκεται σε
συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης για την παρέμβαση σε κάθε περίπτωση
είτε αφορά άτομα, ομάδες ή πληθυσμό, αλλά και προγράμματα ευρωπαϊκά, όπως πέρα από το
Ταμείο Ένταξης, το οποίο ανέφερε ο Πρόεδρος, ο κύριος Αλτάνης, που αυτό εντάσσεται –το Ταμείο
Ένταξης είναι ένα από τα τέσσερα ευρωπαϊκά Ταμεία χρηματοδοτικά, τα οποία έχουν συσταθεί για
τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, βλέποντας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, που
συμμετέχουν όλες οι χώρες κι εμείς σαν ∆ιεύθυνση, επίσης διαχειριζόμαστε το Ευρωπαϊκό Ταμείο
Προσφύγων που υπάρχουν παρόμοια πολλές φορές προβλήματα, γιατί μετανάστες γενικά είναι
όλοι, αλλά έχουμε και ειδικές κατηγορίες και καθεστώτα.
Επειδή ο χρόνος, υπήρξε μία καθυστέρηση, και έχει παρέλθει, να προχωρήσουμε αμέσως στην
έναρξη της πρώτης Συνεδρίας και θα παρακαλούσα τους ομιλητές να περιοριστούν στο χρόνο, θα
έλεγα μέχρι δέκα λεπτά ει δυνατόν, για να μας δοθεί και λίγος χρόνος για συζήτηση, ερωτήσεις, που
θα μπορέσετε να υποβάλλετε.
Η πρώτη Συνεδρία είναι το «Ευρωπαϊκό και Εθνικό Θεσμικό Πλαίσιο και Πολιτικές». Το θέμα είναι
«Ένταξη μεταναστριών στην αγορά εργασίας;
Μύθοι και Πραγματικότητα».
Ο κύριος ∆ανιήλ
Εσδράς, που είναι και ο Επικεφαλής της Αποστολής στην Ελλάδα του ∆ιεθνούς Οργανισμού
Μετανάστευσης, παρακαλώ να έχει το λόγο.
Ευχαριστώ.
∆ανιήλ Εσδράς: Καλημέρα σας κι από εμένα. Ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση, κύριε
Πρόεδρε. Βέβαια, ο κύριος Πρόεδρος του panel μας έχει περιορίσει το χρόνο πάρα πολύ. Με
μπέρδεψες, Γιάννη, γιατί έχω να πω και κάποια πράγματα στην κυρία Σταθοπούλου, που άκουσα
προηγουμένως.
Ανεξάρτητα από αυτά που είχα προγραμματίσει να πω, χαρακτηρίζομαι ως
14
αυθόρμητος τύπος. [γέλια] Η κυρία Σταθοπούλου μας είπε πάρα πολύ ωραία πράγματα, αλλά
βέβαια ανήκουν στο χώρο της ουτοπίας, δηλαδή ευχολόγια μάλλον είναι.
Αρχή ίσης μεταχείρισης. Πάρα πολύ ωραίο. Πόσοι από εσάς το έχετε αντιμετωπίσει; ∆ε λέω για
τους μετανάστες, από εσάς εδώ που είστε γηγενείς, ντόπιοι, την ίση μεταχείριση. Θέλω να πω ότι
πέραν των Ευρωπαϊκών οδηγιών και των νόμων που βγαίνουν, η ουσία είναι το αποτέλεσμα.
Πραγματικά εντυπωσιάστηκα με όλους αυτούς τους μηχανισμούς και μάλιστα κατά ειδικότητα, που
είναι υπεύθυνοι σε περίπτωση που δεν υπάρχει ίση μεταχείριση, Συνήγορος του Πολίτη για το
δημόσιο. Έχουμε εδώ και εκπρόσωπο του Συνηγόρου του Πολίτη, θα μας πει τι μπορεί να κάνει, δε
νομίζω ότι μπορεί να κάνει πολλά πράγματα.
Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας.
Το Σώμα
Επιθεωρητών Εργασίας έχω να το δω πολύ καιρό, πάρα πολύ καιρό. Για τα φυσικά πρόσωπα,
λέει, η Επιτροπή. Υπάρχει ειδική Επιτροπή. ∆εν το ήξερα αυτό, σας το λέω ειλικρινά. Το ξέρει
κανένας από εσάς; Μπράβο. Ήμουν σίγουρος. Αυτά, είναι, βεβαίως, εκτός κειμένου, αλλά ξέρετε
μου κάνει εντύπωση σαν ακροατής, και χαίρομαι πάρα πολύ που υπάρχουν, αλλά δε χαίρομαι που
δεν τα ξέρουμε, και δεν κάνουν δουλειά, δε λειτουργούν. Εδώ, λοιπόν, το θέμα ποιο είναι; Βέβαια,
δεν είναι μόνο στη χώρα μας που δε λειτουργούν, μην τρελαθούμε, σε όλη την Ευρώπη.
Η
Ευρωπαϊκή Ένωση βγάζει οδηγίες, αλλά στην ουσία αυτές είναι το άλλοθι, για να λέμε ότι κάτι
κάνουμε. Κακά τα ψέματα. Ποια ίση μεταχείριση; Ποια αγορά εργασίας; ∆ιακρίσεις, όχι μόνο
στους μετανάστες. Υγεία; Παιδεία; Εν πάση περιπτώσει, τα ξέρετε αυτά, δε θέλω να κάνω τα
παράθυρα της τηλεόρασης, που βλέπουμε και βρίζουμε, αλλά εν πάση περιπτώσει, ορισμένες
φορές ακούς πράγματα και λες «Εγώ πού ζω;». Είναι τόσο ωραία; Πολύ ωραία τα άκουσα, που τα
είπε η κυρία Σταθοπούλου, πάρα πολύ ωραία. Πραγματικά, σας το λέω χωρίς ειρωνεία, ειλικρινά
σας το λέω, το λέω πολύ σοβαρά. Το θέμα είναι ότι δεν τα έχω δει, και φαντάζομαι ούτε εσείς τα
έχετε δει, και πρέπει να κάνουμε κάτι, και χαίρομαι πάρα πολύ που μου δόθηκε ο λόγος, κύριε
Πρόεδρε, και μπορώ να τα πω. Έλεγα, είμαι πάρα πολύ τυχερός άνθρωπος, γιατί με το που θα
τελειώσει η κυρία Σταθοπούλου, θα πω αυτά που έχω στο μυαλό μου, ενώ αλλιώς, θα περνούσε η
ώρα, θα ξεχνάγαμε.
Θέλω να πω ότι η ουσία είναι αλλού. Εμείς θεωρούμε αυτονόητο, και εκεί είναι το λάθος που
κάνουμε –θα θεωρηθώ γραφικός, γιατί κάθε φορά που δίνεται η ευκαιρία για οποιοδήποτε θέμα,
πάντα εκεί γυρνάω, το ξέρει και η κυρία Ανδρεάκου, έχουμε κάνει μαζί χιλιάδες panel για το
trafficking κ.λπ.
Λοιπόν, η ουσία είναι ότι δε μαθαίνουμε στα σχολεία, στα παιδιά μας, το
αυτονόητο. ∆εν πάνε να υπάρχουν χιλιάδες οδηγίες ευρωπαϊκές και νόμοι, αν εγώ έχω μεγαλώσει
λάθος, δε θα ακολουθήσω τίποτα, είτε είμαι στο Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας, είτε είμαι ένας
υπάλληλος στο ΚΕΠ, είτε είμαι ένας εργοδότης, που εκεί είναι το θέμα, εκπαίδευση. Εκπαίδευσε
κανένας τους εργοδότες; Αστεία πράγματα. Ούτε καν να ενημερωθούν. Εμείς είχαμε κάνει στα
πλαίσια του EQUAL –το ξέρετε, φαντάζομαι, οι πιο πολλοί από εσάς θα έχετε ασχοληθεί μ’ αυτό,
ένα από τα περίφημα προγράμματα που είχε κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το λέει και το όνομα
15
αυτό, EQUAL. Κάθε άλλο παρά equal ήταν, εν πάση περιπτώσει. Εμείς το κάναμε σαν Γραφείο
Ελλάδος εδώ και τις δύο φάσεις του. Σε μία από τις δύο φάσεις είχαμε συνεργαστεί, ακριβώς γι’
αυτό που συζητάμε σήμερα, τί γίνεται στην αγορά εργασίας με τους ανθρώπους που υπόκεινται σε
διακρίσεις, άτομα πολλαπλών διακρίσεων. Αυτό πριν από δέκα χρόνια, όπου είχαμε συνεργαστεί,
ήταν ο ∆ΟΜ βέβαια, ήταν το ΚΕΘΙ για γυναικεία θέματα, ο ΟΚΑΝΑ και η Εθνική Συνομοσπονδία
Ατόμων με Αναπηρία. Είχαμε δει ανθρώπους που θα μπορούσαν να είναι κάτι από αυτά ή όλα
αυτά. Θα μου πει κανείς «Μα είναι δυνατόν να είναι όλα αυτά;». Κι όμως, είναι πάρα πολύ εύκολο.
∆ηλαδή, σκεφτείτε μία μετανάστρια –η διάσταση του φύλου εδώ– η οποία έχει ένα εργατικό ατύχημα
και ψάχνει να βρει δουλειά. Η πιο εύκολη δουλειά που θα της δοθεί είναι να γίνει βαποράκι. Θα
σας πω ένα απλό παράδειγμα. Αυτόματα λοιπόν, και αμέσως, και γρήγορα, έχεις και τις τέσσερις
διακρίσεις, και άμα τη βάλουν και φυλακή, θα έχει και μια πέμπτη, όταν βγει από τη φυλακή, θα είναι
αποφυλακισμένη. Άμα βρείτε δουλειά σε αυτήν την κοπέλα, ειλικρινά εγώ, όχι θα σκίσω τα πτυχία
μου που λένε οι πολιτικοί, θα παραιτηθώ από τη δουλειά μου, κυριολεκτικά. Άλλωστε γι’ αυτό
δουλεύω για να αυτοκαταργηθώ, αυτό είναι το όνειρό μου.
Αυτό, λοιπόν, τι μας έδειξε: Ότι στην πραγματικότητα τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά από
αυτά που λέμε, θεωρητικά, στα fora και στις συνεδρίες και αυτά που λέει η κυρία Σταθοπούλου, με
όλη την καλή διάθεση, δεν ισχύουν. Όσες κοινοτικές οδηγίες και να βγάλουμε, όσους νόμους και να
φτιάξουμε, εάν δεν ξεκινήσουμε από την πρώτη ∆ημοτικού να μαθαίνουμε στα παιδιά το αυτονόητο,
δηλαδή βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, δηλαδή απλά πράγματα, να σέβομαι το συνάνθρωπό μου.
Η διαφορετικότητα στη χώρα μας είναι, για εμένα, το χειρότερο πράγμα που υπάρχει. ∆εν είναι ότι
δε συμπαθούμε, υπάρχει διάκριση στους αλλοδαπούς, υπάρχει διάκριση σε οτιδήποτε είναι
διαφορετικό από εμάς. Συνειδητοποιήστε το αυτό. Όσο το αφήνουμε αυτό, δεν πάμε να κάνουμε
εμείς συνέδρια και ευρωπαϊκές οδηγίες και να τα λέμε, δεν θα αλλάξει.
Αυτά ήταν εκτός
προγράμματος. Πέντε λεπτά, θα τα πάω γρήγορα τώρα.
Επειδή εκπροσωπώ κι έναν διεθνή Φορέα, ο οποίος, δεν ξέρω αν τον ξέρετε πολλοί, ασχολείται τα
τελευταία 60 χρόνια με αυτό που λέγεται μετανάστευση, μετακινούμενους πληθυσμούς, κάνουμε
πολλά πράγματα. Πάντα λέω ότι ίσως το λάθος μας είναι ότι δε διαφημιζόμαστε πολύ και γι’ αυτό
δεν μας ξέρει και ο πολύς κόσμος, αλλά πολλά πράγματα γίνονται. Ξεκίνησε μετά το δεύτερο
Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτό δε νομίζω ότι έχει τόση σημασία, αυτό που έχει σημασία είναι ότι είμαστε
υπέρ της νόμιμης μετανάστευσης και κατά της μη νόμιμης μετανάστευσης, διότι θεωρούμε ότι αυτό
κάνει κακό σε όλους, ανεξαιρέτως, και στους μετανάστες, και στις χώρες υποδοχής, και στις χώρες
προέλευσης, αλλά αυτό θέλει μία…
Αυτοί είναι περίπου οι τομείς που κινείται ο οργανισμός.
Ρίξτε μια ματιά.
γενικότερη εικόνα διεθνώς, εγώ εδώ ήρθα για το διεθνές στοιχείο.
Αλλά ποια είναι η
Κατ’ αρχήν, το 3% του
παγκόσμιου πληθυσμού είναι μετανάστες. Πολύ μεγάλο ποσοστό. Μάλιστα λέγεται ότι εάν τους
16
μετανάστες, τους βάζαμε όλους σε μία χώρα, θα ήταν η πέμπτη χώρα στον κόσμο, σε πληθυσμό.
Εδώ μας λέει, όμως, κάτι πολύ ωραίο, ότι περίπου οι μισοί από αυτούς είναι γυναίκες.
Κάποτε είχα κάνει μία έρευνα, με είχαν καλέσει σε μία ομιλία στον ΟΗΕ για το θέμα «Γυναίκα και
Μετανάστευση», αρκετά χρόνια πριν, όπου είχα δει την εξής τάση: Ενώ κάποτε η μετανάστευση
ήταν γένους αρσενικού, τις τελευταίες δύο δεκαετίες γίνεται γένους θηλυκού. Τι σημαίνει αυτό;
Σημαίνει ότι η γυναίκα φεύγει από τη χώρα της, όπως παλαιότερα το έκανε ο άνδρας. Έφευγε,
θυμάστε παλιά, ο αρχηγός της οικογένειας, πήγαινε έξω να δουλέψει, και έστελνε τα εμβάσματα στο
σπίτι. Τώρα έχουν αντιστραφεί οι όροι. Βέβαια, εάν το βλέπαμε από τη φεμινιστική του πλευρά,
είναι πολύ ωραίο, που οι γυναίκες χειραφετηθήκαν κ.λπ. Εδώ όμως υπάρχει πάντα και το αρνητικό
κομμάτι, γιατί έγινε αυτό; Τίποτα δεν είναι τυχαίο. ∆ιότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες και πιο
εύκολα εκμεταλλεύσιμες, και βεβαίως έχουν μεγαλύτερο κύκλο προσφοράς εργασίας, μεγαλύτερο
ίσως από έναν άνδρα, και καταλαβαίνουμε γιατί. Μερικά στοιχεία εδώ, τα βλέπετε, να μην τα
επαναλαμβάνω, γιατί καμιά φορά τα νούμερα είναι σημαντικά.
Τι γίνεται τώρα στην Ελλάδα. Αυτά είναι ότι μπόρεσα να μαζέψω από διάφορες πηγές, δε νομίζω
ότι κανένα είναι σωστό από αυτά, βλέπετε και τις αποκλίσεις. Μιλάμε πάντα για τους νόμιμους
μετανάστες. Έχουμε και τις χρονολογίες, πότε έγιναν αυτές οι έρευνες, από πού βγάλαμε αυτά τα
νούμερα. Εδώ βλέπουμε τις γυναίκες 55,6%, δηλαδή πάνω από τους μισούς, εν Ελλάδι, είναι
γυναίκες μετανάστες και υπάρχει μια εξήγηση ανάλογα με τις εθνικότητες. Στην απογραφή του
2001 βεβαία, γιατί δεν είχαμε από τότε άλλη απογραφή, είχαμε αυτά περίπου τα χαρακτηριστικά.
Απλώς τα έβαλα ενδεικτικά για να δούμε, να πάρουμε μία ιδέα, τί κάνει η γυναίκα μετανάστρια στην
Ελλάδα, που εδώ βεβαίως μιλάμε, κυρίως, γι’ αυτές τις γυναίκες που είναι νόμιμα. Υπάρχει ένας
τεράστιος αριθμός γυναικών, το έδειξε η κυρία Στρατηγάκη προηγουμένως. Γυναίκες που είναι
θύματα εμπορίας, γυναίκες που δεν είναι πουθενά καταγεγραμμένες, άρα σε τι απασχολούνται και
με τι συνθήκες κ.λπ., καταλαβαίνετε.
Εντάξει, η εκμετάλλευση είναι δεδομένη ότι υπάρχει, το
ξέρουμε όλοι αυτό. Άκουσα τελευταία ότι το Υπουργείο θα βγάλει κάποια κάρτα, που μακάρι να τη
βγάλει, αυτό θα είναι πολύ σημαντικό, προκειμένου να μπορούν να έχουν ασφάλιση και να μην
υπάρχει η δικαιολογία των πολλαπλών εργοδοτών, κυρίως αυτές που δουλεύουν στα σπίτια. Εδώ
αναφέρει περίπου που απασχολούνται.
ποσοστιαία.
Είναι γνωστά αυτά λίγο-πολύ, απλώς να δούμε και
∆εν αναφέρει βέβαια τις γυναίκες που είναι στη βιομηχανία του σεξ, αλλά εδώ,
επαναλαμβάνω, αυτές καταλαβαίνετε ότι είναι μια άλλη κατηγορία από μόνες τους, και αν μπορούμε
να θεωρήσουμε ότι είναι εργασία αυτή.
Εδώ, από τη Στατιστική Υπηρεσία, μία ανάλυση, από το 2001 έως το 2008, σε άλλες οικονομικές
δραστηριότητες. Βλέπετε η τελευταία κατηγορία το 2008 έχει φτάσει στο 83,4%. Μεγάλο ποσοστό.
Εδώ ήθελα να θέσω και κάποιους προβληματισμούς κοινωνιολογικούς. ∆ηλαδή, παλιότερα, όταν
έφευγε ο σύζυγος για να δουλέψει προς τα έξω, η σύζυγος κρατούσε την οικογένεια όσο μπορούσε
καλύτερα, με την προοπτική ότι κάποια στιγμή θα επέστρεφε ή θα τους φώναζε να γίνει επανένωση
17
της οικογένειας. Εδώ έχουμε μία αντίθετη κατάσταση, από έρευνες που έκανε ο Οργανισμός μας,
φαίνεται ότι ο σύζυγος που παραμένει πίσω, μάλλον δεν ασχολείται καθόλου με την οικογένεια,
δηλαδή αν υπάρχουν παιδιά κ.λπ., και εννέα στις δέκα περιπτώσεις, οι γάμοι διαλύονται. Τραγικό,
γι’ αυτό και το αναφέρω. Αυτές είναι οι αρνητικές επιπτώσεις. Επίσης, και οι γυναίκες οι ίδιες, όταν
επιστρέφουν, δεν μπορούν να επανενταχθούν στη ζωή που άφησαν πίσω.
Αυτά είναι πράγματα που πρέπει να τα δούμε κάποια στιγμή –με πιέζει ο κύριος Τασσόπουλος.
Εγώ φταίω που είπα άλλα πράγματα. Εν πάση περιπτώσει, είναι ένα θέμα ανεξάντλητο. Αυτό που
πρέπει να κρατήσουμε στο μυαλό μας είναι ότι χρειάζεται πάρα πολύ προσπάθεια και πολύς
αγώνας, απ’ όλους μας, να αλλάξουμε την κατάσταση και να μπορούν οι άνθρωποι αυτοί, αυτές οι
ομάδες, να μην είναι πλέον αποκλεισμένοι από τη ζωή και, βεβαίως, από την εργασία.
Ευχαριστώ πολύ.
Ιωάννης Τασσόπουλος:
Ευχαριστούμε τον κύριο Εσδρά που πάντα με έναν χαρακτηριστικό
τρόπο, μακάρι να έχουμε αρκετή ώρα να συζητήσουμε, αλλά έχω δυστυχώς τον άχαρο ρόλο να
προχωρήσουμε, γιατί το πρόγραμμα…
∆ανιήλ Εσδράς: Έχουμε συζήτηση που θα κάνουμε.
Ιωάννης Τασσόπουλος: Στη συζήτηση θα σας δοθεί περισσότερος χρόνος. Θα ήθελα να καλέσω
τον κύριο Βασίλειο Καρύδη, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη, στον Κύκλο Ανθρωπίνων ∆ικαιωμάτων
με θέμα «Η Εφαρμογή του Θεσμικού Πλαισίου Σεβασμού της ∆ιαφορετικότητας: Η εμπειρία του
Συνηγόρου του Πολίτη». Ευχαριστώ.
Βασίλειος Καρύδης:
Ευχαριστώ, κύριε Πρόεδρε, όπως και τους οργανωτές.
Όλοι
αντιλαμβανόμαστε την αναγκαιότητα τέτοιου είδους πρωτοβουλιών καθώς, πράγματι, το επίπεδο
της πληροφόρησης γύρω από αυτά τα ζητήματα και ιδιαίτερα το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει είναι
εξαιρετικά χαμηλό κι ακόμη χαμηλότερο για την ομάδα του πληθυσμού που συζητάμε σήμερα.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η ψήφιση του Νόμου 3304/2005 για την εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης
στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας, αποτελεί τομή για την προαγωγή της ισότητας και
την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην Ελλάδα, ενσωματώνοντας στην ελληνική
έννομη τάξη τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ανέφερε η κυρία Σταθοπούλου. Οι διατάξεις
του νόμου επιδιώκουν να καταπολεμήσουν τα φαινόμενα τόσο της άμεσης όσο και της έμμεσης
διάκρισης και παρέχουν ειδική αυτοτελή προστασία έναντι της παρενόχλησης και έναντι της εντολής
για διακριτική μεταχείριση. Επίσης, οργανώνουν ένα καινοφανές πλέγμα μηχανισμών προστασίας
του θιγόμενου προσώπου, που υπερβαίνει το παραδοσιακό μοντέλο επιβολής κυρώσεων σε
εξατομικευμένες περιπτώσεις. Ιδιαίτερα στο βαθμό που μετατίθεται η προστατευτική έμφαση στη
διαμεσολαβητική δράση, ειδικών δημόσιων φορέων, για την προώθηση της ίσης μεταχείρισης, στη
δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, τόσο για την ευαισθητοποίηση του κοινού όσο για την
18
εκπροσώπηση των θιγομένων.
Στην πρόβλεψη ειδικών στρατηγικών υλοποίησης του
θεσμοθετημένου κοινωνικού διαλόγου αλλά και στην ανάληψη θετικών μέτρων.
Αυτές οι νέες
μορφές δράσης που προβλέπονται στο κείμενο των συναφών οδηγιών της Ένωσης, συλλαμβάνουν
τις ιδιαιτερότητες των ευπαθών ομάδων ως αποδέκτες προστασίας και ανταποκρίνονται, σε γενικές
γραμμές, στην ανάγκη κοινωνικού συντονισμού για την καταπολέμηση των διακρίσεων, καθώς οι
πρακτικές άνισης μεταχείρισης έχουν συχνά δομικό και συστηματικό χαρακτήρα.
Με το συγκεκριμένο νόμο η Ανεξάρτητη Αρχή, Συνήγορος του Πολίτη, εκτός από τη γενική του
αρμοδιότητα να προστατεύει τους πολίτες από την κακοδιοίκηση υπό τη μορφή αθέμιτων
διακρίσεων, ανέλαβε και το ρόλο του επίσημου Φορέα προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης
στο πεδίο του δημόσιου τομέα. Με τον τρόπο αυτό η αρχή δεν εξαιρείται πλέον από τη διερεύνηση
αναφορών ως σχετικών με την υπηρεσιακή κατάσταση προσωπικού του δημοσίου, όταν αφορούν
περιπτώσεις διακριτικής μεταχείρισης που εμπίπτουν στο προστατευτικό πεδίο των διατάξεων του
νέου νόμου.
Εκτός όμως από τη διεύρυνση της αρμοδιότητας του Συνηγόρου του Πολίτη να
διαμεσολαβεί σε ατομικές περιπτώσεις πολιτών μετά από αναφορά, οι νέες διατάξεις παρέχουν και
άλλες θεσμικές δυνατότητες δράσεων.
Έτσι, για τους σκοπούς της προώθησης της ίσης
μεταχείρισης ο Συνήγορος του Πολίτη μπορεί να κλιμακώνει την έρευνα για τη διαμεσολάβησή τους
σε ευρύτερο πεδίο, να συντάσσει σχετικές εκθέσεις, να συμμετέχει ενεργά στο συντονισμό των
κρατικών Αρχών και να αναλαμβάνει δράσεις για την ευαισθητοποίηση της διοίκησης και της
κοινωνίας των πολιτών.
Ταυτόχρονα ο Συνήγορος του Πολίτη συμμετέχει ενεργά στο Ευρωπαϊκό δίκτυο Equinet, δηλαδή
ένα δίκτυο οριζόντιας σύνδεσης και συντονισμού των επίσημων φορέων για την υλοποίηση των
κοινοτικών οδηγιών κατά των διακρίσεων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις υπό ένταξη
χώρες, και στο οποίο στέλεχος της αρχής έχει εκλεγεί μέλος του ∆ιοικητικού Συμβουλίου.
Ο
Συνήγορος του Πολίτη επιμένει ιδιαίτερα σε αυτή την επιδίωξη επειδή πιστεύει ότι η καταπολέμηση
των διακρίσεων μπορεί να εκκινεί, αλλά δεν εξαντλείται σε νομοθετικό επίπεδο. Το δίκαιο αποτελεί
εργαλείο για τη ρύθμιση των κοινωνικών σχέσεων, τη διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης και
συνοχής και την αποκατάσταση μιας κανονικότητας στις σχέσεις αυτές, ακόμα και με
κατασταλτικούς μηχανισμούς. ∆εν μπορεί, ωστόσο, να επενεργήσει στα κίνητρα που τροφοδοτούν
συμπεριφορές και αντιλήψεις που γεννούν το ρατσισμό.
Η σημαντική αυτή οπτική αποτελεί
ιδιαίτερο μέλημα του Συνηγόρου του Πολίτη, ως φορέα προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης
και αποτυπώνεται συστηματικά στις παρεμβάσεις της αρχής, σε αναφορές με περιεχόμενο τις
δυσμενείς συνέπειες που υφίστανται πολίτες που διαβιώνουν κοντά σε ομάδες που πλήττονται από
διακρίσεις, όπως είναι οι περιπτώσεις ομάδων με ιδιαίτερα φυλετικά εθνικά χαρακτηριστικά, για
παράδειγμα τσιγγάνοι μετανάστες και πρόσφυγες.
Από την εφαρμογή του νόμου, μια πενταετία, σημεία γενικού προβληματισμού, αποτελούν ο σχετικά
μικρός αριθμός αναφορών που υποβλήθηκαν, η περιορισμένη δραστηριοποίηση και ενημέρωση
19
των πολιτών, καθώς και η μικρή ενεργοποίηση των προβλεπομένων στο νόμο θεσμικών Φορέων,
όπως του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας, ΣΕΠΕ, και υπαινίχθηκε πριν και ο κύριος Εσδράς.
Αναφερόμενος, ειδικότερα, στα στοιχεία που αφορούν τις αλλοδαπές γυναίκες και έχουν
απασχολήσει τον Συνήγορο του Πολίτη, υπό τη γενική του αρμοδιότητα όμως, και σ’ αυτό θα
επιμείνει στο βαθμό που ο νόμος θέτει περιορισμούς και στο βαθμό, όπως είπα το επίπεδο της
πληροφόρησης είναι εξαιρετικά χαμηλό, όσον αφορά το ειδικό ρυθμιστικό πεδίο του Νόμου
3404/2005. Λέγοντας, για παράδειγμα, ότι όσοι πολίτες επικαλέστηκαν, ρητά και συγκεκριμένα, την
εφαρμογή του συγκεκριμένου νόμου, ανήκουν σε κοινωνικές ομάδες με ευχέρεια πρόσβασης στη
συγκεκριμένη νομική πληροφορία, για παράδειγμα δημόσιοι υπάλληλοι, μέλη Σωματείων, ΑΜΕΑ
κ.λπ., και ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, φαίνεται ότι η ενημέρωση δεν ήταν πλήρης, καθώς
πολλά από τα παράπονα οφείλονταν σε λόγους που αναφέρονται στο νόμο, δεν ενέπιπταν όμως
στα ειδικώς προβλεπόμενο από αυτόν πεδία προστασίας.
Όπως, επίσης, προβληματίζει το γεγονός ότι τα περισσότερα παράπονα που υποβλήθηκαν στο
Συνήγορο του Πολίτη, ως προς το συγκεκριμένο νόμο, αφορούν σε διακρίσεις για λόγους που δεν
έχουν ιδιαίτερα αρνητική κοινωνική φόρτιση εις βάρος του θιγομένου, συνήθως λόγω ηλικίας ή
αναπηρίας.
Αυτός ο δισταγμός για τη δημοσιοποίηση άλλων λόγων διάκρισης, παραδείγματος
χάρη, διαμαρτυρία εκπαιδευτικού του δημοσίου για εις βάρος του διάκριση, λόγω γενετήσιου
προσανατολισμού, φέρεται να οφείλεται, πέραν της σχετικής άγρας περί το νόμο, κυρίως στο φόβο
κοινωνικής έκθεσης ή άλλων άτυπων δυσμενών συνεπειών.
Όσον αφορά, ειδικά τις γυναίκες που αναφέρονται στο Συνήγορο του Πολίτη ενδεικτικά γι’ αυτή τη
χρονιά, δηλαδή μέχρι και τον Οκτώβριο του 2010, οι Ελληνίδες είναι 712 εκ των οποίων 138
αλλοδαπές.
Ειδικά όμως στον Κύκλο ∆ικαιωμάτων του Ανθρώπου από τις 712 Ελληνίδες,
αφορούσαν 112 περιπτώσεις, ενώ στις αλλοδαπές στη συντριπτική πλειοψηφία, καθώς από τις 138
τέτοιες περιπτώσεις, οι 119 ενέπιπταν στην αρμοδιότητα του συγκεκριμένου Κύκλου των
Ανθρωπίνων ∆ικαιωμάτων.
Τα πεδία που συνήθως απασχολούν, κυρίως, είναι οι καθυστερήσεις στην έκδοση αδειών διαμονής,
απορρίψεις αιτημάτων για άδεια διαμονής ως μέλη οικογένειας, λόγω χαμηλού εισοδήματος του
κυρίου κατόχου, δηλαδή του άνδρα. Προβλήματα σχετικά με την οικογενειακή συνένωση όπως και
διακρίσεις σε παιδικούς σταθμούς, καθώς οι ∆ήμοι δίνουν προτεραιότητα σε δημότες τους έναντι
των μεταναστών.
Ειδικά το δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση αποτέλεσε ειδικό θέμα και της ετήσιας έκθεσης
της περυσινής του 2009 του Συνηγόρου του Πολίτη και εκεί αναλύθηκαν ιδιαίτερα τα προβλήματα
που σχετίζονται: Με πρώτο, τη συνέχιση της νόμιμης διαμονής μελών οικογένειας αλλοδαπών
τρίτων χωρών, τη χορήγηση ειδικής θεώρησης, βίζα δηλαδή, από τις Ελληνικές Προξενικές Αρχές
σε μέλη οικογένειας και τρίτο τα δικαιώματα αλλοδαπών μελών οικογένειας Έλληνα πολίτη της
20
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λέω εδώ ότι πράγματι όλη η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς τη
μετανάστρια που απασχολεί τη σημερινή Ημερίδα, δεν αναδεικνύει την κοινωνική διάσταση, όπως
είπε η κυρία Στρατηγάκη αντιμετωπίζει τη γυναίκα ως άτομο που έχει ένα ατομικό χαρακτηριστικό,
που είναι το φύλο σε σχέση με τον άνδρα, εξαφανίζοντας αυτή την έμφυλη κοινωνική διάσταση.
Υπάρχει όμως ειδική προστασία σε ειδικές ομάδες γυναικών που χαρακτηρίζονται ευπαθείς, όπως
αυτές που ανέφερα, για παράδειγμα, μέλη οικογενειών κ.λπ., έχοντας όμως την αντανάκλαση λόγω
της εξαρτημένης θέσης σε σχέση με τον άνδρα. Έτσι και αυτό δημιουργεί διάφορα ζητήματα.
Θα κλείσω με δύο-τρία παραδείγματα από υποθέσεις που χειρίστηκε, διαμεσολάβησε, ο Συνήγορος
του Πολίτη.
Για παράδειγμα της γυναίκας, μητέρας τεσσάρων ανηλίκων εκ των οποίων είχαν
γεννηθεί δύο στη χώρα, η οποία είχε άδεια για εργασία γενικά, αλλά το έτος 2008 δεν είχε αρκετά
ένσημα για να εξασφαλίσει την ανανέωση της άδειας διαμονής της, και δεν μπορούσε να επανέλθει
στο καθεστώς, μέλος της οικογένειας. Έμεινε μετέωρη δηλαδή, και άλλαξε status. Οι πρόσφυγες ή
οι κάτοχοι δελτίων ανθρωπιστικών λόγων δεν μπορούν να υπαχθούν σε καθεστώς μακροχρόνιας
διαμονής, ενώ η μετάβαση από το καθεστώς μέλους οικογένειας σε αυτοτελή και εν συνεχεία για
άλλο σκοπό διαμονή γίνεται μια φορά, χωρίς να έχει τη δυνατότητα το μέλος να λάβει εκ νέου άδεια
για οικογενειακή επανένωση.
Το ζήτημα της βίζας με τη συνένωση των οικογενειών που είναι εξαιρετικά σημαντικό και έχει
σοβαρές δυσλειτουργίες.
Για παράδειγμα, γυναίκες που προέρχονται από την Αλβανία, το
πρόβλημα συνήθως έγκειται, εκτός από τις άλλες τυπικές προϋποθέσεις, να αποδείξουν ότι δεν
έχουν στο παρελθόν εισέλθει παράνομα στη χώρα ή, παρά το γεγονός ότι είναι μητέρες, πρέπει να
πάνε στο προξενείο της χώρας τους, προκειμένου να διαπιστωθεί, μέσω της αυτοπρόσωπης
συνέντευξης, ο οικογενειακός δεσμός.
Αυτό το ζήτημα είναι εντονότερο σε χώρες όπως Ινδία,
Μπαγκλαντές, Πακιστάν κ.λπ., που πρέπει να αποδείξουν ότι πράγματι υφίσταται και είναι νόμιμος
ο οικογενειακός δεσμός με τον κύριο κάτοχο της άδειας διαμονής, δηλαδή τον φερόμενο σύζυγο, ότι
τα παιδιά για τα οποία αιτούνται είσοδο είναι πράγματι δικά τους. Υπάρχει, παραδείγματος χάρη, η
περίπτωση άρνησης εισόδου, επειδή το τέκνο δεν παρακολουθούσε πια σχολείο. Στην επιβάρυνση
αυτή θα πρέπει να προστεθούν και οι συνέπειες για την οικογένεια της άρνησης χορήγησης
θεώρησης εισόδου σε τέκνα, που κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής –που διαρκεί έτη,
πρακτικά– ενηλικιώνονται τελικά και τους λένε ότι πλέον δεν έχουν δικαίωμα.
Θα κλείσω ευχαριστώντας και ελπίζοντας μία άλλη φορά να έχουμε τη δυνατότητα να αναπτύξω
περισσότερο τα θέματα, κυρίως στην πρακτική εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου που αφορά τους
αλλοδαπούς και ιδιαίτερα τις γυναίκες μετανάστριες. Ευχαριστώ.
Ιωάννης Τασσόπουλος: Ευχαριστούμε τον κύριο Καρύδη για τη διάσταση που μας έδωσε για το
Συνήγορο του Πολίτη και τις περιπτώσεις αυτές στις οποίες αναφέρθηκε. Να παρακαλέσω την
κυρία Σοφία Κουκούλη-Σπηλιωτοπούλου, που είναι δικηγόρος, μέλος της Εθνικής Επιτροπής για τα
21
∆ικαιώματα του Ανθρώπου να αναφερθεί στο θέμα «Οι μετανάστριες ως θύματα πολλαπλών
διακρίσεων και οι δυνατότητες υποστήριξής τους». Ευχαριστώ.
Σοφία Κουκούλη-Σπηλιωτοπούλου: Ευχαριστώ πολύ, κύριε Πρόεδρε. Επίσης ευχαριστώ εκ
μέρους της Εθνικής Επιτροπής για την πρόσκληση να μετάσχουμε σε αυτήν την πάρα πολύ
ενδιαφέρουσα εκδήλωση.
∆ύο λόγια να πω, διότι πολύς κόσμος δεν ξέρει τι είναι η Εθνική Επιτροπή ∆ικαιωμάτων του
Ανθρώπου. Είναι συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέματα δικαιωμάτων του ανθρώπου.
∆εν δεχόμαστε παράπονα ατόμων τα οποία υφίστανται διακρίσεις, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη,
αλλά γνωμοδοτούμε για θέματα δικαιωμάτων του ανθρώπου είτε με δική μας πρωτοβουλία είτε μετά
από αιτήματα δημόσιων Αρχών.
Για τη συγκεκριμένη περίπτωση των διακρίσεων που μιλάμε
σήμερα, γι’ αυτά τα ζητήματα η Εθνική Επιτροπή έχει επανειλημμένα γνωματεύσει, αρχικά στο
Νομοσχέδιο, το οποίο στη συνέχεια έγινε ο Νόμος 3304/2005, ύστερα παρακολούθησε και
παρακολουθεί ακόμη την εφαρμογή του νόμου και πάντοτε, όταν μελετάμε ένα νομοσχέδιο ή ένα
άλλο ζήτημα το οποίο έχει σχέση με ανθρώπινα δικαιώματα, δεν κοιτάζουμε μόνον τη νομική
μορφή, κοιτάζουμε να δούμε και πώς οι διατάξεις αυτές μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη, και
επίσης στη συνέχεια, όταν το νομοσχέδιο γίνει νόμος, πώς πράγματι και εάν εφαρμόζονται στην
πράξη. Είμαστε ανεξάρτητος Οργανισμός, δεν έχουμε εξάρτηση από καμία δημόσια υπηρεσία,
εκφράζουμε ελεύθερα τις απόψεις μας, η σύνθεσή μας δείχνει την ανεξαρτησία μας, διότι
εκπροσωπούνται Σχολές Πανεπιστημιακές, η ΓΣΕΕ, η Α∆Ε∆Υ, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις,
ανεξάρτητες Αρχές, ο Συνήγορος είναι επίσης μέλος της Εθνικής Επιτροπής. Βεβαίως υπάρχουν
και εκπρόσωποι ορισμένων Υπουργείων, όχι του Υπουργείου Υγείας, του Υπουργείου Εργασίας
υπάρχουν, αυτά όλα τα προβλέπει ο νόμος. Αυτοί όμως απλώς συζητούν, μας δίνουν πληροφορίες
και δεν έχουν δικαίωμα ψήφου.
Επίσης, υπάρχουν και εκπρόσωποι των Κομμάτων, τα οποία
εκπροσωπούνται στη Βουλή.
Σε σχέση με το θέμα που μας απασχολεί σήμερα, ο κύριος Εσδράς έχει απόλυτο δίκιο, αυτή η
έκρηξη την οποία είδαμε «Τί μας λέτε; Τί ωραία πράγματα γράφουν οι νόμοι; Τί ωραία πράγματα
είναι στα χαρτιά. ∆ε γίνεται τίποτα» είναι δικαιολογημένη. Εκείνο το οποίο έχουμε διαπιστώσει κι
εμείς, και σήμερα το πρωί ακόμα, κοίταγα μία βάση νομικών πληροφοριών, να δω εάν υπάρχουν
αποφάσεις δικαστικές οι οποίες εφαρμόζουν το Νόμο 3304, είναι πάρα πολύ λίγες. Τα θέματα δεν
αφορούν μετανάστες, δεν έχουμε μετανάστες, ούτε μετανάστριες βεβαίως, που να έχουν προσφύγει
στα δικαστήρια. Ξέρουμε ότι οι διακρίσεις είναι πάρα πολλές. Επίσης ξέρουμε από έρευνες, όπως
ανέφερε και η κυρία Σταθοπούλου, ότι ένας τομέας στον οποίο υπάρχουν πάρα πολλά προβλήματα
για τους μετανάστες και τις μετανάστριες είναι η απασχόληση. Η περίπτωση της Κούνεβα, που
ξέρουμε όλοι, είναι η κορυφή του παγόβουνου.
Το τί υφίστανται αυτές οι γυναίκες με την
απασχόληση που έχουν ως καθαρίστριες σε πολυκατοικίες, σε δημόσιους οργανισμούς, νοσοκομεία
κ.λπ., όπου δανείζουν τις εργαζόμενες αυτές, διάφορες εταιρίες προσωρινής απασχόλησης, οι
22
οποίες πολλές φορές είναι εταιρίες φαντάσματα. ∆ε δεχόμαστε εμείς παράπονα, όπως σας είπα,
στην Εθνική Επιτροπή, αλλά ο Σύνδεσμος για τα ∆ικαιώματα της Γυναίκας, τον οποίο εκπροσωπώ
στην Εθνική Επιτροπή, έχει μιλήσει με γυναίκες μετανάστριες.
Μας είπαν ότι όντως τις
προσλαμβάνουν αυτές οι υποτιθέμενες εταιρίες, τη μία ημέρα είναι μια εταιρία, την άλλη ημέρα δεν
υπάρχει πλέον αυτή η εταιρία. Όταν πηγαίνουν να ζητήσουν τη σύμβαση εργασίας τους, δεν τους
τη δίνει κανείς. ∆εν ξέρουν ούτε καν οι δημόσιοι Οργανισμοί, οι οποίοι απασχολούν τέτοιες γυναίκες
στην καθαριότητα, όπως νοσοκομεία και άλλοι, δεν ξέρουν ποιες απασχολούν.
Υποτίθεται
θεωρητικώς ότι πρέπει να υπάρχει ένας πίνακας των εργαζομένων, δεν υπάρχει, δεν ξέρει κανείς,
ανά πάσα στιγμή, η τάδε εργαζομένη που βρίσκεται και ποιοι εργάζονται στο συγκεκριμένο χώρο.
Όλα αυτά δείχνουν ότι με το να μην έχουμε προσφυγές ούτε στο Συνήγορο όπως ακούσατε, που
είναι πολύ πιο εύκολο να προσφύγει κανείς στο Συνήγορο και ανέξοδο είναι και πολύ πιο εύκολο,
διότι δεν χρειάζεσαι δικηγόρο. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι η κορυφή του παγόβουνου είναι αθέατη,
μόνο την Κούνεβα έχουμε δει, τίποτα άλλο δεν έχουμε δει, και αυτό επειδή έφτασε σε αυτή την
φοβερή κατάσταση.
Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες αυτές αγνοούν τα δικαιώματά τους, αλλά
υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορεί να τις βοηθήσει κανείς, όμως δεν είναι
αποτελεσματικοί και δε γίνεται χρήση αυτών των μέσων, τα οποία θα σας πω τώρα, διότι και οι
νόμοι είναι ανεπαρκείς και η πληροφόρηση ανεπαρκής μέχρι ανύπαρκτη. Παραδείγματος χάρη, ο
νόμος λέει ότι μπορούν συνδικαλιστικές Οργανώσεις και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, οι οποίες
έχουν σκοπό τους την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να εισάγουν υποθέσεις
θυμάτων διακρίσεων στα δικαστήρια. Αυτό δεν το ξέρει κανείς, ούτε δικηγόρος, ούτε δικαστής, ούτε
κανείς. Από τη στιγμή που βγήκε ο νόμος αυτός, ρωτάμε συνεχώς ποιος το ξέρει, κανένας δεν το
ξέρει αυτό. Γιατί δεν είναι γνωστό: Ένας κύριος λόγος για τον οποίο δεν είναι γνωστό είναι ότι αυτή
η δυνατότητα των Οργανώσεων να προσφεύγουν στα δικαστήρια δεν περιλαμβάνεται, οι σχετικές
διατάξεις δηλαδή δεν έχουν περιληφθεί στους κώδικες της δικονομίας με τους οποίους δουλεύουν οι
δικαστές και οι δικηγόροι, είναι ξεχωριστοί νόμοι, από εδώ και από εκεί κατασπαρμένες διατάξεις,
δεν τις ξέρει κανείς.
Ένας άλλος τρόπος να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που υφίστανται διακρίσεις είναι η εφαρμογή
ενός κανόνα για το βάρος της απόδειξης, ότι δεν είναι ανάγκη δηλαδή το θύμα της διάκρισης να
αποδείξει όλα τα γεγονότα τα οποία θεμελιώνουν τη διάκριση απέναντί του. Μπορεί να θεμελιώσει
ένα τεκμήριο όπως λέμε, στη συζήτηση μετά αν θέλετε μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό, δεν είναι
ανάγκη να τα πει όλα, θα πει μερικά πράγματα και μετά θα έρθει ο εργοδότης να αποδείξει ότι δεν
υπήρξε διάκριση. Ούτε αυτός ο κανόνας είναι μέσα στους κώδικες της δικονομίας και γι’ αυτό το
λόγο είναι κι αυτός εξίσου άγνωστος με τον προηγούμενο.
Από την άλλη μεριά, το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας το οποίο έχει μια πάρα πολύ σημαντική
λειτουργία στον τομέα της απασχόλησης, είναι υποστελεχωμένο, δεν έχει αρκετά μέσα υλικά, όπως
και το ίδιο τονίζει στις εκθέσεις του κάθε χρόνο για να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του και
23
κατόπιν αυτού δεν μπορεί κι εκείνο να βοηθήσει επαρκώς. Ένα πρόβλημα βέβαια είναι ότι οι
διακρίσεις στον ιδιωτικό τομέα, που είναι και οι περισσότερες, δεν υπάγονται αυτήν τη στιγμή στην
αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη, μόνον οι διακρίσεις στο δημόσιο τομέα για όλους αυτούς
τους λόγους που λέμε. Οι διακρίσεις άμα είναι μόνο λόγω φύλου υπάγονται και στον ιδιωτικό τομέα
στην αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη, για τους άλλους λόγους όμως δεν υπάγονται.
Ένα τελευταίο πράγμα που θέλω να πω, γιατί δεν έχω χρόνο, είναι ότι υπάρχει μια παρεξήγηση. Ο
Νόμος 3304/2005 λέει ότι δεν περιλαμβάνονται στο πεδίο της εφαρμογής του οι διακρίσεις λόγω
ιθαγένειας. Αυτό είναι παραπειστικό, διότι οι οδηγίες λένε ότι εφαρμόζονται και αυτές στις διακρίσεις
που γίνονται εις βάρος υπηκόων τρίτων χωρών, διότι εν πάση περιπτώσει, εάν οι διακρίσεις είναι εις
βάρος υπηκόων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης οπωσδήποτε καλύπτονται σαφώς από το νόμο
μας και από την οδηγία. Λέει όμως η οδηγία ότι εφαρμόζεται και στους υπηκόους των τρίτων
χωρών που είναι και οι περισσότεροι μετανάστες και οι μετανάστριες όπως βλέπετε από
Μπαγκλαντές, Ινδίες, Ουκρανία κ.λπ., αλλά για να μπορέσει κανείς να επιτύχει την προστασία, δεν
μπορεί να επικαλεστεί την ιθαγένεια ως λόγο διάκρισης. Μπορεί όμως γι’ αυτές τις γυναίκες να
επικαλεστεί όλους τους υπόλοιπους λόγους. Προσέξτε το αυτό, διότι και οι οδηγίες που επιτάσσουν
την ισότητα των φύλων έχουν εφαρμογή –δεν έχει μόνο αυτός ο νόμος εφαρμογή. ∆εν πρέπει να
πεις ότι η διάκριση αυτή είναι λόγω ιθαγένειας, ινδικής, πακιστανικής, δεν ξέρω τί, αλλά εάν είναι
διάκριση λόγω φύλου, λόγω αναπηρίας, λόγω ηλικίας, λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, τότε
εμπίπτει στο πεδίο της εφαρμογής και του νόμου και της οδηγίας. Αυτή είναι μία παρεξήγηση την
οποία πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πάρα πολύ καλά.
Συνεπώς, συμφωνούμε κι εμείς και υπερθεματίζουμε ότι δεν αρκούν οι νόμοι, δεν αρκούν οι
διατάξεις που είναι στα χαρτιά, πρέπει και να εφαρμόζονται, και πρέπει όλοι μαζί να
προσπαθήσουμε να κάνουμε μία ενημέρωση του κόσμου, να ξέρουν οι άνθρωποι τα δικαιώματά
τους, και για να ξέρουν οι μετανάστες τα δικαιώματά τους, πρέπει και όσοι ασχολούνται με τους
μετανάστες να γνωρίζουν ακριβώς ποια είναι τα δικαιώματα των μεταναστών και να έχουν τη
δυνατότητα να τους ενημερώσουν.
Σας ευχαριστώ πολύ.
[Κασέτα 2 Πλευρά Α]
Ιωάννης Τασσόπουλος:
Θα ήθελα να δώσω το λόγο στον κύριο Στυλιανό Κλάδη που είναι
∆ιευθυντής Ειδικών Κοινωνικών Ομάδων στον Οργανισμό Απασχόλησης Εργατικού ∆υναμικού, για
να μας πει για τις ενεργητικές πολιτικές του ΟΑΕ∆ για την απασχόληση των μεταναστριών.
Ευχαριστώ.
Στυλιανός Κλάδης:
Ευχαριστώ κύριε Πρόεδρε.
Καλημέρα κυρίες και κύριοι.
Ο Οργανισμός
Απασχόλησης Εργατικού ∆υναμικού έχει μια μακρόχρονη επιτυχημένη πορεία στην εφαρμογή
δράσεων και προγραμμάτων για την ενίσχυση και τη στήριξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων
24
αλλά και των ανέργων και των εργαζομένων γενικότερα. Με ένα σύνολο 19 προγραμμάτων ο
ΟΑΕ∆ σκοπεύει να παρέμβει στην αγορά εργασίας είτε στηρίζοντας τη διατήρηση θέσεων εργασίας
είτε δημιουργώντας προϋποθέσεις για νέες ευκαιρίες απασχόλησης.
Αναφορικά με τους
μετανάστες, η οικονομική συγκυρία δημιούργησε νέες συνθήκες στην αγορά εργασίας, με
αποτέλεσμα οι μετανάστες που διαμένουν και απασχολούνται νόμιμα στην Ελλάδα να
αντιμετωπίζουν πλέον τον κίνδυνο να χάσουν την εργασία τους στον ίδιο βαθμό με τους
υπόλοιπους εργαζόμενους, έστω κι αν εργάζονται σε μία επιχείρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Αυτό να δημιουργήσει τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα με δεδομένο το μεγάλο αριθμό των
απασχολουμένων αυτής της κατηγορίας και ιδιαίτερα των μεταναστών δεύτερης γενιάς, που
γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη χώρα μας διατηρώντας πλέον ελάχιστους δεσμούς με τη χώρα
καταγωγής τους, γεγονός που ουσιαστικά αποκλείει την επιστροφή στη χώρα καταγωγής τους σαν
εναλλακτική λύση στον κίνδυνο να μείνουν χωρίς εργασία. Για το λόγο αυτό ο ΟΑΕ∆ στο νέο
πρόγραμμα διατήρησης 400.000 θέσεων εργασίας, μερίμνησε να συμπεριλάβει και την κατηγορία
των μεταναστών που εργάζονται νόμιμα στη χώρα, προσπαθώντας έτσι να τους δώσει τη
δυνατότητα να παραμείνουν στις θέσεις εργασίας τους.
Το πρόγραμμα αυτό με προϋπολογισμό 992.000.000 Ευρώ έχει σκοπό να συμβάλει στη μείωση
των απολύσεων στον ιδιωτικό τομέα, δημιουργώντας μία ασπίδα προστασίας για τον
επαπειλούμενο εργαζόμενο. Οι επιχειρήσεις που θα ενταχθούν δεν πρέπει να ήταν προβληματικές
την 1η Αυγούστου 2008 και δεν πρέπει να εμπίπτουν στις εξαιρέσεις του προγράμματος, όπως για
παράδειγμα επιχειρήσεις στον τομέα της αλιείας. ∆εν επιχορηγούνται επίσης ορισμένες κατηγορίες
εργαζομένων, όπως για παράδειγμα όσοι είναι ενταγμένοι σε άλλο πρόγραμμα απασχόλησης του
ΟΑΕ∆. Οι εργοδότες του ιδιωτικού τομέα μπορούν να λάβουν 100% επιχορήγηση των εργοδοτικών
τους εισφορών για 12 μήνες και για το 50% του προσωπικού τους, με την προϋπόθεση ότι θα
διατηρήσουν τον ίδιο αριθμό εργαζομένων για 18 μήνες.
Ουσιαστικά ο ΟΑΕ∆ σκοπεύει να
καταβάλει τις εργοδοτικές εισφορές για 200.000 εργαζόμενους προκειμένου να διατηρηθούν στην
εργασία τους άλλοι τόσοι, συνολικά δηλαδή 400.000 άτομα. Το ποσό επιχορήγησης αποδίδεται
μέσω χρέωσης του αλληλόχρεου λογαριασμού μεταξύ ΙΚΑ και ΟΑΕ∆ και αντίστοιχης πίστωσης του
λογαριασμού του εργοδότη. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη στο πρόγραμμα είναι να μην
έχει γίνει μείωση προσωπικού με απολύσεις ή από εθελουσία έξοδο ή με οικονομικά κίνητρα για
οικειοθελή αποχώρηση, τρεις μήνες πριν την υποβολή αίτησης της επιχείρησης για ένταξη σ’ αυτό
το πρόγραμμα, όπως και σε όλη τη διάρκειά του.
Το πρόγραμμα δίνει έμφαση στις ειδικές ομάδες εργαζομένων, δηλαδή σε άτομα με αναπηρία και
εργαζομένους ηλικίας 50 ετών και άνω.
Οι επιχειρήσεις που θα επιχορηγηθούν θα λάβουν
επιχορήγηση για έναν έως και 80 εργαζομένους κατ’ ανώτατο όριο. Σημαντικό σημείο είναι ότι οι
επιχειρήσεις δε χρειάζεται να επισκεφθούν τις Υπηρεσίες του ΟΑΕ∆ για να υποβάλουν την αίτησή
25
τους, αλλά μπορούν να το κάνουν και ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας του ΟΑΕ∆ που είναι στη
διεύθυνση www.oaed.gr και εκεί υπάρχουν και όλες οι λεπτομέρειες σχετικά με το πρόγραμμα.
Σας ευχαριστώ.
Ιωάννης Τασσόπουλος: Μπορώ να πω ότι είσαστε πολύ συνεργάσιμος και μας βοηθάτε πολύ.
Μας βοηθήσατε πολύ στη διαχείριση του χρόνου. Σας ευχαριστούμε πολύ. Επομένως θα μας
δοθεί ο χρόνος, αν υπάρχουν ερωτήσεις να υποβληθούν. Υπάρχει μικρόφωνο στα καθίσματα.
Υπάρχουν ερωτήσεις προς τους ομιλητές μας, υπάρχουν απορίες; Παρακαλώ να μας λέτε από πού
είστε και την ιδιότητά σας. Υπάρχει κάποιο τεχνικό πρόβλημα.
Ακροατήριο:
***[ομιλία εκτός μικροφώνου]
Συγχαρητήρια στην προσπάθεια *** απλώς μία
επισήμανση, με την έννοια ότι πρώτα υπάρχουν τα ζητήματα και μετά γίνονται οι νόμοι *** Από την
άλλη μεριά, νομίζω, ότι χρειάζεται, όχι μόνο να λέμε από το σχολείο και μετά, όχι *** οικογένεια.
Πιστεύω από τον κάθε έναν από εμάς, *** καταλάβει πόσο ρατσιστής είναι. Λυπάμαι είναι μία πολύ
βαριά λέξη, αλλά πότε δεν περάσαμε από ένα πεζοδρόμιο και δεν είπαμε, *** πότε δεν σκεφθήκαμε
αν το παιδί μας ή το γειτονόπουλο, θα γνωρίσει ή θα αναπτύξει *** ένα άλλο παιδάκι, το οποίο
μπορεί να μην είναι στην καταγωγή *** ακόμα αυτά τα είδαμε και ως μετανάστες σε άλλες χώρες.
Αυτό ήθελα να πω. Πιστεύω ότι για να αντιμετωπιστεί ένα θέμα, χρειάζεται από τον κάθε ένα
χωριστά, *** Ευχαριστώ πολύ.
Ιωάννης Τασσόπουλος: Ευχαριστούμε. Ο κύριος Εσδράς.
∆ανιήλ Εσδράς: Εγώ γιατί είπα «σχολείο», διότι η οικογένεια αποτελείται από ανθρώπους οι
οποίοι είναι απαίδευτοι. Πώς λοιπόν μπορούν να μεταφέρουν κάτι το οποίο δεν ξέρουν; Αν λοιπόν
η Πολιτεία κάποια στιγμή αποφάσιζε να ξεκινήσει από το μηδέν, από το Νηπιαγωγείο να λέει τα
πράγματα που τα θεωρούμε αυτονόητα, που τελικά όμως δεν είναι. Αλλιώς, ξέρετε κάτι; Να σας
θυμίσω την ιστορία που έγινε πριν από τρεις μήνες με τα παιδιά. Αποφασίστηκε τα παιδιά των
Ρομά να πάνε στα σχολεία τα κανονικά. ∆ε θέλω να αναφέρω πού έγινε, κάπου στην Ελλάδα και
να ξεφύγουμε πια από τα «ειδικά σχολεία». Ειδικό σχολείο για αναπηρία, ειδικό σχολείο για Ρομά.
Αυτό είναι λάθος και φάνηκε ότι είναι λάθος. Θα πρέπει όλοι να είναι παντού, να μη δημιουργούμε
γκετοποιήσεις. Τί έγινε όμως; Όταν πάρθηκε αυτή η απόφαση, πολύ καλώς, από το Υπουργείο
Παιδείας, οι γονείς των παιδιών που δεν ήταν Ρομά αποφάσισαν να κρατήσουν τα παιδιά τους στο
σπίτι και είπαν, δε στέλνουμε τα παιδιά στο σχολείο εάν δεν τους πάρετε από εκεί. Εδώ λοιπόν
είναι η οικογένεια που είπατε.
Ακροατήριο: Μισό λεπτό, χωρίς να θέλω να μπω σε διάλογο...
Ιωάννης Τασσόπουλος:
Μισό λεπτό, το λόγο να τον δώσω εγώ.
∆εν είναι ανάγκη να σας
απαντήσει.
26
Ακροατήριο: Απλώς θέλω να πω το εξής, μ’ ενδιαφέρει ο καθένας μας να μιλάει με το «εμείς», μ’
αυτή την έννοια.
Ιωάννης Τασσόπουλος:
Ωραία.
Παρακαλώ αν υπάρχουν άλλες ερωτήσεις, λειτουργούν τα
μικρόφωνα, όπως μου είπαν. Παρακαλώ.
Σπύρος Πυλαρινός: Ονομάζομαι Πυλαρινός Σπύρος, είμαι από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας.
Υπάρχουν πάρα πολλές παράμετροι για τη δυσκολία της απορρόφησης των μεταναστριών στην
αγορά εργασίας και στο θέμα... Να κλείσω καλύτερα το μικρόφωνο και να μιλήσω χωρίς αυτό. Η
πρώτη παράμετρος, συμφωνώ απόλυτα με τον κύριο Εσδρά, είναι η έλλειψη παιδείας στη χώρα
μας, το μεγάλο μέρος του πληθυσμού...
[διακοπή ηχογράφησης]
Ιωάννης Τασσόπουλος: Σας ευχαριστούμε. Ο κύριος Πρόεδρος.
Παναγιώτης Αλτάνης:
Θα ήθελα πολύ σύντομα να εκφράσω την ευχαρίστησή μου από την
πρώτη Συνεδρία, σε σχέση με τη στόχευση που έχουμε κάνει, τη στόχευση ενός Φορέα σαν το
Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
∆εν είναι να ευλογήσει τί καλό κάνουμε, αλλά να
απαντήσει στην πραγματικότητα, την καθημερινή, που καλείται από τα προβλήματα που έρχονται
από τους ανθρώπους, στην Υπηρεσία μας, ν’ απαντήσει. Έτσι λοιπόν η στόχευσή μας ήταν να
φανούν τα προβλήματα και να αναζητήσουμε πώς μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι σ’ αυτό που μας
καλεί η κοινωνία και η ανθρωποκεντρική μας προσέγγιση να κάνουμε.
Το ΕΚΚΑ αναγκάζεται
αρκετές φορές να έρθει αντιμέτωπο με μια πραγματικότητα πολύ σκληρή και αυτή η πραγματικότητα
και η εμπειρία μας, εμφανίζει την απόσταση και τη δυσλειτουργία, που εμφανίστηκε και στις ομιλίες,
μεταξύ αυτών που είναι στην πρώτη γραμμή, που πρέπει να απαντήσουν στο πρόβλημα και αυτών
που σχεδιάζουν και νομοθετούν. Αυτό είναι μία απόσταση που πρέπει να μικρύνει και πρέπει να
επιδιωχθούν σαφώς πρωτοβουλίες επικοινωνίας και αναζήτησης του καλύτερου για τον κοινωνικό
ρόλο που έχουν όλοι αυτοί οι φορείς και όλη η κοινωνία μαζί.
∆υστυχώς έχουμε ν’ αντιμετωπίζουμε πολλές δυσκολίες και να μην είμαστε περήφανοι γι’ αυτά που
συμβαίνουν κάθε μέρα γύρω μας, τα οποία πληθαίνουν αρκετά. Γι’ αυτό το λόγο προσπαθούμε ν’
αντιμετωπίσουμε αυτή τη δυσάρεστη εικόνα και να μην υποστούμε την κατάθλιψη και το κάψιμο
που μπορεί να συμβεί από αυτό.
Προσπαθούμε η εμπειρία μας να κεφαλαιοποιείται, να μας
πεισμώνει η ανάγκη των πολιτών, η ανάγκη της καθημερινότητας, και να θέλουμε να γίνουν
καλύτερα και τα πλαίσια και η επιχειρησιακή μας δυνατότητα και οι απαντήσεις. ∆υστυχώς σήμερα
το πρωί, παρόλο που χαιρόμουν που θα βρεθούμε όλοι μαζί, μία είδηση με έκανε να αισθάνομαι
πολύ λυπημένος και αισθάνομαι την ευθύνη να τη μοιραστώ μαζί σας και να αποκτήσει μία αξία
πείσματος για να γίνουμε καλύτεροι στην προσπάθεια την κοινή που κάνουμε. Ένας συνάνθρωπός
μας μέσα σ’ ένα δοχείο απορριμμάτων κοιμόταν, άστεγος κατά πάσα πιθανότητα, τον οποίον το
απορριμματοφόρο άδειασε μέσα στο μύλο και τον κομμάτιασε, σήμερα το πρωί. Νομίζω ότι αυτό
27
είναι ένα σκληρό μήνυμα που πρέπει να το λάβουμε όλοι υπόψη μας και να ενώσουμε περισσότερο
τις δυνάμεις μας για να μην αντιμετωπίζουμε έτσι την έννοια άνθρωπος.
Σας ευχαριστώ.
Ιωάννης Τασσόπουλος: Υπάρχει κάποια άλλη ερώτηση από τους ομιλητές μας εδώ στο τραπέζι;
Θέλει κάτι, κάποιος άλλος να πει; Νομίζω ότι τα είπαμε όλα. Παρακαλώ.
Ακροατήριο: Ξέρω ότι είναι λίγο πριν το διάλλειμα *** είμαι από τη ∆ιεύθυνση Πρόνοιας *** Ήθελα
ν’ αναφέρω ότι πολλές φορές οι μετανάστες έρχονται για να καλύψουν δικές μας ανάγκες και στη
συνέχεια εμείς, με τα κενά του νόμου, τους πετάμε και τους γυρνάμε στην πατρίδα τους. Έχουμε το
θέμα των υιοθεσιών των ιδιωτικών, όπου μπαίνουν οι μετανάστριες, γεννούν εδώ το παιδί, το
παίρνουν ελληνικές οικογένειες, με μία απλή υπεύθυνη δήλωση. Αυτό το παιδί είναι ένας Έλληνας
πολίτης και καλύπτει και εξυπηρετεί τις ανάγκες τις δικές μας, και αυτή η μαμά επιστρέφει πίσω και
δεν είναι τίποτα. Απλά ν’ ακουστεί αυτό, γιατί τα κενά είναι μεγάλα. Ευχαριστώ πολύ.
Ιωάννης Τασσόπουλος: Ευχαριστούμε κι εμείς. Απλώς θέλω να πω, κλείνοντας, ότι το θέμα της
μετανάστευσης, της ροής, αυτό το φαινόμενο από όλες τις χώρες, εν πολλοίς δεν ήταν ελεγχόμενο
και τα τελευταία χρόνια δεν ήταν καθόλου ελεγχόμενο.
Όταν έχεις μεγάλο αριθμό εισόδου
λαθρομεταναστών, μόνο οι νόμιμες συλλήψεις μπορεί να είναι 120.000 ετησίως, δεν μπορείς να
έχεις μία οργανωμένη υποδοχή μετανάστευσης για να έρθει και βλέπεις μετά την εικόνα και λες,
αυτοί είναι μετανάστες και πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε. Αλλά πρέπει να αντιμετωπιστεί με μια
σειρά πολιτικών και πρέπει περισσότερο να εμβαθύνουμε στα θέματα της μετανάστευσης,
τουλάχιστον τώρα πάλι αντιμετωπίζεται διϋπουργικά με άλλη οπτική.
Ελπίζουμε να υπάρχουν
καλύτερα αποτελέσματα.
Ευχαριστώ.
Συντονίστρια: Ευχαριστούμε πάρα πολύ όλους τους συνομιλητές. Θα ήθελα να σας ενημερώσω
ότι υπάρχει ένα εικοσάλεπτο διάλειμμα κατά τη διάρκεια του οποίου θα δούμε και εντός της
αίθουσας και εκτός ένα εικοσάλεπτο βίντεο με θέμα «Η κοινωνία της διαφορετικότητας» από την
Ευρωπαϊκή Ένωση και επίσης να ευχαριστήσω πάρα πολύ τον κύριο Παναγιώτη Ναρλή που ήταν
υπεύθυνος του βίντεο που είδαμε στην αρχή της Ημερίδας και επιμελήθηκε όλο αυτό το έργο.
Ευχαριστώ πολύ.
28
2η Συνεδρία:
Η Πρόσβαση των Μεταναστριών στην Αγορά Εργασίας
Θεόδωρος Μουστεράκης: Η δεύτερη Συνεδρία είναι με θέμα «Η πρόσβαση των Μεταναστριών
στην Αγορά Εργασίας». Είναι ένα τραπέζι το οποίο θα παρουσιάσει κυρίως ερευνητικά ευρήματα
από διάφορους επιφανείς Ακαδημαϊκούς και Ερευνητές, τους οποίους ευχαριστούμε πάρα πολύ για
την παρουσία τους, όπως θα ήθελα να ευχαριστήσω και όλους σας για την παρουσία σας εδώ.
Ελπίζω να μπορέσουμε μέσα στα χρονικά περιθώρια που έχουμε να έχουμε μια ζουμερή συζήτηση.
Εγώ δε θέλω να πάρω πολύ από το χρόνο σας, απλώς ήθελα να πω δύο πράγματα πριν
ξεκινήσουμε και έχει να κάνει με την όλη λογική της Ημερίδας. Ακούσαμε το πρώτο κομμάτι το
οποίο ήταν κυρίως το πλαίσιο, κυρίως νομοθετικό θα έλεγα, διαπιστώσαμε και τα κενά που
υπάρχουν και την απόσταση, όπως είπε και ο Πρόεδρός μας, μεταξύ των ανθρώπων οι οποίοι
ρυθμίζουν θέματα πολιτικής και ημών, οι οποίοι είμαστε κάτω και προσπαθούμε να δουλέψουμε και
ν’ αντιμετωπίσουμε το θέμα και το πόσο χαμένοι και πόσο χωρίς εργαλεία νοιώθουμε τις
περισσότερες φορές. Ένα πράγμα σημαντικό. ∆υστυχώς, σκεπτόμουν την παρουσίαση της κυρίας
Σπηλιωτοπούλου η οποία έλεγε ότι είμαστε υποχρεωμένοι και πρέπει να γνωρίζουμε τα δικαιώματα,
τα δικαιώματα τα οποία ρυθμίζονται από ένα κυκεώνα νομοθεσιών και εμείς δεν είμαστε νομοθέτες
ούτε είμαστε δικηγόροι ούτε νομικοί. Ποιος θα μας πει επομένως τί πρέπει να ξέρουμε; Νομίζω
πως είναι σημαντικό αυτό το κομμάτι και νομίζω πως αναδεικνύει κιόλας το θέμα της διασύνδεσης,
το θέμα του συντονισμού και όχι μόνο των υπηρεσιών που είναι κάτω στο δρόμο, αλλά γενικότερα
όλου του δικτύου, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που ρυθμίζουν την πολιτική, των νομικών
κ.λπ., οι οποίοι θα *** μέσα από τη συνεργασία και τα εργαλεία.
Μία παρατήρηση.
Όπως θα δείτε, στην μεν Συνεδρία αυτή είναι ερευνητικά θέματα πολύ
ενδιαφέροντα, στην επόμενη Συνεδρία θα δείτε εφαρμογές, καλές πρακτικές, σημαντικά και τα δύο.
Εγώ έχω μία απορία, έχω και ένα ερωτηματικό και νομίζω πως είναι και το υπόβαθρο μέσα σε όλη
τη λογική. Θα διαπιστώσουμε τις ίδιες διαφορές, την ίδια απόσταση μεταξύ έρευνας και εφαρμογής
ή όχι; Αυτές οι έρευνες που γίνονται αξιοποιούνται από κάποιον; Σε εμάς που τις εφαρμόζουμε,
έρχονται; Τις αξιοποιούμε; Μπορούμε να τις αξιοποιήσουμε; Οι έρευνες παίρνουν υπόψη τους
αυτό που κάνουμε εμείς; Μιλάω δηλαδή για τη σύνδεση πράξης και θεωρίας. Έχετέ το λίγο στο
μυαλό σας, νομίζω πως είναι σημαντικό, όταν μιλάμε όχι μόνο γι’ αυτό το θέμα αλλά γενικότερα για
οποιοδήποτε θέμα.
Θα ξεκινήσουμε με την κυρία Αλιπράντη η οποία θα μας παρουσιάσει τα ευρήματα μιας
πανελλήνιας έρευνας που έγινε από το ΚΕΘΙ και είναι για την απασχόληση των μεταναστριών.
29
Λάουρα Μαράτου-Αλιπράντη: Καλημέρα. Ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση και ήταν
πολύ ενδιαφέροντα τα εισαγωγικά που μας είπε ο Πρόεδρος και πραγματικά υπάρχει πρόβλημα, θα
το συζητήσουμε μεταξύ της θεωρίας και της πράξης, αν η Πολιτεία χρησιμοποιεί τα ερευνητικά
δεδομένα. Θα σας παρουσιάσω λοιπόν μερικά από τα ευρήματα αυτής της έρευνας που έγινε από
το ΚΕΘΙ όταν ήταν στο Υπουργείο Εσωτερικών βέβαια, και υποτίθεται ήταν για να αξιοποιηθούν
από το Υπουργείο Εσωτερικών που είχε και το ΙΜΕΠΟ και όλη την εποπτεία της μετανάστευσης και
των πολιτικών της μετανάστευσης.
Οι μετακινήσεις πληθυσμών ξέρουμε ότι θέτουν στη σύγχρονη εποχή διλήμματα τόσο κοινωνικά
όσο οικονομικά και πολιτικά. Ο μετανάστης, η μετανάστρια βρίσκεται ανάμεσα σε δύο χώρες, δύο
ταυτότητες, οι χώρες καταγωγής και προορισμού διεκδικούν την ιστορία του, εναλλάσσοντας
στιγμές απόρριψης και στιγμές αποδοχής, όπως ήδη είπαμε, υπάρχει μια αντίφαση, μία τους
θέλουμε, μία δεν τους θέλουμε στη συνέχεια. Η μαζική λοιπόν μετανάστευση από το 19ο αιώνα
υπήρξε κυρίως μετανάστευση εργασίας και από την εποχή αυτή οικονομικοί παράγοντες αποτελούν
λοιπόν την κινητήρια δύναμη των μεταναστευτικών κινήσεων.
Σήμερα ένα πολύ σημαντικό ζήτημα είναι η συνεχής αύξηση των γυναικών που μεταναστεύουν. Η
μετανάστευση των γυναικών, η θέση των γυναικών μεταναστριών στις σύγχρονες μετακινήσεις
γίνεται ολοένα πιο σύνθετη και διαφοροποιείται απ’ ό,τι στο παρελθόν. Μέχρι τη δεκαετία του ‘80 ο
μόνος τύπος μετανάστευσης, που συνδεόταν με τις γυναίκες, ήταν αυτός που ακολουθούσαν την
οικογένειά τους, με την οικογενειακή επανένωση, δηλαδή μετανάστευση για οικογενειακούς λόγους.
Τώρα, την τελευταία εικοσαετία, έχουμε την τάση για αυτόνομη πλέον μετανάστευση των γυναικών
και ολοένα και πιο πολλές γυναίκες αποφασίζουν να μεταναστεύσουν και έρχονται στη χώρα μας
ανεξάρτητα και λιγότερο ως εξαρτώμενα μέλη της οικογένειας, δηλαδή ακολουθώντας τους
συζύγους τους. Η νέα αυτή εξέλιξη έχει καταγραφεί στη βιβλιογραφία με τον όρο «η θηλυκοποίηση
της μετανάστευσης» αναγνωρίζοντας πλέον την έμφυλη διάσταση της μετανάστευσης.
Για να μην καθυστερώ, προσδιορίζει το φύλο πλέον μιας σειράς ζητημάτων σχετικά με τη
μετανάστευση, ποιος μεταναστεύει, πότε μεταναστεύει, κάτω από ποιες συνθήκες μεταναστεύει,
κατά πόσον είναι δυνατόν και με ποιον τρόπο πραγματοποιείται η μετακίνηση. Καταπιέζονται οι
γυναίκες και υπόκεινται σε πολλαπλές διακρίσεις και καταπιέζονται τριπλά εξαιτίας του φύλου τους,
όπως έχει επισημανθεί, της εθνικής τους προέλευσης και της θέσης τους ως ξένες στην κοινωνία
υποδοχής. Έχουμε, λοιπόν, θηλυκοποίηση της μετανάστευσης και διακρίσεις εξαιτίας του φύλου
τους.
Η μετανάστευση στην Ελλάδα.
Τα τελευταία χρόνια έχει εγκατασταθεί μεγάλος αριθμός
μεταναστριών κυρίως από τις Βαλκανικές και Ανατολικοευρωπαϊκές χώρες και η έρευνα του ΚΕΘΙ
ήταν μία πρώτη προσέγγιση κατανόησης των ιδιαιτεροτήτων της γυναικείας μετανάστευσης στη
χώρα μας και είναι η μόνη έρευνα που έγινε με δείγμα σε πανελλήνια κλίμακα και είχε σαν
30
αντικείμενο τη διερεύνηση των διαδικασιών άφιξης, εγκατάστασης, καθώς και των συνθηκών
διαβίωσης και απασχόλησης στη χώρα μας. ∆ιερευνούσε κατά πόσον είναι ατομική ή οικογενειακή
η μετανάστευση των γυναικών, τις εμπειρίες τους, το κοινωνικό μοντέλο άφιξης, τα προβλήματα, τα
μοντέλα συγκατοίκησης, τα θέματα της εργασίας τους, τις ευκαιρίες κ.λπ.
Η μεθοδολογία της έρευνας. Τον πληθυσμό της έρευνας αποτέλεσαν γυναίκες αλλοδαπές, που
ήρθαν στη χώρα μας για εργασία, τους ρωτούσαμε, για ποιο λόγο ήρθατε, 15 έως 64 χρόνων σε
πανελλήνιο, τελικά το μέγεθος κυμάνθηκε γύρω στις 612 γυναίκες και είναι αντιπροσωπευτικό του
πληθυσμού των γυναικών μεταναστριών με βάση τα στοιχεία της απογραφής του 2001. Το δείγμα
καταρτίστηκε με τη μέθοδο της πολυδιάστατης και τυχαίας δειγματοληψίας με τη χρήση quota ως
προς τη γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού, την υπηκοότητα, σε αστικές και ημιαστικές περιοχές
της χώρας. Με βάση τις περιοχές που είχαν αρκετά μεγάλη συγκέντρωση γυναικών επιλέχθηκαν
ορισμένες περιοχές της χώρας και αυτές ήταν η Αττική, η Κεντρική Μακεδονία, η Πελοπόννησος και
η Κρήτη.
Σ’ αυτές τις περιοχές έγινε η έρευνα, με υπηκοότητες από τις πολυπληθέστερες
υπηκοότητες, Αλβανία, Βουλγαρία, Γεωργία, Ρωσία, Ουκρανία, Ρουμανία, Πολωνία, Μολδαβία,
Αρμενία και τις Φιλιππίνες, με απόλυτη αναλογία με την αντιπροσώπευσή τους τόσο στο σύνολο
της επικράτειας όσο και σε κάθε εξεταζόμενη περιφέρεια. Οπότε, καταλαβαίνετε, ήταν ένα αρκετά
δύσκολο εγχείρημα να πάμε σ’ όλες αυτές τις περιοχές.
Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των
δομημένων ερωτηματολογίων.
Μερικά αποτελέσματα. Οι χώρες υπηκοότητας αντιστοιχούν με τις χώρες που ξέρουμε. Οι γυναίκες
από την Αλβανία αποτελούσαν το 67% του δείγματος και στη συνέχεια είναι οι γυναίκες από την
πρώην Σοβιετική Ένωση, από τις ∆ημοκρατίες, από τις Βαλκανικές χώρες, Βουλγαρία, Ρουμανία και
από Πολωνία και Φιλιππίνες 5,1%. Οι μετανάστριες λοιπόν κατάγονται ως επί το πλείστον από την
Αλβανία, όπως είναι και με βάση τα αποτελέσματα της ΕΣΥΕ. Οι ηλικίες –ήταν μέσες ηλικίες– του
δείγματος έχουν μέση ηλικία 30 έως 49 χρόνων και αρκετές είναι 18 έως 29, βλέπετε ανά
υπηκοότητα πώς κατανέμονται οι ηλικίες των γυναικών, 30 έως 39 έχουμε αρκετές από τις
Βαλκανικές χώρες και λιγότερες νεότερες.
Έτη φοίτησης.
Βλέπουμε ότι είχαν αρκετά υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης οι γυναίκες, εφ’ όσον
περίπου 20% έχουν τελειώσει εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, 48% Λύκειο και 26,5% είχαν
φοιτήσει σε ανώτερη ή ανώτατη βαθμίδα εκπαίδευσης.
Έχουμε λοιπόν υψηλό επίπεδο.
Οι
διαφοροποιήσεις ανά υπηκοότητα μας δείχνουν ότι από τις λοιπές χώρες έχουμε αρκετά υψηλό
επίπεδο, 13+ χρόνια, ενώ από την Αλβανία έχουμε πιο πολύ μέχρι έξι χρόνια εκπαίδευσης.
Βλέπουμε λοιπόν ότι από την πρώην Σοβιετική Ένωση και από τις λοιπές χώρες, Πολωνία δηλαδή
και Φιλιππίνες.
Οικογενειακή κατάσταση. Οι μετανάστριες σε μεγάλο βαθμό είναι παντρεμένες και από την Αλβανία
είναι σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι στις άλλες υπηκοότητες. Αριθμός παιδιών, οι περισσότερες
31
είχαν ένα έως δύο παιδιά. Βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο οικογενειακού κύκλου, έχοντας η
πλειοψηφία τους παντρευτεί και τεκνοποιήσει, αλλά αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι να δούμε τα
παιδιά τους πού μένουν. Οι γυναίκες από την Αλβανία ζουν ως επί το πλείστον με όλα τους τα
παιδιά στη χώρα μας, αλλά από τις άλλες χώρες δεν συμβαίνει το ίδιο. Πολλές μητέρες από τις
Βαλκανικές χώρες, από την πρώην Σοβιετική Ένωση, ή έχουν αποχωριστεί τα παιδιά τους, τα έχουν
αφήσει πίσω, ή έχουν επιλέξει ένα μικτό σχήμα, δηλαδή κάποια παιδιά είναι κοντά τους και κάποια
έχουν μείνει πίσω σε συγγενικά πρόσωπα. Βλέπουμε λοιπόν ότι οι καταγόμενες από την Αλβανία
είναι πλέον οικογενειακή εγκατάσταση, ενώ οι άλλες είναι ακόμα μόνες ή έχουν κάποιο από τα
παιδιά τους εδώ.
Χώρα διαμονής ανά υπηκοότητες, είναι το σχήμα. Έτη παραμονής. Οι περισσότερες ήταν πάνω
από δέκα χρόνια. Πιο πρόσφατη εγκατάσταση έχουν –από την Πολωνία και τις Φιλιππίνες δηλαδή
είναι πιο παλιές– έχουν οι γυναίκες έξι έως δέκα χρόνια από την Αλβανία, από τις χώρες της πρώην
Σοβιετικής Ένωσης και μέχρι πέντε είχαν από τις χώρες τις Βαλκανικές. Πάντως δεν τις ρωτούσαμε
αν είναι νόμιμες. Ήταν απόρρητο και δε θέλαμε να μπούμε σ’ αυτή τη διαδικασία, αν έχουν δηλαδή
άδεια παραμονής ή όχι, δεν τις ρωτούσαμε, οπότε δεν υπάρχει αυτό το στοιχείο.
Να πάμε στα εργασιακά.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, όπως ήδη ελέχθη, είναι
προβλήματα γραφειοκρατίας, εργασιακά προβλήματα, δυσκολία εύρεσης εργασίας, και νόμιμες,
χαμηλές αποδοχές για τη ζωή στην Ελλάδα, πολλές ώρες εργασίας και αρνητική συμπεριφορά,
παραδόξως δεν είχαμε υψηλά ποσοστά, ιδιαίτερα χαμηλά είναι. Εμφανίζεται αυξημένη στην Κρήτη
–τώρα θα δείτε, ανά περιφέρειες– και βλέπετε ότι στην Κρήτη έχουμε περισσότερη αρνητική
συμπεριφορά εκ μέρους των Ελλήνων εργοδοτών, του πληθυσμού τέλος πάντων.
Εργασιακή
κατάσταση, το 68% των γυναικών εργάζονταν, 3,6% εργάζονταν αλλά επιθυμούσαν ν’ αλλάξουν
εργασία, 15,3% ήταν άνεργες.
Βλέπουμε λοιπόν ότι αρκετές γυναίκες είναι άνεργες, δεν είναι
δηλαδή ότι παίρνουν δουλειές των Ελλήνων, όπως έχει κατά καιρούς ακουστεί, διότι αρκετές απ’
αυτές είναι άνεργες. Το 11,2% δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να εργαστούν και βλέπετε και το
σχήμα πώς διαμορφώνεται. Πάντως 68-69% εργάζονταν και βέβαια η εργασιακή κατάσταση με
βάση την υπηκοότητα διαφοροποιείται.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Κυρία Αλιπράντη, έχετε πέντε λεπτά ακόμα.
Λάουρα Μαράτου-Αλιπράντη: ∆ε θα αργήσω πολύ. Εμφανίζουν υψηλότερη τιμή οι γυναίκες από
Πολωνία και Φιλιππίνες, ενώ οι γυναίκες από την Αλβανία είναι πιο συχνά άνεργες. Τα υψηλότερα
ποσοστά ανεργίας είναι από τις γυναίκες από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Τα βλέπουμε εδώ.
Εργάζεται, είναι άνεργη, το μπλε είναι εργάζεται, από τις λοιπές χώρες εργάζονται σε περισσότερο
βαθμό απ’ ότι, η Αλβανία, βλέπετε, έχει αρκετές άνεργες και από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής
Ένωσης.
Επαγγέλματα των γυναικών, κι αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον.
Γνωρίζουμε ότι οι
περισσότερες εργάζονται οικιακοί βοηθοί και στον τομέα των υπηρεσιών στα σπίτια, καθαρίστριες,
32
babysitter και βλέπετε το 57,2% είναι καθαρίστριες και έχουμε αρκετές στην παροχή υπηρεσιών και
πωλήτριες, λίγες επιχειρηματίες και λίγες σε επιστημονικά επαγγέλματα.
Εδώ είναι ανά υπηκοότητα. Οι περισσότερες από την Αλβανία είναι οικιακοί βοηθοί και από τις
Βαλκανικές χώρες, έχουμε από τις λοιπές χώρες σε επιστημονικά επαγγέλματα πιο συχνά.
Έμποροι - επιχειρηματίες είναι πάρα πολύ λίγες γυναίκες, 3,4%. Τρόπος αμοιβής, αμείβονται με
μεροκάματο οι περισσότερες, το 50%, με μηνιαίο μισθό το 41,7% και το εισόδημά τους είναι πολύ
χαμηλό, οι μισές περίπου έχουν μέχρι 700 Ευρώ το μήνα. Τώρα πλέον το 700 έχει γίνει καλός
μισθός. Το 27,7% έχουν 700 έως 1.000 και το 24% περισσότερο από 1.000. Βλέπουμε και τα
σχήματα. Αυτά είναι πολύ ενδιαφέροντα. Αν ήταν ασφαλισμένες. Και το 42,5% από τις γυναίκες
απάντησε ότι δεν έχει καμία ασφάλιση, οι μισές περίπου. Οι υπόλοιπες είναι ασφαλισμένες στο ΙΚΑ
και υπήρχαν και λίγες στο ΟΓΑ, στο ΤΕΒΕ, στο ΤΣΑ. Βλέπουμε λοιπόν, οι μισές περίπου δήλωσαν
ότι δεν είναι ασφαλισμένες, αλλά για ποιους λόγους: Άρνηση του εργοδότη ή της εργοδότριας
κυρίως, προσωπική επιλογή, επίσης πολλές, προσωπικά δεν ήθελαν, γιατί επιβαρύνονται οι ίδιες.
∆εν έχουν σταθερή απασχόληση οπότε δεν μπορούν ν’ ασφαλιστούν και λόγω της γραφειοκρατίας,
όπως ελέχθη ήδη, αδυνατούν ν’ ασφαλιστούν, κυρίως από τις Βαλκανικές χώρες.
Σχετικά με τη δημιουργία επιχείρησης, οι νεότερες σκοπεύουν να δημιουργήσουν δική τους
επιχείρηση σε μεγαλύτερο βαθμό από τις μεγαλύτερες. Απ’ αυτές που σκοπεύουν να μείνουν στην
Ελλάδα όταν βελτιωθούν οι συνθήκες και να γυρίσουν στη χώρα τους, ακόμα κι αυτές επιθυμούν
μελλοντικά να κάνουν επιχείρηση δική τους. Μετανάστριες απ’ όλες τις χώρες, λοιπόν, θέλουν να
δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση, βλέπετε, και σε σχέση με την υπηκοότητα πώς
κατανέμονται τα ποσοστά.
Μελλοντικά σχέδια. Οι περισσότερες θέλουν να μείνουν για πάντα, με το ροζ, από την Πολωνία και
από τις Φιλιππίνες θέλουν σε μεγάλο βαθμό να γυρίσουν στην πατρίδα τους, το 50% θεωρούν
δηλαδή προσωρινή τη διαμονή τους στην Ελλάδα. Το μπλε είναι να μείνω για πάντα στην Ελλάδα
και βλέπουμε πιο πολύ από την Αλβανία, από τις Βαλκανικές χώρες...
Θεόδωρος Μουστεράκης: Κυρία Αλιπράντη, με συγχωρείτε, δε θέλω να είμαι ο κακός λύκος,
αλλά πρέπει να τελειώσετε. Θα φάμε χρόνο από τους επόμενους.
Λάουρα Μαράτου-Αλιπράντη: Πάμε στα συμπεράσματα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, ακούμε ότι
γίνονται σεμινάρια σε εργαζόμενες, σε ξένες κ.λπ., το 91,1% απάντησε ότι δεν έχει παρακολουθήσει
ποτέ κάποιο πρόγραμμα ή σεμινάριο επαγγελματικής κατάρτισης ή επιμόρφωσης στην Ελλάδα και
αυτό είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη για τις πολιτικές.
Ικανοποίηση από την εργασία. Βλέπουμε, όλες ότι ήταν μέτρια ικανοποιημένες από την αμοιβή,
από τη σταθερότητα, από το ωράριο, από τον εργοδότη, από τους συναδέλφους και από τις άδειες
που παίρνουν.
33
Η διεθνής λοιπόν συζήτηση γύρω από τη γυναικεία μετανάστευση, τη θηλυκοποίηση της
μετανάστευσης, τις επιδράσεις που η οικονομική μετανάστευση ασκεί στην ευημερία των χωρών
υποδοχής-αποστολής είναι τεράστια, με συχνά αλληλοσυγκρουόμενα συμπεράσματα.
Σκοπός
λοιπόν αυτής της έρευνας δεν ήταν η παραδοχή ή η απόρριψη αυτών των ζητημάτων, αλλά μία
πρώτη διερεύνηση και αποτύπωση των δεδομένων που αφορούν τις συνθήκες εγκατάστασης,
διαβίωσης, απασχόλησης των γυναικών μεταναστριών που ζουν στη χώρα μας.
Ευχαριστώ πολύ.
Θεόδωρος Μουστεράκης:
Ευχαριστούμε πολύ την κυρία Αλιπράντη για την ολοκληρωμένη
εικόνα, άσχετα ότι δεν είχε αρκετό χρόνο. Λυπάμαι πολύ γι’ αυτό, αλλά δυστυχώς το πρόγραμμα
είναι ανελέητο.
***[παρέμβαση εκτός μικροφώνου]
Θεόδωρος Μουστεράκης: Φαντάζομαι ότι θα υπάρξουν μετά ερωτήσεις και συζήτηση.
Λάουρα Μαράτου-Αλιπράντη:
Υπάρχει βιβλίο και είναι αναρτημένο στο ΚΕΘΙ, γιατί έχει
εξαντληθεί η έκδοση, στη σελίδα του ΚΕΘΙ πρέπει να μπείτε. Ευχαριστώ.
Θεόδωρος Μουστεράκης:
Συνεχίζουμε με τον κύριο Καψάλη, νομικό στο Ινστιτούτο ΙΝΕ της
ΓΣΕΕ-Α∆Ε∆Υ, ο οποίος θα μας μιλήσει για την προσβασιμότητα στην αγορά εργασίας, σε περίοδο
μάλιστα οικονομικής κρίσης. Έχετε το λόγο.
Απόστολος Καψάλης: Καλημέρα και από εμένα. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά όλους όσους
επιμένουν να μη θεωρούν ντεμοντέ να συνεργάζονται και να συνομιλούν με τα Συνδικάτα σε μία
συγκυρία στην οποία ο κοινωνικός διάλογος θεωρείται τροχοπέδη για την ανάπτυξη και την έξοδο
από την ύφεση. Στα δώδεκα λεπτά στα οποία θα προσπαθήσω να περιοριστώ, θα αναφερθώ στο
ζήτημα ακριβώς της προσβασιμότητας των μεταναστριών στην αγορά εργασίας, στις σημερινές
συνθήκες οικονομικής ύφεσης και κρίσης.
Είναι γεγονός ότι η θεωρία συμφωνεί, σε παγκόσμια πλέον κλίμακα, ότι σε περιόδους οικονομικής
κρίσης υπάρχουν κάποιες κατηγορίες, οι λεγόμενες ευάλωτες κοινωνικά κατηγορίες, οι οποίες
πλήττονται άμεσα και σε μεγαλύτερο βαθμό από τις επιπτώσεις στην απασχόληση και στην
ανεργία, οι νέοι σε ηλικία εργαζόμενοι, οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας, οι γυναίκες και
βέβαια οι μετανάστες.
Σύμφωνα μ’ αυτήν την γενικώς αποδεκτή αντίληψη, εφ’ όσον είσαι
νεοεισερχόμενη, νέα σε ηλικία και μετανάστρια, ξεκινάς έναν Γολγοθά εργασιακό από μία δυσμενή
θέση. Αυτή η διαπίστωση, η οποία προφανώς δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, δεν πρέπει να οδηγεί
στο συμπέρασμα –και το ξεκαθαρίζω από την αρχή– ότι πρόκειται για μια προδιαγεγραμμένη
πορεία, η οποία δεν μπορεί να ανατραπεί ή εν πάση περιπτώσει ν’ αναχαιτιστεί από καίριες και
έγκαιρες παρεμβάσεις της Πολιτείας.
34
Αυτό το οποίο ενδιαφέρει τα συνδικάτα και εμάς στο ΙΝΕ δεν είναι μόνο η τυπική προσβασιμότητα
σε μία θέση εργασίας οποιαδήποτε, αλλά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά εκπλήρωσης αυτής της
προοπτικής. Αυτό το οποίο πρέπει να ενδιαφέρει δηλαδή δεν είναι μόνο οι αριθμοί, που είναι πολύ
χρήσιμοι και θ’ αναφερθώ σε μερικούς κι εγώ, αλλά και η ποιότητα της πρόσβασης και της
προσβασιμότητας των μεταναστών και των μεταναστριών στην αγορά εργασίας.
Πολύ πρόσφατα δημοσιεύτηκε μία ολοκληρωμένη, η πρώτη, κατά τη γνώμη μου, ολοκληρωμένη
έρευνα σε σχέση με την αγορά εργασίας και τη μετανάστευση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πρόκειται για μία μεγάλη έρευνα που διεξήγαγε ο ∆ιεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης σε
ευρωπαϊκό επίπεδο μαζί με τη Commission. Είχα την τιμή και τη χαρά να συμμετέχω σ’ αυτή την
έρευνα έμμεσα, ως εθνικός εμπειρογνώμων για την περίπτωση της Ελλάδος.
Σύμφωνα με τα
βασικά συμπεράσματα αυτής της μελέτης, το φύλο θα αποδειχθεί καθοριστικός παράγων για την
εξέλιξη του φαινομένου της μετανάστευσης στα επόμενα χρόνια. Ήδη το γεγονός ότι οι κλασσικοί
κλάδοι εργασίας, όπου συγκεντρώνονται άνδρες μετανάστες, πλήττονται από την ανεργία και
αντιθέτως οι κλάδοι στους οποίους συγκεντρώνονται οι μετανάστριες εξακολουθούν να έχουν
αυξημένη ζήτηση, οδήγησε για πρώτη φορά τη διετία 2008-2009 στη μαζικότερη είσοδο
μεταναστριών στην Ευρωπαϊκή Ένωση απ’ ό,τι μεταναστών. Το ίδιο ισχύει και σε σχέση με τις
επιπτώσεις στην αγορά εργασίας. Είναι η πρώτη φορά που οι μετανάστριες έχουν χαμηλότερα
ποσοστά από τους μετανάστες σε Ευρωπαϊκό επίπεδο –μιλάω για το μέσο Ευρωπαϊκό ποσοστό
ανεργίας– και το ότι ο ρυθμός αύξησης της ανεργίας των μεταναστριών είναι χαμηλότερος από τον
αντίστοιχο των μεταναστών.
Ενδεικτικά αναφέρω δύο νούμερα. Όταν το 2008, στα τέλη του 2007 εν πάση περιπτώσει, τα
ποσοστά ανεργίας των ανδρών μεταναστών στην Ευρώπη ήταν 12,5% και τώρα έχουν εκτοξευτεί
στο 20%, τα ποσοστά ανεργίας των μεταναστριών από 16% έχουν φθάσει 18% και παραμένουν
κατά δύο μονάδες χαμηλότερα καθ’ όλη τη διάρκεια του 2009. Οι μετανάστριες έχουν για πρώτη
φορά χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας απ’ ό,τι οι μετανάστες –μιλάω πάντα για την Ευρώπη, σαν
γενική εικόνα. Το ίδιο έχει να κάνει και με τη μείωση της απασχόλησης. Στους μετανάστες η
απασχόληση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο μειώνεται κατά 2,7%, στις γυναίκες οριακά κατά 0,3%, σχεδόν
δηλαδή μένει αναλλοίωτη.
Στην Ελλάδα η εικόνα δεν είναι ακριβώς αυτή η οποία σχηματίζεται σε επίπεδο Ευρωπαϊκό. Να
υπενθυμίσω, πριν δώσω κάποια στοιχεία, για την περίπτωση της Ελλάδος, ότι κατ’ εξαίρεση απ’ ό,τι
συμβαίνει συνήθως σε χώρες υποδοχής μεταναστών, στην Ελλάδα από το 2000 μέχρι το 2010,
συνεχώς, οι μετανάστες είχαν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας από τους Έλληνες και οι μετανάστριες
είχαν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας από τις Ελληνίδες.
Το ίδιο ισχύει και για τα ποσοστά
απασχόλησής τους. Οι ιδιομορφίες της Ελληνικής αγοράς εργασίας και της Ελληνικής περίπτωσης,
εν πάση περιπτώσει, που όλοι γνωρίζουμε, οδηγεί σε κάποιες εξαιρέσεις που δε συναντάμε εύκολα
σε άλλες χώρες υποδοχής, εντός ή εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αρκεί μόνο να πω ότι τα επίσημα
35
στατιστικά στοιχεία, τονίζω ότι η πραγματική ανεργία είναι πάντοτε πολύ υψηλότερη –μιλάμε πάντα
για τα επίσημα στατιστικά στοιχεία όπως τα χρησιμοποιεί η Eurostat– η ανεργία των μεταναστριών
από το 2001 στο 18%, έπεσε το 2008 στο 11,4%. Είχαμε δηλαδή μια ραγδαία μείωση, αύξηση εν
πάση περιπτώσει της απορροφητικότητας, της προσβασιμότητας των μεταναστριών στην Ελληνική
αγορά εργασίας για λόγους που αναπτύχθηκαν νωρίτερα και τους οποίους γνωρίζουμε όλοι. Πλην
όμως, θα πρέπει να τονίσουμε ότι κατά τη διάρκεια του 2009 ενώ η απασχόληση συρρικνώνεται
στην Ελλάδα, αυξάνει στους μετανάστες. Ο αριθμός δηλαδή των απασχολούμενων μεταναστών και
μεταναστριών μεγαλώνει. Έχουμε δηλαδή αύξηση της απασχόλησης στη γεωργία και στα ιδιωτικά
νοικοκυριά, με κυρίαρχο στοιχείο την αύξηση της απασχόλησης των μεταναστών και των
μεταναστριών αντίστοιχα, και ακόμη κι εκεί που η απασχόληση μειώνεται λόγω των απολύσεων, για
παράδειγμα στον κατασκευαστικό τομέα, στην οικοδομή, εκεί η συμμετοχή των μεταναστών
ανδρών, σ’ αυτή τη μείωση της απασχόλησης, είναι πάρα πολύ μικρή. Είναι προφανές ότι σ’ ό,τι
αφορά τουλάχιστον, και το τονίζω αυτό, στους μετανάστες πρώτης γενιάς, οι άνδρες επιχειρούν να
καλύψουν την έλλειψη εργασίας στην οικοδομή στρεφόμενοι προς τη γεωργία, και οι γυναίκες
προσανατολίζονται περισσότερο στην κατ’ οίκον μισθωτή απασχόληση, για την οποίαν θα μιλήσουν
οι επόμενοι ομιλητές.
Κάτι άλλο που πρέπει επίσης να κρατήσουμε είναι ότι όπου υπάρχει μείωση της απασχόλησης ή
αύξηση της ανεργίας, δε σημαίνει απαραίτητα απολύσεις. Έχουμε αυτήν τη χρονική περίοδο τη
μαζική είσοδο μεταναστών δεύτερης γενιάς στην αγορά εργασίας, για πρώτη φορά, γεγονός το
οποίο πλασματικά αυξάνει, ή εν πάση περιπτώσει συγκαθορίζει και τα ποσοστά ανεργίας τα οποία
είναι αυξημένα.
∆ηλαδή η αύξηση της ανεργίας των μεταναστών στην Ελλάδα δε σημαίνει
απαραίτητα την απόλυσή τους. Μπορεί να συνεπάγεται και τη ραγδαία είσοδο μεταναστών και
μεταναστριών, νέων σε ηλικία, στην αγορά εργασίας.
∆εν έχω πολύ χρόνο ν’ αναφερθώ σε στοιχεία. Είμαι στη διάθεσή σας αργότερα. Απ’ ό,τι μάλιστα
έχουμε συνεννοηθεί θα δημοσιευθεί και η εισήγηση στην ιστοσελίδα, θέλω όμως να κάνω ένα
σχόλιο σε ό,τι αφορά την πρόσβαση και την αυξημένη προσβασιμότητα των μεταναστριών στην
αγορά εργασίας. Το 2010 –έχω πρόσφατα στοιχεία τα οποία είχε την ευγενή καλοσύνη ο εκλεκτός
συνάδελφος Γιώργος Κρητικίδης να μου τα δώσει ακριβώς γι’ αυτήν εδώ την εισήγηση, αδημοσίευτα
στοιχεία, επίσημα, από την Ελληνική Στατιστική Αρχή– το 2010 η αύξηση της απασχόλησης των
μεταναστριών, είπαμε ότι αυξάνεται η απασχόληση των μεταναστριών, μεταφράζεται κατά 80% ως
απασχόληση σε κατ’ οίκον απασχόληση. Επίσης κατά 50% σε μία ανειδίκευτη θέση εργασίας. Και
ποιο είναι το πρόβλημα, θα αναρωτηθούν κάποιοι, και κυρίως οι υπεύθυνοι για τη χάραξη της
μεταναστευτικής πολιτικής. Πρωτοτυπούμε πάλι. Εκεί που μειώνεται η απασχόληση σε άλλες
χώρες, εμείς την αυξάνουμε, οι μετανάστριες βρίσκουν μία θέση εργασίας. Κακό είναι αυτό; Είναι
πάρα πολύ κακό. Γιατί; ∆ιότι διαπιστώνεται μία ένταση ενός ιδιόμορφου εγκλωβισμού σε θέσεις
εργασίας ανειδίκευτες, χαμηλού κύρους, εντός εισαγωγικών –θα επανέλθω σ’ αυτό– χαμηλής
36
αμοιβής και σε συγκεκριμένους κλάδους. Απ’ ό,τι φαίνεται, η παλιά καλή γνωστή συνταγή της
αντιμετώπισης της ανεργίας μέσα από την μείωση του εργασιακού κόστους φαίνεται ότι, βοά θα
έλεγα, αποτελεί και την προοπτική για την κάλυψη του κινδύνου της ανεργίας για τους...
[Κασέτα 2 Πλευρά Β]
Απόστολος Καψάλης:
...μετανάστριες, αντιλαμβάνεται κανείς ότι συνεπάγεται έναν ιδιόμορφο
εγκλωβισμό σ’ αυτού του είδους την απασχόληση, ακόμα και για μετανάστριες που έχουν γεννηθεί
στη χώρα, που έχουν αποκτήσει κάποιο πτυχίο και οι οποίες πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στο
δίλημμα, οικιακή μισθωτή εργασία ή εργασία αλά «Κωνσταντίνα Κούνεβα» σε κάποια εργολαβία ή
Άγιο Παντελεήμονα. Τί θέλω να πω μ’ αυτό: Όπως υπαινίχθηκε και πολύ σωστά ο κύριος Κλάδης
από τον ΟΑΕ∆, ένας πολύ μεγάλος αριθμός μεταναστών χάνει την άδεια διαμονής εξαιτίας της
αδυναμίας να συγκεντρώσει τα απαραίτητα ένσημα, εξαιτίας της ανεργίας ως ένα πολύ μεγάλο
βαθμό.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, σχεδόν δημόσια, έχουν χαθεί 120.000 έως 140.000 άδειες διαμονής
εξαιτίας της οικονομικής κρίσης από τα τέλη του 2008 μέχρι σήμερα. Θα αναφερθώ πολύ σύντομα
σε μία ιδιομορφία της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής, η δυνατότητα ανανέωσης της άδειας
διαμονής στη χώρα, όπως πολύ καλά γνωρίζετε, εξαρτάται από την επίδειξη ενός συγκεκριμένου
αριθμού ενσήμων. Εάν αποδείξεις, με δικιά σου ευθύνη, ως μετανάστης και μετανάστρια, ότι έχεις
εργαστεί εκατόν πενήντα, διακόσιες ή κάποιο άλλο όριο, νόμιμα, στη διάρκεια του προηγούμενου
χρόνου, έχεις δικαίωμα ν’ ανανεώσεις την άδεια διαμονής σου για ένα ή για δύο χρόνια. Εάν δεν
πείσεις τον εργοδότη να σου κολλήσει τα ένσημα, όπως προαναφέρθηκε, ή εάν πλέον δεν έχεις
δυνατότητα να βρεις δουλειά με ένσημα, χάνεις την άδεια διαμονής, χάνεις τη δυνατότητα να
παραμείνεις στη χώρα ασφαλισμένος και νόμιμα και χάνεις, αυτό είναι το absurdum, αυτό είναι το
παράδοξο, το δικαίωμα να επανέλθεις στη νόμιμη αγορά εργασίας, εάν βρεθεί ένας τρελός, Έλλην,
εργοδότης να σε προσλάβει με ένσημα.
Εφ’ όσον από-νομιμοποιηθείς, εντός εισαγωγικών, η
επάνοδος στη νομιμότητα δεν είναι πλέον εφικτή.
Σύμφωνα με τις επιταγές του Ευρωπαϊκού
Συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο του 2008, δεν επιτρέπονται πλέον μαζικές
νομιμοποιήσεις, δεν επιτρέπεται δηλαδή μαζική επάνοδος στη νομιμότητα για όλους όσους εξαιτίας
της αδυναμίας να προσκομίσουν τα ένσημα, είτε ευθύνη δικιά τους είτε ευθύνη του εργοδότη. ∆εν
υπάρχουν βεβαίως και προϋποθέσεις να επανέλθει ατομικά κάποιος στη νομιμότητα εφ’ όσον έχει
χάσει την άδεια διαμονής. Είναι μία και έξω.
Τελειώνω λέγοντας ότι η χώρα, σ’ αυτή τη συγκριτική μελέτη που ανέφερα πριν, η Ελλάδα
συγκαταλέγεται στις ελάχιστες χώρες οι οποίες δεν έχουν τροποποιήσει στο ελάχιστο τη
μεταναστευτική τους πολιτική σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Προφανώς κάποιες χώρες την έχουν
τροποποιήσει προς το χειρότερο, κάποιες άλλες προς το καλύτερο, αλλά δεν έχει κλονιστεί η
37
ελληνική Πολιτεία από την οικονομική κρίση σε ό,τι αφορά την πρόσβαση των μεταναστών στη
νόμιμη εργασία ή στη διατήρηση της νομιμότητας για την πρώτη ή τη δεύτερη γενιά.
Θα είναι κρίμα, πραγματικά, η Πολιτεία να επιμείνει στο μοντέλο της μείωσης του εργατικού κόστους
προκειμένου να εξυπηρετηθεί η εργοδοτική πλευρά, εν πάση περιπτώσει, για την ανάκαμψη, και όχι
να επενδύσει στην αξιοποίηση όλου του ανθρωπίνου δυναμικού. Σ’ αυτήν εδώ την αίθουσα, πριν
από κάποιους μήνες, είχε γίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα αντίστοιχη Ημερίδα από το Συνήγορο του
Πολίτη με πολύ έξυπνο τίτλο «Η ίση μεταχείριση μεταξύ των φύλων, ως προϋπόθεση για την έξοδο
από την κρίση». ∆εν μπορεί να θεωρηθεί η οικονομική ύφεση ως άλλοθι για την παραβίαση των
θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Το δικαίωμα στην επίσημη εργασία, το δικαίωμα στην
ασφάλιση, το δικαίωμα σε μία αξιοπρεπή εργασία θα πρέπει να είναι μοχλός ανάπτυξης και εξόδου
από την κρίση και όχι το αντίθετο. Θεωρώ, για να κλείσω, ότι λύσεις υπάρχουν. ∆εν έχω το χρόνο,
όχι για ν’ αναφερθώ σε γενικότερες πολιτικές για τη μετανάστευση στην Ελλάδα αλλά και
συγκεκριμένες, σε σχέση με την κάλυψη του πέμπτου, λεγόμενου, ασφαλιστικού κινδύνου, τη
δυνατότητα απορρόφησης όλων αυτών των μεταναστριών που έχουν μια τεράστια εμπειρία στον
τομέα της πρόνοιας και της υγείας, σε περιόδους, μάλιστα, που οι ανάγκες των ανθρώπων για
στήριξη, για θεραπεία, για περίθαλψη είναι αυξημένες.
επενδύουν
σ’
αυτούς
τους
τομείς,
επενδύουν
Άλλες χώρες, στη ∆υτική Ευρώπη,
στους
κοινωνικούς
λειτουργούς,
στους
κινησιοθεραπευτές, στην ειδική αγωγή. Μπορούμε να εκμεταλλευτούμε τον ανθρώπινο πλούτο, τον
πλούτο της ανθρώπινης εργασίας, με τρόπο που θα εξασφαλίζει αξιοπρέπεια στους μετανάστες και
στις μετανάστριες και τα μέγιστα δυνατά οφέλη για τους γηγενείς και την οικονομία μας.
Ευχαριστώ πολύ.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Ευχαριστούμε πολύ τον κύριο Καψάλη. Ήταν πολύ πειθαρχημένος.
Σειρά έχει η κυρία Βασιλικού. Είναι επιστημονική συνεργάτις της Ακαδημίας Αθηνών, στο Γραφείο
∆ιεθνών και Συνταγματικών Θεσμών.
Θα μας παρουσιάσει μία εισήγηση, μία έρευνα με θέμα
«Μετανάστριες οικιακές βοηθοί μεταξύ δύο οικογενειών».
Κατερίνα Βασιλικού: Το θέμα της εισήγησης είναι «Μετανάστριες οικιακές βοηθοί μεταξύ δύο
οικογενειών».
Η μεγαλύτερη ή μικρότερη κατά περιοχές απουσία του κράτους πρόνοιας και η
συνακόλουθη υπολειτουργία των κοινωνικών υπηρεσιών, οδηγούν την ελληνική κοινωνία στη
δύσκολη θέση να μη μπορεί να φροντίσει τους ηλικιωμένους της. Η αναλογία του πληθυσμού άνω
των 65 ετών αγγίζει το 17,3% του συνολικού πληθυσμού ή τα μικρά παιδιά. Το αποτέλεσμα αυτής
της αδυναμίας είναι μια μεγάλη ζήτηση για προσωπικό βοήθειας και φύλαξης στο σπίτι.
Η θέση της Ελληνίδας στην κοινωνία κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών άλλαξε, το ίδιο όπως
και η σύνθεση της ελληνικής οικογένειας. Αν και αυτές οι αλλαγές δεν αποδυνάμωσαν το αίσθημα
καθήκοντος των γυναικών προς τους οικείους τους, γονείς, παιδιά, ασθενείς στην οικογένεια κ.λπ.,
οι νέες συνθήκες διαφοροποίησαν τα πρότυπα της πρακτικής καθημερινής υποστήριξης.
Οι
38
γυναίκες επωμίζονται τώρα το διπλό φορτίο της εργασίας, έξω από το σπίτι, και της ενασχόλησης
με τα του οικιακού χώρου. Πολλές γυναίκες στην προσπάθειά τους ν’ αντιμετωπίσουν αυτήν τη
διπλή αναγκαιότητα ζητούν εξωτερική βοήθεια απευθυνόμενες στις μετανάστριες. Θα μπορούσαμε
λοιπόν να υποθέσουμε ότι οι Ελληνίδες βελτιώνουν τη θέση τους, με τη βοήθεια ή σε βάρος των
μεταναστριών που προσλαμβάνουν.
Ταυτόχρονα αυτό το μοντέλο εργασίας αναπαράγει
παραδοσιακές οικογενειακές ρυθμίσεις, στο μέτρο που οι γυναίκες παραμένουν υπεύθυνες του
οικιακού χώρου ακόμα και όταν εργάζονται εκτός οικίας.
Η πρόσληψη λοιπόν αλλοδαπού βοηθητικού προσωπικού διευκολύνει την αποδέσμευση της
Ελληνίδας μητέρας-νοικοκυράς, όταν μάλιστα η συμμετοχή άλλων μελών της οικογένειας, κυρίως
των γιαγιάδων, που συνήθως προορίζονταν να φυλάνε τα εγγόνια, δεν είναι πλέον δεδομένη.
Έχουν λοιπόν οι μετανάστριες ένα διπλό ρόλο. Να υποστηρίξουν από τη μια τις οικογένειες στην
πατρίδα τους και να διασφαλίσουν από την άλλη την ισορροπία της οικιακής σφαίρας των
ελληνικών οικογενειών.
Συνεπώς, δείχνουν να επωμίζονται την ευθύνη της επιβίωσης της
οικογένειας, τόσο στον τόπο τους όσο και στη χώρα που μετανάστευσαν.
Η οικογενειακή κατάσταση των μεταναστριών γυναικών αποτελεί μια σημαντική όψη της γυναικείας
μετανάστευσης στην Ελλάδα. Ένα μεγάλο μέρος των γυναικών αυτών απασχολούνται ως οικιακές
βοηθοί, αναγκασμένες να ζουν τις περισσότερες φορές μέσα σε οικογενειακό περιβάλλον, αλλά
μακριά από τους οικείους τους, από το δικό τους δηλαδή οικογενειακό περιβάλλον.
Αυτή η
κατάσταση εντάσσεται στο φαινόμενο, το οποίο τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση να ονομάζεται
«διεθνική» οικογένεια, transnational family, και που αναφέρεται στη γεωγραφική διασπορά των
οικογενειών των μεταναστών. Οι Basch, Schiller και Blanc για πρώτη φορά προσδιόρισαν με τον
όρο “transnationalism” τις διαδικασίες μέσω των οποίων οι μετανάστες δημιουργούν δίκτυα και
διατηρούν πολλαπλές κοινωνικές σχέσεις οι οποίες συνδέουν μεταξύ τους τις κοινωνίες προέλευσης
και τις κοινωνίες προορισμού. Ο όρος χαρακτηρίζει το φαινόμενο που παρατηρείται όταν μεγάλος
αριθμός μεταναστών δημιουργεί κοινωνικούς χώρους οι οποίοι διαπερνούν στις μέρες μας τα εθνικά
γεωγραφικά σύνορα. Επίσης όταν γίνεται αναφορά στις συγγενικές σχέσεις και το δίκτυο μέσω του
οποίου εγγράφονται οι μετανάστες, χρησιμοποιούνται νοηματικά σχήματα όπως δίκτυο διεθνικής
συγγένειας ή πιο απλά «διεθνής συγγένεια», το international kinship. Η πραγματικότητα στην οποία
αναφέρονται αυτοί οι όροι συνίσταται στη διατήρηση των σχέσεων μεταξύ συγγενών που βρίσκονται
διασκορπισμένοι σε διάφορες χώρες. Η εν λόγω πραγματικότητα έχει να κάνει με ζητήματα όπως
πολυτοπικές ζωές και ταυτότητα στον μετανάστη, διασυνοριακά δίκτυα και οικογενειακοί δεσμοί,
ενώ η οικογένεια γίνεται κάτι για το οποίο πρέπει να αγωνιστεί κανείς, ένα ζήτημα συνεχούς
προσπάθειας, περισσότερο μία διαδικασία παρά μια σταθερή δομή. Για ορισμένες οικογένειες στον
πλανήτη αυτός ο τρόπος οργάνωσης έχει αποβεί κανόνας. Η αποκαλούμενη «διεθνική» οικογένεια
συνιστά ταυτοχρόνως σημείο ρήξης και μη ρήξης με τη χώρα προέλευσης, στην περίπτωσή μας της
39
μετανάστριας, καθώς δίπλα στην αποξένωση μεταξύ συγγενών παρατηρείται και διαμόρφωση και
συνάρθρωση δικτύων και κοινοτήτων που υπερβαίνουν τα σύνορα των χωρών.
Αυτή η όψη του μεταναστευτικού προβλήματος, δηλαδή το οικογενειακό ζήτημα, έχει ως τώρα λίγο
αναλυθεί και αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τη συγκεκριμένη ομάδα των μεταναστριών, οικιακές
βοηθούς στην περίπτωσή μας, αλλά και για όλες εκείνες που, λόγω των εξαντλητικών ωραρίων
εργασίας τους, βρίσκονται μακριά από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους, κυρίως τα παιδιά
τους. Γι’ αυτόν το λόγο η οικογένεια της μετανάστριας είτε έχει παραμείνει στη χώρα προέλευσης
και συντηρείται κατά κύριο λόγο από την ίδια, είτε βρίσκεται στην Ελλάδα, αποτελεί πρόσφορο
πεδίο μελέτης για τις σχέσεις, τις στρατηγικές και τις δυναμικές που αναπτύσσονται μεταξύ των
μελών.
Ο διασκορπισμός των μελών μιας οικογένειας μεταξύ δύο ή περισσοτέρων χωρών επηρεάζει
αναγκαστικά την οικογενειακή ζωή. Η εμπειρία των «διεθνικών» αυτών οικογενειών θέτει αρχικά το
ερώτημα της μορφής των σχέσεων και επαφών σε κατάσταση απόστασης.
Εκτός από τις
επισκέψεις, ένα ευρύ φάσμα μέσων επικοινωνίας χρησιμοποιείται για τη διατήρηση της επαφής,
όπως το τηλέφωνο, το ταχυδρομείο, το ηλεκτρονικό μήνυμα και τώρα και η διαδικτυακή κάμερα.
Αυτά επιτρέπουν την ανταλλαγή πληροφοριών αλλά επίσης αντικειμένων που έχουν μια ιδιαίτερη
σημασία από οικογενειακή πλευρά.
Μπορεί να είναι οι έλεγχοι των παιδιών, να είναι ιατρικές
εξετάσεις. Αν και οι οικογένειες των μεταναστών δεν είναι γενικά πλούσιες, δεν είναι σπάνιο ν’
αφιερώνουν ένα σημαντικό μέρος του εισοδήματός τους σε έξοδα επικοινωνίας.
Η απόσταση
μεταξύ των μελών όμως μπορεί να προκαλέσει και πολύ μεγάλο άγχος τόσο στους γονείς όσο και
στα παιδιά.
Οι οικογενειακές υποχρεώσεις μπορεί να είναι επίσης πηγή διαπληκτισμών στο
εσωτερικών των διεθνικών οικογενειών. Εντάσεις μπορούν να δημιουργηθούν όταν τα άτομα δεν
διαθέτουν παρόμοια εισοδήματα για να διατηρήσουν τους οικογενειακούς δεσμούς ή για να
συνεισφέρουν με τρόπο ισοδύναμο. Σ’ αυτές τις διαδικασίες διασυνδιαλλαγών οι γυναίκες παίζουν
ένα εξαιρετικά σημαντικό ρόλο.
Σε συνεντεύξεις που πραγματοποιήσαμε με μετανάστριες από την Ανατολική Ευρώπη και τα
Βαλκάνια η θέση της οικογένειας είναι πρωταρχική και τις περισσότερες φορές όταν εκείνες
μεταναστεύουν μόνες, έχουν την πλήρη οικονομική και άλλη ευθύνη των παιδιών τους. Σ’ αυτή την
περίπτωση αποδέκτης των εμβασμάτων τους είναι ένα κοντινό συγγενικό πρόσωπο, όπως μητέρα,
πατέρας, αδελφή, θεία, ενώ όταν ο άντρας έχει μείνει πίσω στη χώρα είναι αυτός ο κύριος
αποδέκτης των εμβασμάτων. Οι γυναίκες εξάλλου, όπως τονίζεται και στη σχετική βιβλιογραφία,
κατέχουν ενεργό ρόλο στην καθημερινή συντήρηση των δεσμών και τη σύναψη δικτύων
εμφανιζόμενοι έτσι ως οι κύριοι πρωταγωνιστές της οικογενειακής επικοινωνίας.
Το κεντρικό
πρόβλημα αυτού του τύπου της οικογένειας είναι το μέλλον της και τα παιδιά αποτελούν τον πυρήνα
του.
Παρατηρούμε κυρίως τρεις διαστάσεις των διεθνικών οικογενειών, έτσι όπως τις ορίσαμε
προηγουμένως. Η συζυγική σχέση στη δοκιμασία της μεγάλης απόστασης, οι χωρισμοί που μπορεί
40
να είναι πολλοί, μητέρων και παιδιών, και τέλος τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τη φροντίδα και
ανατροφή των παιδιών, τα οποία τις πιο πολλές φορές οδηγούν στη μετακίνηση μελών της
οικογένειας και που κατά κύριο λόγο δε βρίσκονται σε ηλικία εργασίας.
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό ∆ίκτυο Ενσωμάτωσης Μεταναστών η Ελλάδα παρουσιάζει μια εικόνα
από τις πλέον προβληματικές στην Ευρώπη. Την παραθέτω τώρα. Η πρόσβαση των μεταναστών
στην αγορά εργασίας είναι δυσμενής και τα δικαιώματά τους περιορισμένα. Αυτό συμβάλλει στην
άτυπη απασχόληση και στην εξώθησή τους σε αντίστοιχα άτυπο, παράνομο καθεστώς διαμονής.
∆υσχερής είναι και η συνένωση των μελών της οικογένειας των νόμιμων μεταναστών. Περιοριστικοί
όροι όπως είναι το ύψος του απαιτούμενου εισοδήματος απειλούν την οικογενειακή ενότητα και
οδηγούν σε παράδοξα, όπως νόμιμη διαμονή των γονέων, αλλά παράνομη των παιδιών και των
παππούδων.
Με βάση τις μαρτυρίες των γυναικών της έρευνας αυτής, γίνεται φανερό ότι ο χωρισμός και η
επανένωση είναι τα δύο όρια μεταξύ των οποίων τοποθετείται η «διεθνική» οικογένεια στις διάφορες
εκφάνσεις της.
Αν και η διεθνικού τύπου οικογένεια έχει κυρίως διαχωριστικό χαρακτήρα, οι
γυναίκες αγωνίζονται να εφαρμόσουν τρόπους ενοποίησής της, ενώ γύρω από αυτή προσδιορίζεται
και το αίσθημα ταυτότητάς τους. Το μοντέλο που μοιάζει να ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή επάνω
στην οικογενειακή ζωή τους είναι εκείνο στο οποίο η σχέση γονέων-παιδιών είναι η πλέον
βαρύνουσα. Οι γυναίκες της έρευνας συμμετέχουν σ’ αυτό το μοντέλο είτε ως μάνες είτε ως παιδιά
οι ίδιες, ενώ οι δύο αυτές κατευθύνσεις της οικογενειακότητας βρίσκουν μια ολοφάνερη απήχηση
στον τρόπο που οργανώνεται γι’ αυτές η πρακτική της οικογενειακής ενότητας.
Για να μιλήσουμε λίγο για σήμερα, η σημερινή κρίση πιθανόν να πυροδοτήσει ή να εντείνει στη
μετανάστευση, όπως την ξέραμε ως τώρα, μια διαδικασία ταχύτερης ανακύκλωσης, αυτό λέγεται
circular, κυκλική μετανάστευση, του μεταναστευτικού πληθυσμού, με σκοπό την αποφυγή μόνιμης
εγκατάστασης στη χώρα υποδοχής. Κάτι παρόμοιο είχε γίνει, για παράδειγμα, στην πετρελαϊκή
κρίση του 1973 στις χώρες που δέχονταν τότε μετανάστες. Η διαδικασία αυτής της ανακύκλωσης
επιταχύνοντας τη ροή των μεταναστών αναμένεται ν’ αυξήσει τη ρευστότητα στο εσωτερικό των
διεθνικών οικογενειών. Είναι σημαντικό τμήμα της αστάθειας και ανισορροπίας που θα προκύψει
στις οικογενειακές σχέσεις και αναμένεται να πέσει αυτό στους ώμους των μεταναστριών.
Οι
γυναίκες είναι, όπως προείπαμε άλλωστε, υπεύθυνες για την ενότητα της «διεθνικής» οικογένειας, ή
όπως ονομάζονται είναι *** migrants. Σ’ αυτές άλλωστε αποτίθεται συχνά η σύλληψη ενός σχεδίου
ζωής για την οικογένεια. Τα δεύτερα πιο σημαντικά πρόσωπα της «διεθνικής» οικογένειας είναι τα
παιδιά, έτσι ώστε κοντά στις οικογενειακές σχέσεις ως το πιο σημαντικό ζήτημα να αναδεικνύεται
εκείνο της εκπαίδευσης των παιδιών των μεταναστριών. Έτσι λοιπόν η Ελληνική κοινωνία σήμερα
έχοντας ξεπεράσει το σοκ του πρώτου κύματος μετανάστευσης της δεκαετίας του ‘90, καλείται ν’
αντιμετωπίσει τη δεύτερη γενιά και την εκπαίδευση ανάπτυξής της, που θ’ αποτελέσει και τη
σημαντικότερη δοκιμασία των πολιτικών αποδοχής.
41
Στο σημείο αυτό η έρευνα έχει να προσθέσει σημαντικά, αναλαμβάνοντας τη διερεύνηση των
πολλαπλών στρωμάτων της πραγματικότητας της «διεθνικής» οικογένειας. Σχέσεις μεταξύ κρατών,
πολιτισμικών περιοχών, σχέσεις οικογενειακές και προσωπικές. Τέλος ακόμα και τον πολιτισμό των
μαζικών επικοινωνιών, το internet, την τηλεφωνία κ.λπ., σε αναφορά ως προς το δικαιϊκό, θεσμικό ή
το προσωπικό επίπεδο. Η διεθνική οικογένεια συνιστά μια ρευστή πραγματικότητα στο μέσο της
ροής των μεταναστευτικών πληθυσμών. Αυτή η ρέουσα πραγματικότητα έχει ως κομβικά σημεία τη
δομή
των
«διεθνικών»
οικογενειών,
τους
κοινωνικοοικονομικούς
πόρους,
τις
διάφορες
οικογενειακές, ψυχοκοινωνικές πιέσεις, το κοινωνικοπολιτιστικό παρελθόν των οικογενειών και το
θεσμικό σύστημα μέσα στο οποίο κινείται η κάθε οικογένεια. Εδώ θα προχωρήσω λίγο. Θέλω να
πω απλά ότι δεν πρέπει να θεωρούνται όλες οι μετανάστριες από τα Βαλκάνια και τις πρώην
Ανατολικές χώρες σαν μία ομοιογενής ομάδα. Αυτό συμβαίνει ούτως ή άλλως de facto καθώς από
την εποχή που κάναμε την έρευνα μέχρι σήμερα η Ρουμανία και η Βουλγαρία, για παράδειγμα,
έχουν γίνει ήδη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτές οι γυναίκες ξεκινούν από διαφορετικά μέρη
και έρχονται εδώ χωρίς πολλές φορές να αποκτούν ένα κοινό αίσθημα κοινότητας μεταξύ τους και
έχω μαρτυρίες που είναι χαρακτηριστικές σ’ αυτό το θέμα.
Για παράδειγμα σύμφωνα με μια έρευνα και σε σχέση με τις μεταναστευτικές τάσεις των γυναικών
από την Αλβανία και την Ουκρανία διαπιστώνεται ότι πολλές γυναίκες από την Αλβανία
μεταναστεύουν ομαδικά με την οικογένειά τους, αν και οι δύο σύζυγοι δεν έρχονται την ίδια χρονική
περίοδο στην Ελλάδα. Αντιθέτως οι γυναίκες από την Ουκρανία είναι είτε χήρες είτε διαζευγμένες
και είναι αυτές που αναλαμβάνουν τον πρωταρχικό ρόλο φροντίδας της οικογένειας που έχει μείνει
πίσω στην πατρίδα. Παρ’ όλες όμως αυτές τις διαφορές, η πρωταρχική θέση της οικογένειας στη
σκέψη των γυναικών έγινε φανερή, νωρίτερα, από οποιαδήποτε άλλη συνείδηση της ιδιότητάς τους
ως μεταναστριών. Πρέπει να πούμε εδώ λοιπόν ότι αυτές οι γυναίκες δεν επιλέγουν ανάμεσα σε
δύο λειτουργίες, της εργαζόμενης ή της οικογενειάρχισσας, αλλά ανάμεσα σε δύο αμφισημίες,
εργαζόμενες χωρίς νόμιμο ή αυτόβουλης επιλογής δικαίωμα στην εργασία, οικογενειάρχισσες χωρίς
οικογένεια. Απασχολούμενες λοιπόν στον ιδιωτικό χώρο, την οικία, αυτές οι γυναίκες οφείλουν ν’
απαρνηθούν τον προσωπικό ιδιωτικό τους χώρο. Οικία, αλλά όχι οικογένεια.
Περνώ την κοινωνική προστασία γιατί έχει ειπωθεί και από άλλους ομιλητές. Με το δίκαιο, τη σχέση
νόμιμης ή παράνομης, την περνώ κι αυτή.
Μόνο θέλω να επισημάνω ότι καθώς λείπει ένα
κοινωνικό πλαίσιο κοινωνικής ασφάλισης έχουμε δεσμούς συμπάθειας που δημιουργούνται σε
αρκετές περιπτώσεις με τους εργοδότες, οι οποίοι όμως αυτοί οι δεσμοί, που ακούγονται έτσι καλά,
δρουν συχνά ως μηχανισμός ασφάλισης, αντικαθιστώντας την απουσία θεσμοθετημένης
ασφάλισης, αλλά συντηρούν την εξάρτηση όπως και την απουσία δημόσιας αναγνώρισης του
προβλήματος, οπότε υπάρχουν και οι δύο πλευρές του προβλήματος.
Η ταυτότητα των μεταναστριών. Στη δικιά μου μελέτη το πρόβλημα της οικογένειας συνδέθηκε με
εκείνο της ταυτότητας των μεταναστριών. Αν και αρκετές από τις γυναίκες της έρευνας βίωσαν την
42
εργασία τους ως οικιακές βοηθοί με άγχος και ταπεινωτικά, χωρίς προσδοκία κοινωνικής και
επαγγελματικής αναγνώρισης, αν και υπήρξε πολλές φορές βίαιος χωρισμός από τα αγαπημένα
πρόσωπα, αυτή η ίδια η εργασία αποτέλεσε επίσης μία διαδικασία μύησης, που ενίσχυσε μέσα τους
την ανάγκη συνοχής με τη δική τους οικογένεια, της οποίας είναι πλέον ικανές ν’ αναλάβουν το
βάρος.
Είναι τώρα λοιπόν γύρω από την οικογένεια που οργανώνονται διάφορες στρατηγικές
προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι νέες πραγματικότητες.
Οι χώρες τους αποτελούν πόλο
ταυτότητας, αλλά το όραμα και το μέλλον τοποθετείται κυρίως μεταξύ και των δύο χωρών,
υποδοχής και προέλευσης. Απομένει ωστόσο ένας αρκετά σημαντικός παράγοντας που έχει να
κάνει με το συμβολικό υπόβαθρο της οικογενειακότητας. Παραδοσιακά το υπόβαθρο αυτό είναι η
οικία. Η οικία της χώρας προέλευσης ή μία νέα οικία εκεί, υπό κατασκευή συχνά, εξακολουθεί να
παίζει αυτό το ρόλο.
Πώς κατορθώνουν όμως τα άτομα να δημιουργούν ένα αίσθημα οικογενειακής ενότητας ενώ ζουν
χωριστά; Συνοψίζοντας, η πραγματικότητα της «διεθνικής» οικογένειας συνδέεται με τη μέριμνα, τα
δίκτυα και τα τεχνολογικά μέσα. Η διεθνής μέριμνα της οικογένειας πραγματοποιείται στο πλαίσιο
της μετανάστευσης, των διασυνοριακών μετακινήσεων, της γεωγραφικής απόστασης και των
ενεργών οικογενειακών σχέσεων. Λαμβάνει επίσης χώρα σε ένα χρονικό πλαίσιο και στο εσωτερικό
ενός κύκλου της προσωπικής της οικογενειακής ζωής ή κατά τη διάρκεια όλης της ζωής. ∆εύτερον,
εδώ και αρκετά χρόνια κατέστη προφανές ότι οι κοινότητες των μεταναστών δημιουργούν δίκτυα, τα
οποία συνδέουν τα μέρη προέλευσης και προορισμού. Στις μέρες μας λοιπόν αυτές οι θεσμικές
σχέσεις συνεισφέρουν στη μεταβολή των οικονομικών, κοινωνικών, δημογραφικών και πολιτιστικών
δομών. Τέλος, η πρόσβαση με μικρότερο κόστος στις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και μεταφοράς
επέτρεψε όχι μόνο να διατηρούνται σταθερές και συχνές επαφές μέσα από τις αποστάσεις, αλλά
επιπλέον μεγάλωσε και τη διάθεση και την ανάγκη να διατηρηθούν αυτές οι επαφές.
Τελειώνω τώρα λέγοντας ότι προσπάθησα να δείξω με ποιους τρόπους η οικιακή εργασία επιδρά
επάνω στην οικογένεια της μετανάστριας, υπό ποιες συνθήκες αποτελεί αυτή ένα αποδυναμωτικό
παράγοντα για την οικογενειακή ενότητα και ποιες στρατηγικές αυτές οι γυναίκες προσπαθούν να
επιτύχουν στην ενότητα της οικογένειας. Η οικιακή εργασία εμφανίζεται ως κάτι πέρα από ένα απλό
μέσο διαβίωσης. Συνδέεται στενά με όλη την προσωπικότητα της οικιακής εργάτριας, ειδικότερα με
την οικογενειακή της ύπαρξη. Αυτή της η ενασχόληση την καθορίζει αποφασιστικά μέσα από τις
σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στη γυναίκα εργαζόμενη και την οικογένεια του/της
εργοδότη/εργοδότριας καθώς και μέσα από τους δεσμούς που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών
της οικογένειας της οικιακής εργάτριας, είτε αυτά έχουν μείνει πίσω στη χώρα τους, είτε διαμένουν
στη χώρα υποδοχής.
Η μελέτη αυτών των γυναικών αναδεικνύει ότι στη συνείδησή τους η
οικογένεια αποτελεί τον σημαντικότερο λόγο της μετανάστευσής τους. Οι στρατηγικές επιβίωσης
των διεθνικών οικογενειών που ακολουθούνται από τις οικιακές εργάτριες και οι οποίες
διαμορφώνονται επίσης από την πραγματικότητα την οποία οι ίδιες και τα μέλη τους βιώνουν
43
αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό πεδίο μελέτης αν θέλουμε να κατανοήσουμε την πραγματικότητα
των γυναικών αυτών.
Ευχαριστώ πολύ.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Ευχαριστούμε πάρα πολύ την κυρία Βασιλικού. Τώρα παραχωρώ το
μικρόφωνο στον κύριο Ψημμένο. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Η
δική του έρευνα «Εσωτερική και εξωτερική οικιακή εργασία. Η είσοδος στην άτυπη απασχόληση και
οι επιπτώσεις». Κύριε Ψημμένε.
Ιορδάνης Ψημμένος:
Ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση σήμερα.
Κυρίες και κύριοι,
αξιότιμοι συνάδελφοι και φοιτητές και Καθηγητές, εδώ και είκοσι χρόνια αντιμετωπίζουμε στη χώρα
μας συνθήκες έντονης εθνικής και έμφυλης κοινωνικής στρωμάτωσης, που δυστυχώς φαίνεται να
σπρώχνει τις μετανάστριες σε μία ιδιαίτερη αγορά εργασίας, αυτή των προσωπικών υπηρεσιών και
πιο συγκεκριμένα την οικιακή εργασία, την πορνεία, τη φροντίδα και τη διασκέδαση. Κάτω από
άλλες συνθήκες το πρώτο πράγμα που θα προστάζαμε την Πολιτεία να κάνει είναι στην κατάργηση
αυτών των επαγγελμάτων. ∆υστυχώς αυτό εδώ και είκοσι χρόνια δεν το κάνουμε. Μέσα σ’ αυτή
την αγορά εργασίας δυστυχώς φαίνεται να αναπτύσσονται διάφοροι θύλακες περιθωριοποίησης.
Ένας εξ αυτών αφορά την πρόσβαση των ανθρώπων στην κρατική μέριμνα και τις κοινωνικές
υπηρεσίες. Ήδη από πρόσφατες εκθέσεις των Ηνωμένων Εθνών το 2008 και του Υπουργείου
Εργασίας των ΗΠΑ, η διεθνής επιστημονική κοινότητα αρχίζει να βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν
πληθυσμό ανθρώπων, που αν και εργάζονται και οικονομικά δεν βρίσκονται κάτω του ορίου της
φτώχειας, βρίσκονται παρ’ όλα αυτά στο προνοιακό περιθώριο.
Με την πρόσφατη έκθεσή μας, που ολοκληρώσαμε με τον Καθηγητή κύριο Χριστόφορο Σκαμνάκη
και υπεύθυνοι της όλης έρευνας ήταν οι Καθηγήτριες Κούλα Κασιμάτη και Λουκία Μουσούρου στο
Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, προσπαθήσαμε να εξετάσουμε την
πρόσβαση των μεταναστριών, εσωτερικών και εξωτερικών οικιακών εργατριών, στις κοινωνικές
υπηρεσίες.
Για την προσέγγιση του θέματος κοιτάξαμε τους οικονομικούς, εργασιακούς,
πολιτισμικούς και χωρικούς παράγοντες που επηρεάζουν αυτήν την πρόσβαση καθώς και πώς οι
ίδιες οι μετανάστριες και οι δημόσιοι υπάλληλοι πρώτης γραμμής αντιμετωπίζουν τα προβλήματά
τους.
Εν συντομία από την έκθεσή μας αυτό που προκύπτει είναι ότι οι γυναίκες από την Αλβανία και την
Ουκρανία που δουλεύουν στην οικιακή εργασία στη χώρα μας βρίσκονται στο περιθώριο όχι
μονάχα διότι εργάζονται με άτυπες ή ανεπίσημες μορφές απασχόλησης, αλλά και διότι η οργάνωση,
οι νόρμες και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα και κατά τη διάρκεια της εργασίας τους, καθώς
και οι πρακτικές των δημοσίων υπαλλήλων, διαμορφώνουν στις ίδιες τις μετανάστριες τρόπους
επιβίωσης και αντιλήψεις που καθιστούν, θα λέγαμε, την κρατική μέριμνα μη ελκυστική. Με άλλα
λόγια η πρόσβαση στη συγκεκριμένη αγορά εργασίας δε διαμορφώνει μονάχα αντικειμενικές
44
δυσκολίες πρόσβασης των γυναικών στην κοινωνική προστασία, αλλά και πολιτισμικές δυσκολίες
ένταξης των γυναικών στην κοινωνική ασφάλιση.
Ας δούμε όμως κάποια από τα ευρήματά μας για να μην τρώω το χρόνο μας. Το πρώτο σημείο στο
οποίο θα ήθελα να σταθώ αφορά τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των οικιακών
εργατριών κυρίως στον τόπο προέλευσης. Η έρευνά μας αναδεικνύει τις διαφορές των γυναικών
όσο αφορά την οικογενειακή δομή και σχέσεις, το ιστορικό απασχόλησης, τις ηλικίες και τα
εκπαιδευτικά προσόντα, καθώς και τους τύπους και τρόπους μετανάστευσης. Εκεί υπάρχει μία
πληθώρα διαφορών.
Από τα παραπάνω προκύπτει ουσιαστικά ότι σήμερα στη χώρα μας δεν έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε,
γενικά, τη γυναικεία μετανάστευση. Έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε διαφορετικά είδη γυναικών που
προέρχονται από διαφορετικές τάξεις με διαφορετικά κοινωνικά προβλήματα και η κοινωνική
προστασία και η ένταξή τους στην αγορά εργασίας προϋποθέτει την αναγνώριση αυτών των
διαφορών. Αν θέλετε, από την ιστορία της μετανάστευσης και μεταναστευτικής πολιτικής αυτό το
οποίο πραγματικά συμπεραίνουμε, από το 1800 μέχρι τώρα, είναι ότι το πρώτο επίπεδο εξέτασης
σε μία έρευνα είναι ο τόπος προέλευσης και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν εκεί οι ομάδες που
μεταναστεύουν στη χώρα υποδοχής. Αυτό το οποίο διακρίνουμε αν το κάνουμε αυτό, αν κάνουμε
αυτήν την εξέταση, είναι πολύ απλά ότι διαπιστώνουμε ότι διαμορφώνονται στον τόπο προέλευσης
διάφορες κοινωνικές μορφές εξάρτησης που σπρώχνουν αργότερα τους εργαζόμενους μετανάστες
σε διάφορα είδη απασχόλησης.
Το δεύτερο σημείο αφορά την είσοδο στην άτυπη οικιακή εργασία. Στην περίπτωση των Ουκρανών
εργατριών που εξετάσαμε, αυτό που προκύπτει είναι ότι η τουριστική βίζα που έχουν, η διάσπαση
με την οικογένειά τους, οι προσδοκίες γρήγορης επανόδου στην Ουκρανία, καθώς και τα δίκτυα
εύρεσης εργασίας οδηγούν τις γυναίκες στην εσωτερική άτυπη οικιακή εργασία. Στην περίπτωση
των Αλβανών η εξάρτησή τους από τη δουλειά του συζύγου και τη μεταναστευτική ιδιότητα του
συζύγου, η έλλειψη οικογενειακού εισοδήματος και οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας τις οδηγούν
σε μία εξωτερική άτυπη οικιακή εργασία.
Και στις δύο περιπτώσεις διαπιστώνουμε ότι η
παρέμβαση από την Πολιτεία θα πρέπει να είναι στην κατεύθυνση της δυνατότητας πρόσβασης των
γυναικών σε βασικά επιδόματα τα οποία και δεν έχουν, αλλά και ταυτόχρονα θα πρέπει να υπάρχει
ένας μεγαλύτερος έλεγχος, επιτέλους, στα ταξιδιωτικά πρακτορεία και γραφεία εύρεσης εργασίας
που, σημειωτέον, λαμβάνουν την άδεια εξασκήσεως αυτού του επαγγέλματος με τη συγκατάθεση
συγκεκριμένων κοινωνικών φορέων.
Το τρίτο σημείο της έρευνάς μας αφορά περισσότερο το ποια είναι τα προβλήματα που
αντιμετωπίζουν οι γυναίκες για να ασφαλιστούν. Εδώ έχουμε τα αντικειμενικά προβλήματα. Οι
αξιότιμοι συνάδελφοι που μίλησαν πριν από εμένα αναφέρθηκαν σ’ αυτά. Μετά από δέκα χρόνια
στην οικιακή εργασία αυτό που βρήκαμε είναι ότι πέρα από την οικονομική αστάθεια του
45
επαγγέλματος και γενικότερη ανασφάλεια που επικρατεί στην οικιακή εργασία, οι κανόνες
οργάνωσης και λειτουργίας, όπως το ωράριο, τα καθήκοντα, οι σχέσεις με τους εργοδότες, οι
προσδοκίες από τις ίδιες τις οικογένειες των γυναικών καθώς και το υπάρχον σύστημα ασφάλισης
δεν αφήνουν πολλά περιθώρια πρόσβασης στην επίσημη κοινωνική προστασία. Για τις εσωτερικές
οικιακές εργάτριες οι οφειλές προς τους υπεργολάβους, υπεύθυνους για τη μετανάστευση και την
απασχόληση, οι δεσμοί που αναπτύσσονται με τις εργοδοτικές οικογένειες, καθώς και η ενοποίηση
του χώρου εργασίας με το χώρο κατοίκησης, παίζουν αρνητικό ρόλο στην ανάπτυξη σχέσεων με τις
κοινωνικές υπηρεσίες. Στην περίπτωση των εξωτερικών οικιακών εργατριών η πολυεργοδοτική
απασχόλησή τους, δηλαδή το να δουλεύουν σε διαφορετικούς εργοδότες την ίδια ημέρα, καθώς και
οι προσδοκίες από τις ίδιες τις οικογένειές τους, από το σύζυγό τους, από τα παιδιά τους, αφήνουν
λίγα περιθώρια πρόσβασης σε κοινωνικούς πόρους. Είναι σημαντικό δε εδώ να τονίσουμε ότι η
αυτασφάλιση και στις δύο περιπτώσεις, έχει, απ’ ό,τι είδαμε στην έρευνά μας, περισσότερο σημασία
νομιμοποίησης
παρά
ουσιαστικής
κάλυψης
των
προνοιακών
αναγκών,
ενώ
αυτό
που
διαπιστώνουμε επίσης είναι ότι αυτή η αυτασφάλιση βρίσκεται σχεδόν σε μία διαρκή διαδικασία
ένταξης, διακοπής, λόγω των αντικειμενικών συνθηκών που επικρατούν.
Το τέταρτο σημείο της έρευνάς μας αφορούσε την εργασιακή κουλτούρα.
Κυρίες και κύριοι,
αξιότιμοι συνάδελφοι, πολλές φορές ανακαλύπτουμε την εργασία και ανακαλύπτουμε μόνο το
περίβλημά της. Θα πρέπει επιτέλους να δούμε ότι η εργασία δεν είναι απλά μία οικονομική σχέση,
αλλά και μία κοινωνική σχέση και πολλές φορές αυτή η κοινωνική σχέση δεν αρχίζει και σταματά με
την έναρξη και το τέλος μιας εργασίας. Οι επιπτώσεις λοιπόν της εργασίας επάνω στις γυναίκες
αξίζει ίσως να μας προβληματίζουν.
Στην έρευνά μας αυτό που εμφανίζεται είναι ότι η εργασία και η πρόσβαση των μεταναστριών στα
παραπάνω επαγγέλματα δεν διαμορφώνει μονάχα το οικονομικό υπόβαθρο περιθωριοποίησης.
Ήδη από την πρώτη συγκριτική έρευνα για την οικιακή εργασία των Anderson και Phizacklea το
1997 στη χώρα μας και άλλες έρευνες που ακολούθησαν, βλέπουμε ότι η πλειονότητα των
γυναικών αναπτύσσει τόσο άτυπες μορφές προστασίας όσο και αξίες ή γενικές αντιλήψεις για αυτήν
την προστασία που την καθιστούν πιο ελκυστική. Οι οικονομικές νόρμες της υπηρετικής αγοράς
εργασίας που διαπερνούν το επάγγελμα και κατ’ επέκταση τον ίδιο τον εργαζόμενο στον εργασιακό
του χώρο δε συμβάλλουν μονάχα στις συνθήκες ζωής, δηλαδή την ανασφάλιστη εργασία, αλλά
συμβάλλουν και στην ανάπτυξη τρόπων ζωής, συνηθειών και προσδοκιών.
Η Λαρίσα από την Ουκρανία εξηγεί αυτή την κατάσταση τονίζοντας στη συνέντευξή της το εξής:
Έχασα αυτά που είχα μάθει.
Τώρα είμαι πολύ μαζεμένη, μετά από δέκα χρόνια, δεν μπορώ
μάλλον, κάνω τις δουλειές μου πιο γρήγορα από τότε που ξεκίνησα και αυτό έρχεται με τα χρόνια.
Εκεί ήμουνα στο σπίτι μου και ονειρευόμουνα για το μέλλον μου. Εδώ είμαι σε πολύ χαμηλό
επίπεδο και είμαι προσωρινή. Ούτε βλέπω, ούτε σκέφτομαι για το μέλλον μου και βέβαια είναι πολύ
μεγάλη η διαφορά.
46
Θεόδωρος Μουστεράκης: Πέντε λεπτάκια ακόμα. Συγνώμη για τη διακοπή.
Ιορδάνης Ψημμένος: Μία άλλη μετανάστρια, μετά από δέκα χρόνια, τονίζει το εξής: Τώρα πήρα
πολύ μεγάλη πρακτική πείρα πώς να υπηρετήσω όλους τους άλλους. Τώρα μπορώ να γίνω πολύ
ωραία, καλή νοσοκόμα για τον άρρωστο.
Αγαπητοί συνάδελφοι, η διαπραγμάτευση αυτή αρχικά ξεκινά με γενικές, σχεδόν αόρατες
συνομολογίες, όπως τί σημαίνει καθαριότητα, τί Αλβανή, τί Ουκρανή μετανάστρια, τί εργοδότης, τί
εργοδότρια, τί απασχόληση. Με τα χρόνια, δυστυχώς φαίνεται να εμπλουτίζεται το ρεπερτόριο της
οικιακής
εργασίας
με
πιο
πολύπλοκα
θέματα
που
αφορούν
την
εξοικείωση,
την
προσαρμοστικότητα, τη χειραγώγηση της εργαζόμενης στις απαιτήσεις της εργοδοτικής οικογένειας,
μέσα από την ανάπτυξη προτύπων επικοινωνίας για τη μεγιστοποίηση των οφελών. Τα πρότυπα
αυτά δεν έχουν συνήθως μόνο υλικό χαρακτήρα, αλλά και συμβολικό.
Οι αποστάσεις με τις
κοινωνικές υπηρεσίες, αυτό που έδειξε η έρευνά μας είναι ότι παγιώνονται μέσα από μία σταδιακή
ανάπτυξη μιας συγκαταβατικής εικόνας του εαυτού της μετανάστριας, από την ίδια τη μετανάστρια,
και για τη θέση που κατέχει στην αγορά εργασίας, αλλά και για τη θέση που κατέχει στην κοινωνία
γενικότερα.
Στην έρευνά μας διαπιστώσαμε πολλά από τα προβλήματα αυτά τα οποία εξέθεσα προηγουμένως.
Ένα από αυτά, το οποίο μας έμεινε, πέραν της διάσπασης της οικογένειας είναι και η ανάπτυξη
διαφόρων ψυχολογικών προβλημάτων που ίσως θα ήταν σωστό κάποια άλλη στιγμή ή στη
συζήτηση να εξηγήσω παραπάνω. Η πρακτική ρήξη με της κοινωνικές υπηρεσίες δε φαίνεται να
είναι μονάχα το αποτέλεσμα του τί μπορεί η μετανάστρια, οικιακή εργάτρια, να απολαύσει στον
τόπο υποδοχής, αλλά και τί μπορεί να διαθέσει το κρατικό σύστημα προστασίας. Επίσης, φαίνεται
ότι πρέπει να δούμε και τί τελικά η εργαζόμενη θεωρεί ως προτεραιότητα και σημαντικό στη ζωή της
μετά από δέκα χρόνια υπηρετικής εργασίας στη χώρα μας.
Τελειώνοντας θέλω να πω ότι τις έρευνές μας τις ξεκινήσαμε το 1990. Κάθε δύο ή τρία χρόνια
κάναμε και ένα καινούργιο ερευνητικό πρόγραμμα και δίδαμε στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα.
Από τότε μέχρι τώρα έχουν γίνει πολλά σημαντικά βήματα.
Η Πολιτεία σίγουρα ακούει τους
ερευνητές, τους ανθρώπους που εν πάση περιπτώσει εργάζονται σε διάφορα επίπεδα υπέρ του
καλού των συνανθρώπων μας. Παρ’ όλα αυτά όμως, κατά τη γνώμη μου, δύο είναι τα προβλήματα:
Το ένα είναι ότι παραμένουμε μία χώρα που προσδιορίζεται η αγορά εργασίας εθνικά και έμφυλα
και το δεύτερο είναι ότι δυστυχώς οι εργασίες που επιτελούν οι γυναίκες, ιδίως μετανάστριες στη
χώρα μας, διαμορφώνουν προσωπικότητες, τρόπους ζωής, αντιλήψεις, αξίες που δεν σπρώχνουν
τους ανθρώπους αυτούς σε μία κοινωνική προστασία που ίσως φανταζόμαστε.
Ευχαριστώ πάρα πολύ.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Ευχαριστώ πολύ τον κύριο Ψημμένο. Θέλω να ευχαριστήσω ξανά
όλους τους ομιλητές για τις θαυμάσιες και περιεκτικές παρουσιάσεις τους. Παρά το ότι έχουμε
47
ξεφύγει λίγο από το πρόγραμμα, θα επιτρέψω ένα δεκάλεπτο ερωτήσεων-τοποθετήσεων ώστε να
μπορέσουμε να βάλουμε μαζί τα πράγματα, αυτά που ακούσαμε.
Αν υπάρχουν ερωτήσεις,
παρακαλώ. Παρακαλώ.
Μαρία Λιάκου: ∆εν θα κάνω ερώτηση, γι’ αυτό άργησα να σηκώσω το χέρι μου.
Θεόδωρος Μουστεράκης: ∆εν πειράζει, και τοποθέτηση αν θέλετε να κάνετε.
Μαρία Λιάκου: Θέλω να κάνω μία τοποθέτηση. Μαρία Λιάκου λέγομαι και εκπροσωπώ το ∆ίκτυο
Ενίσχυσης και Στήριξης Μεταναστριών, το οποίο αποτελείται από 17 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις
και Οργανώσεις μεταναστριών και μεταναστών, το οποίο δεν το είδα να έχει κληθεί στις σημερινές
εργασίες, τέλος πάντων, το προσπερνώ αυτό. Ακούστηκαν πολλά και πολύ σημαντικά πράγματα
για όσους εργαζόμαστε στο πεδίο, είτε στο ερευνητικό επίπεδο είτε στο επίπεδο, αυτού που λέμε,
της υπεράσπισης των δικαιωμάτων των μεταναστριών, ειδικά των μεταναστριών. Μας είναι αρκετά
γνωστά και πολύ χρήσιμα κάθε φορά να τα ξαναμοιραζόμαστε με καινούργια κοινά όπως το
σημερινό.
Θέλω να κάνω δύο-τρεις προτάσεις πολιτικής, ξεκινώντας από το ότι η εργασία των γυναικών
μεταναστριών είναι συνάρτηση της μείωσης του κοινωνικού κράτους και νομίζω ότι σ’ αυτό δεν θα
διαφωνήσει κανείς εκ των εισηγητών, έχει μελετηθεί και καταγραφεί επαρκώς ότι όσο το κοινωνικό
κράτος συρρικνώνεται υπάρχει δηλαδή μία σχέση και της μεγέθυνσης αυτών των δύο τομέων, αλλά
και της ποιότητας και των ανταλλαγών μεταξύ τους, άρα στην Ελλάδα έχουμε σε τέτοιο μεγάλο
ποσοστό απασχόληση και εργασία, γιατί δεν έχουμε κοινωνικό κράτος που να επαρκεί να
υποστηρίξει και την εργασία των Ελληνίδων γυναικών αλλά και την οικογένεια –αυτό είναι το ένα
που ήθελα να θέσω.
Το δεύτερο είναι ότι σε αντίθεση με πάρα πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, στην Ελλάδα δεν έχει
γίνει καμία πρωτοβουλία από επίσημους συνδικαλιστικούς φορείς και κοινωνικούς εταίρους για την
στοιχειώδη ρύθμιση και αναγνώριση αυτής της οικιακής εργασίας, η οποία, για παράδειγμα, θα
μπορούσε να έχει ένα ωράριο, να έχει άδειες, να έχει ένα minimum μισθού. Σ’ αυτό η ΓΣΕΕ μετά
από διαβήματα μας έχει απαντήσει ότι υπάρχει μια δυσκολία, διότι δεν υπάρχει η εργοδοτική
πλευρά η οποία θα ήθελε να συνάψει μια τέτοια συμφωνία, γιατί οι εργοδότες είναι οικογένειες, είναι
άτομα δηλαδή. Εμείς έχουμε καταθέσει και στη Βουλή, στη σχετική Επιτροπή, έχουμε καταθέσει
θέση για το πώς μπορεί αυτό να γίνει πρακτικά και είναι πολύ εύκολο. Έχει γίνει ήδη στην Ιταλία και
σε πάρα πολλές άλλες χώρες. Η βούληση φαίνεται να μην υπάρχει –αυτό είναι το δεύτερο θέμα.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Σας παρακαλώ πιο γρήγορα, θα καταναλώσετε τα δέκα λεπτά που
έχουμε για όλους.
Μαρία Λιάκου:
Εντάξει, να πούμε λοιπόν ότι η οικιακή εργασία πέρα από τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά για την οικογένεια κ.λπ., αφορά σε καταπάτηση στοιχειωδών εργατικών,
48
εργασιακών και ανθρώπινων δικαιωμάτων και αυτό νομίζω ότι δεν πρέπει να μας ξεφεύγει όταν
συζητάμε για την οικιακή εργασία.
Θεόδωρος Μουστεράκης:
Ευχαριστούμε πολύ.
Λυπάμαι που μας ξεφύγατε.
Πιθανόν μας
διέφυγε ή δεν σας ξέραμε. Αφήστε μας τα στοιχεία σας, να σας γνωρίσουμε και να συνεργαστούμε
μαζί σας, γιατί θα το επιθυμούσαμε πολύ. Θα ήθελε κάποιος άλλος να τοποθετηθεί; Κύριε Τσικινά;
Τσικινάς: Θέλω να πω ότι η πρόσβαση των μεταναστριών στην αγορά εργασίας, αυτό το τραπέζι,
για ποια πρόσβαση μιλάμε; Ο κύριος Εσδράς, ο κύριος Καψάλης προηγουμένως είπε και ξέρουμε
και πολύ καλά, μπορούμε εμείς οι γηγενείς Έλληνες να βρούμε εργασία; Πρώτον. Ήμουνα, λοιπόν,
σε ένα γραφείο, όχι ευρέσεως εργασίας, ενημέρωσης ανέργων μέχρι πριν από έξι μήνες, έρχονταν
διάφοροι μετανάστες. Τί μπορούσα να κάνω; Και αυτή τη στιγμή θέλω να πω ότι τί μπορεί να κάνει
ένας συνάδελφος εργασιακός σύμβουλος στον ΟΑΕ∆ για τους μετανάστες όταν δεν μπορεί να κάνει
τίποτα για τους άλλους; Ένα ερωτηματικό αυτό. ∆εύτερον, μας είπαν ότι θα μας δώσουν κουπόνια,
μιλάω τώρα σαν πολίτης, έχω λοιπόν μία γυναίκα από την Πολωνία, η οποία έρχεται μία φορά την
εβδομάδα και μου καθαρίζει το σπίτι. Της δίνω 30 Ευρώ. ∆έχομαι να της δώσω 40 Ευρώ, μαζί με
την εργοδοτική εισφορά. Είναι 65 χρονών, τί θα τα κάνει; ∆εν το δέχεται, γιατί στην Ελλάδα δεν
υπάρχει αναλογική σύνταξη, έστω και με 1.000 Ευρώ.
Γιώργος Αλεβυζάκης: Είστε λάθος.
Τσικινάς: ∆εν είμαι λάθος.
Γιώργος Αλεβυζάκης: Άμα είναι για *** Ευρωπαϊκού κράτους, είστε λάθος. Με συγχωρείτε, και
εσείς ***
Τσικινάς: ∆εν υπάρχει αναλογική σύνταξη. Αν δηλαδή η κυρία αυτή μαζέψει 1.000 Ευρώ, θα
πάρει τίποτα; ∆ε θα πάρει τίποτα. Θα πάνε υπέρ βωμών και εστιών. Θέλω να φέρω και ένα άλλο
παράδειγμα και να τελειώσω εδώ. Άρα μία πρόταση που κάνω είναι να υπάρχει αναλογική σύνταξη
με όσα ένσημα έχει ο καθένας. Έτσι είναι τουλάχιστον στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μόνο σε εμάς
χρειάζονται 3.500, συν 1.000 που μπορεί να αναγνωρίσει κάποιος. Αυτή ήταν η αναλογικότητα που
έκανε ο νόμος ο τελευταίος.
∆ουλεύω τώρα σε ένα πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι». Προχθές λοιπόν πήγα σε ένα σπίτι που
είναι μια μετανάστρια που δουλεύει παράνομα. ∆εν ανοίγει το σπίτι, μόνο αν την πάρω τηλέφωνο,
γιατί φοβάται. Μέσα στο σπίτι ήταν και μία άλλη μετανάστρια, την οποία την είδα μέσα σε ένα ***
ήταν σαν κυνηγημένη. Μου λέει, αυτή που δούλευε «Μπορείς να της βρεις καμία δουλειά, να πάει
να δουλέψει;». Λέω «Έχει άδεια παραμονής;». «Όχι» μου λέει. Τί να κάνω εγώ σαν κοινωνικός
λειτουργός, να της βρω δουλειά και να είμαι παράνομος; Ή αν θα δώσω τα χρήματα στην κυρία την
προηγούμενη, μήπως έρθει η Εφορία και μου πει, πόσα χρόνια την έχεις, κύριε Τσικινά, τη
μετανάστρια και δουλεύει; Για πλήρωσε και για τα προηγούμενα χρόνια. ∆εν μπορώ λοιπόν να
49
έχω εμπιστοσύνη σ’ αυτό το κράτος και πολύ περισσότερο δεν μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη σ’
αυτό το κράτος οι μετανάστριες και οι μετανάστες. Σας ευχαριστώ πολύ.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Είναι φανερό και νομίζω ότι μέχρι τώρα είναι ξεκάθαρο ότι χρειάζονται
θεσμικά μέτρα, διάφορα, σε πολλά επίπεδα. Κύριε Αλεβυζάκη, σας άκουγα που διαμαρτύρεστε.
Έχετε το λόγο.
Γιώργος Αλεβυζάκης: *** ο κύριος είναι κοινωνικός λειτουργός σε μία δημόσια υπηρεσία ή στο
∆ήμο, δεν ξέρω πού ήταν ο κύριος, και μας λέει πράγματα τα οποία δεν στέκονται και μιλούσε για
Πολωνίδα εργαζόμενη, η οποία, Ευρωπαίος πολίτης, άρα τα ένσημα που έχει στη χώρα μας και τα
ένσημα στην πατρίδα της, μπορεί να πάρει αναλογική σύνταξη στην Ελλάδα.
Άρα κακώς
ενημερώνουμε και λυπάμαι πραγματικά γι’ αυτό το πράγμα.
Τσικινάς: Άλλο πράγμα λέτε.
Γιώργος Αλεβυζάκης: Άλλο πράγμα λέω; Εσείς μάλλον δεν καταλάβατε τί ακριβώς είπατε. Όταν
έχει 1.000 ένσημα, θα πάρει, αν είναι οικιακή βοηθός, να σας πω και συγκεκριμένα πόσα θα πάρει,
θα πάρει 36,50 Ευρώ σύνταξη, στην Ελλάδα.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Κάποιος άλλος που θα ήθελε να ρωτήσει; Παρακαλώ, δεσποινίς.
Έλενα Αποστολίδου: Γεια χαρά. Θα ήθελα να ρωτήσω τον κύριο Καψάλη...
Θεόδωρος Μουστεράκης: Θα μας πείτε πώς σας λένε και πού δουλεύετε;
Έλενα Αποστολίδου: Λέγομαι Αποστολίδου Έλενα και δουλεύω στην 2η Υγειονομική Περιφέρεια.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Μάλιστα. Ευχαριστούμε.
Έλενα Αποστολίδου: Θέλω να ρωτήσω τον κύριο Καψάλη αν θεωρεί ότι το ζήτημα αποσύνδεσης
των ενσήμων από το ζήτημα της νομιμότητας, θεωρεί ότι πρέπει να είναι ένα ζήτημα που θα ανοίξει
κοινωνικά, πολιτικά, ένα ζήτημα διεκδίκησης δηλαδή των ανθρώπων που ενδιαφέρονται για τους
μετανάστες και των συλλογικοτήτων, τέλος πάντων.
Το δεύτερο ερώτημά μου είναι αν είπατε
σίγουρα ότι το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη μετανάστευση, που νομίζω ότι ψηφίστηκε τον Ιούνιο του
2008, είναι αυτό που καταργεί τις μαζικές νομιμοποιήσεις, και αν έχει επακολουθήσει κάποιος
εθνικός νόμος που το επικυρώνει.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Κύριε Καψάλη.
Απόστολος Καψάλης: Σε σχέση με το πρώτο ερώτημα, και ευχαριστώ πολύ για την ερώτηση,
γιατί δεν είχα το χρόνο να το αναφέρω κι εγώ στην εισήγηση. Ήδη από το 2003 σαν ΙΝΕ ΓΣΕΕ
αλλά και σαν Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος έχουμε διατυπώσει το αίτημα της
αποσύνδεσης της νομιμότητας και της πρόσβασης στη νόμιμη αγορά εργασίας από την επίδειξη
οποιουδήποτε αριθμού ενσήμων. ∆εν είναι το πρόβλημα στον αριθμό των ενσήμων, είναι στη
50
φιλοσοφία, που εξαρτάται ο εργαζόμενος από την καλή θέληση του εργοδότη για να ανανεώσει την
άδεια διαμονής, άρα τη δυνατότητα να δουλεύει νόμιμα στη χώρα.
Όσον αφορά για το Σύμφωνο, προφανώς είναι ένα ζήτημα που πρέπει να ανοίξουν και τα
Συνδικάτα και όλοι οι Φορείς.
∆εν είναι δυνατόν το θύμα της αδήλωτης απασχόλησης να
επωμίζεται το βάρος της επανόδου στη νομιμότητα.
Αυτό σε μια συντεταγμένη Πολιτεία είναι
ευθύνη του κράτους. Όποιος δεν μπορεί, να παραιτηθεί. Όποιος δεν μπορεί να εφαρμόσει κάποιες
συνταγματικές επιταγές, δεν μπορεί να κυβερνάει καμία δημοκρατική χώρα.
[Κασέτα 3 Πλευρά Α]
Απόστολος Καψάλης: ...νομίζω ότι είναι έμπνευσης του Σαρκοζί και του Μπερλουσκόνι, οπότε τα
συμπεράσματα είναι δικά σας, για το τί περιλαμβάνει αυτό το Σύμφωνο για τη μετανάστευση και το
άσυλο, αλλά εν πάση περιπτώσει μία βασική στρατηγική κατεύθυνση την οποία θέτει είναι η
απαγόρευση των μαζικών νομιμοποιήσεων, τη μεταστροφή σε ένα μοντέλο επιλεκτικής
μετανάστευσης σύμφωνα με το πλαίσιο, αν αποδείξεις ότι βολεύεις και εργάζεσαι με τους όρους
που εξυπηρετούν τη χώρα στην οποία μένεις, έχει καλώς. Εάν όχι, πρέπει να επιστρέψεις στη
χώρα από όπου ήρθες.
Μπορώ να κάνω και ένα σχόλιο για το άλλο που ακούστηκε για την
κοινωνική ασφάλιση, ή όχι;
Θεόδωρος Μουστεράκης: Ναι. Γρήγορα μόνο.
Απόστολος Καψάλης: Σε σχέση με την κοινωνική ασφάλιση, είναι προφανές ότι με τον τελευταίο
Νόμο 9863, η προοπτική της κοινωνικής ασφάλισης μετατρέπεται σε ένα όνειρο απατηλό και για
τους γηγενείς και για τους μετανάστες. Η διαφορά έγκειται στο ότι εν πάση περιπτώσει, οι Έλληνες
μέσα από τα κοινωνικά και οικογενειακά δίκτυα τα οποία κρατούν ζωντανή την Ελλάδα αυτή τη
στιγμή, ενδεχομένως να επιβιώσουν σε μια τέτοια περίπτωση μειωμένων κοινωνικών παροχών ή εν
πάση περιπτώσει δυσκολία συνταξιοδότησης. Οι μετανάστριες, οι οποίες δεν είναι είτε από χώρες
Κοινοτικές, είτε από χώρες με τις οποίες η Ελλάδα έχει υπογράψει διμερείς συμβάσεις, θα
αντιμετωπίσουν πάρα πολύ μεγάλα προβλήματα διαβίωσης, σε μία χώρα η οποία ωθεί τους νέους
εργαζόμενους στην ιδιωτική ασφάλιση, διότι η προοπτική συνταξιοδότησης στη χώρα τους, και για
τους γηγενείς και για τους μετανάστες αυτής της γενιάς, απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο.
∆εν έχω άλλο χρόνο να αναπτύξω αυτό το ζήτημα. Η ανεργία και η έλλειψη κοινωνικής προστασίας
δε γνωρίζει πατρίδα, δυστυχώς.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Μια τελευταία ερώτηση αν υπάρχει. Θα ήθελε κάποιος από εσάς να
προσθέσει κάτι; Πολύ σύντομα.
Λάουρα Μαράτου-Αλιπράντη: Ήταν πολύ ενδιαφέροντα όλα τα δεδομένα που ακούσαμε. Τα
δικά μου ήταν εστιασμένα πιο πολύ στην έρευνα και στα αποτελέσματα της έρευνας και όπως
είδαμε, τα θέματα της εργασίας απασχολούν πολύ, είναι οι οικιακές βοηθοί και το οικιακό
51
προσωπικό, το οποίο έχει τα περισσότερα προβλήματα και στα ασφαλιστικά και στα συνταξιοδοτικά
στη συνέχεια. Βλέπουμε, αυτό που ελέχθη και στην αρχή, δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ θεωρίας
και πρακτικής, αυτά τα δεδομένα, τα δικά μας, δεν χρησιμοποιήθηκαν για τον σχεδιασμό πολιτικών,
οπότε θα πρέπει αυτό να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Κάνουμε έρευνες, γενικότερα τώρα το λέω σαν
ερευνήτρια χρόνια, και δεν χρησιμοποιούνται, και αυτό έχει κάνει μεγάλο κακό στη χώρα μας και
στην άσκηση πολιτικής αλλά και στον κοινωνικό ρόλο του ερευνητή σαν εργαζόμενου.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Ευχαριστούμε πολύ. ∆υο λόγια μόνο, παρακαλώ.
Ιορδάνης Ψημμένος: ∆υο λόγια. Μία περίπτωση, Όλγα, 54 ετών, σχεδόν είκοσι χρόνια στη χώρα
μας, δύο παιδιά, δύο κορίτσια και ο σύζυγος. Ο σύζυγος παραμένει σε διάφορες δουλειές του
ποδαριού στην οικοδομή. Η Όλγα τόσα χρόνια ήταν καθαρίστρια. Έμεινε για δύο χρόνια χωρίς τη
δυνατότητα της δουλειάς, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ψυχολογικά. Οι κόρες, τα δύο παιδιά
δεν είναι ενταγμένα ούτε στην Ελληνική κοινωνία ούτε στην Αλβανική κοινωνία. Πρόσφατα έκαναν
την αίτησή τους για την ιθαγένεια, για το θέμα της καινούργιας κάρτας. Η έκρηξη του ενός παιδιού
είναι «Ας με διώξουν, ούτε εδώ θέλω να μείνω, ούτε εκεί θέλω να πάω. Εγώ δεν ξαναγυρίζω πίσω
όπως είχα γυρίσει πριν τέσσερα χρόνια» και να κάνουν αυτήν την ανανέωση τα παιδιά. Τρομακτικά
τα προβλήματα στην οικογένεια, και σε οικονομικό και σε ψυχολογικό επίπεδο. Τί καταφέραμε;
Είκοσι χρόνια η Πολιτεία δεν έχει καταλάβει ότι στη χώρα μας σχεδόν τα 2/3 του μεταναστευτικού
πληθυσμού ασχολούνται με υπηρετικές εργασίες τύπου South Africa. ∆εν το έχει καταλάβει αυτό
και ούτε πρόκειται. Εμείς από την πλευρά μας, εγώ δηλαδή, και οι συνάδελφοί μου φαντάζομαι,
φτιάχνουμε τις μελέτες, τις δημοσιεύουμε και τις κρατάμε στις βιβλιοθήκες μας. Θα απομείνουν εκεί
για πολλά χρόνια, κάποια στιγμή νομίζω ότι θα αξιοποιηθούν. Αυτό.
Ευχαριστώ.
Θεόδωρος Μουστεράκης: Ευχαριστούμε. Θέλετε να προσθέσετε κάτι;
(...): Εγώ θέλω μόνο να πω ότι σ’ αυτή την περίοδο που περνάμε όλοι, της οικονομικής και άλλης
ανασφάλειας καλό θα ήταν και εύχομαι να μην αντιμετωπίσουμε τους μετανάστες σαν
αποδιοπομπαίους τράγους. Αυτό είναι ένα μήνυμα που θέλω να περάσω, γιατί βλέπω ότι για όλα
τα κακά ευθύνονται οι ευάλωτες κυρίως ομάδες, οπότε να είμαστε ενωμένοι σ’ αυτή τη δύσκολη και
όσο μεγάλη περίοδο θα διανύσουμε τώρα όλοι μαζί ως Έλληνες.
Θεόδωρος Μουστεράκης:
Ευχαριστώ πολύ.
Πάρα πολλά θα είχαμε να συζητήσουμε, πάρα
πολλά σημείωνα κι εγώ, τα κόβω όλα, δεν έχουμε χρόνο. Απλώς ήθελα να πω ότι σαφέστατα
μιλάμε για το θέμα εργασίας. Υπάρχουν και οι άλλες πλευρές οι οποίες είναι εξίσου σημαντικές
πιθανόν. Οι επιπτώσεις στην οικογένεια, μιλάμε για μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού Αλβανικής
καταγωγής, με οικογένεια 80%, απ’ ό,τι άκουσα από τα στοιχεία. Φανταστείτε τις επιπλοκές σ’ αυτό.
Τη δεύτερη γενιά, το πρόβλημα ταυτότητας.
Την αλλαγή των ρόλων, επηρεάζονται από την
Ελληνική κοινωνία και είναι σαφές και παρουσιάζεται σε όλους από εμάς, όσοι ασχολούνται με τα
52
προβλήματα της οικογένειας και γενικότερα τα ψυχολογικά προβλήματα που είναι άφθονα. Τέλος
πάντων, έχουμε πάρα πολλά να σκεφθούμε, πάρα πολλά να γίνουν. Ευχαριστώ πολύ.
Ευχαριστώ τους ομιλητές και έχουμε διάλειμμα για ένα τέταρτο. Να σας πω μία ανακοίνωση που
μου έχουν δώσει. Υπάρχει μία ταινία μικρού μήκους που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ της ∆ράμας με
τίτλο «Η διαφορετικότητα στο χώρο της εργασίας: Το παράδειγμα της ∆ράμας». Θα προβληθεί
τώρα, όποιος θέλει μπορεί να το δει.
[διάλειμμα]
53
3η Συνεδρία:
Εργασιακή και Κοινωνική Ένταξη: Πραγματικότητα & Προοπτικές
Εύη Χατζηβαρνάβα: ...στο τελευταίο τραπέζι της σημερινής Ημερίδας με θέμα «Εργασιακή και
Κοινωνική Ένταξη:
Πραγματικότητα και Προοπτικές».
Απ’ ό,τι βλέπω θα συνεχίσουμε και με
κάποια ευρήματα από έρευνες αλλά και με πολλές παρουσιάσεις από Μη Κυβερνητικές
Οργανώσεις, σε σχέση με καλές πρακτικές ενδεχομένως και άλλα δεδομένα.
Ο χρόνος είναι πάρα πολύ περιορισμένος, έχουμε επτά εισηγήσεις για μία ώρα και κάτι, και θα
πρέπει όλοι να κάνουμε μία άσκηση αυτοπειθαρχίας. Λόγω προσωπικής επείγουσας δέσμευσης θα
πρέπει εγώ προσωπικά να φύγω στις 14:30 η ώρα, θα συνεχίσει ο συνάδελφός μου ο Γιώργος ο
Κανδάνος την προεδρία αυτού του τραπεζιού. Να μη σπαταλάμε άλλο χρόνο, ξεκινάμε με την κυρία
∆έσποινα Γούναρη η οποία είναι Κοινωνιολόγος, από τη ∆ιεύθυνση Συντονισμού και Οργάνωσης
του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης και το θέμα που θα μας παρουσιάσει είναι «Καλές
Πρακτικές Εργασιακής Ένταξης Μεταναστριών» και θ’ αναφερθεί στα πορίσματα έρευνας του
ΕΚΚΕ.
∆έσποινα Γούναρη: Καλημέρα και από εμένα. Θα αναφερθώ συνοπτικά στα πορίσματα μιας
έρευνας η οποία ζητήθηκε να γίνει από το ΕΚΚΕ, στο πλαίσιο του προγράμματος «Εργαζόμενες
μετανάστριες και απασχόληση».
Ήμουνα στην Επιτροπή, η οποία συνέλαβε την πρόταση και
προτείναμε μαζί με την κυρία Σταθοπούλου, το είχαμε συζητήσει, ότι ο χώρος της εργασίας των
μεταναστριών είναι τόσο αρρύθμιστος, που θα πρέπει οπωσδήποτε να γίνει μία έρευνα για να
δούμε τί συμβαίνει σε άλλες χώρες, αν υπάρχουν καλές πρακτικές που μπορούν να εφαρμοστούν
στην Ελλάδα. Έτσι εντάχθηκε αυτή η έρευνα σαν παραδοτέο του σχεδίου δράσης του ΕΚΚΑ,
προκηρύχθηκε και διενεργήθηκε από το ΕΚΚΕ.
Βλέπετε την ερευνητική ομάδα η οποία συμμετείχε στην έρευνα. Λίγα λόγια για τον όρο «καλές
πρακτικές».
Είναι όρος της διοίκησης, αφορά πρότυπα προγράμματα δράσης ως προς τις
διαδικασίες και τα αποτελέσματά τους. Σύμφωνα με την UNESCO αποσκοπούν στη βελτίωση της
ποιότητας ζωής ατόμων και ομάδων και αποτελούν προϊόν συνεργασίας μεταξύ ΜΚΟ, εθνικών
τοπικών Αρχών, επιστημονικών Φορέων και επιχειρήσεων. Βασικά τους χαρακτηριστικά είναι η
καινοτομία, η αποτελεσματικότητα και η δυνατότητα επανάληψης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να
χαρακτηρίσει μία δράση ως καλή πρακτική, θεωρεί ότι πρέπει να πληροί τα κριτήρια τα οποία
βλέπουμε, καινοτομία, αποτελεσματικότητα, δυνατότητα μεταφοράς κ.λπ. Σύμφωνα με την έρευνα,
το θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνας είναι ότι η εμπειρία καλών πρακτικών είναι συνυφασμένη με
τις Ευρωπαϊκές πολιτικές, τις πολιτικές των κρατών μελών, τις Κοινοτικές πρωτοβουλίες που
54
μεταφράζουν την Ευρωπαϊκή πολιτική σε πράξη και τις εθνικές δομές και τα εθνικά προγράμματα
καθώς και με το χώρο των επιχειρήσεων.
Το περιεχόμενο της έρευνας, έτσι όπως μπορώ να το περιγράψω εγώ, στην ουσία αποτελεί
περιγραφή του θεσμικού πλαισίου και των πολιτικών εργασιακής ένταξης των μεταναστών. Μία
εκτενής καταγραφή φορέων και προγραμμάτων δράσεων που αφορούν την απασχόληση
μεταναστών. Θετικές δράσεις επιχειρήσεων προς την κατεύθυνση της πολυμορφίας, το λεγόμενο
diversity management, καθώς και δράσεις ελληνικών επιχειρήσεων στο πλαίσιο της εταιρικής
κοινωνικής ευθύνης ως καλής πρακτικής.
Βασικό εύρημα της έρευνας του ΕΚΚΕ είναι η διαπίστωση ότι τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στην
ελληνική εμπειρία δεν υπάρχουν πολιτικές που να εστιάζονται στην απασχόληση μεταναστριών.
Τώρα αυτό είναι σημαντικό εύρημα. Αν ευσταθεί το πλαίσιο της έρευνας, είναι πολύ σοβαρό αυτό,
γιατί όταν μιλάμε για θηλυκοποίηση της μετανάστευσης, όταν ξέρουμε ότι σε όλες τις
∆υτικοευρωπαϊκές χώρες υπάρχει αθρόα προσέλευση μεταναστριών, οι οποίες εργάζονται από τις
χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της Αφρικής, της Ασίας, είναι
σοβαρό να μην υπάρχει ουσιαστικά πολιτική για τις μετανάστριες, πολιτική για τις γυναίκες
μετανάστριες. Αυτό είναι καλό από πλευράς σύλληψης του σχεδίου δράσης γιατί ανταποκρίνεται σ’
αυτό το κενό, αλλά το κενό πολιτικής θα πρέπει να το σκεφθούμε και ν’ αναλάβουμε πρωτοβουλίες
και δράσεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Αυτά είναι τα γενικά συμπεράσματα της έρευνας του
ΕΚΚΕ.
Η σύγκριση της ευρωπαϊκής εμπειρίας με την ελληνική από πλευράς καλών πρακτικών,
καταδεικνύει ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι καλές πρακτικές συνδέονται περισσότερο στενά με την
απασχόληση, ενώ στην Ελλάδα αφορούν περισσότερο προετοιμασία για την είσοδο στην
απασχόληση. Επίσης έχουν δομικό χαρακτήρα. Μία διαφορά είναι ο δομικός χαρακτήρας των
δράσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ στην Ελλάδα είναι αποσπασματικές και έχουν χαρακτήρα
προσωρινότητας, στις ευρωπαϊκές χώρες υιοθετούνται υποδομές, οι οποίες έχουν κάποια
βιωσιμότητα και ένα εύρος συνεργιών.
Μία τρίτη διαφορά είναι το εύρος συνεργιών μέσα στο πλαίσιο του οποίου υλοποιούνται οι δράσεις
που αφορούν μετανάστες στην ευρωπαϊκή εμπειρία, και αυτό είναι περισσότερο εμφανές στις καλές
πρακτικές διαχείρισης της διαφορετικότητας που πραγματοποιούνται από μεγάλες ευρωπαϊκές
επιχειρήσεις, ενώ στην Ελλάδα οι πρακτικές διαχείρισης της διαφορετικότητας αφορούν μικρότερες
επιχειρήσεις και εφαρμόζονται κυρίως στο πλαίσιο της ενδοεπιχειρησιακής λειτουργίας τους.
Έχω ξεχωρίσει κάποιες μεγάλες κατηγορίες καλών πρακτικών που αναφέρονται στην έρευνα του
ΕΚΚΕ. Στην ουσία η καταγραφή αφορά πρακτικές βελτίωσης της απασχολησιμότητας, πρόσβασης
στην απασχόληση, ευαισθητοποίησης και διαχείρισης της διαφορετικότητας στις επιχειρήσεις. Οι
καλές πρακτικές βελτίωσης της απασχολησιμότητας, βλέπετε, είναι προγράμματα παροχής ***,
55
ενημέρωσης, πληροφόρησης, κατάρτισης, αναβάθμισης προσόντων, μαθητείας και καθοδήγησης,
mentoring, που είναι ένας καινούργιος θεσμός, εφαρμόζεται πολύ στην Ευρώπη και είναι κατά
κάποιον τρόπο πολιτισμική διαμεσολάβηση, δηλαδή ο μέντορας μεταδίδει την κοινωνική γνώση, το
κοινωνικό κεφάλαιο που δεν έχει ο πρόσφυγας, ο μετανάστης, για να μπορέσει να κινηθεί στη χώρα
υποδοχής.
Κάποια παραδείγματα κατάρτισης από τα πιο εντυπωσιακά που υπάρχουν στην έρευνα του ΕΚΚΕ,
είναι από την ελληνική εμπειρία, η κατάρτιση γυναικών μεταναστριών σε καινοτόμα επαγγέλματα.
Υλοποιήθηκε στον πρώτο κύκλο του EQUAL και αφορά πρόγραμμα κατάρτισης μεταναστριών στον
αγροτουρισμό, στον πολιτιστικό τουρισμό, στον εναλλακτικό και στα εναλλακτικά ηλεκτρονικά
γραφεία τουρισμού. Φυσικά είναι από τα καλύτερα παραδείγματα που αναφέρει η έρευνα του ΕΚΚΕ
και στην έρευνα χαρακτηρίζεται ως τέτοιο, είναι το μοντέλο ένταξης μεταναστών που υιοθετείται στη
∆ανία, είναι το κλιμακωτό μοντέλο εργασιακής ένταξης.
Το κλιμακωτό μοντέλο εργασιακής ένταξης περιέχει τα διαδοχικά στάδια. Το πρώτο είναι η ένταξη
των μεταναστών, κατά το οποίο γίνονται μαθήματα ∆ανικής γλώσσας και πολιτισμού. Το δεύτερο
είναι πρακτική άσκηση σε επιχειρήσεις, στη συνέχεια ακολουθεί σύμβαση εργασίας με επιδότηση
του μισθού από το ∆ήμο. Υπάρχει μία πρακτική mentoring, ένας ∆ανός συνάδελφος, κάνοντας
υπερωρίες, μαθαίνει στο μετανάστη τις δυσκολίες και το πολιτισμικό μοντέλο ένταξης και αυτό
υλοποιείται σε συμφωνία μεταξύ κυβέρνησης, τοπικών Αρχών, συνδικαλιστικών και εργοδοτικών
Συνομοσπονδιών.
Η δεύτερη κατηγορία είναι προγράμματα πρόσβασης στην απασχόληση και αυτό είναι πάρα πολύ
εντυπωσιακό σαν παράδειγμα, είναι προγράμματα ποσόστωσης.
Υπάρχουν χώρες που
εφαρμόζεται ποσόστωση στην πρόσληψη μεταναστών. Στη ∆ημαρχία της Βιέννης παρατηρήθηκε
ότι οι μετανάστες σε σχέση με τους γηγενείς είναι σε αναλογία 1 προς 4, οπότε υλοποιήθηκε το
πρόγραμμα Μ-17, το οποίο προβλέπει αυξημένη αναλογία πρόσληψης μεταναστών στις Υπηρεσίες
του ∆ήμου, ούτως ώστε να είναι σε θέση να εξυπηρετούν καλύτερα το κοινό τους, το οποίο είναι
μετανάστες, αφού είναι 1 προς 4. Φυσικά υπάρχει η εντυπωσιακή καλή πρακτική του ∆ήμου της
Κοπεγχάγης, ο οποίος από το 2007 εφαρμόζει ένα πρόγραμμα το οποίο προβλέπει 30 υψηλές
θέσεις στην ιεραρχία του ∆ήμου να καταλαμβάνονται από μετανάστες.
Άλλη κατηγορία καλών πρακτικών αφορά τη διαχείριση της διαφορετικότητας στις επιχειρήσεις.
Υπάρχουν κάποια εργαλεία διαχείρισης της διαφορετικότητας στις επιχειρήσεις τα οποία έχουν
υλοποιηθεί στο πλαίσιο προγραμμάτων.
Είναι οι κώδικες δεοντολογίας, είναι οι ουδέτερες
στρατηγικές προσλήψεων, είναι σεμινάρια ευαισθητοποίησης στο σεβασμό της διαφορετικότητας
και είναι τέλος η έρευνα του ΕΚΚΕ, αναφέρει κάποιες επιχειρήσεις Ελληνικές οι οποίες έχουν
στρατηγική diversity management στην Ελλάδα.
∆ύο λαμπρά παραδείγματα είναι η Coco-mat,
εκπρόσωπος της οποίας θα σας μιλήσει σε λίγο, είναι επίσης η Shell, η οποία στο πλαίσιο ενός
56
προγράμματος που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία για τους πρόσφυγες,
προσέλαβε πρόσφυγες, οι οποίοι σήμερα αποτελούν το 12% του προσωπικού της εταιρίας Shell και
βρίσκονται σε διαφορετικές βαθμίδες της ιεραρχίας, δεν είναι μόνο στις χαμηλότερες βαθμίδες.
Τέλος, επειδή θα ήθελα να κλείσω την εισήγηση, δεδομένου ότι το 2010 έχει ανακηρυχθεί
Ευρωπαϊκό Έτος Καταπολέμησης της Φτώχειας, θα ήθελα ν’ αναφερθώ σε έναν επιστήμονα ο
οποίος έχει χαρακτηριστεί «ο δημογέροντας του κόσμου» μαζί με το Mandela, το Muhammad
Yunus, ο οποίος συνέλαβε ένα πρόγραμμα –θα το παραθέσω ως καλή πρακτική– ανάπτυξης της
επιχειρηματικότητας πολύ φτωχών γυναικών στο Μπαγκλαντές, το οποίο οδήγησε στη δημιουργία
της Grameen Bank που αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου. Ο Yunus έκανε
μικροδανεισμό, μικροπίστωση, σε πολύ φτωχές γυναίκες του Μπαγκλαντές, η οποία δεν
ξεπερνούσε τα 100 δολάρια, γιατί μια ημέρα που έκανε βόλτα με τους φοιτητές του, ανακάλυψε ότι
με 27 δολάρια η οικονομία ενός χωριού μπορούσε να στηριχθεί. Όλοι χρωστούσαν 1, 2, 3 δολάρια
στους προμηθευτές τους, από τους οποίους προμηθεύονταν υλικά κάνοντας εργασίες, πλέκοντας
σκαμνιά, πουλώντας μικρά είδη.
Ο Yunus άρχισε να εφαρμόζει ένα σύστημα μικροδανεισμού.
∆ανείζει ακόμη και επαίτες με πολύ χαμηλό επιτόκιο και δημιούργησε ένα σύστημα οργάνωσης, το
οποίο βασίζεται σε ομάδες και οι ομάδες ανήκουν σε ένα κέντρο, και το κέντρο σε υποκαταστήματα,
υιοθετώντας επίσης ένα μοντέλο κοινωνικής ενδυνάμωσης, δηλαδή υπάρχουν κάποιες αρχές,
κάποιοι όρκοι, οι οποίοι ενδυναμώνουν τους ανθρώπους, οι οποίοι συμμετέχουν στο δανεισμό.
∆ανείζει σε ομάδες πέντε ατόμων. Τα μέλη της ομάδας είναι συνυπεύθυνα για την αποπληρωμή
των δόσεων. Το ποσοστό αποπληρωμής φυσικά ξεπερνάει το 90%, γιατί στηρίζεται στην έννοια
της τιμής των ατόμων που συμμετέχουν στην ομάδα, δε θέλουν να ντραπούν στα μάτια των μελών
της ομάδας, της κοινωνίας του χωριού τους.
Μ’ αυτό θα ήθελα να κλείσω, το μοντέλο του μικροδανεισμού είναι μία καλή πρακτική η οποία έχει
υιοθετηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Νομίζω ότι φέτος γίνανε πολλές δραστηριότητες σε σχέση μ’
αυτό
το
θέμα.
Υπάρχει
ένα
Ευρωπαϊκό
∆ίκτυο
Μικροδανεισμού
και
στήριξης
της
επιχειρηματικότητας και απευθύνεται ακριβώς σε ομάδες, πολύ συχνά σε γυναίκες, οι οποίες δρουν
στο πλαίσιο της άτυπης οικονομίας και στηρίζονται με μικροπίστωση και με υποστήριξη, και αυτό
αποτελεί και μία καλή πρακτική η οποία αναφέρεται στην έρευνα του ΕΚΚΕ για ένα πρόγραμμα το
οποίο έγινε στη Γαλλία, στις αρχές της δεκαετίας μας, στο οποίο συμμετείχαν κυρίως γυναίκες της
υποσαχάριας Αφρικής, οι οποίες στο μεγάλο ποσοστό τους ήταν αναλφάβητες.
Σας ευχαριστώ.
Εύη Χατζηβαρνάβα: Ευχαριστούμε πολύ. Αναγνωρίζω ότι είναι πολύ περιορισμένος ο χρόνος,
αλλά θα παρακαλέσω πάρα πολύ να τηρήσετε το δεκάλεπτο των εισηγήσεων.
Αλεβυζάκης
Γιώργος
ήταν
πρώην
Προϊστάμενος
της
Γραμματείας
Ο κύριος
Αλλοδαπών
του
57
Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Αθηνών και θα μας μιλήσει για την καθημερινότητα των μεταναστών
στους χώρους εργασίας.
Γιώργος Αλεβυζάκης: Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Είναι τιμή μου να παρευρίσκομαι
μαζί σας, να πω κι εγώ τις εμπειρίες που έχω αποκτήσει τόσα χρόνια που ασχολούμαι με τους
μετανάστες, τί προβλήματα αντιμετωπίζουν και πώς μπορούμε να τους βοηθήσουμε, γιατί το θέμα
δεν είναι να κάνουμε διαπιστώσεις των προβλημάτων, το θέμα είναι πώς τους βοηθάμε πρακτικά.
Το συνδικαλιστικό κίνημα από την αρχή της δεκαετίας του ‘90 με προτάσεις νομοθετικές που έχει
καταθέσει στις κυβερνήσεις, από τότε μέχρι σήμερα, προσπάθησε να βελτιώσει όσο γίνεται τη
νομοθεσία για τους μετανάστες. Ένα από τα κύρια αιτήματα που πάντα βάζαμε ήταν η ενοποίηση
των αδειών. Παλιά, θυμόσαστε, πριν το Νόμο 3386, υπήρχαν δύο άδειες: Η μία ήταν η άδεια
εργασίας και η άλλη ήταν η άδεια παραμονής. Άλλη Υπηρεσία η μία, άλλη Υπηρεσία η άλλη, κατά
συνέπεια οι μετανάστες να χάνουν πέντε μεροκάματα στη μία Υπηρεσία, άλλα πέντε στην άλλη,
τους απολύανε και δεν είχαν και δουλειά στο τέλος. Αυτό μετά από μεγάλους αγώνες καταφέραμε,
αυτό τουλάχιστον να ενοποιηθεί και να μην έχουμε αυτό το πρόβλημα.
∆εύτερον, ανακαλύψαμε στην πορεία ότι η νομοθεσία και μόνο ή οι προτάσεις στη νομοθεσία δεν
βοηθάει και πολύ τους μετανάστες. Ναι μεν τους βοηθάει το να είναι νόμιμοι, αλλά έχουν κι άλλα
προβλήματα και τα προβλήματα αυτά είναι τα προβλήματα της καθημερινότητας, στη δουλειά, στις
υπηρεσίες, πώς να βρουν δουλειά, δημόσιες υπηρεσίες, δηλαδή υγεία, νοσοκομεία και όλα αυτά,
και τότε αποφασίσαμε να ιδρύσουμε ένα Γραφείο που να έχει άμεση επαφή με τους μετανάστες.
Στην αρχή προσπαθήσαμε με τους συλλόγους μεταναστών, ανακαλύψαμε στην πορεία ότι
δυστυχώς οι σύλλογοι, ελάχιστοι είναι αυτοί που είναι υπαρκτοί, οι άλλοι είναι μόνο στα χαρτιά,
οπότε ξεκινήσαμε μια προσπάθεια ν’ απευθυνθούμε στον ίδιο τον εργαζόμενο πλέον. Και μ’ αυτή
τη λογική ανοίξαμε αυτό το Γραφείο, το οποίο λειτουργεί και σήμερα, και μέσα στην τελευταία
τετραετία που κάναμε καταγραφή, γιατί στην αρχή δεν κάναμε καμία καταγραφή –έρχονταν, τους
βοηθάγαμε, φεύγανε, χωρίς καμία καταγραφή– την τελευταία τετραετία έχουμε καταγράψει πάνω
από 12.000 περιστατικά που έχουν περάσει από το Γραφείο μας. Το Γραφείο μη νομίζετε ότι
λειτουργεί με προσωπικό τεράστιο. Είναι μία κοπέλα και εγώ. Φαντάζεστε τί δουλειά έχουμε να
κάνουμε καθημερινά.
Τέλος πάντων, δεν μας φοβίζει η δουλειά, προσπαθούμε όσο καλύτερα
μπορούμε να τους βοηθήσουμε.
Ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενες μετανάστριες;
Έχει να κάνει
ανάλογα με το τί δουλειά κάνουν, δεν θα πω επαγγέλματα, διότι δυστυχώς δεν είναι επαγγέλματα.
∆ηλαδή η οικιακή βοηθός δεν είναι επάγγελμα. Είναι μία δουλειά που είχε εξαφανιστεί από την
Ελλάδα από τη δεκαετία του ‘60 και επανεμφανίστηκε τώρα με τις μετανάστριες. ∆ηλαδή για 20-25
χρόνια δεν υπήρχαν οικιακοί βοηθοί στην Ελλάδα. Μόνο αυτές που έρχονταν σε πλούσια σπίτια,
που έρχονταν από τις Φιλιππίνες για συγκεκριμένα σπίτια.
Σήμερα, υπολογίζονται πάνω από
58
60.000 μετανάστριες να δουλεύουν σαν οικιακοί βοηθοί, νόμιμες και παράνομες, διότι δεν μπορεί
κανείς να ελέγξει τί γίνεται εκεί μέσα.
Οι περισσότερες είναι παράνομες, με την έννοια ότι ο
εργοδότης δεν θέλει ν’ ανακατεύεται ή να πληρώνει ένσημα πουθενά.
Αυτές οι γυναίκες οι νόμιμες τί δικαιώματα έχουν; ∆υστυχώς το μόνο που έχουμε καταφέρει μέχρι
σήμερα σαν συνδικαλιστικό κίνημα είναι να υπάρχει κατώτερος μισθός. Αυτό το καταφέραμε στη
συλλογική σύμβαση του 2006, ότι δεν μπορεί εργαζόμενος στην Ελλάδα να είναι κάτω από την
εθνική συλλογική σύμβαση εργασίας. Αυτό βέβαια εντάσσει και τους οικιακούς βοηθούς. Όλα τα
άλλα δικαιώματα, δεν έχουν κανένα. ∆εν έχουν δικαίωμα να διεκδικήσουν τα ένσημά τους, το οποίο
είναι σημαντικό για να είναι νόμιμες στη χώρα μας. Η καταγγελία ισχύει από την ημέρα που θα την
κάνουν, όχι τα προηγούμενα χρόνια, και έχουμε περιπτώσεις γυναικών που δουλεύουν τέσσεραπέντε χρόνια σε ένα σπίτι και ξαφνικά ν’ ανακαλύπτουν ότι όλα αυτά τα χρόνια δεν είχαν ένσημα και
δεν μπορούν να κάνουν καταγγελία. ∆εν μπορούν να πάνε στο Ταμείο Ανεργίας, στον ΟΑΕ∆, δεν
έχουν δικαίωμα να εγγραφούν. Τις απολύουν, δεν υπάρχει απόλυση αφού δεν υπάρχει σύμβαση.
∆εν υπάρχει απόλυση. ∆εν έχουν δικαίωμα στα δώρα. Άδεια, δώρο Χριστουγέννων, δώρο Πάσχα.
Από καμία νομοθεσία δεν προβλέπεται ότι έχουν τα δικαιώματα αυτά, εκτός αν έχουν σύμβαση
εργασίας.
Το κόλπο που κάνει η πλειονότητα των εργοδοτών, σε εισαγωγικά, είναι να τους
φτιάξουν αυτασφάλιση, το λεγόμενο μπλοκάκι, στο οποίο δεν φαίνεται ο εργοδότης, ότι η κυρία αυτή
δουλεύει σ’ ένα σπίτι συγκεκριμένο. Φαίνεται ότι κάνει μεροκάματα σε δύο ή τρεις εργοδότες. Άρα
εάν πάει να κάνει καταγγελία επειδή δεν της πληρώνει το μισθό ή και πολλά άλλα που συμβαίνουν
όταν κλείνει η πόρτα σε ένα σπίτι, δεν έχει το δικαίωμα. Λέει «∆εν την ξέρω». ∆εν έχει κάποιο
έγγραφο στα χέρια της που ν’ αποδεικνύει ότι όντως αυτή η γυναίκα δουλεύει στο συγκεκριμένο
σπίτι, ούτε οι μαρτυρίες δεν επαρκούν πλέον. Άρα είναι εργαζόμενες χωρίς δικαιώματα, με μισθό ο
οποίος δεν υπερβαίνει τα 2 Ευρώ την ώρα.
Αν βάλετε τις ώρες που δουλεύουν καθημερινά,
σηκώνονται πρώτες και κοιμούνται τελευταίες στο σπίτι, είναι πάνω από 12 ώρες την ημέρα. Αν
παίρνουν καθαρά 600 Ευρώ είναι πολλά, άρα είναι πάνω από 300 ώρες το μήνα, αυτόματα είναι 2
Ευρώ την ώρα και απ’ αυτά πληρώνουν και την ασφάλειά τους, επειδή έχουν αυτασφάλιση.
Άρα εκεί πρέπει το κράτος και η κοινωνία, και πιο πολύ η κοινωνία, γιατί ξέρουμε ότι μέσα στο σπίτι
δεν μπορεί να πάει να γίνει έλεγχος, ξέρουμε ότι αυτό απαγορεύεται από τη νομοθεσία, η κοινωνία η
ίδια να αποδεχθεί ότι είναι ένα επάγγελμα και ότι αυτές οι γυναίκες έχουν δικαιώματα.
Το να
καταργηθεί η οικιακή εργασία, επειδή ακούστηκε αυτό, συμφωνώ απόλυτα να καταργηθεί, αλλά
δυστυχώς δεν καταργείται.
Θα υπάρχει.
Άρα θα πρέπει εμείς να συνειδητοποιήσουμε και να
ευαισθητοποιηθούμε και να ενημερώσουμε σωστά.
∆ηλαδή αυτό το κουπόνι που λέει τώρα η
κυβέρνηση ότι θα βγάλει για το ένσημο, θετικό ακούγεται. Στην πράξη όμως δεν ξέρω πώς θα
εφαρμοστεί και δεν ξέρω πώς μπορεί να εφαρμοστεί, γιατί πρέπει να αλλάξει όλη η νομοθεσία.
∆ηλαδή θα πηγαίνω εγώ και θα λέω έχω 30 κουπόνια, άρα έχω 30 ένσημα; Μα αφού μου ζητάει
59
εργοδότη όταν πάνω να κάνω ανανέωση στα χαρτιά μου. Άρα είναι μία σειρά νομοθετήματα τα
οποία πρέπει να αλλάξουν.
Εύη Χατζηβαρνάβα: Τελειώνει ο χρόνος σας.
Γιώργος Αλεβυζάκης:
Ωραία.
Να πάω στα συνεργεία καθαρισμού που είναι πάλι μια άλλη
γάγγραινα εκεί και δυστυχώς δεν έχουμε άλλο χρόνο. Υπάρχει μια άλλη κατηγορία που εκεί είναι
εργαζόμενες, είναι τα γνωστά συνεργεία καθαρισμού, που τα περισσότερα δουλεύουν σε δημόσιες
υπηρεσίες, Υπουργεία, ΙΚΑ, ΟΑΕ∆. ∆ίνουν τη δουλειά σε έναν εργοδότη που συνήθως αυτός ο
εργοδότης δεν είναι ό,τι καλύτερο, το λέω ξεκάθαρα, για να πάρει τη δουλειά χτυπάει τις τιμές
χαμηλά και αφού χτυπάει τη δουλειά χαμηλά, δηλαδή χτυπάει κάτω από την εθνική συλλογική
σύμβαση εργασίας, ποιος την πληρώνει; Βέβαια ο εργοδότης δε χάνει, αυτός θέλει το κέρδος του,
την πληρώνουν οι εργαζόμενοι που είναι πιο κάτω.
Έχουμε προτείνει να υπάρχει
συνυπευθυνότητα αυτού που έχει τη δουλειά, με αυτόν που παίρνει τη δουλειά. Συνυπευθυνότητα.
∆εν μπορεί ο ∆ιοικητής του ΟΑΕ∆, ένα παράδειγμα, βλέπω τον φίλο μου απέναντι γι’ αυτό λέω
ΟΑΕ∆, θα μπορούσα να πω το Υπουργείο Εργασίας, γιατί και εκεί είναι χειρότερα τα πράγματα, να
μην έχει καμία ευθύνη. Όταν υπογράφει μία σύμβαση δεν ξέρει ότι πρέπει να απασχολήσει 100
εργαζόμενους με τόσες ώρες την ημέρα; Ελέγχει, εάν αυτές οι εργαζόμενες δουλέψανε και αν
πήραν τα ένσημά τους και αν πήραν τα λεφτά τους; ∆εν το ελέγχει κανείς. Πάλι την πληρώνουν οι
εργαζόμενες μετανάστριες, γιατί η Ελληνίδα λίγο-πολύ ξέρει το νόμο, ξέρει πού ν’ απευθυνθεί. Οι
μετανάστριες πολλές φορές δεν ξέρουν πού ν’ απευθυνθούν. Και το δικό μας το Γραφείο αυτόν το
ρόλο έχει, να τους μάθει να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, να τους βοηθάει στις Επιθεωρήσεις
Εργασίας με παρουσία κάποιου συνδικαλιστή, διότι μιλάμε για δημόσιες υπηρεσίες.
Μία
μετανάστρια η οποία πάει να κάνει μία καταγγελία στην Επιθεώρηση Εργασίας, δεν φταίει ο
υπάλληλος διότι έχει φόρτο δουλειάς, αν δεν είναι ρατσιστής έχει φόρτο δουλειάς, του πετάει ένα
χαρτί και του λέει παρ’ το, συμπλήρωσέ το και έλα μετά. ∆εν ξέρει να διαβάσει Ελληνικά. Τί να
συμπληρώσει; Να βγάλει ημερομίσθιο; Να βγάλει τί; Πόσα θα βγάλει; ∆εν μπορεί να κάτσει να το
συμπληρώσει. Αφού δεν μπορεί να το συμπληρώσει, αν δεν βρεθεί κάποιος να βοηθήσει, δεν
γίνεται καταγγελία. Γι’ αυτό και λέω ότι το Γραφείο αυτό σωστά λειτουργεί, αλλά θα πρέπει να
υπάρχουν πολλά τέτοια Γραφεία σε όλη την Ελλάδα και όλα αυτά τα προγράμματα καλά είναι, καλές
είναι οι μελέτες, καλές είναι οι έρευνες, είναι καλά εργαλεία, αλλά θα πρέπει από όλα αυτά τα
προγράμματα να μένει και κάποιος εργαζόμενος μετανάστης, σημαντικό πράγμα, διότι πιο εύκολα
θα πάει μία Αλβανίδα να μιλήσει με μία Αλβανίδα, παρά μία Αλβανίδα να μιλήσει σε μία Ελληνίδα
που πολλές φορές δεν την καταλαβαίνει. Άρα όλα τα προγράμματα είναι καλά, αλλά να μένουν στο
τέλος και κάποιες θέσεις εργασίας.
Σας ευχαριστώ πολύ.
60
Εύη Χατζηβαρνάβα:
Σας ευχαριστούμε πολύ, μας υπενθυμίσατε και πάλι, όπως και στο
προηγούμενο τραπέζι, την πολύ δύσκολη έως τραγική καμιά φορά κατάσταση αυτού του
εργαζόμενου πληθυσμού. Πάμε στην κυρία Ευγενία Λιανού η οποία είναι Υπεύθυνη ∆ιοίκησης
Ολικής Ποιότητας της εταιρίας Coco-mat. Θα μας μιλήσει για τις καλές πρακτικές απασχόλησης
μεταναστριών και την εταιρική κοινωνική ευθύνη.
Ευγενία Λιανού: Να σας ευχαριστήσουμε για την πρόσκληση και πάλι, γιατί νομίζω ότι η Coco-mat
έχει στηρίξει πάρα πολύ αυτήν την πρωτοβουλία και ίσως είχαμε λίγο επιφυλάξεις για να
ξανάρθουμε, γιατί έχουμε ήδη πει κάποια πράγματα, οι περισσότεροι τα ξέρετε. Το θετικό είναι ότι
οι περισσότεροι πλέον γνωρίζετε την εταιρία. Είπα *** μάλλον ότι όσοι κοιμάστε καλά, γνωρίζατε
την εταιρία από πριν, όσοι δεν κοιμάστε καλά, αν μη τι άλλο, θα σας δείξουμε στο τέλος πού
μπορείτε να έρθετε για να σας πούμε πώς θα κοιμάστε καλύτερα.
Το παραμύθι είναι γνωστό, το παραμύθι τριών φίλων που ήθελαν να φτιάξουν την καλύτερη εταιρία
στον κόσμο. Και όταν θέλεις να φτιάξεις την καλύτερη εταιρία στον κόσμο, το πρώτο πράγμα που
κάνεις είναι να μαζεύεις τους καλύτερους και τα καλύτερα.
Τις καλύτερες πρώτες ύλες, τους
καλύτερους ανθρώπους, αν καταφέρουμε να βρούμε και τους καλύτερους πελάτες θα είναι ιδανικό.
Η εταιρία ξεκίνησε το 1989, το 1992 όμως η έδρα της μεταφέρθηκε στη βιομηχανική περιοχή της
Ξάνθης. Ξεκίνησε από ένα υπόγειο στα Πατήσια, το 1992 στην Ξάνθη, έπρεπε να στελεχώσουμε τα
εργοστάσια που δημιουργήθηκαν εκεί.
Φυσικά αν ψάχναμε μόνο Έλληνες ηλικίας 25 με 35,
ψηλούς, μελαχρινούς, σίγουρα δε θα τα πολυκαταφέρναμε. Ευτυχώς για εμάς οι άνθρωποι, οι τρεις
φίλοι, που δημιούργησαν αυτή την εταιρία είχαν αποφασίσει από την αρχή ότι τους ενδιαφέρουν,
όπως είπαμε, οι καλύτεροι, δηλαδή ανεξάρτητα από χρώμα, φύλο, φυλή, θρησκεία, εθνικότητα,
οποιουσδήποτε άλλους περιορισμούς ή ο,τιδήποτε άλλο αποτελεί προκατάληψη για τους
περισσότερους, ήθελαν να επιλέξουν τους καλύτερους ανθρώπους.
Έτσι λοιπόν φθάσαμε στο
σήμερα με όραμα να είμαστε πρώτοι σε πωλήσεις αλλά και να διαδώσουμε την αειφόρο φιλοσοφία,
σεβασμό δηλαδή στους ανθρώπους αλλά και στο περιβάλλον, και χρησιμοποιώντας, όπως είπαμε,
τις καλύτερες και αποκλειστικά φυσικές πρώτες ύλες, δηλαδή κοκκοφοίνικα, καουτσούκ, μαλλί,
βαμβάκι, πιστεύοντας σε ποιοτικά προϊόντα και θέλοντας να έχουμε ικανοποιημένους πελάτες,
ικανοποιημένους εργαζόμενους και ικανοποιημένο κοινωνικό σύνολο, γιατί σε ένα κοινωνικό σύνολο
δραστηριοποιούμαστε, άρα οφείλουμε πρώτα-πρώτα να έχουμε το σεβασμό, να έχουμε κερδίσει το
σεβασμό και την εκτίμηση της τοπικής κοινωνίας.
Φθάσαμε λοιπόν στο σήμερα. Εδώ είμαστε στην Αμβέρσα. Σας έχω πει, στους περισσότερους
μάλλον που έχουμε ξανασυναντηθεί, γι’ αυτό εδώ το κτίριο. Είναι το κατάστημα της εταιρίας και
επάνω έχουμε διαμερίσματα που φιλοξενούμε φίλους, πελάτες, κάνουμε εμείς τις διακοπές μας ή
ενίοτε το χρησιμοποιούμε και σαν ξενοδοχείο. Φθάσαμε λοιπόν στο σήμερα με 41 καταστήματα
στην Ελλάδα, 15 καταστήματα σ’ όλο τον κόσμο, στην Ευρώπη, στην Αμερική, στην Κίνα και
61
φθάσαμε στο σήμερα που δουλεύουμε για τρία καινούργια καταστήματα στη Νίκαια της Γαλλίας,
στην Οτάβα του Καναδά και στη Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας. Το δεύτερο καλό που μου έκανε η
Coco-mat είναι ότι άρχισα επιτέλους να μαθαίνω γεωγραφία. Αφού δεν το κατάφεραν οι καθηγητές
μου στο σχολείο, έμαθα τώρα.
Οι περισσότεροι πίστευαν ότι αυτή η εταιρία κάπου θα χαθεί, ότι θα γίνει πύργος της Βαβέλ, ότι δε
θα τα καταφέρουμε να συνυπάρξουμε σωστά δεκατρείς εθνικότητες και εννέα θρησκείες,
θρησκεύματα. Όχι. ∆εν κινδυνεύσαμε ποτέ από κάτι τέτοιο, γιατί πάντα υπήρχε η ισχυρή στήριξη
της ηγεσίας, γιατί πάνω απ’ όλα η ηγεσία αυτής της εταιρίας απέβλεπε σ’ αυτό το όραμα και όταν η
ηγεσία λειτουργεί σαν πρότυπο, τότε όλα τα άλλα γίνονται. Πραγματικά, καμία πολιτική διαχείρισης
διαφορετικότητας δεν ισχύει αν δε στηρίζεται από την ηγεσία.
Όσο και αν υπάρχει κάποιος
εμπνευσμένος ∆ιευθυντής, Γενικός ∆ιευθυντής, ∆ιευθυντής Ανθρώπινου ∆υναμικού, Υπεύθυνος
Τμήματος, όλα αυτά πρέπει να στηρίζονται από την ηγεσία.
Η ηγεσία είναι αυτή που παίζει
ποδόσφαιρο με τους εργαζόμενους και όχι μόνο αυτούς που περιγράψαμε στην αρχή, τους
ωραίους, μελαχρινούς Έλληνες 25-35, αλλά με όλους τους εργαζόμενους, με τα καλά και τα κακά
που έχει το ποδόσφαιρο. Γι’ αυτό λοιπόν καταφέραμε να φθάσουμε σε πολλά πράγματα στην
κορυφή, βέβαια ένα ταξίδι δεν τελειώνει ποτέ.
Αυτό που μας κάνει να ξεχωρίζουμε, νομίζω είναι πάνω απ’ όλα το πάθος.
Μας κάνει να
ξεχωρίζουμε το γεγονός ότι σε όσες Ημερίδες κι αν μας καλέσετε, θα μιλάμε πάντα με την ίδια όρεξη
και με την ίδια αγάπη για αυτό που κάνουμε και με την ίδια πίστη ότι είμαστε καλοί, κοιμόμαστε
καλά, αλλά μπορούμε να γίνουμε ακόμα καλύτεροι. Μας ενδιαφέρει να ξεχωρίζουμε, μας ενδιαφέρει
να είμαστε διαφορετικοί, γιατί πιστεύουμε ότι αυτός είναι ο σωστός δρόμος. Για την ηγεσία τα
είπαμε, απαραίτητη προϋπόθεση η δέσμευση της ηγεσίας. Η ανοιχτή επικοινωνία γιατί στην Cocomat δε θα βρείτε πουθενά κλειστές πόρτες.
∆υστυχώς ή ευτυχώς, για εμένα τουλάχιστον
δυστυχώς, κανένας μας δεν έχει γραμματέα, κανένας μας δεν έχει κάποιον να του κλείνει ραντεβού
ή να αποφασίζει ποιον θα συναντήσει και πότε. Είμαστε ελεύθεροι να πούμε αυτό που θέλουμε και
μέσα στα δέκα χρόνια που είμαι στην εταιρία πολλές φορές θύμωσα, απογοητεύτηκα ή
στενοχωρήθηκα με κάτι και είπα ότι θα φύγω. Αλλά σκέφτηκα ότι ό,τι και να πω, δύσκολα θα
πετύχω αυτό το πράγμα, το να μπορώ ελεύθερα να γκρινιάζω όσο θέλω και, πραγματικά, μια
εταιρία που δε θα μου επέτρεπε να γκρινιάζω, θα ήταν καταστροφική για εμένα.
Ένα όραμα
έχουμε, ν’ αφήσουμε αυτόν τον κόσμο, στις επόμενες γενιές, έτσι ακριβώς όπως τον παραλάβαμε.
Το ότι έχουμε 54% πρόσφυγες, μη φανταστείτε ότι έγινε για κάποιο λόγο, έτσι, πολύ στοχευμένα.
Απλά όπως είπαμε η έδρα της εταιρίας μεταφέρθηκε στην Ξάνθη, με αυτούς τους ανθρώπους θα
δουλεύαμε, αλλά μας άρεσε αυτό, γιατί βρήκαμε τους καλύτερους στη δουλειά τους.
∆εν
σκεφθήκαμε ποτέ ότι ψάχνουμε συγκεκριμένα κάποιους ανθρώπους. Το μόνο που μας ενδιαφέρει
είναι οι γνώσεις και οι δεξιότητες αυτών των ανθρώπων να ταιριάζουν με το προφίλ ή τις θέσεις που
θέλουμε να καλύψουμε. Τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Τίποτα πιο εξειδικευμένο. Και αν με
62
ρωτήσετε αν η Coco-mat έχει κάποια καλή πρακτική πάνω σ’ αυτό το θέμα, θα σας πω όχι, δεν
έχουμε καμία καλή πρακτική, δεν έχουμε καμία πολιτική ιδιαίτερη που εφαρμόζουμε.
Αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους όλους, όλους τους εργαζόμενους της εταιρίας ισότιμα. Τίποτα
πιο εξειδικευμένο, τίποτα πιο δύσκολο για όλους μας. Αυτό κάνουμε. Αντιμετωπίζουμε όλους τους
ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο, δε ξεχωρίζουμε κανέναν, ούτε θετικά, γιατί πολλές φορές μπορεί να
φθάσουμε στο άλλο άκρο, να είμαστε υπερπροστατευτικοί με κάποιους ανθρώπους. Ούτε πολύ
θετικά ούτε πολύ αρνητικά. Έτσι λοιπόν η εταιρία συνέχισε και συνεχίζει και μας ενδιαφέρει πάρα
πολύ, μια και μιλάμε για υποστήριξη ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων, μας ενδιαφέρει πάρα πολύ,
όπως είπαμε και πριν, η τοπική κοινωνία. Από την τοπική κοινωνία αντλούμε κυρίως το εργατικό
δυναμικό μας, η τοπική κοινωνία είναι οι πελάτες μας πρώτα-πρώτα, η τοπική κοινωνία είναι αυτή
που μας στηρίζει.
Θα μπορούσα να σας πω βέβαια απ’ αυτούς τους ανθρώπους πάρα πολλές ιστορίες, αλλά νομίζω
ότι εδώ θα προσπαθήσω να είμαι πάρα πολύ σύντομη, αυτή τη φορά, γιατί ο καθένας κρύβει μία
μικρή ή μεγάλη ιστορία, όπως όλοι μας.
Εύη Χατζηβαρνάβα: Έχετε δύο λεπτά.
Ευγενία Λιανού:
Ωραία.
Το σημαντικότερο για εμάς είναι ότι οι εργαζόμενοι αποτελούν τη
μεγαλύτερη επένδυση. ∆εν προσλαμβάνουμε ποτέ ανθρώπους για περιορισμένο χρόνο, δε μας
ενδιαφέρει κάτι τέτοιο, μας ενδιαφέρει να πάρουμε ανθρώπους που θα αναπτυχθούν, θα
μεγαλώσουν μαζί με την εταιρία, όχι δίπλα ή παράλληλα, μαζί. Βέβαια, για να κάνω ξεκάθαρη τη
θέση μου από την αρχή, εδώ εκπροσωπώ μία εταιρία. Μία εταιρία πρέπει να έχει κέρδη...
[Κασέτα 3 Πλευρά Β]
Ευγενία Λιανού: ...έχουμε προσπαθήσει να δημιουργήσουμε ένα φιλικό, οικογενειακό περιβάλλον,
έχουμε προσπαθήσει να μιλήσουμε στη γλώσσα του καθενός, και όταν λέω γλώσσα, δεν εννοώ με
τη στενή έννοια των λέξεων, εννοώ με τρόπο που να μπορούν να μας καταλάβουν όλοι. Μας
βοήθησε σ’ αυτό, το ότι είμαστε η μοναδική ελληνική εταιρία που είναι πρώτη στο διαγωνισμό
ποιότητας του EFQM, στο Σύστημα ∆ιοίκησης Ολικής ποιότητας, και μας βοήθησε γιατί μάθαμε να
βρισκόμαστε όλοι μαζί, ο Γενικός ∆ιευθυντής μαζί με την κυρία που καθαρίζει το κτίριο, ο οδηγός
μαζί με το ∆ιευθυντή Πωλήσεων και όλοι μαζί θα πρέπει να συνυπάρχουμε, θα πρέπει να
συναποφασίζουμε για πράγματα που αφορούν την εταιρία και κυρίως θα πρέπει να έχουμε κοινούς
κώδικες επικοινωνίας. Και εδώ, ευτυχώς, το ποδόσφαιρο ήταν αυτό που μας έδωσε λύσεις, πάντα
για το Champion’s League προσπαθούσαμε. Πάντα ξέραμε ότι οι εργαζόμενοι είναι το μεγαλύτερο
συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Στρώματα έχουν κι άλλες εταιρίες, όχι τόσο καλά όσο εμείς, αυτό το
ξεκαθαρίσαμε από την αρχή, αλλά τουλάχιστον *** Τί μας κάνει εμάς να ξεχωρίζουμε; Ο τρόπος
μας και οι άνθρωποι που έχουμε σε όλες τις θέσεις. Αυτοί οι άνθρωποι που όταν παρουσιάζεται
ένα πρόβλημα μας δίνουν λύσεις, αυτοί οι άνθρωποι που αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια για να μας
63
δώσουν τις προτάσεις τους για να γίνουμε καλύτερα και στα προϊόντα και στις υπηρεσίες μας.
Αυτοί οι άνθρωποι λοιπόν εκπαιδεύονται, αυτοί οι άνθρωποι λαμβάνουν ίσες ευκαιρίες και κυρίως
αυτοί οι άνθρωποι είναι που συνεργάζονται και που τους αντιμετωπίζουμε όλους σαν μικρούς
ηγέτες στο αντικείμενό τους. Αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι λίγο κακόβουλο και υστερόβουλο,
θέλουμε να γίνουμε απλά λίγο πιο σοφοί, θέλουμε απλά μέσα απ’ αυτήν τη διαδικασία να μάθουμε,
να γίνουμε καλύτεροι, θέλουμε να κοιμόμαστε ήσυχοι το βράδυ, γιατί θεωρούμε ότι κάνουμε καλά
στρώματα –φανταστείτε να έχεις ένα καλό στρώμα και να μην μπορείς να κοιμηθείς το βράδυ.
Θέλουμε λοιπόν να κοιμόμαστε καλά. Αυτό το λέμε παντού και θέλουμε να παρασύρουμε και άλλες
εταιρίες να ακολουθήσουν αυτό το πρότυπο που εφαρμόζουμε εμείς και ξέρουμε ότι αυτό που
κάνουμε δεν είναι ένα project, δεν είναι ένα έργο, είναι ένα ολόκληρο ταξίδι που δεν τελειώνει ποτέ.
Σας ευχαριστούμε.
Εύη Χατζηβαρνάβα: Σας ευχαριστούμε επίσης πολύ και νομίζω μας υπενθυμίσατε στην ουσία ότι
η καλή πρακτική είναι απλά η πρακτική των μη διακρίσεων και η εφαρμογή των νόμων, δηλαδή δεν
χρειαζόμαστε καλές πρακτικές αν ακολουθούμε αυτό που υπάρχει.
Ευγενία Λιανού: Η μόνη καλή πρακτική είναι να κάνεις πράγματα που θα σε κάνουν, εσύ να
αισθάνεσαι καλά με τον εαυτό σου.
Εύη Χατζηβαρνάβα: Και αυτό. Να συνεχίσουμε με την κυρία Ευγενία Θάνου, Γενική ∆ιευθύντρια
της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Γιατροί του Κόσμου» που θα μας μιλήσει για την καταγραφή
των αναγκών των μεταναστριών μέσα από την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών.
Να καλωσορίσω την Υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, την κυρία Άννα Νταλάρα, η
οποία, επειδή έχει ενδιαφέρον, θα παρακολουθήσει τη Συνεδρία αυτή και θα την κλείσει.
Συνεχίζουμε λοιπόν.
Ευγενία Θάνου: Καλησπέρα σας. Εγώ θα σας μιλήσω για την καταγραφή των αναγκών των
μεταναστριών μέσα από την παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών των «Γιατρών του Κόσμου».
Έχουμε διαπιστώσει ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες γυναίκες αποφασίζουν να
μεταναστεύσουν μόνες, προκειμένου να στηρίξουν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους ή να
αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες και προοπτικές ζωής για τις ίδιες. Είναι γυναίκες ξεριζωμένες
από τις πατρίδες τους. Οι διάφορες Παγκόσμιες Ημέρες της γυναίκας και οι διάφοροι εορτασμοί,
τίποτα δεν αλλάζουν για αυτές, μοιάζει να μην τους αφορά. Ήρθαν στη χώρα μας να δουλέψουν
σκληρά, έτσι ώστε να στείλουν τα χρήματα πίσω στις πατρίδες τους. Είναι θύματα οικονομιών που
κατέρρευσαν μέσα σε ένα βράδυ, θύματα πολέμων που διέλυσαν χώρες και λαούς.
Οι περισσότερες που βρέθηκαν χωρίς νόμιμες διαδικασίες ταλαιπωρούνται από διάφορες μορφές
εκμετάλλευσης και εκβιασμούς και ζουν μόνιμα με το φόβο της απέλασης να τις συντροφεύει.
Συναναστρέφονται στις ελάχιστες εξόδους τους, κυρίως ομοπάτριδες, αισθάνονται ξένες και
64
διαμορφώνουν αρνητικά στερεότυπα για τη δική μας κοινωνία. Περιχαρακωμένες στο δικό τους
κόσμο για να βρουν κατανόηση, παρηγοριά και ψυχική βοήθεια βιώνουν την ταπείνωση στην
καθημερινή τους ζωή. Οι Υπηρεσίες και οι υπάλληλοι με τους οποίους έρχονται σε επαφή τους
αντιμετωπίζουν ως διαφορετικούς και τους εξυπηρετούν μετά βίας. Αναγκάζονται να αναλάβουν
νέους ρόλους και ευθύνες ως επικεφαλής διαλυμένων οικογενειών ή και την ευθύνη της
εκπαίδευσης και της πολιτισμικής συνοχής μέσα στην κοινότητά τους. Οι ανάγκες των γυναικών
μπορεί να μην είναι γνωστές κυρίως σε πολιτισμούς όπου εκπρόσωπος της οικογένειας είναι
παραδοσιακά ο άντρας. Είναι συχνότερα αναλφάβητες και σχεδόν απίθανο να μιλούν Ελληνικά,
αλλά είναι σημαντικό να απευθύνονται οι επαγγελματίες άμεσα σε αυτές με τη βοήθεια ενός
ανεξάρτητου διερμηνέα και όχι ενός μέλους της οικογένειας. Συχνά αναφέρουν κακή κατάσταση
υγείας ή κατάθλιψη. Νοιώθουν μοναξιά και απομόνωση αλλά επιζητούν να ενταχθούν σε μια ομάδα
όπου θα επωφεληθούν από την επαφή και την υποστήριξη.
Είναι ευάλωτες σε επιθέσεις,
σεξουαλική παρενόχληση ή βιασμό και υπάρχει η τάση να μη λαμβάνονται οι εμπειρίες και οι φόβοι
τους σοβαρά υπόψη.
Αρκετές γυναίκες αιτούσες άσυλο, έχουν υποστεί σεξουαλική βία, συμπεριλαμβανομένου και
βιασμού. Οι βιασμοί αποτελούν ταμπού για τη χώρα τους και τα θύματα ντρέπονται να μιλήσουν
για τις εμπειρίες τους. Επίμονο και ανεξήγητο άγχος μπορεί να οφείλεται σε ιστορικό σεξουαλικής
βίας. Ο κίνδυνος για λοιμώξεις, ακόμη και για ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, υπαρκτός. Ο έλεγχος για
τα παραπάνω πρέπει να είναι εμπιστευτικός και εθελοντικός. Απουσία σωματικών σημείων δε
σημαίνει ότι δεν υπήρξε σεξουαλική βία, μπορεί να έχουν υποστεί ακρωτηριασμό γεννητικών
οργάνων ή υποχρεωτική στείρωση. Ο ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων είναι μια σειρά από
πρακτικές που αφορούν την αφαίρεση ή την αλλοίωση υγειών γεννητικών οργάνων. Εφαρμόζεται
σε 28 χώρες της Αφρικής, στη Νοτιοανατολική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Υπολογίζεται ότι έχει
εφαρμοστεί σε 100 με 140 εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως.
Πιθανές συνέπειές του είναι οι
λοιμώξεις και προβλήματα στην αναπαραγωγή, τη σεξουαλική υγεία και την ψυχολογική σφαίρα. Ο
έλεγχος και η προαγωγή υγείας είναι εξαιρετικά ελλιπής στις γυναίκες που ζητούν άσυλο.
μαστογραφία ή το τεστ Παπανικολάου δεν γίνονται συχνά.
Η
Χρειάζονται εκπαιδευμένοι λοιπόν
σύμβουλοι που να μπορούν να εξηγούν στις γυναίκες τα θέματα υγείας και τις δυνατότητες επιλογής
τους. Η προγεννητική φροντίδα συχνά δεν είναι καλή και αναφέρεται ότι οι γυναίκες που ζητούν
άσυλο έχουν επτά φορές μεγαλύτερη πιθανότητα επιπλοκών στον τοκετό από το γενικό πληθυσμό
και τριπλάσιο κίνδυνο θανάτου κατά τον τοκετό. Ένα θέμα που αξίζει αναφοράς είναι ότι οι μητέρες
με λοίμωξη HIV θηλάζουν τα βρέφη λόγω ανέχειας, αλλά έτσι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος
μετάδοσης του ιού.
Συμπερασματικά λοιπόν οι γυναίκες μετανάστριες χρειάζονται γυναικολογική, ιατρική φροντίδα,
συμβουλή για οικογενειακό προγραμματισμό και θέματα μητρότητας, πάντα με ευαισθησία στον
πολιτισμό τους. Πρέπει ακόμα να έχουν δικαίωμα της επιλογής του φύλου, του επαγγελματία υγείας
65
και του διερμηνέα. Μια κοινωνία χωρίς συνοχή είναι μια κοινωνία ευάλωτη αλλά και επικίνδυνη.
Είναι προς το συμφέρον όλων μας η αποδοχή της νέας πραγματικότητας της χώρας μας και κατ’
επέκταση των πόλεών μας. Είμαστε αναγκασμένοι να συμβιώνουμε με ανθρώπους από άλλους
πολιτισμούς.
Απέναντι στο μεταναστευτικό ζήτημα και τις προκλήσεις που αυτό θέτει, έχουμε
υποχρέωση να τοποθετηθούμε με δημοκρατική ευθύνη και ευαισθησία ανοίγοντας διάλογο με την
τοπική κοινωνία και τους φορείς της συμμετέχοντας ενεργά σε πρωτοβουλίες και διεκδικήσεις των
μεταναστευτικών οργανώσεων, ανοίγοντας γέφυρες επικοινωνίας για τις μεταναστευτικές ομάδες
της πόλης.
Τέλος θέλω να σας πω ότι από το Πολυιατρείο μας τα στατιστικά στοιχεία που έχουμε είναι ότι από
το Φεβρουάριο έως τον Ιούλιο του 2010 έχουν εξεταστεί και λάβει ιατρικές, φαρμακευτικές και
κοινωνικές υποστηρικτικές υπηρεσίες 2.428 γυναίκες μετανάστριες στο ανοιχτό Πολυιατρείο μας. Οι
κυριότερες χώρες προέλευσής τους είναι το Αφγανιστάν, η Ερυθραία, η Βουλγαρία και η Αλβανία.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Εύη Χατζηβαρνάβα:
Κι εμείς σας ευχαριστούμε, και σας ευχαριστούμε που τηρήσατε τους
χρόνους, που είναι και η αγωνία αυτού του τραπεζιού. Πάμε στον κύριο Τζανέτο Αντύπα ο οποίος
είναι ο Πρόεδρος του ∆ιοικητικού Συμβουλίου της Mη Kυβερνητικής Οργάνωσης PRAKSIS και θα
αναφερθεί στις εμπειρίες από τα προγράμματα ένταξης των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία.
Αντύπας Τζανέτος: Καλησπέρα από εμένα σε όλο το ΕΚΚΑ, δυναμική η παρουσία του ΕΚΚΑ εδώ
σήμερα, και να χαιρετίσουμε και την Υφυπουργό, την κυρία Νταλάρα. Θα σας πω δυο λόγια για την
PRAKSIS, για την εργασιακή ένταξη πάντοτε σε σχέση με τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, για το
πρόγραμμα εργασιακής προώθησης που υλοποιεί η PRAKSIS από το 2005 και θα σας δώσω και
μία στατιστική απεικόνιση, να δείτε περίπου την ανθρωπογεωγραφία των ανθρώπων οι οποίοι
αναζητούν εργασία στις δομές της PRAKSIS, και βέβαια κάποιες προτάσεις για παρεμβάσεις και
προοπτικές.
Η PRAKSIS είναι μία Μη Κυβερνητική Οργάνωση η οποία δημιουργήθηκε το 2004, με 14 χρόνια
παρελθόν, γιατί τα προγράμματα τα οποία υλοποιεί η PRAKSIS είναι από το 1996, δομές στην
Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, όπου παρέχουν πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και μία ολιστικού
τύπου αντιμετώπιση των θεμάτων και των προβλημάτων που αφορούν ευπαθείς πληθυσμιακές
ομάδες, κοινωνικά αποκλεισμένους και οικονομικά αποκλεισμένους, είτε αυτοί είναι μετανάστες, είτε
είναι Έλληνες άποροι, άστεγοι, ανασφάλιστοι, μετανάστες χωρίς χαρτιά, αιτούντες άσυλο,
πρόσφυγες,
αποφυλακισμένοι,
Ρομά,
θύματα
διεθνικής
σωματεμπορίας,
οροθετικοί
HIV,
κρατούμενοι. Επομένως από όλη αυτή τη λίστα, η οποία βλέπετε ότι είναι μακροσκελής και μερικές
φορές αποκαρδιωτική, καταλαβαίνουμε ότι από τα βρόχια, από τα δίκτυα της κοινωνικής
προστασίας, αρκετοί πληθυσμοί διαρρέουν, πληθυσμοί οι οποίοι χρειάζονται από τα πλέον βασικά,
μέχρι και πιο σύνθετα πράγματα, προκειμένου να καλύψουν καθημερινές και πιεστικές ανάγκες.
66
Γιατί ΜΚΟ: Θα ξεκινήσω με κάτι το οποίο λέω πάντα, φιλοσοφικά, καταστατικά, γενεσιουργικά οι
Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις πρέπει να έχουν ένα στόχο, τουλάχιστον αυτή είναι η θέση και η
αρχή της PRAKSIS. Ο στόχος μας πρέπει να είναι η αυτοκατάργησή μας. Πρέπει δηλαδή να
φθάσουμε σ’ ένα σημείο όπου η προστασία, όπου οι παροχές, όπου η φροντίδα των ευπαθών
πληθυσμιακά ομάδων θα πρέπει να προέρχεται από ένα κεντρικό κράτος, ένα κράτος που μπορεί
να ακολουθήσει μοντέλα εξελικτικά. Αυτή τη στιγμή δηλαδή βλέπουμε μία ελληνική κοινωνία, η
οποία περνάει μέσα από μία κρίση, βαθιά οικονομική κρίση, κρίση θεσμών, πολιτειακών,
κοινωνικών, αυτή η κοινωνία ακολουθεί πλέον μοντέλα που μας θυμίζουν το 19ο αιώνα, το
λεγόμενο μοντέλο της επικουρικής πρωτοβουλίας, όπου ένα κεντρικό κράτος με ένα κεντρικό
σχεδιασμό θ’ αρχίσει σιγά-σιγά να μεταφέρει και να μεταδίδει αρμοδιότητες σε ένα περιφερειακό, σε
ένα τοπικό επίπεδο, ακόμη και στο επίπεδο της γειτονιάς, εκεί όπου πραγματικά ο ένας ξέρει για τον
άλλο. Ξέρει ο διπλανός πού βρίσκεται ο άστεγος, ξέρει ο διπλανός πού βρίσκεται ο άνθρωπος
αυτός, όπου χθες κιόλας έγινε το συμβάν στον Ταύρο, όλοι το μάθατε, ο άστεγος ο οποίος
διαμελίστηκε από το απορριμματοφόρο, γιατί κοιμόταν μέσα σε έναν κάδο σκουπιδιών.
Όλα αυτά θεωρούμε ότι πλέον θα μπουν σε μια νέα τροχιά, σε μια τροχιά την οποία μάλιστα ο
αείμνηστος Νικήτας Λιοναράκης ο οποίος ήταν στο Υπουργείο Εξωτερικών έλεγε ότι θα μιλάμε
πλέον για την τρίτη γενιά των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Για Mη Kυβερνητικές Οργανώσεις οι
οποίες θα έχουν μία σχέση ευθύνης και ενέργειας με ένα κεντρικό κράτος το οποίο μπορεί να
σχεδιάζει, αλλά την υλοποίηση θα την αναθέτει, θα γίνεται ανάθεση, διακριτή ανάθεση, προκειμένου
να λυθούν κοινωνικά προβλήματα, πιεστικά προβλήματα και βέβαια να δοθούν λύσεις σε
καθημερινές πρακτικές.
Θέλω να πω κάτι, την κυρία Λιανού τη συνάντησα το 2004. Τρέχαμε την κοινοτική πρωτοβουλία
EQUAL. Από το 2004 μέχρι σήμερα, βλέπω ξανά και ξανά την κυρία Λιανού. Αυτό τί σημαίνει;
Κατ’ αρχήν χαίρομαι που τη βλέπω.
Η Coco-mat έγινε μία καλή πρακτική, μόνο που δεν
μεταλαμπαδεύτηκε αυτή η καλή πρακτική. ∆εν είδαμε δηλαδή ένα τέτοιο παράδειγμα να μπορεί να
μετακυλίεται και σε άλλες εταιρίες στον ιδιωτικό τομέα, και αυτό ίσως να πρέπει να είναι το στοίχημά
μας, πώς θα εμπλέξουμε την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Κακά τα ψέματα, η εταιρική κοινωνική
ευθύνη είναι ένα trend, είναι μία μόδα, μία μόδα η οποία στην Ελλάδα ήρθε από το 2004 και μετά
λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων, όπου εκεί γίνανε τα μεγάλα χορηγικά κ.λπ. Η εταιρική κοινωνική
ευθύνη με όλα τα αντισταθμιστικά οφέλη τα οποία χρειάζεται, γιατί μία εταιρία, ο ιδιώτης δηλαδή,
πέρα από το γεγονός ότι θα δώσει ένα κοινωνικό προφίλ στον καταναλωτή του, πολύ σημαντικό,
στους ίδιους τους εργαζόμενούς του, πάρα πολύ σημαντικό, θα θελήσει να δημιουργήσει
πολλαπλασιαστικά οφέλη στο αγοραστικό του κοινό. Σε αυτά τα οφέλη τί θα κάνει; Θα εντάξει και
μία καλή κοινωνική πρακτική.
Αυτή την καλή κοινωνική πρακτική θα πρέπει να την
εκμεταλλευτούμε, και στην ουσία τί; Να πείσουμε τον ιδιωτικό τομέα ότι μπορεί μέσα από το δικό
του κομμάτι να συνεισφέρει σε κάτι, όπου θα του έχουμε δημιουργήσει όμως την πλατφόρμα, και
67
εκεί μπαίνει το κυρίαρχο κράτος, δηλαδή θα δημιουργηθούν οι προοπτικές, θα δημιουργηθούν όλες
αυτές οι καταστάσεις όπου θα πειστεί ο ιδιώτης ότι μπορεί να έχει οφέλη αντισταθμιστικά,
προκειμένου να εντάξει μέσα στο εργασιακό του περιβάλλον, στο εργασιακό του γίγνεσθαι,
διαφορετικούς πληθυσμούς και διαφορετικές ομάδες.
Όλους αυτούς τους πληθυσμούς τους προστατεύει ο Νόμος 3304, ο οποίος μιλάει ρητά για τις
διακρίσεις και για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Το Νόμο 3304 όμως τον έχουμε δει στην
καθημερινή μας πρακτική να καταστρατηγείται και μάλιστα με παραδείγματα τα οποία μας έχουν
αφήσει άφωνους. Θα σας θυμίσω το περιστατικό του οροθετικού, ο οποίος πήγε και δήλωσε ότι
είναι οροθετικός στην εργοδότριά του και η εργοδότριά του τον απέλυσε.
Όταν πήγαν στα
∆ικαστήρια, στο Πρωτοβάθμιο ∆ικαστήριο δικαιώθηκε και του εξασφάλισαν αποζημίωση και για
ηθική βλάβη και βέβαια και την αποζημίωση την οποίαν δικαιούτο. Η εργοδότρια προσέφυγε στον
Άρειο Πάγο και η ∆ικαστής του Αρείου Πάγου δικαίωσε την εργοδότρια λέγοντας ότι η οροθετικότητα
του συγκεκριμένου, τί έκανε; ∆ημιουργούσε κακό εργασιακό περιβάλλον και δεν μπορούσαν να
αποδώσουν οι υπόλοιποι εργαζόμενοι. Αυτό το καμπανάκι πρέπει να το ακούσουμε πολύ ηχηρά.
Γυναίκα η ∆ικαστής, επαναλαμβάνω. Φύλο και διακρίσεις; Όχι, δε νομίζω.
Έχω να πω πολλά, δε θα πω πόσο καλοί είμαστε, και τα κάνουμε πάρα πολύ ωραία τα πράγματα,
πραγματικά από το 2005 έχουμε δει 11.500 περίπου αιτήματα μεταναστών κυρίως και αιτούντων
άσυλο. Έχουμε προσκρούσει πάνω σε ∆ιατάξεις και σε Προεδρικά ∆ιατάγματα τα οποία θα έπρεπε
να έχουν πολτοποιηθεί, παραδείγματος χάρη, θα σας πω ένα παράδειγμα στη Νομαρχία
Θεσσαλονίκης όπου η ∆ιεύθυνση της Νομαρχίας θυμήθηκε ότι υπάρχει ένας νόμος ξεχασμένος και
μάλιστα επικαλεστήκαμε και το Υπουργείο Απασχόλησης –δώσαμε λύση– αλλά μέχρι τότε
πραγματικά είχαμε θέματα και προβλήματα, όπου πατούσαν στο γεγονός ότι όταν ένας αιτών άσυλο
ή μετανάστης αναζητά εργασία, κατ’ αρχήν θα πρέπει να υπάρχει μία απαλοιφή, σε ένα top priority
list, σε μία λίστα προτεραιότητας, ότι την ίδια θέση εργασίας δεν την διεκδικεί Έλληνας άνεργος,
παλλινοστούν άνεργος, Ευρωπαίος πολίτης άνεργος και αφού πλέον επείθετο η Αρχή, τότε μόνο θα
μπορούσε να έχει τη δυνατότητα να διεκδικεί ένας αιτών άσυλο ή ένας μετανάστης τη θέση
εργασίας.
Προχθές ήμασταν στο Υπουργείο Εσωτερικών όπου γινόταν η διαβούλευση για το Ευρωπαϊκό
Ταμείο Ένταξης, ήταν παρούσα και η κυρία Νταλάρα, κάναμε τη δημόσια διαβούλευση για τα
προγράμματα του 2011, για τα ενταξιακά.
Χτυπάει το τηλέφωνό μου, ήταν τα παιδιά από το
Πολυιατρείο της Αθήνας της PRAKSIS, όπου προσπαθούσαν επιμόνως να επικοινωνήσουν μαζί
μου, γιατί είχαν ένα πάρα πολύ σημαντικό νέο. Ένας κύριος είχε πάρει τηλέφωνο και απλόχερα είχε
πει, είπε ότι είναι από τις Λιβανάτες και ζήταγε είκοσι μετανάστες για να βρουν δουλειά.
Τα
αιτήματα αυτήν τη στιγμή που εκκρεμούν στο Πολυιατρείο μας για εύρεση εργασίας είναι γύρω στα
2.500 αιτήματα. Τον παίρνω τηλέφωνο, του λέω, γεια σας κ.λπ., μου λέει, κύριε Αντύπα, είμαι πάρα
πολύ ευτυχισμένος, γιατί θέλω να δώσω δουλειά σε είκοσι μετανάστες, είναι η ευκαιρία και νομίζω
68
ότι πρέπει να την εκμεταλλευτείτε. Οι συνθήκες, λέω, και οι προοπτικές; Α, λέει, θα έχουν τζάμπα
φαΐ, θα μένουν τζάμπα, στις Λιβανάτες, και θα παίρνουν και 300 Ευρώ το μήνα. Θα δουλεύουν, του
λέω, πόσο; Λέει, γύρω στις 12 με 14 ώρες την ημέρα καθημερινά. Βέβαια, μου λέει, όταν βρέχει, δε
θα μειώνεται από τα 300 Ευρώ το μεροκάματο, θα είναι 300 Ευρώ το μήνα. Έχω μείνει ενεός στο
τηλέφωνο. Του λέω, μου δώσατε ονοματεπώνυμο, καταλαβαίνετε ότι αυτή τη στιγμή βάζετε τον
εαυτό σας σε ένα ρίσκο;
Αυτή τη στιγμή κάνετε ένα λαθρεμπόριο, ένα δουλεμπόριο.
Το
καταλαβαίνετε αυτό; Μου λέει, γιατί; Οι Βούλγαροι, που είναι τώρα Ευρωπαίοι πολίτες, χωρίς να
τους δίνουμε τροφή, χωρίς να τους δίνουμε στέγη, τους δίνουμε μεροκάματο 20 Ευρώ τη μέρα και
βέβαια όταν βρέχει δεν παίρνουν το μεροκάματο. Αυτό το οποίο σας λέω, είναι ένα παράδειγμα το
οποίο πραγματικά επεκτείνεται σ’ όλη την ελληνική επικράτεια. ∆ιακρίσεις; Εκμετάλλευση; Ας το
συλλογιστούμε.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Εύη Χατζηβαρνάβα:
Ευχαριστούμε πάρα πολύ και να συνεχίσουμε με τη Γραμματέα του
Ελληνικού Φόρουμ Μεταναστών, την κυρία ∆ήμητρα Μάλλιου. Το θέμα της εισήγησής της είναι «Η
εργασία ως παράγοντας διαμόρφωσης της κοινωνικής ταυτότητας των μεταναστριών».
∆ήμητρα Μάλλιου: Ευχαριστώ για την πρόσκληση και εγώ ιδιαίτερα εκτιμώ –συγνώμη για τα
Ελληνικά μου– το ρόλο τέτοιων συνεδριάσεων που και οργανώνονται καλά, αλλά νομίζω ότι
υπάρχει και ποιότητα. Μετά από είκοσι χρόνια, όπως καταλαβαίνετε, το επάγγελμα μετανάστης
γίνεται πολύ σκληρό, όταν ο ίδιος ο Έλληνας κοντεύει να είναι μετανάστης στον τόπο του. Κάτι
άλλο ήθελα να πω ως εισαγωγή, πριν κάποιο καιρό είπα στο Ζάππειο, επειδή κι εμείς βαρεθήκαμε
να λέμε τα ίδια και τα ίδια πράγματα, υπάρχει όμως διαφορά, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να
πούμε ότι είναι τα πράγματα ίδια.
Αυτός που το λέει αυτό το πράγμα είναι έξω από την
πραγματικότητα και θέλω να πω ειλικρινά, πως μετά από τόσα χρόνια πρέπει να καταλάβουμε πολύ
καλά πως όσο έχει ανάγκη ο μετανάστης και η μετανάστρια την Ελλάδα –δε θέλω να χρησιμοποιώ
έτσι τη λέξη Ελλάδα– αλλά τους ανθρώπους, τους Έλληνες, έτσι και οι Έλληνες έχουν ανάγκη. Η
ερώτησή μου κάποτε και δεν ήθελα απάντηση και θέλω να το θέσω και εδώ, είναι η εξής: Εάν
κάποια ημέρα, αύριο, φεύγουμε όλοι, παίρνουμε τις βαλίτσες μας και φεύγουμε, τί είδος
συνεδριάσεων θα γινόταν στην Ελλάδα; Θα βρισκόταν λύση; Εγώ πιστεύω κάτι αλλιώτικο θα γίνει.
Για τη γυναίκα μετανάστρια. Είμαι στο Φόρουμ Μεταναστών, όπως γνωρίζετε οι περισσότεροι εδώ,
επειδή όλοι οι ομιλητές ήταν φίλοι μου και γνωστοί μου, πολλά πράγματα μας τα είπαν πριν, επειδή
έχω συνεργαστεί και σε κάποιες έρευνες για να φέρω κάποιες συνεντεύξεις, μαζί με τον κύριο
Ψημμένο και με την κυρία Στρατηγάκη, στο ∆ίκτυο Γυναικών Μεταναστριών που οι γυναίκες της
Αφρικής είναι οι πιο δυναμικές, συζητάμε αυτά τα θέματα και ήθελα απλώς να πω πως όταν μιλάω
για τη γυναίκα μετανάστρια και για τον εαυτό μου, πολλές φορές όταν μιλάω λέω τί πρέπει να πω
και τί δεν πρέπει να πω. Επειδή πολλοί με ξέρουν και είμαι λίγο κριτική, όταν μιλάω για την
69
μετανάστρια και την εργασία, θέλω να τονίζω το εξής, ότι το 95% των εργοδοτών της γυναίκας
μετανάστριας είναι γυναίκες. Επειδή έχω δουλέψει και στο ΚΕΘΙ, όπως ξέρετε πολλοί, και από εκεί
άρχισε και η δικτύωση του ΚΕΘΙ με τη γυναίκα μετανάστρια, πράγματι το νοιώθω, αν η Ελληνίδα θα
το παλέψει αυτό το θέμα, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις η μεσαία Ελληνίδα –δε μου αρέσει
αυτή η λέξη, αλλά πώς να το πω– η εργαζόμενη Ελληνίδα, η ίδια που δεν έχει ένσημα και παλεύει
για τα δικαιώματά της, είναι στη θέση της εργοδότριας. Αλλά σήμερα το 2010 η μετανάστευση από
όλους σαν θέμα δέχεται όχι σαν θέμα φιλανθρωπίας, πριν πολλά χρόνια λέγαμε «Οι μετανάστριες,
οι καημένες», και κάποιο δικαίωμα να μπορούσε να διεκδικήσει ήταν σαν χάρισμα.
Το θέμα, ο όρος «οικιακοί βοηθοί» είναι πολύ ωραιοποιημένος. Αυτό το πράγμα το θέσαμε στο
ΚΕΚΜΟΚΟΠ πολλά χρόνια πριν, πολύ ωραία ήταν, δεν είναι οικιακή βοηθός. Πολύ ωραία, δεν
φαίνεται οικιακή βοηθός. Είναι μία πολύ σκληρή δουλειά και αυτή η γυναίκα δουλεύει σε κλειστούς
χώρους απροστάτευτη κ.λπ. Εμένα έτσι σαν γυναίκα και όταν μιλάω με τις φίλες μου, έτσι το
νοιώθω πολύ αυτό το πράγμα, όταν μιλάμε μετανάστες ή μετανάστρια και ένταξη.
Από τον
πληθυσμό των μεταναστών που είναι και άνδρες και παιδιά, η γυναίκα είναι αυτή που άμεσα έχει
πρόσβαση και σχέση με την ελληνική κοινωνία, έτσι; Και είναι μέσα στο σπίτι. Είναι μέσα στο σπίτι.
Παιδιά, εμείς στην Αλβανία είχαμε δύο καρέκλες ξύλινες και δε βάζαμε άνθρωπο στο σπίτι. Το
είχαμε έτσι, κάτι ιερό. Εδώ είναι αλλιώς τα πράγματα και πολύ καλά. Αλλά παρ’ όλα αυτά, που
είναι μέσα στο σπίτι, είναι η σχέση εργαζόμενη και φιλικότητα, εγώ πιστεύω πως αυτή η εργοδότρια,
που και την εκμεταλλεύεται κ.λπ., και θέλω να πω κάποια πράγματα, όμως είναι και η πρώτη φίλη.
Και στο θέμα υγείας, επειδή είμαι και στο Υπουργείο Υγείας, επειδή οι περισσότερες, ξέρετε, δεν
έχουν ένσημα, όμως η γυναίκα, η εργοδότρια, θα φροντίσει να κάνει τις απαραίτητες εξετάσεις και
να είναι καλά στην υγεία. Τώρα το καταλαβαίνετε γιατί πρέπει. Όχι για να μη χάσει το μεροκάματό
της, αλλά να είναι καλά για την ίδια τη δουλειά.
Τώρα, πώς επιβιώνει και πώς μπαίνει η μετανάστρια στην Ελληνική κοινωνία και πώς επιβιώνει;
Προσπαθεί με πολλούς τρόπους και μόνη της να φτιάξει την ταυτότητά της, αφού η ίδια η νομοθεσία
δε δίνει αυτή τη δυνατότητα. Εγώ λέω στους φίλους μου και εσάς σας λέω, όση διάθεση και αν
έχετε, και εδώ μιλάμε με τον Καψάλη και όλους τους φίλους μας που μας ξέρουν χρόνια, να έχετε τη
διάθεση να καταλάβετε την ψυχολογία της γυναίκας μετανάστριας, είναι δύσκολο.
∆ηλαδή
ξεριζώνεται και προσπαθεί να φτιάξει το νοικοκυριό της, να προσαρμόζεται στο χώρο εργασίας, να
έρθει στο σπίτι και να βρει τον χειρότερο εργοδότη, τον άντρα, προπαντός οι Αλβανίδες. Αυτή η
ταυτότητα τί σημαίνει, να φτιάξει την ταυτότητά της; Και με αυτή την ταυτότητα όπως πας και
ταξιδεύεις και πας σε διάφορες χώρους και λες ποια είσαι, πρέπει οπωσδήποτε να κερδίσει αυτή τη
λέξη, «καλή» ή «πολύ καλή». Τί σημαίνει είναι καλή; Η ∆ήμητρα είναι καλή ή πολύ καλή; Σημαίνει
να δουλεύει πολύ σκληρά, να είναι τίμια, και να ζητάει όσο γίνεται λιγότερα. Αν θα τα συνδυάζει
αυτά τα τρία με πολύ, πώς να το πω τώρα, παραγωγικό και αποτελεσματικό τρόπο, αυτό θα δίνει το
70
πράσινο φως να περάσει. Τέλος πάντων, είχα κάποια κομμάτια από συνεντεύξεις που έχω κάνει με
τις φίλες μου και...
Γιώργος Κανδάνος: Τρία λεπτά ακόμα.
∆ήμητρα Μάλλιου: Η υποχρέωση που νοιώθουν για την οικογένειά τους, δηλαδή η εργασία είναι
το κύριο στοιχείο της ύπαρξής τους. ∆ηλαδή όταν τους ρωτάς, με τις φίλες μας, για τον ελεύθερο
χρόνο κ.λπ., ούτε είναι έξω από τις νοοτροπίες τους και απλώς δουλεύουν πάρα πολύ σκληρά και
μια μέρα να επιστρέψουν στις χώρες τους.
Κάτι καινούργιο που ήθελα να πω, που λένε οι φίλες μου, στη δουλειά πρέπει να έχεις φαντασία, όχι
περισσότερη φαντασία να έχεις σε ένα σπίτι.
Αυτό είναι ένα στοιχείο που προστίθεται στην
ταυτότητά σου, που είσαι καλή, δεν είναι απλώς, λέει εδώ, αυτό που ορίζει η κυρία σου, αλλά
πρέπει να βάζεις τη φαντασία σου να δουλέψει, να της φαίνεται το σπίτι πολύ αλλιώτικο και πολύ
πιο ευχάριστο, να βλέπει το χέρι σου εκεί. Όταν πλουτίζει τα στοιχεία στο βιογραφικό της, αυτή
μπορεί να βρει και άλλη δουλειά. Ναι, ευτυχώς έτσι γίνεται, όταν είσαι καλή και αρέσεις σε κάποιον,
αυτοί θα σε πάρουν σε άλλο σπίτι.
νομοθεσία να βοηθήσει.
∆ηλαδή αυτό που είπαν και πριν οι φίλοι, δεν υπάρχει
Είναι τρομερό η μετανάστρια που έρχεται, έρχεται με οικογενειακή
συνένωση, έρχεται στον άντρα της, δεν έχει δικαίωμα να πάει να βγάλει κάρτα ανεργίας και μετά
υπάρχουν πάρα πολλά. Γλώσσα, δεν μπορεί να πάει σε γλώσσα και πολύ καιρό προσπαθούσαν
να καταλάβουν, είναι μετανάστρια η ξένη γυναίκα που είναι σύζυγος Έλληνα ή δεν είναι
μετανάστρια;
Έχει δικαίωμα να πάει να μάθει Ελληνικά ή δεν έχει;
Τέλος πάντων, να τα
περάσουμε.
Στο χώρο εργασίας ήθελα να πω. Είναι ένας κλειστός χώρος επειδή και η μετανάστρια πρέπει να
προσαρμόζεται. Αυτό που έχω πάρει από τις φίλες μου, εγώ δούλεψα πέντε μήνες μόνο εσωτερική.
Είναι εργασία, η ένταση, όλα αυτά που ξέρουμε. Αλλά αυτό που έχει πολλή σημασία είναι να
προσαρμόζεσαι και να ζεις με τους ρυθμούς της οικογένειας. Όταν εξυπηρετείς με αρρώστιες,
συνήθως, ψυχολογικά, οι ίδιες οι μετανάστριες που πήγανε να δουλέψουν και να εξυπηρετούν, οι
ίδιες έχουν πολλή ανάγκη από ψυχολόγους. Να πω και κάτι προσωπικό. ∆ηλαδή εγώ έχω φύγει
από δύο σπίτια για δύο λόγους: Μαλώνανε πάρα πολύ, και λέω, εγώ έρχομαι στη δουλειά να
δουλέψω, ήταν πάρα πολύ, και η μία κυρία χτυπούσε πάρα πολύ το παιδί της και εγώ έφυγα. Εδώ,
να πούμε, μία φίλη μου που λέει σε συνέντευξη, τη μάλωνε ο άντρας της τη γυναίκα, επειδή δεν
σιδέρωνε καλά το πουκάμισό του. ∆ηλαδή η μετανάστρια πρέπει να τα σκεφτεί όλα, την ύπαρξή
της εκεί μέσα και να προσαρμόζεται.
Αυτό που είπα, είναι απροστάτευτη, το λέμε έτσι πολύ γρήγορα, αλλά αυτά είναι πολύ βαθιά, είναι
απροστάτευτη πολλά χρόνια. Τώρα γίνεται λιγότερο αυτό το πράγμα. Είχαν βγει μία φόρμουλα,
όταν ζητούσε αύξηση, βρίσκανε κάτι να της πουν να μη ζητήσει αυτό, ή έχει χαθεί η κουβέρτα κ.λπ.
Υπάρχουν και κάποιες προτάσεις εδώ, έχουμε πει με το ΕΚΚΑ και με την Επιθεώρηση Εργασίας και
71
σηκώνουν τα χέρια ψηλά και λένε, δεν έχουμε εδώ στην Ελλάδα δικαίωμα να μπούμε μέσα στο
σπίτι. Αλλά εγώ νομίζω ότι υπάρχουν καλές προοπτικές στην Ευρώπη γι’ αυτό και μπορεί να γίνει
κάτι.
Το θέμα trafficking να σας πω, αυτό το έχω καημό. Μιλάμε για το trafficking γενικά. Αυτό το
κλασσικό trafficking έχει πάρει μία άλλη μορφή και λυπάμαι πάρα πολύ, το λέω πολύ ειλικρινά.
Αναγκάζουν λόγω επιβίωσης να εξυπηρετούν όλα, και σου το λέει πολύ ξεκάθαρα, λέει, θέλω για
όλες τις εξυπηρετήσεις.
Τώρα κλείνω και απευθύνομαι στις φίλες μου παρ’ όλο που γνωρίζω ότι στο θέμα ισότητας η
Ελληνίδα έχει προχωρήσει πάρα πολύ τα τριάντα χρόνια, γνωρίζω τί είναι αυτό, αλλά πάντα
παραμένει στην έβδομη θέση, στο θέμα ισότητας στον κόσμο. Επίσημα αυτό το λέω. Αλλά η
μετανάστρια βλέπει την Ελληνίδα πολύ πάνω, γιατί ξέρει, τουλάχιστον ξέρει τα δικαιώματά της και
τα παλεύει. Γι’ αυτό σας απευθύνω αυτή την ειλικρινή έκκληση, όταν έχετε μία γυναίκα στο σπίτι, να
σκέπτεστε πως κι αυτή έχει οικογένεια, έχει αντοχές, έχει παιδιά, τουλάχιστον να έχει κουράγιο να
αγκαλιάσει το παιδί της όταν πάει σπίτι. Καλά οι φίλοι μας εδώ που την εκτιμώ την Coco-mat, την
ξέρω πολλά χρόνια και πρέπει να είναι πολύ ωραίο το στρώμα, αλλά όταν έχεις τόσα προβλήματα
ούτε στο Coco-mat δεν σε παίρνει ο ύπνος!
Γιατί όταν κάναμε μία συνεργασία με το Τμήμα
Ψυχολογίας του Παντείου, με το ∆ίκτυο και ρωτούσαμε μία κυρία, η κυρία Μίκα Φατούρου λέει, τί
ονειρεύεσαι; Αφού δεν έχω ένσημα.
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστούμε την κυρία Μάλλιου. ∆ύσκολο να διακόπτω, ειδικά όταν το
στοιχείο το βιωματικό είναι τόσο έντονο.
Να τελειώσουμε με την κυρία Hawa Sanko από την
Αφρικανική Ένωση Γυναικών που θα μας μιλήσει για την εμπειρία από την προσαρμογή των
μεταναστριών στην αγορά εργασίας.
[Κασέτα 4 Πλευρά Α]
Hawa Sanko: Ονομάζομαι Hawa Sanko, εκπροσωπώ την Ένωση Αφρικανών Γυναικών. Είναι τιμή
μου που με προσκάλεσαν να μιλήσω στη σημερινή Ημερίδα που διοργανώνει το ΕΚΚΑ. Πριν
ξεκινήσω θα ήθελα να πω λίγα λόγια για το πώς οργανώθηκε η Ένωση Αφρικανών Γυναικών. Στις
27 Φεβρουαρίου 2005 η Ένωση Αφρικανών Γυναικών είχε την πρώτη της συνάντηση όπου πήραν
μέρος γυναίκες από διάφορες χώρες της Αφρικής όπως Σιέρα Λεόνε, Νιγηρία, Τανζανία, Κένυα και
Γκάνα.
Μεγάλη επιτυχία της Ένωσης είναι το ότι έχει καταφέρει, να φέρει σε επαφή και να
κινητοποιήσει γυναίκες από τόσες διαφορετικές χώρες της Αφρικής, πολλές από τις οποίες
βρίσκονται σε σύγκρουση μεταξύ τους στην Αφρικανική ήπειρο.
Γι’ αυτόν το λόγο η σημασία της οργάνωσης αυτής ξεπερνά τα σύνορα και τα δεδομένα του
Ελληνικού κράτους, καθώς δημιουργεί ένα διεθνή χώρο μέσα στον οποίο συνυπάρχουν και δρουν
μαζί γυναίκες από διαφορετικές κουλτούρες, χώρες και γλώσσες.
Τώρα έχουμε γυναίκες από
περισσότερες από δέκα Αφρικανικές χώρες. Ξέρουμε ότι είναι πολύ δύσκολο ν’ αφήσει κανείς την
72
πατρίδα του, αλλά οι συνθήκες, παραδείγματος χάρη, θύματα των πολέμων, των δικτατοριών και
της φτώχειας μας αναγκάζουν να φύγουμε ψάχνοντας καλύτερη ζωή. Όταν παίρνουμε το δρόμο
της προσφυγιάς προς την Ελλάδα γινόμαστε όμηροι της αντιμεταναστευτικής πολιτικής της Ελλάδας
και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην Ελλάδα δεν υπήρχε μεταναστευτική πολιτική σωστά
σχεδιασμένη εξ αρχής, με αποτέλεσμα πολλοί και πολλές από εμάς να έχουμε γίνει αόρατοι και
αόρατες. ∆εν υπάρχει κανένας να μας προστατεύσει.
Όταν μας παίρνει μια ζωή ν’ αποκτήσουμε άδεια παραμονής, αυτό αφήνει εμάς τις γυναίκες
μετανάστριες τον περισσότερο καιρό να είμαστε παράνομες και να αναγκαζόμαστε να στραφούμε
στη μαύρη εργασία.
Παράνομοι και παράνομες ή παράτυποι και παράτυπες, μετανάστες και
μετανάστριες, είμαστε πάντως άνθρωποι και έχουμε τις ανάγκες μας. Ανάγκες που συχνά μας
κάνουν να μη μπορούμε να διεκδικήσουμε τα δικαιώματά μας και να μπαίνουμε μέσα στην αδικία
της εκμετάλλευσης.
Το κράτος θέλει τα ένσημα και το παράβολο και δεν μπορεί να περιμένει. Θα είσαι πολύ τυχερός αν
μετά από όλα αυτά που ζητάνε για την άδεια παραμονής, την έχεις στα χέρια σου χωρίς να είναι ήδη
ληγμένη. Στις δουλειές μας συνήθως δεν ασφαλιζόμαστε από τους εργοδότες ή εργοδότριες και
έτσι υποχρεωνόμαστε ν’ αγοράζουμε τα ένσημά μας, προκειμένου να μπορούμε ν’ αποδείξουμε ότι
εργαζόμαστε. Άρα πληρώνουμε διπλά. Μία φορά με την εργασία μας, οι εργοδότες που δεν μας
αναγνωρίζουν και δεύτερη φορά στο κράτος που απαιτεί από μας την άδεια παραμονής.
Όταν ο εργοδότης δεν μας χρειάζεται πλέον, δεν δικαιούμαστε αποζημίωση απόλυσης, επίδομα
ανεργίας και άλλα κοινωνικά επιδόματα. Η πλειοψηφία των μεταναστριών ασχολείται με τον οικιακό
τομέα και ειδικότερα ως εσωτερικές βοηθοί, τις υποχρεώνουν σε κοινωνική απομόνωση και συχνά
λόγω του ότι είναι ευάλωτες, τις εκμεταλλεύονται ακόμη και με την απειλή της απέλασης, αλλά αυτές
οι γυναίκες δεν εργάζονται τυχαία στον οικιακό τομέα.
Τις χρειάζονται οι οικογένειες και τις
χρειάζεται και το κράτος, καθώς γνωρίζουμε όλοι τις κοινωνικές υπηρεσίες αλλά και τις ανάγκες για
τη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων.
Πώς όμως μπορεί να ενισχυθεί η θέση των μεταναστριών που εργάζονται σε τόσο σκληρές
συνθήκες; Μια σειρά από εμπόδια έρχονται να δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο την κατάστασή
μας. Παραδείγματος χάρη, είναι σημαντική για τη συμμετοχή μας η δυνατότητα εκμάθησης της
Ελληνικής γλώσσας, αλλά τα μαθήματα θα πρέπει να προγραμματίζονται έτσι ώστε οι μετανάστριες
να μπορούν να τα παρακολουθούν χωρίς να είναι αναγκασμένες ν’ αφήνουν τη δουλειά τους.
Θέλω όμως εδώ να τονίσω το εξής, η εμπειρία μας μέσα από την Οργάνωσή μας καθώς και η
επαφή μας με τα μέλη μας αλλά και άλλες γυναίκες από την Αφρική μας έχουν διδάξει δύο
πράγματα.
Κάθε πολιτική για τις γυναίκες μετανάστριες και ένταξή τους στην αγορά εργασίας
πρέπει να λάβει υπ’ όψιν της τις ανάγκες που αυτές οι γυναίκες έχουν για εκπαίδευση.
Η
εκπαίδευση θεωρούμε ότι είναι η λέξη-κλειδί για την κοινωνική ένταξη των γυναικών μεταναστριών.
73
Για εμάς αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία καθώς προερχόμαστε από χώρες που περνούν
τρομερές δυσκολίες με πολέμους, φτώχεια και έλλειψη κρατικής οργάνωσης.
Οι γυναίκες που
έρχονται στην Ευρώπη, συχνά πέφτουν θύματα του trafficking. Γι’ αυτές τις γυναίκες η έξοδος από
την εκμετάλλευση και η εύρεση μιας εργασίας που θα τους επιτρέψει να διεκδικήσουν πάλι τη ζωή
τους με αξιοπρέπεια είναι μονόδρομος. Αλλά υπάρχουν και οι γυναίκες που μπαίνουν και βγαίνουν
από την αγορά εργασίας για τις οποίες οι ανάγκες είναι διαφορετικές. Χρειάζονται επανεκπαίδευση,
νέα προσόντα που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να γλιτώσουν από την ανεργία, αλλά και από τη
μαύρη εργασία που τις παγιδεύει πολλαπλά, γιατί οι γυναίκες μετανάστριες θέλουν να εξασφαλίζουν
τα προς το ζην, αλλά μαζί και τις άδειες παραμονής. Συχνά όμως η εργασία τους ως οικιακοί
βοηθοί δεν τους το επιτρέπει.
Να γυρίσουμε πάλι στο ρόλο της εκπαίδευσης αλλά και των κοινωνικών υπηρεσιών. Η παρουσία
των γυναικών στην αγορά εργασίας πρέπει να ενισχυθεί.
Για τις μετανάστριες αυτό σημαίνει
πρόσβαση σε μαθήματα γλώσσας, βρεφονηπιακούς σταθμούς, ώστε να έχουν κάπου να αφήσουν
τα παιδιά τους όσο εργάζονται. Πραγματική προστασία όχι μόνο στα λόγια από την εκμετάλλευση
και την μαύρη εργασία.
Αυτά όμως απαιτούν συνεργασία μεταξύ όλων των φορέων που
ασχολούνται με αυτά τα ζητήματα, αλλά και ενίσχυση των συλλογικοτήτων και οργανώσεων των
μεταναστριών.
Πρέπει να ακουστεί η φωνή μας, να γίνουν κατανοητές οι ανάγκες των
μεταναστριών που προσπαθούν με κάθε τρόπο να εργαστούν νόμιμα και να μην ταλαιπωρούνται
αιωνίως με το άγχος των χαρτιών.
Ελπίζουμε και εμείς ως Ένωση Αφρικανών Γυναικών, να συμβάλουμε θετικά σε αυτή την
προσπάθεια που στόχο έχει τη διευκόλυνση της ζωής των μεταναστριών. Σας ευχαριστώ πάρα
πολύ.
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστούμε κι εμείς κυρία Sanko. Ο κύριος Αλτάνης.
Παναγιώτης Αλτάνης: Απλώς θέλω να σας πω ότι είμαστε πολύ χαρούμενοι εδώ στο Κέντρο
Κοινωνικής Αλληλεγγύης που δώσαμε αυτή την ευκαιρία, και σε όσους μίλησαν και σε όσους
άκουσαν. Χαιρόμαστε ιδιαίτερα γιατί καθημερινά έχουμε επιλέξει και είμαστε στην πρώτη γραμμή
βοηθώντας γυναίκες είτε θύματα trafficking είτε μετανάστες που είναι σε κρίση και τα παιδιά τους.
Έχουμε πολλά αδιέξοδα στο να μπορέσουμε να δώσουμε τις λύσεις που θέλουμε, έχουμε μεγάλα
ελλείμματα, είναι γνωστές οι ελλείψεις και οι αδυναμίες συνολικά της κρατικής μηχανής, όμως από
την άλλη έχουμε μία κοινωνία πολύ φιλόξενη, μία κοινωνία πολύ ανθρώπινη και όσοι έχουμε
επισκεφθεί τα ξένα κράτη και έχουμε δει τις πολιτικές που εφαρμόζονται και τις συμπεριφορές,
χωρίς να είμαστε καν μετανάστες, έχουμε αισθανθεί αρκετά ξένοι και μάλλον έχουν και άγνοια του τί
σημαίνει φιλοξενία. Ελπίζω όμως ότι μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι και σ’ αυτό προσπαθούμε και
όχι μόνο στα λόγια αλλά και στην πράξη, και αυτή είναι μία πράξη από εμάς.
74
Έχουμε λοιπόν τη χαρά να έχουμε μαζί μας την Υφυπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων
με αρμοδιότητες στον τομέα της μετανάστευσης. ∆εν είναι μόνο ότι έχει πολύ σημαντικές θέσεις και
μεγάλη εμπειρία όλα αυτά τα χρόνια με δράσεις στον τομέα αυτόν και πρωτοβουλίες πολλές, είναι
ότι και η ίδια αποτελεί για μας μια έμπνευση σ’ αυτή την προσπάθεια και την ευχαριστούμε πολύ
που παρ’ όλη την κόπωση του διϋπουργικού που είχε και τη δουλειά που έχει τώρα, έμεινε μαζί μας
και θα μοιραστεί μερικές σκέψεις της.
Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων: Ευχαριστώ πάρα πολύ κι εσάς και τους
συνεργάτες σας στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Είμαι εδώ, δυστυχώς επειδή υπήρχε
ένα διϋπουργικό και τώρα υποστηρίζουμε ένα καινούργιο νομοσχέδιο, από την ομιλία τη δική σας,
κυρία Λιανού, σας έχω ξανακούσει να μιλάτε, και οι περισσότεροι από εδώ είναι φίλοι μου και
συνεργάτες μου και φίλες μου, όπως λέει η ∆ήμητρα, μ’ αρέσει που χρησιμοποιεί συνέχεια αυτόν
τον όρο, η Λορέτα, η Hawa, ο κύριος Κανάκης, η κυρία Θάνου, άνθρωποι που χθες ήμασταν ακόμα
μαζί. Θα μείνω λίγο σ’ αυτό που είπατε, κύριε Αντύπα, σας γνωρίζω τώρα αλλά ξέρω πάρα πολύ
καλά τη δουλειά σας και είχα ένα χαρτί, έτσι κάνω πάντα, κάνω ένα χαρτί και μετά επειδή δεν έχω τη
νοοτροπία του «ίσα βάρκα, ίσα νερά», μ’ αρέσει να λέω τα πράγματα με τ’ όνομά τους, τ’ αφήνω τα
χαρτιά και μιλάω από καρδιάς.
Θέλω να σας πω, επειδή αναφέρατε αυτόν τον πανέξυπνο κύριο στις Λιβανάτες, ότι η εμπειρία μου
όλα αυτά τα χρόνια, και θέλω να παραμείνω μ’ αυτή την εμπειρία και να διατηρήσω αυτή την
ευαισθησία, δεν είμαι σε ηλικία που μπορώ ν’ αλλάξω πρόσημο στο κεφάλι μου και στη ψυχή μου
για τους μετανάστες και τις ευάλωτες ομάδες, είμαι πάρα πολύ μεγάλη για ν’ αλλάξω, και δε θα
κοιμάμαι καλά ούτε με Coco-mat, εάν το αλλάξω τώρα, κυρία Θάνου. Σ’ αυτό μπορώ να σας πω ότι
δεσμεύομαι, δεν ξέρω αν θα είμαι από την καρέκλα με κάποιον τίτλο, αλλά ότι θα είμαι μαζί σας,
ήμουνα και θα είμαι πάντα και το ξέρετε.
Θέλω να σας πω λοιπόν, κύριε Αντύπα Τζανέτο ότι η πείρα μου έχει δείξει τα τελευταία χρόνια ότι
αυτοί οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν και πιπιλίζουν την καραμέλα της λαθρομετανάστευσης και
λένε, όχι στη λαθρομετανάστευση, είναι συνήθως αυτοί οι άνθρωποι που εννοούν, ναι στην
παράνομη μετανάστευση, ναι στη μαύρη εργασία. ∆εν είναι υπερβολή, το έχουμε ζήσει, το έχουμε
βιώσει, το έχουμε καταγγείλει πάρα πολλές φορές και μέσα από τη *** και μέσα από άλλα Σωματεία,
το ξέρουν πάρα πολύ καλά οι «Γιατροί του κόσμου», το ξέρουν πάρα πολύ καλά οι «Γιατροί χωρίς
σύνορα» και σ’ αυτό πρέπει να προσθέσουμε δυστυχώς την άλλη στάμπα που κινδυνεύουμε,
∆ήμητρα, να έχουμε κι εμείς ως Ελληνίδες και ως Έλληνες, του γραφικού τύπου που ασχολείται με
τις ΜΚΟ και το περίεργο μάτι ότι εσείς κάτι κάνετε και κάτι πάτε να φάτε.
∆υστυχώς πια ο
κοινωνικός αυτοματισμός έχει δημιουργήσει και έναν εγγενή εχθρό στις προσπάθειες των
ανθρώπων που θέλουν να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα των ομάδων με τις ιδιαίτερες δεξιότητες,
είτε με το ιδιαίτερο χρώμα, είτε με τις ιδιαίτερες σεξουαλικές προτιμήσεις, είτε με το ιδιαίτερο φύλο,
όμως πρέπει να σας πω, φίλες και φίλοι, ότι στη σημερινή τεράστια κρίση την οποίαν βιώνουμε,
75
τελικά θα καταλήξουμε να είμαστε διάφορες μειονότητες οι οποίες μιλάμε μεταξύ μας. Εκεί θα μας
οδηγήσει ο κοινωνικός αυτοματισμός. Οι γυναίκες και οι άνδρες, τα άνεργα παιδιά, οι γυναίκες άνω
των 50 που τις πετάνε στη γωνία, οι άνδρες συνταξιούχοι, οι οποίοι δεν μπορούν να έχουν ενεργό
κομμάτι και παρουσία μέσα στην κοινωνία.
Οι γυναίκες και οι άνδρες, οι μετανάστες και
μετανάστριες που έχουν εκπέσει τα δικαιώματά τους για λίγα ένσημα, ενώ είναι το κράτος πάρα
πολύ εύκολο και με πολλή βουλιμία παίρνει τα παράβολα, τα οποία δεν ξέρουμε πώς τοκίζονται και
δεν ξέρουμε τί γίνεται μέχρι ν’ ανανεωθεί η εργασία. Είναι δεκάδες πράγματα τα οποία όχι μόνο
γνωρίζω πάρα πολύ καλά, για τα οποία παλεύω και αγωνίζομαι και μέσα από το συντονισμό –γιατί
πρέπει να διευκρινίσω, έχω το συντονισμό της μεταναστευτικής πολιτικής, τρέχα-γύρευε– μέσα από
πέντε διαφορετικά Υπουργεία προσπαθούμε, όταν στην ατζέντα το μεταναστευτικό είναι εκεί που
είναι και έχει μηδέν ψήφους, μηδέν, να τρέξω εγώ να παρακαλέσω, να τους ξεκουνήσω, να
δουλέψουμε όλοι μαζί.
∆εν είναι όμως τα πράγματα όλα αρνητικά.
Υπάρχει ελπίδα και θα προσπαθήσουμε για δύο
λόγους. Πρώτα-πρώτα για την εθνική μας ασφάλεια. Αν δεν έχουμε τους μετανάστες ενταγμένους
δεν θα είμαστε ασφαλείς.
Τελειώσανε τα ψέματα.
∆εν μπορούμε να λέμε ψέματα, έξω οι
μετανάστες, ούτε να επωάζουμε το αυγό του φιδιού, ούτε ν’ αφήνουμε σε κανέναν, μα κανέναν, την
προστασία και ειδικά σε υπόπτους και σε ομάδες ύποπτες, την προστασία της πατρίδας μας και
των κατοίκων, ιδιαίτερα της Αθήνας.
Είμαστε λοιπόν υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης, για να
προστατεύσουμε όλους τους ανθρώπους που ζουν εδώ και εργάζονται. ∆εν υπάρχουν λαθραίοι
άνθρωποι για εμάς, σαφώς πρέπει να τακτοποιήσουμε τα του οίκου μας. ∆εν ξέρω, ποιος μίλησε
προηγουμένως, εσείς μιλήσατε, και είπατε τη σημασία του να είμαστε ενδιάμεσοι όσοι μπορούμε για
την εργασιακή ένταξη. Την εργασιακή ένταξη και την κοινωνική ένταξη, θα πρόσθετα εγώ. Οι
λύσεις. Συζητάμε με τους «Γιατρούς του κόσμου» την ιδέα να στεγάσουμε –το λέω αυτό γιατί ξέρω
πόσο σας αφορά– να στεγάσουμε σε πρώτη φάση τους αστέγους. ∆εν μπορεί να είναι μέσα στην
Αθήνα και να είναι έρμαια του trafficking. Ήδη ο ***, ήδη η Ένωση Αφρικανών Γυναικών, ήδη οι
δικές σας Ενώσεις μας λένε, προστατέψτε τους ίδιους τους μετανάστες, διότι οι μετανάστες έχουν
κάνει τη ζωή τους εδώ. Οι μετανάστες δεν ήρθαν εδώ για διακοπές, επειδή τους αρέσουν τα νησιά
μας. Οι μετανάστες ήρθαν γιατί όλη η Ευρώπη, εμείς με λιγότερη ευθύνη, συμφωνώ κύριε Αλτάνη,
που λέτε ως Έλληνες, αλλά ειδικά η βόρεια Ευρώπη και η νεοφιλελεύθερη πολιτική δημιούργησαν
τα μεταναστευτικά κύματα είτε από πολέμους, που σφυρίζαμε κλέφτικα όταν γινόντουσαν και δίναμε
υποστήριξη σε πολέμους που βομβαρδίζανε διάφορα μέρη, είτε από κλιματικές αλλαγές, είτε από
εκποίηση και πλήρη εκμετάλλευση των χωρών της Hawa.
Εμείς πήγαμε και τους πήραμε τις
πρώτες ύλες, γι’ αυτό αυτοί οι άνθρωποι φύγανε από τα σπίτια τους.
Η επαγγελματική θέση λοιπόν των μεταναστών και ιδιαίτερα των μεταναστριών στην Ελλάδα, γιατί
αυτό είναι το θέμα, τα δικαιώματά τους στο πεδίο της απασχόλησης, τα προβλήματα που
αντιμετωπίζουν, οι διακρίσεις, είναι για εμένα ο πρωταρχικός στόχος. Ένα καλό έχω, μπροστά στα
76
τόσα κακά που είπα, σήμερα το απόγευμα υποστηρίζουμε το σχέδιο νόμου για να εντάξουμε την
Οδηγία περί ισότητας και ίσης μεταχείρισης. Έχω βάλει εισηγήσεις επιπλέον, και θα ήθελα να σας
πω για ορισμένα πράγματα, για τα οποία θα δεσμευτώ κιόλας, τα οποία είναι τα εξής: Η πρόσβαση
στην απασχόληση και την επαγγελματική ανέλιξη και την εκπαίδευση, το θίξατε όλοι, άμεση και
έμμεση διάκριση, να καταργηθεί κάθε διάκριση λόγω φύλου και λόγω ιθαγένειας –είμαστε πολίτες
αυτού του τόπου, δε θα το θυμόμαστε μόνο όταν έχουμε Ολυμπιακούς Αγώνες. Η αρχή της ίσης
μεταχείρισης, η απαγόρευση των διακρίσεων, η πρόσβαση στην απασχόληση, συνθήκες και όρια
απασχόλησης για την εργαζόμενη, και πιστέψτε με, και στον ΟΑΕ∆ έχουμε μια άριστη συνεργασία
με τους ανθρώπους εκεί, και με τον κύριο Κικίλια και με τους ανθρώπους, δεν θα το αφήσουμε αυτό.
Βεβαίως, αφού υπάρχουν εργοδότριες, θα απαιτήσουμε την πρόσβαση στο χώρο δουλειάς. Η
οικιακή βοηθός εργάζεται, είναι χώρος δουλειάς και υποχρεωτικά θέλουμε πρόσβαση εκεί και
υπάρχει η πολιτική βούληση. Η πρόσβαση λοιπόν στην απασχόληση, η ισότητα των αμοιβών, η
απαγόρευση εκδικητικών ενεργειών κατά εργαζομένων που προβαίνουν σε καταγγελίες –μην πούμε
ονόματα, τους ξέρουμε όλους, δεν μπορούν να βγουν στο δρόμο, τους ανθρώπους– και η
πληροφόρηση και η παροχή στοιχείων.
Από την πείρα μου ένα μεγάλο κομμάτι είναι αυτό, η
πληροφόρηση και η παροχή στοιχείων. Η μετανάστρια, κακά τα ψέματα, ακόμα και αν εργάζεται,
ακόμα και αν πληρώνει ένσημα, ακόμα και αν έχει παντρευτεί Έλληνα, νοιώθει και θέλω εγώ να
δεσμευτώ, ∆ήμητρα, ότι δεν θα λες «οι φίλες μου, οι μετανάστριες», θα λες «οι φίλες μου οι
Ελληνίδες» ή «οι συμπολίτες μου» ή «οι συμπολίτισσές μου». Αυτό έχει σημασία. Λείπει ένα
∆ίκτυο και αυτό είναι μέσα σε ένα πρόγραμμα το οποίο σχεδιάζω και ελπίζω να βρούμε τη
χρηματοδότηση, γιατί μπορούμε από την Ευρώπη να βρούμε κάποια χρήματα, να υπάρχει μία
ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας.
∆εν μπορεί η μετανάστρια ή ο μετανάστης, αλλά κυρίως η
μετανάστρια που γυρίζει ψόφια από τη δουλειά της, που παίρνει έναν μισθό πολλές φορές όπως
αυτόν που περιέγραψε ο Τζανέτος, να πληρώνει ένα δικηγόρο να δει τί γίνονται τα χαρτιά της. ∆εν
είναι δυνατόν. ∆εν του το χρωστάμε, δεν κάνουμε φιλανθρωπία, είναι αναφαίρετο δικαίωμα του
εργαζόμενου.
Η έννομη προστασία. Το θύμα της διάκρισης μπορούσε μέχρι τώρα ακόμα και να μπορούσε και να
ήθελε να έχει πρόσβαση στην προστασία, είναι τόσο πολύ αυτό που λέμε short notice, δηλαδή τόσο
μικρός ο χρόνος για να αποταθεί να βρει δικηγόρους, που χάνει την προθεσμία.
Σ’ αυτό ο
«Συνήγορος του Πολίτη», θέλω να το ξέρετε, επειδή δουλεύω μαζί τους, έχει κάνει πάρα πολύ καλή
δουλειά, να απευθύνεστε στο «Συνήγορο του Πολίτη».
Μετά, έθιξες ένα θέμα, τα μέτρα για την εναρμόνιση της οικογενειακής ζωής.
Συνήθως οι
μετανάστριες έχουν δύο σπίτια να δουλεύουν. Αυτό από το οποίο πληρώνονται και μετά το σπίτι
τους, το βράδυ.
Είμαστε σε επαφή με το ΣΕΠΕ, θα ενισχύσουμε την Επιθεώρηση Εργασίας.
Υπάρχει η πολιτική βούληση.
Να μη σας φάω το χρόνο, ξέρω ότι είστε κουρασμένοι.
Θα
ενισχύσουμε τις υποστηρικτικές δομές για τις ανάγκες των εργαζομένων, αυτό είναι μία δέσμευση,
77
και θα συνεργαστούμε πάρα πολύ με τα ΜΚΟ γιατί πιστεύουμε, έχουμε ανάγκη τη βοήθειά τους,
ειδικά στην οικονομική κρίση την οποίαν περνάμε.
Έχω μείνει στην Αφρική αρκετό καιρό και συνηθίζω να το λέω, ότι μπορεί να είναι και μία πρόκληση
αυτή η κρίση, να αναζητήσουμε τις εσωτερικές μας κορφές, αυτές τις κορφές που έχουν σχέση μ’
αυτό που λέμε ηθικές προτεραιότητες. Ο επαναπατρισμός από τη Σιέρα Λεόνε στη Λιβερία είχε υπ’
αριθμόν ένα ομάδα ανθρώπων που βοηθούσαν, τους φτωχότερους. Οι φτωχοί βοηθούσαν τους
φτωχούς.
Γι’ αυτό λοιπόν δεν είναι η οικονομική κρίση, που υπάρχει και είναι υπαρκτή,
ανασταλτική, όπως θέλουν να μας πουν πολλοί, της ένταξης των μεταναστών και των αδυνάτων
ομάδων. Ίσα-ίσα είναι βοηθητική. Είμαστε στην ίδια μοίρα και θ’ αναζητήσουμε αυτό που έλεγε ο
Καβάφης, ο ποιητής μας, την ασκητική μας πλευρά, για να λύσουμε μαζί το πρόβλημα, και θα
αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα μέσα από τις δυσκολίες. Γι’ αυτό δεσμεύομαι. Να είστε καλά.
Καλό μεσημέρι.
Γιώργος Κανδάνος: Νομίζω ότι μπορούμε να έχουμε ένα πεντάλεπτο ερωτήσεων, τοποθετήσεων,
έγινε στις προηγούμενες Συνεδρίες, να κλείσουμε με αυτό και μετά μας περιμένει το ελαφρύ γεύμα.
Λοιπόν, ερωτήματα. Παρακαλώ. Το όνομά σας.
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης από το περιοδικό «Κοινωνική Άμυνα».
Είναι διεθνώς γνωστόν ότι οι Έλληνες ήταν πρώτοι πάντοτε στη φιλοξενία και ως εκ τούτου έχουμε
και Θεό της φιλοξενίας, το Ξένιο Ζεύς, επομένως δε θα μπορούσε κανείς ποτέ, θα ήταν πολύ
αχρείος να μας κατηγορήσει για δήθεν ρατσιστάς, ότι δήθεν στερούμεθα φιλανθρωπίας κ.λπ. Πλην
όμως για λόγους ασφαλείας κοινωνικούς είναι γνωστό βάσει στατιστικής ότι ένας λαός μπορεί να
δεχθεί κάποιους μετανάστες μέχρι ενός ορισμένου σημείου, που υπάρχει ένα όριο ασφαλείας, που
είναι γνωστό κι αυτό, είναι 5 με 10% του πληθυσμού. ∆εν μπορείς να δέχεσαι περισσότερο απ’
αυτό το όριο το οποίο μπορείς να φιλοξενήσεις, να βοηθήσεις, να κάνεις, να δείξεις. Έχουμε στην
Ελλάδα 1.000.000 ανέργους.
Γιώργος Κανδάνος: Συγνώμη, να σας διακόψω, ερώτημα υπάρχει;
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: ∆εν είναι δυνατόν να δίνουμε δουλειά σε 3.000.000 ξένους και οι
Ελληνίδες και οι Έλληνες να μένουν άνεργοι και να οδηγούνται στα ναρκωτικά...
Γιώργος Κανδάνος: Με ακούτε, κύριε;
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Σας ακούω, αλλά να ολοκληρώσω.
Γιώργος Κανδάνος: Το ερώτημά σας.
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Θέλετε να με διακόψετε για λόγους σκοπιμότητας, ευχαρίστως.
Γιώργος Κανδάνος: Όχι, κανένα τέτοιο πρόβλημα δεν υπάρχει. Απλώς υπάρχουν πάρα πολλοί.
Σας παρακαλώ, σεβαστείτε λίγο το χρόνο.
78
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Εσείς δε σέβεστε αυτά που έχουν σχέση με τον Ελληνισμό, με την
πατρίδα μας κ.λπ.;
Γιώργος Κανδάνος: Κοιτάξτε, υπάρχει συγκεκριμένο ερώτημα, κύριε, ν’ απευθύνετε στο panel;
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Ναι. Το ερώτημα είναι γνωστό.
Γιώργος Κανδάνος: Πείτε το.
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Γιατί δεχόμεθα εκατό φορές περισσότερους μετανάστες απ’ αυτούς
που μπορούμε να φιλοξενήσουμε;
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστώ πολύ.
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Μήπως σ’ αυτό υπάρχει δόλος; Μήπως είναι εποικισταί;
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστούμε.
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Μήπως υπάρχει δόλος και μετά από λίγα χρόνια θα είμαστε ξένοι
στον τόπο μας;
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστώ.
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Επαναλαμβάνω ότι έχουμε και Θεό φιλοξενίας και είναι γνωστό
διεθνώς αυτό ότι είμαστε ο πιο φιλόξενος λαός του κόσμου. Γιατί σε λίγα χρόνια...
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστούμε πολύ. Ευχαριστούμε πολύ. Άλλη ερώτηση υπάρχει;
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: ...θα διεκδικούμε τα δικαιώματα των μειονοτήτων και δεν θα μας τα
δίνουν.
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστούμε πολύ κύριε.
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: Και μην ξεχνάτε ότι και στον Αλβανικό πόλεμο...
Γιώργος Κανδάνος: Υπάρχει άλλο ερώτημα;
Αλέξανδρος Τριπολιτσιώτης: ...οι περισσότεροι ήταν οι Αλβανοί από τους Ιταλούς.
Γιώργος Κανδάνος: Μισό λεπτό, περιμένετε να πάρετε το μικρόφωνο. Όχι διάλογος. Ερώτημα
αν έχετε. Να κάνω εγώ ένα ερώτημα. Ερωτήματα αν έχετε από το panel. Εγώ θα θέσω ένα
ερώτημα.
Φίλιππος Ολυμπίτης: Ερώτημα είναι.
Γιώργος Κανδάνος: Πείτε.
Φίλιππος Ολυμπίτης: Λέγομαι Ολυμπίτης Φίλιππος και είμαι φαρμακοποιός, εθελοντής στους
«Γιατρούς του κόσμου».
Θέλω να πω ότι για κάποιες περιπτώσεις, παραδείγματος χάρη, μία
γυναίκα η οποία έπρεπε να γεννήσει σε ένα από τα νησιά μας, μόλις αφίχθη, έγκυος, έπρεπε να
79
γεννήσει. Λοιπόν, ο μεν χειρουργός δεχόταν, το δε προσωπικό του νοσοκομείου δεν δεχόταν και
αναγκαστήκαμε και μπήκαμε εθελοντές μέσα για να την ξεγεννήσουμε.
Τη φιλοξενήσαμε στη
συνέχεια στους ξενώνες μας κ.λπ. Επίσης το Υπουργείο δέχθηκε και έστειλε με ελικόπτερο Retrovir
σιρόπι για να μπορέσει να επιζήσει το παιδί. Να πω ακόμα πως στην Κω –εγώ πάντα, 12 χρόνια,
είμαι πάντα στις πρώτες μέρες των αφίξεων των λαθρομεταναστών στα λιμάνια– στην Κω δε
δέχεται ο γυναικολόγος να εξετάσει μια έγκυο γυναίκα και όταν τον χαστούκισα και έγινε ιστορία,
προσεφέρθη ένας ιδιωτικός γιατρός και την εξέτασε.
Και να πω τελευταία, πέρα από το γεγονός ότι όλα αυτά τα κορίτσια που βλέπουμε στην Ευριπίδου
και στη Σοφοκλέους, όταν μετά τον Ιούνιο του 2007 καταργήθηκε η ροζ κάρτα και τους κρατάνε
μόνο δύο ημέρες και μετά τους δίνουν ένα λευκό χαρτί που λέει ότι εντός 30 ημερών να
εγκαταλείψουν τη χώρα και από κάτω αναγράφει «απαγορεύεται η προσέλευση και παραμονή
στους νομούς Θεσπρωτίας και Αχαΐας», δηλαδή θα φύγουν από την Ελλάδα, τους διατάζει, και θα
φύγουν από την Τρίπολη; Για να καταλάβω ποιος εγκέφαλος του Υπουργείου ∆ημόσιας Τάξης
έκανε αυτό το πράγμα.
Τέλος να πω ότι είμαι υπερήφανος που η μικρή μου κόρη υιοθέτησε από το «Χαμόγελο του
Παιδιού» ένα παιδί από την...
Γιώργος Κανδάνος: Α, από κράτος. Ευχαριστούμε. Παρακαλώ, το όνομά σας.
Αντώνιος Βαρλαγκούτης:
Αντώνιος Βαρλαγκούτης λέγομαι, υπάλληλος Cosmote-OTE.
Οι
αρχαίοι πρόγονοι υμών και ημών όλων λέγανε «το πρέπον, το δέον, το μέτρον και το επίκαιρον»,
άρα μέσα σ’ αυτά ζητείται και η ισορροπία των πραγμάτων. Είναι πολύπλοκο το φαινόμενο, με
ανθρωπισμό θα το εξετάσει το κράτος και όλοι οι φορείς. Το πρέπον, το δέον, το μέτρον και το
επίκαιρον και η ερώτηση: Αν εγώ αποφασίσω να πάω αύριο στην Ιαπωνία, εάν δεν προσφέρω ένα
έργο και είμαι με ανοιχτή την παλάμη σαν επαίτης, θα με δεχθούν; Αν εμείς δεχόμαστε, και καλά
κάνουμε να δεχόμαστε όσους μπορούμε και οι άλλοι από εκεί, από την Άπω Ανατολή κ.λπ., όχι να
δηλώνω ένα θρήσκευμα και να βγάζει ο άλλος τη χατζάρα και να μου παίρνει το κεφάλι. Άρα
ισότητα. Και εμείς εδώ ισότητα, και η Άπω Ανατολή, και η Μέση Ανατολή, και η Βόρεια Ανατολή, και
ο Βορράς και ο Νότος, ισότητα. Ευχαριστώ.
Γιώργος Κανδάνος: Ευχαριστούμε κι εμείς. Κύριε Αλτάνη.
Παναγιώτης Αλτάνης: Επειδή τα ερωτήματά σας δεν απευθύνθηκαν στους ομιλητές, θα πρέπει
να κλείσω εγώ. Κατ’ αρχήν νομίζω ότι αρκετά απαντήθηκαν από την ίδια την Υφυπουργό που
αναφέρθηκε για ποιο λόγο έρχονται αυτοί οι άνθρωποι εδώ και πόσο έχουμε κι εμείς συμμετοχή σ’
αυτή την ευθύνη. Είναι πάρα πολύ βασικό αυτό το πράγμα. Όπως ξέρουμε, γιατί φύγανε οι δικοί
μας άνθρωποι και μετανάστευσαν, και τί τράβηξαν εκεί που πήγανε, όπως επίσης να σας πω ότι
χαίρομαι πάρα πολύ που βάλατε και άλλα θέματα που πιθανά πρέπει να εξαντληθούν, αλλά μία
Ημερίδα δεν μπορεί να τα εξαντλήσει όλα.
Πιθανόν να χρειάζεται να συζητήσουμε και ποιος
80
εκμεταλλεύεται, και ποιος ωφελείται, και ποιος έχει ανάγκη, και ποιος επιτρέπει, και ποιος δεν
επιτρέπει. Αυτός δεν ήταν ο στόχος όμως της Ημερίδας. ∆εν μπορούμε σε μία Ημερίδα να κάνουμε
τα πάντα και δεν μπορούμε να υπερβούμε και τις αρμοδιότητές μας, γιατί εκτελούμε ένα πρόγραμμα
που πρέπει να έχει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο, ειδάλλως δε θα έχουμε κανένα αποτέλεσμα.
Θέλω να πω ότι εμείς σαν Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης είμαστε χαρούμενοι που μετά τις
15:00, ηρωικά, έχουμε τόσους ανθρώπους κοντά μας, να μοιράζονται την αγωνία, τον
προβληματισμό. Είμαστε χαρούμενοι που έχουμε ανθρώπους από την πολιτική ηγεσία, πολίτες της
κοινωνίας που ανέλαβαν αξιώματα και μπορούν να εμπνεύσουν και ν’ αναλάβουν ευθύνες σαν
αυτές που ακούστηκαν. Χαιρόμαστε που είχαμε διακεκριμένους επιστήμονες που μιλήσανε για τις
μελέτες τους και μας δώσανε πληροφορίες πολύ χρήσιμες, που είχαμε τους ανθρώπους της
κοινωνίας των πολιτών, που δραστηριοποιούνται και έχουν να πουν πολλά.
∆υστυχώς δεν
χωρούσαν όλοι και αυτό είναι και ένα ζήτημα συντονισμού και να δούμε και ποιοι μπορούμε σ’ αυτό
το χώρο να συντονιζόμαστε. Έχουμε το ίδιο πρόβλημα, κι εμείς ένα συντονισμό έχουμε, όπως έχει
και η Υφυπουργός, και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει το συντονισμό του εθνικού
δικτύου της πρόνοιας, αλλά όπως καταλαβαίνετε, για να γίνονται συντονισμοί πρέπει να έχουν
οργανωμένα δίκτυα, με πόρους, με δυνατότητα να κάνουν αυτό το συντονισμό.
Από την άλλη μπορείς να κάνεις όμως μία νοικοκυρεμένη δουλειά με τους πόρους που έχεις, όπως
κάθε φτωχή, με περιορισμένα οικονομικά, οικογένεια, που μπορεί να κάνει το βέλτιστο και αυτή είναι
η προσπάθεια να κάνουμε το βέλτιστο. Η συνεργασία-επικοινωνία και η συμμετοχή όλων αυτό το
διασφαλίζει, γι’ αυτό είμαστε χαρούμενοι που είναι ξανά η ∆ήμητρα κοντά μας, γιατί την είχαμε σ’
όλο το πρόγραμμα, που είναι οι συνάδελφοι, οι φίλοι και από τις άλλες Οργανώσεις που
συμμετείχαν σήμερα.
κάνουμε.
Σίγουρα μπορούμε όλοι να βελτιώσουμε πολλά πράγματα σ’ αυτά που
Προϋπόθεση είναι να είμαστε κοντά, να συνεργαζόμαστε, να συμμετέχουμε στις
διαβουλεύσεις, να συμμετέχουμε στις δράσεις και να λέμε την αλήθεια και νομίζω ότι τουλάχιστον
αυτή η Ημερίδα δεν εμπόδισε ν’ ακουστεί η αλήθεια, σε σχέση πάντα με το θέμα.
Χίλια ευχαριστώ σε όλους που συμμετείχατε, χίλια ευχαριστώ στα στελέχη που δουλέψανε με τόσο
μεράκι, χίλια ευχαριστώ σε όσους παρευρεθήκατε. Ελπίζω στο φαγητό να πούμε περισσότερα.
[Τέλος ηχογράφησης]
81

Διοίκηση Λειτουργιών τετράδιο 17 Μελέτη Εργασίας

Νέα - Iaspis PBI

Λογοθέτης Λυκούργος

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΠΑΡΛΑΛΗ ΣΤΑΥΡΟΥ Προσωπικά Στοιχεία:

Κεφάλαιο 5: Ανάλυση πριν και µετά την επέµβαση

Πρόσκληση Συνεδρίου

Επώνυμο Αρβάλης Όνομα Παναγιώτης

εδώ - ΔΠΜΣ Μετάφραση-Μεταφρασεολογία

1 Κόντου - Παπαδημητρίου Άννα

Στον εισαγγελέα ο φάκελος της ΑΝΔΗΓ

εκθεση πεπραγμενων - Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και

Η συμβολή της οικιακής εργασίας στην προνοιακή περιθωριοποίηση

“Αποκαταστατική Δικαιοσύνη σε ποινικές υποθέσεις - 3e-rj

Περιλήψεις 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ε.Κ.Ε.

Σύγχρονη Λογοτεχνία για Nέους KAIΡOΣ ΓΙΑ ΗΡΩΕΣ

Διαδικτυακά εργαλεία και υπηρεσίες στην καθημερινή ζωή

Περιοδική έκδοση για τη Νάξο & τις Μικρές Κυκλάδες

στην κυβέρνηση

null

ξεφυλλιστε το

οικονομικες καταστασεις της 31ης δεκεμβριου 2011