ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΣΥΛΟ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ
ΑΤΤΙΚΗΣ
1. Οι συλλογικότητες, οι οµάδες, και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις1, οι οποίες
συνυπογράφουν την παρούσα έκθεση πραγµατοποίησαν από τις 17 Φεβρουαρίου 2012 µέχρι
τις 7 Απριλίου 2012 µια εκστρατεία ενάντια στην απαράδεκτη κατάσταση της άρνησης
πρόσβασης στο σύστηµα ασύλου στην Ελλάδα, µε επίκεντρο την περιοχή της Αττικής, όπου
η συντριπτική πλειοψηφία των αιτούντων άσυλο προσπαθεί να υποβάλει αίτηση για διεθνή
προστασία. Η µακροχρόνια πρακτική που ακολουθείται από το Τµήµα Ασύλου της
∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής, το οποίο είναι η αρµόδια αρχή για την παραλαβή,
καταχώρηση και εξέταση αιτήσεων ασύλου στην Αττική, είναι να επιτρέπει την υποβολή
µόνο ενός εξαιρετικά µικρού αριθµού αιτήσεων ασύλου και µόνο κατά τις πολύ πρωινές ώρες
κάθε Σαββάτου.
2. Μέλη των ανωτέρω οµάδων και οργανώσεων έχουν πραγµατοποιήσει
επαναλαµβανόµενες παραστάσεις διαµαρτυρίας και αυτοψίας στο κτίριο της ∆ιεύθυνσης
Αλλοδαπών Αττικής (οδός Πέτρου Ράλλη) από το βράδυ της Παρασκευής µέχρι τα
ξηµερώµατα του Σαββάτου στις 17-2-2012 και 6-4-2012, και από τις 5:00 π.µ. έως τις 7:00
π.µ. στις 25-2-2012, 3-3-2012, 10-3-2012, 17-3-2012, 24-3-2012 και 31-3-2012.
3. Ως αποτέλεσµα των δύο αυτών µηνών συστηµατικής παρουσίας και αυτοψίας
προέκυψαν σηµαντικά ευρήµατα2, τα οποία βασίστηκαν σε προσωπικές καταθέσεις και
µαρτυρίες, οι περισσότερες εκ των οποίων έχουν καταγραφεί σε οπτικοακουστικό υλικό3 και
καταδεικνύουν την τραγική κατάσταση της πρόσβασης στη διαδικασία του ασύλου στην
περιοχή της Αττικής. ∆ηµοσιογράφοι, οµάδες και διάφορες ΜΚΟ είχαν την ευκαιρία να
γίνουν µάρτυρες της όλης διαδικασίας που ακολουθείται από την Ελληνική Αστυνοµία κατά
την «επιλογή» των αιτούντων άσυλο, οι οποίοι περιµένουν υπό άθλιες συνθήκες,
προκειµένου να καταχωρηθεί η αίτησή τους. Ένας εκπρόσωπος του Γραφείου Ελλάδας της
Ύπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες παραβρέθηκε επίσης στην παράσταση
διαµαρτυρίας τα ξηµερώµατα της 10-3-2012.4
4. Η παρούσα έκθεση συγκεντρώνει τα ευρήµατα των παραστάσεων διαµαρτυρίας και
αυτοψίας από τις 16-2-2012 µέχρι τις 7-4-2012 και καταγγέλλει τις σχετικές παραβιάσεις του
διεθνούς δικαίου, του Ευρωπαϊκού δικαίου και της εθνικής νοµοθεσίας στο συγκεκριµένο
θέµα εκ µέρους των ελληνικών αρχών.
Παρατηρήσεις και ευρήµατα της διαδικασίας αυτοψίας
5. Οι αιτούντες άσυλο απαγορεύεται να περιµένουν έξω από την είσοδο της
∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής και περιορίζονται σε µια παράπλευρη οδό του κτιρίου.
1
Η λίστα των οργανώσεων και συλλογικοτήτων που συµµετέχουν και υποστηρίζουν την
εκστρατεία διαµαρτυρίας για την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου στην Ελλάδα, είναι
διαθέσιµη στο http://asylum-campaign.blogspot.com
2
«Κοινό δελτίο τύπου για τη διαµαρτυρία στις 17 και 18/02/2012 για την πρόσβαση στη
διαδικασία ασύλου στην Ελλάδα» (24/02/2012) και «Κοινό δελτίο τύπου για τον ένα µήνα
στην Πέτρου Ράλλη» (15/03/2012), στο http://asylum-campaign.blogspot.com
3
∆ιαθέσιµα στον ιστότοπο που δηµιουργήθηκε για τους σκοπούς της εκστρατείας:
http://asylum-campaign.blogspot.com
4
Ύπατη Αρµοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Γραφείο της Ελλάδας, ∆εκάδες στην ουρά για
µια
αίτηση
ασύλου,
23
Μαρτίου
2012,
στο
http://www.unhcr.gr/nea/artikel/78c1a782450391300ab7bfd323186868/dekades-stin-oyrag.html
Αναλόγως των καιρικών συνθηκών, µια οµάδα περίπου 80-200 ατόµων, άντρες στην
πλειοψηφία τους, αλλά επίσης και µερικές γυναίκες και κάποιοι ανήλικοι που προέρχονται
από την Αφρική και την Ασία, περιµένουν στη σειρά κατά µήκος της πλευράς του δρόµου.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας της Παρασκευής 17 Φεβρουαρίου 2012, οι άνθρωποι αυτοί
ήταν εκτεθειµένοι σε αντίξοες καιρικές συνθήκες, κουλουριασµένοι ο ένας δίπλα στον
άλλο, τρέµοντας από το κρύο και εµφανώς εξαντληµένοι. Σηµειωτέον ότι, καθ’ όλη τη
διάρκεια της νύχτας της Παρασκευής, η θερµοκρασία άγγιζε το µηδέν. Οι παρευρισκόµενοι
αιτούντες µας ενηµέρωσαν ότι περίπου 50 άτοµα είχαν αποχωρήσει περί της 18.00 το
απόγευµα µη αντέχοντας το αφόρητο κρύο.
6. Η πλειοψηφία των αιτούντων άσυλο που περιµένουν στη σειρά για να υποβάλλουν
τις αιτήσεις τους αρχίζουν να συγκεντρώνονται στην παράπλευρη οδό της ∆ιεύθυνσης
Αλλοδαπών Αττικής ήδη από το πρωί της Πέµπτης (µερικοί από αυτούς ακόµα και από την
Τετάρτη), µε την ελπίδα να εξασφαλίσουν µια από τις µπροστινές θέσεις της ουράς και να
αυξήσουν την πιθανότητα καταχώρησης της αίτησής τους. Η αστυνοµία χρησιµοποιεί
διάφορες µεθόδους προκειµένου να αποµακρύνει το πλήθος και να τους αποθαρρύνει από το
να σχηµατίζουν ουρές αναµονής νωρίτερα από το απόγευµα της Παρασκευής. Ειδικότερα,
όπως αναφέρθηκε στους συµµετέχοντες στην εκστρατεία, ανάµεσα στο απόγευµα της
Πέµπτης και το πρωί της Παρασκευής, συχνά η αστυνοµία κυνηγά και απωθεί τους αιτούντες
άσυλο, ακόµη και µε την χρήση βίας (γκλοµπ). Μέλη της εκστρατείας έγιναν µάρτυρες της
µεθόδου που ακολουθεί η αστυνοµία για να αποµακρύνει το πλήθος την Πέµπτη 15-3-2012.
Ως αποτέλεσµα, πολλοί αιτούντες αποθαρρύνονται και εγκαταλείπουν την προσπάθεια
καταχώρησης της αίτησής τους. Αυτό ήταν προφανές το πρωινό του Σαββάτου 17-3-2012,
όταν παρατηρήσαµε πως όσοι περίµεναν ακόµη στην ουρά ήταν σχεδόν οι µισοί σε σχέση µε
όσους περίµεναν το βράδυ της Πέµπτης. Μας καταγγέλθηκε επίσης ότι κατά το απόγευµα της
Πέµπτης, 1 Μαρτίου 2012 και Πέµπτη 5 Απριλίου, η αστυνοµία κατέφυγε σε χρήση χηµικών
προκειµένου να διαλύσει τους αιτούντες άσυλο που είχαν ήδη συγκεντρωθεί.
7. Όσες και όσοι περιµένουν στην ουρά – κάποιοι από αυτούς για τρεις ηµέρες – δεν
έχουν πρόσβαση σε τουαλέτα, νερό ή φαγητό. Οι αιτούντες άσυλο δεν µπορούν να
µετακινηθούν και να αφήσουν τη θέση τους επειδή θα χάσουν τη σειρά τους στην ουρά. Η
παράπλευρη οδός, όπου οι αιτούντες άσυλο αναγκάζονται να περιµένουν, είναι
κακοφωτισµένη, βρώµικη, χωρίς εγκαταστάσεις υγιεινής και αποχέτευσης, ενώ σωροί από
σκουπίδια στοιβάζονται ανάµεσα σε όσους περιµένουν στην ουρά, οι οποίοι σωροί
µεγαλώνουν από εβδοµάδα σε εβδοµάδα 5.
8. Οι αιτούντες άσυλο που παρουσιάζονται στη διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής δεν
κατοικούν απαραιτήτως στην περιοχή της Αττικής, αλλά ενδεχοµένως έρχονται και από
άλλες ελληνικές πόλεις, αφού, όπως έχει καταγγελθεί, οι αρµόδιες τοπικές αστυνοµικές αρχές
αρνούνται να παραλάβουν αιτήσεις ασύλου, όπως υποχρεούνται. Κατά τη διάρκεια της
παρουσίας µας στην Πέτρου Ράλλη πήραµε συνεντεύξεις από Σύριους και Αφγανούς
αιτούντες άσυλο από τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, την Ηγουµενίτσα και τα Χανιά, οι οποίοι
µας ανέφεραν ότι είχαν έρθει στη διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής πολλές φορές προκειµένου
να κάνουν αίτηση για άσυλο.
9. Γύρω στις 6:00 π.µ. στις 17-2-2012/25-2-2012/3-3-2012 και 10-3-2012 οι
αξιωµατικοί της αστυνοµίας «διάλεξαν» τα πρώτα 20 άτοµα που περίµεναν στη σειρά. Στις
17-3-2012 επέλεξαν τα πρώτα 17 άτοµα, στις 24-3-2012 και 7-4-2012 δεν επέτρεψαν την
είσοδο στο κτίριο της Αστυνοµικής ∆ιεύθυνσης σε κανέναν απολύτως αιτούντα (βλ. παρ. 16
& 17), ενώ στις 31-3-2012 η αστυνοµία έκανε την επιλογή περίπου 30-40 ατόµων νωρίτερα
από ότι συνήθως, στις 4:00 π.µ. Πρέπει να σηµειωθεί, ότι µέχρι πρόσφατα – όπως µας έχει
αναφερθεί και κατά τη διάρκεια προηγουµένων αυτοψιών στην Πέτρου Ράλλη6 – η
αστυνοµία συνήθιζε να διαλέγει στην τύχη 20 αιτήµατα από την ουρά βάσει αδιευκρίνιστων
κριτηρίων.
5
Βλ. φωτογραφίες και υλικό βίντεο στο http://asylum-campaign.blogspot.com
∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ - LIVEWIRE, Χωρίς Πρόσβαση - Χωρίς Ελπίδα, Άρθρο από την
αυτοψία
της
∆ιεθνούς
Αµνηστίας
στις
28/01/2012,
στο
http://livewire.amnesty.org/2012/02/09/no-access-no hope/
6
10. Τις ηµέρες κατά τις οποίες η αυτοψία έλαβε χώρα (εκτός από την 24-3-2012 και
την 7-4-2012, βλ. παρ. 16 & 17), µόλις η «επιλογή» τελείωσε, οι αξιωµατικοί της αστυνοµίας
φώναξαν στα ελληνικά προς τους εξουθενωµένους και απογοητευµένους αιτούντες άσυλο
που είχαν µείνει εκτός της διαδικασίας: «Φύγετε τώρα, την επόµενη εβδοµάδα», ενώ
ταυτόχρονα χτυπούσαν ρυθµικά παλαµάκια και απωθούσαν αυτούς που είχαν µείνει πίσω. Οι
αρχές δεν έδωσαν καµία άλλη εξήγηση ή απάντηση στους υπόλοιπους αιτούντες άσυλο, οι
οποίοι παραµένουν χωρίς καµία εγγύηση για το µέλλον τους, αντιµέτωποι ανά πάσα στιγµή
µε την πιθανότητα σύλληψης. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας κανένας διερµηνέας
δεν ήταν παρών και καµία πληροφορία δεν δόθηκε προφορικώς ή γραπτώς σχετικά µε τη
διαδικασία πρόσβασης στο άσυλο.
11. Η πλειοψηφία των αιτούντων άσυλο που περίµεναν µας πληροφόρησαν ότι είχαν
ήδη προσπαθήσει ανεπιτυχώς να υποβάλλουν αίτηση υπό τις ίδιες άθλιες συνθήκες από 5 έως
10 φορές. Πολλοί αιτούντες άσυλο µας είπαν ότι εξακολουθούν να έρχονται κάθε εβδοµάδα
επί έναν ολόκληρο χρόνο ή ακόµη και περισσότερο.
12. Στις 3-3-2012 µια οµάδα από γυναίκες αιτούσες άσυλο µας ανέφερε ότι περίµεναν
από την Πέµπτη και πως βρίσκονταν ανάµεσα στους 20 πρώτους της ουράς, αλλά είχαν χάσει
τη θέση τους από τη στιγµή που πραγµατοποιήθηκε η αστυνοµική επιχείρηση προς διάλυση
του πλήθους εκείνο το βράδυ. Από τις περίπου 40 γυναίκες που παρατηρήσαµε κατά τη
διάρκεια αυτών των µηνών αυτοψίας, µόνο ένας πολύ µικρός αριθµός κατάφερε να µπει στη
∆ιεύθυνση Αλλοδαπών για να καταγραφεί το αίτηµά τους. Η πιο ευάλωτη θέση αυτών των
γυναικών που περιµένουν στην ουρά κάτω από αυτές τις άθλιες συνθήκες, αποτελεί λόγο
ιδιαίτερης ανησυχίας, λαµβάνοντας υπόψη τις κακές συνθήκες υγιεινής, πολιτιστικά θέµατα
και θέµατα φύλου, το γεγονός ότι αναγκάζονται να περιµένουν ανάµεσα σε ένα πλήθος από
άγνωστους άνδρες, καθώς επίσης τον φόβο και τον κίνδυνο παρενόχλησης.
13. Κατά τη διάρκεια των παραστάσεών µας, καταγράψαµε περίπου 10 ασυνόδευτους
ανήλικους. Μερικοί από αυτούς περίµεναν επί 2 συνεχόµενες µέρες και νύχτες, ανάµεσα σε
ενήλικους, εκτεθειµένοι σε πολύ άσχηµες καιρικές συνθήκες. Στις 18 Φεβρουαρίου οι
συµµετέχοντες στην εκστρατεία εντόπισαν τρεις ασυνόδευτους ανήλικους αφγανικής
καταγωγής, οι οποίοι περίµεναν στην ουρά. Οι παριστάµενες συλλογικότητες υπέδειξαν στον
υπεύθυνο αξιωµατικό της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δικαιούνται
άµεσα µέτρα προστασίας και φροντίδας. Καθώς ο αξιωµατικός αποφάσισε να επιτρέψει στα
παιδιά να εισέλθουν µαζί του στο κτίριο της ∆ιεύθυνσης, υποθέσαµε πως η πρόθεσή του ήταν
να ακολουθήσει τη διαδικασία που ορίζει ο νόµος και να λάβει τα απαραίτητα µέτρα
προκειµένου να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη πρόσβασή τους στη διαδικασία ασύλου και την
προστασία τους. Παρ’ όλα αυτά, όταν οι συµµετέχοντες στην εκστρατεία παρακολούθησαν
στη συνέχεια την υπόθεση, πληροφορήθηκαν από τους ίδιους τους ανήλικους7 ότι τελικά ο
αξιωµατικός της αστυνοµίας τους απέπεµψε χωρίς να καταχωρήσει τα αιτήµατά τους και
χωρίς καµία περαιτέρω καθοδήγηση και/ή λήψη µέτρων προκειµένου να εξασφαλίσει την
προστασία τους (π.χ. να ενηµερώσει τον Εισαγγελέα ανηλίκων, να τους παραπέµψει σε
κατάλληλες δοµές φιλοξενίας για ανήλικους κτλ).
14. Αξίζει να σηµειωθεί πως στις 10-3-2012, όταν ο εκπρόσωπος του Γραφείου της
Ύπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα ήταν παρών, τρεις
ασυνόδευτοι ανήλικοι επελέγησαν από τις αρχές από την ουρά και καταχωρήθηκαν ως
αιτούντες άσυλο.
15. Τα ξηµερώµατα του Σαββάτου 31-3-2012 οι αστυνοµικές αρχές ολοκλήρωσαν τη
διαδικασία «επιλογής» αιτούντων άσυλο δύο ώρες νωρίτερα από ό,τι συνήθως (γύρω στις
4:00 π.µ.) επιβεβαιώνοντας για µια ακόµη φορά πως δεν υπάρχει κανόνας ο οποίος να
ρυθµίζει αυτή τη διαδικασία (βλ. παρ. 16 & 17).
16. Το πρωί του Σαββάτου 24 Μαρτίου 2012 οι αστυνοµικές αρχές αρνήθηκαν να
καταχωρήσουν οποιαδήποτε αίτηση ασύλου. Γύρω στις 6:00 π.µ., όταν οι αστυνοµικές αρχές
ξεκίνησαν τη διαδικασία επιλογής των πρώτων 20 από την ουρά, οι αιτούντες άσυλο που
περίµεναν από πίσω –µερικοί από αυτούς ήδη περισσότερο από δύο ηµέρες και νύχτες–
άρχισαν να διαµαρτύρονται και να συγκεντρώνονται προς την µπροστινή πλευρά. Ως
7
Τα στοιχεία τους είναι διαθέσιµα από το Οικουµενικό Πρόγραµµα Προσφύγων.
αποτέλεσµα αυτής της αντίδρασης, η ουρά διαλύθηκε και επικράτησε ένταση. Οι
αστυνοµικοί εγκατέλειψαν το χώρο όπου σχηµατίζεται η ουρά και επέστρεψαν µέσα στο
κτίριο της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών, ενώ οι αιτούντες άσυλο συγκεντρώθηκαν έξω από την
πύλη του κτιρίου. Μετά από αρκετή ώρα, δύο άτοµα –προφανώς διερµηνείς στο Τµήµα
Ασύλου– εµφανίστηκαν στην είσοδο, στάθηκαν µέσα στην αυλή του κτιρίου και άρχισαν να
απευθύνονται στο πλήθος στα Αραβικά και στα Ουρντού. Ενηµέρωσαν τους αιτούντες άσυλο
ότι µετά το περιστατικό που είχε λάβει χώρα, δε θα παραλαµβανόταν καµία αίτηση ασύλου
εκείνη την ηµέρα. Κανένας αστυνοµικός από το Τµήµα Ασύλου δεν ήταν παρών κατά τη
διαδικασία αυτή. Κατά τη διάρκεια του περιστατικού, ένας Μπαγκλαντεσιανός έχασε τις
αισθήσεις του εξαιτίας της υπερβολικής συγκέντρωσης πλήθους, ενώ ένας Αφγανός αιτών
άσυλο φέρεται να µαχαιρώθηκε από έναν άλλον αιτούντα άσυλο. Οι τραυµατισµένοι
αιτούντες άσυλο µεταφέρθηκαν στο νοσοκοµείο κατόπιν πρωτοβουλίας των παρόντων µελών
της εκστρατείας. Οι αστυνοµικές αρχές δεν έλαβαν κανένα προληπτικό ή προστατευτικό
µέτρο προκειµένου να αποτρέψουν τα συγκεκριµένα περιστατικά8 . Οι αιτούντες άσυλο,
στερούµενοι οποιασδήποτε λογικής και νόµιµης οδού για την πρόσβαση στη
διαδικασία ασύλου, παραµένουν σε απελπισία, αντιµέτωποι µε περαιτέρω διακρίσεις στη
βάση των φυσικών χαρακτηριστικών τους, του φύλου, της ηλικίας και της εθνικής καταγωγής
τους.
17. Την Παρασκευή 6-4-2012, τα µέλη των συλλογικοτήτων συµµετείχαµε στην
παράσταση διαµαρτυρίας και αυτοψίας από τις 23:30 το βράδυ έως τις 7:30 του επόµενου
πρωινού του Σαββάτου στις 7-4-2012. Τη στιγµή που φτάσαµε στο σηµείο είχε είδη
σχηµατιστεί ουρά περίπου 200 ατόµων. Ήδη από εκείνη την ώρα, παρατηρούνταν µεγάλη
ένταση µεταξύ µιας οµάδας ατόµων αφρικανικής προέλευσης και µιας οµάδας ασιατικής
κυρίως προέλευσης. Πιο συγκεκριµένα, µια οµάδα Αφρικανών ανδρών στέκονταν συνεχώς
δίπλα από τις πρώτες θέσεις της ουράς. Στις πρώτες αυτές θέσεις βρίσκονταν αιτούντες
άσυλο κυρίως από την Αφρική, οι οποίοι λογοµαχούσαν µε άλλους αιτούντες που περίµεναν
(Σύριους, Αφγανούς, Ιρανούς, Μπαγλαντεσιανούς, Πακιστανούς, Σουδανούς και Σοµαλούς).
Η αιτία της έντασης, όπως παρατηρήσαµε αλλά και µας καταγγέλθηκε, ήταν ότι υπήρχαν
παράπονα ότι οι πρώτες θέσεις της ουράς καταλαµβάνονται µε µη θεµιτά µέσα και κυρίως µε
τη χρήση βίας από µια οµάδα Αφρικανών ανδρών, οι οποίοι κρατούν τις θέσεις για άλλους
αιτούντες, µε τους οποίους έχουν έρθει σε προηγούµενη συµφωνία. Πρέπει να επισηµανθεί
ότι οι συλλογικότητες που συµµετείχαµε είχαµε ακούσει τέτοιου είδους καταγγελίες από τους
παρευρισκόµενους αιτούντες άσυλο καθ’ όλη την περίοδο της παρουσίας µας στη ∆ιεύθυνση
Αλλοδαπών. Παρ’ όλα αυτά, ήταν η πρώτη φορά που εµείς παρατηρήσαµε µια τέτοια οµάδα
ανδρών αφρικανικής καταγωγής, οι οποίοι δεν περίµεναν στην ουρά για να κάνουν αίτηση
ασύλου, αλλά διαπληκτίζονταν µε άλλους αιτούντες, απειλώντας και φωνάζοντάς τους να
πάνε πίσω και να περιµένουν στο τέλος της ουράς. Σηµειωτέον ότι πολλοί αιτούντες άσυλο
µας ανέφεραν ότι βρίσκονταν εκεί και περίµεναν από την Πέµπτη και ότι πέρα από τις
επιχειρήσεις αποµάκρυνσης της αστυνοµίας που είχαν να αντιµετωπίσουν, απωθούνταν
επίσης προς τα πίσω µε τη βία από αυτή την οµάδα Αφρικανών προκειµένου να σχηµατιστεί
η τελική ουρά. Γύρω στις 6:00 π.µ. του Σαββάτου 7-4-2012 και ενώ παρατηρούνταν υψηλή
ένταση µεταξύ της οµάδας των Αφρικανών ανδρών που στέκονταν δίπλα στην ουρά και µιας
οµάδας αιτούντων από διάφορες χώρες καταγωγής, εµφανίστηκαν τα περιπολικά της
αστυνοµίας, ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία της επιλογής. Παρ’ όλα αυτά, ενόσω οι
αστυνοµικοί µετρούσαν τους πρώτους προς επιλογή στην ουρά, η ένταση η οποία
περιγράφηκε πριν, κορυφώθηκε και µετατράπηκε σε σύγκρουση, κατά τη διάρκεια της οποίας
η οµάδα των Αφρικανών ανδρών επιτίθονταν σε αιτούντες άσυλο κυρίως Ασιατικής
καταγωγής, οι οποίοι είχαν αρχίσει να διαµαρτύρονται για την ακολουθούµενη διαδικασία.
Οι αστυνοµικοί διέκοψαν αµέσως τη διαδικασία της επιλογής και επέστρεψαν στα
περιπολικά τους, ενώ την ίδια στιγµή οι επιθέσεις είχαν γίνει εξαιρετικά βίαιες, µε τους
8
Βλ.
σχετικές
φωτογραφίες
στο
campaign.blogspot.com/2012/03/24032012.html και
βίντεο
στο
campaign.blogspot.com/2012/03/24032012_24.html
http://asylumhttp://asylum-
Αφρικανούς άνδρες να χρησιµοποιούν ξύλινα και πλαστικά ρόπαλα εναντίων των αιτούντων
άσυλο, µε έµφαση κυρίως σε άτοµα από το Μπαγκλαντές. Οι αστυνοµικοί αποχώρησαν
τελείως από το σηµείο, ενώ η κατάσταση έγινε πολύ βίαιη και βγήκε εκτός ελέγχου. Για
τουλάχιστον 15 λεπτά, µέλη της δικής µας οµάδας διαµαρτυρίας που παρέµενε στο σηµείο,
παγιδευτήκαµε στο «πεδίο της µάχης», χωρίς να µπορούµε να κάνουµε κάτι για να
προστατεύσουµε τον οποιονδήποτε και µε τον κίνδυνο να τραυµατιστούµε και οι ίδιοι, καθώς
ήµασταν µάρτυρες εξαιρετικά βίαιων επιθέσεων γύρω µας. Μετά από κάποιο χρονικό
διάστηµα, κι ενώ πλέον ο περισσότερος κόσµος είχε αποχωρήσει από το σηµείο, καταφέραµε
να προσεγγίσουµε την πύλη της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής, όπου είχαν αρχίσει να
συγκεντρώνονται οι περισσότεροι από τους εναποµείναντες αιτούντες. Στο µεταξύ, είχαµε
παρατηρήσει ότι οι επιθέσεις εξαπλώθηκαν στους γύρω δρόµους του κτιρίου, όπου το
κυνηγητό προφανώς συνεχιζόταν. Πολλοί αιτούντες άσυλο που κατάφεραν να
συγκεντρωθούν πάλι έξω από τη ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών κατήγγειλαν ότι είχαν χτυπηθεί
σοβαρά, ενώ τρεις από αυτούς ήταν εµφανώς βαριά τραυµατισµένοι. ∆ύο από αυτούς,
αφγανικής καταγωγής, είχαν πέσει στο έδαφος µε τα κεφάλια τους χτυπηµένα και να
αιµορραγούν, ενώ ο τρίτος, Μπαγκλαντεσιανής καταγωγής, κατέρρευσε µόλις έφτασε στην
µπροστινή πύλη. Πρέπει να επισηµανθεί ότι εκτός από τους φρουρούς που στέκονταν εντός
της πύλης της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής, κανένας άλλος αστυνοµικός δεν
εµφανίστηκε µέχρι τη στιγµή της αποχώρησής µας από το σηµείο (7:30 π.µ.). Το ασθενοφόρο
που ήρθε µετέφερε τους τρεις τραυµατίες στο νοσοκοµείο, ενώ µέχρι τη στιγµή της
αναχώρησής µας, κανένας εκπρόσωπος της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής δεν παρενέβη
µε κανένα τρόπο στο περιστατικό ή έδωσε κάποια πληροφορία στους αιτούντες άσυλο που
είχαν συγκεντρωθεί έξω από την πύλη. Έτσι, προκύπτουν πολλά ερωτηµατικά για το ρόλο
της αστυνοµίας, η οποία δεν έλαβε το παραµικρό µέτρο πρόληψης ώστε να διασφαλιστεί η
σωµατική ακεραιότητα των αιτούντων άσυλο κι επέτρεψε την κλιµάκωση της βίας, µε
αποτέλεσµα πολλούς τραυµατισµούς, ενώ η ίδια παρατηρούσε το περιστατικό,
εγκαταλείποντας το σηµείο χωρίς να κάνει το παραµικρό.
18. Με βάση τα παραπάνω, δεν υπάρχει αµφιβολία ότι η παράλογη πρακτική των
αρχών να περιορίζουν την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου σε µόνο έναν εξαιρετικά µικρό
αριθµό αιτούντων και µόνο µία φορά την εβδοµάδα, µε µία διαδικασία η οποία λαµβάνει
χώρα πριν από το ξηµέρωµα, αφήνει χώρο για την εµφάνιση φαινοµένων αυθαιρεσίας και
εκµετάλλευσης. Αυτή η πρακτική αναµφίβολα οδηγεί σε καταστάσεις υψηλής έντασης και
βίας, η οποία έχει είδη κοστίσει τη σωµατική ακεραιότητα πολλών αιτούντων άσυλο και είναι
θέµα χρόνου το πότε θα καταλήξει και πάλι σε ανθρώπινες απώλειες.
19. Βασιζόµενοι στην παρουσία µας και την αυτοψία µας στη ∆ιεύθυνση Αλλοδαπών
Αττικής για δύο µήνες και στις συνεντεύξεις µας µε αιτούντες άσυλο οι οποίοι περιµένουν
στην ουρά για να υποβάλουν αίτηµα ασύλου, καταλήγουµε στα εξής:
20. Η πρόσβαση στο άσυλο είναι σχεδόν Α∆ΥΝΑΤΗ στην Αττική. ∆ιότι σε καµία
περίπτωση δεν συνιστά διαδικασία υποβολής αιτήµατος ασύλου, η υποβολή ενός ανθρώπου
στο µαρτύριο της αναµονής στην άκρη ενός δρόµου επί 2-3 µερόνυχτα, υπό άθλιες συνθήκες,
για να έχει ΙΣΩΣ µια µικρή πιθανότητα να καταγραφεί ως αιτών.
21. Ο τρόπος αντιµετώπισης των προσφύγων από τις αστυνοµικές αρχές και δη η
απαγόρευση προσέγγισής τους στην είσοδο του κτιρίου της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών, οι
συνθήκες υπό τις οποίες αναγκάζονται να περιµένουν οι αιτούντες επί µέρες, εκτεθειµένοι σε
όλες τις καιρικές συνθήκες, χωρίς πρόσβαση σε τουαλέτα, τροφή και νερό, ο αυθαίρετος
τρόπος µε το οποίο τα αιτήµατα ασύλου επιλέγονται και καταγράφονται, η έλλειψη οδηγιών
και ενηµέρωσης από τις αρχές, σε συνδυασµό µε τον τρόπο που οι αιτούντες άσυλο που
αποκλείονται από την επιλογή, εκδιώκονται από την αστυνοµία ώστε να αποµακρυνθούν,
προσβάλλουν την ίδια την έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και αποδεικνύουν για άλλη
µια φορά τη µεταχείριση που οι αρµόδιες αρχές επιφυλάσσουν στον «ξένο».
22. Οι αρµόδιες αρχές δεν λαµβάνουν κανένα µέτρο για να µετριάσουν τη σωµατική
και ψυχική εξάντληση των αιτούντων άσυλο, οι οποίοι υποβάλλονται στο απάνθρωπο και
εξευτελιστικό µαρτύριο της ουράς προκειµένου να υποβάλουν αίτηµα ασύλου. Αντιθέτως, οι
αρχές ακολουθούν συγκεκριµένες πρακτικές όπως το να διαλύουν την ουρά, να τους
εκφοβίζουν και να τους απωθούν, έτσι ώστε να τους αποθαρρυνθούν από το να
επιστρέψουν για να καταθέσουν αίτηµα ασύλου.
23. Αυτή η παράλογη πρακτική που ακολουθείται από τις αρχές, δηλαδή ο
περιορισµός της πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου σε εξαιρετικά µικρό αριθµό αιτούντων
και µόνο µία φορά την εβδοµάδα, σε µια διαδικασία που λαµβάνει χώρα πριν από το
ξηµέρωµα, αφήνει περιθώρια για την εµφάνιση φαινοµένων αυθαιρεσίας, βίας και
εκµετάλλευσης, απέναντι στα οποία η αστυνοµία παραµένει αδιάφορη σε αντίθεση µε το
ρόλο της και κατά παράβαση τον υποχρεώσεών της. Αυτή η πρακτική αναµφίβολα οδηγεί
σε υψηλή ένταση και βία η οποία έχει ήδη κοστίσει τη σωµατική ακεραιότητα πολλών
αιτούντων άσυλο οι οποίοι έχουν τραυµατιστεί σοβαρά κατά τη διάρκεια αυτής της
διαδικασίας και είναι ζήτηµα χρόνου να οδηγήσει ξανά σε απώλεια ανθρώπινων ζωών, όσο η
αστυνοµία απέχει από τη λήψη οποιουδήποτε προληπτικού µέτρου για τη διασφάλιση της
ακεραιότητας των αιτούντων άσυλο.
24. Υπό τις προαναφερθείσες συνθήκες, οι ευάλωτες οµάδες (γυναίκες, ανήλικοι κτλ)
εκτίθενται σε µεγαλύτερο κίνδυνο και τελικά υποβάλλονται σε επιπλέον δυσκολίες,
λαµβάνοντας υπόψη τις συγκεκριµένες ανάγκες και την κατάστασή τους. Ειδικότερα, όσον
αφορά τους ασυνόδευτους ανήλικους αιτούντες άσυλο, πρέπει να τονιστεί ότι οι αρχές
απέχουν από τις υποχρεώσεις τους, οι οποίες ορίζονται σαφώς από το νόµο, και δεν
λαµβάνουν το οποιοδήποτε µέτρο για την αναγνώριση των ανήλικων ανάµεσα σε όσους
ενήλικες περιµένουν στην ουρά και τη διασφάλιση της προστασίας τους και της πρόσβασής
τους στη διαδικασία ασύλου, ουσιαστικά «αφήνοντάς τους να επιβιώσουν µόνοι τους». 9
25. Η άρνηση πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου θέτει σε κίνδυνο τη ζωή και την
ελευθερία, στερεί τα ανθρώπινα δικαιώµατα και καταρρακώνει την αξιοπρέπεια των
αιτούντων άσυλο, οι οποίοι ανά πάσα στιγµή µπορεί να συλληφθούν, να κρατηθούν, να
απελαθούν και να επαναπροωθηθούν, ενώ στερούνται κάθε κοινωνικό δικαίωµα. Βρίσκονται
εντέλει κρυµµένοι, κυνηγηµένοι και όµηροι της γενικότερης πολιτικής «αποτροπής».
26. Η διαδικασία βάση της οποίας τα αιτήµατα ασύλου καταχωρούνται και
εξετάζονται σε πρώτο βαθµό εξακολουθεί να παραµένει στη δικαιοδοσία της αστυνοµίας, σε
αντίθεση µε το νέο νοµικό πλαίσιο που θεσπίζει µια νέα Υπηρεσία Ασύλου. Σύµφωνα µε το
νόµο, το άσυλο παύει να εµπίπτει στην αρµοδιότητα της αστυνοµίας. Ωστόσο, η νέα
Υπηρεσία Ασύλου είναι ακόµη στα χαρτιά, αν και θα έπρεπε να λειτουργεί από τον
Ιανουάριο του 2012. Η αρµοδιότητα της αστυνοµίας ως προς το άσυλο αποτελεί στην
πραγµατικότητα έναν από τους συστηµικούς παράγοντες της αποτυχίας εγκαθίδρυσης ενός
δίκαιου και αποτελεσµατικού συστήµατος ασύλου στην Ελλάδα.
Β. Πρόσβαση στο Άσυλο στην Ελλάδα/ Πρόσβαση στο Άσυλο στην Αττική
I.
Βασικές Πληροφορίες
27.
Η προβληµατική κατάσταση όσον αφορά την πρόσβαση στη
διαδικασία ασύλου δεν αποτελεί µια νέα πρακτική στην Ελλάδα, ούτε είναι
αποτέλεσµα προσωρινής διοικητικής δυσλειτουργίας ή της πρόσφατης
οικονοµικής κρίσης. Αποτελεί µια συστηµατική µακροχρόνια πρακτική
που λαµβάνει χώρα για περισσότερα από 10 χρόνια, η οποία στερεί τα
9
Human Rights Watch, Left to Survive: Systematic Failure to Protect Unaccompanied
Migrant
Children
in
Greece,
∆εκέµβριος
2008,
στο
http://www.hrw.org/reports/2008/12/22/left-survive.
άτοµα που χρήζουν διεθνούς προστασίας από τα δικαιώµατά τους και θέτει τη
ζωή και την ελευθερία τους σε κίνδυνο, παραβιάζοντας την διεθνή, ευρωπαϊκή
και εθνική νοµοθεσία.
28. Οι µακροχρόνιες ανεπάρκειες του συστήµατος ασύλου στην Ελλάδα έχουν ευρέως
στηλιτευθεί και καταγραφεί από εθνικούς10 και διεθνείς11 οργανισµούς,
10
Βλ, π.χ., ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Ειδική έκθεση: Η προστασία των προσώπων που
ζητούν πολιτικό άσυλο στην Ελλάδα: Προβλήµατα ερµηνείας και εφαρµογής, Αθήνα,
Φεβρουάριος
2007,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.synigoros.gr/?i=foreigner.el.prosbasi-asylo.50319; ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ
ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, Παρατηρήσεις επί της διαδικασίας ασύλου και
ζητήµατα εφαρµογής της σχετικής νοµοθεσίας, Αθήνα, 17 Ιανουαρίου 2008, διαθέσιµο στην
διεύθυνση: http://www.nchr.gr/category.php?category_id=233&page=2; ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ
ΠΟΛΙΤΗ, Αναστολή της διαδικασίας παραλαβής αιτηµάτων από το Τµήµα Ασύλου της ∆/νσης
Αλλοδαπών Αττικής, Αθήνα, 27 Οκτωβρίου 2008, µια παρέµβαση του Συνηγόρου του Πολίτη
σχετικά µε την αναστολή της λειτουργίας του Τµήµατος Ασύλου Αττικής από τον Σεπτέµβρη
έως
τέλη
Οκτωβρίου
2008,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.synigoros.gr/?i=foreigner.el.prosbasi-asylo.50263. Σε πρόσφατη αναφορά, ο
Συνήγορος του Πολίτη επανέλαβε τις σοβαρές ανησυχίες του για το σύστηµα ασύλου στην
Ελλάδα: «Όσον αφορά την διαδικασία ασύλου, των ενδιαφεροµένων αλλοδαπών, ο Συνήγορος
του Πολίτη διαπιστώνει ότι οι δυσκολίες και τα προβλήµατα εξακολουθούν να υφίστανται σε
έντονο βαθµό. Τα προβλήµατα αυτά εστιάζονται ιδίως σε πρακτικές που αφορούν την
περιορισµένη και επιλεκτική παραλαβή αιτηµάτων ασύλου, την υπέρµετρη καθυστέρηση στη
λήψη της συνέντευξης, την πληµµελή λειτουργία των Επιτροπών Ασύλου, την καθυστέρηση στις
ανανεώσεις ή αντικαταστάσεις των ειδικών δελτίων και τέλος την ελλιπή στελέχωση της
αρµόδιας υπηρεσίας.» Βλ ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, ∆ιαπιστώσεις της από 16.11.2010
διενεργηθεiσας αυτοψίας του Συνηγόρου του Πολίτη στη ∆ιεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής
(Π.Ράλλη 24), Αθήνα, 25 Ιανουαρίου 2011, σελ.2, διαθέσιµο στην διεύθυνση
http://www.synigoros.gr/resources/8957_2_eggrafostp.pdf.
11
Βλ., π.χ., EΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, Αναφορά της Αντιπροσωπείας της Επιτροπής
Ατοµικών Ελευθεριών για την Επίσκεψη στην Ελλάδα (Σάµος και Αθήνα), Βρυξέλλες, 2
Ιουλίου 2007, PV\675423EN.doc; ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, Αναφορά του Thomas
Hammarberg, Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα του Συµβουλίου της Ευρώπης, µετά
από την επίσκεψή του στην Ελλάδα, 8-10 ∆εκεµβρίου 2008, Στρασβούργο, 4 Φεβρουαρίου
2009, CommDH(2009)6, διαθέσιµο στην διεύθυνση: https://wcd.coe.int/; ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΡΑΤΣΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΙΣΑΛΛΟ∆ΟΞΙΑ, Έκθεση της
EΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΡΑΤΣΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΙΣΑΛΛΟ∆ΟΞΙΑ για την
Ελλάδα (τέταρτος κύκλος επιτήρησης), 15 Σεπτεµβρίου 2009, CRI(2009)31, διαθέσιµο στην
διεύθυνση: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/Country-by-country/Greece/GRC-CbCIV-2009-031-ENG.pdf; YΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ,
Παρατηρήσεις σχετικά µε την Ελλάδα ως χώρα ασύλου, ∆εκεµβρίου 2009, σελ.6-7,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.unhcr.gr/fileadmin/Greece/General/Greece/Observations2009EN.pdf;
YΠΑΤΗ
ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Η κατάσταση ασύλου στην Ελλάδα,
περιλαµβανοµένων και των µεταφερόµενων βάσει του Κανονισµού «∆ουβλίνο ΙΙ», 31
Ιανουαρίου
2011,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.unhcr.org/refworld/pdfid/4d76103e2.pdf; ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Η κατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, Παρατηρήσεις και προτάσεις, 16
Ιουνίου 2011, διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.unhcr.gr/fileadmin.
οργανώσεις και ΜΚΟ12. Αυτές οι ανεπάρκειες µπορούν να συνοψισθούν ως εξής:
• Η αδυναµία πρόσβασης στην διαδικασία ασύλου, η οποία προκαλεί
σοβαρούς κινδύνους αυθαίρετης σύλληψης, κράτησης και απέλασης ή
εξαναγκασµένης επιστροφής των ατόµων που επιθυµούν να υποβάλουν
αίτηση ασύλου
• η ανυπαρξία µηχανισµών εντοπισµού των ευάλωτων οµάδων (ήτοι
ασυνόδευτων ανηλίκων, θυµάτων βασανιστηρίων, θυµάτων εµπορίας
ανθρώπων κλπ)
• σοβαρές δυσλειτουργίες, ανεπάρκειες και έλλειψη διαδικαστικών
εγγυήσεων όσον αφορά την εξέταση των αιτήσεων ασύλου σε πρώτο
βαθµό (π.χ. ανεπαρκής διερµηνεία, έλλειψη πληροφόρησης, έλλειψη
νοµικής συνδροµής, έλλειψη εξειδικευµένου προσωπικού, υπέρµετρη και
αυθαίρετη χρήση της αποκαλούµενης «ταχύρρυθµης διαδικασίας» για
την εξέταση των αιτήσεων ασύλου)
• έλλειψη συνθηκών υποδοχής και πρόσβασης στην άσκηση κοινωνικών
δικαιωµάτων, που πλήττει σοβαρά τις πιο ευάλωτες οµάδες
12
Βλ, π.χ., PRO ASYL & ΟΜΑ∆Α ∆ΙΚΗΓΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ
ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ, Η αλήθεια µπορεί να είναι σκληρή, αλλά πρέπει
να ειπωθεί: Η κατάσταση των Προσφύγων στο Αιγαίο και οι πρακτικές του Ελληνικού
Λιµενικού
Σώµατος,
Οκτώβριος
2007,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.proasyl.de/fileadmin/proasyl/fm_redakteure/Kampagnen/Stoppt_das_Sterben/Gri
echenlandbericht_Engl_01.pdf; ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΙΤΟΥΝΤΕΣ
ΑΣΥΛΟ (NOAS), Η ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΛΣΙΝΚΙ (NHC) & ΕΛΛΗΝΙΚΟ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΤΟΥ ΕΛΣΙΝΚΙ (GHM), Θέµα τύχης το δικαίωµα
στο άσυλο στην Ευρώπη: Η ελληνική πολιτική ασύλου και ο Κανονισµός ∆ουβλίνο ΙΙ, Όσλο &
Aθήνα, 9 Aπριλίου 2008, διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://noas.org/file.php?id=53; PRO
ASYL, Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι εκτός ελέγχου: Έρευνα για την κατάσταση των
αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα, Οκτώβριος 2008, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.proasyl.de/fileadmin/proasyl/fm_redakteure/Asyl_in_Europa/Griechenland/Out_o
f_contol_Eng_END.pdf; ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ,
Εγκλωβισµένοι σε µια περιστρεφόµενη πόρτα: Ιρακινοί και άλλοι αιτούντες άσυλο και
µετανάστες στην Είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση από τα Ελληνο-Τουρκικά σύνορα, 26
Nοεµβρίου 2008, διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.hrw.org/reports/2008/11/26/stuckrevolving-door-0; ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, βλ.
Ανωτέρω σηµείωση Error! Bookmark not defined. ; NCS, NOAS & AITIMA, Aπό την πίσω
πόρτα: Ο Κανονισµός ∆ουβλίνο II και οι παράνοµες απελάσεις από την Ελλάδα, Όσλο &
Αθήνα,
Oκτώβριος
2009,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.aitima.gr/aitima_files/Out%20the%20Back%20Door.pdf;
ΟΛΛΑΝ∆ΙΚΟ
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, ΦΙΛΑΝ∆ΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, PRO ASYL & REFUGEE AND MIGRANT JUSTICE, Καταγγελία κατά της Ελλάδας
στην Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σχετικά µε την αποτυχία συµµόρφωσης µε το
Κοινοτικό ∆ίκαιο, Άµστερνταµ, 10 Nοεµβρίου 2009, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.proasyl.de/fileadmin/fmdam/q_PUBLIKATIONEN/Beschwerde_gegen_Griechenland_10.11.2009.pdf;
∆ΙΕΘΝΗΣ
ΑΜΝΗΣΤΙΑ, Η παγίδα ∆ΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ: Επιστροφές αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα, 22
Mαρτίου
2010,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.amnesty.org/en/library/info/EUR25/001/2010; ∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, Ελλάδα:
Συστηµατική κράτηση παράτυπων µεταναστών και αιτούντων άσυλο σε υποτυπώδεις συνθήκες,
27
Ιουλίου
2010,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR25/002/2010/en/07291fb2-dcb8-4393-9f132d2487368310/eur250022010en.pdf.
•
•
µακροχρόνια περίοδος εξέτασης των αιτηµάτων
χαµηλό ποσοστό αναγνώρισης
29. Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, η προβληµατική πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου
αποτελεί όλα αυτά τα χρόνια καίρια ανεπάρκεια της διαδικασίας ασύλου και θέτει
σε σοβαρούς κινδύνους τη ζωή, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια των
προσφύγων.13 «[...] πρόσωπα, τα οποία χρήζουν διεθνούς προστασίας, λόγω των
ιδιαιτεροτήτων της κατάστασης στην Ελλάδα, στερούνται ακόµα και την πρόσβαση
στην διαδικασία ασύλου. Οι θλιβερές «ουρές» στην αρµόδια αστυνοµική αρχή, το
Τµήµα Ασύλου της ∆/νσης Αλλοδαπών Αττικής, στην οδό Πέτρου Ράλλη, η έλλειψη
ενηµέρωσης, διερµηνείας, ή νοµικής συνδροµής, αποτελούν όψεις του ιδίου
προβλήµατος και µέρος ενός ευρύτερου πλέγµατος δοµικών δυσλειτουργιών.» 14
30. Οι συνεχιζόµενες ανεπάρκειες του ελληνικού συστήµατος ασύλου όσον αφορά την
πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου έχουν αναφερθεί ρητά και καταγγελθεί από
διεθνείς οργανισµούς, οργανώσεις και νοµολογία διεθνών δικαστηρίων για
περισσότερο από µια δεκαετία. Σοβαρές ανησυχίες έχουν εκφραστεί από τους
αρµόδιους φορείς που καλούν τις «ελληνικές αρχές να αντιµετωπίσουν αυτό το
µακροχρόνιο πρόβληµα και να διασφαλίσουν την πρόσβαση στη διαδικασία
ασύλου»15.
31. Την 15η Απριλίου 2008, η Ύπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες
εκφράζοντας την ανησυχία της καθώς οι αιτούντες άσυλο εξακολουθούν να
παραµένουν ουσιαστικά σε κατάσταση αβεβαιότητας, ανίκανοι να ασκήσουν τα
δικαιώµατά τους για παρατεταµένες χρονικές περιόδους, συνέστησε στα κράτη
13
Βλ, π.χ., ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Ετήσια έκθεση 2007, Περίληψη, σελ. 20-21,
διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.synigoros.gr/resources/docs/en2007.pdf, στην οποία ο
Συνήγορος του Πολίτη επεσήµανε ότι «[...] η έκδοση απόφασης απέλασης πριν από την
υποβολή αιτήµατος ασύλου, η παράταση της προσωρινής κράτησης και µετά την υποβολή
αυτού-έως την εξέταση του αιτήµατος σε πρώτο βαθµό- και η εξάντληση του τριµήνου της
κράτησης ακόµη και σε περιπτώσεις ανέφικτων απελάσεων, κυρίως στις παραµεθόριες
περιοχές.» Το έτος 2006, ο Συνήγορος του Πολίτη παρουσίασε την πρόσβαση στη
διαδικασία ασύλου σαν την πιο κρίσιµη πτυχή των ανεπαρκειών του συστήµατος ασύλου. Βλ
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Ετήσια Έκθεση 2006, σελ. 83-84, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.synigoros.gr/resources/docs/2_annual_06_plires.pdf.
14
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, ∆ιαπιστώσεις της από 16.11.2010 διενεργηθεiσας αυτοψίας του
Συνηγόρου του Πολίτη στη ∆ιεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής (Π.Ράλλη 24), βλ. ανωτέρω
σηµείωση 10.
15
ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, βλ. ανωτέρω σηµείωση 4: «[…] Αυτό
το τελετουργικό στην Πέτρου Ράλλη λαµβάνει χώρα κάθε εβδοµάδα εδώ και πολλά χρόνια. Η
Ύπατη Αρµοστεία και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις εκφράζουν ανησυχίες σχετικά µε τη
µεταχείριση των αιτούντων άσυλο και πιστεύουν πως όλοι τους θα πρέπει να έχουν απρόσκοπτη
πρόσβαση στη διαδικασία παροχής ασύλου. […]Η Ύπατη Αρµοστεία επισκέφθηκε πρόσφατα
την Πέτρου Ράλλη και είδε ανθρώπους από διάφορες χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής, όπως
το Μπουρουντί, το Καµερούν, την Αιθιοπία, την Γκάνα, τη Ρουάντα και τη Σενεγάλη, καθώς
και Ιρακινούς και Σύριους, να περιµένουν στην ουρά, ελπίζοντας πως αυτή η εβδοµάδα θα
είναι η τυχερή τους.»
µέλη της ΕΕ να µην επιστρέφουν αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα βάσει του
«Κανονισµού του ∆ουβλίνου».16.
32. Πρέπει να υπογραµµιστεί ότι οι ελληνικές αρχές, αντί να συµµορφώνονται µε τις
νοµικές υποχρεώσεις τους που αφορούν την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου,
αποφάσισαν την εποχή εκείνη να προχωρήσουν στην πλήρη αναστολή της
παραλαβής των αιτήσεων ασύλου από τον Σεπτέµβριο έως τον Οκτώβριο του
2008, γεγονός που οδήγησε στον τραυµατισµό πολλών ατόµων που επιθυµούσαν
να υποβάλουν αίτηση ασύλου και στον θάνατο ενός υπηκόου Πακιστάν υπό
αδιευκρίνιστες συνθήκες17 ακριβώς µετά από την «επαναλειτουργία της
διαδικασίας». 18.
16
ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Θέση της Ύπατης Αρµοστείας
για την Επιστροφή των Αιτούντων Άσυλο στην Ελλάδα βάσει του «Κανονισµού του ∆ουβλίνου»,
15
Aπριλίου
2008,
σελ.
8,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.unhcr.org/refworld/docid/4805bde42.html.
17
Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, βλ. ανωτέρω σηµείωση 11, σελ. 10, όπου αναφέρεται ότι: «[...] ο
Επίτροπος εκφράζει την ανησυχία του για τα σοβαρά επεισόδια δηµόσιας τάξης που σηµειώθηκαν στις
26.10.2008, στην είσοδο του προαναφερόµενου Τµήµατος Ασύλου και δηµοσιεύθηκαν εκτεταµένα στον
τύπο: η επέµβαση των αστυνοµικών αρχών για την τήρηση της τάξης σε κατάσταση όπου 3.000
αλλοδαποί ανέµεναν στην ουρά για να καταθέσουν το αίτηµά τους για άσυλο προκάλεσε το θάνατο ενός
εξ αυτών και τον τραυµατισµό αρκετών άλλων. Στο πλαίσιο της επίσκεψης του Επιτρόπου, η Οµάδα
∆ικηγόρων για τους Μετανάστες και τους Πρόσφυγες τον ενηµέρωσε ότι στην είσοδο του
προαναφερόµενου Τµήµατος Ασύλου τα Σαββατοκύριακα οι αιτούντες άσυλο εξακολουθούν να
περιµένουν µαζικά στην ουρά για να λάβουν το «χαρτάκι» στο οποίο αναγράφεται η ηµεροµηνία κατά την
οποία πρόκειται να καταθέσουν το αίτηµά τους για άσυλο. Αναφέρθηκαν επίσης περιπτώσεις όπου
περιστασιακά αστυνοµικοί χορηγούν αυθαίρετα και παράτυπα σε κάποιους από τους αλλοδαπούς
«χαρτάκια» µε ηµεροµηνίες.» Βλ. επίσης PRO ASYL, Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι εκτός ελέγχου
:Έρευνα για την κατάσταση των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα,, βλ. ανωτέρω σηµείωση 12;
ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, Εγκλωβισµένοι σε µια
περιστρεφόµενη πόρτα, ανωτέρω σηµείωση 12; ∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, Η Παγίδα ∆ουβλίνο II ,σελ.
17, ανωτέρω σηµείωση 12. Η έκθεση της ∆ιεθνούς Αµνηστίας βασίζεται σε ερευνητικές επισκέψεις
και συνεντεύξεις κατά τη διάρκεια της περιόδου από τον Σεπτέµβριο του 2008 έως τον Οκτώβριο του
2009 και τονίζει ότι: “αυτά τα προβλήµατα, όπως ο µακρύς χρόνος αναµονής και οι δυσκολίες στην
πρόσβαση στο κτίριο της ∆/νσης Αλλοδαπών Αττικής, […]αποτελούν ένα σηµαντικό διοικητικό εµπόδιο
στην πρόσβαση στο σύστηµα ασύλου και σε µερικές περιπτώσεις δηµιούργησαν σηµαντικούς κινδύνους
για τη σωµατική ακεραιότητα των αιτούντων άσυλο οι οποίοι αναγκάζονται να περιµένουν επί πολλές
ώρες στην ουρά έξω από την Πέτρου Ράλλη.»
18
Πρέπει να σηµειωθεί ότι τον Ιανουάριο του 2009 ένας υπήκοος Μπαγκλαντές που
επιθυµούσε να υποβάλει αίτηση ασύλου βρέθηκε επίσης νεκρός στη ∆ιεύθυνση Αλλοδαπών
Αττικής, ενώ σύµφωνα µε δηλώσεις µαρτύρων πριν από τους δύο θανάτους είχαν προηγηθεί
επεισόδια µπροστά από την πύλη, στα οποία η αστυνοµία απάντησε µε χρήση βίας. Βλ την
ερώτηση που κατατέθηκε στα πλαίσια κοινοβουλευτικού ελέγχου από την Βουλευτή Θάλεια
∆ραγώνα προς τον Υπουργό Εσωτερικών, Και άλλος αιτών άσυλο νεκρός κοντά στη
∆ιεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής, 9 Ιανουαρίου 2009, στην ελληνική διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.pasok.gr/portal/resource/contentObject/id/5638c0c8-aeee-4ce9-89c89c485e297f78; ΟΜΑ∆Α ∆ΙΚΗΓΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ
ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ, Επί τόπου επίσκεψη στη ∆ιεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής, 23 Ιανουαρίου
2009, διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://omadadikigorwnenglish.blogspot.com/2009/07/adhoc-visit-to-aliens-directorate.html; ∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, Η Παγίδα ∆ουβλίνο II , σελ. 17,
βλ. ανωτέρω σηµείωση 12. Τον Μάρτιο 2009, και ένα τρίτο άτοµο που επιθυµούσε να
υποβάλει αίτηση ασύλου, Πακιστανικής καταγωγής, ο οποίος ήταν σε κωµατώδη κατάσταση
για τρεις µήνες αφού προσπάθησε να υποβάλει αίτηση ασύλου στην Πέτρου Ράλλη, πέθανε .
33. Αυτή η κατάσταση κατέστη τόσο σοβαρή19, ώστε η πρόσφατη απόφαση του
Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων στην υπόθεση Μ.S.S.
κατά Bελγίου και Ελλάδας20 να οδηγήσει σε νέο κύµα αναστολής των επιστροφών
στην Ελλάδα βάσει του Κανονισµού του ∆ουβλίνου 21, πράγµα που συνιστά
µεταβολή του τρόπου εφαρµογής του συστήµατος του ∆ουβλίνου» σε επίπεδο
Ευρωπαϊκής Ένωσης.22.
34. Το ∆ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην υπόθεση N.S. κατά Υπουργού
Εσωτερικών που αφορούσε τις επιστροφές υπηκόων τρίτων χωρών από το
Ηνωµένο Βασίλειο και την Ιρλανδία στην Ελλάδα βάσει του Κανονισµού
∆ουβλίνο ΙΙ, την 21 ∆εκεµβρίου του 2011 απεφάνθη ότι «Από τα ανωτέρω
προκύπτει ότι σε περιπτώσεις όπως οι επίµαχες στις υποθέσεις των κυρίων δικών,
προκειµένου να καταστεί δυνατή η εκ µέρους της Ένωσης και των κρατών µελών
τήρηση των υποχρεώσεών τους σχετικά µε την προστασία των θεµελιωδών
δικαιωµάτων των αιτούντων άσυλο, απόκειται στα κράτη µέλη, περιλαµβανοµένων
και των εθνικών δικαστηρίων, να µη µεταφέρουν αιτούντα άσυλο προς το «υπεύθυνο
κράτος µέλος», κατά την έννοια του κανονισµού 343/2003, οσάκις είναι αδύνατο να
Βλ. Την ερώτηση που κατατέθηκε από τον Βουλευτή Φώτη Κουβέλη προς τον Υπουργό
Εσωτερικών, Θάνατοι αιτούντων άσυλο υπό πανοµοιότυπες συνθήκες στο Ρέµα του Βοτανικού
πλησίον της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής, 26 Mαρτίου 2009, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.diavatirio.net/diavat/news.php?extend.4024;
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Επιστροφή
στην Πέτρου Ράλλη, 27 Σεπτεµβρίου 2009, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=85897.
19
«[...] Η πρόσβαση στη ∆ιεύθυνση δεν εξασφαλίζεται στην πράξη, ακόµα και όταν οι
µεταφερόµενοι βάσει του κανονισµού του ∆ουβλίνου παρουσιάζονται αυτοπροσώπως µε το
υπηρεσιακό σηµείωµα. Όπως όλοι οι αιτούντες άσυλο, εξαρτώνται από την αυθαίρετη επιλογή
που πραγµατοποιείται από τους αστυνοµικούς της ασφάλειας στην είσοδο του κτιρίου της
∆ιεύθυνσης». Προφορική παρέµβαση του Volker Türk εκ µέρους της ΥΠΑΤΗΣ
ΑΡΜΟΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ενώπιον του Ευρωπαϊκού ∆ικαστηρίου
Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων, Ακρόαση της υπόθεσης Μ.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας,
Στρασβούργο,
1
Σεπτεµβρίου
2010,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
www.unhcr.org/4c7fc44c9.html.
20
E∆∆Α, Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας (προσφυγή υπ’αρ..30696/09),
Ολοµέλεια, 21 Ιανουαρίου 2011.
21
ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΡΙΣΤΩΝ, εβδοµαδιαίο
ενηµερωτικό δελτίο, 18 Mαρτίου 2011, σελ.4, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.ecre.org/media/news/weekly-bulletin.html. Βλ. επίσης την πρόσφατη επιστολή
του Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα του Συµβουλίου της Ευρώπης που
απευθύνεται στις Σουηδικές αρχές καλώντας τις να σταµατήσουν να επιστρέφουν αιτούντες
άσυλο στην Ελλάδα. CommHR/SB/sf 022-2012, Στρασβούργο, 12 Mαρτίου 2012, διαθέσιµο
στην διεύθυνση: https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1926283
22
Συνέντευξη του ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΡΙΣΤΩΝ µε
τον Αναπληρωτή Μόνιµο Γραµµατέα του Υπουργείου ∆ικαιοσύνης της ∆ανίας: "Η απόφαση
MSS άλλαξε τον τρόπο που εφαρµόζουµε τον σύστηµα του ∆ουβλίνου", Bρυξέλλες, 16
Mαρτίου 2012, διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.google.gr/url.
αγνοούν ότι οι συστηµικές πληµµέλειες όσον αφορά τη διαδικασία χορηγήσεως
ασύλου και τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο στο κράτος µέλος αυτό
αποτελούν σοβαρούς και αποδεδειγµένους λόγους που να πείθουν ότι ο αιτών θα
διατρέξει ουσιαστικό κίνδυνο να υποστεί απάνθρωπη ή εξευτελιστική µεταχείριση
κατά την έννοια του άρθρου 4 του Χάρτη.»23. Ιδίως, στην περίπτωση της Ελλάδας,
το ∆ικαστήριο σηµείωσε ότι « το εύρος της εκτιθέµενης στην απόφαση αυτή
προσβολής των θεµελιωδών δικαιωµάτων καταδεικνύει ότι, κατά τον χρόνο
µεταφοράς του αιτούντος M. S. S., υφίστατο στην Ελλάδα συστηµική δυσλειτουργία
όσον αφορά τη διαδικασία χορηγήσεως ασύλου και τις συνθήκες υποδοχής των
αιτούντων άσυλο» 24. Πρέπει να υπογραµµιστεί ότι ένα χρόνο µετά την απόφαση
Μ.S.S., η Ελλάδα συνεχίζει να παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώµατα των
αιτούντων άσυλο 25.
35. Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αιτήσεων ασύλου
στην Ελλάδα, καταγράφονται και εξετάζονται στην Αθήνα και συγκεκριµένα στην
∆ιεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής της Πέτρου Ράλλη «Στην πράξη ωστόσο, φαίνεται
δύσκολο να υποβάλει κάποιος αίτηση ασύλου έξω από την Αθήνα για διάφορους
λόγους. Η δυσκολία υποβολής αιτηµάτων ασύλου εκτός της πρωτεύουσας
διαφαίνεται και από το γεγονός ότι το 90 % όλων των αιτηµάτων υποβάλλονται στην
Αθήνα, στη ∆ιεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής της Ελληνικής Αστυνοµίας (“Πέτρου
Ράλλη”) […] Ακόµα και στο Τµήµα Ασύλου της οδού Πέτρου Ράλλη, στην Αθήνα, η
καταγραφή των αιτηµάτων είναι δύσκολη καθόσον το σύστηµα δεν έχει τις
δυνατότητες να ανταποκριθεί στη ζήτηση. Τα αιτήµατα µπορούν να υποβληθούν µόνο
µια ηµέρα την εβδοµάδα. Αυτή τη στιγµή καταγράφονται 20 αιτήµατα την ηµέρα,
παρόλο που µέχρι και 2.000 άτοµα µπορεί να κάνουν ουρά για να υποβάλουν αίτηµα
ασύλου. Ορισµένα άτοµα που θέλουν να ζητήσουν άσυλο υποχρεώνονται να
επιστρέφουν επανειληµµένα και για πολλούς µήνες πριν καταφέρουν να καταγραφεί
το αίτηµά τους. ∆εν λειτουργεί τυποποιηµένο σύστηµα προτεραιότητας. Το
προσωπικό καταγραφής αποτελείται από αστυνοµικούς υπαλλήλους που στερούνται
κατάρτισης στην εξειδικευµένη αυτή λειτουργία και δεν επαρκούν σε αριθµό»26.
23
∆ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Απόφαση Ολοµέλειας στις συνεκδικαζόµενες
υποθέσεις C-411/10 και C-493/10, 21 ∆εκέµβριος 2011, παρ. 94, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://curia.europa.eu/
24
Ιbid, παρ. 89.
25
∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, ∆ηµόσια ∆ήλωση, Ένας χρόνος από την υπόθεση M.S.S.- Η Ελλάδα
συνεχίζει να παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώµατα των αιτούντων άσυλο, EUR 25/002/2012,
26 Ιανουαρίου 2012, διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.amnesty.org/; ∆ΙΕΘΝΗΣ
ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΝΟΜΙΚΩΝ (ICJ) ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΙ
ΕΞΟΡΙΣΤΩΝ (ECRE), Κοινή αναφορά προς την Επιτροπή Υπουργών του Συµβουλίου της
Ευρώπης στην υπόθεση Μ..S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, Μάιος 2012, διαθέσιµο στην
διεύθυνση: http://www.ecre.org/component/content/article/64-elena-publications/280-jointsubmission-of-the-international-commission-of-jurists-and-of-the-european-council-onrefugees-and-refugees-and-exiles-to-the-committee-of-ministers-of-the-council-of-europe-inthe-case-of-mss-v-belgium-a-greece-application-no-3069609.html.
26
ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Παρατηρήσεις για την Ελλάδα ως χώρα
ασύλου, βλ. ανωτέρω σηµείωση 11, σελ.6-7. Βλ επίσης ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, βλ.
ανωτέρω σηµείωση 11, σελ. 10, όπου σηµειώνεται ότι «[…] Ο Επίτροπος ενηµερώθηκε ότι το
36. Η πρακτική της παρεµπόδισης της πρόσβασης στην διαδικασία ασύλου πρόσφατα
επιβεβαιώθηκε επίσηµα από την απάντηση της αρµόδιας αρχής της ∆ιεύθυνσης
Αλλοδαπών Αττικής στη ΜΚΟ «ΑΙΤΗΜΑ», η οποία ενεργούσε για λογαριασµό
25 ατόµων που επιθυµούσαν να υποβάλουν αίτηση ασύλου, στους οποίους δεν
επετράπη η πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου. Συγκεκριµένα, ο ∆ιευθυντής του
Τµήµατος Ασύλου δήλωσε ότι «[...] µπορείτε να παραπέµπετε καθηµερινά τους
ενδιαφερόµενους αλλοδαπούς στην υπηρεσία µας από ∆ευτέρα ως και Παρασκευή
και από την 7:30 ώρα έως την 12:00 ώρα, εφόσον αυτοί υπάγονται στις ευάλωτες
οµάδες. Εάν δεν υπάγονται στις προαναφερόµενες οµάδες οι εν λόγω αλλοδαποί
δύνανται να προσέλθουν στην Υπηρεσία µας κάθε Σάββατο και περί την 6:00 ώρα
για την εξυπηρέτησή τους, προκειµένου να υποβάλουν αιτήµατα ασύλου.»27 Αξίζει να
αναφερθεί ότι ένα από τα 25 άτοµα που επιθυµούσαν να υποβάλουν αίτηση
ασύλου στα οποία απαγορεύτηκε η πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου, συνελήφθη
αργότερα από την ελληνική αστυνοµία.28
37. Η προβληµατική πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου διαπιστώθηκε επίσης από
µια επί τόπου επίσκεψη της ∆ιεθνούς Αµνηστίας στην Πέτρου Ράλλη την 28
Ιανουαρίου 201229. Η πρακτική επιλογής µόνο 20 ατόµων από αυτούς που
επιθυµούσαν να υποβάλουν αίτηση ασύλου, ανεξάρτητα από τον αριθµό των
ατόµων που περιµένουν υπό απαράδεκτες συνθήκες για να υποβάλουν αίτηση
ασύλου, καταγράφηκε για µια ακόµα φορά. Η συντριπτική πλειοψηφία των
ατόµων που επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου παραµένουν εκτεθειµένοι
στον κίνδυνο σύλληψης, κράτησης, απέλασης και επαναπροώθησης.
38. Τα προβλήµατα στην πρόσβαση στο σύστηµα ασύλου δεν χαρακτηρίζουν µόνο
την διαδικασία στην Αττική. Η είσοδος και η πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου
2008 απασχολούνταν στο Κεντρικό Τµήµα Ασύλου της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών Αττικής στην
Πέτρου Ράλλη µόνον 11 αξιωµατικοί εξειδικευµένοι σε θέµατα ασύλου παρότι σε αυτό
κατατίθεται η συντριπτική πλειοψηφία (94%) των αιτηµάτων ασύλου που υποβάλλονται στην
Ελλάδα. Αναφέρθηκε επίσης ότι ακόµη και ο µικρός αριθµός αιτηµάτων ασύλου που
κατατίθενται στη Θεσσαλονίκη διαβιβάζονται για εξέταση στην Αθήνα.»
27
∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΛΛΟ∆ΑΠΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΑΣΥΛΟΥ, Έγγραφο
υπ’ αριθµ. 7010/1/351-β΄/22-1-2012, επίσηµη απάντηση στην ΜΚΟ «ΑΙΤΗΜΑ». Την 12
Ιανουαρίου 2012, η ΜΚΟ «ΑΙΤΗΜΑ» συνόδεψε στο Τµήµα Ασύλου της ∆ιεύθυνσης
Αλλοδαπών Αττικής 25 άτοµα που επιθυµούσαν να υποβάλουν αίτηση ασύλου αφού η
οργάνωση είχε προσφύγει επανειληµµένες φορές σε όλες τις αρµόδιες αρχές για να
εξασφαλίσει την απρόσκοπτη πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου (∆ιεύθυνση Αλλοδαπών
Αττικής, Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνοµίας, Υπουργός Προστασίας του Πολίτη). Το
Τµήµα Ασύλου αρνήθηκε να καταγράψει τις αιτήσεις που υποστηρίζονταν από τη ΜΚΟ
«ΑΙΤΗΜΑ» και παρείχε την ως άνω απάντηση. Αυτή η πρακτική του Τµήµατος Πολιτικού
Ασύλου επίσηµα επιβεβαιώθηκε στην περίπτωση ενός ατόµου που επιθυµούσε να υποβάλει
αίτηση ασύλου, στο οποίο απαγορεύτηκε η άµεση πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου την
27η Μαίου 2012 (Έγγραφο υπ’ αριθµ. 5401/1/63-β΄/25-5-2012).
28
Πληροφορίες για την υπόθεση διαθέσιµες στο αρχείο της ΜΚΟ «Αίτηµα».
29
∆ιεθνής Αµνηστία, βλ. ανωτέρω σηµείωση 6.
στα Ελληνικά σύνορα είναι επίσης ιδιαίτερα προβληµατική όλα αυτά τα χρόνια30.
Οι µετανάστες που εισέρχονται παράτυπα στην Ελλάδα συλλαµβάνονται και
κρατούνται βάσει µιας τυποποιηµένης διαδικασίας χωρίς να λαµβάνονται υπόψιν
οι ατοµικές ανάγκες προστασίας και χωρίς αξιολόγηση της ιδιαίτερης κατάστασής
τους, κατηγορούνται για παράνοµη είσοδο και εκδίδεται σε βάρος τους απόφαση
απέλασης. Σε αυτό το πλαίσιο, άτοµα που χρήζουν διεθνούς προστασίας,
στερούνται κάθε πληροφορίας, ακρόασης και προστασίας ή οποιασδήποτε
πρόσβασης στην διαδικασία ασύλου, όντας συχνά σε κίνδυνο να
επαναπροωθηθούν, απελαθούν ή να υποστούν εξαναγκασµένη επιστροφή. «Με την
άφιξή τους, οι πρόσφυγες συστηµατικά κρατούνται, καταγράφονται και λαµβάνονται
τα δακτυλικά τους αποτυπώµατα. Ωστόσο, λόγω του µεγάλου αριθµού καθηµερινών
νέων αφίξεων και της έλλειψης προσωπικού και ιδίως διερµηνέων, πολλές φορές δεν
είναι δυνατή µια επαρκής καταγραφή. […] Πολλοί πρόσφυγες δεν ενηµερώνονται για
30
Βλ π.χ., ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Έκθεση αυτοψίας για την επίσκεψης στα κέντρα
κράτησης µεταναστών στην περιοχή του Έβρου την 29-31 Μαϊου 2007, 12 Ιουνίου 2007,
διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.synigoros.gr/resources/_autopsia_evros_29_01.pdf;
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Έκθεση αυτοψίας στο χώρο κράτησης µεταναστών στη Σάµο
την 22-24 Maϊου 2007, 13 Ιουνίου 2007, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.synigoros.gr/resources/_autopsia_samo_29_01.pdf; ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ,
Έκθεση αυτοψίας για την επίσκεψη στη Λέσβο την 18-19 Ιουνίου 2007, 18 Ιουλίου 2007,
διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.synigoros.gr/resources/_autopsia_lesvos_29_01.pdf,
όπου υπογραµµίζεται στην παρ. 3 ότι «υπάρχει ένα σοβαρό έλλειµµα ενηµέρωσης, το οποίο δεν
εξασφαλίζει την πρόσβαση των αλλοδαπών, οι οποίοι ενδιαφέρονται να αναγνωριστούν ως
πολιτικοί πρόσφυγες στη διαδικασία ασύλου», ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Έκθεση
αυτοψίας για την επίσκεψη στους χώρους κράτησης µεταναστών στις περιοχές Ροδόπης και
Έβρου την 25-30 Ιουνίου 2007, 29 Oκτωβρίου 2007, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.synigoros.gr/resources/_autopsia_thraki_29_01.pdf; PRO ASYL & ΟΜΑ∆Α
∆ΙΚΗΓΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ, βλ. ανωτέρω
σηµείωση 12; ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, Απόφαση
για την κατάσταση των αλλοδαπών που προσπαθούν να εισέλθουν στην Ελληνική Επικράτεια
µέσω του Αιγαίου και οι πρακτικές του Ελληνικού Λιµενικού Σώµατος, 10 Aπριλίου 2008,
διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.nchr.gr/category.php?category_id=233&page=2;
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΘΕΛΕΛΙΩ∆ΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (FRA),
Αντιµέτωποι µε κατάσταση έκτακτης ανάγκης όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώµατα: Η
κατάσταση των ατόµων που περνούν τα ελληνικά χερσαία σύνορα µε παράτυπο τρόπο,
Aυστρία, 2011, διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/Greekborder-situation-report2011_EN.pdf; ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ
ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, Συµπεράσµατα της επίσκεψης που
πραγµατοποιήθηκε από την Εθνική Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου και του
Συνηγόρου του Πολίτη στους χώρους κράτησης µεταναστών στην περιοχή του Έβρου, Aθήνα,
30
Ιουνίου
2011,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.nchr.gr/media/keimena_agglika/Evros_2011.pdf. Σε αυτή την πρόσφατη έκθεση,
σελ. 6, σηµειώνεται: «’Οσον αφορά την πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου, , υπάρχει ακόµα
πολύ σοβαρό πρόβληµα όσον αφορά την κατάλληλη πληροφόρηση των κρατούµενων
αλλοδαπών σχετικά µε τα δικαιώµατά τους και τη δυνατότητά τους να ζητήσουν άσυλο, λόγω
της έλλειψης επαρκούς αριθµού διερµηνέων. Πρέπει να σηµειωθεί ότι παρά την έναρξη της
ισχύος του Π.∆. 114/2010, το οποίο εισήγαγε σηµαντικές βελτιώσεις στη διαδικασία ασύλου, οι
αιτήσεις χορήγησης παροχής διεθνούς προστασίας που καταγράφονται στα σηµεία εισόδου
εξακολουθούν να είναι λίγες. Σύµφωνα µε τα στοιχεία που εκδίδονται από την αρµόδια
αστυνοµική διεύθυνση της Ορεστιάδας (σηµείωση: από 22.11.2010 έως 30.03.2011), µόνο 46
αιτήσεις καταγράφηκαν.»
τις διαδικασίες υποβολής αίτησης ασύλου ή ισχυρίζονται ότι δεν είναι δυνατό για
αυτούς να µεταφέρουν στις αρχές την αίτηση παροχής προστασίας τους λόγω της
έλλειψης διερµηνέων. […]. Ενώ κατ’ αρχήν, όλες οι αστυνοµικές αρχές θα έπρεπε να
δέχονται αιτήσεις ασύλου, [...] διάφορες aστυνοµικές αρχές συχνά αρνούνται την
αρµοδιότητα να παραλαµβάνουν και να διαβιβάζουν τις αιτήσεις ασύλου και
συνιστούν στους αιτούντες να µεταβούν στις κύριες διευθύνσεις που είναι
αρµόδιες για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου. Ως εκ τούτου, οι κρατούµενοι
που επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου συχνά πρέπει να περιµένουν για την
ελευθέρωσή τους προκειµένου να καταστεί δυνατό να υποβάλουν αίτηση. Οι
αρµόδιες διευθύνσεις λέγεται ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να χειριστούν τις πολλές
αιτήσεις ασύλου που υποβάλλονται στη χώρα[...] Η κύρια αρχή στην Αττική, στην
Πέτρου Ράλλη, ήταν τόσο ελλιπώς στελεχωµένη που ανά περιόδους δεχόταν αιτήσεις
ασύλου µόνο µια ηµέρα την εβδοµάδα και δεν ήταν σε θέση να καταγράψει
περισσότερες από περίπου 20 αιτήσεις.»31
39. Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στους ασυνόδευτους ανήλικους, οι οποίοι
συνιστούν µια από τις ευάλωτες οµάδες στα πλαίσια του συστήµατος ασύλου στην
Ελλάδα.32 Λόγω της έλλειψης µηχανισµών εντοπισµού, δεν υπάρχει
αποτελεσµατική ταυτοποίηση των ανηλίκων, οι οποίοι, στην πράξη έχουν την ίδια
µεταχείριση µε τους ενήλικες. «[…] τα ασυνόδευτα παιδιά που θέλουν να ζητήσουν
άσυλο στην Ελλάδα αντιµετωπίζουν σοβαρά εµπόδια για να αποκτήσουν πρόσβαση
στις σχετικές διαδικασίες […] Κατά συνέπεια, τα παιδιά συχνά δεν έχουν την
ευκαιρία να εξηγήσουν πλήρως τους λόγους για τους οποίους ήρθαν στην Ελλάδα και
αυτό, µε τη σειρά του, µειώνει σηµαντικά την πιθανότητα να τους χορηγηθεί το
καθεστώς του πρόσφυγα. Στην πραγµατικότητα, το σύστηµα είναι τέτοιο που η
πιθανότητα αυτή είναι σχεδόν µηδενική.[…] Τα ασυνόδευτα παιδιά
συµπεριλαµβάνονται στα περίπου 1000 άτοµα που περιµένουν στην ουρά την
Κυριακή το πρωί για να υποβάλουν αίτηµα ασύλου στο κτίριο της Αστυνοµίας, στην
οδό Πέτρου Ράλλη στην Αθήνα, όπου και διεκπεραιώνεται το 94 τοις εκατό των
αιτήσεων ασύλου της χώρας.»33
31
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ, Έκθεση
του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ για τα βασανιστήρια και άλλους τρόπους σκληρής,
απάνθρωπης και ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας Μanred Nowak, 21 Aπριλίου 2011,
A/HRC/16/52/Add.4,
περίληψη,
παρ.58-59,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.unhcr.org/refworld/docid/4e6082e72.html. [δική µας η υπογράµµιση] Βλ επίσης
ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ
ΠΟΛΙΤΗ, Συµπεράσµατα της επίσκεψης που πραγµατοποιήθηκε από την Εθνική Επιτροπή για
τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου και του Συνηγόρου του Πολίτη στους χώρους κράτησης
µεταναστών στην περιοχή του Έβρου, ibid.
32
ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Παρατηρήσεις σχετικά µε την Ελλάδα
σαν χώρα ασύλου, βλ. ανωτέρω σηµείωση 11, σελ. 14: «[...]διαπιστώνονται σοβαρές
νοµοθετικές και διοικητικές ελλείψεις σε ό, τι αφορά τα ασυνόδευτα παιδιά και παιδιά που
έχουν χωρισθεί από την οικογένειά τους ενώ δεν είναι διασφαλισµένο ότι το απώτερο συµφέρον
των παιδιών λαµβάνεται πάντοτε υπόψη. Η πρόσβαση των παιδιών αυτών στις διαδικασίες
ασύλου δυσχεραίνεται σοβαρά από το γεγονός ότι ο προσωρινός επίτροπος δεν δηµιουργεί
απευθείας επαφή µε το παιδί ενώ συχνά δεν παρέχει ούτε υποστήριξη ή συµβουλή.»
33
ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ,
βλ. Ανωτέρω σηµείωση 9, σελ.42.
40. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που συλλαµβάνονται χωρίς νοµιµοποιητικά έγγραφα στα
σύνορα και/ή µέσα στη χώρα και καταγράφονται ως ανήλικοι κρατούνται σε
χώρους κράτησης κάτω από ακατάλληλες έως και εξευτελιστικές συνθήκες µέχρι
να βρεθεί θέση σε κέντρο φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Λόγω της έλλειψης
επαρκών εξειδικευµένων κέντρων φιλοξενίας ανηλίκων, τα παιδιά µπορεί να
κρατηθούν για µια περίοδο που µπορεί να φτάσει τους τρεις µήνες σε κέντρα
κράτησης, όπου οι ανήλικοι δεν έχουν πρόσβαση σε ενηµέρωση, καθοδήγηση ή
νοµική εκπροσώπηση και ως εκ τούτου στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν έχουν
πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου34.
41. Μετά από την διεθνή κατακραυγή αναφορικά µε την πρόσβαση στη διαδικασία
ασύλου στην Ελλάδα, η τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση ανακοίνωσε στις αρχές του
έτους 2010 µια σειρά πολλά υποσχόµενων πρωτοβουλιών για την αναθεώρηση του
συστήµατος ασύλου στην Ελλάδα. Το βασικό στοιχείο ήταν η απόφαση να
αποσυνδεθεί το άσυλο από την αρµοδιότητα της αστυνοµίας. Αυτό οδήγησε στην
ψήφιση του Ν. 3907/2011, ο οποίος θέσπισε µια νέα υπηρεσία ασύλου που θα
αποτελείται από πολιτικό προσωπικό και ορίστηκε να λειτουργήσει στις αρχές του
2012. Στο µεταξύ, το αποκαλούµενο «µεταβατικό» Π.∆. 114/2010 θεσπίστηκε
προκειµένου να επαναφέρει τη διαδικασία διοικητικής προσφυγής, παρέχοντας
ορισµένες διαδικαστικές εγγυήσεις (συµµετοχή της Ύπατης Αρµοστείας στη
διαδικασία, συµµετοχή δύο µη-κρατικών λειτουργών στην τριµελή επιτροπή
προσφυγών). Ωστόσο, σύµφωνα µε το Π.∆., αρµόδια να παραλαµβάνει και να
εξετάζει τις αιτήσεις σε πρώτο βαθµό παρέµεινε η αστυνοµία. Ο νέος νόµος
3907/2011 επιδίωξε να ρυθµίσει τα θέµατα παροχής διεθνούς προστασίας
σύµφωνα µε τα διεθνή και ευρωπαϊκά δεδοµένα. Παρά τις αρχικές προσδοκίες και
υποσχέσεις, καµία πρόοδος δεν έχει σηµειωθεί στην πράξη µέχρι σήµερα προς την
κατεύθυνση της εφαρµογής αυτών των µέτρων, καθώς η λειτουργία της νέας
Υπηρεσίας Ασύλου αναβλήθηκε.35 Στο µεσοδιάστηµα, οι ελληνικές αρχές άφησαν
το υπάρχον σύστηµα ασύλου να επιδεινωθεί πλήρως, στερώντας του τους ζωτικούς
υλικούς ανθρώπινους και ανθρώπινους πόρους. Συµπερασµατικά, «[...] ένα χρόνο
µετά τη θέσπιση νέων κανόνων και διαδικασιών για τη χορήγηση ασύλου και άλλων
µορφών διεθνούς προστασίας, καµιά από τις υπηρεσίες που προβλέπει ο νόµος δεν
34
Βλ επίσης, ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, Συστάσεις
όσον αφορά τους ασυνόδευτους ανήλικους, Αθήνα, 15 Φεβρουαρίου 2007, διαθέσιµο στην
διεύθυνση:
http://www.nchr.gr/media/gnwmateuseis_eeda/Site_version2/paidia/unaccompanied_minors1
5022007.pdf; ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ,
βλ. ανωτέρω σηµείωση 11; ΥΠΑΤΗ
ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Ασυνόδευτοι ανήλικοι αιτούντες άσυλο στην
Ελλάδα,
Απρίλιος
2008,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.unhcr.org/refworld/docid/48abd557d.html;
ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ
ΤΩΝ
ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ, βλ. Ανωτέρω σηµείωση Error! Bookmark not
defined..
35
Τον Φεβρουάριο του 2012, ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη ανακοίνωσε την αναβολή
της έναρξης της λειτουργίας της Νέας Υπηρεσίας Ασύλου, η οποία είχε προγραµµατιστεί να
ξεκινήσει 26.01.2012, µέχρι τον Ιούνιο 2012. Βλ. ∆ΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ∆ΗΜΟΣΙΑΣ
∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ, ∆ΗΜΟΣΙΑ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ∆ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ, 22 Φεβρουαρίου 2012,
διαθέσιµο στην διεύθυνση: http://www.hcg.gr/node/2252
έχει λειτουργήσει, παρά τις αυξηµένες ανάγκες και τα σοβαρά προβλήµατα […] η
παράταση της υφιστάµενης κατάστασης εκθέτει διεθνώς τη χώρα.»36
42. Συµπερασµατικά, οι αιτούντες άσυλο, στους οποίους στερείται στην πράξη η
πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και η διεθνής προστασία, είναι εκτεθειµένοι σε
σοβαρό κίνδυνο να συλληφθούν, κρατηθούν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες37,
να απελαθούν και/ή να επαναπροωθηθούν38. Ο κίνδυνος καθίσταται ακόµα πιο
άµεσος υπό την παρούσα πολιτική συγκυρία στη χώρα λόγω των εθνικών
εκλογών39. Η ελληνική κυβέρνηση τον Μάρτιο του 2012 ανακοίνωσε και ξεκίνησε
να εφαρµόζει κατασταλτικά µέτρα κατά των «παράνοµων µεταναστών», τα οποία
36
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ, ∆ιαδικασία ασύλου: Tα προβλήµατα εντείνονται καθώς δεν
λειτουργούν οι νέες υπηρεσίες, Αθήνα, 8 Φεβρουαρίου 2012, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.synigoros.gr/
37
∆ιεθνείς και εθνικοί οργανισµοί έχουν συστηµατικά εκφράσει την ανησυχία τους για τις
άθλιες υλικές συνθήκες και συνθήκες υγιεινής στα αστυνοµικά τµήµατα, φυλακές και σε
άλλους χώρους κράτησης, τους οποίους θεωρούν ότι δεν ανταποκρίνονται στα διεθνή
πρότυπα. Βλ επίσης, ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, βλ. Ανωτέρω σηµείωση 11;
ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ
ΜΟΡΦΩΝ ΣΚΛΗΡΗΣ, ΑΠΑΝΘΡΩΠΗΣ ΚΑΙ ΤΑΠΕΙΝΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Η
ΤΙΜΩΡΙΑΣ (CPT), Έκθεση για την Ελλάδα βασισµένη στην επίσκεψη της στην Ελλάδα την
Ιανουαρίου 2011, CPT/Inf (2012) 1, 10 Ιανουαρίου 2012, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.cpt.coe.int/documents/grc/2012-01-inf-eng.pdf; ∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, βλ.
Ανωτέρω σηµείωση 25; ICJ & ECRE, βλ. Ανωτέρω σηµείωση 25; EΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ
ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ, Καταληκτικές παρατηρήσεις –
Ελλάδα, CAT/C/GRC/CO/5-6, 7 Mαιου – 1 Ιουνίου 2012, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www2.ohchr.org/english/bodies/cat/cats48.htm. Σε πολυάριθµες υποθέσεις, οι
συνθήκες κράτησης στα κέντρα κράτησης µεταναστών στην Ελλάδα, παραβιάζουν σύµφωνα
µε το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων το άρθρο 3 της ΕΣ∆Α
(απάνθρωπη και εξευτελιστική µεταχείριση). Βλ E∆∆Α, Υπόθεση S.D. κατά Ελλάδας
(προσφυγή υπ’αρ. 53541/07), 11 Ιούνιος 2009; Υπόθεση Tabesh κατά Ελλάδας (προσφυγή
υπ’αρ. 8256/07), 26 Nοέµβριος 2009; Υπόθεση A.A. κατά Ελλάδας (προσφυγή υπ’αρ.
12186/08), 22 Ιουλίου 2010; Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, βλ. Ανωτέρω
σηµείωση 20, Υπόθεση Rahimi κατά Ελλάδας (προσφυγή υπ’αρ. 8687/08), 5 Aπριλίου 2011;
Υπόθεση R.U. κατά Ελλάδας (προσφυγή υπ’αρ. 2237/08), 7 Ιουνίου 2011.
38
Η Ελλάδα εφαρµόζει «διαδικασίες εξαναγκασµένης επιστροφής, µέσω άµεσης απέλασης και
εφαρµογής της συµφωνίας επανεισδοχής µε την Τουρκία [...]. Άτοµα που υποβάλλονται σε
εξαναγκασµένη επιστροφή δεν απολαµβάνουν αποτελεσµατικές διαδικαστικές εγγυήσεις
προκειµένου να έχουν πρόσβαση σε ένδικα µέσα ή πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου[...] δεν
τους παρέχεται δωρεάν νοµική συνδροµή ή αποτελεσµατική πληροφόρηση µέσω υπηρεσιών
διερµηνείας.» ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ,
ibid. Βλ. Επίσης ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, βλ. Ανωτέρω σηµείωση 11; Ευρωπαϊκή
Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, ibid; ∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, βλ.
Ανωτέρω σηµείωση 25; ∆ΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΝΟΜΙΚΩΝ (ICJ) & ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΙ ΕΞΟΡΙΣΤΩΝ (ECRE), βλ. Ανωτέρω σηµείωση 25;
Ε∆∆Α, Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, παρ. 359, βλ. Ανωτέρω σηµείωση 20 και
Υπόθεση R.U. κατά Ελλάδας, ibid.
39
Οι εθνικές εκλογές στην Ελλάδα έλαβαν χώρα την 6η Μαίου 2012. Η νέα ηµεροµηνία
διεξαγωγής εκλογών ανακοινώθηκε για την 17η Ιουνίου 2012 καθώς δεν κατέστη δυνατός ο
σχηµατισµός κυβέρνησης κατόπιν των εκλογικών αποτελεσµάτων της 6ης Ιουνίου.
συνίσταντο σε: α) δηµιουργία 30 κέντρων κράτησης µεταναστών µέσα στα
επόµενα δύο χρόνια, µε το πρώτο να έχει ήδη αρχίσει να λειτουργεί την εβδοµάδα
πριν από τις εκλογές της 6ης Μαϊου στην περιοχή της Αττικής (Αµυγδαλέζα) και β)
µεγάλες επιχειρήσεις «σκούπα» στο κέντρο της Αθήνας «µε σκοπό την
αντιµετώπιση της παράνοµης µετανάστευσης και της εγκληµατικότητας».40. Όπως
επαναλαµβάνει η Επισκόπηση Τύπου της 3ης Απριλίου 2012 της Ύπατης
Αρµοστείας, τις πρώτες ηµέρες της µεγάλης επιχείρησης «σκούπας» στο κέντρο
της Αθήνας, η αστυνοµία προσήγαγε περίπου 2.000 µετανάστες, 420 από τους
οποίους συνελήφθησαν, ενώ 1.161 άτοµα συνολικά κρατήθηκαν επειδή δεν είχαν
νοµιµοποιητικά έγγραφα41. γ) Μια νέα νοµοθετική διάταξη εισάγει την κατάσταση
της υγείας ως λόγο για την κράτηση µεταναστών και αιτούντων άσυλο42. Ο
Υπουργός Προστασίας του Πολίτη και ο Υπουργός Υγείας περιέγραψαν «το
πρόβληµα που δηµιουργείται από έναν αυξανόµενο πληθυσµό µεταναστών χωρίς
χαρτιά σαν βόµβα έτοιµη να εκραγεί για τη δηµόσια υγεία»43. Αυτή η πολιτική που
εγκαινιάστηκε επίσηµα από τις ελληνικές αρχές εγείρει σοβαρές ανησυχίες
αναφορικά µε τα ανθρώπινα δικαιώµατα των µεταναστών και των αιτούντων
άσυλο και αφήνει περιθώρια για άκρως µεροληπτικές και αυθαίρετες πρακτικές.
«Αυτά τα άκρως ανησυχητικά µέτρα έχουν ως στόχο ειδικά τις πιο ευάλωτες
πληθυσµιακές οµάδες, µε βάση κριτήρια που εισάγουν διακρίσεις ...Οι ελληνικές
αρχές πρέπει να αποσύρουν αµέσως τα µέτρα αυτά, τα οποία µόνο θα επιτείνουν το
στιγµατισµό των µεταναστών και αιτούντων άσυλο στη χώρα.» 44
43. Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου είναι κρίσιµη για τα
άτοµα που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Η «εκστρατεία για το άσυλο», που
ξεκίνησε µε πρωτοβουλία οργανώσεων, συλλογικοτήτων, οµάδων και ΜΚΟ, οι
οποίες συνυπογράφουν την παρούσα αναφορά, στοχεύει στην ανάδειξη και
40
Βλ. π.χ., ΤΟ ΒΗΜΑ, M. Χρυσοχοϊδης: Επιχείρηση σκούπα για να ανασάνει η Αθήνα, 20
Μαρτίου
2012,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=449471; TA NEA, Επιχείρηση-σκούπα στο κέντρο
της Αθήνας προανήγγειλε ο Χρυσοχοϊδης, 20 Mαρτίου 2012, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4704268; TA NEA, Έρχεται νοµοθετική ρύθµιση για
τα κέντρα κράτησης µεταναστών, 31 Mαρτίου 2012, διαθέσιµο στην διεύθυνση:
http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4707436.
41
ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, ΕΛΛΑ∆Α Επισκόπηση
Τύπου: 31 Mαρτίου -3 Aπριλίου 2012.
42
Βλ άρθρο 59 του Νόµου 4075/2012 (ΦΕΚ υπ’αρ .89, Τόµος A’, 11 Aπρίλιος 2012).
43
Βλ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, «Bόµβα για τη δηµόσια υγεία λόγω της µετανάστευσης» αναφέρουν οι
Λοβέρδος-Χρυσοχοϊδης,
1
Aπρίλιος
2012,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathbreak_1_01/04/2012_435808; TO EΘΝΟΣ,
Συνέντευξη τύπου Χρυσοχοίδη-Λοβέρδου: Υγειονοµικοί έλεγχοι σε όλους τους µετανάστες,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63638394.
44
∆ΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, Η Ελλάδα σχεδιάζει επιχείρηση σκούπα εναντίον µεταναστών και
αιτούντων
άσυλο,
2
Aπριλίου
2012,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.amnesty.org/en/news/greece-plans-sweep-migrants-and-asylum-seekers-2012-0402.
δηµοσιοποίηση της απαράδεκτης κατάστασης άρνησης πρόσβασης στο σύστηµα
ασύλου στην Ελλάδα, δίνοντας έµφαση στην Αττική, όπου βρίσκεται η
συντριπτική πλειοψηφία των ατόµων που προσπαθούν να υποβάλουν αίτηση για τη
χορήγηση διεθνούς προστασίας. Τα συµπεράσµατα της αναφοράς προέκυψαν από
την επί τόπου παρουσία µας από την 17 Φεβρουαρίου 2012 µέχρι την 7 Απριλίου
2012. Η κατάσταση συνεχίζει να είναι όσο προβληµατική καταγράφεται, ενώ τα
πρόσφατα περιστατικά βίας έξω από το Τµήµα Ασύλου της ∆ιεύθυνσης
Αλλοδαπών Αττικής δείχνουν για µια ακόµα φορά ότι οι αιτούντες άσυλο
διακινδυνεύουν την ελευθερία και τη σωµατική τους ακεραιότητα ενώ προσπαθούν
να αποκτήσουν προστασία στην Ελλάδα45.
II. Νοµικό Πλαίσιο
44. Το Ελληνικό κράτος είναι υπεύθυνο να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του απέναντι
σε άτοµα που χρειάζονται διεθνή προστασία σύµφωνα µε το διεθνές δίκαιο, το
δίκαιο της Ε.Ε. και το εθνικό δίκαιο.
45. Συγκεκριµένα, η Ελλάδα επικύρωσε τη Συνθήκη της Γενεύης της 28 Ιουλίου 1951
για το καθεστώς του Πρόσφυγα46 και το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης της 31
Ιανουαρίου 196747. Άλλες προστατευτικές διατάξεις περιλαµβάνονται σε µία σειρά
διεθνών συµβάσεων στις οποίες η Ελλάδα είναι συµβαλλόµενο µέρος και
συγκεκριµένα στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την Προστασία των ∆ικαιωµάτων
του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών του 1950 (ΕΣ∆Α)48, στο ∆ιεθνές
Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα του 1966 (∆ΣΑΠ∆)49, στη
Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων και άλλων τρόπων
σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας του 198450 και
στην Σύµβαση για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού του 198951.
45
Βλ. π.χ., TO EΘΝΟΣ, Επεισόδια µε αλλοδαπούς-τρεις αστυνοµικοί τραυµατίες, 25 Mαϊου
2012,
διαθέσιµο
στην
διεύθυνση:
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63661986.
46
Νοµοθετικό ∆ιάταγµα N. 3989/1959 ( ΦΕΚ 201 – Α΄, 26.9.1959)
47
Αναγκαστικός Νόµος 389/1968 (ΦΕΚ 125 – Α’ , 4.6.1968).
48
Η Ελλάδα επικύρωσε την Ευρωπαϊκή Συνθήκη για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου το 1974.
Βλ. Νοµοθετικό ∆ιάταγµα 53/1974 ( ΦΕΚ 256 - A’, 20.9.1974).
49
Η Ελλάδα επικύρωσε το ∆ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα το
1997. Βλ. Νόµος 2462/1997 ( ΦΕΚ 25 – Α’, 26.2.1997).
50
Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων και
άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής µεταχείρισης ή τιµωρίας το 1988. Βλ.
Νόµος 1782/1988 (ΦΕΚ 116 - A’, 3.3.1988)
51
Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύµβαση για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού το 1992. Βλ. Nόµος
2101/1992 (ΦΕΚ 192 - Α’, 2.12.1992).
46. Πρέπει να σηµειωθεί ότι βάσει του άρθρου 28 παρ. 1 του Ελληνικού Συντάγµατος
όλες οι προαναφερθείσες διεθνείς συµβάσεις, καθώς και οι γενικά παραδεδεγµένοι
κανόνες του διεθνούς δικαίου υπερισχύουν κάθε άλλης αντίθετης διάταξης νόµου
του εσωτερικού δικαίου52.
47. Η Ελλάδα είναι Κράτος-Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεσµεύεται από τις
Συνθήκες της Ε.Ε. καθώς και από τη νοµοθεσία που έχει θεσπιστεί από τα θεσµικά
όργανα της Ε.Ε.. Ο Χάρτης των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, ο οποίος έχει το ίδιο νοµικό κύρος µε τις Συνθήκες53, εγγυάται το
δικαίωµα στο άσυλο54. Η Ε.Ε. έχει περιβληθεί µε αρµοδιότητες στον τοµέα του
ασύλου55 και η κοινή πολιτική για το άσυλο, συµπεριλαµβανοµένου και ενός
Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήµατος Ασύλου, αποτελεί συστατικό στοιχείο του
στόχου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη προοδευτική εγκαθίδρυση µίας περιοχής
ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, ανοιχτής σε όσους αναγκαζόµενοι από τις
συνθήκες, νοµίµως ζητούν προστασία στην Ένωση.
48. Αξίζει να αναφερθούν οι πιο σηµαντικές νοµοθετικές πράξεις της Ε.Ε. οι οποίες
υιοθετήθηκαν προκειµένου να εγκαθιδρυθεί ένα Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστηµα
Ασύλου και συγκεκριµένα:
- Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 2725/2000 του Συµβουλίου της 11ης ∆εκεµβρίου 2000
σχετικά µε τη θέσπιση του Eurodac για την αντιπαραβολή δακτυλικών
αποτυπωµάτων για την αποτελεσµατική εφαρµογή της σύµβασης του ∆ουβλίνου
(L 316/15.12.2000),
- Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 343/2003 του Συµβουλίου της 18ης Φεβρουαρίου
2003 για τη θέσπιση των κριτηρίων και µηχανισµών για τον προσδιορισµό του
κράτους µέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης ασύλου που
υποβάλλεται σε κράτος µέλος από υπήκοο τρίτης χώρας (L 50/25.2.2003)
(∆ουβλίνο II),
- Οδηγία 2001/55/ΕΚ του Συµβουλίου της 20ής Ιουλίου 2001 σχετικά µε τις
ελάχιστες προδιαγραφές παροχής προσωρινής προστασίας σε περίπτωση
µαζικής εισροής εκτοπισθέντων και τα µέτρα για τη δίκαιη κατανοµή των βαρών
µεταξύ κρατών µελών όσον αφορά την υποδοχή και την αντιµετώπιση των
συνεπειών της υποδοχής αυτών των ατόµων (L 212/7.8.2001),
52
Άρθρο 28 παρ. 1 του Ελληνικού Συντάγµατος: «Οι γενικά παραδεγµένοι κανόνες διεθνούς
δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συµβάσεις, από την επικύρωση τους µε νόµο και τη θέση τους
σε ισχύ σύµφωνα µε τους όρους της καθεµίας, αποτελούν αναπόσπαστο µέρος του εσωτερικού
ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόµου[...]».
53
Βλ. Άρθρο 6 Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση
54
Βλ. Άρθρο 18 ( δικαίωµα στο άσυλο).
55
Βλ. Άρθρο 3 παρ. 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκής Ένωσης; Άρθρο 67 παρ. 2 και
Κεφάλαιο 2 (Πολιτικές σχετικά µε τους Ελέγχους στα Σύνορα, το Άσυλο και τη
Μετανάστευσης) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε.
- Οδηγία 2003/9/ΕΚ του Συµβουλίου της 27ης Ιανουαρίου 2003 σχετικά µε τις
ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη µέλη
Council (Οδηγία για τις συνθήκες Υποδοχής αιτούντων άσυλο),
- Οδηγία 2005/85/ΕΚ του Συµβουλίου της 1ης ∆εκεµβρίου 2005 σχετικά µε τις
ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες µε τις οποίες τα κράτη µέλη
χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα (L 326/13.12.2005)
(Οδηγία για τις ∆ιαδικασίες Ασύλου), και
- Οδηγία 2004/83/ΕΚ του Συµβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 για τη θέσπιση
ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων
τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν
διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους και για το περιεχόµενο της προστασίας
που χορηγείται. (L 304/30.9.2004) (Οδηγία για την αναγνώριση του καθεστώτος
του πρόσφυγα)56.
49. Σε εθνικό επίπεδο, συγκεκριµένη νοµοθεσία ορίζει τα δικαιώµατα των ατόµων
που χρήζουν διεθνούς προστασίας και συγκεκριµένα:
- Νόµος 3907/2011 για την Ίδρυση µίας Υπηρεσίας Ασύλου και µίας Υπηρεσίας
Πρώτης Υποδοχής, προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας προς τις διατάξεις
της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ «σχετικά µε τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες
στα Kράτη-Μέλη για την επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων υπηκόων
τρίτων χωρών» και λοιπές διατάξεις ( ΦΕΚ Α-7 / 26.01.2011). Ο Νόµος
3907/2011 αναµένεται να αποτελέσει τον «Νόµο περί Ασύλου». Όπως
αναφέρθηκε και ανωτέρω, ο νόµος αυτός ο οποίος θέτει τη νέα Υπηρεσία
Ασύλου εκτός των αρµοδιοτήτων της αστυνοµίας και παρέχει εγγυήσεις για την
εξέταση των αιτηµάτων ασύλου, αν και έχει τεθεί σε ισχύ, δεν έχει ακόµη
εφαρµοσθεί.57.
- Προεδρικό ∆ιάταγµα (Π.∆.) 114/2010 για την καθιέρωση ενιαίας διαδικασίας
αναγνώρισης σε αλλοδαπούς και ανιθαγενείς του καθεστώτος του πρόσφυγα ή
δικαιούχου επικουρικής προστασίας σε συµµόρφωση προς την Οδηγία
2005/85/ΕΚ του Συµβουλίου «σχετικά µε τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις
διαδικασίες µε τις οποίες τα Κράτη-Μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς
του πρόσφυγα» (L 326/13.12.2005) [ ΦΕΚ Α – 195/ 25.11.2010]. Το Π.∆.
114/2010 είναι η ισχύουσα νοµοθεσία η οποία ρυθµίζει τη διαδικασία ασύλου
στην Ελλάδα. Ορίζει ότι η αστυνοµία έχει την αρµοδιότητα να δέχεται αιτήσεις
ασύλου και να τις εξετάζει σε πρώτο βαθµό.
- Προεδρικό ∆ιάταγµα (Π.∆.) 96/2008 “Προσαρµογή της ελληνικής νοµοθεσίας
προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2004/83/ΕΚ του Συµβουλίου της 29.4.2004 για
56
Οδηγία 2004/83/EΚ, η οποία αναδιατυπώνεται στην Οδηγία 2011/95/EΕ του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 13ης ∆εκεµβρίου 2011 σχετικά µε τις απαιτήσεις για
την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς
προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτοµα που δικαιούνται
επικουρική προστασία και για το περιεχόµενο της παρεχόµενης προστασίας (L
337/20.12.2011), η οποία πρέπει να ενσωµατωθεί στο εθνικό δίκαιο των Κρατών-Μελών που
δεσµεύονται από αυτή µέχρι την 21 ∆εκεµβρίου 2013.
57
Βλ. παραπάνω παρ. 41 και υποσηµείωση 35.
θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς υπηκόων
τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν
διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους (L 304/30.09.2004)” [ΦEK A – 152
/30.07.2008].
- Προεδρικό ∆ιάταγµα (Π.∆.) 220/2007 που αφορά την προσαρµογή της
Ελληνικής νοµοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2003/9/ΕΚ του
Συµβουλίου της 27ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά µε τις ελάχιστες απαιτήσεις για
την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα Κράτη-Μέλη (L 31/6.2.2003) [ΦΕΚ Α –
251 / 13.11.2007].
- Προεδρικό ∆ιάταγµα (Π.∆.) 80/2006 “Συµµόρφωση µε την Οδηγία
2001/55/ΕΚ του Συµβουλίου της 20ης Ιουλίου 2001 σχετικά µε τις ελάχιστες
προδιαγραφές για την παροχή προσωρινής προστασίας σε περίπτωση µαζικής
εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών και µέτρα για τη δίκαιη κατανοµή των
βαρών µεταξύ των Κρατών-Μελών όσον αφορά την υποδοχή και την
αντιµετώπιση
των συνεπειών της υποδοχής αυτών των ατόµων (L
212/7.8.2001)” [ΦΕΚ Α- 82 / 14.4.2006].
50. Τέλος, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι το Ελληνικό Σύνταγµα εγγυάται για όλα τα
άτοµα τον απόλυτο σεβασµό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου (Άρθρο
2), την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας του καθενός
χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής ή γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών
πεποιθήσεων (Άρθρο 5 παρ. 2) και το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας (
Άρθρο 5 παρ. 3).
Γ. Παραβιάσεις του ∆ιεθνούς, Ευρωπαϊκού και Εθνικού ∆ικαίου από την Ελληνική
Πολιτεία
I. Παραβίαση του δικαιώµατος στην πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου
α) Ουσιαστικό δικαίωµα
51. Το δικαίωµα του προσώπου να ζητά άσυλο και να του παρέχεται άσυλο
διατυπώνεται στην Οικουµενική ∆ιακήρυξη ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου του
194858. Ωστόσο, το δικαίωµα στο άσυλο δεν προβλέπεται ρητά στη Συνθήκη της
Γενεύης του 1951. Ωστόσο, η αρχή της µη επαναπροώθησης (Άρθρο 33 παρ. 1)
υποχρεώνει τα Συµβαλλόµενα Κράτη να «µην απελαύνουν ή επιστρέφουν
("refouler") έναν πρόσφυγα µε οποιονδήποτε τρόπο στα σύνορα εδαφών όπου η ζωή
ή η ελευθερία του θα µπορούσε να απειληθεί για λόγους φυλής, θρησκείας,
εθνικότητας, συµµετοχής σε συγκεκριµένη κοινωνική οµάδα ή πολιτικών
πεποιθήσεων». Αυτό αποτελεί «µία θεµελιώδη αρχή προστασίας [...] για την οποία
δεν επιτρέπεται η διατύπωση επιφυλάξεων. Από πολλές απόψεις, η αρχή
συµπληρώνει εύλογα το δικαίωµα να ζητάει κάποιος άσυλο, το οποίο αναγνωρίζεται
στην Οικουµενική ∆ιακήρυξη των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου. Έχει καταλήξει να
58
Άρθρο 14 παρ. 1 της Οικουµενικής ∆ιακήρυξης ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου: «Κάθε άτοµο
που διώκεται έχει το δικαίωµα να ζητά άσυλο και να του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες»
θεωρείται κανόνας του εθιµικού διεθνούς δικαίου ο οποίος δεσµεύει όλα τα Κράτη.
[...] Περιλαµβάνει κάθε µέτρο που µπορεί να αποδοθεί στο Κράτος το οποίο θα
µπορούσε να έχει ως αποτέλεσµα ένας αιτών άσυλο ή πρόσφυγας να επιστρέψει σε
σύνορα εδαφών όπου η ζωή ή η ελευθερία του/της θα απειλούνταν ή θα αντιµετώπιζε
κίνδυνο να υποστεί δίωξη. Αυτό περιλαµβάνει την απώθηση στα σύνορα, την
παρεµπόδιση εισόδου και την έµµεση επαναπροώθηση είτε πρόκειται για ένα άτοµο
που ζητά άσυλο είτε πρόκειται για µαζική εισροή.»59
52. Το άρθρο 18 του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ε.Ε. (δικαίωµα ασύλου)
ορίζει ότι «το δικαίωµα ασύλου διασφαλίζεται τηρουµένων των κανόνων της
Σύµβασης της Γενεύης της 28ης Ιουλίου 1951 και του Πρωτοκόλλου της 31ης
Ιανουαρίου 1967 περί του καθεστώτος των προσφύγων και σύµφωνα µε τη Συνθήκη
για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής
Ένωσης». Είναι υψίστης σηµασίας το γεγονός ότι στο πλαίσιο της έννοµης τάξης
της Ευρωπαϊκής Ένωσης το δικαίωµα περιλαµβάνει όχι µόνο το διαδικαστικό
δικαίωµα της υποβολής αίτησης ασύλου αλλά και το δικαίωµα της χορήγησης
ασύλου όταν ο αιτών πληροί τα κριτήρια της Συνθήκης της Γενεύης του 1951.
Επιπλέον, η «Οδηγία για τις ∆ιαδικασίες Ασύλου» προβλέπει ότι «Τα Κράτη-Μέλη
µεριµνούν ώστε κάθε ενήλικας που διαθέτει νοµική ικανότητα να έχει το δικαίωµα
να υποβάλει αίτηση ασύλου αυτοπροσώπως» (Άρθρο 6 παρ. 2) και ότι «τα ΚράτηΜέλη µεριµνούν ώστε οι αρχές στις οποίες είναι πιθανόν να απευθυνθεί όποιος
επιθυµεί να υποβάλει αίτηση ασύλου να είναι σε θέση να τον ενηµερώσουν ως προς
το πώς και πού µπορεί να υποβάλει την εν λόγω αίτηση και ως προς το γεγονός ότι
µπορεί να τους ζητήσει να διαβιβάσουν την αίτησή του προς την αρµόδια αρχή»
(Άρθρο 6 παρ. 5)60. Επιπλέον, ορίζει ότι « τα Κράτη-Μέλη µεριµνούν ώστε οι
59
ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Σηµείωση σχετικά µε τη διεθνή
προστασία, 13 Σεπτεµβρίου 2001,
παρ. 16,
διαθέσιµο στη διεύθυνση:
http://www.unhcr.org/refworld/docid/3bb1c6cc4.html.
60
Tο περιεχόµενο της υποχρέωσης των κρατών µελών διευκρινίζεται από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή στην αρχική της πρόταση για µία Οδηγία του Συµβουλίου για τις ελάχιστες
προδιαγραφές για τις διαδικασίες µε τις οποίες τα κράτη µέλη χορηγούν και ανακαλούν το
καθεστώς του πρόσφυγα, COM(2000) 578 final, Βρυξέλες, 20 Σεπτεµβρίου 2000, σελ 11-12,
http://eurδιαθέσιµο
στη
διεύθυνση:
lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2000:0578:FIN:EN:PDF:
«Οι αιτούντες άσυλο θα πρέπει να έχουν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου το ταχύτερο δυνατό.
Οι κανόνες για τη διαδικασία ασύλου στερούνται νοήµατος εάν τα πρόσωπα που επιθυµούν τη
χορήγηση ασύλου από ένα κράτος µέλος δεν µπορούν να έχουν πραγµατική πρόσβαση στη
διαδικασία σχετικά µε το άσυλο του εν λόγω κράτους ή εγκαταλείπονται στην τύχη τους στο
έδαφός του ασκόπως διότι οι αρχές δεν αναγνωρίζουν τα αιτήµατα αυτά ως αιτήσεις χορήγησης
ασύλου. Κάθε δήλωση µε την οποία ένα πρόσωπο εκφράζει την επιθυµία να τύχει προστασίας
από δίωξη ή οποιαδήποτε εκδήλωση ή έκφραση του προσώπου ότι φοβάται να επιστρέψει στη
χώρα του, θα πρέπει συνεπώς να αντιµετωπίζεται ως αίτηση παροχής ασύλου. Ακόµα και αν τα
κράτη µέλη µπορούν να απαιτούν από τα πρόσωπα που φθάνουν στα σύνορα ή στο έδαφος ενός
κράτους µέλους και επιθυµούν να ζητήσουν προστασία, να υποβάλουν (δηλαδή να καταθέσουν
επίσηµα) την αίτηση χορήγησης ασύλου σε συγκεκριµένο χώρο ή αρχή, αφ’ ης στιγµής ένα
πρόσωπο γνωστοποιήσει το αίτηµά του, οι αρµόδιες αρχές στις οποίες απευθύνθηκε
υποχρεούνται να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για να του επιτρέψουν να φθάσει στο
χώρο αυτόν σε εύλογο διάστηµα («πραγµατική ευκαιρία να υποβάλουν αίτηµα το συντοµότερο
δυνατό»). Συνεπώς, όλες οι αρχές στις οποίες µπορεί να απευθυνθούν τα εν λόγω άτοµα, είτε
στα σύνορα, είτε στο έδαφος ενός κράτους µέλους, θα πρέπει να έχουν λάβει οδηγία ώστε να
αιτούντες να ενηµερώνονται, σε γλώσσα την οποία ευλόγως θεωρείται ότι
κατανοούν, για τη διαδικασία που ακολουθείται και για τα δικαιώµατα και τις
υποχρεώσεις τους [...] να ενηµερώνονται ως προς τις προθεσµίες καθώς και ως
προς τα µέσα που έχουν στη διάθεσή τους ώστε να συµµορφωθούν µε την υποχρέωση
για υποβολή των στοιχείων σχετικά µε την υπόθεσή τους [...] οι πληροφορίες τους
δίδονται [...]» (Άρθρο 10 παρ. 1 (α)). Επιπλέον, «να τους παρέχονται υπηρεσίες
διερµηνέα, όταν αυτό είναι απαραίτητο για να εκθέσουν την περίπτωσή τους στις
αρµόδιες αρχές. [...]» (Άρθρο 10 παρ. 1 (β)).
53. Σε συµµόρφωση µε την «Οδηγία για τις ∆ιαδικασίες Ασύλου», το Π.∆. 114/2010
ορίζει ότι «κάθε αλλοδαπός ή ανιθαγενής έχει δικαίωµα υποβολής αιτήσεως
διεθνούς προστασίας. Οι αρµόδιες αρχές παραλαβής της αίτησης µεριµνούν, ώστε
κάθε ενήλικας να µπορεί να ασκήσει το δικαίωµα να υποβάλει αίτηση, υπό την
προϋπόθεση ότι θα παρουσιασθεί αυτοπροσώπως ενώπιον των ως άνω αρχών,
[…]» (Άρθρο 4 παρ. 1 του Π.∆. 114/2010 που ενσωµατώνει το άρθρο 6 παρ. 1 της
Οδηγίας) ενώ προβλέπει ότι «η Κεντρική Αρχή µεριµνά για την ενηµέρωση των
αρχών στις οποίες είναι πιθανόν να απευθυνθεί όποιος επιθυµεί να υποβάλει αίτηση
διεθνούς προστασίας, σχετικά µε τις αρµόδιες υπηρεσίες και τη διαδικασία υποβολής
της αίτησης, […]» (Άρθρο 4 παρ. 5 του Π.∆. 114/2010 που ενσωµατώνει το άρθρο
6 παρ. 5 της Οδηγίας). Επιπροσθέτως, το Π.∆. 114/2010 εγγυάται στο άρθρο 8
παρ. 1 (α) και (β) το δικαίωµα των αιτούντων να ενηµερώνονται για τη διαδικασία
που ακολουθείται, για τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις του, σύµφωνα µε τις
σχετικές διατάξεις της «Οδηγίας για τις ∆ιαδικασίες Ασύλου».
54. Όπως σηµειώθηκε και παραπάνω61, αρµόδια αρχή παραλαβής των αιτήσεων
ασύλου στην Αθήνα είναι αποκλειστικά το Τµήµα Ασύλου της ∆ιεύθυνσης
Αλλοδαπών Αττικής στην «Πέτρου Ράλλη». Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η
Ελλάδα έχει επικυρώσει όλες τις σχετικές διεθνείς συµβάσεις και ενσωµατώσει τη
σχετική νοµοθεσία της ΕΕ στην έννοµη της τάξη, η πρόσβαση στη διαδικασία
ασύλου είναι σχεδόν αδύνατη στη περιοχή της Αττικής. Όπως έχει αναφέρει το
Ε∆∆Α «η ύπαρξη εθνικών νόµων και η προσχώρηση σε διεθνή συµβάσεις που
κατοχυρώνουν, κατ’αρχήν τον σεβασµό των θεµελιωδών δικαιωµάτων, δεν αρκούν
από µόνα τους να διασφαλίσουν επαρκή προστασία [...]”62. «Εδώ και πολλά χρόνια η
Ύπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ και ο Επίτροπος Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων του
Συµβουλίου της Ευρώπης καθώς και πολλές διεθνείς µη κυβερνητικές οργανώσεις
αποκάλυψαν επανειληµµένως και σταθερά, το γεγονός ότι η ελληνική νοµοθεσία δεν
εφαρµοζόταν στην πράξη [...]”63.
προωθήσουν την εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσης. Για το σκοπό αυτό, τα κράτη µέλη πρέπει
να δώσουν στις εν λόγω αρχές σαφείς οδηγίες σχετικά µε το τι πρέπει να κάνουν και τι όχι
ενώπιον προσώπων που επιθυµούν να ζητήσουν προστασία, και ιδιαίτερα, µε ποιες αρχές
πρέπει να έρθουν σε επαφή για να αναλάβουν την υπόθεση.»
61
Βλέπε παραπάνω παρ. Error! Reference source not found..
62
Βλέπε E∆∆Α, Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου & Ελλάδας, βλ. ανωτέρω σηµείωση 20, παρ.
353.
63
Ibid, παρ. 300.
Εποµένως, η συστηµατική πρακτική των Ελληνικών αρχών να καταγράφουν
µόνο έναν περιορισµένο αριθµό αιτηµάτων µία ηµέρα την εβδοµάδα, και µερικές
φορές καµία64, αφού εκθέσουν τα άτοµα που επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση
ασύλου στη δοκιµασία της αναµονής στην άκρη ενός δρόµου για δύο µε τρεις
ηµέρες και νύχτες στη σειρά65, υπό άθλιες συνθήκες και µε κίνδυνο της
σωµατικής τους ακεραιότητας66, ούτως ώστε να έχουν µικρή πιθανότητα
καταγραφής του αιτήµατός τους, δε δύναται να συνιστά «πρόσβαση στη
διαδικασία ασύλου». Τα εναποµείναντα άτοµα που επιθυµούν να υποβάλουν
αίτηση ασύλου και µένουν εκτός διαδικασίας, δεν έχουν καµία εγγύηση για το
µέλλον τους και καµία εξήγηση ή απάντηση για τα αιτήµατά τους δεν τους
παρέχεται εκ µέρους των αρχών. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας δεν
παρίσταται διερµηνέας και δε δίδεται οποιαδήποτε πληροφορία προφορικά ή
εγγράφως από τις αρχές σχετικά µε τη διαδικασία της πρόσβασης στο άσυλο67.
Το Ε∆∆Α ανέφερε ότι «η έλλειψη πρόσβασης σε πληροφορίες αποτελεί
σηµαντικό εµπόδιο για την πρόσβαση στις διαδικασίες[...]”68 και επανέλαβε «ότι
για όποιον υπόκειται σε κάποιο µέτρο αποµάκρυνσης, του οποίου οι συνέπειες
είναι µη αναστρέψιµες, έχει σηµασία να υπάρχει εγγύηση του δικαιώµατός του να
λάβει επαρκή πληροφόρηση ώστε να έχει αποτελεσµατική πρόσβαση στις σχετικές
διαδικασίες και να είναι δυνατή η απόδειξη των καταγγελιών του» 69. Θα πρέπει
να σηµειωθεί ότι λόγω αυτής της συστηµατικής πρακτικής που ακολουθούν οι
αρµόδιες Ελληνικές αρχές, η οποία έχει επισηµανθεί από πολλούς διεθνείς και
εθνικούς φορείς70, άτοµα που θέλουν να ζητήσουν άσυλο µπορεί να
υποχρεωθούν να επισκεφθούν την υπηρεσία αυτή κατ’ επανάληψη και για
διάστηµα µερικών µηνών πριν να τους δοθεί η ευκαιρία να υποβάλουν την
αίτησή τους71, ενώ πολλοί εγκαταλείπουν την προσπάθεια αποδεχόµενοι το
γεγονός ότι δεν υπάρχει πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου στην περιοχή της
Αττικής.
64
Βλέπε παραπάνω παρ. Error! Reference source not found. & Error! Reference source
not found..
65
Βλέπε παραπάνω παρ. 6 & 7.
66
Βλέπε παραπάνω παρ. 6, 16 & 17.
67
Βλέπε παραπάνω παρ. 10.
68
Βλ. Ε∆∆Α, Υπόθεση M.S.S. κατά Ελλάδας, παρ. 304, βλ. ανωτέρω σηµείωση 20 και
Υπόθεση Hirsi Jamaa και άλλοι κατά Ιταλίας (προσφυγή υπ’αρ. 27765/09), 23 Φεβρουαρίου
2012, παρ. 204.
69
Ibid
70
Βλ. παραπάνω B. Η Πρόσβαση στο Άσυλο στην Ελλάδα – I. Βασικές Πληροφορίες. Βλ.
συγκεκριµένα παραπάνω παρ. 29-34, όπου εκτενείς αναφορές γίνονται σε πληθώρα εθνικών
και διεθνών εκθέσεων. Βλ. επίσης E∆∆Α Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, βλ.
ανωτέρω σηµείωση 20, παρ. 160 & 300-301.
71
Βλ. παραπάνω παρ. 11
55. Εποµένως, η Ελλάδα παραβιάζει κατάφωρα το άρθρο 14 παρ. 1 της
Οικουµενικής ∆ιακήρυξης ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, το άρθρο 33 παρ. 1
της Συνθήκης της Γενεύης του 1951, το άρθρο 18 του Χάρτη Θεµελιωδών
∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το άρθρο 6 & άρθρο 10 παρ. 1 (α) &
(β) της «Οδηγίας για τις ∆ιαδικασίες Ασύλου» και το άρθρο 6 & άρθρο 8 παρ.
1 (α) & (β) του Π.∆. 114/2010
β) Έλλειψη πραγµατικής προσφυγής
56. To άρθρο 47 του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ε.Ε. (δικαίωµα
πραγµατικής προσφυγής και αµερόληπτου δικαστηρίου) ορίζει ότι «[κ]άθε
πρόσωπο του οποίου παραβιάστηκαν τα δικαιώµατα και οι ελευθερίες που
διασφαλίζονται από το δίκαιο της Ένωσης, έχει δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής
ενώπιον δικαστηρίου, τηρουµένων των προϋποθέσεων που προβλέπονται στο παρόν
άρθρο. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα να δικασθεί η υπόθεσή του δίκαια, δηµόσια
και εντός εύλογης προθεσµίας, από ανεξάρτητο και αµερόληπτο δικαστήριο, που έχει
προηγουµένως συσταθεί νοµίµως. Κάθε πρόσωπο έχει τη δυνατότητα να
συµβουλεύεται δικηγόρο και να του αναθέτει την υπεράσπιση και εκπροσώπησή του.
Σε όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, παρέχεται δικαστική αρωγή, εφόσον η
αρωγή αυτή είναι αναγκαία για να εξασφαλισθεί η αποτελεσµατική πρόσβαση στη
δικαιοσύνη.» Το άρθρο 41 του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ε.Ε.
(∆ικαίωµα χρηστής διοίκησης) ορίζει ότι «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην
αµερόληπτη, δίκαιη και εντός ευλόγου προθεσµίας εξέταση των υποθέσεών του από
τα θεσµικά και λοιπά όργανα και τους οργανισµούς της Ένωσης. 2. Το δικαίωµα
αυτό περιλαµβάνει ιδίως: α) το δικαίωµα κάθε προσώπου σε προηγούµενη ακρόαση
πριν να ληφθεί ατοµικό µέτρο εις βάρος του, β) το δικαίωµα κάθε προσώπου να έχει
πρόσβαση στον φάκελό του,
τηρουµένων των νοµίµων συµφερόντων της
εµπιστευτικότητας και του επαγγελµατικού και επιχειρηµατικού απορρήτου, γ) την
υποχρέωση της διοίκησης να αιτιολογεί τις αποφάσεις της. 3. Κάθε πρόσωπο έχει
δικαίωµα στην αποκατάσταση εκ µέρους της Ένωσης της ζηµίας που του προξένησαν
τα θεσµικά όργανα ή οι υπάλληλοί της κατά την άσκηση των καθηκόντων τους,
σύµφωνα µε τις γενικές αρχές που είναι κοινές στα δίκαια των κρατών µελών. 4.
Κάθε πρόσωπο µπορεί να απευθύνεται στα θεσµικά όργανα της Ένωσης σε µία από
τις γλώσσες των Συνθηκών και πρέπει να λαµβάνει απάντηση στην ίδια γλώσσα.» Το
άρθρο 39 της «Οδηγίας για τις ∆ιαδικασίες ασύλου» προβλέπει το δικαίωµα
πραγµατικής προσφυγής κατά αποφάσεων που σχετίζονται µε τη διαδικασία
ασύλου. Ωστόσο, το δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής που προβλέπεται από την
«Οδηγία για τις ∆ιαδικασίες ασύλου» αφορά µόνο αποφάσεις που έχουν ληφθεί
µετά την υποβολή της αίτησης ασύλου καθώς το δικαίωµα να υποβάλει ένα
πρόσωπο αίτηµα ασύλου και την υποχρέωση των Κρατών-Μελών να παραλάβουν
και να καταγράψουν τις αιτήσεις αναφέρεται σαφώς στο άρθρο 6. Εποµένως, αν
και η «Οδηγία για τις ∆ιαδικασίες ασύλου» υποχρεώνει τα Κράτη-Μέλη να
διασφαλίσουν σε κάθε πρόσωπο που επιθυµεί να ζητήσει άσυλο µία πραγµατική
δυνατότητα να υποβάλει την αίτηση το συντοµότερο δυνατό,72δεν εγγυάται το
δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής κατά της παραβίασης της υποχρέωσης αυτής
και της άρνησης του Κράτους–Μέλους να παραλάβει και να καταγράψει τις
72
Βλ. EΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, ανωτέρω σηµείωση 60.
αιτήσεις ασύλου. Ωστόσο, το άρθρο 47 του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της
Ε.Ε. περιλαµβάνει το δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής εναντίον παραβιάσεων
κάθε δικαιώµατος που διασφαλίζεται από το δίκαιο της Ένωσης και ως εκ τούτου
και του δικαιώµατος να αιτηθεί ένα πρόσωπο άσυλο, το οποίο διασφαλίζεται από
τη νοµοθεσία της Ε.Ε. µε τις προαναφερθείσες διατάξεις.
57. Η πρακτική των Ελληνικών διοικητικών αρχών να παρεµποδίζουν τη πρόσβαση
στη διαδικασία ασύλου και να απέχουν από την υποχρέωσή τους να
παραλαµβάνουν και να καταγράφουν τις αιτήσεις ασύλου συνιστά, όπως
διαπιστώθηκε παραπάνω73, κατάφωρη παραβίαση του δικαιώµατος να ζητήσει ένα
πρόσωπο άσυλο και έχει ως αποτέλεσµα να τίθενται σε κίνδυνο οι αιτούντες άσυλο
δηλαδή τα πρόσωπα τα οποία παρουσιάζουν «ένα βάσιµο αίτηµα για προστασία»
74
. Η πρακτική αυτή των Ελληνικών αρχών δεν συνιστά σύµφωνα µε το Ελληνικό
∆ιοικητικό ∆ίκαιο µία διοικητική απόφαση stricto sensu, αλλά θεωρείται µία υλική
πράξη της Ελληνικής ∆ιοίκησης και συνεπώς δεν υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο.75
Η αρµοδιότητα των δικαστηρίων να εξετάσουν τη νοµιµότητα πράξεων,
συµπεριλαµβανοµένων και των υλικών, των Ελληνικών αρχών, προκειµένου να
αποζηµιωθούν άτοµα που έχουν υποστεί ζηµία εξαιτίας παράνοµων πράξεων του
Ελληνικού Κράτους, δεν οδηγεί στην διεκδίκηση του δικαιώµατος, το οποίο,
αντίθετα µε ότι ορίζει ο νόµος, παραβιάζεται, παρά µόνο παρέχει δικαίωµα για την
καταβολή αποζηµιώσεως. 76 Ωστόσο, τα άτοµα που επιθυµούν να υποβάλουν
αίτηση ασύλου δεν έχουν πρόσβαση ούτε σε αυτό το ένδικο µέσο, το οποίο, όπως
αναφέρθηκε και παραπάνω, δεν αποκαθιστά το δικαίωµα που παραβιάζεται, διότι η
άσκησή του είναι πολύπλοκη καθώς απαιτείται να ασκηθεί εγγράφως και µέσω
πληρεξούσιου δικηγόρου και να καταβληθούν έξοδα. Πρέπει να σηµειωθεί ότι,
σύµφωνα µε την Ελληνική νοµοθεσία, η δικαστική αρωγή δεν παρέχεται σε
περιπτώσεις ευθύνης του ∆ηµοσίου. Η παροχή δικαστικής αρωγής στις διοικητικές
διαδικασίες περιορίζεται σε ειδικά αναφερόµενες στο νόµο υποθέσεις και
χορηγείται υπό αυστηρές προϋποθέσεις77. Συνεπώς, δεν υπάρχει διαθέσιµο ένδικο
µέσο προκειµένου να αρθεί η ασυµβατότητα της άρνησης εκ µέρους του
Ελληνικού Κράτους της πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου µε τις υποχρεώσεις
που του έχουν επιβληθεί από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το εθνικό
δίκαιο έτσι ώστε να αποκατασταθεί το δικαίωµα της υποβολής αίτησης ασύλου
από ελληνικό δικαστήριο.
73
Βλ. παραπάνω παρ. 53-54.
74
Βλ. E∆∆Α, Υπόθεση Hirsi Jamaa και άλλοι κατά Ιταλίας, ανωτέρω σηµείωση 68, παρ.
197.
75
Βλ. ΕΠΑΜΙΝΩΝ∆Α Π. ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟ, ∆ιοικητικό ∆ίκαιο, Τόµος 2, Nοµική
Βιβλιοθήκη, έκδοση 2011, παρ. 475 & 598. Βλ. επίσης Συµβούλιο της Επικρατείας, Απόφαση
3634/2003.
76
Βλ. άρθρο 105 του Αναγκαστικού Νόµου 2783/1941. Βλ. επίσης ΕΠΑΜΙΝΩΝ∆Α Π.
ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟ, παρ. 612, ibid.
77
Βλ. Νόµο 3226/2004 ( ΦΕΚ 24 - Α’, 4.2.2004).
58. Συνεπώς, η Ελλάδα παραβιάζει το άρθρο 47 & το άρθρο 41 του Χάρτη
Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ε.Ε. σε συνδυασµό µε το άρθρο 18 του Χάρτη
Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ε.Ε. και το άρθρο 6 & άρθρο 10 παρ. 1 (α) &
(β) της «Οδηγίας για τις ∆ιαδικασίες ασύλου», υπό το πρίσµα του άρθρου 13
της ΕΣ∆Α σε συνδυασµό µε το άρθρο 3 της ΕΣ∆Α, όπως αναλύεται στις επόµενες
παραγράφους78.
II. Παραβίαση του δικαιώµατος να ζητήσει ένα πρόσωπο άσυλο –Η αρχή της µη
επαναπροώθησης
α) Ουσιαστικό δικαίωµα
59. Όπως αναφέρεται παραπάνω, η αρχή της µη επαναπροώθησης που διασφαλίζεται
στη Συνθήκη της Γενεύης του 1951 (Άρθρο 33 παρ. 1), αποτελεί τον ακρογωνιαίο
λίθο της προστασίας των προσφύγων. Η αρχή περιλαµβάνεται επίσης σε διάφορες
συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Το Άρθρο 5 της Οικουµενικής
∆ιακήρυξης των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων ορίζει ότι «[κ]ανείς δεν επιτρέπεται να
υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή µεταχείριση σκληρή, απάνθρωπη ή
ταπεινωτική». Το άρθρο 3 της ΕΣ∆Α και το άρθρο 7 ∆ΣΑΠ∆ επαναλαµβάνουν ότι
«[κ]ανείς δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή µεταχείριση σκληρή,
απάνθρωπη ή ταπεινωτική» ενώ το άρθρο 3 παρ. 1 της Σύµβασης κατά
των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής
µεταχείρισης ή τιµωρίας ορίζει ότι «[κ]ανένα Κράτος Μέρος δεν θα απελαύνει, δεν
θα επαναπροωθεί (“refouler”) ή θα εκδίδει πρόσωπο σε Κράτος όπου υπάρχουν
ουσιώδεις λόγοι να πιστεύεται ότι αυτό το πρόσωπο θα κινδυνεύσει να υποστεί
βασανιστήρια».
60.Tο άρθρο 78 παρ. 1 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
αναφέρει ότι «[η] Ένωση αναπτύσσει κοινή πολιτική στους τοµείς του ασύλου, της
επικουρικής προστασίας και της προσωρινής προστασίας µε στόχο να παρέχεται
το κατάλληλο καθεστώς σε οποιοδήποτε υπήκοο τρίτης χώρας χρήζει διεθνούς
προστασίας και να εξασφαλίζεται η τήρηση της αρχής της µη επαναπροώθησης. Η
πολιτική αυτή πρέπει να συνάδει µε τη Σύµβαση της Γενεύης της 28ης Ιουλίου
1951 και µε το Πρωτόκολλο της 31ης Ιανουαρίου 1967 περί του καθεστώτος των
προσφύγων, καθώς και µε άλλες συναφείς συµβάσεις.» Ο Χάρτης Θεµελιωδών
∆ικαιωµάτων της Ε.Ε. κηρύττει ότι «[κ]ανένας δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια
ούτε σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική ποινή ή µεταχείριση» ενώ σύµφωνα µε το
άρθρο 19 «απαγορεύονται οι οµαδικές απελάσεις» (παρ. 1) και «[κ]ανείς δεν
µπορεί να αποµακρυνθεί, να απελαθεί ή να εκδοθεί προς κράτος όπου διατρέχει
σοβαρό κίνδυνο να του επιβληθεί η ποινή του θανάτου ή να υποβληθεί σε
78
Βλ. E∆∆Α, Υπόθεση Abdolkhani και Karimnia κατά Τουρκίας (προσφυγή υπ’αρ.
30471/08), 22 Σεπτεµβρίου 2009, παρ. 113, η οποία αφορούσε το ζήτηµα της παρεµπόδισης
των αιτούντων άσυλο να καταθέσουν αίτηση ασύλου κα να προσβάλλουν την απέλασή τους,
όπου το ∆ικαστήριο απεφάνθη ότι “η έλλειψη οποιασδήποτε απάντησης εκ µέρους των
εθνικών αρχών σχετικά µε τους ισχυρισµούς των αιτούντων, αντιστοιχεί σε έλλειψη του
«αυστηρού ελέγχου» που απαιτείται από το Άρθρο 13 της Συνθήκης [...]”.
βασανιστήρια ή άλλη απάνθρωπη ή εξευτελιστική ποινή ή µεταχείριση»(παρ. 2).
Επιπλέον, η αρχή της µη επαναπροώθησης επιβεβαιώνεται ρητά σε όλες τις
συναφείς νοµοθετικές πράξεις της Ε.Ε.79. Συγκεκριµένα, η «Οδηγία για την
αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα» ρητά ενσωµατώνει την αρχή
αναφέροντας ότι «Τα Κράτη-Μέρη σέβονται την αρχή της µη επαναπροώθησης
σύµφωνα µε τις διεθνείς τους υποχρεώσεις» (Άρθρο 21 παρ. 1)80. Η «Οδηγία για
τις ∆ιαδικασίες ασύλου» προβλέπει το δικαίωµα των αιτούντων άσυλο να
παραµένουν στο Κράτος-Μέρος όσο εκκρεµεί η εξέταση της αίτησής του
(Άρθρο 7), ενώ η αρχή της µη επαναπροώθησης θα πρέπει να γίνεται σεβαστή
ακόµα και στις περιπτώσεις σιωπηρής ανάκλησης της αίτησης ασύλου ή
παραίτησης από αυτήν (Άρθρο 20 παρ. 2 εδάφιο 3). Επιπλέον, σύµφωνα µε την
«Οδηγία για τις ∆ιαδικασίες ασύλου», τα Κράτη-Μέλη προκειµένου να
εφαρµόσουν την έννοια της «πρώτης χώρας υποδοχής» και «την έννοια της
ασφαλούς τρίτης χώρας»
εξετάζουν εάν τηρείται η αρχή της µη
επαναπροώθησης81.
61. Το άρθρο 21 παρ. 1 του Π.∆. 96/2008, το οποίο ενσωµατώνει την «Οδηγία για
την αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα» στο εγχώριο δίκαιο,
επαναλαµβάνει την αρχή της µη επαναπροώθησης όπως αυτή διατυπώνεται
στο άρθρο 21 παρ. 1 της Οδηγίας. Το άρθρο 5 παρ. 1 του Π.∆. 114/2010 ορίζει
ότι «οι αιτούντες επιτρέπεται να παραµένουν στη Χώρα µέχρι την ολοκλήρωση
της διοικητικής διαδικασίας εξέτασης της αίτησης και δεν αποµακρύνονται µε
οποιοδήποτε τρόπο», ενώ η παρ. 2(α) του ίδιου άρθρο προβλέπει ότι
«[...]Κανένας δεν εκδίδεται πριν εκδοθεί τελεσίδικη απόφαση επί της αιτήσεως
του, εφόσον επικαλείται φόβο δίωξης στο εκζητούν κράτος». Επιπλέον,
σύµφωνα µε το άρθρο 19 παρ. 2 και άρθρο 20 παρ. 1 (β) του ίδιου Π.∆., οι
Ελληνικές αρχές εξετάζουν τη συµµόρφωση µε την αρχή της µη
επαναπροώθησης όταν εφαρµόζουν την έννοια της «πρώτης χώρας ασύλου»
και «την έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας». Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η
αρχή της µη επαναπροώθησης επαναβεβαιώνεται επίσης στο Νόµο
3386/200582, ο οποίος ρυθµίζει, όπως τροποποιήθηκε, την είσοδο, διαµονή και
την κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια.
Τέλος, το κεφάλαιο Γ του Νόµου 3907/2011, το οποίο ενσωµατώνει την
Οδηγία 2008/115/EΚ (Οδηγία περί «επιστροφής») στην (ελληνική) έννοµη
79
Βλ. παρ. 2 του Προοιµίου του Κανονισµού του ∆ουβλίνο ΙΙ; Άρθρο 3 παρ. 2 & Άρθρο 6
παρ. 2 της Οδηγίας του Συµβουλίου 2002/55/EΚ; παρ. 2 του Προοιµίου της Οδηγίας για τις
συνθήκες Υποδοχής αιτούντων άσυλο; παρ. 2 του Προοιµίου, άρθρο 7, άρθρο 20 παρ. 2
υποπαρ. 3, άρθρο 26 παρ. β, άρθρο 27 παρ. 1 και άρθρο 30 παρ. 2 της Οδηγίας για τις
∆ιαδικασίες Ασύλου; Παρ. 2 του Προοιµίου και άρθρο 21 παρ. 1 της Οδηγίας για την
αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα.
80
Βλ. επίσης άρθρο 14 παρ. 6 της Οδηγίας για την αναγνώριση του καθεστώτος του
πρόσφυγα.
81
Βλ. άρθρο 26 παρ. β, άρθρο 27 παρ. 1 και άρθρο 30 παρ. 2 της Οδηγίας για τις
∆ιαδικασίες ασύλου
82
Άρθρο 79 παρ. 1 (δ) του Νόµου 3386/2005 σχετικά µε την είσοδο, διαµονή και κοινωνική
ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια (ΦΕΚ 212 – Α’, 23.8.2005).
τάξη, προβλέπει ότι η Ελλάδα, όταν εφαρµόζει τις διαδικασίες που αφορούν
την επιστροφή, πρέπει να συµµορφώνεται µε την αρχή της µη
επαναπροώθησης.83
62. Το Ε∆∆Α έχει διαµορφώσει, σε πολλές υποθέσεις αιτούντων διεθνούς
προστασίας που ισχυρίζονται ενώπιον του παραβιάσεις του άρθρου 3 της
ΕΣ∆Α, µία εκτενή νοµολογία που θέτει τα εφαρµοστέα κριτήρια. Καίτοι
σύµφωνα µε το ∆ικαστήριο το δικαίωµα «στο πολιτικό άσυλο δεν
περιλαµβάνεται ούτε στην Συνθήκη ούτε στα Πρωτόκολλά της»84, «η απέλαση, η
έκδοση ή οποιοδήποτε άλλο µέτρο αποµάκρυνσης ενός αλλοδαπού µπορεί να
δηµιουργήσει ζήτηµα βάσει του άρθρου 3, και ως εκ τούτου, το Κράτος να φέρει
ευθύνη για την απέλαση δυνάµει της Συνθήκης, σε περίπτωση που υπάρχουν
ουσιώδεις λόγοι να εκτιµηθεί ότι το εν λόγω πρόσωπο, εάν απελαθεί, θα
αντιµετωπίσει πραγµατικό κίνδυνο να υποστεί µεταχείριση αντίθετη προς το
άρθρο 3, στη χώρα υποδοχής» 85 Στις περιπτώσεις αυτές, το αίτηµα «θα πρέπει
αναγκαστικά να υπόκειται σε στενό έλεγχο εκ µέρους της εθνικής αρχής86. Η
ευθύνη των Συµβαλλοµένων Κρατών δυνάµει του άρθρου 3 µπορεί να υπάρξει
«λόγω πράξης τους» 87 ή λόγω της παράλειψής τους και / ή της αδιαφορίας
τους, 88 «η οποία έχει ως άµεση συνέπεια την έκθεση του ατόµου στον κίνδυνο
να υποστεί απαγορευµένη κακοµεταχείριση»89
63.
83
Η παρεµπόδιση της πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου στην
περιοχή της Αττικής έχει ως αποτέλεσµα να τίθενται σε κίνδυνο η ζωή και η
ελευθερία όσων ζητούν διεθνή προστασία, δηλαδή όσων παρουσιάζουν «ένα
βάσιµο αίτηµα για προστασία»90 και τους αποστερεί τα δικαιώµατά τους.
Βλ. άρθρο 20 & 24 παρ. 1.
84
Βλ., π.χ. E∆∆Α, Υπόθεση Vilvarajah και άλλοι κατά Ηνωµένου Βασιλείου (προσφυγή
υπ’αρ. 13163/87, 13164/87, 13165/87, 13447/87, 13448/87), 30 Οκτωβρίου 2001 και
Υπόθεση Ahmed κατά Αυστρίας (προσφυγή υπ’αρ. 25964/94), 17 ∆εκεµβρίου 1996.
85
E∆∆Α, Υπόθεση Hirsi Jamaa και άλλοι κατά Ιταλίας, ανωτέρω σηµείωση 68, παρ. 114.
Βλ. επίσης Ε∆∆Α Υπόθεση Vilvarajah και άλλοι κατά Μεγάλης Βρετανίας, παρ. 103, ibid;
Υπόθεση Ahmed κατά Αυστρίας, ibid; Υπόθεση H.L.R. κατά Γαλλίας (προσφυγή υπ’αρ.
24573/1994), 29 Απριλίου 1997, παρ. 34; Υπόθεση Jabari κατά Τουρκίας (προσφυγή υπ’αρ.
40035/98), 11 Ιουλίου 2000, παρ. 38 και Υπόθεση Salah Sheekh κατά Ολλανδίας (προσφυγή
υπ’αρ. 1948/04), 11 Ιανουαρίου 2007, παρ. 135.
86
Ε∆∆Α, Υπόθεση Shamayev και άλλοι κατά Γεωργίας και Ρωσίας (προσφυγή υπ’αρ.
36378/02), 12 Aπριλίου 2005, παρ. 448.
87
Ε∆∆Α, Υπόθεση Hirsi Jamaa και άλλοι κατά Ιταλίας, παρ.. 115, βλ. σηµείωση 68
88
Βλ. E∆∆Α, Υπόθεση Abdolkahani και Karimnia ενατίον Τουρκίας, παρ. 113, βλ.
σηµείωση78; Υπόθεση Rahimi κατά Ελλάδας, παρ. 92, βλ. σηµείωση 37.
89
90
Ε∆∆Α, Υπόθεση Hirsi Jamaa και άλλοι κατά Ιταλίας, παρ.. 115, Βλ. σηµείωση 68.
Βλ. παραπάνω, παρ. 56.
Αποστερούµενοι του δικαιώµατός τους να υποβάλουν αίτηση πολιτικού
ασύλου, τα πρόσωπα που χρήζουν διεθνούς προστασίας παραµένουν εκτός
της σφαίρας προστασίας της διαδικασίας ασύλου και συνεπώς,
αντιµετωπίζονται από τις αρχές όχι ως εν δυνάµει αιτούντες άσυλο αλλά ως
παράτυποι µετανάστες. Ως εκ τούτου οι άνθρωποι που χρήζουν διεθνούς
προστασίας αντιµετωπίζουν πραγµατικό κίνδυνο να συλληφθούν και να
κρατηθούν ως παράτυποι µετανάστες91, χωρίς καµία αξιολόγηση του
κινδύνου ή εξατοµικευµένη ακρόαση και εξέταση της υπόθεσής τους στη
πράξη, και, εν τέλει να απελαθούν ή να επαναπροωθηθούν οποιαδήποτε
στιγµή. Ο κίνδυνος αυτός έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής
περιόδου, λαµβάνοντας υπόψη το επικρατούν πολιτικό κλίµα και την
επικέντρωση στην αντιµετώπιση της «λαθροµετανάστευσης» µε µέτρα όπως
είναι οι επιχειρήσεις «σκούπας» και την καθιέρωση νέων δικαιολογητικών
λόγων για την κράτηση και απέλαση των αλλοδαπών92. Θα πρέπει επίσης να
σηµειωθεί ότι στην υπόθεση M.S.S κατά Βελγίου και Ελλάδας, το Ε∆∆Α
έκανε δεκτή την επιχειρηµατολογία που διατυπώθηκε από τρίτους
παρεµβαίνοντες και που περιλαµβάνεται σε πολλές εκθέσεις που
καταγγέλλουν τακτικά «αναγκαστικές επιστροφές εκ µέρους της Ελλάδας σε
χώρες υψηλού κινδύνου»93. Ως εκ τούτου, οι κίνδυνοι τους οποίους
αντιµετωπίζουν οι αιτούντες άσυλο είναι πραγµατικοί, βάσιµοι και
εξατοµικευµένοι 94, ενώ η κατάσταση ένα χρόνο µετά την απόφαση του
Ε∆∆Α στην υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας δεν έχει βελτιωθεί
στον τοµέα αυτόν95.
64. Η Ελλάδα παραβιάζει κατάφωρα το άρθρο 5 της Οικουµενικής ∆ιακήρυξης
των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, το άρθρο 33 παρ. 1 της Συνθήκης της
Γενεύης του 1951, το άρθρο 3 της ΕΣ∆Α, το άρθρο 7 του ∆ΣΑΠ∆, άρθρο 4
και άρθρο 19 του Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ε.Ε., το άρθρο 21
παρ. 1 της «Οδηγίας για την αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα»,
το άρθρο 7 της «Οδηγίας για τις ∆ιαδικασίες ασύλου», το άρθρο 21 παρ. 1
του Π.∆. 96/2008, το άρθρο 5 παρ. 1 του Π.∆. 114/2010, άρθρο 79 παρ. 1(δ)
του Νόµου3386/2005 και το άρθρο 20 του Νόµου 3907/2011.
β) Αδυναµία πραγµατικής προσφυγής
65. Όπως προαναφέρθηκε96, ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων
θεσµοθετεί το δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής για όλους όσοι υφίστανται
παραβίαση δικαιωµάτων και ελευθεριών που προστατεύονται από την
Ευρωπαϊκή νοµοθεσία. Επιπροσθέτως, το Άρθρο 13 της ΕΣ∆Α θεσπίζει ότι:
91
Ως ένα ενδεικτικό παράδειγµα, βλ. παραπάνω παρ. 36.
92
Βλ. παραπάνω παρ. 42.
93
E∆∆Α, Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, βλ. σηµείωση 20, παρ. 314.
94
Βλ. ibid, παρ.. 359.
95
Βλ. παραπάνω παρ. 42 και υποσηµειώσεις 38-45
Βλ. παραπάνω παρ. 56.
96
«Παv πρόσωπov τoυ oπoίoυ τα αvαγvωριζόµεvα εv τη παρoύση Συµβάσει
δικαιώµατα και ελευθερίαι παρεβιάσθησαv, έχει τo δικαίωµα πραγµατικής
πρoσφυγής εvώπιov εθvικής αρχής, έστω και άv η παραβίασις διεπράχθη υπό
πρoσώπωv εvεργoύvτωv εv τη εκτελέσει τωv δηµoσίωv καθηκόvτωv τoυ», ενώ
στο Άρθρο 2 παρ. 3 του ∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά
∆ικαιώµατα αναφέρεται ότι «Τα Συµβαλλόµενα Κράτη στο παρόν Σύµφωνο
αναλαµβάνουν την υποχρέωση: α) να εγγυώνται ότι κάθε άτοµο, του οποίου τα
δικαιώµατα και οι ελευθερίες που αναγνωρίζονται στο παρόν Σύµφωνο
παραβιασθούν, θα έχει στη διάθεσή του µία πρόσφορη προσφυγή, ακόµη και εάν η
παραβίαση θα έχει διαπραχθεί από πρόσωπα που ενεργούν υπό την επίσηµη
κρατική ιδιότητά τους, β) να εγγυώνται ότι η αρµόδια δικαστική, διοικητική,
νοµοθετική ή οποιαδήποτε άλλη αρµόδια αρχή σύµφωνα µε τη νοµοθεσία του
Κράτους θα αποφαίνεται πράγµατι σχετικά µε τα δικαιώµατα του προσφεύγοντος
και να προωθήσουν τη δυνατότητα δικαστικής προσφυγής, γ) να εγγυώνται την
εκτέλεση, από τις αρµόδιες αρχές, κάθε απόφασης που θα έχει κάνει δεκτή τη
σχετική προσφυγή».
66. Πρέπει να σηµειωθεί ότι ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων
προβλέπει ειδικότερα την πρόσβαση σε ανεξάρτητο και αµερόληπτο
δικαστήριο97 και εποµένως σε ευρύτατη προστασία. Το ευρωπαϊκό δίκαιο
απαιτεί αποτελεσµατικό δικαστικό έλεγχο των αποφάσεων των εθνικών αρχών
που λαµβάνονται σε συµµόρφωση µε τις σχετικές διατάξεις της ευρωπαϊκής
νοµοθεσίας.98 Επιπλέον, σύµφωνα µε το Άρθρο 52 παρ.3 του Ευρωπαϊκού
Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων: «Στο µέτρο που ο παρών Χάρτης
περιλαµβάνει δικαιώµατα που αντιστοιχούν σε δικαιώµατα τα οποία
διασφαλίζονται στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την Προάσπιση των ∆ικαιωµάτων
του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών, η έννοια και η εµβέλειά τους
είναι ίδιες µε εκείνες που τους επιφυλάσσει η εν λόγω σύµβαση. Η διάταξη αυτή
δεν εµποδίζει το δίκαιο της Ένωσης να παρέχει ευρύτερη προστασία». Συνεπώς,
παραβιάσεις του Άρθρου 3 της ΕΣ∆Α, όπως και των Άρθρων 4 και 19 του
Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων, πρέπει να εξετάζονται υπό το
φως της σχετικής νοµολογίας του Ε∆∆Α.
67. Όπως συµπεράναµε παραπάνω99, οι ελληνικές αρχές παραβιάζουν την αρχή της
µη επαναπροώθησης. Αναφορικά µε αυτή την παραβίαση, το Ε∆∆Α έχει
επεξεργαστεί ένα σύνολο κριτηρίων προκειµένου να προσδιοριστεί αν τα
διαθέσιµα από την εθνική νοµοθεσία ένδικα µέσα συνιστούν «αποτελεσµατική
προσφυγή». Από την άποψη αυτή, ένα ένδικο µέσο: πρέπει να εγγυάται ενδελεχή
έλεγχο από µια κρατική αρχή, µια ανεξάρτητη και αυστηρή επί της ουσίας
διερεύνηση κάθε εύλογης καταγγελίας ότι έχει υπάρξει µεταχείριση αντίθετη
στο Άρθρο 3, και ταχεία διερεύνηση της καταγγελίας. Το ένδικο µέσο πρέπει να
είναι διαθέσιµο τόσο σε νοµοθετικό επίπεδο όσο και εν τοις πράγµασι και να
97
Βλ. KATHRYN COSTELLO, “Η Ευρωπαϊκή οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου σε νοµικό
πλαίσιο”, Ερευνητική εργασία αρ. 134, ΥΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, Noέµβριος 2006, σελ. 23.
98
Υπόθεση C-222/84 Johnston (1986), ECR 1651, παρ. 18.
99
Βλ. παραπάνω παρ. 64.
έχει αυτόµατο ανασταλτικό αποτέλεσµα. Επίσης, ο καταγγέλλων πρέπει να έχει
αποτελεσµατική πρόσβαση στις σχετικές διαδικασίες.100
68.Το να είναι κανείς µετανάστης χωρίς χαρτιά στην Ελλάδα αποτελεί στην πράξη
επαρκή λόγο για διοικητική απέλαση και κράτηση.101 Ένδικα µέσα κατά των
αποφάσεων απέλασης κατά παράτυπων µεταναστών παρέχονται από το Ν.
3386/2005, όπως έχει τροποποιηθεί, και από τις γενικές διατάξεις του Κώδικα
∆ιοικητικής ∆ιαδικασίας. Πριν την έκδοση της απόφασης απέλασης (Ν.
3386/2005 Άρθρο 76 παρ. 2), δίνεται το χρονικό περιθώριο 48 ωρών στον
υπήκοο τρίτης χώρας να καταθέσει αντιρρήσεις (Σύνταγµα, Άρθρο 20 παρ. 2).
Το δικαίωµα κατάθεσης προσφυγής προβλέπεται από το Ν. 3386/2005 (Άρθρο
77). Η υποβολή της εν λόγω προσφυγής αναστέλλει αυτόµατα την εκτέλεση της
απόφασης απέλασης. Οι αποφάσεις απέλασης υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο
ενώπιον των αρµόδιων διοικητικών δικαστηρίων.102 Η υποβολή αίτησης
ακύρωσης και αναστολής κατά της απόφασης απέλασης ενώπιον των
δικαστηρίων δεν αναστέλλει αυτόµατα την απέλαση. Το δικαστήριο πρέπει να
λάβει απόφαση αναστολής της απέλασης. Ακόµη, η δωρεάν νοµική υποστήριξη
χορηγείται υπό όρους και προϋποθέτει ότι έχει κατατεθεί αίτηση ακύρωσης της
απόφασης απέλασης ενώπιον του αρµόδιου δικαστηρίου και ότι η κατατεθειµένη
πράξη ακύρωσης δεν έχει θεωρηθεί από τον δικαστή, προφανώς απαράδεκτη ή
αβάσιµη.103 Η έλλειψη δικονοµικών εγγυήσεων χαρακτηρίζει σε όλη τους την
έκταση τις διαδικασίες ασύλου και απέλασης στην Ελλάδα. «[...] Πρόσωπα που
υπόκεινται σε αναγκαστική επιστροφή δεν απολαµβάνουν αποτελεσµατικών
δικονοµικών εγγυήσεων έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση σε ένδικα µέσα ή στη
διαδικασία ασύλου και [...] δεν έχουν δωρεάν νοµική υποστήριξη ή ικανή
πληροφόρηση παρεχόµενη µέσω υπηρεσιών διερµηνείας. Ως αποτέλεσµα, δεν
είναι σε θέση να προσφύγουν αποτελεσµατικά κατά αποφάσεων απέλασης ή/και
της συνεπαγόµενης κράτησης. [...] Τα άτοµα αυτά αντιµετωπίζουν υψηλό
κίνδυνο
επαναπροώθησης,
συµπεριλαµβανοµένης
της
έµµεσης
επαναπροώθησης».104 Συµπερασµατικά, οι αιτούντες άσυλο που στερούνται επί
της ουσίας την πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου και στη διεθνή προστασία,
εκτίθενται σε σοβαρό κίνδυνο σύλληψης, απέλασης και/ή επαναπροώθησης.105
100
Βλ. π.χ., Ε∆∆Α, Υπόθεση Chahal κατά Ηνωµένου Βασιλείου (προσφυγή υπ’ αρ.
22414/93), 15 Νοεµβρίου 1996; Υπόθεση Çakici κατά Τουρκίας (προσφυγή υπ’ αρ.
23657/94), 3 Ιουλίου 1999, παρ. 112; Υπόθεση Jabari κατά Τουρκίας (προσφυγή υπ’ αρ.
40035/98), 11 Ιουλίου 2000; Υπόθεση Čonka κατά Βελγίου (προσφυγή υπ’ αρ. 51564/1999),
5 Φεβρουαρίου 2002; Υπόθεση Gebremedhin κατά Γαλλίας (προσφυγή υπ’αρ. 25389/05), 26
Απριλίου 2007; Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, σηµείωση 20 και Υπόθεση R.U.
κατά Ελλάδας, σηµείωση 37.
101
Βλ. Άρθρο 76 του Νόµου 3386/2005. Βλ. επίσης παρ. 42.
Βλ. Άρθρο 15 του Νόµου 3068/2002 (Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως N. 274, Τόµος A’,
14.11.2002).
102
103
Βλ. Άρθρο 28 παρ. 4 του Νόµου 3907/2011. Παρόµοιες διατάξεις που ρυθµίζουν τα ένδικα
µέσα κατά αποφάσεων επιστροφής από το δικαστήριο τίθενται στα Άρθρα 33 παρ. 1 και 4
παρ. 68.
104
Επιτροπή του ΟΗΕ κατά των Βασανιστηρίων, υποσηµείωση 37.
105
Βλ. επίσης παρ. 42 και υποσηµείωση 38.
69. Η ‘Υπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες δήλωσε ενώπιον του Ε∆∆Α
κατά την ακρόαση της υπόθεσης M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας ότι «[...] το
ελληνικό σύστηµα ασύλου, επί του παρόντος, δεν προστατεύει επαρκώς τους
αιτούντες άσυλο[...] από την επιστροφή τους σε περιοχές όπου υπάρχει κίνδυνος
δίωξης ή σοβαρής βλάβης»106 καθώς, µεταξύ άλλων λόγων, «[...] στο πλαίσιο της
διαδικασίας απέλασης, το δικαίωµα προσφυγής κατά της απόφασης απέλασης, αν
και παρέχεται εκ του νόµου, καθίσταται αναποτελεσµατικό εν απουσία νοµικής
υποστήριξης. Η διαδικασία δικαστικής προσφυγής συνιστά αποκλειστικά γραπτή
διαδικασία µε αυστηρά χρονικά περιθώρια και χωρίς αυτόµατο ανασταλτικό
αποτέλεσµα όταν υποβάλλεται δικαστικά. Εποµένως, πέρα από την υποβολή
αιτήµατος ασύλου, δεν υπάρχει αποτελεσµατικό ένδικο µέσο κατά της διαταγής
απέλασης. Ως εκ τούτου, το άτοµο υπόκειται στον κίνδυνο ενδεχόµενης
αποµάκρυνσης ανά πάσα στιγµή».107 Λαµβάνοντας υπ’όψιν τα παραπάνω, το
Ε∆∆Α κατέληξε ότι η Ελλάδα παραβιάζει τα Άρθρα 3 και 13 της ΕΣ∆Α καθώς η
ελληνική νοµοθεσία ασύλου δεν εφαρµόζεται στην πράξη και ότι η διαδικασία
ασύλου χαρακτηρίζεται από τόσο σοβαρές διαρθρωτικές αδυναµίες ώστε να
υπάρχουν πολύ λίγες πιθανότητες να εξεταστούν σοβαρά από τις ελληνικές
αρχές οι αιτήσεις και οι καταγγελίες των αιτούντων άσυλο, σύµφωνα µε τα
προβλεπόµενα στην ΕΣ∆Α108. Το ∆ικαστήριο σηµείωσε ότι τα ένδικα µέσα που
παρέχονται στην ελληνική έννοµη τάξη δε θα µπορούσαν να θεωρηθούν
αποτελεσµατικά όσον αφορά είτε την απέλαση είτε τις διαδικασίες ασύλου.
70.Για τους λόγους αυτούς, η Ελλάδα παραβιάζει το Άρθρο 47 του Ευρωπαϊκού
Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων, σε συνδυασµό µε τα Άρθρα 4 και 19 του
Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων, το Άρθρο 21 παρ. 1 της
Οδηγίας για τον Καθορισµό του Πρόσφυγα και το Άρθρο 7 της Οδηγίας για
τις ∆ιαδικασίες Ασύλου, το Άρθρο 13 της ΕΣ∆Α, σε συνδυασµό µε το Άρθρο
3 της ΕΣ∆Α, και το Άρθρο 2 παρ. 3 του ∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά
και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, σε συνδυασµό µε το Άρθρο 7 του ∆ιεθνούς
Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα.
ΙΙΙ. Παραβίαση του δικαιώµατος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και του δικαιώµατος να
µην υποβάλλεσαι σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική µεταχείριση
α) Ουσιαστικό δικαίωµα
71. Το δικαίωµα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η απαγόρευση της απάνθρωπης ή
εξευτελιστικής µεταχείρισης είναι θεµελιώδες ανθρώπινο δικαίωµα
κατοχυρωµένο σε πλειάδα διεθνών και ευρωπαϊκών κειµένων προστασίας
ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Η Οικουµενική ∆ιακήρυξη ∆ικαιωµάτων του
Ανθρώπου ορίζει ότι «Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην
αξιοπρέπεια και τα δικαιώµατα» (Άρθρο 1), ενώ στο Άρθρο 5 απαγορεύει την
απάνθρωπη ή εξευτελιστική µεταχείριση. Η απαγόρευση της απάνθρωπης ή
εξευτελιστικής µεταχείριση θεσπίζεται επίσης στο ∆ιεθνές Σύµφωνο για τα
Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα (Άρθρο 7) και στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση
∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Άρθρο 3). Η ∆ιεθνής Σύµβαση για τα ∆ικαιώµατα
του Παιδιού ορίζει ότι τα Συµβαλλόµενα Κράτη «υποχρεούνται να σέβονται τα
106
Προφορική παρέµβαση της Ύπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες από τον
Volker Türk στο Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, Ακρόαση της
υπόθεσης M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, παρ. 2, υποσηµείωση 19.
107
Ιbid, παρ. 3.
Βλ. M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 20. Βλ. επίσης R.U. κατά
Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37.
108
δικαιώµατα, που αναφέρονται στην παρούσα Σύµβαση και να τα εγγυώνται σε
κάθε παιδί που υπάγεται στη δικαιοδοσία τους, χωρίς καµία διάκριση,
ανεξαρτήτως φυλής, χρώµατος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων
πεποιθήσεων του παιδιού ή των γονέων του ή των νόµιµων εκπροσώπων του ή
της εθνικής, εθνοτικής ή κοινωνικής καταγωγής τους, της περιουσιακής τους
κατάστασης, υπαγωγής στην κατηγορία των ατόµων µε ειδικές ανάγκες, της
γέννησής τους ή οποιασδήποτε άλλης κατάστασης» (Άρθρο 2 παρ.1) και να
«παίρνουν όλα τα κατάλληλα µέτρα ώστε να προστατεύεται αποτελεσµατικά το
παιδί έναντι κάθε µορφής διάκρισης ή κύρωσης, βασισµένης στη νοµική
κατάσταση, στις δραστηριότητες, στις εκφρασµένες απόψεις ή στις πεποιθήσεις
των γονέων του, των νόµιµων εκπροσώπων του ή των µελών της οικογένειάς του»
(Άρθρο 2 παρ.2). Ακόµη, η αρχή του «υπέρτατου συµφέροντος του παιδιού» που
θεσπίζεται στο Άρθρο 3 παρ.1, πρέπει να λαµβάνεται υπ’όψιν σε όλες τις
πράξεις που αφορούν παιδιά και διενεργούνται από δηµόσια ή ιδιωτικά
ιδρύµατα κοινωνικής πρόνοιας, δικαστήρια, διοικητικές αρχές ή νοµοθετικά
σώµατα. Τέλος, τα Συµβαλλόµενα Κράτη «λαµβάνουν τα κατάλληλα µέτρα
προκειµένου ένα παιδί, το οποίο ζητά να αποκτήσει το νοµικό καθεστώς του
πρόσφυγα ή που θεωρείται πρόσφυγας δυνάµει των κανόνων και των διαδικασιών
του ισχύοντος διεθνούς ή εθνικού δικαίου, είτε αυτό είναι ασυνόδευτο είτε
συνοδεύεται από τους γονείς του ή από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, να τυγχάνει
της κατάλληλης προστασίας και ανθρωπιστικής βοήθειας, που θα του επιτρέψουν
να απολαµβάνει τα δικαιώµατα που του αναγνωρίζουν η παρούσα Σύµβαση και οι
άλλες διεθνείς συµβάσεις σχετικές µε τα δικαιώµατα του ανθρώπου ή
ανθρωπιστικού χαρακτήρα, οι οποίες δεσµεύουν τα εν λόγω Κράτη» (Άρθρο 22
παρ. 1).
72.Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων επίσης αναφέρει ότι η
ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη και πρέπει να γίνεται σεβαστή και να
προστατεύεται (Άρθρο 1) και επίσης απαγορεύει την απάνθρωπη ή
εξευτελιστική µεταχείριση (Άρθρο 4). Επιπλέον, ο Χάρτης ορίζει ότι «Τα παιδιά
έχουν δικαίωµα στην προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την
ευηµερία τους» (Άρθρο 24 παρ.1) και ότι «Σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα
παιδιά είτε επιχειρούνται από δηµόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισµούς,
πρωταρχική σηµασία πρέπει να δίνεται στο βέλτιστο συµφέρον του παιδιού»
(Άρθρο 24 παρ.2).
73.Η Οδηγία για την Υποδοχή των αιτούντων άσυλο επιβάλλει στα Κράτη Μέλη
την υποχρέωση να «λαµβάνουν υπ’όψιν τους την ειδική κατάσταση των ευάλωτων
προσώπων, όπως οι ανήλικοι, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, τα άτοµα µε ειδικές
ανάγκες, οι ηλικιωµένοι, οι εγκυµονούσες, οι µονογονεϊκές οικογένειες µε ανήλικα
παιδιά και τα πρόσωπα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασµό ή άλλες σοβαρές
µορφές ψυχολογικής, φυσικής ή σεξουαλικής βίας [...]» (Άρθρο 17 παρ. 1).
Ειδικότερα προβλέπει ότι «Το βέλτιστο συµφέρον του παιδιού αποτελεί το
πρωταρχικό µέληµα των κρατών µελών κατά την εφαρµογή των διατάξεων της
παρούσας οδηγίας σχετικά µε τους ανηλίκους» (Άρθρο 18 παρ.1) και ότι «Τα
κράτη µέλη εξασφαλίζουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες αποκατάστασης σε
ανηλίκους που είναι θύµατα κάθε µορφής κακοµεταχείρισης, αµέλειας,
εκµετάλλευσης, βασανιστηρίων ή σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής
µεταχείρισης ή που έχουν υποφέρει από ένοπλες συγκρούσεις, και εξασφαλίζουν
ότι τους παρέχεται κατάλληλη ψυχολογική φροντίδα, καθώς και εξειδικευµένη
θεραπεία, εφόσον απαιτείται» (Άρθρο 18 παρ.2). Επιπλέον, σύµφωνα µε την ίδια
Οδηγία, τα Κράτη Μέλη «λαµβάνουν το ταχύτερο δυνατόν µέτρα ώστε να
εξασφαλίζεται η αναγκαία εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων από νόµιµο
κηδεµόνα ή, οσάκις απαιτείται, η εκπροσώπησή τους από οργανισµό υπεύθυνο για
την επιµέλεια και την ευηµερία ανηλίκων ή οποιαδήποτε άλλη κατάλληλη
εκπροσώπηση» (Άρθρο 19 παρ.1). Τέλος, «Τα κράτη µέλη εξασφαλίζουν ότι,
εφόσον απαιτείται, τα πρόσωπα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασµό ή άλλες
σοβαρές πράξεις βίας, λαµβάνουν την περίθαλψη την οποία απαιτούν οι
προαναφερόµενες πράξεις [...]» (Άρθρο 20). Το Άρθρο 17 της Οδηγίας για τις
∆ιαδικασίες Ασύλου θεσπίζει ειδικές εγγυήσεις για τους ασυνόδευτους
ανήλικους και συγκεκριµένα ορίζει ότι οι αρχές πρέπει να «λαµβάνουν το
συντοµότερο δυνατόν µέτρα ώστε να εξασφαλίσουν ότι ο ασυνόδευτος ανήλικος
διαθέτει εκπροσώπηση ή/και συνδροµή από εκπρόσωπο κατά την εξέταση της
αίτησης» και να «µεριµνούν ώστε να παρέχεται η ευκαιρία στον εκπρόσωπο να
ενηµερώνει τον ασυνόδευτο ανήλικο σχετικά µε το νόηµα και τις πιθανές
συνέπειες της προσωπικής συνέντευξης και, εφόσον ενδείκνυται, σχετικά µε τον
τρόπο που θα πρέπει να προετοιµασθεί για την προσωπική συνέντευξη» (Άρθρο
17 παρ 1 (α), (β)).
74. Το Π.∆. 220/2007 στο Άρθρο 17 προβλέπει την ειδική µεταχείριση αιτούντων
που ανήκουν σε ευάλωτες οµάδες, όπως αυτές ορίζονται στο σχετικό άρθρο
της Οδηγίας για την Υποδοχή των αιτούντων άσυλο. Επίσης, επαναλαµβάνει
την προτεραιότητα στο «βέλτιστο συµφέρον του παιδιού» (Άρθρο 18 παρ.1)
και ορίζει ειδικότερα ότι «Προκειµένου περί ασυνόδευτων ανηλίκων, οι
αρµόδιες αρχές λαµβάνουν αµέσως τα κατάλληλα µέτρα, ώστε να εξασφαλίζεται
η αναγκαία εκπροσώπησή τους. Προς τούτο οι αρµόδιες αρχές ενηµερώνουν τον
Εισαγγελέα Ανηλίκων και, όπου δεν υπάρχει, τον κατά τόπον αρµόδιο
Εισαγγελέα Πρωτοδικών, ο οποίος ενεργεί ως προσωρινός επίτροπος και
προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για το διορισµό επιτρόπου του ανηλίκου»
(Άρθρο 19 παρ. 1). Επίσης, σύµφωνα µε το Άρθρο 19 παρ. 2 (α) «Οι αρµόδιες
αρχές παραλαβής και εξέτασης της αίτησης ασύλου, όταν υποβάλλεται αίτηση
από ασυνόδευτους ανήλικους, λαµβάνουν αµέσως τα παρακάτω µέτρα:
∆ιασφαλίζουν ότι οι ανάγκες στέγασης του παιδιού ικανοποιούνται µε τη
φιλοξενία του σε ενήλικους συγγενείς, σε ανάδοχο οικογένεια, σε Κέντρα
Φιλοξενίας µε ειδική υποδοµή για ανηλίκους ή σε άλλους χώρους φιλοξενίας
κατάλληλους για ανηλίκους και ότι η στέγαση του παιδιού το προστατεύει από
τον κίνδυνο της εµπορίας ή εκµετάλλευσης. [...]». Η υποχρέωση επιτροπείας και
νοµικής εκπροσώπησης εκτείνεται σε όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους,
ανεξαρτήτως αν έχουν αιτηθεί άσυλο, βάσει σχετικής ερµηνείας και
Γνωµοδότησης του Συµβουλίου της Επικρατείας109. Τέλος, προβλέπει επίσης
την επιµέλεια και νοµική εκπροσώπηση όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων
όταν υποβάλλουν αίτηση ασύλου (Άρθρο 12).
75. Σύµφωνα µε πάγια νοµολογία του, το Ε∆∆Α όταν εξετάζει αν η µεταχείριση
είναι «εξευτελιστική» µε την έννοια του Άρθρου 3, λαµβάνει υπ’όψιν αν σκοπός
της είναι να ταπεινώσει και να εξευτελίσει το εν λόγω άτοµο και αν, όσον αφορά
τις συνέπειες, επηρέασε δυσµενώς την προσωπικότητά του κατά τρόπο
ασύµβατο µε το Άρθρο 3. Ακόµη και η απουσία τέτοιου σκοπού δεν δύναται να
αποκλείσει πλήρως την διαπίστωση παραβίασης του Άρθρου 3.110 Το
109
Γνωµοδότηση του Συµβουλίου Επικρατείας αρ. 204/2007, εκδόθηκε από το 1ο Θερινό
Τµήµα ∆ιακοπών για τις διαδικασίες πάνω στο προσχέδιο Προεδρικού ∆ιατάγµατος
‘Υποδοχή αιτούντων άσυλο’.
110
Βλ., π.χ., Ε∆∆Α, Υπόθεση Yankov κατά Βουλγαρίας (προσφυγή υπ’αρ. 39084/97), 21
∆εκεµβρίου 2003; Υπόθεση Peers κατά Ελλάδας (προσφυγή υπ’αρ. 28524/95), 19 Απριλίου
2001 και Υπόθεση Kalashnikov κατά Ρωσίας (προσφυγή υπ’αρ. 47095/99), 15 Ιουλίου 2002,
Βλ. επίσης Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα, Υπόθεση Giama κατά
Βελγίου (προσφυγή υπ’αρ. 7612/1976), 15 ∆εκεµβρίου 1977.
∆ικαστήριο έχει αποφανθεί ότι καταστάσεις, οι οποίες, λόγω σφάλµατος,
αδράνειας ή αδιαφορίας των αρχών, προκαλούν σε ένα άτοµο αισθήµατα φόβου,
άγχους ή κατωτερότητας ικανά να οδηγήσουν σε απόγνωση, συνδυασµένες µε
παρατεταµένη ανασφάλεια και έλλειψη προοπτικής για βελτίωση της
κατάστασης, φθάνουν στο επίπεδο σκληρότητας που απαιτείται για να εµπίπτουν
στο πεδίο εφαρµογής του Άρθρου 3 της Σύµβασης.111 Συγκεκριµένα, όσον
αφορά ασυνόδευτους ανηλίκους, το Ε∆∆Α θεώρησε ότι εµπίπτουν «στην
κατηγορία των ιδιαίτερα ευάλωτων µελών της κοινωνίας» και οι αρχές οφείλουν
να λαµβάνουν τα απαραίτητα µέτρα για να τους παρέχουν φροντίδα και
προστασία.112 Το ∆ικαστήριο απεφάνθη ότι η Ελλάδα παραβίασε το Άρθρο 3 της
Ε∆∆Α, καθώς λόγω της αδιαφορίας και της αδράνειας των ελληνικών αρχών, ο
ασυνόδευτος ανήλικος βίωσε µεγάλη αγωνία και ανησυχία, καθώς αφέθηκε να
φροντίσει µόνος του τον εαυτό του. 113
76. Ο τρόπος µε τον οποίο οι ελληνικές αρχές µεταχειρίζονται τα άτοµα τα οποία
επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου και, συγκεκριµένα, η πρακτική του να
τους αποτρέπουν ακόµα κι από το να πλησιάσουν και να περάσουν την είσοδο
του κτηρίου της ∆ιεύθυνσης Αλλοδαπών114, η παρατεταµένη ανασφάλεια που
βιώνουν τα άτοµα τα οποία επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου λόγω του
ότι αναγκάζονται να προσπαθούν για παρατεταµένες περιόδους (σε ορισµένες
περιπτώσεις ακόµα και πάνω από χρόνο), για να καταθέσουν τις αιτήσεις
τους115, οι συνθήκες στις οποίες πρέπει να περιµένουν για µέρες116, εκτεθειµένοι
σε κάθε είδους καιρικές συνθήκες117 και χωρίς πρόσβαση σε τουαλέτα, νερό ή
φαγητό118, ο αυθαίρετος τρόπος µε τον οποίο τα αιτήµατα ασύλου επιλέγονται
και καταχωρούνται119, η έλλειψη οποιασδήποτε καθοδήγησης και
πληροφόρησης από τις αρχές, σε συνδυασµό µε τον τρόπο που τα άτοµα τα
οποία επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου, τα οποία αποκλείονται από τη
διαδικασία επιλογής καταδιώκονται από την αστυνοµία για να φύγουν,120
αποτελούν παραβίαση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και συνιστούν per se
εξευτελιστική µεταχείριση. Η µεγάλη ένταση, η αγωνία και το άγχος, όπως και
η φυσική βία που προέρχεται είτε από την αστυνοµία121 είτε από άλλους
111
Ε∆∆Α, Υπόθεση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδας, σηµείωση 20, παρ. 263-264 και
Υπόθεση Rahimi κατά Ελλάδας, σηµείωση 37.
112
Υπόθεση Rahimi κατά Ελλάδας, παρ. 87, Ibid.
113
Υπόθεση Rahimi κατά Ελλάδας, παρ. 87 και 92, ibid.
114
Βλ. παραπάνω παρ. 5
115
Βλ. παραπάνω παρ. 11
116
Βλ. παραπάνω παρ. 6
117
Βλ. παραπάνω παρ. 5
118
Βλ. παραπάνω παρ. 7
119
Βλ. παραπάνω παρ. 9
120
Βλ. παραπάνω παρ. 10
αιτούντες122, τα οποία βιώνουν τα άτοµα αυτά εν όσω αναµένουν για να
καταθέσουν το αίτηµά τους, και που σε πολλές περιπτώσεις, έχουν οδηγήσει
στον τραυµατισµό αιτούντων, καθιστούν τη διαδικασία αναµονής ανυπόφορη
για τους αιτούντες και συνιστούν απάνθρωπη µεταχείριση. Οι γυναίκες που
επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου είναι ακόµα πιο ευάλωτες σε αυτή την
ταλαιπωρία, η οποία συνιστά απάνθρωπη κι εξευτελιστική µεταχείριση. Πρέπει
να περιµένουν στην ουρά υπό αυτές τις άθλιες συνθήκες, µέσα σε ένα πλήθος
άγνωστων ανδρών, βιώνοντας φόβο και µε τον κίνδυνο να παρενοχληθούν123.
Ασυνόδευτοι ανήλικοι επίσης εκτίθενται σε επιπρόσθετους κινδύνους και
τελικώς υποβάλλονται σε επιπλέον ταλαιπωρία, η οποία φτάνει στο όριο της
σκληρότητας ώστε να θεωρείται απάνθρωπη και εξευτελιστική µεταχείριση
λόγω της εξαιρετικά ευάλωτης κατάστασής τους. Οι αρχές απέχουν από τις
υποχρεώσεις τους, οι οποίες έχουν τεθεί σαφώς από το νόµο, και δεν λαµβάνουν
κανένα µέτρο για να εντοπίσουν τυχόν ανήλικους µεταξύ των ατόµων που
επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου που περιµένουν στη σειρά ή για να
αναλάβουν την ευθύνη για τους ανήλικους που έχουν αναγνωριστεί και να
διασφαλίσουν την προστασία τους και την πρόσβασή τους στη διαδικασία
ασύλου.124 Τα εναποµείναντα άτοµα που επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση
ασύλου και που έχουν µείνει εκτός της διαδικασίας δεν έχουν καµία εγγύηση για
το µέλλον τους, ενώ καµία εξήγηση ή απάντηση στα αιτήµατά τους δεν
παρέχεται από τις αρχές. ∆εν υπάρχει µεταφραστής κατά τη διάρκεια αυτής της
διαδικασίας, ενώ καµία πληροφόρηση δεν παρέχεται είτε προφορικά είτε γραπτά
από τις αρχές αναφορικά µε τη διαδικασία πρόσβασης στο άσυλο125. Οι αρµόδιες
αρχές δε λαµβάνουν µέτρα για να απαλύνουν τη σωµατική και πνευµατική
εξάντληση και την αγωνία των ατόµων που επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση
ασύλου, οι οποίοι υπόκεινται σε απάνθρωπη κι εξευτελιστική µεταχείριση
προκειµένου να καταθέσουν το αίτηµά τους. Αντιθέτως, ακολουθούν
συγκεκριµένες πρακτικές, όπως τον εκφοβισµό και την καταδίωξη, ακόµη και µε
τη χρήση βίας σε ορισµένες περιπτώσεις, προκειµένου να τους αποθαρρύνουν
από το να επιστρέψουν και να προσπαθήσουν να υποβάλουν το αίτηµά τους για
άσυλο126.
77.Εποµένως, η Ελλάδα παραβιάζει τα Άρθρα 1 και 5 της Οικουµενικής
∆ιακήρυξης ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, το Άρθρο 7 του ∆ιεθνούς
Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, το Άρθρο 3 της
Ε∆∆Α, τα Άρθρα 1, 4 και 24 παρ. 1 και 2 του Ευρωπαϊκού Χάρτη
Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων, τα Άρθρα 17, 18 παρ.1 και 19 της Οδηγίας για
την Υποδοχή των αιτούντων άσυλο, το Άρθρο 17 παρ. 1 (α) και (β) της
Οδηγίας για τις ∆ιαδικασίες ασύλου, τα Άρθρα 17, 18 και 19 του
Προεδρικού ∆ιατάγµατος 220/2007 και το Άρθρο 12 παρ. 1 του Προεδρικού
∆ιατάγµατος 114/2010.
121
Βλ. παραπάνω παρ. 6 και 18
122
Βλ. παραπάνω παρ. 17
123
Βλ. παραπάνω παρ. 12 και 24
Βλ. παραπάνω παρ. 13 και 24. Βλ. επίσης Ε∆∆Α Υπόθεση Rahimi κατά Ελλάδας,
σηµείωση 37.
124
125
Βλ. παραπάνω παρ. 10 και 54-55.
126
Βλ. παραπάνω παρ. Error! Reference source not found..
β) Απουσία αποτελεσµατικής προσφυγής
78. Η πρακτική των ελληνικών διοικητικών αρχών να αποκλείουν την πρόσβαση
στη διαδικασία ασύλου και να υποβάλλουν τα άτοµα που επιθυµούν να
υποβάλουν αίτηση ασύλου σε απάνθρωπη κι εξευτελιστική µεταχείριση
προκειµένου να καταθέσουν την αίτησή τους, θεωρείται υλική πράξη της
ελληνικής διοίκησης και γι’ αυτό, όπως προαναφέρθηκε, δεν υπόκειται σε
έλεγχο ενώπιον δικαστικού οργάνου127. Εποµένως, δεν υφίστανται ένδικα µέσα
προκειµένου να αρθεί η ασυµβατότητα της απάνθρωπης κι εξευτελιστικής
µεταχείρισης που αντιµετωπίζουν τα άτοµα που επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση
ασύλου µε τις διεθνείς, ευρωπαϊκές και εθνικές νοµικές υποχρεώσεις της
Ελλάδας.
79. Για τους λόγους αυτούς, η Ελλάδα παραβιάζει το Άρθρο 3 του ∆ιεθνούς
Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, σε συνδυασµό µε το
Άρθρο 7 του ∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα,
το Άρθρο 13 της Ε∆∆Α, σε συνδυασµό µε το Άρθρο 3 της Ε∆∆Α, και το
Άρθρο 47 του Ευρωπαϊκού Χάρτη Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων, σε
συνδυασµό µε τα Άρθρα 1, 4 και 24 παρ. 1 και 2 του Ευρωπαϊκού Χάρτη
Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων, τα Άρθρα 17, 18 και 19 της Οδηγίας για την
Υποδοχή των αιτούντων άσυλο, και το Άρθρο 17 παρ. 1 (α) και (β) της
Οδηγίας για τις ∆ιαδικασίες ασύλου.
IV. Παραβίαση του δικαιώµατος να ζητά κανείς άσυλο – Παραβίαση του δικαιώµατος
στηv πρoσωπική ελευθερία και ασφάλεια – Παραβίαση του δικαιώµατος στην
ανθρώπινη αξιοπρέπεια και του δικαιώµατος να µην υφίστασαι απάνθρωπη ή
εξευτελιστική µεταχείριση
α) Ουσιαστικό δικαίωµα
80.Το δικαίωµα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια θεσπίζεται στο Άρθρο 3
της Οικουµενικής ∆ιακήρυξης ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου. Το Άρθρο 9 του
∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα ορίζει ότι «1.
Κάθε άτοµο έχει δικαίωµα στην ελευθερία και την ασφάλεια του προσώπου του.
Κανείς δεν υποβάλλεται σε αυθαίρετη σύλληψη ή κράτηση. Κανείς δεν στερείται
την ελευθερία του, παρά µόνο στις περιπτώσεις και σύµφωνα µε τη διαδικασία που
προβλέπει ο νόµος. 2. Οποιοσδήποτε συλλαµβάνεται, πληροφορείται, τη στιγµή της
σύλληψής του, τους λόγους της σύλληψης και ενηµερώνεται αµέσως για
οποιεσδήποτε κατηγορίες εναντίον του. [...]». Η Σύµβαση της Γενεύης του 1951
ορίζει στο Άρθρο 31 ότι «Αι Συµβαλλόµεναι Χώραι δεν θα επιβάλλουν ποινικάς
κυρώσεις εις πρόσφυγας λόγω παρανόµου εισόδου ή διαµονής, εάν ούτοι
προερχόµενοι απ' ευθείας εκ χώρας ένθα η ζωή ή η ελευθερία αυτών ηπειλείτο, εν
τη εννοία του άρθρου 1, εισέρχωνται ή ευρίσκωνται ήδη επί του εδάφους αυτών
άνευ αδείας, υπό την επιφύλαξιν πάντως ότι ούτοι αφ' ενός µεν θα παρουσιαστούν
αµελλητί εις τας αρχάς αφ' ετέρου δε θα δώσουν επαρκείς εξηγήσεις περί της
παρανόµου αυτών εισόδου ή διαµονής. 2. Αι Συµβαλλόµεναι Χώραι θα
εφαρµόζουν επί των κινήσεων των προσφύγων τούτων µόνον τα απαραίτητα
περιοριστικά µέτρα. Τα περιοριστικά µέτρα θα εφαρµόζωνται µόνον µέχρις ότου
ρυθµισθή το Καθεστώς των επί του εδάφους της χώρας της εισδοχής
ευρισκοµένων προσφύγων ή αποκτήσουν ούτοι άδειαν εισόδου εις ετέραν χώραν.
[...].» Το Άρθρο 5 της Ε∆∆Α επίσης θεσπίζει το δικαίωµα στην προσωπική
127
Βλ. παραπάνω παρ. 56.
ελευθερία και ασφάλεια και επιβάλλει ορισµένες
Συµβαλλόµενα Μέρη σχετικά µε αυτό το δικαίωµα.128
υποχρεώσεις
στα
81.Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων επίσης εγγυάται το δικαίωµα
στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια (Άρθρο 6), ενώ η Οδηγία για τις
∆ιαδικασίες ασύλου ορίζει ότι «Τα κράτη µέλη δεν υποβάλλουν σε κράτηση ένα
πρόσωπο για το λόγο και µόνο ότι ζητεί άσυλο» (Άρθρο 18 παρ.1).
Επιπροσθέτως, το Άρθρο 15 της Οδηγίας περί Επιστροφής θέτει τα κριτήρια για
την κράτηση υπηκόων τρίτων χωρών που υπόκεινται σε διαδικασίες επιστροφής
(παρ.1) και ορίζει συγκεκριµένες εγγυήσεις για την έκδοση, την αιτιολόγηση και
την κοινοποίηση της απόφασης κράτησης, όπως και για τον ταχύ δικαστικό
έλεγχο (παρ.2), ενώ το Άρθρο 16 θέτει τις ελάχιστες προϋποθέσεις για τις
συνθήκες κράτησης. Ακόµη, το Άρθρο 17 ρυθµίζει την κράτηση ανηλίκων και
οικογενειών.
82.Ο Νόµος 3907/2011 µεταφέρει στα Άρθρα 30 και 31 τις διατάξεις της Οδηγίας
περί Επιστροφής που αναφέρθηκαν παραπάνω και συµπληρώνει την ισχύουσα
νοµοθεσία, και συγκεκριµένα το Νόµο 3386/2005, ο οποίος ρυθµίζει την
«είσοδο, παραµονή και κοινωνική ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών στην
Ελληνική Επικράτεια». Το Άρθρο 13 παρ.1 του Π.∆. 114/2010 ορίζει ότι
«Υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, που αιτείται διεθνούς προστασίας, δεν
κρατείται για µόνο το λόγο ότι εισήλθε και παραµένει παράνοµα στη χώρα», ενώ
οι αιτούντες άσυλο µπορούν µόνο κατ’εξαίρεση να τεθούν υπό κράτηση (παρ.2).
Το ίδιο Π.∆. ρυθµίζει την έκδοση της απόφασης κράτησης αναφορικά µε
128
Άρθρο 5 της ΕΣ∆Α: «Τo δικαίωµα στηv πρoσωπική ελευθερία και ασφάλεια 1. Παv
πρόσωπov έχει δικαίωµα εις τηv ελευθερίαv και τηv ασφάλεια. Ουδείς επιτρέπεται vα
στερηθή της ελευθερίας τoυ ειµή εις τας ακoλoύθoυς περιπτώσεις και συµφώvως πρoς τηv
vόµιµov διαδικασίαv: α) εάv κρατήται καvovικώς κατόπιv καταδίκης υπό αρµοδίoυ
δικαστηρίoυ, β) εάv υπεβλήθη εις καvovικήv σύλληψιv ή κράτησιv λόγω αvυπoταγής εις
vόµιµov διαταγήv δικαστηρίoυ, ή εις εγγύησιv εκτελέσεως υπoχρεώσεως oριζoµέvης υπό τoυ
vόµoυ, γ) εάv συvελήφθη και κρατήται όπως oδηγηθή εvώπιov της αρµoδίας δικαστικής
αρχής εις τηv περίπτωσιv ευλόγoυ υπovoίας ότι διέπραξεv αδίκηµα, ή υπάρχoυv λoγικά
δεδoµέvα πρoς παραδoχήv της αvάγκης όπως oύτoς εµπoδισθή από τoυ vα διαπράξη αδίκηµα
ή δραπετεύση µετά τηv διάπραξιv τoύτoυ, δ) εάv πρόκειται περί voµίµoυ κρατήσεως
αvηλίκoυ, απoφασισθείσης δια τηv επιτήρησιv της αvατρonής τoυ, ή τηv vόµιµov κράτησίv τoυ
ίvα παραπεµφθή εvώπιov της αρµoδίας αρχής, ε) εάv πρόκειται περί voµίµoυ κρατήσεως
ατόµωv δυvαµέvωv vα µεταδώσωσι µεταδoτικήv ασθέvειαv, φρεvoβλαβoύς, αλκooλικoύ,
τoξικoµαvoύς ή αλήτoυ, στ) εάv πρόκειται περί voµίµoυ συλλήψεως ή κρατήσεως ατόµoυ επί
σκoπώ όπως εµπoδισθή από τoυ vα εισέλθη παραvόµως εv τη χώρα ή εvαvτίov τoυ oπoίoυ
εκκρεµεί διαδικασία απελάσεως ή εκδόσεως. 2. Παv συλληφθέv πρόσωπov δέov vα
πληρoφoρήται κατά τo δυvατόv συvτoµότερov και εις γλώσσαv τηv oπoίαv εvvoεί, τoυς
λόγoυς της συλλήψεώς τoυ ως και πάσαv διατυπoυµέvηv εvαvτίov τoυ κατηγoρίακατά 3. Παv
πρόσωπov συλληφθέv ή κρατηθέv, υπό τας πρoβλεπoµέvας εv παραγράnω 1 γ) τoυ
παρόvτoς άρθρoυ συvθήκας oφείλει vα παραπεµφθή συvτόµως εvώπιov δικαστoύ ή ετέρoυ
δικαστικoύ λειτoυργoύ voµίµως εvτεταλµέvoυ όπως εκτελή δικαστικά καθήκovτα, έχει δε τo
δικαίωµα vα δικασθή εvτός λoγικής πρoθεσµίας ή απoλυθή κατά τηv διαδικασία. Η απόλυσις
δύvαται vα εξαρτηθή από εγγύησιv εξασφαλίζoυσαv τηv παράστασιv τoυ εvδιαφερoµέvoυ εις
τηv δικάσιµo. 4. Παv πρόσωπov στερoύµεvov της ελευθερίας τoυ συvεπεία συλλήψεως ή
κρατήσεως έχει δικαίωµα πρoσφυγής εvώπιov δικαστηρίoυ ίvα τoύτo απoφασίσει εvτός
βραχείας πρoθεσµίας επί τoυ voµίµoυ της κρατήσεώς τoυ και διατάξη τηv απόλυσίv τoυ εv
περιπτώσει παραvόµoυ κρατήσεως. 5. Παv πρόσωπov θύµα συλλήψεως ή κρατήσεως υπό
συvθήκας αvτιθέτoυς πρoς τας αvωτέρω διατάξεις, έχει δικαίωµα επαvoρθώσεως.»
αιτούντες άσυλο ορίζει τα χρονικά όρια, τα διαθέσιµα ένδικα µέσα και θεσπίζει
ορισµένες διαδικαστικές εγγυήσεις (Άρθρα 13 παρ. 3, 4, 5 και 6). Επιπλέον, το
Π.∆. ρυθµίζει την κράτηση ανηλίκων και οικογενειών (Άρθρο 32).
83.
Παρόλο που η κράτηση των ατόµων που έχουν υποβάλει αίτηση ασύλου
επιτρέπεται µόνο κατ' εξαίρεση (άρθρο 13 του π.δ. 114/2010), στην πράξη,
άτοµα που επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου και άτοµα που χρήζουν
διεθνούς προστασίας αντιµετωπίζονται από τις αρχές σαν παράνοµοι
µετανάστες129. Τα άτοµα, τα οποία υποβάλλουν αίτηση για παροχή διεθνούς
προστασίας, ενώ τελούν υπό κράτηση, παραµένουν υπό κράτηση σύµφωνα µε
τους όρους που τίθενται από το π.δ. 114/2010130. Ο Ν. 3386/2005131 επιτρέπει
την κράτηση των παράνοµων µεταναστών, εκκρεµούσης της απέλασής τους,
εάν, : (α) αυτός/αυτή έχει καταδικαστεί τελεσίδικα σε ποινή στερητική της
ελευθερίας τουλάχιστον ενός έτους ή ανεξαρτήτου ποινής, έχει καταδικαστεί για
συγκεκριµένα εγκλήµατα132 και/ή (β) αυτός/αυτή έχει παραβιάσει τις διατάξεις
του νόµου αυτού, (γ) θεωρείται ύποπτος φυγής ή επικίνδυνος για τη δηµόσια
ασφάλεια...” και/ή (δ) σύµφωνα µε νέα τροποποίηση του νόµου, εάν: “ η
παρουσία του στο ελληνικό έδαφος συνιστά κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία,
επειδή πάσχει από λοιµώδες νόσηµα ή ανήκει σε οµάδες ευάλωτες, σε λοιµώδεις
ασθένειες, ιδίως λόγω της κατάστασης της δηµόσιας υγείας στη χώρα
προέλευσης τους ή της χρήσης ενδοφλέβιων µη σύννοµων ουσιών ή του ότι
είναι εκδιδόµενο πρόσωπο, (...) ή του ότι διαµένει υπό συνθήκες που δεν
129
Βλ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, ανωτέρω σηµείωση 11. Ύπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους
Πρόσφυγες, Η κατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, Παρατηρήσεις και προτάσεις, σελ. 5,
ανωτέρω σηµείωση 11 και ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ, βλ.
ανωτέρω σηµείωση 31. Βλ. επίσης ανωτέρω παρ.38.
130
Άρθρο 13 παρ. 1 και 2 του π.δ. 114/2010: “1. Υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, που αιτείται
διεθνούς προστασίας, δεν κρατείται για µόνο το λόγο ότι εισήλθε και παραµένει παράνοµα στη χώρα.
Πρόσωπο, το οποίο κατά το χρόνο που κρατείται υποβάλλει αίτηση διεθνούς προστασίας, παραµένει
υπό κράτηση εάν συντρέχουν οι προϋποθέσεις της παραγράφου 2.
2.Η κράτηση των αιτούντων σε κατάλληλο χώρο επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση και εφόσον δεν µπορούν
να εφαρµοσθούν εναλλακτικά µέτρα, για έναν από τους παρακάτω λόγους:
α. ∆εν φέρει ή έχει καταστρέψει τα ταξιδιωτικά του έγγραφα και είναι αναγκαίο να διαπιστωθεί η
ταυτότητά του, οι συνθήκες εισόδου και τα πραγµατικά στοιχεία προέλευσης του, ιδίως στις
περιπτώσεις µαζικών αφίξεων παράνοµα εισερχοµένων αλλοδαπών.
β. Συνιστά κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια ή τη δηµόσια τάξη για λόγους που αναλύονται ειδικώς
στην απόφαση κράτησης.
γ. Κρίνεται αναγκαία για την ταχεία και αποτελεσµατική εξέταση του αιτήµατος.”, βλ. επίσης
ανωτέρω παρ. 49.
131
Άρθρο 76 παρ. 1 Ν. 3386/2005, βλ. επίσης ανωτέρω σηµείωση 82.
132
Άρθρο 76 παρ. 1 α' του Ν. 3386/2005 προβλέπει ότι η διοικητική απέλαση ενός αλλοδαπού πρέπει
να επιτρέπεται εφόσον: “Αυτός/αυτή έχει καταδικασθεί τελεσίδικα σε ποινή στερητική της ελευθερίας
τουλάχιστον ενός έτους ή, ανεξαρτήτως ποινής, για εγκλήµατα προσβολής του πολιτεύµατος,
προδοσίας της Χώρας, εγκλήµατα σχετικά µε την εµπορία και διακίνηση ναρκωτικών, νοµιµοποίηση
εσόδων από παράνοµες δραστηριότητες, διεθνή οικονοµικά εγκλήµατα, εγκλήµατα µε χρήση µέσων
υψηλής τεχνολογίας, εγκλήµατα περί το νόµισµα, εγκλήµατα αντίστασης, αρπαγής ανηλίκου, κατά της
γενετήσιας ελευθερίας και οικονοµικής εκµετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, κλοπής, απάτης,
υπεξαίρεσης, εκβίασης, τοκογλυφίας, του νόµου περί µεσαζόντων, πλαστογραφίας, ψευδούς
βεβαίωσης, συκοφαντικής δυσφήµισης, λαθρεµπορίας, για εγκλήµατα που αφορούν τα όπλα,
αρχαιότητες, την προώθηση λαθροµεταναστών στο εσωτερικό της Χώρας ή τη διευκόλυνση της
µεταφοράς ή προώθησης τους ή της εξασφάλισης καταλύµατος σε αυτούς για απόκρυψη και εφόσον η
απέλαση του δεν διατάχθηκε από το αρµόδιο δικαστήριο.”
πληρούν τους στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής133. H κοινοποίηση της απόφασης
απέλασης δεν είναι απαραίτητη για την πραγµατοποίηση της κράτησης. (άρθρο
76§3). Ο αλλοδαπός «πρέπει να πληροφορείται στη γλώσσα που κατανοεί τους
λόγους της κράτησής του» (άρθρο 76 § 3). Η κράτηση επιβάλλεται κατόπιν
αποφάσεως της αρµόδιας αστυνοµικής αρχής, η οποία αποφασίζει σε πρώτο
βαθµό για την απέλαση (άρθρο 76 § 2). Η µέγιστη περίοδος κράτησης δεν
πρέπει να υπερβαίνει τους έξι µήνες (Ν. 3907/2011, άρθρο 30 § 5, Ν. 3386/2005,
άρθρο 76 § 3), αλλά µπορεί να παραταθεί «για περιορισµένο χρόνο που δεν
υπερβαίνει του δώδεκα µήνες, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες, παρά τις εύλογες
προσπάθειες των αρµόδιων υπηρεσιών, η επιχείρηση αποµάκρυνσης είναι
πιθανόν να διαρκέσει περισσότερο επειδή (α) ο υπήκοος της τρίτης χώρας αρνείται
να συνεργασθεί ή (β) καθυστερεί η λήψη των αναγκαίων εγγράφων από τρίτες
χώρες» (Ν. 3907, άρθρο 30 § 6, Ν. 3386/2005, άρθρο 76 § 3). Η κράτηση
προβλέπεται από το νόµο ως έσχατο µέτρο (όπως ρητά προβλέπεται στο Ν.
3907/2011, άρθρο 30 § 1, και ως εξαιρετικό µέτρο στο Ν. 3386, άρθρο 76, § 2) .
84.
Οι παράνοµοι µετανάστες για τους οποίους εκκρεµεί απόφαση απέλασης,
κρατούνται στις εγκαταστάσεις των αστυνοµικών αρχών που είναι υπεύθυνες για
την απέλασή τους. Έως ότου ολοκληρωθεί η απέλασή τους παραµένουν σε
ειδικούς χώρους κράτησης, οι οποίοι ιδρύονται σύµφωνα µε απόφαση των
Υπουργών, Εσωτερικών, Οικονοµίας και Οικονοµικών, Υγείας και Κοινωνικής
Αλληλεγγύης. Στην ίδια απόφαση καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις για
τη λειτουργία αυτών των εγκαταστάσεων (Ν. 3386/2005, άρθρο 81). Το άρθρο
31 του Ν. 3907/2011 περιλαµβάνει παρόµοιες διατάξεις οι οποίες ορίζουν τις
ελάχιστες προδιαγραφές για τις συνθήκες κράτησης.
85.
Στην πράξη, το να είναι κάποιος παράνοµος µετανάστης στην Ελλάδα
αποτελεί per se – όπως αποδεικνύεται παραπάνω 134– επαρκή λόγο για τη
σύλληψη και στη συνέχεια την κράτηση του, εν αναµονή της απέλασής του.
Παρότι η κράτηση προβλέπεται ως έσχατο µέτρο (άρθρο 30 § 1 του Ν.
3907/2011), στις περισσότερες υποθέσεις οι αρµόδιες αρχές εκδίδουν αυτοµάτως
απόφαση κράτησης του παράνοµου µετανάστη εν αναµονή της απέλασής του.
Οι αποφάσεις κράτησης εκδίδονται µε τυποποιηµένη αιτιολογία και χωρίς να
λαµβάνουν υπ' όψιν τους άλλους παράγοντες, όπως είναι η κατάσταση στην
χώρα καταγωγής, ζητήµατα προστασίας, η ηλικία, η ευαλωτότητά τους ή άλλοι
παράγοντες 135. Παρότι προβλέπεται στο νόµο, οι κρατούµενοι δεν έχουν
πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν το καθεστώς τους, τα δικαιώµατά τους
κατά την διάρκεια της κράτησής τους και τις δυνατότητες που έχουν να
προσβάλλουν την απέλαση τους 136. “Η κράτηση των αιτούντων άσυλο και των
133
Άρθρο 59 παρ. 2 του Ν. 4075/2012, βλ. επίσης ανωτέρω σηµείωση 42.
134
Βλ. ανωτέρω παρ. 68
135
Βλ. CPT (2012), σελ. 6, ανωτέρω σηµείωση 37, Συµβούλιο της Ευρώπης, σελ. 4, ανωτέρω
σηµείωση 11, Ύπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Η κατάσταση των προσφύγων στην
Ελλάδα, Παρατηρήσεις και Προτάσεις, σελ. 5, ανωτέρω σηµείωση 11. Βλέπε επίσης Ύπατη
Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Κοινές δηλώσεις µε την ∆ιεθνής Οµάδα Κρίσεων (ICG)
και το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο για τους πρόσφυγες και εξόριστους (ECRE) (2011), σελ. 4-5,
ανωτέρω σηµείωση 25.
136
Η εφαρµογή του Ελληνικού Εθνικού Σχεδίου ∆ράσης για την ∆ιαχείριση της Μετανάστευσης και
την Μεταρρύθµιση του Ασύλου (“Το Ελληνικό Σχέδιο ∆ράσης”) και ζητηµάτων διαχείρισης
συνόρων – Έκθεση Προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μάρτιος 2012, Τµήµα 2ο.
παράνοµων µεταναστών στην Ελλάδα αποτελεί τον κανόνα, αντί να εφαρµόζεται
ως έσχατο µέτρο. Η κυβέρνηση αδυνατεί να συµµορφωθεί µε τις διεθνείς
υποχρεώσεις της για να εξασφαλίσει ότι η κράτηση είναι έσχατο µέτρο, το οποίο
πρέπει να εφαρµόζεται µόνον όταν άλλα εναλλακτικά µέτρα δεν είναι δυνατόν να
εφαρµοσθούν, και µόνον όταν αυτό µπορεί να αιτιολογηθεί σε κάθε µεµονωµένη
περίπτωση.”137
86.
Σε διάφορες υποθέσεις που αφορούν αιτούντες άσυλο ή/και άτοµα που
χρήζουν διεθνούς προστασίας το Ε∆∆Α καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση
του άρθρου 5 § 1 της ΕΣ∆Α, εκτιµώντας ότι η κράτηση τους ήταν παράνοµη138.
Το δικαστήριο έκρινε ότι ενώ η κράτηση έπρεπε να χρησιµοποιείται ως έσχατο
µέτρο, οι ελληνικές αρχές το χρησιµοποιούσαν συστηµατικά ως µέσο
αποθάρρυνσης. Το δικαστήριο επίσης επεσήµανε ότι το άρθρο 5 § 1 δεν
προβλέπει µόνο ότι κάθε στέρηση της ελευθερίας θα πρέπει να συµβαδίζει µε το
εθνικό δίκαιο, αλλά και ότι θα πρέπει να εναρµονίζεται µε την προστασία του
ατόµου κατά των αυθαιρεσιών139. Το ∆ικαστήριο έκρινε επίσης ότι, όσον αφορά
τους αιτούντες άσυλο, οι Ελληνικές αρχές απέτυχαν να λάβουν υπ’όψιν τους την
νοµική κατάστασή τους. Ως εκ τούτου, η κράτησή τους µε σκοπό την απέλαση,
στην πραγµατικότητα δεν είχε καµία νοµική θεµελίωση στο ελληνικό δίκαιο,
αφού τα άτοµα τα οποία έχουν αιτηθεί άσυλο και των οποίων οι αιτήσεις
εκκρεµούν δεν µπορούν να απελαθούν και εποµένως η κράτησή τους υπήρξε
παράνοµη140. Επιπλέον, εξετάζοντας την υπόθεση κράτησης ενός ασυνόδευτου
ανηλίκου από τις ελληνικές αρχές, το ∆ικαστήριο έκρινε ότι για να µην
χαρακτηριστεί η κράτηση αυθαίρετη, θα έπρεπε να είχε πραγµατοποιηθεί µε
καλή πίστη· η αυτόµατη εφαρµογή της εθνικής νοµοθεσίας που διέπει την
απέλαση και την επακόλουθη κράτηση δεν φάνηκε συµβατή µε την ανάγκη να
ληφθεί υπ' όψιν, πρωτίστως, το βέλτιστο συµφέρον του παιδιού, και ως εκ
τούτου η κράτηση ήταν παράνοµη141.
87.
Σε ότι αφορά τις συνθήκες κράτησης, οι παράνοµοι µετανάστες στην
Ελλάδα, κρατούνται σε διάφορες εγκαταστάσεις, όπως κέντρα κράτησης, κέντρα
συνοριακής φύλαξης και «ειδικούς χώρους κράτησης» για παράνοµους
µετανάστες142. Εφόσον δεν προβλέπονται συγκεκριµένες προδιαγραφές, οι
συνθήκες κράτησης των παράνοµων µεταναστών ποικίλλουν σηµαντικά µεταξύ
διαφορετικών χώρων κράτησης και περιοχών. Οι περισσότεροι από αυτούς τους
137
∆ιεθνής Αµνηστία, Ελλάδα: Παράνοµοι µετανάστες και αιτούντες άσυλο κρατούνται συστηµατικά σε
ακατάλληλες συνθήκες, σελ. 42, ανωτέρω σηµείωση 37.
138
Βλ. Ε∆∆Α, Υπόθεση S. D. εναντίον Ελλάδας, υπόθεση Tabesh εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση Α.Α.
εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση Rahimi εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση R.U. εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω
σηµείωση 37.
139
Βλ. Υπόθεση Α.Α. εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37.
140
Βλ. Ε∆∆Α, Υπόθεση S. D. εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση Α.Α. εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση R.U.
εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37.
141
Βλ. Ε∆∆Α, Υπόθεση Rahimi εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37.
142
CPT – News Flash/ Συµβούλιο της Ευρώπης, Η Επιτροπή κατά των βασανιστηρίων επισκέπτεται
την Ελλάδα, 23-29/9/2008, διαθέσιµο στη διεύθυνση: http://www.cpt.coe.int/documents/grc/200509-15-eng.htm. Μία αντιπροσωπεία επισκέφτηκε 25 διαφορετικούς χώρους κράτησης παράνοµων
µεταναστών τόσο στα σύνορα όσο και σε αστικές περιοχές. Βλ. επίσης CPT (2012), σελ. 6,
ανωτέρω σηµείωση 37.
χώρους αποτελούν ad hoc λύσεις για την κράτηση των παράνοµων µεταναστών
και δεν πληρούν τις ελάχιστες προδιαγραφές των ανθρωπίνων δικαιωµάτων για
µία κράτηση που διαρκεί έξι µήνες. Οι σχετικές υποδοµές στερούνται
κατάλληλων συνθηκών υγιεινής. Η δυνατότητα απασχόλησης µε διάφορες
εργασίες, ή αθλητικές δραστηριότητες, ή ακόµα και ο προαυλισµός, δεν
υφίστανται σε τέτοιου είδους εγκαταστάσεις. Ο αριθµός των κρατουµένων που
εγκλείονται σε αυτές τις εγκαταστάσεις ξεπερνά στις περισσότερες περιπτώσεις
την χωρητικότητά τους και καθιστά την κράτηση ανυπόφορη143.
88.
Οι συνθήκες κράτησης σε τέτοιες εγκαταστάσεις έχουν δεχτεί έντονη κριτική
τα τελευταία χρόνια από διεθνείς και εθνικούς οργανισµούς 144, οι οποίοι
αναφέρουν σοβαρές παραβιάσεις θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Σε µία
πρόσφατη έκθεση για την Ελλάδα η Επιτροπή των Ηνωµένων Εθνών κατά των
Βασανιστηρίων, εκφράζει την ανησυχία της: “ για την τρέχουσα πολιτική
κράτησης που εφαρµόζεται στους αιτούντες άσυλο και στους παράνοµους
µετανάστες, συµπεριλαµβανοµένων εκθέσεων που αναφέρουν ότι σε παραµεθόριες
περιοχές αιτούντες άσυλο υπόκεινται συστηµατικά σε µεγάλες περιόδους
διοικητικής κράτησης. Η διάρκεια της κράτησης, σε συνδυασµό µε τις άθλιες
συνθήκες κράτησης, συνιστά απάνθρωπη ή ταπεινωτική µεταχείριση και αποτελεί
αποτρεπτικό παράγοντα για την υποβολή αίτησης ασύλου. Επιπλέον, η Επιτροπή
εκφράζει έντονες ανησυχίες για τις άθλιες συνθήκες στους χώρους κράτησης των
αστυνοµικών τµηµάτων και των σταθµών συνοριακής φύλαξης σε όλη τη χώρα,
και ιδιαίτερα στην περιοχή του Έβρου, λόγω του µεγάλου συνωστισµού, της
έλλειψης προσωπικού και ειδών πρώτης ανάγκης, καθώς και λόγω της
ανεπαρκούς ιατρικής, ψυχολογικής, κοινωνικής και νοµικής υποστήριξης”145.
Επιπλέον, η Επιτροπή εκφράζει την ιδιαίτερη ανησυχία της ότι «οι ασυνόδευτοι ή
χωρισµένων από τις οικογένειές τους ανήλικοι, που επιθυµούν να υποβάλουν
αίτηση ασύλου, συχνά δεν καταγράφονται σωστά και κρατούνται συστηµατικά,
συνήθως σε µικτές εγκαταστάσεις για µετανάστες, µαζί µε ενήλικους. Η Επιτροπή
εκφράζει την ανησυχία της, διότι το µεταβατικό Προεδρικό ∆ιάταγµα 114/2010
δεν εισήγαγε υποχρεωτική απαγόρευση σχετικά µε την κράτηση αυτών των
ανηλίκων, και ο περιορισµένος αριθµός ειδικών κέντρων φιλοξενίας για
ασυνόδευτους ανήλικους συµβάλλει στην παρατεταµένη κράτησή τους146».
89.
Το Ε∆∆Α σε πολλές υποθέσεις που αφορούσαν αιτούντες άσυλο/
παράνοµους µετανάστες καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 3
της ΕΣ∆Α147, κρίνοντας ότι οι συνθήκες στα κέντρα κράτησης για µετανάστες
ισοδυναµούν µε απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση.
143
Βλ. Συµβούλιο της Ευρώπης, Έκθεση του Thomas Hammarberg, σελ. 6-7, ανωτέρω σηµείωση 11,
όπου γίνεται εκτενής αναφορά σε σχετικές εκθέσεις διεθνών οργανισµών.
144
Βλ. παραπάνω, παρ. 42, σηµείωση 47
145
Επιτροπή των Ηνωµένων Εθνών κατά των Βασανιστηρίων, παρ. 20, ανωτέρω σηµείωση 37.
146
Ιbid., παρ. 22.
147
Βλ. Ε∆∆Α, Υπόθεση Dougoz εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση S.D. εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση
Tabesh εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση A.A. εναντίον Ελλάδας, Υπόθεση Rahimi εναντίον Ελλάδας,
Υπόθεση R.U. εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37 και Υπόθεση Μ.S.S. Εναντίον Βελγίου
και Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 20.
90.
Συµπερασµατικά, τα άτοµα τα οποία επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση
ασύλου στην Ελλάδα, αποστερηµένα από το δικαίωµα να ζητήσουν άσυλο,
εκτίθενται στον κίνδυνο της παράνοµης κράτησης και σε συνθήκες
κράτησης που ισοδυναµούν µε απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση.
91.
Συνεπώς, η Ελλάδα παραβιάζει τα άρθρα 1 και 5 της Οικουµενικής
∆ιακήρυξης των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου, τα άρθρα 7 και 9 του
∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, τα άρθρα 3
και 5 § 1 (δ) της ΕΣ∆Α, τα άρθρα 4, 6 και 24 § 1 και 2 του Χάρτη των
Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το άρθρο 18 της
Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου, το άρθρο 13 του Προεδρικού
∆ιατάγµατος 114/2010, τα άρθρα 15, 16 και 17 της Οδηγίας για την
επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων υπηκόων τρίτων χωρών και τα
άρθρα 30, 31 και 32 του Ν. 3907/2011.
β) Έλλειψη αποτελεσµατικής προσφυγής
92. Το άρθρο 9 του ∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά
∆ικαιώµατα προβλέπει ότι «Οποιοσδήποτε στερείται της ελευθερίας του λόγω
σύλληψης ή κράτησης έχει δικαίωµα να προσφύγει ενώπιον δικαστηρίου,
προκειµένου αυτό να αποφασίσει χωρίς καθυστέρηση για τη νοµιµότητα της
κράτησής του και να διατάξει την αποφυλάκισή του εάν η κράτηση είναι
παράνοµη (παρ. 4) και “Κάθε πρόσωπο, θύµα παράνοµης σύλληψης ή κράτησης,
έχει δικαίωµα αποζηµίωσης” (παρ. 5). Επίσης, σύµφωνα µε το άρθρο 13 της
ΕΣ∆Α, κάθε πρόσωπο του οποίου τα δικαιώµατα και οι ελευθερίες που
αναγνωρίζονται στην Σύµβαση παραβιάστηκαν έχει δικαίωµα αποτελεσµατικής
προσφυγής ενώπιον των εθνικών αρχών. Το άρθρο 5 § 4 της ΕΣ∆Α ορίζει ότι
“Παv πρόσωπov στερoύµεvov της ελευθερίας τoυ συvεπεία συλλήψεως ή
κρατήσεως έχει δικαίωµα πρoσφυγής εvώπιov δικαστηρίoυ ίvα τoύτo απoφασίσει
εvτός βραχείας πρoθεσµίας επί τoυ voµίµoυ της κρατήσεώς τoυ και διατάξη τηv
απόλυσίv τoυ εv περιπτώσει παραvόµoυ κρατήσεως.”
93.
Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων στο άρθρο 47, όπως
αναφέρεται και παραπάνω, προβλέπει ρητά το δικαίωµα στην αποτελεσµατική
προσφυγή ενώπιον µιας δικαστικής αρχής. Η Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου
προβλέπει: «'Όταν υποβάλλουν έναν αιτούντα άσυλο σε κράτηση, τα κράτη µέλη
µεριµνούν ώστε να υπάρχει η δυνατότητα ταχείας δικαστικής επανεξέτασης»
(άρθρο 18 § 2), ενώ η Οδηγία για την επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων
υπηκόων τρίτων χωρών ορίζει ότι: «Εν πάση περιπτώσει, η απόφαση κράτησης
επανεξετάζεται ανά εύλογα χρονικά διαστήµατα είτε κατ’ αίτηση του
συγκεκριµένου υπηκόου τρίτης χώρας είτε αυτεπαγγέλτως. Σε περίπτωση
παραταθείσας διάρκειας κράτησης, η επανεξέταση εποπτεύεται από δικαστική
αρχή» (άρθρο 15 § 3).
94.
Το Π.∆. 114/2010 προβλέπει ότι: «Οι αιτούντες που κρατούνται, σύµφωνα µε
τις προηγούµενες παραγράφους, έχουν τα δικαιώµατα προσφυγής και υποβολής
αντιρρήσεων που προβλέπονται στην παρ. 3 του άρθρου 76 του ν. 3386/2005,
όπως ισχύει.» (άρθρο 13 § 5), ενώ ο Ν.3907/2011 επαναλαµβάνει το άρθρο 76
παρ. 3 του Ν. 3386/2005, το οποίο παρέχει το δικαίωµα στους υπηκόους τρίτων
χωρών, οι οποίοι τελούν υπό κράτηση να: «προβάλουν και αντιρρήσεις κατά της
απόφασης κράτησης ή παράτασης της κράτησής τους ενώπιον του προέδρου ή του
υπ' αυτού οριζόµενου πρωτοδίκη του διοικητικού πρωτοδικείου, στην Περιφέρεια
του οποίου κρατούνται.».
95.
Σύµφωνα µε τον Ν. 3907/2011: “Σε κάθε περίπτωση η συνδροµή των
προϋποθέσεων της κράτησης επανεξετάζεται αυτεπαγγέλτως, ανά τρίµηνο, από το
όργανο που εξέδωσε την απόφαση κράτησης. Σε περίπτωση παράτασης της
διάρκειας της κράτησης, οι σχετικές αποφάσεις διαβιβάζονται στον πρόεδρο ή τον
υπ’ αυτού οριζόµενο πρωτοδίκη του διοικητικού πρωτοδικείου της παρ. 2, ο
οποίος κρίνει για τη νοµιµότητα της παράτασης της κράτησης και εκδίδει
παραχρήµα την απόφασή του την οποία διατυπώνει συνοπτικώς σε τηρούµενο
πρακτικό, αντίγραφο του οποίου διαβιβάζει αµέσως στην αρµόδια αστυνοµική
αρχή.” (άρθρο 30 παρ. 3 του Ν. 3907/2011), ενώ “Όταν καθίσταται πρόδηλο ότι
δεν υφίσταται πλέον λογικά προοπτική αποµάκρυνσης για νοµικούς ή άλλους
λόγους ή όταν παύουν να ισχύουν οι όροι της παραγράφου 1, η κράτηση αίρεται
και ο υπήκοος τρίτης χώρας απολύεται αµέσως.” (άρθρο 30 παρ. 4 του Ν.
3907/2011).
96.
Παρόλο που ο νόµος προβλέπει ένα είδος δικαστικού ελέγχου ως µια
δυνατότητα που έχει ο παράνοµος µετανάστης/ αιτών άσυλο, να “προβάλει και
αντιρρήσεις κατά της απόφασης κράτησης ή παράτασης της κράτησής του ενώπιον
του προέδρου ή του υπ' αυτού οριζόµενου πρωτοδίκη ... στην Περιφέρεια του
οποίου κρατείται.” (άρθρο 76 παρ. 3 του Ν. 3386/2005), αυτό το ένδικο µέσο δεν
µπορεί να θεωρηθεί αποτελεσµατικό σύµφωνα µε τα διεθνή και τα ευρωπαϊκά
δεδοµένα. Ο Ν. 3386/2005 ο οποίος ρυθµίζει τις αντιρρήσεις που υποβάλλονται
κατά της κράτησης δεν προβλέπει µια άµεση επανεξέταση της νοµιµότητας της
κράτησης του αλλοδαπού, ο οποίος κρατείται προς απέλαση. Παρέχει µόνον την
δυνατότητα µιας περιορισµένης επανεξέτασης των λόγων που δικαιολογούν την
κράτηση (κίνδυνος φυγής, απειλή για τη δηµόσια τάξη κλπ.). Επιπλέον, µια
σειρά από παράγοντες καθιστούν την άσκηση του δικαιώµατος στο δικαστικό
έλεγχο της κράτησης αναποτελεσµατική: οι συνθήκες κράτησης, η απουσία
δωρεάν νοµικής βοήθειας στις διοικητικές διαδικασίες και τις διαδικασίες
ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων148, η έλλειψη καταρτισµένου και
εξειδικευµένου προσωπικού και διερµηνέων, η απουσία κοινωνικής υποστήριξης
και επαρκούς ενηµέρωσης149. Επιπλέον, η διαδικασία ενώπιον των δικαστηρίων
είναι έγγραφη, ενώ παράλληλα απαιτείται νοµική εκπροσώπηση και καταβολή
εξόδων. Οι προβλέψεις του Ν. 3907/2012 (άρθρο 30 παρ. 3) που εισάγουν µία
αυτόµατη δικαστική επανεξέταση της νοµιµότητας της κράτησης, ρυθµίζουν
µόνο τις υποθέσεις παράτασης της κράτησης και όχι την κράτηση per se.150
97.
Το Ε∆∆Α καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 5 παρ. 4 της
ΕΣ∆Α κρίνοντας, κατά πάγια νοµολογία του, ότι ο ελληνικός νόµος δεν
επιτρέπει την άµεση επανεξέταση της νοµιµότητας της κράτησης ενός
αλλοδαπού που κρατείται προς απέλαση151. Το δικαστήριο επεσήµανε τα κενά
του ελληνικού νόµου σχετικά µε την αποτελεσµατικότητα της δικαστικής
148
Σύµφωνα µε το Ν. 3226/2004, η νοµική βοήθεια παρέχεται σε υποθέσεις ποινικού και αστικού
δικαίου και έχει ως σκοπό να καλύψει τις ανάγκες των αλλοδαπών που διαµένουν νόµιµα στη χώρα
και τα εισοδήµατα τους είναι χαµηλά.
149
Βλ. παραπάνω σηµείωση 139.
150
Σχετικά µε την αναποτελεσµατικότητα των ενδίκων µέσων ενώπιον δικαστηρίου κατά αποφάσεων
επιστροφής, όπως προβλέπονται στο Ν. 3907/2011 (άρθρο 33, παρ. 2 και 4), βλ. παραπάνω παρ. 68
151
Βλ. Ε∆∆Α, υπόθεση S.D. εναντίον Ελλάδας, υπόθεση Tabesh εναντίον Ελλάδας, υπόθεση A.A.
εναντίον Ελλάδας, υπόθεση Rahimi εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37.
επανεξέτασης της κράτησης προς απέλαση και συµπέρανε ότι δεν πληρούνταν
τα κριτήρια του άρθρου 5 παρ. 4. Συγκεκριµένα, το ∆ικαστήριο επεσήµανε ότι
ούτε το άρθρο 76 του Ν. 3386/2005, ούτε µία αίτηση ενώπιον του Υπουργού
∆ηµοσίας Τάξης για επανεξέταση της απόφασης απέλασης, ούτε και η
προσωρινή διαταγή που αναστέλλει την εκτέλεση του µέτρου αποµάκρυνσης,
έδινε τη δυνατότητα στο δικαστήριο να εξετάσει τη νοµιµότητα και την
αναγκαιότητα της απόφασης µε την οποία ένα άτοµο παραµένει υπό κράτηση µε
σκοπό την απέλαση του152.
98.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι συνθήκες κράτησης των αιτούντων άσυλο/
παράνοµων µεταναστών στην Ελλάδα ισοδυναµούν µε απάνθρωπη και
εξευτελιστική µεταχείριση153. Όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης, ο νόµος δεν
προβλέπει ρητά δικαστική επανεξέταση. Ο Ν. 3907/2011 (άρθρο 30 παρ. 3)
προβλέπει ένδικο µέσο ενώπιον του ιδίου διοικητικού οργάνου (αστυνοµική
αρχή), το οποίο εξέδωσε την απόφαση κράτησης.
99. Προκειµένου να προσδιορίσει εάν τα διαθέσιµα ένδικα µέσα που προβλέπει το
εθνικό δίκαιο συνιστούν “αποτελεσµατική προσφυγή”, το Ε∆∆Α, όπως
παρουσιάστηκε και παραπάνω154, έθεσε µια σειρά κριτηρίων. Κατά την εξέταση
των παραβιάσεων του άρθρου 3 σε σχέση µε τις συνθήκες κράτησης που
συνιστούν απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση, το Ε∆∆Α επεσήµανε ότι τα
δικαστήρια της Ελλάδας δεν έχουν την αρµοδιότητα να εξετάζουν τις συνθήκες
διαβίωσης κατά την διάρκεια της διοικητικής κράτησης, και να διατάζουν την
αποφυλάκιση ενός κρατούµενου για αυτό τον λόγο. Εποµένως, το ∆ικαστήριο
έκρινε ότι δεν υπάρχουν ένδικα µέσα, που να δίνουν την δυνατότητα στους
κρατούµενους να καταγγείλουν τις συνθήκες της κράτησής τους, και ως εκ
τούτου η Ελλάδα παραβίασε το άρθρο 13 σε συνδυασµό µε το άρθρο 3 της
ΕΣ∆Α (απάνθρωπη και εξευτελιστική µεταχείριση)155. Επίσης το ∆ικαστήριο
έκρινε ότι οι αστυνοµικές αρχές ενώπιον των οποίων ασκούνται αυτά τα ένδικα
µέσα δεν αποτελούν µία αρχή η οποία πληροί τις αρχές της αµεροληψίας και της
αντικειµενικότητας, που είναι απαραίτητες για να είναι ένα ένδικο µέσο
αποτελεσµατικό.
100.
Οι αιτούντες άσυλο/άνθρωποι που χρήζουν διεθνούς προστασίας
στην Ελλάδα, υπόκεινται σε παράνοµη κράτηση υπό συνθήκες που συνιστούν
απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση, χωρίς να µπορούν να ασκήσουν
κάποιο αποτελεσµατικό ένδικο µέσο για να προσβάλουν είτε την νοµιµότητα,
είτε τις συνθήκες της κράτησής τους.
101.
Ως εκ τούτου η Ελλάδα παραβιάζει το άρθρο 2 παρ. 3 του
∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, σε
συνδυασµό µε τα άρθρα 7 και 9 παρ. 1, 2 και 4 του ∆ιεθνούς Συµφώνου για τα
152
Βλ. συγκεκριµένα την υπόθεση R.U εναντίον Ελλάδας, και επίσης βλ. υπόθεση S.D. εναντίον
Ελλάδας, υπόθεση Tabesh εναντίον Ελλάδας, υπόθεση A.A. εναντίον Ελλάδας, υπόθεση Rahimi
εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37
153
Βλ. ανωτέρω παρ. 87-89.
154
Βλ. ανωτέρω παρ. 67.
155
Βλ. υπόθεση R.U εναντίον Ελλάδας, υπόθεση Rahimi εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37.
Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, το άρθρο 13 σε συνδυασµό µε το άρθρο
3 της ΕΣ∆Α, το άρθρο 47, σε συνδυασµό µε τα άρθρα 1, 4, 6 και 24 παρ. 1
και 2 του Ευρωπαϊκού Χάρτη των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων, το άρθρο 18
της Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου και τα άρθρα 15, 16 και 17 της
Οδηγίας για την επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων υπηκόων τρίτων
χωρών.
V. Παραβίαση του δικαιώµατος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και του δικαιώµατος
να µην υποβάλλεται κάποιος σε απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση/
Στέρηση των δικαιωµάτων που απορρέουν από το νοµικό καθεστώς του αιτούντος
άσυλο από άτοµα που χρήζουν διεθνούς προστασίας
α) Ουσιαστικό δικαίωµα
102. Οι συνθήκες διαβίωσης συνδέονται στενά µε το δικαίωµα στην ανθρώπινη
αξιοπρέπεια και το δικαίωµα να µην υποβάλλεται κάποιος σε απάνθρωπη και
ταπεινωτική µεταχείριση, όπως κατοχυρώνονται από τα διεθνή και ευρωπαϊκές
διεθνείς συµβάσεις, όπως παρουσιάστηκε και ανωτέρω156.
103. Η Οδηγία για τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο ορίζει ότι τα
κράτη-µέλη οφείλουν να χορηγούν στους αιτούντες άσυλο κατάλληλα έγγραφα
(άρθρο 6), και οφείλουν να εξασφαλίζουν το δικαίωµά τους στην κατοικία και
στην ελευθερία κυκλοφορίας εντός της επικράτειάς τους (άρθρο 7). Επίσης, η
Οδηγία προβλέπει την πρόσβαση στην πληροφόρηση σχετικά µε τα δικαιώµατα
και τις υποχρεώσεις τους (άρθρο 5). Συγκεκριµένες συνθήκες υποδοχής
(συµπεριλαµβανοµένων των υλικών συνθηκών) συνδέονται µε το καθεστώς του
αιτούντα άσυλο: επαρκής στέγαση, διατροφή και ένδυση, έτσι ώστε να
διασφαλίζεται ότι ο αιτών άσυλο δεν θα περιέλθει σε κατάσταση ανέχειας
(άρθρο 13), πρόσβαση των ανηλίκων στο εκπαιδευτικό σύστηµα (άρθρο 10),
πρόσβαση σε ιατροφαρµακευτική περίθαλψη (άρθρο 15), πρόσβαση στην αγορά
εργασίας (άρθρο 11), προστασία της ενότητας της οικογένειας (άρθρο 8) κλπ. Το
δικαίωµα των αιτούντων άσυλο να παραµένουν στην χώρα εξασφαλίζεται και
από την Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου.
104. Η Ελλάδα, αφού διαπιστώθηκε από το ∆ικαστήριο των Ευρωπαϊκών
Κοινοτήτων (πλέον ∆ικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης) ότι παραβίασε την
Ευρωπαϊκή νοµοθεσία, διότι απέτυχε να ενσωµατώσει την Οδηγία για τις
συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο (C-72/06), εξέδωσε το Προεδρικό
∆ιάταγµα 220/2007. Το π.δ. 220/2007 προβλέπει µία σειρά παροχών που
χορηγούνται στους αιτούντες άσυλο σύµφωνα µε την Οδηγία για τις συνθήκες
υποδοχής των αιτούντων άσυλο και ειδικότερα: στους αιτούντες άσυλο
χορηγείται ένα ειδικό δελτίο το οποίο τους δίνει την δυνατότητα να παραµένουν
στην ελληνική επικράτεια για όσο χρονικό διάστηµα το αίτηµα ασύλου τους θα
εξετάζεται (άρθρο 5), γίνονται οι απαραίτητες ενέργειες για την ανεύρεση
καταλύµατος όταν ο αιτών άσυλο αδυνατεί να βρει ή δεν έχει επαρκείς
οικονοµικούς πόρους για να καλύψει τα έξοδα για την προσωπική του διαµονή
(άρθρο 6), δίδεται στους αιτούντες άσυλο το δικαίωµα άµεσης πρόσβασης στην
αγορά εργασίας (άρθρο 10) και στην ιατροφαρµακευτική περίθαλψη (άρθρο
14), λαµβάνεται µέριµνα από τις αρµόδιες αρχές για να εξασφαλίζεται ότι οι
υλικές συνθήκες υποδοχής είναι διαθέσιµες στους αιτούντες άσυλο (άρθρο 12),
προβλέπονται ειδικά µέτρα για άτοµα µε ειδικές ανάγκες (Κεφάλαιο Γ, άρθρα
17-20) κλπ. Το π.δ. 114/2010 προβλέπει επίσης το δικαίωµα του αιτούντα άσυλο
156
Βλ. ανωτέρω παρ. 71-72.
να παραµένει στη χώρα (άρθρο 5 παρ. 1) και το δικαίωµα να του χορηγείται
ειδικό ατοµικό έγγραφο (ειδικό δελτίο αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού) (άρθρο 8
παρ 1 δ').
105. Παρόλα αυτά, η προϋπόθεση για να εµπίπτει ένας αλλοδαπός στο πεδίο
εφαρµογής της Οδηγίας για τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο και
στο π.δ. 220/2007 είναι να έχει το καθεστώς του αιτούντα άσυλο, δηλαδή να έχει
καταθέσει αίτηση ασύλου για την οποία δεν έχει ληφθεί ακόµα οριστική
απόφαση157. Και παρότι είναι πέραν πάσης αµφιβολίας ότι η Ελλάδα δεν
εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή νοµοθεσία και δεν
συµµορφώνεται µε την εθνική της νοµοθεσία, αποτυγχάνοντας να παράσχει
στέγη και γενικά αξιοπρεπείς υλικές συνθήκες στους αιτούντες άσυλο που τα
έχουν ανάγκη158, µε την άρνηση της να καταχωρήσει αιτήσεις για χορήγηση
ασύλου ατόµων που χρήζουν διεθνούς προστασίας, καθιστά ανέφικτη ακόµα και
την προσδοκία να επωφεληθούν από αυτά τα δικαιώµατα και να καλύψουν τις
βασικές τους ανάγκες.
106. Έτσι, η Ελλάδα, µε το να µην επιτρέπει την απρόσκοπτη πρόσβαση στην
διαδικασία του ασύλου και αρνούµενη να καταχωρήσει αιτήσεις για χορήγηση
ασύλου στερεί ευθύς εξ' αρχής από τους ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη τα
δικαιώµατά τους που απορρέουν από την Οδηγία για τις συνθήκες υποδοχής των
αιτούντων άσυλο και το π.δ. 220/2007 και στερεί το δικαίωµα των αιτούντων
άσυλο στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στο να µην υποβάλλονται σε
απάνθρωπη και ταπεινωτική µεταχείριση. Επιπλέον, η αδιαφορία των ελληνικών
αρχών σχετικά µε τις ιδιαίτερες συνθήκες ανασφάλειας και ευαλωτότητας υπό
τις οποίες ζουν αυτοί οι άνθρωποι στην χώρα, αποστερηµένοι ακόµα και από την
προοπτική να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες, και αναγκασµένοι να
υποµένουν άθλιες συνθήκες, επισύρει την ευθύνη του Κράτους.
107. Εποµένως, η Ελλάδα παραβιάζει τα άρθρα 1 και 5 της Οικουµενικής
∆ιακήρυξης των Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων, το άρθρο 7 του ∆ιεθνούς
Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, το άρθρο 3 της ΕΣ∆Α,
τα άρθρα 1, 4 και 24 παρ. 1 και 2 του Ευρωπαϊκού Χάρτη των Θεµελιωδών
∆ικαιωµάτων, την Οδηγία περί υποδοχής και το άρθρο 7 της Οδηγίας για
τις διαδικασίες ασύλου, καθώς και το π.δ. 220/2007 και τα άρθρα 5 παρ. 1
και 8 παρ. 1 δ' του π.δ. 114/2010.
β) Έλλειψη πραγµατικής προσφυγής
108. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω159, στην Ελλάδα, τα άτοµα τα οποία
επιθυµούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου, τα οποία στερούνται τα δικαιώµατα
που ενδεχοµένως θα απολάµβαναν εάν είχαν πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου,
δεν µπορούν να ασκήσουν κάποιο ένδικο µέσο ενώπιον ενός εθνικού οργάνου,
µε το οποίο θα εξεταζόταν η καταγγελία τους. Τα ένδικα µέσα που προβλέπει το
άρθρο 21 της Οδηγίας για τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο , για να
διεκδικήσουν τα δικαιώµατα τους σχετικά µε την υποδοχή/ τις υλικές συνθήκες
προϋποθέτει να έχει ήδη υποβληθεί και καταγραφεί επίσηµα αίτηση ασύλου. Ως
157
158
Βλ. την έννοια του όρου “αιτών” ή “αιτών άσυλο” στην Οδηγία για τις συνθήκες υποδοχής των
αιτούντων άσυλο και στο π.δ. 220/2007.
Βλ., παραδείγµατος χάριν, Ε∆∆Α, Υπόθεση Μ.S.S. εναντίον Βελγίου και Ελλάδας, ανωτέρω
σηµείωση 20 και υπόθεση Rahimi εναντίον Ελλάδας, ανωτέρω σηµείωση 37.
159
Βλ. παραπάνω παρ. 56 και 78.
εκ τούτου τα άτοµα που αναζητούν προστασία αλλά δεν έχουν καταγραφεί
ακόµα δεν µπορούν να ασκήσουν αυτά τα ένδικα µέσα.
109. Η Ελλάδα παραβιάζει το άρθρο 2 παρ. 3 σε συνδυασµό µε το άρθρο 7 του
∆ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ∆ικαιώµατα, το άρθρο 13
σε συνδυασµό µε το άρθρο 3 της ΕΣ∆Α, και το άρθρο 47 σε συνδυασµό µε το
άρθρο 1, 4 και 24 παρ. 1 και 2 της Ευρωπαϊκής Χάρτας των Θεµελιωδών
∆ικαιωµάτων, την Οδηγία για τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο
και το άρθρο 7 της Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου.
-------------------------Το παρόν κείµενο αποτελεί µία καταγγελία για τις παράνοµες πρακτικές των Ελληνικών
αρχών οι οποίες στερούν από τα άτοµα που χρήζουν διεθνούς προστασίας το δικαίωµά
τους να ζητήσουν άσυλο, εκθέτοντάς τους στο κίνδυνο επαναπρόωθησης και παράνοµης
κράτησης κάτω από απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες, επιβάλλοντάς τους να
ζουν υπό άθλιες συνθήκες ενώ παράλληλα προσβάλλουν τον πυρήνα της ανθρώπινης
αξιοπρέπειας.
Καλούµε όλους τους αρµόδιους διεθνείς και ενωσιακούς οργανισµούς να λάβουν αµέσως
όλα τα απαραίτητα µέτρα προκειµένου να θέσουν τέρµα στις ως άνω παραβιάσεις.
Αίτηµα
Επιτροπή Αλληλεγγύης στους
Πρόσφυγες Χίου «Λάθρα»
Άρσις
Ιατρική Παρέµβαση
∆ίκτυο για τα ∆ικαιώµατα του
Παιδιού
Κέντρο Συµπαραστάσεως
Παλιννοστούντων και Μεταναστών Οικουµενικό Πρόγραµµα
Προσφύγων
∆ίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης
Προσφύγων και Μεταναστών
Οµάδα ∆ικηγόρων για τα
∆ικαιώµατα Προσφύγων και
Μεταναστών
Ελληνικό Παρατηρητήριο των
Συµφωνιών του Ελσίνκι
Ελληνικό Συµβούλιο για τους
Πρόσφυγες
Ελληνικό Φόρουµ Προσφύγων
Σύλλογος Ενωµένων Αφγανών στην
Ελλάδα
Σύλλογος Μερίµνης Ανηλίκων
Κίνηση για τα Ανθρώπινα
∆ικαιώµατα - Αλληλεγγύη στους
Πρόσφυγες - Σάµος

Αρ. φύλλου 166 - Φεβρουάριος 2011. - Αγώνας

Arthro Moschou-Prostasia-dikaiomaton-nipiaki

(2005). Ο ξένος, ο άλλος, ο διαφορετικός: Μήπως είμαι εγώ

Δικαιωματα του παιδιου - Συνήγορος του παιδιού

6Η ΜΑΡΤΙΟΥ 2013 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΑ

2.ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ.pdf

2013 BP Oil Hellenic Financial Statements-

Calendar 2015 Ηµερολόγιο

συνημμένο

Πρόγραμμα

εισήγηση - Συμπόσιο "Ποια Ελλάδα;"

Παρουσίαση μεθόδου ψυχοεκπαίδευσης Cygnet

Παρουσίαση του σχεδιασμού της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής για

Κατεβάστε την αφίσα σε pdf