Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
STANJE ŽIVOTNE SREDINE U PRIJESTONICI CETINJE
PlanetCluster & MonteCEP
1
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Uvod
U skladu sa srednjoročnim preporukama iz dokumenta Evropskog partnerstva, Crna Gora se opredijelila za
održivi razvoj u svim segmentima razvoja i upravljanja. Osnovne postavke održivog razvoja usmjerene su
na četri osnovna kolosjeka – ekonomski, socijalni, tehnološki i zaštitu životne sredine, a sve u cilju
bezbjednog i ekološki prihvatljivog korišćenja resursa i planskog razvoja.
Zaštita životne sredine je segmet kojemu svako savremeno društvo mora posvetiti punu pažnju naročito
imajući u vidu globalne trendove i postavljene ciljeve, činjenicu da je Crna Gora proglašena ekološkom
državom i težnju da živimo u što je moguće zdravijem, ljepšem i čistijem okruženju.
Poseban aspekt prestavlja potreba za racionalnim i namjenskim korišćenjem prostora, respektujući
kvalitet življenja, procese razvoja tržišnog privređivanja, ravnomjerniji socio-ekonomski razvoj i posebno
razvoj ruralnog područja.
Obzirom da je jedan od prioriteta Plana nadgraditi postojeće kapacitete grada u smislu: unapređenja
kvaliteta življenja i boljeg standarda, zdrave životne sredine i stvaranja koncepta održivog razvoja,
stvaranje uslova za preventivno djelovanje i praćenje-monitoring stanja, to je neophodno, uzimajući u
obzir zahtjeve i analizu postojećih podataka, procjeniti buduće razvojne trendove i dati odgovarajuće
preporuke za ekološki održive programe.
Cetinje se odlikuje svojim posebnostima koje u smislu životne sredine treba sačuvati i unaprijediti
naročito u dijelu zaštite prirode, izgradnjom adekvatne komunalne infrastrukture, prihvatanje ekoloških
standarda i sprovođenjem edukativno-propagandnih programa u cilju podizanja svijesti stanovništva o
ovom pitanju.
PlanetCluster & MonteCEP
2
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
1. Principi procene situacije u oblasti zaštite životne sredine
Savremena procjena stanja u oblasti zaštite životne sredine zasniva se na tzv. DPSIR (metoda Evropske
agencije za životnu sredinu) principu odnosno modelu. Standardna tipologija Evropske agencije za životnu
sredinu bazira se na tzv. DPSIR sistemu za izvještavanje o problemima životne sredine, odnosno na
indikatorima uzroka, pritiska, stanja, posljedica i mjera:
Pokretači tj. »Driving Forces« - (D): osnovni pokretaćki mehanizmi negativnih uticaja npr. poljoprivreda,
industrija, šumarstvo, saobraćaj, energetika, turizam i dr. Pritisci, tj. »Pressures« - (P): posljedice
djelovanja pokretačkih mehanizama npr. povećanje koncentracije đubriva i njihovih komponenata u tlu,
urbanizacija i dr.
Stanje, tj. »State« - (S): trenutno stanje npr. pogoršanje kvaliteta vazduha, zemljišta i voda, i dr.
Uticaj, tj. »Impact« - (I): posljedice pritisaka npr. eutrofikacija obalnih područja, fragmentacija prostora,
gubitak biološke raznovrsnosti i dr.
Odgovor, tj. »Response« - (R): mjere i instrumenti u pripremi i/ili na snazi koje se bave određenom
problematikom npr. ratifikovane konvencije, zakonski akti i dr.
Generalno ovaj sistem reflektuje odnos između sistema životne sredine i sistema koji je stvorio čovjek,
odnosno odražava sve elemente uzročnog lanca koji povezuje ljudske aktivnosti sa njihovim direktnim
uticajima na životnu sredinu i odgovora društva na te uticaje. Da bi se razumjela dinamika ovog sistema
vrlo je bitno shvatiti veze izmedju DPSIR elemenata.
2.
Analiza pritisaka
2.1 ... Privreda
2.1.1
Industrija
Industrijski sektor jedan je od najvžnijih izvora pritiska na kvalitet životne sredine u razvijenim zemljama,
ali u zadnje vrijeme i u zemljama u ekonomskom razvoju. Materijalni tok i korišćenje energije u
industrijskim procesima, osim što predstavlja značajanog potrošača, generiše značajne količine otpada i
emisija.
Glavni privredni razvoj Cetinja započet je osnivanjem preduzeća Elektroindustrija „Obod“ tako da je od
druge polovine XX vijeka do početka 90-tih godina, na Cetinju je funkcionisao niz velikih društvenih
preduzeća, kao što su „Obod“, „Košuta“, „Tara“, „Bojana“, „Sanitas“, „Galenika“, „Trgopromet“,
„Montena“, „Boksit“.
PlanetCluster & MonteCEP
3
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Međutim, tokom procesa ekonomske tranzicije, došlo je do propadanja i zatvaranja velikih preduzeća,
tako da danas od proizvođačkih kapaciteta aktivno rade: Štamparija „Obod“, koja baštini značajnu i
bogatu tradiciju štamparstva, preduzeće za izradu kartonske ambalaže „Kartonaža“ i preduzeće za
preradu ribe „Ribarstvo“. Može se konstatovati da Cetinjsku privredu karakteriše značajn pad industrijske
proizvodnje u uslovima tranzicije ekonomije, čime je smanjen pritisak na životnu sredinu. Međutim,
navedeno je imalo za posljedicu: nezaposlenost, socijalnu nesigurnost, pad standarda jednom riječju
tešku ekonomsku situaciju, što je u krajnjem dovelo do smanjenja ulaganja i investicija i u projekte
zaštite životne sredine. Ovo je naročito značajno, jer su se na taj način smanjila ulaganja u sanaciju
posljedica zagađenja koja su nastala u ranijem periodu i nemogućnost izgradnje nove i unapređenje
postojeće infrastrukture.
Bez obzira na činjenicu da navedena industrijska postrojenja više ne rade ne može se ignosisati da su u
predhodnom periodu imala određene uticaje na životnu sredinu Cetinja, a ambijentalno gledano ona su
zauvjek izmjenila dati prostor. Takođe se mora uzeti u obzir mogućnost uspostavljanja iste ili nove
tehnološke proizvodnje u postojećim objektima.
Pozitivan trend je što je kroz novi strategijski i zakonski okvir uveden regulatorni sistem za pitanja životne
sredine u industrijskom sektoru čime su se stvorili preduslovi da buduće aktivnosti na ovom polju budu
usklađene sa zahtjevnim EU standardima u procesima industrijske proizvodnje naročito u pogledu
dozvoljenih emisija, racionalnog korišćenja resursa i uvođenje „čistih“ tehnologija.
2.1.2. Poljoprivreda
Savremena poljoprivreda, karakteriše se intenzivna upotreba mineralnih đubriva, pesticida, te
mehanizacije na fosilna goriva. Tako se može reći da poljoprivreda ima značajan uticaj na životnu sredinu,
čiji stepen zavisi od tipa poljoprivredne proizvodnje. Intezivna poljoprivreda je rezultat potrebe da se
podigne nivo obrta i profita. Oblici degradacije kvaliteta životne sredine poljoprivrednom aktivnošću
odnose se na zagađenje zemljita, voda, vazduha i negativnog uticaja na biodiverzitet upotrebom pesticida
i mineralnih đubriva. Takođe je značajan uticaj na kvalitet vazduha usljed upotrebe fosilnih goriva za
poljoprivrednu mehanizaciju, kao i usljed emisije metana i amonijaka iz intenzivne stočne proizvodnje.
Poznato je da se metan (CH4) označava kao „gas staklene bašte“.
Kao posebne uticaje spomenućemo i pojavu zagađenje (eutrofikacija) voda recipijenta ispranim
mineralnim đubrivima, kao i pojavu podsticanja erozivnih procesa itd.
Područje opštine Cetinje čine različiti agro-geološki uslovi koji su rezultat razlika u klimi, reljefu, pa i
pedološkom sastavu zemljišta, čime omogućavaju različitu poljoprivrednu proizvodnju. Od ukupne
površine opštine na poljoprivredno zemljište otpada 19.370 ha ili 21,3%. Ostala površina je šumsko i
neplodno zemljište. Nisko učešće poljoprivrednog zemljišta u ukupnom posljedica je kraškog reljefa. U
poljoprivrednim površinama je najveće učešće pašnjaka 82,7%, a zatim livada 11,9%. Oranice sa 3,8% su
neznatne, a vinogradi sa 0,7% i voćnjaci sa 0,2% su simbolično zastupljeni. Obradive zemlje je 684 ha i ista
je usitnjena i isparcelisana, a uglavnom se gaji povrtno bilje, žitarice, stočno, postoji preko 6.000 rodnih
stabala voća, a godišnji prinos grožđa prelazi 1.200 tona. U posljednjih pet godina zabilježen je pad
poljoprivrednog zemljišta od 1,25%.
Šumski fond je relativno oskudan i sa godinama ima tendenciju daljeg opadanja, tako
da se moraju preduzimati mjere pošumljavanja. Stočni fond isto tako je dosta oskudan zbog klimatskih
uslova i konfiguracije terena.
Ipak prirodni uslovi veoma pogoduju razvoju: pčelarstva zbog postojanja velikih površina pod raznovrsnim
medonosnim biljem; vinarstva – naročito u široj okolini Skadarskog jezera; prerade bilja za potrebe u
farmaceutskoj industriji, proizvodnju čajeva.
Prerađivački kapaciteti karakterišu se proizvodnjom prepoznatljivog njeguškog sira i pršuta (firme
„Martex“, „Interproduct“ i „Niksen trade“), a takođe postoje i nekolika značajna proizvođača sira.
2.1.3. Turizam
Očuvana životna sredina smatra se jednim od osnovnih uslova za razvoj turističke privrede. U tom smislu,
turizam se može posmatrati kao djelatnost koja omogućava odživi način korišćenja prirodnog resursa.
PlanetCluster & MonteCEP
4
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Naravno da se ne može ostvariti potpuna zaštita prirode, ali se njenom valorizacijom na održiv način
doprinosi konceptu usaglašavanja ekonomskog razvoja, soicjalnih potreba i zaštiti životne sredine.
Međutim, činjenica je da turizam kao privredna djelatnost značajno utiče na životnu sredinu u negativnom
smislu. Prisustvo turista u ”divljim” predjelima nesumljivo stvara pritisak na elemente životnog prostora
na nekom području. Prateće pojave opisanih aktivnosti svakako su otpad, saobraćaj, buka. Uz to,
izgradnja infrastrukture potrebne za turizam nepovratno mijenja izgled prostora, a mijenjaju se i navike
lokalnih zajednica. Naročit primjer su svakako pojave intezivne izgradnje turističke infrastrukture.
Uzimajući navedeno u obzir upravo u procesu planiranja treba precizno prepoznati potencijale i dati
procjenu kapaciteta životne sredine, kako bi se pronašao optimalni načina korišćenja postojećih resursa
za turizam.
Kada su u pitanju prirodne vrijednosti, najveće bogatstvo Cetinja predstavljaju dva nacionalna parka,
„Lovćen“ i „Skadarsko jezero“ sa svojom bogatom florom i faunom, i mogućnošću za razvoj izletničkog,
seoskog, sportskog i eko turizma. Na području Nacionalnog parka Lovćen predvidjaju se tri turistička
punkta i to: Ivanova korita, Majstori i Krstac.
Pored prirode Cetinje se odlikuje slavnom istorijom koja se ogleda u brojnim istorijskim zdanjima i
spomenicima kulture, što ga čini jedinstvenim gradom u Crnoj Gori. Stoga ga s pravom nazivaju
„vjekovnom prijestonicom“ i gradom muzejom. Među najatraktivnijim kulturno-istorijskim zdanjima
spadaju:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Vlaška crkva – sagrađena 1450. godine;
Manastir svetog Petra Cetinjskog – sagrađen 1701. godine;
Biljarda Petra II Petrovića Njegoša – sagrađena 1838. godine;
Crkva na Ćipuru, u kojoj su sahranjeni kralj Nikola i kraljica Milena;
Kraljevska palata Nikole I Petrovića – sagrađena 1867. godine;
Vladin dom, odnosno zgrada crnogorskog parlamenta podignuta 1910. godine, danas Narodni muzej;
Zgrade bivših ambasada stranih zemalja: Rusije, Francuske, Velike Britanije, Italije, Austrije, Turske, Belgije,
Njemačke, Bugarske i Srbije;
Mauzolej Petra II Petrovića Njegoša – na Lovćenu na 1657 m nadmorske visine podignut na Jezerskom vrhu;
Mauzolej vladike Danila na Orlovom kršu;
Ljetna pozornica;
Lovćenska vila, i drugi.
Posebnu pažnju treba skrenuti na bogatu riznicu Cetinjskog manastira i relikvije koje
privlače vjerske turiste, kao što su ikona Bogorodice Filermose i ruka Jovana Krstitelja. To su upravo i
razlozi da su u ovoj opštini glavni pravci razvoja okrenuti ka promovisanju i razvoju turizma kao
najatraktivnije privredne grane.
Cetinje, kao vrlo atraktivna turistička destinacija, do sada se odlikovalo tranzitnim turizmom, što bi
svakako trebalo promijeniti u smislu što dužeg zadržavanja gostiju kroz raznovrsnu ponudu i aranžmane
koji bi se sastojali ne samo od kratkih obilazaka muzeja i kulturnoistorijskih spomenika, već takođe
uključili turistička sela (koja bi se trebala pažljivo odabrati i urediti za tu svrhu), izlete, rekreaciju, sport i
ekologiju, sve to praćeno bogatom ponudom domaćih specijaliteta (njeguški sir i pršuta, vino, razna
peciva itd.) i ljekovitog bilja koje je karakteristično na ovom području.
2.2. Saobraćaj
Saobraćaj je prateća pojava savremenog načina života i predstavlja značajnog zagađivača životne sredine,
jer je jedan od nejvećih potrošača (neobnovljivih) fosilnih goriva (oko 30%). Iako postoje tehnologije
(vodonikove ćelije, solarni paneli, hibridna vozila - kombinacija motora s unutrašnjim sagorijevanjem i
elektro-motora, i sl.) koje omogućavaju proizvodnju vozila sa manjim zagađenjem, možemo konstatovati
da su njihovi efekti primjene mali.
Kada se govori o negativnim uticajima saobraćaja prije svega tu se misli na zagađenost vazduha. Prema
dostupnim podacima udio saobraćaja u emisiji polutanata je značajan i iznosi; gotovo 50% za CO, preko
20% za CO2, oko 10% SO2, gotovo 50% nm VOC, preko 60% NOx, preko 90% za olovo, benzen, poliaromatske
ugljikovodike i prašinu. Posredno, opisane pojave doprinose promjeni klime (globalne posljedice
zagadenosti vazduha) i uništavanju ozonskog omotača (naročito vazdušni saobraćaj).
PlanetCluster & MonteCEP
5
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Saobraćaj doprinosi zagadenju voda, degradaciji tla, uništenju prirode, staništa i biodiverziteta
(ispiranjem zagadivača, kišom iz atmosfere, akcidenti, prenamjena prostora izgradnjom saobraćajne
infrastukture,...). Takođe saobraćaj je najveći izvor buke u urbanoj sredini.
Putnu mrežu Prijestonice čine 32 km magistralnih puteva, 87km regionalnih puteva i oko 337 km lokalnih
puteva. Saobraćajni sistem kroz grad je orjentisan pravcem duže osovine grada i relativno dobro povezuje
pojedine gradske cjeline. Ukupna dužina gradskih ulica iznosi 40 km.
Mreža saobraćajnica u Prijestonici nije se razvijala u skladu sa razvojem saobraćaja. Takođe, njeno
održavanje decenijama nije bilo u skladu sa obimom saobraćaja koji prima. Uz značajan porast
motorizacije, neblagovremene i neadekvatne mjere regulisanja saobraćaja i nedostatak cjelovitog
tretiranja saobraćajnog sistema grada, sve je to rezultiralo brojnim negativnim posljedicama. Problem u
gradskom saobraćaju predstavljaju parking mjesta (1.100 parking mjesta na cca 7.000 registrovanih
motornih vozila). Prijestonica sa svojom površinom od preko 900km² zahtijeva postojanje razgranatog
lokalnog saobraćaja. Za područje Cetinja van uzeg centra, drumski saobraćaj ima posebnu važnost i
predstavlja jedan od najvažnijih faktora zadržavanja stanovništva na ruralnom području. Rješavanje
adekvatne povezanosti centra Prijestonice sa ostalim područjima je jedan od bitnih uslova daljeg
privrednog razvoja Cetinja.
2.3. Energetika
Potrošnja različitih oblika energije, njena proizvodnja, odnosno stanje i prilike u energetskom sektoru (ali
i u drugim sektorima koji iskorišćavaju energiju), stvaraju brojne pritiske na okolinu (u prvom redu
emisijama zagađujućih materija u vazduh), te su stoga važni njihovi uticaji na stanje životne sredine.
Tendencija u zemljama EU vezano za sektor energetike odnose se na primjenu tehnologija alterantivnih
izvora energije, energetsku efikasnost i smanjenja emisija CO2. Održivoj potrošnji energije treba dati
prioritet racionalnim planiranjem potrošnje, te implementacijom mjera energetske efikasnosti u sve
segmente energetskog sistema.
Navedeni energetski koncept podrazumjeva i uvođenje principa energetski efikasne i ekološki održive
gradnje. Nedovoljna toplotna izolacija dovodi do povećanih toplotnih gubitaka zimi, hladnih spoljnih
konstrukcija i oštećenja nastalih vlagom (kondenzacijom). Posljedice su oštećenja konstrukcije,
nekonforno i nezdravo stanovanje i rad. Zagrijavanje takvih prostora zahtjeva veću količinu energije što
dovodi do povećanja cijene korišćenja i održavanja prostora, ali i do većeg zagađenja životne sredine.
Poboljšanjem toplotno izolacionih karakteristika zgrade moguće je postići smanjenje ukupnih gubitaka
toplote za prosječno 40 do 80%.
Održiva gradnja podrazumjeva smanjenje gubitaka toplote iz objekta poboljšanjem toplotne zaštite
spoljašnjih elemenata i povoljnijem odnosu površine i zapremine objekta; povećanje toplotnih dobitaka u
objektu povoljnijom orjentacijom objekta i korišćenje sunčeve energije; korišćenje obnovljivih izvora
energije (biomasa, sunce, vjetar i dr.); povećanje energetske efikasnosti termoenergetskih sistema.
Cilj sveobuhvatne uštede energije, a time i zaštite životne sredine je stvoriti preduslove za sistemsku
sanaciju i rekonstrukciju postojećih zgrada, a zatim i povećanje obavezne toplotne zaštite novih objekata.
Energetskom obnovom postojećih objekata, moguće je postići uštedu u potrošnji toplotne energije od
preko 60%. Osim zamjenom prozora, najveće uštede se mogu postići izolacijom spoljnjeg zida. Dodatna
ulaganja u toplotnu izolaciju pri obnovi već dotrajale fasade kreću se u ukupnoj cijeni sanacije fasade 2040%, što daje povoljne ekonomske rezultate u poređenju sa dugoročnim uštedama koje se postižu. Kod
gradnje novih objekata važno je već u fazi idejnog projekta u saradnji sa projektantom predvidjeti sve što
je potrebno da se dobije kvalitetna i optimalna energetski efikasna zgrada.
2.4. Urbani razvoj
Prepoznati problemi vezani na pitanja životne sredine u urbanoj sredini uključuju: zbrinjavanje čvrstog
otpada, otpadnih komunalnih i industrijskih voda, zagađenje vazduha, premašene nivoi buke,
problematiku zaštite izvorišta pijaće vode, bespravna gradnja i pad kvaliteta stanovanja, nedostatak
javnih prostora i zelenih površina, nezadovoljavajuća saobraćajna uvezanost, zagušenja.
PlanetCluster & MonteCEP
6
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Politika EU po pitanju upravljanja urbanim sredinama odnosi se na potrebu adekvatne razrade u urbanim
područjima, prepoznavanje širokog planskog okvira u kojem se pojedinačni ciljevi artikulišu u kontekstu
postizanja integralnog cilja održivog urbanog razvoja.
Smjernice za životnu sredinu vezano za održivo upravljanje urbanim podrujima odnose se na:
• Smanjenje migracija u gradsko područje poboljšanjem uslova u ruralnim područjima;
• Uspostaviti efikasan javni prevoz
• Izgraditi infrastrukturu za alternativne oblike saobraćaja.
• Omogućiti dovoljne količine vode,
• Izgraditi odgovarajuću komunalnu infrastrukturu
• Potsticati energetske uštede i primjenu obnovljivih energetskih izvora.
Ciljevi zaštite životne sredine primjenjuju se kroz instrument strateške procjene. Određivanje i
vrednovanje značajnih uticaja plana sprovodi se metodologijom ocjene samog sadržaja plana kroz prizmu
očuvanja prirode, zaštite ljudskog zdravlja, kulturne baštine i definisanjem ogovarajućih mjera. Osnovni
cilj je pripremiti stručnu osnovu za uzimanje u obzir pitanja životne sredine i zdravlja ljudi prilikom
planiranja razvoja.
3. Stanje pojedinih segmenata životne sredine
Važan instrument u zaštiti životne sredine jeste praćenje stanja pojedinih segmenata i na osnovu
dobijenih podataka donošenje odgovarajućeg seta mjera njihovog poboljšanja. Navedeni mehanizam
preciziran je u Zakonu o životnoj sredini kao krovnom zakonu u ovoj oblasti, ali i pojedinačna zakonska
rješenja prepoznaju značaj monitoringa.
Za Prestonicu Cetinje, do sada se nije vršio monitoring životne sredine na njenoj teritoriji (prema Zakonu
to je samostalna odluka lokalnih samouprava). Za sagledavanje stanja koriste se podaci koji su dobijeni
kroz sprovođenje Monitoringa životne sredine na nivou države. Praćenje stanja se definiše programom
monitoringa i to za: vazduh, vodu, zemljište, biodiverzitet, a realizuju ga ovlašćene institucije.
Međutim, ustanovljeni državni monitoring svih segmenata životne sredine u manjoj mjeri se odnosio na
teritoriju Cetinja, tako da će se u ovom pregledu obuhvatiti dostupne informacije i podaci.
3.1 Vazduh
Programom kontrole kvaliteta vazduha, kao dijelom Programa kvaliteta životne sredine, predviđeno je
sistematsko mjerenje imisije osnovnih zagađujućih materija u vazduh, sistematsko mjerenje imisije
specifičnih zagađujućih materija, povremena mjerenja kvaliteta padavina, povremena mjerenja imisije
zagađujućih materija iz izduvnih gasova motornih vozila i praćenje uticaja zagađenog vazduha na životnu
srdinu.
Kada govorimo o sistematskom mjerenju imisije osnovnih zagađujućih materija isti obuhvata kontinualna
24-časovna mjerenja: sumpor dioksida (SO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), prizemnog ozona (O3), dima i
čađi, ukupan sadržaj lebdećih čestica (i u njima sadržaj teških metala i PAH-s), taložnih materija (sadržaj
teških metala). Rezultati mjerenja predstavljeni su kao Cs srednje i maksimalne (Csr. i Cmax.) mjesečne
vrijednosti. Csr, Cmax. i C 95 (95% percentil) na godišnjem nivou.
Sistematsko mjerenje imisije specifičnih zagađujućih materija obuhvata ispitivanje amonijaka i ukupnih
fluorida i fenola. Rezultati mjerenja predstavljeni su kao Cs srednje i maksimalne (Csr. i Cmax.) mjesečne
vrijednosti. Csr, Cmax. i C 95 (95% percentil) na godišnjem nivou.
Mjerenja kvaliteta padvina vršena su na osnovu uzoraka prikupljanih sa određenih lokacija jedan put
mjesečno iz zbirnog mjesečnog uzorka. U padavinama je određivan sadržaj fizičkohemijskih parametara:
pH, elektroprovodljivosti, sulfata, nitrata, hlorida, amonijaka, bikarbonata, Na, K, Ca, Mg kao i sadržaj
teških metala i organskih polutanata, što je vrlo važno pratiti zbog trendova depozicije teških metala na
zemljištu i biljkama, kao i u kontekstu praćenja prekograničnog transporta zagađenja.
PlanetCluster & MonteCEP
7
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Povremena mjerenja osnovih i specifičnih zagađujućih materija (sumpor dioksida, azot monoksida, azot
dioksida, ukupnih azotnih oksida, prizemnog ozona, ugljen monoiksida, metana, nemetanskih i ukupnih
ugljovodonika, lebdećih čestica i meteoroloških parametara) sa “EURONORM” monitoring senzorskom
laboratorijom ”HORIBA” su vršena na prometnim raskrsnicama i saobraćajnicama. Rezultati mjerenja su
predstavljeni, kao srednje i maksimalne 24h vrijednosti svih izvršenih mjerenja i kao srednje i 30 min.max
vrijednosti u tokom svih mjerenja. Mjerenja su vršena jedanaest mjeseci, a u decembru prekinuta zbog
redovne kalibracije.
Uticaj zagađenog vazduha na životnu sredinu praćen je i kroz analizu depozicije zagađujućih materija u
biološkom materijalu na početku i na kraju vegetacionog perioda. Takođe, praćenje kumulacije teških
metala u bioindikatorskim lišajevima rađeno je takođe dva puta u toku godine.
Tokom 2010. godine postignut je značajan napredak u pogledu harmonizacije nacionalnog zakonodavstva
iz oblasti zaštite vazduha sa EU legislativom. Najznačajniji akt, Zakon o zaštiti vazduha ("Sl. list Crne
Gore", br. 25/10), usvojen je u maju 2010. godine.
Uredbom o graničnim vrijednostima sadržaja zagađujućih materija u tečnim gorivima naftnog porijekla
("Službeni list CG", br. 39/10 od 20.7.2010. godine i 43/10) u Crnoj Gori je od 1. januara 2011. godine
zabranjena upotreba motornih benzina sa aditivima na bazi olova i regulisan sadržaj sumpora u tečnim
gorivima naftnog porijekla u skladu sa propisima EU.
Poslednji dostupni podaci odnose se na 2010. godinu, i za nju je karakteristično da se prvi put realizovao
program praćenja kvaliteta goriva za motorna vozila u skladu sa standardom MESTEN 14724. Takođe,
unaprjeđen je i zakonskog okvira iz oblasti zaštite vazduha donošenjem Uredbe o graničnim vrijednostima
emisija iz stacionarnih izvora i započete su aktivnosti na uspostavljanju Državne mreže za praćenje
kvaliteta vazduha.
Sistematska automatska mjerenja imisionih koncentracija zagađujućih materija u vazduhu tokom 2010.
godine vršena su u mreži mjernih mjesta, koja nije obuhvatala Cetinje tako da nema evidentiranih
podataka.
Osnovna mreža (tzv. poluautomatskih stanica) monitoringa kvaliteta vazduha koju je realizovao HMZ
tokom 2010. godine obuhvata 15 stanica uključujući I Cetinje tako das u praćni pokazatelji: dim, SO2,
padavine. Na ovim stanicama mjereni su i neophodni klimatološki parametri prizemnog sloja vazduha, u
standardnim sinoptičkim terminima. Vrijeme osrednjavanja uzoraka vazduha je 24 časa, od 7.00
prethodnog dana, do 7.00 narednog dana po srednjeevropskom vremenu. Sve stanice su imale vrlo visok
stepen realizacije mjerenja, preko 300 podataka godišnje, čime je ispunjen statistički uslov za validnost
mjerodavnih parametara.
Sumpor dioksid - SO2
Sadržaj sumpordioksida u uzorcima je bio vrlo nizak, uglavnom ispod granice detekcije korišćene metode.
Maksimalne vrijednosti ovog polutanta su evidentirane tokom ljeta, što upućuje na postojanje uticaja
emisije iz saobraćaja.
Uzrok emisije SO2 je sagorijevanje fosilnih goriva iz industrijskih pogona, malih ložišta, kao i saobraćaj.
Dim
Na svim stanicama su izmjerene niske vrijednosti sadržaja dima2. Maksimalne vrijednosti ovih čestica su
evidentirane tokom hladnijeg dijela godine, što upućuje na postojanje uticaja emisije od grijanja.
Padavine
Program sistematskog ispitivanja kvaliteta padavina je realizovan u mreži od 15 stanica, za opšti hemizam
i na četiri stanice za ukupne taložne čestice. Procenat realizacije uzorkovanja je zadovoljavajući na svim
stanicama. Količina padavina u cetinjskoj opštini, njihov raspored i karakter vrlo su izraziti. Glavni
maksimum padavina je u novembru, a minimum u julu mjesecu. Cetinje je najkišovitiji grad ne samo na
južno slovenskim prostorima, nego i u Evropi budući da je srednja godišnja količina padavina iznosi oko
4.000 mm. Kada je u pitanju fizičkohemijski parametri kvaliteta padavina kisele kiše u Cetinju
evidentirane su u pretežno u oktobru, ali i novembru i decembru. Kisjelost ovih padavina je uglavnom bila
mala, sa pH iznad 5.
Podaci koji su programom monitoringa u 2009. odnose se na rezultate povremenih mjerenja imisije
zagađujućih materija iz izduvnih gasova motornih vozila pored prometnih raskrsnica u urbanim sredinama.
PlanetCluster & MonteCEP
8
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
U periodu ljeto - jesen vršena su sedmodnevna mjerenja aerozagađenja pored prometnih raskrsnica saobraćajnica u jedanaest gradskih sredina Crne Gore. Mjerna mjesta su odabrana tako da reprezentuju
potencijalno najugroženije raskrsnice - sobraćajnice tokom turističke sezone kako u primorskim gradovima
tako u centralnom i sjevernom regionu Crne Gore.
Na svim mjernim mjestima je vršeno mjerenje: CO, NO, NO2, NOx, SO2, O3, PM10 čestica, benzena,
etilbenzena, o-m-p ksilena, toluena i meteoroloških parametara.
Na Cetinju su mjerenja vršena u prvoj polovini septembra na mjernom mjestu u ulici “Jovana
Tomaševića”, kod spomenika „Lovćenska Vila”. Izmjerene su povećane koncentracije NO2, ali u okviru
propisanih normi. U okviru propisanih normi bile su i koncentracije ostalih polutanata koji su mjereni na
ovoj lokaciji.
Monitoringom u 2008. zabjelježena je pojava "'kisjelih kiša" 7 puta na Cetinju (6%). Najveća kisjelost kiša
bila je u zimskom periodu (novembar-februar). Apsolutni minimum je izmjeren na stanici Cetinje 12 od
4,44. Kisjelost kiša prema veličini pripadala je klasi male, do srednje kisjelosti.
Izvori zagađivanja i uzroci degradacije
Problemi zagađivanja vazduha vezani su za uticaje koji se ogledaju na globalnom, regionalnom i lokalnom
nivou. Kvalitet vazduha, osim od količine emitovanih polutanata u vazduh zavisi od geografskih, klimatskih
i drugih faktora.
Globalno zagađivanje teritorijalno se odnosi na čitavu Zemlju, regionalno na prostor od nekoliko
kilometara do čitavog kontinenta, a lokalno na područja gradova i industrijskih regiona.
Posmatrano regionalno na području Evrope, najveći problem danas predstavljaju povećane koncentracije
prizemnog ozona zbog njegovog štetnog dejstva na zdravlje i ekosisteme, a zatim problem kisjelih kiša,
najviše zbog štetnog uticaja na šume.
Sumpor dioksid (SO2) je poznat kao “kisjeli” gas jer svojom transformacijom prilikom daljinskog transporta
nastaju kisjeli sastojci koji se talože iz atmosfere u obliku mokrog (kisjele kiše) i suvog taloženja.
Emisija zagađujućih materija u atmosferu iz stacioniranih izvora u cetinjskoj opštini je u posljednje
vrijeme neznatna zahvaljujući nepovoljnoj privrednoj situaciji, a ne mjerama za zaštitu kvaliteta vazduha.
U ovakvoj situaciji dolaze do izražaja ostali izvori zagađivanja, sa manjim obimom emisije. U prvom redu
treba istaći veliki porast gustine i dinamike drumskog saobraćaja. Uticaj ovog linijskog izvora je
lokalizovan na relativno usku zonu oko saobraćajnica, ali je u sa mom gradu znatno veći, naročito u
određeno doba dana ili sezone, odnosno pri specifičnim stanjima atmosfere.
NOx je mješavina gasova NO i NO2, a izražava se zapreminski kao NOx. Osim što emisija NOx utiče na
zakisjeljavanje i eutrofikaciju, sa isparljivim organskim jedinjenjima i ostalim reaktivnim gasovima, uz
prisustvo sunčevog zračenja, učestvuje i u stvaranju prizemnog ozona u atmosferi. Kako je emisija azotnih
oksida uglavnom posljedica sagorijevanja tečnih goriva, može se konstatovati da najveći udio u emisiji
NOx ima drumski saobraćaj, a zatim ostali pokretni izvori i mašine. Dakle, značajno povećanje
koncentracije prizemnog ozona-oksidanasa je direktna posljedica fotohemijskog smoga, odnosno
posljedica uticaja UV radijacije na smog, a stvara se zbog povećane frekvencije saobraćaja
Značajno mjesto u zagađivanju vazduha imaju deponije čvrstog otpada, naročito „duvlja“ odlagališta.
Deponovani materijal se uklanja nekontrolisanim paljenjem, čiji produkti, u zavisnosti od meteoroloških
uslova, zagađuju vazduh.
U zimskoj sezoni do izražaja dolazi loženje kao izvor zagađivanja, kako iz domaćinstava tako i iz
industrijskih objekata.
3.2.
Voda
Sistematsko ispitivanje kvantiteta i kvaliteta površinskih i podzemnih voda u Crnoj Gori vrši
Hidrometeorološki zavod Crne Gore u okviru svoje nadležnosti, a u skladu sa Zakonom o vodama („Sl. list
RCG“, br. 27/07).
PlanetCluster & MonteCEP
9
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Cilj ovih ispitivanja je praćenje ekološkog statusa voda, s obzirom na njihov ekološki značaj i upotrebnu
valorizaciju sa zdravstvenog, energetsko-industrijskog, poljoprivrednog i turističko-rekreacionog
stanovišta.
Ispitivanja kvalitativnih osobina voda imaju za cilj utvrđivanje klase boniteta površinskih voda i njihovu
kategorizaciju i ocjenu kvaliteta u odnosu na propisani nivo kvaliteta, definisan Uredbom o kategorizaciji
voda u Crnoj Gori („Sl. list RCG“, br. 02/07). Uz korišćenje neophodnih hidrodinamičkih i meteoroloških
parametara. Klasa kvaliteta vode formira se na osnovu mjerodavnih fizičkohemijskih, mikrobioloških i
saprobioloških parametara, njih 50, određenih u skladu sa metodologijom, propisanom navedenom
Uredbom. S tim u vezi treba napomenuti da su propisane norme strožije u odnosu na EU standarde, te da
odgovaraju zapravo klasama vode za piće.
Hidrobiološke analize rade se za utvrđivanje klase i zone saprobnosti (povećanje količine organskih
materija u vodi usled antropogenog dejstva). Konstatovano je da su uglavnom svi vodotoci u gornjim
tokovima, tj. do urbanih sredina, u zahtjevanoj I klasi saprobnosti. Srednji i donji tokovi, primanjem
otpadnih voda (polutanata, komunalnih i industrijskih otpadnih voda, i dr.) prelaze u II klasu, i to do
krajnjih granica II klase.
Monitoring površinskih i podzemnih voda za teritoriju Cetinja obuhvata Rijeku Crnojevića i Skadarsko
jezero i sprovođen je kontinuirano u nekoliko godina unazad, tako da smo u mogućnosti prezentovati veći
nivo informacija i podataka.
Monitoringom u 2010. pojedinačna procjena za Crnojevića rijeku ukazuje da je imala jonski odnos Ca/Mg i
temperaturu vode malo iznad visoko kategorisanih propisanih vrijednosti (A2 klasa). Kiseonični parametri
su bili loši, van propisanih. Procesi produkcije i razgradnje su intenzivni i malo izraženiji na strani
produkcije. Sadržaj amonijaka je bio u A2 klasi, nitrita i deterdženata u A3 klasi, a fosfata ˝van klase˝.
Vode Skadarskog jezera su svrstane u A2CK2 klasu. Mjerodavna vrijednost temperature vode je bila
van propisane klase, tj. u A3 klasi na svim profilima. Povećana saturacija ukazuje na
dominirajuće procese produkcije kiseonika. Osim kod Virpazara, Plavnice i Ckla, gdje je bila u A3
klasi, na svim ostalim profilima saturacija je bila ˝van klase˝. BPK5, kao indikator suprotnog
biohemijskog procesa, bio je van propisane klase samo kod Moračnika i Starčeva (A3). Nitriti su bili u
propisanoj klasi samo kod Ckla, u litoralu su bili ˝van klase˝, a kod Podhuma i u pelagijalu, u A3.
Mikrobiološki parametri su bili u okviru propisane klase. Prema mjerenim parametrima, voda je bila
ispravna za kupanje.
Kada su u pitanju podzemne vode obezbjeđuju oko 92% ukupnih količina voda za snabdijevanje naselja.
Generalno, kvalitet podzemnih voda u Crnoj Gori u najvećem dijelu godine, odgovara prvoj klasi. U
kontinentalnom dijelu prirodni kvalitet voda skoro na svim izvorištima podzemnih voda
pogoršan je antropogenim uticajima i rezultat je neadekvatne sanitarne zaštite. Pokaztelji dobijeni
monitoringom u 2010. ukazuju da između ostalih kao najpoznatiji primjeri zagađenja podzemnih voda
gradskim i industrijskim otpadnim vodama ističu se i Vrelo Rijeke Crnojevića (otpadne vode Cetinja).
Metod da se izbjegne mnoštvo podataka je upotreba indeksa i indikatora kao sredstvo za dobijanje
informacija.
U Agenciji za zaštitu životne sredine razvijen je indikator Water Quality Index koji je namijenjen
izvještavanju javnosti. Indikator se zasniva na metodi Water Quality Index prema kojoj se deset
parametara fizičko-hemijskog i mikrobiološkog kvaliteta (zasićenost kiseonikom, BPK5, amonijum
jon, pH vrijednost, ukupni oksidi azota, ortofosfati, suspendovane materije, temperatura,
elektroprovodljivost i koliformne bakterije) agregiraju u kompozitni indikator kvaliteta površinskih
voda. Udio svakog od deset parametara na ukupni kvalitet vode nema isti relativni značaj, zato je
svaki od njih dobio svoju težinu (wi) i broj bodova prema udijelu u ugrožavanju kvaliteta.
Sumiranjem proizvoda (qi x wi) dobija se indeks 100 kao idealan zbir udijela kvaliteta svih
parametara. Broj i vrsta parametara, kao i njihovi težinski koeficijenti mogu biti modifikovani prema
lokalnim uslovima i potrebama.
Usvojene su vrijednosti za opisni indikator kvaliteta WQI = 0-38 veoma loš, WQI = 39-71 loš, WQI =7283 dobar, WQI = 84-89 veoma dobar, iWQI = 90-100 odličan.
PlanetCluster & MonteCEP
10
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Indikatori kvaliteta površinskih voda su razvrstani uz kompatibilnost postojeće klasifikacije prema
njihovoj namjeni i stepenu čistoće:
Odličan – vode koje se u prirodnom stanju uz filtraciju i dezinfekciju, mogu upotrebljavati za
snabdijevanje naselja vodom i u prehrambenoj industriji, a površinske i za gajenje plemenitih vrsta
riba – salmonide,
Veoma dobar i dobar – vode koje se u prirodnom stanju mogu upotrebljavati za kupanje i
rekreaciju građana, za sportove na vodi, za gajenje drugih vrsta riba (ciprinide), ili koje se
uz savremene metode prečišćavanja mogu upotrebljavati za snabdijevanje naselja vodom za piće i u
prehrambenoj industriji,
Loš – vode koje se mogu upotrebljavati za navodnjavanje,
prečišćavanja i u industriji, osim u prehrambenoj,
a posle
savremenih
metoda
Veoma loš – vode koje svojim kvalitetom nepovoljno djeluju na životnu sredinu, i mogu se
upotrebljavati samo posle primjene posebnih metoda prečišćavanja.
Monitoringom voda u 2008. dat je prikaz kvaliteta voda po parametrima. Biohemijska potrošnja kiseonika
(BPK5) je mjera količine kiseonika koja je potrebna mikroorganizmima u vodi da oksiduju organski ugljenik
i dijelom organski azot, čime se indirektno određuje i količina organskih materija u vodi. Ovaj parametar
definiše ocjenu zagađenosti voda i efikasnost postupka prečišćavanja otpadnih voda.
Izvor: Hidrometeorološki zavod Crne Gore
Obrađivač: Agencija za zaštitu životne sredine
Biološka potrošnja kiseonika Skadarskog jezera na svim profilima je u propisanim klasama.
PlanetCluster & MonteCEP
11
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
NO3 Nitriti
Jedinjenja koja sadrže azot se u vodotocima ponašaju kao nutrijenti i izazivaju nedostatak kiseonika i
time utiču na izumiranje živog svijeta. Glavni izvori zagađenja azotnim jedinjenjima su komunalne i
industrijske otpadne vode, septičke jame i životinjski otpad. Bakterije u vodi veoma brzo prevode nitrate
u nitrite. Uticaj nitrita na zdravlje ljudi je veoma negativan, jer reaguju direktno sa hemoglobinom u krvi,
proizvodeći mmetemoglobin koji uništava sposobnost crvenih krvnih zrnaca da prenose kiseonik.
Izvor: Hidrometeorološki zavod Crne Gore
Obrađivač: Agencija za zaštitu životne sredine
Količina nitrata u svim površinskim vodama se kretala u propisanim klasama.
Fosfati
Fosfati su veoma značajni u prirodi i njihovo pojavljivanje može biti uzrokovano zagađenjem od organskih
pesticida koji sadrže fosfate. Padavine mogu uzrokovati spiranje različitih količina fosfata sa
poljoprivrednih zemljišta u recipijente. Ortofosfati su proizvodi prirodnih procesa i mogu se pronaći u
kanalizacionim sistemima. Fosfati stimulišu rast planktona i vodenih biljaka koje ribe koriste za ishranu.
Ovaj rast može dovesti do povećanja broja riba i popravljanja opšteg stanja voda. Ali pretjerana količina
fosfata u vodotocima izaziva nekontrolisano razmnožavanje algi i vodenih biljaka što povećava potrošnju
kiseonika i njegov deficit.Ovakvo stanje se naziva eutrofikacija.
Fosfati nisu otrovni za ljude i životinje, osim ukoliko se ne pojavljuju u veoma velikim koncentracijama.
Problemi sa varenjem se mogu javiti pri unošenju veoma visokih količina fosfata.
Izvor: Hidrometeorološki zavod Crne Gore
Obrađivač: Agencija za zaštitu životne sredine
Vode koje su najopterećenije fosfatima su na profilu Plavnica kada je u pitanju Skadarsko jezero.
PlanetCluster & MonteCEP
12
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Kod ocjene stanja površinskih voda za 2009. godinu konstatovano je da je Crnojevića rijeka dobar primjer
devastacije prirodno odličnog kvaliteta karstne vode. Prelazak u A2 klasu je evidentiran za paramtre pH,
odnos Ca/Mg, temperatura vode, BPK5, HPK i koliformne bakterije. U A3 klasi su bili saturacija kiseonikom
i amonijak, a van klase fosfati i nitriti.
Vode Skadarskog jezera su svrstane u A2CK2 klasu. Temperatura vode Skadarskog jezera je bila najveća u
junu (oko 27°C) i avgustu (oko 28°C), kada je bila gotovo izjednačena sa temperaturom okolnog vazduha.
Međutim, apsolutni maksimum je evidentiran u julu na sredini jezera i iznosio je 29°C. Najniža
temperatura je evidentirana u blizini pritoka, na sjeverozapadnom dijelu jezera, a najveća u središnjem
dijelu jezera. Mikrobiološki parametri su bili u okviru propisane klase.
I u 2008., 2007. i 2006. praćen je kvalitet Rijeke Crnojevića i Skadarskog jezera.
Prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji voda, u 2008., Rijeka Crnojevića je svrstana A1SK1 klasu. Na
profilu Brodske njive odstupanja su evidentirana za odnos Ca/Mg, temperaturu vode, zasićenje
kiseonikom, BPH, HPK, fosfata (van klase), nitrita (van klase), bakteriologije (A2 klasu), što ukazuje na
uticaj komunalnih voda grada Cetinja.
Što se tiče saprobioloških parametara voda Rijeke Crnojevića je u beta-mezo saprobnoj zoni.
Kada je u pitanju voda Skadarskog jezera svrstana je u A2,C K2 klasu. Vode Skadarskog jezera su uglavnom
u propisanoj klasi kvaliteta, za većinu parametara.
Po visokim vrijednostima ističu se neki karakteristični parametri.
Voda je prirodno zeleno-tamnozelene boje, sa prelazom u mrkozelenu kod Kamenika, i sivozelenu kod
Vranjine i Virpazara. Povremeno se javljaju otpadne materije, najčešće ostaci vodene vegetacije, i pjene
po površini širom jezera. Temperatura vode Skadarskog jezera zavisi od opšteg stanja atmosfere i
temperature voda pritoka. Stoga su temperature vode jezera najviše varirale u sjeverozapadnom dijelu, u
blizini ušća pritoka. U najtoplijem dijelu godine, juli-avgust, temperatura površinske vode jezera bila je
najveća u plitkom sjevernom dijelu (oko 30,80C), zatim u u jugoistočnom dijelu (oko 280C), sredini (280C)
i sjevernozapadnom dijelu-Vranjina-Kamenik (260C). Providnost vode opada tokom sezone: Vranjina (12m), Kamenik (1.7-3.30m), Virpazar (1.1-2.8m), Plavnica (1.5-2.5m-do dna), Podhum (1.7-3.3m-do dna),
Starčevo (2.0-6.0m), Moračnik (2.1-6.5m), Sredina (1.5-7.0m), Ckla (3.1-6.0m). Najveća providnost vode
je u centralnom i jugoistočnom dijelu jezera, a vremenski tokom avgusta i septembra.
Najveća odstupanja od propisane klase kvaliteta vode evidentirana su za fosfate (van klasena profilu
Virpazar, Plavnica, Starčevo, Moračnik, Ckla), zasićenja kiseonikom (van klase-Virpazar), nitrite (van
klase-Vranjina, Virpazar). Manja odstupanja su evidentirana za odnos Ca/Mg, deterdženti (na profilu:
Vranjina, Podhum, Starčevo i Sredina)
U 2007 Rijeka Crnojevića je svrstana A2,C,II kategoriju. Voda Rijeke Crnojevića je na profilu Brodske njive
bila je pretežno u propisanoj A2 klasi.Odstupanja su evidentirana za fosfate (Van klase) i nitrite (Van klase
za kupanje). Sa stanovišta saprobioloških parametara Rijeku Crnojevića je u junu mjesecu bila na granici
Iklase, dok je u avgustu bila u II kalsi.
Vode Sakadarskog jezera su uglavnom bile u propisanoj klasi kvaliteta, ili čak u A1 klasi. Konstatovano je
bolje opšte stanje nego predhodne godine. Temperatura vode Skadarskog jezera zavisi od opšteg stanja
atmosfere i tegmperature vode pritoka. Stoga su temperature vode jezera najviše varirale i bile najniže u
sjeverozapadnom dijelu, u blizini ušća pritoka. U najtoplijem dijelu godine, juli –avgus, temperatutra
površinske vode jezera je bila najveća u plitkom sjevernom dijelu (oko 30 C0 ), zatim u jugoistočnom
dijelu (oko 29C0), sredini(oko 28C0), i sjevernozapadnom dijelu Vranjina-Kamenik (oko 29C0). U periodu
oktobarske mjerne serije znatno se promijenilo vremensko stanj, opala temperatura vazduha i vode
pritoka, pa time i temperatura vode jezera za 10-tak stepeni.Providnost vode je opdala tokom sezone:
Vranjina (1-2m), Kamneik (3.3-1,7), Virpazar (2.4-1,2m), stračevo (2.4-2.0), Moračnik (2,9-2.1m), sredina
(3,6-2,5m), Ckla (3.0-2.5). Najveća providnost vode je bila u centralnom i jugoistočnom dijelu jezera.
Promjena meteo i drugiih uslova tokom oktobra, kao i pad tempertaure vode, uslovili su povećanje
providnosti skoro na svim profilima.
Voda Rijeke Crnojevića, prema rezultatima u 2006. svrstana je u A2,C,II kategoriju. Na profilu Brodske
njive bila u propisanoj A2 klasi. Sa stanovišta saprobioloških parametara Rijeku Crnojevića je već u
izvorišnom dijelu betamezosaprobna.
PlanetCluster & MonteCEP
13
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji vode Skadarskog jezera su svrstane u A2,C,II
kategoriju. Temperatura vode Skadarskog jezera je vrlo varilala duž mjernog perioda i od profila do
profila. Minimalna temperatura na profilu Vranjina iznosula je 15,0 C, krajem septembra, odnosno 16,90 C
sredinom juna. To je uticaj prodora vode Morače. Maksimalna temperatura je izmjerena na profilima
Podhum, Moračnik i Ckla i iznosila je 290 C. Vode ovog jezera su uglavnom bile u propisanoj klasi
kvaliteta, tako da su parametri mineralizacije i kiseoničnog režima bili u A1 klasi na svim profilima, van
propisane klase je bio samo sadžaj amonijaka (A3) kod Vranjine i Plavnice. U kategoriji vode za kupanje,
sadžaj amonijaka je bio van klase, na svim profilima, kao i sadržaj nitrita, kod Vranjine. Ostali parametri
bili su u I-II klasi.
Izvori zagađivanja i uzroci degradacije
Voda je osnov postojanja i funkcionisanja života na Zemlji, stanište mnogih biljnih i životinjskih vrsta. Pod
zagađenjem voda podrazumjeva se svaka kvalitativna i kvantitativana promjena fizičkih i bioloških
svojstava i sastava vode.
Veliki je broj izvora zagađivanja voda, ali svakako najznačajniji su industrijski objekti i domaćinstva.
Posredno i zagađenje vazduha i zemljišta doprinose degradaciji kvaliteta voda, kao i fekalna kanalizacija.
Nitriti u vodu dospijevaju iz nekoliko izvora uključujući atmosferu, biljni otpad, životinjski eskrement,
kanalizaciju, azotna đubriva i industrijske otpadne vode. Amonijak kao posebni oblik nastaje raspadanjem
organske materije.
Količina kiseonika zavisi od dva suprotna i istovremena procesa u vodi. To su potrošnja kiseonika za
razgradnju organskih materija i reakcija vode sa atmosferskim kiseonikom, što zapravo predstavlja
najvažniji izvor snabdijevanja vode kiseonikom. Otpadne vode iz industrije i domaćinstva, koje se
ispuštaju u vodene tokove su obično bogate organskim materijama i imaju visoku potrebu za kiseonikom u
vodi. Posljedica toga je smanjivanje sadržaja rastvorenog kiseonika.
Organske materije iz otpadnih voda sadrže organski ugljenik, ali i druge elemente naročito azot i sumpor.
Kompletnom oksidacijom organskog azota nastaju nitriti, a oksidacijom sumpora sulfati.
Fosfat je glavna komponenta vještačkih đubriva čijom primjenom odnosno njegovim spiranjem sa
poljoprivrednih površina dospjeva u vode.
Dalje, pored navedenih u uzročnike degradacije ovog segmenta životne sredine treba uvrstiti i pojavu
nekontrolisanih spontanih smetlišta, atmosfersku i fekalnu kanalizaciju i druge gravitirajuće zagađivače
(individualna poljoprivredna proizvodnja i septičke jame).
Zbog korišćenja različitih vrsta deterdženata, otpadne vode iz domaćinstava su sve više opterećene
emisijama organskih materija. Količina zagađivača, posebno hlorida i sulfata u otpadnim vodama je u
porastu, kao i organsko zagađenje koje uzrokuje eutrofikaciju.
Prema dokumentu pod nazivom „Koncept prekograničnog razvoja regiona Skadarskog jezera” glavni izvori
zagađenja Skadarskog jezera pored industrijskih objekata navedeni su, otpadne vode iz gradova i naselja u
basenu, kao i poljoprivredne aktivnosti.
Voda za piće
Vodni resursi obuhvataju resurse površinskih i podzemnih voda. Resursi podzemnih voda naročito su bitni,
jer preko 80% pitke vode potiče od podzemnih voda.
S obzirom da na području Cetinja nema prirodnih vodotoka, kao ni značajnijih izvora vode, još krajem XIX
vijeka preduzeti su prvi koraci kako bi se obezbijedilo redovno snadbijevanje pitkom vodom. Još tada je
konstatovano da najznačajnije hidrografske potencijale i kapacitete posjeduju tri izvorišta koja se nalaze
u neposrednoj blizini Cetinja: Uganjska vrela, Obzovica, i Podgor u Crmnici. Postoje takođe određeni
tokovi poput Ljubinog potoka na Ivanovim Koritima koji se javljaju u periodima velikih padavina.
PlanetCluster & MonteCEP
14
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
U NP „Lovćen” postoje sledeće zaštitne zone voda:
• Ivanova Korita – sliv Ljubinog potoka (63ha – do 100ha),
• Trstenik 20ha,
• Mali Bostur – pećina (20ha),
• Jezero – ispod Jezerskog vrha (31ha),
• Zvjerinjak.
Izvorište „Podgorska vrela" je glavno izvorište u sistemu i nalazi se na visini od 172m.n.m. Minimalni
kapacitet izvorišta, iznosi 170l/s. Voda se sa izvorišta prepumpava u dva stepena. U prvom stepenu voda se
pumpa od izvorišta do PS „Višnjica" koja se nalazi na visini od 503 m.n.m. Iz PS „Višnjica" voda se pumpa
do prekidne komore „Velja Gora" (828 m.n.m). Pumpe u PS „Podgor" i PS „Višnjica" su identične i njima se
transportuje 83l/s vode u režimu kada radi samo po jedna pumpa, odnosno oko 150l/s kada rade po dvije
pumpe . U režimu rada tri pumpe u Podgoru, dvije pumpe u Višnjici transportuje se 170 lit/sekundi. Ovaj
režim rada je zastupljen u ljetnjem periodu zbog povećane potrošnje vode u sistemu.
Izvorište Obzovica je jedino na ovom području sa koga se voda do gradskih rezervoara dovodi gravitaciono
i spaja se sa potisnim cjevovodom sa Uganjskih vrela, a zatim se uključuje u glavni transportni cjevovod sa
Podgorana.
Mali rezervoar Zagrablje zapremine 1.000 m3 (699 mnm) i veliki rezervoar Zagrablje zapremine 8.000 m3
služe za snabdijevanje potrošača koji se nalaze u prvoj visinskoj zoni.
Zbog velikih gubitaka vode u vodovodnom sistemu došlo je do uvođenja restrikcija u snabdijevanju
potrošača. S obzirom da postoje prioritetni potrošači kojima se ne mogu uvoditi restrikcije u
vodosnabdijevanju: bolnica, dom zdravlja i hotel, dio stanovnika naselja Podgranica, izvršeno je odvajanje
zatvaračima jednog manjeg dijela vodovodne mreže prve visinske zone u kome se nalaze ovi potrošači.
Voda koja se koristi za vodosnabdijevanje Cetinja je dobrog kvaliteta, te osim preventivnog hlorisanja nisu
potrebni dodatni tretmani vode. Dosada se nije desilo daje voda bila neispravna za piće. Prema hemijskim
i mikrobiološkim analizama vode na izvorištu u Podgoru voda je izuzetnog kvaliteta. Broj i vrsta analiza
vrši se u skladu sa Pravilnikom Doma zdravlja Cetinje.
Gradska vodovodna mreža Cetinja, koja je sada u funkciji, građena je i dograđivana u više faza i
vremenskih perioda za proteklih 100 godina. Za izgradnju su korišćeni različiti cijevni materijali i spojevi.
Iz ovih razloga, kao i zbog odsustva odgovarajućeg tekućeg i investicionog održavanja u dužem minulom
periodu, gubici vode iz vodovodne mreže iznose do 80%.
Tokom 2008. godine i u prvom kvartalu 2009. godine urađena je detekcija gubitaka, pri čemu je otkriveno
215 kvarova, od kojih je 155 kvarova otklonjeno, čime su se, gubici smanjili za oko 30l/s. Na vodovodnoj
mreži postoji značajan broj nelegalnih priključaka.
Ne postoji katastar vodovodne mreže sa pratećim objektima što otežava rad na upravljanju, kontroli i
održavanju čitavog vodovodnog sistema.
Zbog neispravnosti mjernih instrumenata ugrađenih na crpnim stanicama Vodovoda, nije moguće tačno
utvrditi tačne količine ispumpane vode. Na osnovu pokazatelja u nekim prethodnim periodima i
komparativnih analiza može se sa prihvatljivim stepenom tačnosti konstatovati da VIK Cetinje ispumpa
prosječno godišnje cea 4.730.000m3 vode.
Osnovni nedostaci i problemi u radu vodovodnog sistema
Na osnovu analize funkcionisanja sistema vodosnadbjevanja Cetinja može se zaključiti da je:
• nesinhronizovan rad objekata na transportnom cjevovodu za dovod vode: crpne stanice, prekidne
komore, što ima za posljedicu prelivanje i gubljenje velikih količina vode;
• veliki broj kvarova na distributivnoj vodovodnoj mreži i kućnim priključcima;
• prekomjerna potrošnja vode - pored potreba za stanovništvo, vrši se i zalijevanje obradivih površina, ali
i drugih površina, ova voda se uglavnom ne fakturiše zbog paušalnog naplaćivanja potrošene vode;
• nedostatak ispravnih vodomjera i paušalno očitavanje potrošenih količina vode, veliki procenat
neobračunate količine vode;
• nedostatak mjerača protoka i pritisaka radi monitoringa nad vodovodnim sistemom;
PlanetCluster & MonteCEP
15
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
• rad sistema je organizovan preko posada na pumpnim stanicama i rezervoarima bez ikakve automatike i
sistema daljinskog upravljanja i kontrole.
3.3. Zemljište
Zemljište je jedan od najvažnijih prirodnih resursa i neprocenljivo dobro cijelog čovječanstva. Sporo se
obrazuje, a u procesu degradacije brzo uništava.
Cilj monitoringa je utvrđivanje sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu kao segmentu životne
sredine, a u cilju preduzimanja mjera njegove zaštite, očuvanja i poboljšanja. Pored toga cilj istraživanja
je identifikacija osjetljivih i opterećenih područja. Sistematsko praćenje kvaliteta zemljišta zahtjeva
primjenu adekvatnih metodoloških pristupa i specifičnu statističku obradu podataka, kako bi dobijeni
rezultati mogli biti komparirani i vrednovani.
Program monitoringa zagađenja zemljišta predložen je skladu sa Zakonom o životnoj sredini (“Sl.list
RCG”, broj 48/08) i na osnovu Pravilnika o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija i metoda za
njegovo ispitivanje (“Sl. list RCG”, broj 18/97).
Na uzorcima se rade analize na prisustvo opasnih i štetnih neorganskih materija (kadmijum, olovo, živa,
arsen, hrom, nikal, fluor, bakar, cink i kobalt) i opasnih štetnih organskih materija (policiklični aromatični
ugljovodonici, polihlorovani bifenili i trifenili, kongeneri PCB-a, organokalajna jedinjenja i pesticidi).
Uzorci zemljišta u blizini trafostanica ispitivani su na mogući sadržaj polihlorovanih bifenila. Program
monitoringa zemljišta je bio baziran na ispitivanje kontaminiranih lokacija.
Monitoringom zemljišta nije obuhvaćena teritorija Cetinja tako da će ovim poglavljem biti obrađeni opšte
prihvatljive činjenice vezane za ovaj segment životne sredine.
Izvori zagađivanja i uzroci degradacije
Postoji više oblika opterećenja ujedno i zagađenja zemljišta, a to su industrijska postrojenja,
poljoprivreda, saobraćajnice i njihovo korišćenje, registrovane i neregistrovane deponije odnosno
odlagališta smeća, pojave neplanske gradnje i dr.
Problemi industrije, u prostorno ekološkom pogledu, ogledaju se osim u neracionalnom korišćenju
postojećih industrijskih lokacija i objekata i u neadekvatno odabranim lokacijama naslijeđenim iz
prošlosti.
Prometne saobraćajnice, usljed značajnog povećanja broja vozila, izražene dinamike saobraćaja i
nedovoljne afirmacije (benificija) za korišćenje bezolovnog goriva, predstavljaju značajan izvor zagađenja
okolnog zemljišta, što potvrđuju nalazi na zemljištima u okolini saobraćajnica.
Erozija zemljišta vodom i vjetrom je višestruko štetan proces, kojim se oštećuju ili uništavaju dva
temeljna prirodna resursa - tlo i voda. Erozija vjetrom nije dovoljno proučavana, mada je evidentna u
Skadarskoj kotlini.
Gubici tla javljaju se kao posljedica trajne prenamjene zemljišta.
Kao jedan od najvećih izvora zagađivanja zemljišta je savremena poljoprivreda čiji uticaj se ogleda kroz
primjenu pesticida i mineralnih đubriva koji u većoj ili manjoj mjeri iskazuju negativne uticaje na okolinu.
U svijetu se u novije vrijeme prioriteti daju upotrebi ekološki prihvatljivih bioloških i biotehničkih
sredstava.
3.4. Buka
Buka je vrsta degradacije životne sredine čiji uticaj / posljedice nijesu tako jasno vidljive i mjerljive kao
uticaj nekih drugih vidova zagađenja. Osnovna karakteristika buke je ometajući faktor koji zavisi od više
veličina: jačine, raspodjele tonova, ritma ponavljanja i subjektivne sklonosti osobe.
PlanetCluster & MonteCEP
16
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Najneprijatnija, a time i najvažnija karakteristika buke je intezitet (jačina) buke. Buka utiče na radnu
sposobnost čovjeka, ponašanje životinja u prirodi, i sl. Međutim, buka je postepeno postala sastavni dio
urbane atmosfere, pa u velikim dijelovima urbanih zona više i nije moguće bez primjene drastičnih mjera
uspostaviti uslove koji odgovaraju stanju npr. zone buke za gradske cjeline, ili uz frekventne
saobraćajnice i sl).
Buka se ubraja među fizičke agense štetne po zdravlje, za čije se nepovoljno dejstvo zna odavno. Nivoi
buke prisutni u komunalnoj sredini nisu dovoljno visoki da bi doveli do oštećenja sluha, ali izazivaju čitav
niz neauditivnih efekakta. Visok nivo buke može uticati na prirodne cikluse životinja, uključujući i
karakteristično ponašanje pri ishrani, na rituale parenja i migracione staze. Najznačajniji uticaj buke na
život životinja je sistematsko smanjenje korisnog habitata, koji u slučaju ugroženih vrsta može biti jedan
korak bliže ka njihovom istrebljenju.
Cilj monitoringa buke je, prije svega, da se na određenim lokalitetima utvrdi nivo buke, uporedi sa
dozvoljenim za posmatranu zonu i evidentiraju eventualna odstupanja u realnom vremenu, kako bi se
daljim aktivnostima definisala strategija preduzimanja mjera zaštite komplementarnim naučnoistraživačkim programima.
Zona
I
II
III
IV
V
VI
VII
Namjena prostora
Posebno zaštićena prirodna
dobra (nacionalni parkovi,
parkovi prirode, rezervati i sl.)
Područja za odmor i
rekreaciju, bolničke zone i
oporavilišta, kulturno-istorijski
lokaliteti
Turistička područja, mala i
seoska naselja, kampovi i
školske zone
Čisto stambena područja,
veliki gradski parkovi
Poslovno-stambena područja,
turistička mjesta, dječija
igrališta
Gradski centar, zanatska,
trgovačka, administrativnoupravna zona sa stanovima,
zone do gradskih
saobraćajnica, magistralnih i
auto-puteva
Industrijska, skladišna i
servisna područja, transportni
terminali bez stambenih
zgrada, ugostiteljski objekti
otvorenog tipa van naseljenih
mjesta
Granični nivoi buke u otvorenim
boravišnim prostorima LAeq u dB(A)
Dan
Veče
Noć
35
30
30
50
40
40
50
50
45
55
55
45
60
60
50
65
65
55
Na granici ove zone buka ne smije
prelaziti granične vrijednosti nivoa
buke u zoni sa kojom se graniči
Programom mjerenja buke u periodu od 01.03.2009. godine do 26.02.2010. godine, koji je realizovao JU
Institut za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na radu – Zavod za ekologiju, obuhvaćeno je:
•
•
•
utvrđivanje nivoa buke u gradskim sredinama i naseljima koja potiče od motornih vozila, aviosaobraćaja, željezničkog saobraćaja, raznih akustičnih uređaja i drugih mašina
utvrđivanje nivoa buke u okolini objekata od javnog interesa (škole, obdaništa, javne ustanove,
bolnice, sportske dvorane, hoteli i dr).
utvrđivanje nivoa buke u nacionalnim parkovima i drugim zaštićenim prirodnim dobrima, gdje je
zabranjeno ometanje prisutnog životinjskog svijeta, kao i u područjima za odmor i rekreaciju.
PlanetCluster & MonteCEP
17
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Mjerenje buke u blizini saobraćajnica vršeno je jedan put mjesečno i u Cetinju, na najprometnijoj
raskrsnici 30-minutnim mjerenjima, na lokaciji raskrsnica u centru grada, na platou ispred crkve na
Ćipuru.
Rezultati pokazuju da je buka čiji je uzrok saobraćaj predstavlja veliki problem u gradskim sredinama.
Izvor: Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore
Rezultati mjerenja vršenih u Nacionalnim parkovima neznatno su prekoračivala vrijednosti navedene u
tada važećem Paravilniku o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini (iz 2006.)
Rezultati mjerenja ukazuju da najčešća prekoračenja vode porijeklo od motornih vozila (mjerna mjesta u
blizini saobraćajnica), to je neophodno izgradnjom zaobilaznica, rasteretiti gradska jezgra.
3.5.
Zaštita prirode, zaštićena prirodna dobra i biodiverzitet
Cetinje i okolina po svojim prirodnim obilježjima predstavljaju jednu od najinteresantnijih geografskih
cjelina u Crnoj Gori. Prostor cetinjske subregije se karakteriše brojnim kraškim fenomenima: škrapama,
vrtačama (dolovi, doci, doline, rupe), uvalama (Dobrsko-Ceklinska), kraškim poljima (Njeguško i
Cetinjsko), jamama i pećinama: Lipska i Cetinjska pećina bogate su pećinskim nakitom stalagmitima i
stalaktitima, draperijama i imaju manja jezera (tzv. paničke).
PlanetCluster & MonteCEP
18
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Osim njih postoji još nekoliko pećina: Lašorska, Strugarska, Obodska (iz koje izbija Rijeka Crnojevića) i
Koronjina, poznata kao arheološki lokalitet (nađeni fragmenti keramike ukrašeni tehnikom „impresa" i
urezivanjem pripadaju ranoj fazi u razvoju starijeg kamenog doba).
I jame kao podzemni kraški oblici mogu biti interesantni u turističke svrhe. Pored jame Duboki do na
Njegušima, na Lovćenu postoji više njih od kojih su 7-8 speleološki istraže.
Posebnu vrijednost teritoriji Cetinja daju zaštićena područja i to:
I. Nacionalni parkovi
Površina (ha)
1. Skadarsko jezero (dijelom, do granice sa opštinama
40.000 –
Podgorica i Bar), Nacionalni park i Ramsar područje
ukupna površina NP-a
2. Lovćen – nacionalni park
6.220
II. Spomenici prirode
Površina (ha)
3. Park “13 jul” i “Njegošev park”
4. Zajednice bora munike (Pinus heldraichii) na Lovćenu
(300)
5. Jama Duboki do u Njegušima
/
6. Lipska pećina
/
III. Prijedlog za stavljanje pod zastitu
/
7. Bukove šume na Obzovici
/
PlanetCluster & MonteCEP
19
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
I
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
NP “Lovćen”
NP „Lovćen" obuhvata centralni i najviši dio Lovćenskog masiva površine 6.220 ha. Nacionalni park
obuhvata površinu 6.220 ha, od čega u okviru teritorije opštine Cetinje 5.650 ha i teritorije opštine Budva
570 ha. Na relativno uzanom prostoru srijeću se brojni i raznovrsni oblici reljefa naglašeni i središnjem
dijelu planine, gdje se Lovćen najviše uzdigao Štirovnikom i Jezerskim vrhom. Nalazeći se na granici dvije
sasvim različite prirodne cjeline mora i kontinenta Lovćen trpi uticaje oba klimatska tipa. Specifičan spoj
životnih uslova uticao je na razvoj raznovrsnih bioloških sistema. Međutim, na području ovog nacionalnog
parka dominantnu vrijednost čini kulturno-istorijsko nasljeđe.
Svojevrstan graditeljski relikt vrijedan pažnje predstavljaju čuvene lovćenske serpentine.
Najmonumentalniji spomenik NP ,,Lovćen"-a je Njegošev mauzolej, podignut na Jezerskom vrhu. Lovćenski
kraj obiluje elementima narodnog graditeljstva. Autentične su stare kuće i seoska guvna. Značajan fond
sakralne graditeljske baštine čine brojne crkvene građevine rasijane na prostoru Lovćena. Prostor planine
Lovćen je najreprezentativnije područje ne samo Crne Gore već i Dinarida. Ovdje se misli na činjenicu da
Lovćen, sa širom okolinom, izgrađuju uglavnom karbonatni sedimenti, tj. krečnjaci i dolomiti koji su po J.
Cvijiću izuzetna geološka specifičnost kakve nema nigdje drugo.
Usled novih zahtjeva za stvaranje planskih pretpostavki za realizaciju razvojnih projekata (turističkih,
infrastrukturnih, poljoprivrednih i dr) pristupilo se izradi i donošenju PPPN NP ''Lovćen'' odnosno reviziji
postojećeg Plana. Plan treba da obezbijedi stvaranje uslova za zaštitu, uređenje i korišćenje područja
Lovćena na principima održivog razvoja, a naročito za zaštitu i očuvanje prirodnih dobara od izuzetnog
nacionalnog značaja, kao i drugih značajnih prirodnih resursa i posebno vrijednih kulturno-istorijskih
dobara. Prostorni plan posebne namjene NP ''Lovćen'' obuhvata područje Nacionalnog parka ''Lovćen'' sa
zaštitnom zonom i koridor žičare Kotor – Lovćen – Cetinje, odnosno površinu od 14.830 ha. Zaštitna zona
Nacionalnog parka obuhvata površinu 8530 ha, od čega u okviru teritorije opštine Cetinje 5.010 ha, opštine
Budva 2.090 ha i opštine Kotor 1.430 ha.
Jedan od razloga za izradu ovog plana je i stvaranje planskih pretpostavki za realizaciju projekta izgradnje
žičare Kotor – Lovćen – Cetinje. Njegovom realizacijom će se napraviti važan korak ka poboljšanju
turističke privrede u cilju izgradnje mreže turističkih destinacija van primorskog područja. Na taj način
turističko područje, sa Nacionalnim parkom Lovćen u njegovom središtu, će se povezati sa savremenim
sistemom adekvatne transportne infrastrukture. Istovremeno, treba implementirati i rješenja iz Detaljnog
prostornog plana podmorskog kabla i dalekovoda 400 kV od Primorja do Pljevalja, a koji prolazi obodom NP
Lovćen.
Površina koridora žičare sa početnim stanicama izvan Nacionalnog parka iznosi oko 80 ha. Sa aspekta
životne sredine, postoji nekoliko negativnih uticaja koje treba procijeniti, ali se oni mogu ublažiti
odredjenim mjerama. Nema isključivih kriterijuma koji bi doveli do snažnog konflikta sa vodom,
zemljištem ili vazduhom iz razloga što je emisija iz same žičare niska. Najveće negativne uticaje uzrokuje
dodatni saobraćaj, dodatna količina vode i povećana količina otpada i otpadnih voda, koje proizvode
turisti.
Staništa visoke prirodne vrijednosti za očuvanje su uglavnom doline i pašnjaci sa velikom raznolikošću
biljnih vrsta i prirodnim i polu-prirodnim šumama. Uticaj projekta izgradnje žičare na doline je, osim
objekata stanica, prilično nizak (samo osnove stubova mogu imati uticaja na ova staništa). Kada su u
pitanja šumska staništa kompenzacione mjere (obnavljanje šuma na otvorenom zemljištu) su potrebne, ali
pod uslovom da nijesu u konfliktu sa drugim pitanjima zaštite prirode (npr. nema obnavljanja šuma u
dolinama sa visokim biodiverzitetom).
Najveće mjere zaštite prirode su date za vlažne livade u blizini bazne stanice na Cetinju i u blizini
sastojina bora krivulja (Pinus mugo) kod Ivanovih korita.
Obzirom da se vlažne livade nalaze na području na kojem treba da se gradi stanica, treba očekivati visok
nivo konflikta. Pomjeranje stanice što je moguće dalje prema jugu i postavljanje zgrade na stubove moglo
bi da smanji uticaj. Uticaj žičare na sastojine bora krivulja se može ograničiti ukoliko se ne postavi
nijedan stub u ovom staništu, jer bor krivulj ne bi dostigao visinu koja bi ometala rad žičare (može rasti
ispod žičare). Fauna ptica na ovoj strani Lovćena nije toliko raznovrsna. Nema ugroženih ptičjih vrsta, a
njihovo uznemiravanje će biti ograničeno uglavnom na početnu i završnu tačku žičare.
PlanetCluster & MonteCEP
20
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Šume predstavljaju važnu vrstu staništa za zaštitu osjetljivog kraškog zemljišta od erozije. Gubitak od
3,18 ha šuma duž trase žičare bi se mogao samo djelimično nadoknaditi dodatnim pošumljavanjem, a
potrebne su dodatne mjere za sprečavanje erozije duž ove trase.
Uticaj na okolinu je prilično nizak jer su sve stanice locirane u blizini postojećih naselja, a stubovi žičare
nijesu previše vidljivi. Na području zapadno od Cetinja postoji nekoliko elektrovodova, koje već
narušavaju pogled na prirodnu okolinu. Ipak, nova infrastruktura će biti u suprotnosti sa očekivanjima
posjetilaca, koji tragaju za „divljom ljepotom“.
Uslovi i ograničenja koje je trebalo uvažiti pri definisanju koridora 400 kV dalekovoda odnose se na:
• Isključenje trase iz područja Svetske prirodne i kulturne baštine Kotora i Bokokotorskog zaliva,
• Izbjegavanje prve i druge zone zaštite u području NP Lovćen i Durmitor,
• Pažljivo vođenje trase kroz treću zonu zaštite,
• Minimiziranje vizuelnog uticaja na prirodne i stvorene vrednosti zaštićenih područja,
• Minimalno i pažljivo ukrštanje trase dalekovoda i žičara prema Lovćenu iz pravca Kotora i Budve,
• Bezbjedna udaljenost od poletno-sletnih koridora aerodroma Tivat,
• Udaljenost od postojećih naselja i planiranih turističkih sadržaja.
Prirodne karakteristike
•
Flora i vegetacija
Diverzitet flore i vegetacije Lovćena i njegovaa specifičnost izražena u prisustvu endemičnih i reliktnih
vrsta objašnjava se kao posljedica istorijskog razvitka biljnog svijeta i geoloških promjena prostora ovog
prostora od tercijera do danas. Istraživanja biljnog svijeta Lovćena datiraju još iz pretprošlog vijeka,
počev od Tommasini-ja (1827), zatim Biasolett-a (1838), Ebel-a (184l), Ascherson-a (1867), Pichler-a
(1868), Pančića (1873) i drugih tobaničara čiji su rad u toku prošlog vijeka nastavili Baldacci, Rohlena i
Adamović. U periodu od 1960. do 1964. godine floru i vegetaciju Lovćena sa podgorinom detaljnije je
izučavala Koviljka Tomić – Stanković koja je objavila i više radova. Odredjena floristička i vegetacijska
istraživanja nastavili su V. Blečić, M. Vučković, B. Atanacković dok je bibliografski aspect florističkih i
vegetacijskih istraživanja Crne Gore kroz više izdanja obradio V. Pulević (1980-2011). Kompletniji istorijat
ovih istrazivanja za područje Lovćena dao je Z. Bulić (1994) koji je u koautorstvu sa V Pulevićem obradio
rijetke i nedovoljno poznate biljne vrste Lovćena.
Vegetacija - U zavisnosti od opštih uslova podneblja, njegove orografije, prirode pedološkog supstrata,
ekspozicije, na planinskom masivu Lovćena uočljiva je jasna vertikalna (visinska) raščlanjenost vegetacije.
Vegetacijska zonalnost više visinskih pojaseva uslovljene su strmim padinama ove planine. Posebna
uslovljenost raznolikosti flore vezana je za južne, odnosno sjeverne ekspozicije. Nailazimo na: tipičnu
mediteransku zimzelenu vegetaciju – makiju (vrlo usko područje uz obalu mora), klimazonalnu zajednicu
bijelog graba (submediteran), klimazonalnu zajednicu crnog graba (prostire se u mediteransko–montanom
području, kontinentalnoj podgorini Lovćena i visoko se penje uz padine Lovćena). Slijedi klimazonalna
zajednica bukove šume (mediteransko –montano i subalpsko područje) na koju se nastavlja pojas
planinskih rudina – goleti, koje obrastaju najviše vrhove planine (Tomić Stanković, 1970). Sem
klimazonalne vegetacije prisutan je i azonalni tip vegetacije u pukotinama stijena i u tocilima, vegetacija
korova, ruderalne i livadske, zatim vegetacija pašnjačkih kamenjara zajednice Genisto – Globularietum
belidifoliae rudina i gariga, koji može biti uključen u bilo koju vegetacijsku zonu.
Flora - Govoreći o broju biljnih vrsta u Crnoj Gori, Rohlena (1942) navodi 2623 vrste i 194 podvrste
cvjetnica i paprati. Ovaj broj je dopunjen sa još 858 (Pulević, 2005). Od tog broja na prostoru masiva
Lovćen nađeno je 1158 biljnih vrsta, koje su uključene u 476 rodova i 95 familija (Tomić–Stanković, 1970),
od toga 12 taksona novih za ovo područje. Ipak postoje kontroverzni podaci o broju vrsta što je rezultat
različitog definisanja istraživačog područja, kao i selektivnog pristupa u korišćenju podataka iz literature
(Pulević i Bulić, 1994). Specifično obilježje flore lovćenskog područja daju endemične, reliktne i rijetke
biljne vrste, u velikoj mjeri zahvaljujući velikoj osunčanosti i spektralnom sastavu svjetlosti. Zahvaljujući
raspoloživoj literaturi, od tog broja u radu je obrađeno 47 endemita (4%) i 19 vrsta reliktne starosti (1,6%).
Od endemičnih i rijetkih biljnih vrsta navodimo neke: Silene tommasini, Lamium lovcenikum, Crepis
pantocsekii, Micromeria dalmatica, Micromeria parviflora, Amphoricarpus neumayeri, Silene
reichenbachii, Hieracium waldsteinii, Lilium cattaniae (Slika 2), Saxifraga federici augusti.
PlanetCluster & MonteCEP
21
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Utvrđeno je i šest lokalnih endema, čiji je areal ograničen na planinski masiv Lovćen, koji su posebno
značajni za očuvanje genofonda i biodiverziteta (Berteroa gintlii Rohl., Edraianthus wettsteinii Hal.,
Bald, Dianthus nicolai Beck. etSzysz., Lamium lovcenicum Rohl., Verbascum abietinum Borb. var.
lovcense Rohl., Serratula radiata (W.K.) M. B. subsp. cetinjensis Rohl. Pored endemita interesantni za
floru i vegetaciju Lovćena su i relikti, biljke velike starosti, koji predstavljaju ostatke nekadašnje drevne
flore. Najbrojniji su tercijarni relikti (Acer obtusatum Kit., Corylus colurna L., Ilex aquifolium L., Ostrya
carpinifolia Scop., Staphylea pinnata L., Taxus baccata L). Navedene biljke su cenobionti najočuvanijih i
najizvornijih ekosistema Evrope u cjelini. Značajne vrste su još i Amelanchier ovalis Medicus., Carpinus
orientalis Miller, Carpinus betulus L., Celtis australis L., Cotinus coggyria Scop, Fagus sylvaticus L.,
Hedera helix L., Laurus nobilis L., Myrus conmmunis L., Osyris alba L., Vitis vinifera L. Malobrojni su
predstavnici borealnih i kserotermnih relikata. Na Lovćenu je pronađen je borealni relikt Corallorhiza
trifida Chatel (Pulević, 2005).
Edraianthus wettsteinii Hal, Bald (foto: S. Kaluđerović)
Područje Lovćena je zbog prisustva značajnih biljnih vrsta identifikovano kao Područje značajno za biljke
(Important Plant Areas - IPA)
•
Šume
Dok podgorinu i padine Lovćena obrastaju grabove šume i šikare na samoj planini nalazi se jedan tip
šumske vegetacije, bukova šuma (Tomić – Stanković, 1970).
Dominantan ekosistem u NP „Lovćen”
predstavljaju šume, čineći 71% površine Parka. Šume zahvataju 4.038 ha (Stanković, 1994) Parka. Na ovim
prostorima rasle su brojne šume bukve, javora, munike, koje su nažalost u prošlosti bile izložene regresiji
usljed različitih antropogenih uticaja. Listopadne, četinarske i miješane šume i danas rastu, ali dosta
devastirane i uglavnom skoncentrisane na užu zonu parka. Posebno mjesto u šumskoj vegetaciji ima
asocijacija Fagetum montenegrinum montanum Bleč., sa nekoliko subasocijacija: F. montenegrinum
seslerietozum, F. montenegrinum viburnetosum, F. montenegrinum subalpinum. Ukupna površina bukovih
šuma u užem dijelu Parka procjenjuje se na 1200ha, u visinskom području od 800 – 1500mnv (Vujanović i
Vučković, 1993).
Bukova šuma Lovćena je reliktnog porijekla jer je izgubila vezu sa glavnim arealom u sjevernoj Crnoj Gori,
tako da se danas, floristički osiromašena i jako degenerisana, održala na ovoj planini (Tomić – Stanković,
1970). Areal ovih šuma je diskontinuiran i često isprekidan pašnjačkim kamenjarima zajednice Genisto–
Globularietum belidifoliae, koja je zapravo nastala degradacijom bukove šume, zatim sađenjem šuma
crnog bora, livadama, kulturama i naseljima katunskog tipa (Tomić –Stanković, 1970). Pored ovih u bolje
očuvanim šumama nađu se elementi zajednice F. Montenegrinum abietetosum Bleč. Rezervat bukovih
šuma nalazimo na lokalitetu Konjsko, koji se nalazi u jugozapadnom dijelu Parka. Ova zona ima
interesantan mikropejzaž, koji je predstavljen livadama poznatim kao Malo i Veliko Konjsko. Zona bukve
sa kulturama četinara (uglavnom kulture Pinus nigra) i rijetkih lišćara nalazi se između Štirovnika,
Jezerskog vrha, Babljaka i Goliša i njegova površina iznosi 876ha. Na prostoru iznad izvora Ivanovih korita,
koji obuhvata površinu od 63ha (uži dio Studenca), dominira visoka bukva iz koje je jela antropogeno
potisnuta.
PlanetCluster & MonteCEP
22
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Ass. Fagetum montenegrinum je na Lovćenu ranije imala mnogo veći i kontinuiraniji areal nego danas.
Prema legendi Ivanova korita bila su pokrivena gustom šumom bukve od koje su se danas zadržali samo
manji šumarci i šikare. Istinitost legende potkrepljuje nalaženje po nekog trulog panja koji se još nađe
između Dolova i Treštenjika. Njihove dimenzije pokazuju da je tu nekada morala rasti visoka i gusta šuma
bukve. Stariji stanovnici pamte da je ranije bukova šuma obrastala brežuljke sa obje strane ceste Budva –
Cetinje, koji su danas pokriveni gustim šikarama crnog graba (Tomić – Stanković, 1970). Ove zajednice
nadovezuju se na zajednice crnog graba (ass. Seslerio–ostryetum) i zahvataju visinski pojas 1000–1650m.
Zajednica crnog graba povezuje submediteranski pojas šuma bijelog graba sa još kontinentalnijim pojasom
primorske bukve.
Endemična vrsta Pinus heldreichii (Syn: Pinus leucodermis Antoine) raste na najvišim vrhovima – Štirovnik i
Jezerski vrh (Tomić – Stanković, 1970), pojedinačno ili u grupama kao ostaci istoimenih šuma, a ponegdje i
na gornjoj granici bukove šume. Ranije je bio više rasprostranjen, ali je sječom uništen. Rezervat šumske
sastojine bora munike zahvata oko 68ha površine. Na Lovćenu je zastupljen mali broj vrsta četinarskog
drveća, sa vidno ograničenim arealom (Vujanović i sar., 1994). Pošumljavanjem (1978) unesene su Pinus
silvestris (bijeli bor), Picea excelsa (smrča), Larix sp. (ariš) u istoimenom dijelu zaravani Ivanova korita na
lokalitetu Rupe – Blatište – Vrtače na površini od 19,40ha (Mapa 5, str. 65). Kulture bijelog bora i smrče
jako su vitalne, dok se ariš suši, što prema mišljenju stručnjaka ukazuje na greške u gazdovanju. Na
sredini ovog lokaliteta – mjesto zvano Rupe, na manjem prostoru raste šuma Pinus mugo Turra (bor
krivulj), kao i na lokalitetu Mali Bostur (Vujanović V. i sar. 1994).
Zanimljivo je pomenuti nekada čestu u lovćenskim bukovim šumama (Tomić –Stanković 1970), danas
rijetku vrstu, Taxus baccata Linné (tisa) koja raste na lokalitetima Vučje rupe, Trešnja.
Izdvojena su tri rezervata najstrožijeg I stepena zaštite. Površina pod šumom u rezervatima iznosi 829,50
ha.
I Rezervat
Prvi rezervat obuhvata prostor između Jezerskog vrha, Štirovnika, Treštenićkog vrha, Babljaka i Goliša.
Rezervat je pod strogim režimom zaštite u kome su dozvoljene samo sanitarne sječe i druge uzgojne
mjere usklađene sa preporukama istraživanja uzroka sušenja šuma.
U ovom rezervatu nalaze se izdanačke šume bukve i šumske kulture crnog bora i drugih četinara čija
površina iznosi 522,30 ha.
II Rezervat – bor Munika
U drugi rezervat izdvojene su padine Lovćena i Štirovnika na kojima se nalaze pojedinačna stabla ili grupe
stabala kao ostaci nekadašnjih šuma munike (Pinus heldreichii Chr.). Munika je tercijerni relikt
subendemit sa prirodnim arealom na Balkanskom poluostrvu. U prirodnom arealu najčešće dolazi na
krečnjacima, a rjeđe na silikatima i serpentinima.
III Rezervat - Konjsko
U treći rezervat izdvojene su visoke bukove šume na lokalitetu Konjsko koji se nalazi na jugoistoku
Nacionalnog parka. Granica ovog rezervata počinje od kote na visini 1432 m (Mainski vrh) i ide granicom
Nacionalnog parka u pravcu sjevero-zapada, skreće na kotu 1403 m i preko Rujiškog vrha izlazi na krivinu
kolskog puta za Konjskog, dalje ide prema Batrićevoj glavi i odatle na početnu tačku. U ovom rezervatu
zabranjena je svaka sječa izuzev sanitarne sječe.
•
Gljive
Dosadašnja istraživanja makromiceta i mikromiceta Lovćena ukazuju na značajno prisustvo gljiva na ovom
području. Kasom, (2002) na ovom području konstatuje 137 taksona, 134 vrste i tri varijeteta makromiceta.
Razdjelu Basidiomycota pripada 122 vrste i tri varijeteta dok je 12 vrsta iz razdjela Ascomycota.
Istraživanja su obavljena na lokalitetima koji se nalaze na planini i kontinentalnoj podgorini.
Istraživanjima su obuhvaćene zajednice Trifolio –Armerietum canescentis, Seslerio – Ostryetum, Fagetum
montenegrinum, Genisto –Globularietum bellidifoliae i u sađenim sastojinama crnog bora (Pinus nigra) i
bora krivulja (Pinus mugo). Najveći broj vrsta makromiceta javlja se u jesenjim mjesecima (septembru i
oktobru). Najpovoljniji uslov za njihov razvoj pružaju zajednice Fagetum montenegrinum i Seslerio –
Ostryetum. U prvoj zajednici konstatovano je 68 vrsta odnosno 43% a u drugoj 44 vrste odnosno 28%
(Kasom, 2002).
PlanetCluster & MonteCEP
23
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Posebnu vrijednost planine Lovćen imaju vrste koje, prema Crvenoj listi, imaju status ugroženih
makromiceta u Evropi. One su svrstane u četiri kategorije (A, B, C, D) koje izražavaju stepen njihove
ugroženost i potreban nivo zaštite koji im treba obezbijediti. Na Lovćenu su zabilježene vrste iz A i C
grupe (Kasom, 2002):
• U grupi A zabilježena je vrsta Boletus satanas (ludara). Ovoj grupi pripadaju gljive kod kojih brojnost
populacija rapidno opada na velikom prostranstvu, a koje su u mnogim zemljama isčezle, i neophodna
je zaštita najvećeg intenziteta.
• U grupi C zabilježene su vrste Boletus appendiculatus (šiljatonogi vrganj), Hericium clathroides,
(bukov igličar), Hygrophorus hypothejus (kasna puževica), Mutinus caninus (pasji stršak) i Lactarius
acris (oštra mliječnica). Ovoj grupi pripadaju gljive koje su rasprostranjene na širokom prostoru, ali
rasutih i nepovezanih populacija.
Sve navedene vrste su zakonom zaštićene u Crnoj Gori (Sl. list RCG, br. 76/06).
Kasom, (2003) navodi da su često nalažene vrste na Lovćenu: Agaricus campestris, Amanita pantherina,
A. vaginata, Boletus edulis, B. luridus, Bovista plumbea, Clavariadelphus pistillaris, Clavatia
excipuliformis, Clitocybe odora, Clitopilus prunulus, Coprinus micaceus, Cystoderma amianthinum,
Diatrype disciformis, Hebeloma sinapizans, Hydnum rufescens, Hygrophorus eburneus, Hypholoma
fasciculare, Laccaria amethistina, L. laccata, Lactarius blennius, Leccinum griseum, Macrolepiota
procera, Marasmius oreades, Morchella conica, Mycena inclinata. Najčešća vrsta je Suillus granulatus,
koja se javlja u izuzetno velikom broju plodonosnih tijela od septembra do novembra u svim borovim
šumama Lovćena (Kasom, 2003). Zanimljivo je istaći da je vrsta iz istog roda Suillus luteus, (osinac,
maslenka) nađena samo jednom u kulturi Pinus mugo Turra. Vrsta je rijetka u Crnoj Gori i iz tog razloga je
zaštićena zakonom (Sl. list RCG, br. 76/06).
Od komercijalnih vrsta gljiva na području Parka javljaju se sljedeće (Kasom, 2003):
• Agaricus campestris – rudnjača,
• Agaricus macrospores – kračun,
• Cantharellus cibarius –lisičarka,
• Lactarius deliciosus – rujnica
• Pleurotus ostreatus – bukovača,
• Boletus aestivalis – ljetnji ili mrežasti vrganj,
• Boletus edulis – pravi vrganj (Slika 5),
• Suillus granulatus – vučji hljebac (Slika 6),
• Morchella conica – stožasti smrčak,
• Macrolepiota procera – sunčanica.
Najveći broj mikromiceta parazitiraju na drugim organizmima (biljkama, životinjama, gljivama). Iako
svojim domaćinima nanose štetu, gljive su bitan faktor prirodne selekcije vrsta.
Kao vrlo važni članovi različitih ekosistema uže i šire zone Parka gljive obavljaju različite uloge, od dobrih
indikatora zagađenosti ekosistema, preko uloge u reciklaži organskih materija do visokokvalitetne biološki
ispravne hrane koja na tržištu dobija sve veću cijenu.
•
Fauna
Geografski položaj, klima i raznovrsni biotopi, mediteranski i kontinentalni uticaj, te prisustvo bukovih i
hrastovih šuma kao i karstnih obronaka i visokoplaninskih livada omogućili su razvoj bogate faune.
Zanimanje za faunu na prostorima Crne Gore počinje u XIX vijeku proučavanjem beskičmenjaka – nekih
insekatskih grupa, kao i pećinskih životinja.
Na osnovu istraživanja koja su rađena u okviru faune Gastropoda (Jovanović, 1994) može se zaključiti da
predstavlja prirodnu rijetkost u genetičkom, naučnom i ekološkom pogledu. Istraživanja obavljena na 22
lokaliteta, na malom prostoru, govore o velikom broju usko rasprostranjenih taksona, 34 endemita i 34
taksona.
Vrijedno je pomenuti i istraživanja faune Amphipoda (Karaman, 1994) u vodama ovog prostora.
Istraživanja potvrđuju prisustvo predstavnika 13 taksona, među kojima ima sačuvanih tercijarnih
elemenata, kao i elemenata koji su dospjeli ovdje za vrijeme ili poslije glacijalnih perioda, kao i morskih
elemenata, koji su u raznim geološkim periodima prodrli u bočatne ili slatke vode. Treba pomenuti
endemski rod i vrstu Accubogammarus algor (Karaman, 1994).
PlanetCluster & MonteCEP
24
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Proučavanja faune insekata započeta početkom prošlog vijeka imala su prvenstveno faunističko –
sistematski karakter, dok novija proučavanja dobijaju sve više ekološki karakter. Dobar primjer za ovo
jesu promjene u brojnosti populacija Rhopalocera (dnevni leptiri), usljed promjena ekoloških faktora
sredine, najčešće pod uticajem čovjeka. Ovi insekti spadaju među najosjetljivije organizme, pa mogu
poslužiti kao jedan od prvih indikatora reagovanja žive prirode kao cjeline na promjene u vazduhu ili
sredine uopšte (Nikčević, 1994). Zahvaljujući značaju i brojnosti pomenućemo i tzv. ekološke inžinjere –
mrave. U Lovćena zastupljene sa oko 80 vrsta, što čini gotovo polovinu vrsta koje inače naseljavaju Crnu
Goru.
U ornitološkom pogledu područje Lovćena odlikuje se bogatstvom vrsta koje u potpunosti prate postojeće
biogeografske i ekološke cjeline prisutne na tom prostoru (Vizi, 1994).
Vizi (1994) navodi neke karakteristične ptice za proučavane biome. Za biom zimzelenih primorskih šuma i
makija neke od karakterističnih ptica su: Sylvia communis (obična grmuša), Hippolais pallida (sivi voljić),
Saxicola torquata (crnoglava travarka). Za biom submediteransko–jadranskih, uglavnom listopadnih šuma
neke od karakterističnih ptica su: Sitta neumyer (brgljez kamenjar), Saxicola torquata (crnoglava
travarka), Monticola solitarius (drozd modrulj). Za biom kamenjara i pašnjaka i šuma na kamenjarima
(oro) mediteranskih planina neke od karakterističnih ptica su: Parus major (velika sjenica), Sitta europaea
(siva sjenica), Erithacus rubecula (crvendać).
U više navrata 2008. godine istraživane su padine Lovćena (Saveljić, 2008) u dijelu od Ivanovih korita do
Cetinja. Ovo predstavlja nastavak istraživanja započetog 2007. godine, kada su istraživane padine Lovćena
ka tunelu Vrmac. Do sada je na Lovćenu registrovano 88 ptičjih vrsta. S obzirom na raznolikost staništa i
uporedne analize na primjer sa Velebitom i Dinarom, za očekivati je da se na ovoj planini nađe znatno
veći broj vrsta. Lovćen je je jedna od planina sa najmanjim brojem registrovanih grabljivica u Crnoj Gori,
što je indikator da nema stočarstva, da je turistički pritisak koji uzrokuje uznemiravanja jak i da, ako ne u
okvirima Parka, onda u kontaktnoj zoni ima krivolova na grabljivice.
Od registrovanih 88 vrsta u NP Lovćen, zaštitu uživaju 85 vrsta ptica (Službeni list Republike Crne Gore br.
76/2006). Mali broj vrsta zaštićen je Zakonom o lovstvu, dok ostale uživaju trajnu zaštitu.
Lovćen se nije našao na listi područja od međunarodnog značaja za boravak ptica (IBA) u 3 proširenja liste
za Crnu Goru: 1989, 2001, 2007. godine (Saveljić, 2008).
Faunu Lovćena odlikuje prisustvo velikog broja vodozemaca i gmizavaca. Do sada je registrovano 16
taksona na ovim prostorima. Većina ima međunarodnu zaštitu, a zaštićena su i nacionalnim
zakonodavstvom Crne Gore. Izraženo je prisustvo endemskih i reliktnih vrsta poput, Sorex minutus,
Lacerta mosorensis, L. oxycephala, Natrix n. Persa, Podarcis muralis, Podarcis melisellensis i dr. (Đukić,
1995). Jezero ispod Jezerskog vrha se smatra lokalitetom vrijednim da bude zaštićeno kao specijalni
herpetološki rezervat. To je stanište vodozemaca poput: Rana ridibunda, R. Dalmatina, Hyla arborea,
Bufo bufo, Triturus vulgaris i manje populacije Triturius cristatus.
Od krupnih sisara na Lovćenu (Marković i sar. 2006) se mogu naći: Ursus arctos (mrki medvjed), Sus scrofa
(divlja svinja), Capreolus capreolus (srna), Lepus europaeus (zec), Canis lupus (vuk), Vulpes vulpes
(lisica), Martes foina (kuna bjelica), Martes martes (kuna zlatica). Iako je fauna sitnih sisara do sada
slabo istraživana, u području Parka je registrovano 14 taksona. Tipični predstavnici ove faune u užoj i široj
zoni Parka su: Erinaceus sp (bjelogrudi jež), Talpa caeca (slijepa krtica), Sciurus vulgaris (vjeverica),
Dryomys nitedula (šumski puh), Apodemus mystacinus (kraški miš), Rhinolophus ferrumequinum (slijepi
miš potkovičar).
Životinjski svijet ima naučni, ekološki i privredni značaj. Naučni, zbog bogatstva endemičnih i reliktnih
vrsta, ekološki, zbog uticaja na vegetaciju, budući da postoji prisna veza između biljne i životinjske
komponente ekosistema, a koja se odražava u veoma složenim i kompleksnim spletovima lanaca ishrane.
Privredni značaj ogleda se u lovu ili ekoturizmu.
II NP “Skadarsko jezero”
NP „Skadarsko jezero", živopisan i po mnogo čemu jedinstven, teritorijalno se nadovezuje na NP „Lovćen".
Skadarsko jezero smješteno je u Zetsko-skadarskoj kotlini zadržavajući rijekom Bojanom kontakt sa
Jadranskim morem. Sa površinom od 370-530 km2 zavisno od vodostaja predstavlja najveće jezero na
Balkanu. Crnoj Gori pripada dvije trećine jezera, dok je jedna trećina na teritoriji Republike Albanije.
PlanetCluster & MonteCEP
25
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Područje je sa izrazitim limnološkim karakteristikama, izuzetnim bogatstvom ornitofaune i ihtiofaune i
bujnom vegetacijom. Samo jezero je kriptodepresija, što znači da se neki djelovi njegovog dna nalaze
ispod nivoa mora. Takva mjesta nazvana su sublakustrični izvori ili oka. Ima ih oko 30-ak.
Obale jezera su razuđene i bogate brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, većinom su močvarne,
obrasle širokim pojasom trske.
Biljni svijet je bogat i raznovrstan. Pored živopisnog barskog bilja, posebno je interesantna kasoronja, dok
bistru vodu krase i u velikom dijelu prekrivaju bijeli i žuti lokvanji. Skadarsko jezeroje „ptičji raj" čak sa
preko 270 vrsta ptica od kojih su mnoge prorijeđene i ugrožene. Kudravi pelikan postao je zaštitni znak
jezera i Nacionalnog parka. U vodama sliva Skadarskog jezera živi oko 50 vrsta riba, dok je u vodama koje
zahvata NP „ Skadarsko jezero" nastanjeno 39 vrsta. Pored autohtonih vrsta, kakve su krap i ukljeva,
interesantno je prisustvo nekih morskih riba, kao što su: jegulja, cipol, skakavica i kubla.
Mnogobrojni kulturno-istorijski spomenici; arheološka nalazišta, manastirski kompleksi i utvrđenja,
razbacani u širokoj lepezi i basenu Skadarskog jezera, govore da je ovo područje od davnina bilo značajno
kulturno središte.
Izuzetne oblike kulturnog nasleđa čini tradicionalno narodno graditeljstvo, stara naseljena ili nenaseljena i
danas često zapuštena ribarska naselja, smještena na samoj obali jezera: Poseljani, Karuč, Krnjice, Raduš
i dr.
Prirodne karakteristike
•
Flora i vegetacija
Povoljni termički i gasni uslovi Skadarskog jezera, tokom godine, omogućavaju čestu smjenu generacija u
populacijama pojedinih vrsta primarnih planktonskih producenata. Skadarsko jezero se odlikuje jako
izraženim i bogato razvijenim mikrofitskim regionom. Bujna vegetacija viših vodenih biljaka pokriva, više
ili manje, površine vode uglavnom uz obale Jezera, približno oko 34 km2. Na površini vode karakteristični
su članovi mješovitih ili čistih sastojina flotantnih submerznih i emerznih akrofitnih biljaka.
Algoflora
Bitna karakteristika zajednica algi Skadarskog jezera je ogromna raznovrsnost njenih oblika, koja odlikuje
samo tropske i subtropske slatkovodne akvaticne sisteme. Na području Jezera je determinisano 930 vrsta,
varijeteta i formi, u okviru 174 roda. Najveći broj algi (749 vrsta) nađen je u litoralu, zatim slijede "oka"
(561 vrsta), ušća rijeka (382 vrsta) i pelagijal (235 vrsta). Druga važna karakteristika mikrofitske zajednice
je da su 98 vrsta zajedničke za sva četiri jezerska podrucja. Osnovni troficčki tip zajednica algi pokazuje
dominaciju oblika iz klase Bacillariophyceae i Chlorophyceae, sa približno 50:50 % oligoeutrofnih zahtjeva.
Značajno je istaći da je zabilježeno 246 vrsta algi novih za Skadarsko jezero, od kojih su 135 veoma
rijetke i nove u algoflori Crne Gore. Takođe, treba istaći da je algoflora Skadarskog jezera bogatija za 21
rod. Status "nova" u Skadarskom jezeru dobila je čitava jedna klasa algi - Rhodophyceae. Bogatstvo
zajednica algi, u sva četiri podrucja Jezera, posledica je procesa eutrofikacije Jezera. Ova pojava se
manifestuje pokrivanjem čitavog dna bentonskim algama i povećanjem planktonskih skupina u plitkim
zalivskim zonama sjeverne obale Jezera, pri niskom vodostaju. Zato treba preduzeti preventivne mjere
koje bi što hitnije stavile Jezero pod organizovanu, efikasnu i trajnu zaštitu, radi naučnih i privrednih
interesa ne samo njegovog užeg područja već i šire društvene zajednice.
Makrofitska vegetacija
Skadarsko jezero se odlikuje jako izraženim i bogato razvijenim makrofitskim regionima. Bujna vegetacija
viših vodenih biljaka pokriva veće ili manje površine vode. Makrofitsku vegetaciju, koja se počev od prvih
ljetnjih dana vidljivo razvija na površini vode, čine neki karakteristični članovi mješovitih ili čistih
sastojina flotantnih vodenih biljaka (Nuphar luteum, Hymphea alba, Trapa natans, Nymphoides peltata,
Potamogeton natans). Ispod površine Jezera, na plitkom i muljevito-pjeskovitom dnu, razvija se veći broj
submerznih vrsta, kao što su: Naias marina, N. minor, Potamogeton perfoliatus, P. krispus, P. pektinatus.,
P. Lucens, Myriophillum spicatum, M. verticilatum, Vallisneria spiralis, Ceratophillum submersum, C.
demersum, Chara sp., Nitella sp., Utrikularia vulgaris i dr. Trecu, manje brojnu ekološku grupaciju ovih
primarnih producenata čine tzv. emerzne vodene biljke, koje rastu sa dna ali velikim dijelom „štrče“
iznad površine vode, kao što su: Fragmites communis, Scirpus lacuster, Tipha angustifolia i dr.
PlanetCluster & MonteCEP
26
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Šume i šikare
Raznovrsnost vegetacije uslovila je brojne specificnosti prirodnih elemenata Skadarskog jezera, koje se
mogu pripisati klimatskim, hidrografskim, geološkim, pedološkim i drugim specifičnostima. Kopnena i
šumska vegetacija ima više biljnih zajednica - asocijacija i subasocijacija. Zajednica bjelograbica
(Carpinetum orientalis) rasprostranjena je na širem pojasu sliva Skadarskog jezera. Penje se do cca 600
mnm, zahvatajuci uglavnom sjeverni i sjeveroistočni padinski dio Jezera. U ovoj rasprostranjenoj
zajednici, na kopnenom dijelu Jezera izdiferencirano je više subasocijacija:
- šume bjelograbica i hrasta medunca sa narom-šipak (Carpinetum orientalis punicosum), zastupljene su u
priobalnom pojasu, uglavnom do 150 mnm.
- zajednice bjelograbica sa kostrikom (Rusco-Carpinetum orientalis), zahvataju prostore šire okoline
Skadarskog jezera.
- zajednica bjelograbica sa zelenikom (Phillyreo carpinetum orientalis) pojavljuje se u većim ili manjim
krpama, na sjevernim ekspozicijama iznad Malog blata.
- zajednica bjelograbica sa cesvinom i zelenikom (Phillyreo carpinetum orientalis troianea), zahvata
prostor, nešto veći od predhodne, na sjevernim i sjeverozapadnim ekspozicijama Skadarskog jezera.
- zajednica bjelograbica sa narom i zelenikom (Phillyreo carpinetum orientalis punicetosum) prostire se na
uskom prostoru obale Jezera i penje do visine od oko 200 mnm, uglavnom na južnim i jugozapadnim
padinama.
- zajednica bjelograbica sa dračom i zelenikom (Phillyreo carpinetum orientalis punicetosum),
predstavljena šikarom koja je nastala antropogenim djelovanjem, naročito korišćenjem nekadašnjih šuma
i šikara bjelograbica, zahvata uglavnom krečnjačke površi na zapadnim obalama Skadarskog jezera.
- zajednica bjelograbica sa zanovijetom i zelenikom (Phillureo carpinetum orientalis petterietosum), koja
se nalazi u visočijim predjelima Skadarskog jezera, u široj kontaktnoj zoni, vrsta je koja je biološki i
ekonomski značajna naročito kao medonosna.
Zajednica šuma Skadarskog lužnjaka (Luercus robus ssp. scutariansis-Fradžinus odžicarpa-Periploca graeca)
veže se za Alneto-Luercion roboris. Nalazi se na poplavnom dijelu Skadarskog jezera i zahvata manje
površine. Njena eksploatacija je naročito intenzivna u zadnje vrijeme, pa je treba bolje zaštititi. Osnovni
pečat ovoj zajednici daje podvrsta hrasta lužnjaka koji je rijedak, pa je na osnovu Zakona o zaštiti prirode
stavljen pod posebnu zaštitu.
Zajednica pitomog kestena i hrasta sladuna (Luerceto castanetum montenegrinum), vrlo impozantna,
razvija se, na slikantnoj podlozi, na jugozapadnim ekspozicijama Skadarskog jezera. Pojavljuje se,
uglavnom u fragmentima, na lokalitetu Krajine, zahvatajući najvećim dijelom prostor u kontaktnoj zoni
Nacionalnog parka. Pojava raka kore na stablima kestena zahtijeva istraživanje bolesti i njeno suzbijanje.
Zajednica sladuna i cera (Luercetum confertae cerris) naseljava gajnjače i flišna staništa, koja je
potrebno što prije zaštititi, kao posljednje ostatke ove zanimljive šumske zajednice.
Zajednica cera (Luercetum cerris) pojavljuje se, u vidu fragmenta i manjih krpa, u visocijim predjelima i
široj kontaktnoj zoni Nacionalnog parka.
Zajednica mediteranskih zimzelenih šuma-makija se nalazi, u degradiranim fragmentima, na ostrvima
krajinskog arhipelaga i nekim djelovima južne obale Jezera. Na tim prostorima prepoznaju se elementi
zajednica potencijalne vegetacije: šume hrasta crnike i makije sa crnim jasenom, šume hrasta crnike sa
crnim grabom, sastojine lovora i maslinjaci.
Vrbovo-topolove šume prekrivaju velike prostore na sjevernoj, vodoplavnoj obali Jezera. Ove šume su
svedene na drvorede i šumarke, kao medaše parcela, koje se u suvo doba godine koriste za ispašu i za
košenje. Jedina prava šuma ovog tipa je zaštićeni kompleks vodoplavnih vrbovih šuma na ušću Morače
(poznati ornitološki rezervat Manastirska tapija). To je jedina stara vrbova šuma na Jezeru, koja se širi
prirodnim procesom, osvajajući nove površine, formirane na povećanom nanosu Morace, na ušcu. S
obzirom na značaj i potrebu postojanja takvih šuma, neophodno je očuvati kompleks Manastirske tapije i
Crni žar, kao i druge komplekse.
Zajednica kadulje i kovinja (Stipo-salvietum officinalis) široko je rasprostranjena na pašnjacima i
kamenjarima, narocito u predjelu Krajine. Najznačajniju vrstu čine Salvia officinalis, Stipa bromoides,
Micromeria parviflora i druge. Salvia se uveliko koristi kao ljekovita i aromatična biljka i često se
nestručno eksploatiše, što može izazvati ne samo njeno ugrožavanje već i erodiranje plitkog zemljišta na
kršu.
Zajednica čubre i ofresine (Satureia subspicata-Poa bulbosa) zahvata šire prostore kontaktne zone
Skadarskog jezera. Pojavljuje se na prostorima koji predstavljaju tipične polupustinje, kao što je
Ćemovsko polje. Ova zajednica vrši značajnu ulogu zaustavljanja procesa dalje degradacije zemljišta.
Zajednica smilja (Helichrisetum) zauzima uglavnom toplija staništa u okolini Skadarskog jezera, na
jugoistočnim ekspozicijama. Tamaridž je grmoliki šibljar uz rečne obale u vidu malih fleka, koji svojim
dugim korijenjem izvanredno veže zemljište.
PlanetCluster & MonteCEP
27
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
•
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Fauna
Skadarsko jezero leži u zoni sučeljavanja velikih zoogeografskih oblasti: prostrane Paleoarkticke oblasti
(Evropa, veci dio Azije), Mediterana i sjeverne Afrike, što je od posebnog značaja za pokretni dio faune.
Povezanost ovih oblasti preko Skadarskog jezera najbolje ilustruju primjeri iz faune ptica, i to pojavom
africkih vrsta, kao i velikog dijela populacije zimujućih plovuša iz zapadnog Sibira. Podrucje Jezera
pripada submediteranskoj fauni, a njegova najbliža okolina ima izrazite karakteristike kontinentalne
faune. Produkcija vodene zajednice ravnomjerno se odvija tokom cijele godine, što Skadarsko jezero čini
veoma važnim i povoljnim zimovalištem za migratornu faunu.
Zona Skadarskog jezera izbjegla je glacijaciji i na taj način predstavlja izvanredan refugijum. Tragovi toga
ogledaju se u prisustvu velikog broja reliktnih i endemicnih biljnih i životinjskih vrsta. Istovremeno,
Skadarsko jezero je prihvatilo i vrste koje su naknadno širile svoje areale, a to i danas čine.
Fauna beskičmenjaka
Kao pretežno močvarni biotop, Skadarsko jezero predstavlja značajno naselje vodenih beskičmenjaka, koji
su jedna od početnih karika u lancu ishrane viših životnih oblika, prije svega larvenih oblika raznih grupa
insekata.
Vodenim beskičmenjacima pripada i dekapodni račic, čije brojne populacije služe kao hrana ribama, a
posebno nekim pticama. Od rakova, zanimljivo je prisustvo jedne evropske slatkovodne krabe (Telphusa
fluviatilis).
Fauna mekušaca je siromašna vrstama, ali su njene populacije brojne. To se posebno odnosi na
slatkovodne školjke (Dreissena polymorpha i Anodonta cyanea), kao i brojne populacije vodenih puževa
(Viviparus viviparus). Vodeni mekušci predstavljaju osnovnu hranu za ptice plovuše i veoma su važni za
migratornu i zimujuću ornitofaunu.
Sliku vodenih ekosistema dopunjavaju brojne populacije komaraca, važne za ishranu mladi većeg broja
riba.
Fauna beskičmenjaka kopnenih ekosistema odlikuje se složenim i raznovrsnim naseljem insekata, sa
velikim brojem vrsta, u kojima su prisutni brojni endemiti mediteranskih vrsta i druge vrste danas
nepoznate za nauku.
Od zaštićenih vrsta insekata, koji ovdje žive, na prvom mjestu je šumski mrav (Formica rufa). Tri
zašticena leptira, koji naseljavaju okolinu Jezera, pripadnici su roda Papilio. To su: obični lastin rep (P.
machaon) , sredozemni lastin repak (P. aledžanor) i jedarce (P. podalirius). Zašticene su i dvije vrste
tvrdokrilaca: jelenak (Lucanus corvus) i nosorožac (Oryctos nasicornis).
Za održavanje ekosistema, kao bioregulatora, treba staviti pod zaštitu četiri vrste tvrdokrilaca iz grupe
bauljara (trčuljci) i tri vrste bubamara (Coccinelidae).
U više izvora podzemnih tokova i pećina nalazi se bogata podzemna fauna, od koje je izrazito endemicna
fauna pećinskih puževa. Faunistički raritet je prisustvo džinovske vodne stjenice (Belostoma nilotica).
Fauna kičmenjaka
Ova fauna, s obzirom na značaj njenog direktnog ekonomskog korišcenja, znatno je istraženija i poznatija.
•
Klasa ribe (Pisces)
Skadarsko jezero pripada lokalitetima bogatim ribom, što je značajan ekonomski potencijal. Jezero je
pretežno ciprinidna voda, sa 22 vrste, ali ima predstavnika salmonida (4 familije), migratornih riba (9
vrsta), nekoliko vrsta riba unesenih u Jezero i tri vrste ribljih parazita.
Od stalnih ribljih vrsta nalaze se:
- familija šarana: brčak-brona (bijeli i žuti), šaradan, klijen, gaovica, ljolja, skobalj, mrenica, potočni
mren, ukljeva, ukljevica, gavčica, krap-šaran, brkica, vinjak, bodonja, gambuzija, rječna singularica,
glavoč i lijenak.
- familija pastrmki: primorska potočna pastrmka, strun, glavatica i zetska mekousna pastrmka.
- familija lipljana: lipljan
Migratorne ribe, koje dio životnog ciklusa provode u moru, su: atlantska jesetra, jadranska jesetra, kubla,
jegulja, cipol-skakavica, levrek, brancin, iver i šiljoglavka.
Ribe unesene u Jezero, u novije vrijeme, su: kalifornijska pastrmka, amurska deverika, bijeli tolstolobik,
bijeli amur, karaš ("kinez"), grgeč, crni amur, tolstolobik sivi i američki somić.
Riblje parazite, izdvojene u posebnu klasu kolousta-zmijuljica, čine: morska paklara, rečna paklara i
potočna paklara.
PlanetCluster & MonteCEP
28
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Pored velikog ekonomskog značaja ukljeve, krapa, skobalja, jegulje, pastrmke, kuble i skakavice, naselje
riba u Skadarskom jezeru ima ogromnu ekološku ulogu, jer predstavlja glavnu sponu izmedu primarnih
producenata (fitoplankton i više biljke) i konzumenata nižeg reda (beskičmenjaci), sa konzumentima višeg
reda, prvenstveno pticama i nekim sisarima. Najveću ulogu u ishrani ptica močvarica imaju vrste,
ekonomski manje značajne, kao što su brcak, endemični šaran, sitna ali brojna gambuzija i glavoč.
•
Klasa vodozemci (Ampdžibia)
Pečat fauni vodozemaca Jezera daje veoma brojna populacija obične zelene žabe, koja naseljava čitavu
zonu vodene vegetacije i vodoplavne livade.
Žabama, koje Jezeru gravitiraju sa kopna, pripada gatalinka i više vrsta iz roda rana, koje naseljavaju
prostore uz potoke i vlažna mjesta šumske zone. Populacije zelenih žaba su veoma značajna karika u lancu
ishrane i predstavljaju osnovnu hranu za neke gmizavce (obična ili barska bjelouška) i ptice (čaplja,
djelimično patke). Hraneći se uglavnom letećim insektima, žabe čine sponu izmedu ovih brojnih grupacija
i viših životinja. Populacija zelene žabe je od značaja i kao izvor ljudske hrane i specifičan izvozni artikal.
Šumsku zonu naseljava obični ili šareni daždevnjak (Salamandra salamandra), a prisutni su i obični i veliki
mrmoljak.
•
Klasa gmizavci (Reptilia)
Gmizavce vodenih zajednica karakteriše brojnost, a suvih staništa raznolikost. Kompletnim spiskom vrsta
gmizavaca područja Skadarskog jezera, prikazanim u vidu zoogeografske podjele, obuhvaćeni su:
- Palearkticke, široko rasprostranjene vrste: šarka (Lacerta berus)
- Srednjeevropski oblici: sljepić (Anguis fragilis), obični smuk (Coluber longissimus), smukulja (Coronella
austriaca), barska bjelouška (Tropidonotus natridž), rječna bjelouška (Tropidonotus tesselatus), sivi gušter
(Lacerta agilis), zidni gušter (Lacerta muralis), gušter zelembać (Lacerta viridis).
- Mediteranski endemiti: barska kornjača (Emis orbicularis), kopnena kornjača (Testudo hermani), kućni
macaklin (Hemidctylis turcicus), kraški gušter (Lacerta melisellensis), primorski gušter (Lacerta sicula),
mrki gušter (Algyroides nigropuctatus), blavor (Ophisaurus opodus), smuk šilac (Zamenis dahlii), primorski
smuk (Zamenis gemmonensis), šareni smuk (Elaphe situla), prugasti smuk (Coluber ljuatorlineatus), mrki
smuk (Coelopeltis monspessulanus), crnokrpica (Tarbophis falladž), poskok (Vipera ommodytes).
- Jugoslovenski endemit: oštroglavi gušter (Lacerta odžycephala).
Faunu gmizavaca Skadarskog jezera čine akvatični oblici, čije populacije su veoma brojne i koje
predstavljaju značajnu kariku vodenih ekosistema. Obije vrste bjelouški čine sponu izmedu vodozemaca i
ptica iz porodice čaplji. Rječna bjelouška se, s druge strane, hrani ribama i na taj način je kompetitor
ihtiofagnim pticama, ali istovremeno i značajan izvor hrane za neke od njih.
Kopnena fauna gmizavaca, pored neosporno velikog ekološkog značaja, ima i teorijski značaj. Zbog
izrazitog endemizma, posebno na nivou podvrsta izolovanijih populacija na ostrvima, pruža odličan
materijal za taksonomska, evoluciona, faunistička, zoogeografska i ekološka istraživanja. Neki dosadašnji
radovi pokazuju da je na ostrvima Skadarskog jezera zastupljen jedan "ekološki" niz (počev od Vučkog
blata pa prema Albanskoj granici), sa zanimljivim i još neobjašnjenim slučajevima međusobne
kompeticije, trpeljivosti i netrpeljivosti pojedinih vrsta. Istovremeno, to su najjužnija poznata nalazišta
jugoslovenskog endemita-oštroglavog guštera i mrkog guštera.
Kopneni gmizavci predstavljaju i niz značajnih ekoloških karika. Gušter predstavlja "najkraću" vezu izmedu
insekata, s jedne i ptica, odnosno zmija (smukova), s druge strane. Kopnene zmije opet povezuju nižu
faunu sa pticama (orao zmijar, mišar) a predstavljaju predatore sitnih glodara, što posebno važi za
otrovne zmije. Kornjače čine vezu izmedu primarnih producenata i nekih ptica (bijela kanja), a kopnenih
kornjača ima toliko da mogu, u kriznim situacijama, predstavljati i dodatni izvor hrane za ljude.
Vodozemci i gmizavci (Herpetofauna) prisutni su sa 40 vrsta. U Nacionalnom parku su zaštićene sve vrste
osim zmija otrovnica (Vipera ommodytes) - šarke i poskoka, kao i zelene žabe, izvan staništa u crmničkim
poljima.
•
Klasa ptica (Aves)
Ništa ne odslikava raznovrsnost, bogatstvo, dinamiku i zoogeografski značaj Skadarskog jezera kao ptice.
Skadarsko jezero je od ranije bilo poznato kao ornitološki objekat od međunarodnog značaja i njegova
međunarodna reputacija je zasnovana prvenstveno na bogatstvu u fauni ptica. Ptice su istovremeno grupa
koja je, pored riba, najbolje proučena i za koju postoji najviše kvalitetnih podataka.
PlanetCluster & MonteCEP
29
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Raspoloživi podaci pokazuju da sredinom januara na Skadarskom jezeru zimuje prosjecno 210.000 vodenih
ptica. Uzimajući u obzir redovne fluktuacije i kretanja ptica tokom jeseni i zime, ocjenjuje se da preko
milion ptica prode preko Jezera u toku jesenje seobe i zimovanja. Upoređujući to sa poznatom brojnošcu
u najznacčajnim zimovalištima Evrope i Mediterana, Skadarsko jezero izbija na sam vrh značajnih
zimovališta ptica na tom prostoru. Prvi podaci govore da opstanak oko 10% ukupne istočnoevropske i
srednjeevropske populacije vodenih ptica, direktno zavisi od Skadarskog jezera. To jasno pokazuje
međunarodni položaj tog objekta i naglašava ulogu koju Crna Gora ima u njegovoj zaštiti.
Ptice bazena Skadarskog jezera obuhvataju 279 vrsta, svrstanih u 51 porodicu i niz podgrupa u njima.
Najkarakterističnije ptice su iz reda plovuša i močvarice, zastupljene sa preko 20 porodica, od kojih je
rijetki kudravi pelikan simbolični predstavnik ornitofaune Skadarskog jezera.
Prema mjestu boravka, vrste ptica su podijeljene na: stanarice (11%), gnjezdarice (22%), zimujuće vrste
(33%) i prolazne vrste (34%).
Učestalošcu pojavljivanja na Jezeru, razvrstane su u četiri kategorije, počev od onih koje se smatraju
iščezlim, do redovno prisutnih. Brojnost je zastupljena od vrlo rijetkih vrsta, do veoma brojnih i
masovnijih.
Status zaštite odredjen je po kategorijama, u skladu sa Rješenjem Republičkog zavoda za zaštitu prirode.
Prvu kategoriju zaštite ima 239 vrsta ptica (86% populacije); drugom kategorijom su obuhvaćene vrste
namijenjene za lov na divljač; dok treća kategorija obuhvata djelimično zaštićene vrste. Ostale ptice
predstavljaju nezaštićene vrste.
•
Klasa sisari (Mammalia)
Za razliku od faune ptica, fauna sisara Skadarskog jezera manje je poznata. Uopšte govoreći, sisari su
znatno manje vezani za močvarne biotope nego ptice, pa zato na ovom prostoru ima samo nekoliko,
tipično vodenih predstavnika. Ostali sisari pripadaju kopnu, posebno šumama.
Red bubojeda (Insectivora) čine:
- porodica rovcica (Soricidae), predstavljena brojnim malim šumskim životinjama: vodena rovka, šumska
rovka, mala rovka, poljska rovka, kućna rovka, vrtna rovka i patuljasta rovka.
- porodica ježeva (Erinaceidae), čiji je jedini predstavnik obični jež.
- porodica krtica (Talpidea), zastupljena običnom krticom i slijepom krticom.
Red slijepih miševa (Chiroptera), obuhvata grupu ugroženu i u evropskim razmjerama, zbog čega su skoro
u svim zemljama ovog područja zaštićeni. Zbog činjenice da se radi o korisnim insektivornim životinjama,
pomenutim Rješenjem RZZP, svi slijepi miševi na području Skadarskog jezera su zaštićeni.
Na Skadarskom jezeru i u okolini konstatovano je 16 vrsta: veliki potkovičar, mali potkovičar, južni
potkovičar, dugouhi slijepi miš, rani večernjak, dvobojni šišmiš, šumski šišmiš, bjelouhi šišmiš, kasni
noćnjak, dugokrili šišmiš, veliki šišmiš, oštrouhi šišmiš, brkati šišmiš i trepavičavi šišmiš.
Red dvozubaca (Lagomorpha), predstavljen je običnim zecom, čija je brojnost svedena na kritičnu mjeru.
Red glodara (Rodentia) čine:
- porodica vjeverica (Sciuridae), predstavljena običnom vjevericom, sa staništem u šumovitim zonama.
- porodica puhova (Muscardinidae), zastupljena sa četiri vrste: veliki puh, šumski puh, puh orašar i vrtni
puh.
- porodica voluharica (Microtidea), rasprostranjena od močcvarnih pa sve do ljudskih staništa, kojom su
obuhvaćeni: vodeni voluhar, kućni miš, kućni pacov, pacov selac, obični šumski miš i žutogrli šumski miš.
Red zvijeri (Carnivora) čine:
- porodica pasa (Canidae), odnosno vuk, šakal i lisica, koji borave na brdovitim i planinskim zonama.
- porodica kuna (Mustelidae) - "lovaca", koju predstavljaju: mrki tvor, lasica, vidra (zašticena vrsta),
jazavac, kuna zlatica i kuna bjelica.
- porodica mačaka (Felidae), u kojoj je divlja mačka jedini predstavnik.
Red dvopapkara (Artiodactyla) čine:
- porodica svinja (Suidae), koju predstavlja divlja svinja, vezana za šume i močvarna staništa.
- porodica jelena (Cervidae), u kojoj je jedini predstavnik srna.
PlanetCluster & MonteCEP
30
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Lovnoj divljači, osim divlje svinje i srne, pripada i zec.
Fauna je prikazana šire od Nacionalnog parka jer kod migratorne i jako pokretljive faune ptica, a donekle i
riba, nije moguće dati cjelovit i potpun pregled, ako se obuhvate samo Zakonom utvrdene granice Parka.
III
Speleološki objekti
Lipska pećina nalazi se u zaseoku Lipa iznad Dobrskog sela. Ukupna dužina pećine iznosi 3.410 m. Bogata
je pećinskim nakitom (stalagmitima i stalaktitima) i draperijama. Utvrđeno je da sa manastirskom,
Strugarskom i Obodskom pećinom pripada jedinstvenom sistemu cetinjskih pećina. Zaštićena je Rješenjem
o zaštiti objeketa prirode br. 01-959 ("Sl. list SRCG" 30/68). Lipska pećina je zatvorena za posjete i
(trenutno) se ne koristi u turistčke ili bilo koje druge komercijalne svrhe. 2013. godine donijet je Plan
upravljanja za zaštićeno prirodno dobro “Lipska pećina”.
Jama Duboki do u Njegušima je najdublja jama u Crnoj Gori (3.410 m). U njoj je utvrđeno periodsko
jezero na 120 m i sifonsko jezero na dnu kao i pećinski nakit na više mjesta. Značajna je kao
geomorfološki i hidrološki objekat jer je bojenjem utvrđena veza sa izvorima kod Kotora. Zaštićena je
Rješenjem o zaštiti objekata prirode br. 01-959 ("Sl. list SRCG" 30/68). Revizija statusa nije vršena.
Izvori zagađivanja i uzroci degradacije
U bližoj okolini Cetinja šumski fond je devastiran u prošlosti. Krajem XIX i početkom XX vijeka činjeni su
napori da se goleti vještački pošume (Dobrštak, Belveder, Orlov krš, Ivanova korita i dr.).
U NP „Lovćen" nalazi se 4.189 ha šuma. Danas su to zakonom zaštićeni rezervati, međutim ove šume su u
prošlosti bile pod vrlo snažnim, uglavnorn negativnim uticajem čovjeka (liberalne sječe, paša, požari i
dr.), Takav odnos prema ovim šumama izmijenio je u različitom stepenu primarne izvorne osobenosti
šumskih zajednica na Lovćenu i u mnogome destruktivno uticao na ekološke odnose u njima. Zbog takvih
zahvata, a naročito zbog kasnijeg nepreduzimanja bilo kakvih mjera njege i zaštite na ovim površinama,
neminovno je došlo do izmjene izvornih prirodnih osobenosti ovih šuma i do većeg ili manjeg stepena
njihove degradacije.
Uništavanje šume Skadarskog jezera je najčešće od lokalnog stanovništva na način što ih neplanski
iskorištava za lične potrebe (ogrijev, građevinarstvo, uređenje poljoprivrednih usijeva i dr). Ne može se
zanemariti ni biološki negativni uticaj na šumu ovog područja. Od patogenih gljiva koje ugrožavaju šume
poseban problem predstavljaju one u kestenovim šumama koje izazivaju bolest ,,rak kestenove kore". Ova
gljiva toliko ugrožava kestenove sastojine da postoji mogućnost od potpunog izumiranja ove vrste. Stabla
brijesta su najčešće ugrožena gljivom koja izaziva „holandsku bolest brijesta". Od entomoloških štetočina
izdvaja se gubar koji najčešće napada stabla hrasta.
Pritisak na smanjenje površina pod šumama i njibove strukture odražava se i na promjenu biodiverziteta,
jer se mijenjaju ekološki uslovi života čitavog niza organizama u šumskim zajednicama. Pored toga
antropogeni pritisak na biodiverzitet se ogleda i u sljedećem:
• Nekontrolisano i nestručno sakupljanje ljekovitog bilja.
• Protivzakoniti lov i ribolov.
• Nekontrolisana primjena pesticida u šumarstvu i poljoprivredi.
Geodiverzitet je ugrožen:
• Nestručnim uređenjem speleoloških objekata za turističke posjete.
• Namjernim uništavanjem pećinskog nakita i ilegalnom trgovinom.
• Promjenom vodnog režima podzemnih voda zbog njihovog iscrpljivanja za potrebe vodosnabdijevanja.
• Krčenje šuma, što dovodi do povećanja erozije krečnjačkih terena.
3.6.
Urbano zelenilo
U neposrednoj blizini Dvora Kralja Nikole u periodu izmedju 1891 do 1894 uredjena su dva gradska parka
sa elementima vrtne arhitekture ukupne površine 7 ha. Dvorski park uradjen u francuskom, a Gradski park
u engleskom maniru. Razdvojeni su Njegoševom ulicom. Zajedno sa Vladičinom baštom, Ljetnom
pozornicom, starim stadionom i padinama Orlovog krša, predstavljaju neodvojivi segment zatečenih
spomeničkih i ambijentalnih vrijednosti i integralni dio Istorijskog jezgra.
PlanetCluster & MonteCEP
31
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Dendroflora Cetinja – U dendroflori Cetinja zabilježeno je ukupno 112 vrsta od čega 12 četinarskih i 100
lišćarskih. Ukrašavanje tj. ozelenjavanje grada išlo je uporedo sa njegovim formiranjem i to sa onim
drvenastim vrstama koje su se tu ili u neposrednoj blizini nalazile, a koje su brzo rasle i zadovoljavale
estetske kriterijume. Ovo se u prvom redu odnosi na vrste brijestova.
"Njegošev park" - je najstarija parkovska površina u gradu. Formiranje parka vezano je za podizanje
Novog dvorca, odnosno za drugu polovinu 19 vijeka. Prvobitno je bio u slobodnom pejzažnom stilu. Danas
je to javna zelena površina koja je više puta rekonstruisana. U parku dominira više vrsta parkovskog
drveća lišćara i četinara velikih dimenzija.
Prilikom raznih rekonstrukcija, vršena je planska i neplanska sadnja i sječa tako da su danas prisutne guste
grupe drveća. Iz tih razloga krošnje nijesu pravilne, drveće smeta jedno drugom, pa izvjesni djelovi parka
izgledaju prilično zapušteno. Na starim stablima smrče (Picea abies L.) priutno je dosta suvih grana u
osnovama krune, pojedina stabla su prevršena, a konstatovana su i suva stabla.
Konstatovane su sljedeće drvenaste vrste: Abies alba Mill. Picea abies (L.) Karst., Ligustrum ovalifolium
Hassk., Chamaecyparis lawsoniana (Murr.) Parl. Picea omorika (Pančić) Purkyne, Acer pseudoplatanus L.,
Fagus moesiaca (Domin) Czeczott, Tilia tomentosa Mnch., Ulmus effusa Willd., Abies concolor (Gord.)
Engelm., Larix europea Lam. Et DC., Picea pungens Arn., Pinus nigra Arn., Aesculus hippocastanum L.,
Acer pseudoplatanus L., Acer platanoides L., Betula verrucosa Ehrh., Corylus avellana L., Fraxinus
excelsior L., Fraxinus americana L., Gleditschia triacanthos L., Laburnum anagyroides Med., Maclura
aurantiaca L., Prunus domestica L., Philadelphus coronarius L., Quercus pedunculata Ehrh., Robinia
pseudoaccacia L., Tilia parvifolia Ehrh., Ulmus effusa Willd., Ulmus montana Willd., Pseudotsuga taxifolia
(Lam.) Britton, Ligustrum vulgare Hassk., Cornus mas L., Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl., Platanus
acerifolia (Ait.) Willd., Syringa vulgaris L., Juniperus communis „hibernica“, Picea pungens Engelm.,
Sambucus nigra L., Spirea x vanhouttei (Briot.) Zbl., Rhodotypus kerrioides S. Et Z., Betula verrucosa
Ehrh.
Plavi dvorac, sa pripadajućim zelenim površinama, nalazi se na samom kontaktu između "Njegoševog
parka" i "Parka 13 jul“ koji ga okružuju tako da i u prostornom i pejzažnom smislu sa njima predstavlja
jedinstvenu cjelinu.
O istorijatu nastanka ovih starih parkovskih površina nema preciznih i dokumentovanih podataka. S
obzirom da se 1868. godine Knjaz Nikola preselio u novi dvor, smatra se da je oko dvorca već postojao
uređen prostor. Na planu Cetinja iz 1875. godine pored dvorca stoji samo oznaka za vrt i pretpostavlja se
da se odnosila na ukrasne biljke jer u planu postoji posebna oznaka za krompir i kukuruz. Rovinski (1889),
govoreći o knjaževom dvoru kao najvećem zdanju na Cetinju, piše: "... ozadi je park, pun različitog drveća
sa lijepim zgradicama i lijama cvijeća". Avelot i Neziere (1895), takođe, spominju postojanje parka "...iza dvorca je vrt sa perunikama i ružama".
Na fotografijama iz 1902. primjećuje se dosta visokog drveća grupisanog oko Novog dvorca, sa znatnim
učešćem četinarskih vrsta, što ukazuje da je park već bio uveliko podignut.
"Njegoševog parka" i "Parka 13 jul“ zaštićeni su 1968. godine Rješenjem o zaštiti objeketa prirode (“Sl. List
SRCG”, br . 30/68) kao hortikulturni objekti. U skladu sa važećom kategorizacijom prirodnih dobara, danas
se vode kao spomenici prirode. Pored visoke estetske vrijednosti, imaju izraženu kulturnu funkciju.
Posebnu pažnju zaslužuje održavanje i zaštita gradskog zelenila, a naročito parkova, kao i prateće
infrastrukture na ovim prostorima, kao što su klupe za odmor, objekti za dječju zabavu, javne česme,
fontane i vodoskoci. Vrlo je važno održavanje dugogodišnjih zasada, kao i formiranje i uzgoj ukrasnog bilja
u odgovarajućem gradskom rasadniku koji treba obnoviti i održavati.
3.7.
Komunalni otpad
Bitan elemenat komunalne infrastrukture jeste organizovanje i način održavanja čistoće u gradu i u
neposrednom okruženju, posebno što se radi o Prijestonici i o proklamovanoj Ekološkoj državi Crnoj Gori.
Sakupljanje i odvoz komunalnog otpada su veoma specifične djelatnosti, koje zavise od mnogo faktora i
čije je obavljanje praćeno brojnim problemima. Primjeri kao što su nepristupačnost terena, ugrožavanje
saobraćajne bezbjednosti prilikom pražnjenja kontejnera, nemarnost samih građana prema odlaganju
smeća, protivljenje pojedinih građana postavljanju kontejnera u blizini objekata u kojima stanuju, samo
PlanetCluster & MonteCEP
32
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
su neki od karakterističnih problema na koje se nailazi prilikom obavljanja ovih djelatnosti. Javno
komunalno preduzeće koje za potrebe grada Cetinja obavlja ovu djelatnost radi u vrlo nepovoljnim
uslovima, sa dotrajalom opremom i neadekvatnim objektima.
Broj domaćinstava kojima se vrši usluga odvoza otpada iznosi 4881, uz napomenu da jedan dio ruralnog
područja nije pokriven. Broj preduzeća, ustanova, institucija kojima se pružaju usluge za odvoz otpada je
310 korisnika. Treba napomenuti da na području Prijestonice Cetinje ne postoji sanitarna deponija.
Lokacija i mjesto za odlaganje otpada je udaljeno 7 km od Cetinja, i nalazi se na putnom pravcu CetinjeBudva, u reonu Zabrđe na mjestu Vrtijeljka. Na ovom odlagalištu vrši se neselektivan odvoz otpada,
zauzetost istog je 55% i ne zadovoljava sanitarne uslove za odlaganje otpada. Za trenutno odlagalište
Vrteljka i bivše odlagalište Ševrlja neophodno je uraditi studije izvodljivosti u cilju njihove sanacije.
Na području Prijestonice Cetinje ne postoje sabirne stanice i reciklažna dvorišta za sakupljanje i tretman
otpada. Na 168 lokacija u gradu instalirana su 262 kontejnera zapremine 1m3, od čega 176 u gradu a
ostatak na seoskom području, kao i 34 kontejnera zapremine 5-7m3, od kojih je 29 instalirano u gradu, a
ostalih 5 na seoskom području. JKP pokriva Rijeku Crnojevića, Lovćen i Njeguše.
Komunalno preduzeće zapošljava 66 radnika u stalnom radnom odnosu uz periodično angažovanje 7 do 10
radnika. Samo preduzeće treba osposobiti, adekvatno postojećim standardima, kako po pitanju opreme
koja mora biti uskladjena sa novim načinom prikupljanja i selekcije otpada, tako i po pitanju ostalih
uslova za normalan rad. Naplativost usluga je loša i kreće se između 7% i 15%. Preduzeće takođe održava
lokalne puteve, groblja, pijacu i vrši usluge čišćenja snijega tokom zimskog perioda.
Master planom za upravljanje otpadom definisano je da se za odlaganje otpada iz Cetinja koristi
regionalna deponija u Podgorici. Postojeću deponiju neophodno je sanirati, te da se organizuju reciklažna
dvorišta i druga infrastruktura za selektivno prikupljanje otpada.
Sem propisne sanitarne deponije za odlaganje čvrstog otpada, koja je za Cetinje predvidjena u okviru
podgoričke deponije, potrebno je
odrediti lokaciju za deponovanje građevinskog otpada prema
navedenom Pravilniku o postupanju sa građevinskim otpadom.
Upravljanje budućim eventualnim sanitetskim otpadom i eventualnim opasnim otpadom sakupljenim sa
područja Cetinja biće posebno razmatran i to je potrebno riješiti planom upravljanje ovom vrstom otpada
na državnom nivou. Opasni otpad je potrebno propisno sakupljati, skladištiti i i odlagati na deponiju za
opasni otpad kako to bude riješeno na nivou Crne Gore.
Sistem upravljanja opasnim otpadom zasniva se na osnivanju budućeg Centra za tretiranje opasnog otpada
i odgovarajuće deponije koja bi opsluživala čitavu teritoriju Crne Gore.
Sistem upravljanja medicinskim otpadom zasniva se na organizovanju prikupljanja otpada sa određenih
lokacija i odlaganja na međuopštinske deponije u posebne ćelije namijenjene za odlaganje medicinskog
otpada.
Neadekvatno upravljanje otpadom ima za posljedicu formiranje „divljih“ odlagališta na periferiji naselja i
duž saobraćajnica na kojima se odlažu različite vrste otpada (komunalni, automobilske gume, kabasti i
građevinski materijal i sl.). Na teritoriji Prijestonice postoji velik broj „divljih“ deponija koje je
neophodno sanirati.
Jedan od najvećih problema je izuzetno nizak nivo razvijene svijesti kod građana po ovom pitanju.
Navedeno za posledicu ima pojavu odlaganja pepela, šuta, animalnog otpada, baštenskog otpada, i dr. u
kontejner. Zbog toga, javljaju se i dodatni problemi kao npr. nemogućnost pražnjenja sadržaja kontejnera
jer prilikom odlaganja pepela dolazi do njegovog zapaljivanja, a usled učestalosti ove pojave kontejner
vremenom postaje neupotrebljiv.
Analiza uticaja
Ispitivanja pokazuju direktan negativan uticaj postojećih smetlišta kako na površinske i podzemne vode,
tako i na aerozagašenje okoline.
Razne vrste komunalnog otpada ugrožavaju životnu sredinu po raznim aspektima i na različite načine tako
da je usljed pojave prašine i neprijatnog mirisa prisutno zagađivanje vazduha, ovo naročito i iz razloga što
PlanetCluster & MonteCEP
33
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
se otpad spaljuje i time se emituju štetne materije. Kada je u pitanju zagađenje zemljišta razlikujemo
direktni i indirektni uticaj. Direktani uticaj odnosi se na zauzimanje prostora koji je na taj način izgubljen
za neku drugu namjenu. Takvo zemljište je opterećeno promjenom svog hemijskog sastava. Zagađivanje
podzemnih voda predstavlja takođe evidentan problem koji nastaje usljed neadekvatnog tretmana otpada.
Posredno ove pojave utiču na zdravlje ljudi.
Evidentan je i negativni uticaj na biodiverzitet, jer dolazi do uništenja habitata flore i faune oko
odlagališta otpada.
3.8. Otpadne vode
Kanalizaciona mreža prekriva uži dio grada i gušća naselja i rađena je za zajedničko
odvođenje otpadnih i atmosferskih voda, koje se direktno ispuštaju u Ponor (lokalitet u istočnom
pribrdskom dijelu naselja Donje polje). Postojeća kanalizacija, uglavnom nije u dobrom stanju i sa
potrebnim profilima da bi jednog dana primila veći broj priključaka.
Problem ovakvog načina odvođenja otpadnih voda je višestruk:
– zbog malog kapaciteta ponora prilikom većih atmosferskih padavina u jesenjem i zimskom periodu često
dolazi do plavljenja donjeg dijela cetinjskog polja, a samim tim i do izlivanja neprečišćenih otpadnih voda
u široj okolini ponora čime dolazi do zagađenja zemljišta (ko je uglavnom poljoprivredno) i okolnij
stambenih objekata.
Posljedice ovakvog zagađenja su trajne.
– čitavo područje opštine Cetinje nizvodno od ponora prema Rijeci Crnojevića zagađuje se otpadnim
vodama grada, jer prilikom većih atmosferskih taloga dio tih voda izbija na površinu u Dobrskom selu,
Strugarima i Ceklinu.
Takođe Rijeka Crnojevića je ugrožena jer se tokom čitave godine otpadne vode podzemnim putem slivaju
u rijeku.
Poseban problem predstavlja činjenica da veći broj stambenih i poslovnih objekata (60%) nije prikopčan na
gradske kolektore, već imaju sopstvene septičke jame koje se zbog lošeg održavanja i malog kapaciteta
često izlivaju i predstavljaju permanentnu opasnost za pojavu zaraznih bolesti.
Cetinje, svakako, u dogledno vrijeme mora rješavati problem kanalizacije. U toku je izgradnja novog
kanalizacionog odvoda na nižem dijelu kružnog puta od Donjeg kraja prema Obilića poljani i dalje pored
Sportskog centra do ulice 13. novembra, što je bilo neophodno zbog zadržavanja velikih količina
atmosferskih voda, naročito pored pomoćnog terena FK „Lovćen“ i dijela kružnog puta. To je prva faza
radova, a dalje se planira izgradnja atmosferske kanalizacije duž kružnog puta do Oboda. Izradom studije
izvodljivosti za vodovodni i kanalizacioni sistem Cetinja (rekonstrukcija, rehabilitacija, monitoring i
upravljanje) riješiće se problemi vodosnabdijevanja u tehničkom, ekonomskom i organizacionom smislu.
Studija će ukazati na stvarne smjernice za dalje aktivnosti na zaštiti životne sredine.
Analiza uticaja
Otpadne vode se ne prečišćavaju, a poniranjem kroz kraške jame te vode izbijaju na Obodsko vrelo, što je
ustvari izvorište Rijeke Crnojevića. Medjutim, izuzev fekalnih voda, u kanalizaciju više ne dospijevaju
teške industrijske vode, jer industrije na Cetinju više i nema. Ovo svakako ne znači da i ove vode ne treba
prečišćavati. Naprotiv, ako se želi potpuno čista Rijeka Crnojevića i Skadarsko jezero, sve vode koje tamo
dospijevaju moraju imati odgovarajući tretman.
PlanetCluster & MonteCEP
34
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
4.
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Mjere i preporuke za zaštitu životne sredine
Na osnovu pritisaka i analize stanja izdvojile su se pojedine mjere koje bi trebalo primjeniti kako bi se u
uspostavio koncepr održivog razvoja Cetinja.
Budući proizvodni sistemi moraju biti bazirani na principima „čistih“ tehnilogija i u skladu sa EU
standardima.
Obzirom na trend u svijetu, zahvaljujući i ekonomskoj valorizacija proizvodnje zdrastveno bezbjedne
hrane koja podrazumjeva i primjenu odgovarajućih metoda koje su u skladu sa zahtjevima životne sredine
onda se naša preporuka odnosi na prepoznavanje područja koja mogu po svojim svojstvima zadovoljiti
postavljene standarde kako bi se ista sačuvala za ovakav tip poljoprivredne proizodnje. U tom smislu
svakako je i sugestija da se kvaliteno poljoprivrdno zemljište sačuva za date namjene.
Bitna mjera je racionalizacija primjene pesticida i mineralnih đubriva kroz adekvatnu upotrebu uz
poštovanje karakteristika zemljišta, potreba gajenih poljoprivrednih kultura, vremenske okvire
vegetacijskih ciklusa. Neophodne je i uvođenje alternativnih metoda borbe protiv bolesti i biljnih
štetočina. Modernizacija tehnoloških postupaka u stočarstvu i ugradnja odgovarajućih postrojenja za
pročišćavanje otpadnih voda.
Kada je u pitanju razvoj održivog turizma neophodno je prvo procjeniti osjetljivost i vrijednost različitih
djelova prostora Cetinja, prije svega specifičnu kulturnu i prirodnu baštinu, kao i druge prirodne odlike i
shodno tome definisati zona namjena površina. Kao drugo neophodno je predvidjeti primjenu tehnološkoorganizacionih mjera, adekvatno razvijenu komunalnu infrastrukturu i racijonalno korišćenje resursa.
Takođe, prostorima koji zbog svojih karakteristika mogu postati turističke destinacije treba i definisati
takvu namjenu.
Saobraćaj je usko vezan sa mobilnošću tako da mjere smanjivanja negativnog uticaja na životnu sredinu
od saobracaja odnose na korišćenje alternativnih vidova saobraćaja (javni prevoz, biciklizam) i uvođenje
„alternativnih načina pogonskih agregata“.
Održiva gradnja je svakako jedan od značajnijih segmenata održivog razvoja koji uključuje upotrebu
građevinskih materijala koji nisu štetni po životnu sredinu, energetsku efikasnost zgrada i adekvatno
upravljanje otpadom nastalim prilikom izgradnje ili rušenja objekata.
Uspostavljanje monitoringa za teritoriju Cetinja predsavljao bi značajan osnov za dugoročno upravljanje
prostorom i definisanje odgovarajućih mjera zaštite i očuvanja svih segmenata životne sredine.
Obzirom na značaj nacionalnih parkova „Lovćen“ i „Skadarsko jezero“ za Cetinje to je neophodno njegovo
aktivno učešće u svim aktivnostima na polju revitalizacije i zaštite kako kuturnih tako i prodnih vrijednosti
ovih područja. Za proširenje mreže zaštićenih područja na teritoriji opštine Cetinje, dugoročnom
projekcijom zaštite prirode(Nacionalna Strategija biodiverziteta sa Akcionim planom za period 2010 –
2015. godine), prepoznate su Bukove šume na Obzovici (300 ha). Ove ekološki vrijedne sastojine predlažu
se za zaštitu kao predio posebnih prirodnih odlika (III IUCN kategorija upravljanja).
Pošto je došlo do uništenja parkovskog zelenila usled vremenskih nepogoda potrebno je izvršiti uređenje i
obnovu oštećenih djelova naročito u njegoevom parku. Pored navedenog trebalo bi obezbijediti i dodatna
ulaganja u smislu rekonstrukcije parkovskog mobilijara, izgradnje hidrantske mreže, postavljanja rasvjete
i dr.
Da bi se umanjio uticaj opasnog i komunalnog otpada neophodno je preduzeti niz aktivnosti u smislu
osposobljavanja JKP i izgradnja potrebne komunalna infrastrukture naročito u dijelu selektivnog
prikupljanja otpada. Takođe se čini važnim i osmišljavanje i sprovođenje edukaivnog programa i jačanja
svijesti po ovom pitanju.
Na polju otpadnih voda neophodno je obezbijediti dugoročnu investiciju za potpuno razdvajanje fekalne i
atmosferske mreže i uraditi preliminarni prečišćivač otpadnih voda prije njihovog ispuštanja u Ponor.
PlanetCluster & MonteCEP
35
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Literatura:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Lokalni Ekološki Akcioni Plan – Cetinje, 2006
Prostorni plan posebne namjene NP Lovćen – Nacrt, maj 2012
Prostorni plan posebne namjene NP Skadarsko jezero, 2001.
Nacionalna strategija održivog razvoja, 2007
Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine, 2008.
Menadžment plana istorijskog jezgra Cetinja
Strateški plan razvoja za period 2012-2016. godine, 2012.
Informacije o stanju životne sredine Crne gore 2006, 2007, 2008, Ministarstvo za zaštitu životne
sredine
Izvještaji o stanju životne sredine Crne Gore 2009, 2010, Agencija za zaštitu životne sredine
Nacionalna politika životne sredine Crne Gore
Strateški Master plan upravljanja otpadom
Strateški Master plan za otpadne vode za centralni i sjeverni dio Crne Gore
Zakona o životnoj sredini (“Sl. list CG”, br. 48/08 i 40/10)
Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (“Sl. list RCG”, br. 80/05, 40/10 i 59/11)
Zakon o procjeni uticaja (“Sl. list RCG”, br. 80/05 i 40/10)
Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu (“Sl. list CG”, br. 20/07)
Zakon o kvalitetu vazduha (“Sl. list RCG”, br. 24/10)
Zakon o zaštiti prirode (“Sl. list CG”, br. 51/08)
Zakon o nacionalnim parkovima (“Sl. list CG” br. 56/09)
Zakon o integrisanom sprječavanju i kontroli zagađivanja (“Sl. list CG” br. 80/05, 54/09 i 40/10)
Zakon o upravljanju otpadom (“Sl. list RCG” br. 80/05, „Sl.list CG“,br.73/08, 73/10 i 40/11)
Zakon o vodama (“Sl. list CG” br. 27/07)
Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini (“Sl. list CG”, br. 28/11)
PlanetCluster & MonteCEP
36
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Prilozi:
Prilog 1:
Pregled endemičnih biljnih vrsta Lovćena
Achillea abrotanoides Vis.
Achinos majoranifolius
Allium dalmaticum A.Kern.
Amhoricarpos neumayeri Vis.
Anthyllis aurea Welden.
Asperula scutellaris Vis.
Berteroa gintlii Rohl.
Centaurea nicolai Bald.
Centaurea incompta Vis.
Cerastium grandiflorum W.K.
Chaerophyllum coloratum L.
Crepis pantocsekii (Vis.) Latzel.
Crocus dalmaticus Vil.
Crocus tommasinianus Herb.
Cynanchum huteri (Vis. Et Acher.) Pittoni
Dianthus croaticus Borb.
Dianthus ciliatus Guss ssp. dalmaticus (Celak) Hayek
Dianthus nicolai Beck. et Szysz.
Edraianthus wettsteinii Hal.et Bald.ssp. Lovcenicus Majer et Blecic
Fritillaria gracilis Ebel.
Genista sericeae Wulfen in Jacq
Genista sylvestris Scop.ssp. dalmatica (Barth.) H.Lindb.
Iris illyrica Tomm.
Lamium lovcenicum Rohl.
Lamium orvala L.
Lornicera glutinosa Vis.
Moltkia petraea (Tratt.) Gris.
Micromeria dalmatica Bentham
Onobrychis arenaria (Kit) DC. ssp.tommasini(Jordan) Ascherson
Petteria ramentacea (Sieb) Presl
Portenschlagia ramosissima (Port.)Vis.
Pinus heldreichii (Syn: Pinus leucodermis Antoine)
Rhamnus orbiculatus Bornm
Rhamnus intermedius Steudel et Hochst
Satureja hotvatii Silic
Saxifraga crustataVest.
Sedum megallense Ten.
Scrophularia bosniaca Beck.
Serratula radiate (W.K.) M.B.subsp.cetinjensis Rohl.
Seseli globiferum Vis.
Seseli tommasini Reichenb.
Silene reichenbachii Vis.
Silene tommasini Vis.
Silene multicaulis Guss.
Tulipa grisebachiana Pant.
Thymus rohlenae Velen.
Verbascum abietinum Borb.var. livcense Rohl.
PlanetCluster & MonteCEP
37
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Prilog 2: Endemične vrste Gastropoda na području Lovćena (prema Jovanović, 1994)
Acicula wilhelmi (A.J. WAGNER, 1910)
Anagasta matejašiči (BOLE, 1961)
Bielzia montenegrina O.BOETTGER,1885)
Caecilioides dalmatina (A.J. WAGNER, 1912)
Cochlostoma dalmatinum (PFEIFFER, 1863)
Cochlostoma erika (A.J. WAGNER, 1906)
Delima apfelbecki ( STURANY, 1907)
Delima blanda (ROSSMASSLER, 1835)
Iglica absoloni (A.J. WAGNER, 1914)
Hydrocena cattaroensis (PFEIFFER, 1841)
Lanzaia hadžii (BOLE, 1961)
Lithabiella chilodia ( WESTERLUND, 1886)
Medora abrupt (KUSTER, 1864)
Medora goldi (WALDERDORFF, 1868)
Medora goldi herminiana (STURANY, 1909)
Medora goldi sulcosula (WALDERDORFF, 1864)
Medora formosa (ROSSMASSLER,1835)
Medora lamelosa (WAGNER, 1829)
Medora lesinensis (KUSTER, 1847)
Medora macarana (ROSSMASSLER,1835)
Medora regularis (PFEIFFER, 1861)
Medora regularis walderdorffi (PFEIFFER, 1861)
Medora strigilata (ROSSMASSLER,1835)
Milax albanicus (SOOS,1924)
Milax reuleauxi (CLESSIN, 1887)
Orientalina Montana RADOMAN, 1973
Oxychilus planospiroides RIEDEL, 1969
Paraegopis oberwimmeri KLEMM, 1965
Plagigeyeria montenegrina BOLE, 1961
Spelaeodiscus dejogni GITTENBERGER, 1969
Spelaeodiscus obodensis BOLE, 1961
Spelaeodiscus unidentatus BOLE, 1961
Virpazaria adrianae GITTENBERGER, 1969
Vitrina kutschigi (WALDERDORFF, 1864)
PlanetCluster & MonteCEP
38
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Prilog 3:
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Značaj Lovćena (u granicama NP-a) po osnovu primjene
1. EMERALD sajt Lovćen
Identifikovani Habitati sa Rezolucije 4 Bernske konvencije
34.3. Dense perennial grasslands and middle European steppes
34.5. Mediterranean xeric grasslands
41.1. Beech forests
41.7. Thermophilous and supra-Mediterranea oak woods
41.8. Mixed Thermophilous forests
42.7. High oro-mediterranean pine forests
Identifikovane Vrste sa Rezolucije 6 Bernske konvencije
Ptice: Accipiter brevipes, Aquila chrysaetos, Asio flammeus, Bubo bubo, Circaetus gallicus, Dendrocopos
medius, Dendrocopos syriacus, Falco biarmicus, Falco peregrinus, Ficedula albicollis, Ficedula parva,
Lanius collurio, Lanius minor, Pernis apivorus, Picus canus Migratorne vrste ptica: Falco peregrines,
Ficedula albicollis, Ficedula parva, Lanius colurio, Lanius minor, Pernis apivorus, Picus cannus
Sisari: Canis lupus, Rhinolopus blasii
Herpetofauna: Triturus carnifex, Testudo hermanii, Bombina variegata
Beskičmenjaci: Lucanus cervus, Cerambix cerdo, Calimorpha quadripunctata, Eriogaster catax
Ostale značajne vrste:
Edraianthus wetsteinii ssp lovcenicus, Berteroa ginthlii, Orchis provincialis, Crocus dalmaticus, Tulipa
grisebachiana, Thamnus orbiculata, Saxifraga fridericiaugusti
2. Identifikovani habitati sa EU Habitat Directive (1992) na području NP Lovćen
6170 Alpijski i subalpijski krečnjački pašnjaci
6210 Polu-prirodne suve travne formacije sa facijesima žbunjaka na krečnjačkim supstratima (FestucoBrometalia)
62A0 Istočno submediteranski suvi travnjaci (Scorzoneretalia villosae)
8120 Krečnjački sipari od montanog do alpskog nivoa
8130 Zapadnomediteranska i termofilna točila
8140 Drypetum linneanae
8210 Hazmofitska vegetacija u pukotinama krečnjačkih stijena
91K0 Ilirske šume Fagus sylvatica
91W0 Mezijske bukove šume
95A0 Visoke oromediteranske šume munike i molike
Identifikovane Vrste sa EU Habitat Directive (1992) na području NP Lovćen
Pulsatilla grandis, Himantoglossum caprinum, Scilla litardierei, Triturus carnifex, Lucanus servus
PlanetCluster & MonteCEP
39
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Prilog 4:
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Prikaz ornitofaune Nacionalnog parka Skadarsko jezero*
Familija
01. Morski gnjurci
02. Gnjurci
03. Pelikani
04. Kormorani (fendak)
05. čaplje
06. Ražnjevi
07. Rode
08. Plovke (labud,guska, patka)
09. Orlovi ribari
10. Ptice grabljivice (jastreb, orao, soko, eja)
11. Koke (jarebice)
12. Ždralovi
13. Droplje
14. Barske koke
15. Oštrigari
16. Zujavci
17. Šljuke
18. Potrci zujalice
19. Galebovi
20. Golubovi
21. Kukavice
22. Sove (sove, ćukovi)
23. Legnjevi
24. Ciope
25. Zlatovrana
26. Vodomari
27. Pupavci
28. Djetlici
29. Laste
30. Ševe
31. Pliske
32. Vuge
33. Čvorci
34. Vrane
35. Kugare
36. Vodeni kosovi
37. Carići
38. Popici
39. Grmuše
40. Kraljići
41. Muharice
42. Drozdovi (pjevačice)
43. Sjenice
44. Brgljezi
45. Puzgavci
46. Pužići
47. Bijele sjenice
48. Kalje (vrapci)
49. Zebe
50. Strnadice
51. Flamingosi
broj vrsta
3
4
2
3
10
2
2
25
1
33
3
1
2
7
1
7
21
2
14
5
2
6
1
2
1
1
1
6
5
5
7
1
2
9
1
1
1
2
22
2
3
19
6
1
1
1
1
4
8
6
?
* Klasifikacija svih 279 vrsta data je studijom "Flora i fauna", iz oktobra 1987. godine, radjenom za potrebe
SIZ-a za Nacionalni park "Skadarsko jezero".
PlanetCluster & MonteCEP
40
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
PRILOG 5:
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
ZAKONODAVSTVO U OBLASTI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE
U procesu pridruživanja EU, Crna Gora je donijela niz novih pravnih instrumenata o zaštiti životne sredine
u skladu sa međunarodnim standardima. Novi pravni okvir u oblasti zaštite životne sredine podrazumijeva
decentralizaciju pojedinih pitanja zaštite životne sredine sa nacionalnog na lokalni nivo odnosno veću
odgovornost lokalnih zajednica na ovom polju.
Navedeni proces odnosio se i na ratifikaciju međunarodnih sporazuma u ovoj oblasti. Izdvojićemo: Okvirnu
konvenciju UN o klimatskim promjenama, Kjoto protokol, Konvenciju o biološkoj raznovrsnosti, Konvenciju
o dostupnosti informacijama u oblasti životne sredine, učešću javnosti u donošenju odluka i pristupu
pravosuđu u pitanjima koja se odnose na životnu sredinu – Arhus konvenciju i dr..
Nacionalna strategija održivog razvoja (2007) donešena je sa ciljem ispunjenosti zadataka iz Agende
Ujedinjenih nacija koji se odnose na zaštitu životne sredine i održivi razvoj.
Nacionalna politika životne sredine (2008) je dokument čiji je osnovni cilj stvaranje pretpostavki čvrste i
jasne osnove za razvoj instrumenata politike kako bi se postigli ciljevi održivog razvoja. Dokument se
odnosi na period do 2012. godine.
Zakon o životnoj sredini („Sl. list CG, br. 48/08 i 40/10) je krovni zakon (lex generalis) u oblasti zaštite
životne sredine i kao takav postavlja osnove za donošenje niza propisa kojima će se nacionalno
zakonodavstvo u potpunosti uskladiti sa Evropskom pravnom regulativom.
Ovim zakonom uređuje se integralni sistem zaštite životne sredine kojim se obezbjeđuje ostvarivanje
prava čovjeka na život i razvoj u zdravoj životnoj sredini i uravnotežen odnos privrednog razvoja i životne
sredine. Zakonom su precizirani principi zaštite životne sredine i održivog razvoja, subjekti i instrumenti
zaštite životne sredine, učešće javnosti o pitanjima životne sredine i drugo.
Jedinice lokalne samouprave prepoznati su kao subjekti zaštite životne sredine. Prestonica Cetinje izradila
je lokalni plan zaštite životne sredine,. Navedenim lokalnim planom razrađuju se ciljevi i zadaci od
značaja za zaštitu životne sredine i održivi razvoj na lokalnom nivou u skladu sa lokalnim posebnostima i
obilježjima područja za koje se donosi.
Prema zakonu država obezbjeđuje kontinuiranu kontrolu i praćenje stanja životne sredine – monitoring u
smislu sprovođenja sistematskog mjerenja, ispitivanja i ocjenjivanja indikatora stanja i zagađenja životne
sredine. Takođe, i pravna lica i preduzetnici koji su korisnici postrojenja koja zagađuju životnu sredinu,
dužna su da organizuju monitoring emisija i drugih izvora zagađenja i podatke o istom, dostave jedinici
lokalne samouprave.
Ukoliko se smatra cjelishodnim i jedinica lokalne samuprave može organizovati monitoring pojedinih
segmenata životne sredine na svojoj teritoriji za čije sprovođenje obezbjeđuje finansijska sredstva.
Poseban odeljak Zakona se bavi postupcima u slučaju udesa, odgovornošću za štetu u životnoj sredini i
obavezama uspostavljanja informacionog sistema odnosno vođenja integralnog i lokalnog katastara
zagađivača životne sredine.
Zakonom o strateškoj procjeni uticaja (SEA) („Sl. list RCG“, br. 59/11) utvrđuju se uslovi, način i
postupak vršenja procjene uticaja određenih planova ili programa na životnu sredinu kroz integrisanje
principa zaštite životne sredine u postupak pripreme, usvajanja i realizacije planova i programa koji imaju
značajan uticaj na životnu sredinu.
Strateška procjena je postupak kojim se obezbjeđuje procjena kumulativnih, sinergijskih, sekundarnih,
globalnih i drugih uticaja predloženog plana ili programa, što se ne može izvršiti procjenom uticaja
projekta na životnu sredinu i radi se uporedo sa izradom planskog dokumenta.
Procedura strateške procjene uticaja planova ili programa na životnu sredinu podrazumjeva pripremu
izvještaja o strateškoj procjeni koji je definisan kao dio dokumentacije koja se prilaže uz plan ili program
i sadrži identifikaciju, opis i procjenu mogućih značajnih uticaja na životnu sredinu, razmatrana i usvojena
varijantna rješenja, kao i mjere za smanjenje negativnog uticaja na životnu sredinu.
PlanetCluster & MonteCEP
41
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Ocjenu Izvještaja odnosno odluku o davanju saglasnosti vrši organ lokalne uprave nadležan za poslove
životne sredine za planove i programe koje donose drugi organi Prestonice. Kada je u pitanju nadležnost,
kod ovog zakona je specifična situacija obzirom da cjelokupni proceduru do postupka odlučivanja o
davanju saglasnosti na izvještaj o strateškoj procjeni vodi nadležni organ koji donosi plan ili program.
Strateška procjena uticaja je obavezna za sve planove i programe koji se pripremaju u oblasti prostornog
i urbanističkog planiranja ili korišćenja zemljišta, poljoprivrede, šumarstva, ribarstva, lovstva, energetike,
industrije, uključujući rudarstvo, saobraćaja, turizma, telekomunikacija, regionalnog razvoja, upravljanja
otpadom, upravljanja vodama, upravljanja morskim dobrom, a koji daju okvir za budući razvoj projekata
koji podležu izradi procjene uticaja na životnu sredinu u skladu sa posebnim aktom, kao i za one planove i
programe koji, s obzirom na područje u kome se realizuju, mogu uticati na zaštićena područja, prirodna
staništa i očuvanje divlje flore i faune.
Zakon o procjeni uticaja (EIA) („Sl. list RCG“, br. 80/05 i 40/10) uređuje postupak procjene uticaja za
projekte koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu, sadržaj elaborata o procjeni uticaja, učešće
zainteresovanih organa i organizacija i javnosti, postupak ocjene i izdavanja saglasnosti, obavještavanje o
projektima koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu druge države, nadzor i druga pitanja od
značaja za procjenu uticaja na životnu sredinu.
Nadležni organ za sprovođenje postupka procjene uticaja je organ lokalne uprave nadležan za poslove
životne sredine za projekte za koje saglasnosti, odobrenja i dozvole izdaju drugi organi lokalne uprave
Prestonice.
Procjena uticaja definisana je kao proces kojim se identifikuju i vrednuju mogući značajni uticaji projekta
i određuje način sprečavanja, otklanjanja, ublažavanja ili sanacije štetnih uticaja na životnu sredinu i
zdravlje ljudi.
Procjena uticaja sprovodi se za projekte iz oblasti industrije, rudarstva, energetike, saobraćaja, turizma,
poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, komunalnih djelatnosti, kao i za sve projekte koji se planiraju na
prirodnom dobru posebnih vrijednosti i u zaštićenoj okolini nepokretnog kulturnog dobra.
Postupak procjene uticaja sastoji se od sledećih faza:
•
•
•
odlučivanje o potrebi procjene uticaja za projekte i odnosi se na projekte za koje nije definisana
obavezna izrada Elaborata o procjeni uticaja;
određivanje obima i sadržaja elaborata procjene uticaja;
odlučivanje o davanju saglasnosti na elaborat procjene uticaja.
Faza odlučivanje o potrebi procjene uticaja odnosi se na projekte koji su navedeni u Listi II, Uredbe o
projektima za koje se vrši procjena uticaja. Faza određivanja obima i sadržaja elaborata procjene uticaja
nije obavezujuća i nosilac projekta samostalno odlučuje da li će podnijeti zahtjev nadležnom organu i
pokrenuti postupak.
Zakonom o integrisanom sprječavanju i kontroli zagađivanja (»Sl.list RCG«, br. 80/05, izmjene i
dopune 54/09 i 40/10) uspostavlja se mehanizam integrisane kontrole zagađivanja, kao instrumenta
ostvarenja veće održive ravnoteže između čovjekovih aktivnosti i društveno-ekonomskog razvoja s jedne
strane i prirodnih resursa i sposobnosti obnavljanja prirode, s druge.
Zakonom se utvrđuju uslovi i postupak izdavanja integrisane dozvole za postrojenja i aktivnosti koja mogu
imati negativne uticaje na zdravlje ljudi, životnu sredinu ili materijalna dobra, vrste aktivnosti i
postrojenja, nadzor i druga pitanja.
Osnovna uloga nadležnog organa podrazumjeva obezbjeđenje da rad novih postrojenja koja su definisana
kao IPPC postrojenja i aktivnosti ne započne prije dobijanja dozvole (izuzetak je probni rad odobren u
skladu sa zakonom) odnosno da rad postojećih postrojenja, započet prije stupanja na snagu ovog zakona,
bude usklađen sa zahtjevima i uslovima utvrđenim ovim zakonom.
Zakonom o zaštiti prirode („Sl. list CG“, br. 51/08) uređuje se zaštita i očuvanje prirode, a naročito
prirodna dobra stavljena pod zaštitu.
PlanetCluster & MonteCEP
42
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Osnovni cilj donošenja Zakona je osiguranje kompatibilnosti sistema zaštite prirode u našoj zemlji sa
sistemom zaštitom prirode u zemljama Evropske unije i stvaranje pretpostavki za očuvanje i unaprijeđenje
postojeće biološke i predione raznovrsnosti. Propisanim mjerama zaštite osiguraće se uslovi za razumno
korišćenje prirodnih dobara na principima održivosti, a na dobrobit sadašnjih i budućih generacija.
Zakonom su definisane opšte mjere očuvanja prirode odnosno obaveza da se radnje, aktivnosti i
djelatnosti u prirodi planiraju na način da se izbjegnu ili na najmanju mjeru svedu ugrožavanje i oštećenja
prirode.
Zaštićena prirodna dobra su svrstana u tri velike grupe i to: zaštićeni lokaliteti (strogi i posebni rezervat
prirode, nacionalni park, regionalni park i park prirode, spomenik prirode, zaštićeno stanište i predio
izuzetnih odlika), zaštićene vrste (strogo zaštićena divlja vrsta, zaštićena divlja vrsta, zaštićene autohtone
rase) i zaštićeni geološki i paleontološki objekti. Navedena podjela bazirana je na IUCN (Međunarodna
unija za očuvanje prirode) kategorizaciji i drugim relevantnim međunarodnim dokumentima.
Ono što je naročito važno je obaveznost poštovanja od strane svih državnih i organa lokalne samouprave i
građana, postavljenih standarda kada je u pitanju buduće formiranje ekološke mreže NATURA 2000, koja
predstavlja jedan od uslova ulaska Crne Gore u Evropsku uniju.
Lokalne samouprave imaju mogućnost da na osnovu Studije zaštite kojom se utvrđuju osnovne
pretpostavke područja koje se želi zaštititi donese akt o proglašenju zaštićenog prirodnog dobra za
Regionalni park i park prirode, spomenik prirode i predio izuzetnih odlika na svojoj teritoriji. Nakon
proglašenja određenog područja za zaštićeno lokalna samouprava može odrediti Upravljača ili sama
upravljati datim područjem. Namjena prostora, način korišćenja, uređenja i zaštite prostora uređuje se
odgovarajućom prostorno planskom dokumentacijom. Na osnovu akta o proglašenju i prostorno planskog
dokumenta donosi se plan upravljanja na pet godina, koji se razrađuje kroz jednogodišnje planove
upravljanja koje donosi Upravljač.
Posebna obaveza definisana ovim Zakonom podrazumjeva izradu godišnjeg Izvještaja o stanju prirode.
Predmet uređivanja Zakona o zaštiti vazduha („Sl. list CG“, br.25/10) je praćenje kvaliteta vazduha,
mjere zaštite, ocjenjivanje i poboljšanje kvaliteta vazduha, kao i planiranje i upravljanje kvalitetom
vazduha.
Zakon se odnosi na stacionarne i pokretne emisijske izvore zagađivanja vazduha, kao i na pojedine
proizvode i aktivnosti koje uzrokuju emisiju zagađujućih materija u vazduh. Funkcionisanjem odnosno
upotrebom izvora zagađivanja, ispuštanje zagađujućih materija u vazduh ne smije prelaziti zakonom
propisane granične vrijednosti
U cilju praćenja nivoa zagađenosti na cjelokupnoj teritoriji Crne Gore Vlada uspostavlja Državnu mrežu za
praćenje kvaliteta vazduha. Pored toga, zakonom je data mogućnost i jedinicama lokalne samouprave da
uspostave mrežu za praćenje kvaliteta vazduha na svom području tzv. Lokalna mreža.
Na osnovu ocjene kvaliteta vazduha teritorija Crne Gore će se razgraničiti na zone. U zonama gdje
koncentracije zagađujućih materija prelaze bilo koju uspostavljenu graničnu vrijednost ili ciljanu
vrijednost Ministarstvo u saradnji sa Agencijom za životnu sredinu i organima lokalne uprave donosi plan
kvaliteta vazduha, a za pojedine zone kod kojih se evidentira rizik od prekoračenja propisanih pragova
donose se i kratkoročni akcioni planovi.
Utvrđivanje graničnih vrijednosti emisija iz stacionarnih izvora i pokretnih izvora zagađivanja, utvrđivanje
maksimalnih nacionalnih emisija za pojedine zagađujuće materije, postepeno smanjenje upotrebe
supstanci koje oštećuju ozonski omotač i dr. predstavljaju mjere u cilju sprečavanja i smanjenja
zagađivanja vazduha.
Vlasnici i/ili korisnici stacionarnih izvora zagađivanja dužni su da vode evidenciju o stacionarnom izvoru
uključujući redovno praćenje i mjerenje emisija zagađujućih materija, evidenciju o upotrebljenom gorivu
i otpadu kod procesa sagorijevanja.
Zakonom o zaštiti od buke u životnoj sredini („Sl. list CG“, br. 28/11) utvrđuju se mjere za sprečavanje
ili smanjenje štetnih uticaja buke u životnoj sredini i na zdravlje ljudi.
PlanetCluster & MonteCEP
43
Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje
Dokumentaciona osnova (jul 2012.)
Ovaj Zakon primjenjuje se na buku u životnoj sredini, naročito u izgrađenim područjima, gradskim
parkovima i drugim tihim zonama u aglomeracijama, tihim zonama u prirodi, pored škola, bolnica i drugih
objekata u kojima je štetnom uticaju buke izloženo stanovništvo, pri čemu se navedene tihe zone utvrđuju
prosebnim propisima.
Najvećim izvorima buke u životnoj sredini smatraju se drumski, željeznički i vazdušni saobraćaj, kao i
uređaji i oprema koja se koristi na otvorenom prostoru.
Prema Zakonu Cetinje će biti u obavezi da izvrši akustično zoniranje radi određivanja akustičnih zona.
Zakonom o upravljanju otpadom su precizirani instrumenti upravljanja otpadom u smislu sprječavanja,
smanjenja, ponovnog korišćenja, sakupljanja, prevoza, prerade i odstranjivanja otpada, uključujući
kontrolu tih postupaka.
Vlada obezbjeđuje i uređuje upravljanje opasnim i posebnim vrstama otpada, dok je upravljanje
komunalnim otpadom odgovornost lokalnih samouprava. Pod posebnom vrstom otpada podrazumjevaju se:
PCB (polihlorovanibifenili) otpad, otpadna ulja, baterije i akumulatori, otpadna vozila, otpad od
električnih i elektronskih proizvoda, komunalni mulj, medicinski i veterinarski otpad.
U skladu sa obavezama definisanim Zakonom, a na osnovu državnog plana, lokalne samouprave su u
obavezi da donesu Lokalni plan upravljanja otpadom.
Zakon o komunalnim djelatnostima uređuje načela, opšte uslove i način obavljanja u ovoj oblasti. Pod
komunalnom djelatnošću podrazumjeva se: snabdijevanje vodom, prečišćavanje i odvođenje otpadnih
voda, snabdijevanje toplotom, javni prevoz putnika u gradovima i drugim naseljima, održavanje čistoće u
gradovima i drugim naseljima, uređivanje i održavanje parkova, javnih zelenih i rekreacionih površina,
održavanje ulica, saobraćajnica i drugih javnih površina u gradovima i drugim naseljima i javna rasvjeta,
izgradnja, održavanje i korišćenje deponije, izgradnja, održavanje i korišćenje mostova, javnih objekata i
regulacija i održavanje riječnih korita (od lokalnog značaja) i dr.
Zakonom o energetskoj efikasnosti („Sl. list CG“, br. 29/10 i 40/11) uređuje se način efikasnog
korišćenja energije, mjere za poboljšanje energetske efikasnosti i druga pitanja od značaja za energetsku
efikasnost.
Posebno se čini značajnim izdvojiti odredbe Zakona kojima se definiše da se mjerom energetske
efikasnosti, u smislu ovog zakona, smatra i korišćenje obnovljivih izvora energije za proizvodnju električne
odnosno toplotne energije, ako se proizvedena električna energija koristi djelimično ili u potpunosti za
zadovoljavanje potreba objekta u kojem se instalacija (postrojenje) nalazi i obnovljivi izvor energije već
nije obuhvaćen podsticajnom mjerom ili ako električna energija proizvedena iz obnovljivog izvora nije
namijenjena prodaji.
Jedinica lokalne samouprave je u obavezi da uradi program odnosno plan poboljšanja energetske
efikasnosti za svoju teritoriju.
PlanetCluster & MonteCEP
44

Zapisnik sa sedme sjednice II saziva Senata

C E T I N J E - Montenegro Travel

TURIZAM - WordPress.com

Ekspoatacija mineralnih sirovina

Predlog odluke o izboru Revizora Društva za 2014.god.

V&B INVEST - Podgorica

PRIRODNE KARAKTERISTIKE

prostorno-urbanistički plan prijestonice cetinje

IZVODI IZ DRŽAVNIH PROSTORNIH PLANOVA

Политика квалитета и заштите животне средине

DEMOGRAFSKE KARAKTERISTIKE i NASELJA