Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Οικονοµικών & Κοινωνικών Σπουδών Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας Τµήµα Μάρκετινγκ και ∆ιοίκησης Λειτουργιών ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΣΥΝΕ∆ΡΙΟ “Εφαρµογές πληροφορικής και µεθοδολογίες διοίκησης” Παρασκευή 5 Νοεµβρίου 2010 – Θεσσαλονίκη Επιµέλεια: Γεωργιάδης Χρήστος, Νικολαΐδης Ιωάννης, Φουληράς Παναγιώτης, Φούσκας Κων/νος ΠΡΟΛΟΓΟΣ Την Παρασευή 5 Νοεµβρίου 2010 έλαβε χώρα το Φοιτητικό Συνέδριο µε τίτλο “Εφαρµογές Πληροφορικής και Μεθοδολογίες ∆ιοίκησης”, µε την υποστήριξη των Τµηµάτων Εφαρµοσµένης Πληροφορικής, ∆ιοίκησης Τεχνολογίας και Μάρκετινγκ & ∆ιοίκησης Λειτουργιών του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας στις εγκαταστάσεις του τελευταίου στην Θεσσαλονίκη. Στόχος του Συνεδρίου ήταν να αποτελέσει µία Πανελλήνια επιστηµονική συνάντηση νέων ερευνητών και κυρίως φοιτητών σε προπτυχιακό και µεταπτυχιακό επίπεδο, ώστε να παρουσιασθούν και να ανταλλαγούν απόψεις σχετικά µε τις πρόσφατες εξελίξεις στους τοµείς της ∆ιοικητικής επιστήµης και της Πληροφορικής, αλλά και του ρόλου τους στο σύγχρονο ανταγωνισικό περιβάλλον. Το γεγονός ότι ανάµεσα στις εργασίες που παρουσιάζονται στα Πρακτικά του Συνεδρίου συµµετέχουν και φοιτητές εκτός του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας αποτελεί επιβεβαίωση των αρχικών προσδοκιών των διοργανωτών. Ενδεικτικά, η θεµατολογία του Συνεδρίου περιελάµβανε: τα παρακάτω • σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες • νέες τάσεις στον τοµέα των τηλεπικοινωνιών και δικτύων • τεχνολογία λογισµικού • τεχνολογίες πολυµέσων και σηµασιολογικού Ιστού • υλοποίηση πληροφοριακών συστηµάτων στο επιχειρηµατικό περιβάλλον • διαχείριση σύγχρονων τεχνολογικών εφαρµογών και ηλεκτρονικού εµπορίου • εφαρµογές πληροφορικής • τεχνολογία ηλεκτρονικού εµπορίου • διαχείριση δεδοµένων • τεχνολογίες παγκόσµιου Ιστού • αλγόριθµοι και θεωρία αλγορίθµων • ηλεκτρονικές υπηρεσίες • ασφάλεια πληροφοριακών συστηµάτων • ψηφιακή οικονοµία • τεχνητή νοηµοσύνη • τεχνολογία και ανταγωνιστικότητα • κινητό και ασύρµατο διαδίκτυο • εφαρµογές επιχειρησιακής έρευνας • ηλεκτρονική διακυβέρνηση • καινοτόµες τεχνικές µάρκετινγκ και πωλήσεων • διαχείριση ανθρωπίνου δυναµικού και οργανωσιακή συµπεριφορά Ευχαριστίες οφείλονται στην Πρυτανεία του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας για την υποστήριξη και την ευγενική χορηγία της, στην επιστηµονική επιτροπή, στους i προεδρεύοντες των συνόδων κατά τις παρουσιάσεις των εργασιών, στους συγγραφείς των εργασιών και σε όλους όσους εν γένει συνέβαλαν µε οποιονδήποτε τρόπο για την επιτυχηµένη διεξαγωγή του Συνεδρίου. Η Οργανωτική Επιτροπή ii ΟΡΓΑΝΩΣΗ Οργανωτική Επιτροπή Γεωργιάδης Χρήστος, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Μοσχίδης Οδυσσέας, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΜ∆Λ Νικολαΐδης Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής, Τ∆Τ Παπαθανασίου Ιάσονας, Λέκτορας ΤΜ∆Λ Φουληράς Παναγιώτης, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Φούσκας Κωνσταντίνος, Λέκτορας (υπό διορισµό), Τ∆Τ Επιστηµονική Επιτροπή Γεωργιάδης Χρήστος, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Κάτου Άννα, Λέκτορας, ΤΜ∆Λ Μαυρίδης Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Μοσχίδης Οδυσσέας, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΜ∆Λ Νικολαΐδης Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής, Τ∆Τ Παπαθανασίου Ιάσων, Λέκτορας, ΤΜ∆Λ Πιπερόπουλος Παναγιώτης, Λέκτορας, ΤΜ∆Λ Ρεφανίδης Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Σακελλαρίου Ηλίας, Λέκτορας, ΤΕΠ Σαµαράς Νικόλαος, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Σταυρόπουλος Αντώνιος, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Στειακάκης Εµµανουήλ, Λέκτορας, ΤΕΠ Ταµπούρης Ευθύµιος, Επίκουρος Καθηγητής, Τ∆Τ Φουληράς Παναγιώτης, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Χατζηγεωργίου Αλέξανδρος, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ Χρήστου-Βαρσακέλης, Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΠ iii iv ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΥΡΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ ...............................................................................................................................1 ΦΥΣΑΛΙ∆Α! ΠΩΣ ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ∆ΡΟΜΟΣ ΣΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ...............................9 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ∆ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΜΕΣΩ ΚΙΝΗΤΩΝ ΣΥΣΚΕΥΩΝ .........................................................17 ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ ∆ΥΟ ΑΤΟΜΩΝ: ΤΟ ΠΑΙΧΝΙ∆Ι CONNECT-4.............................................31 Η ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΜΕΣΩΝ (SOCIAL MEDIA) ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟΥ (WEB 2.0) ΣΤΙΣ ΠΡΟΕ∆ΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΤΟ 2008 ....................................................................................................................................................43 ΑΝΑΛΥΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΩΝ ∆ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΕΩΝ ΜΕ ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΟΥ «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ» ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ OPENGOV ....................................................................................................55 Η ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ, ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙ∆ΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΗΣ Ε∆ΕΣΣΑΣ...............................................................................71 ΣΧΕ∆ΙΑΣΗ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ∆ΙΚΤΥΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ: ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΕΝΟΣ ∆ΙΚΤΥΟΥ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ .............................................................................................................................87 ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ: ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ «ΠΗΓΕΣ & ΧΡΗΣΕΙΣ» ΚΑΙ «ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ∆ΕΙΚΤΩΝ»..........................................101 ΕΞΕΛΙΞΗ ∆ΙΚΤΥΩΝ ΑΝΕΥ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (SCALE-FREE NETWORKS) ΣΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ ...........................................................................................................................111 WEB GIS USING OPEN-SOURCE TECHNOLOGY AND GOOGLE MAPS API .......121 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΙΝΗΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ.................................................................................................131 Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ.............................145 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΦΥΤΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ ................157 v WΕΒ 2.0 ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ ............................................................................173 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΕΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΝΩΝΥΜΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ............................................................................................................................179 ∆ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΕΝ∆ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ, ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ, ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥ∆ΙΑΣΤΑΤΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ ..................195 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΝΟΝΤΑΣ ΚΙΝΗΣΗ RTP ΜΕΣΩ OMΝEΤ++...............................................................................................................................203 THE IMPLEMENTATION OF THE DIRECT STIFFNESS METHOD IN AUTOCAD ..................................................................................................................................................215 ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΩΝ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ SOA: ΕΝΟΡΧΗΣΤΡΩΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΙΣΤΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟΥ ΤΑΞΙ∆ΙΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ BPEL ............................................................................................233 Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ∆ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΗΜΕΡΑ.................................................................................................................................243 ΑΠΟΛΥΣΗ, ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙ∆ΟΜΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ............................................257 ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΕΣ ΣΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆ΩΝ ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΩΝ ΤΗΣ ΘΗΤΕΙΑΣ 2004-2009 ..............................................................269 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ..............................................................................................283 vi ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΥΡΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ Μαργαρίτα Π. Αντωνογιαννάκη Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη [email protected] Χρήστος Κ. Γεωργιάδης Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το άρθρο αυτό περιγράφει την λειτουργικότητα µιας εφαρµογής κινητού ∆ιαδικτύου η οποία έχει σαν αντικείµενο την ανεύρεση εργασίας και επιλογής προσωπικού. Η εφαρµογή αυτή έχει σαν στόχο την άµεση επαφή και αλληλεπίδραση του εργοδότη µε τον εργαζόµενο, µέσω µιας έξυπνης κινητής συσκευής, σε οποιοδήποτε µέρος κι αν βρίσκεται, όλο το εικοσιτετράωρο. Για να υλοποιηθεί αυτή η εφαρµογή, παίζει σηµαντικό ρόλο η εξατοµίκευση που παρέχεται για κάθε χρήστη, µιας και προσαρµόζεται ανάλογα µε την συµπεριφορά του τις προσωπικές προτιµήσεις του χρήστη αυτού. Επίσης περιγράφονται τα τεχνικά χαρακτηριστικά της εφαρµογής και αναλύονται τα εργαλεία που χρησιµοποιήθηκαν κατά την υλοποίηση αυτής. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Εξατοµίκευση, εύρεση εργασίας, εργαζόµενος, εργοδότης, εφαρµογή κινητού ∆ιαδικτύου 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τεχνολογία εξελίσσεται µε ραγδαίους ρυθµούς σε όλους τους τοµείς και ειδικότερα στην κινητή τηλεφωνία και στις έξυπνες φορητές συσκευές. Πλέον µια φορητή συσκευή όπως πχ. το κινητό τηλέφωνο, που το έχουν όλοι στην τσέπη τους, δεν είναι µόνο µια συσκευή που απλώς παίρνει τηλέφωνο. Ουσιαστικά είναι ένας φορητός υπολογιστής, µικρός σε µέγεθος – χωράει σε απλή τσέπη - και παρέχει πολλές υπηρεσίες (όπως ασύρµατο ∆ιαδίκτυο), υποστηρίζει λειτουργικό σύστηµα στο οποίο ο χρήστης µπορεί να εγκαταστήσει ότι εφαρµογή θέλει, βάσει των ενδιαφερόντων του και των προτιµήσεών του.[1] Η εφαρµογή που περιγράφει το άρθρο είναι χρήσιµη για αρκετά µεγάλο ποσοστό χρηστών. Αυτό γιατί µπορεί να υποστηρίξει όσους επιθυµούν να βρουν εργασία/απασχόληση και τις διάφορες εταιρίες που επιθυµούν να προσλάβουν προσωπικό µέσω της φορητής τους συσκευής. Στο ∆ιαδίκτυο υπάρχουν πολλές ιστοσελίδες (ελληνικές και ξένες) που υποστηρίζουν αυτούς που ψάχνουν να βρουν εργασία. Στο εξωτερικό η “Monster” είναι 1 ανάµεσα στις δέκα καλύτερες ιστοσελίδες και η διεύθυνση στο ∆ιαδίκτυο είναι: “www.monster.com.” Αξίζει να αναφερθεί ότι στη “Monster” ο επισκέπτης µπορεί να κάνει αναζήτηση και να βρει εργασία σε όποια Χώρα επιθυµεί. Επίσης µπορεί να δηµιουργήσει ένα λογαριασµό όπου του παρέχονται επιπλέον υπηρεσίες όπως το να κάνει περιήγηση σε αυτή την ιστοσελίδα µε το κινητό του τηλέφωνο κάνοντας εισαγωγή στην διεύθυνση: “http://mobile.monster.com/login.aspx?redirect=http://mobile.monster.com/home.aspx.” Η παρακάτω εικόνα δείχνει την εισαγωγική ιστοσελίδα που µπαίνει ο χρήστης µέσω της κινητής του συσκευής. Εικόνα 1. Η ιστοσελίδα του mobile monster Σχήµα 1. Το µοντέλο της εφαρµογής Η εφαρµογή που παρουσιάζεται στην Εικόνα 1 βασίζεται σε αυτή την ιδέα. Στην αρχή υπάρχει ένα µενού και κάθε χρήστης έχει ένα λογαριασµό. Μέσω της χρησιµοποίησης ενός 2 λογαριασµού, υποστηρίζεται αναζήτηση µέσα στη βάση ανάλογα µε τα προσφερόµενα ή ζητούµενα προσόντα των εν δυνάµει εργαζοµένων. Τα στοιχεία προσφοράς εργασίας θα δηµιουργούνται στη βάση από µια άλλη οµάδα χρηστών τους εργοδότες. Ένας εργοδότης που επιθυµεί να βρει υπάλληλο, δηµιουργεί έναν λογαριασµό µε τα στοιχεία της εταιρίας του και το προφίλ του εργαζόµενου που ψάχνει. Αυτή η εφαρµογή ονοµάζεται “JobInside” και χρησιµοποιεί µια βάση δεδοµένων που είναι αποθηκευµένη σε έναν Server. Αυτή η βάση περιέχει όλες τις βασικές πληροφορίες των χρηστών, είτε είναι εργαζόµενοι είτε είναι εργοδότες, που χρειάζονται για την επεξεργασία και την ανταλλαγή δεδοµένων. Για να επικοινωνήσουν µεταξύ τους όλοι αυτοί οι χρήστες χρησιµοποιούν τις φορητές τους συσκευές µέσω διαδικτύου. Στο Σχ. 1 εµφανίζεται σχηµατικά το µοντέλο της εφαρµογής. 2. ΕΝΑ ∆ΙΠΛΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Ένας τελειόφοιτος της πληροφορικής κατάγεται και διαµένει στην Θεσσαλονίκη και ψάχνει να βρει εργασία κυρίως στην πόλη του, µπορεί όµως και κάπου αλλού εκτός Θεσσαλονίκης, αλλά πάνω στο αντικείµενο των σπουδών του. Εγγράφεται ως νέος χρήστης στους εργαζόµενους, µπαίνει µε τον κωδικό του στην εφαρµογή και κάνει µια αναζήτηση στις προτεινόµενες θέσεις εργασίας των εργοδοτών. Στην συγκεκριµένη φόρµα που µπαίνει, έχει να διαλέξει αντικείµενο θέσης εργασίας και την περιοχή. Επιλέγει από µια λίστα την «Πληροφορική» και πόλη «Θεσσαλονίκη». Η εφαρµογή εντόπισε δύο εταιρίες. Η µία βρίσκεται έξω από τον Νοµό και η δεύτερη στο κέντρο της πόλης. Στέλνει και στις δύο αίτηµα. Μετά από τρεις µέρες η µια εταιρία του έστειλε sms ότι θέλει να συναντηθούν για µια πρώτη γνωριµία και συνέντευξη µε το βιογραφικό του. Μια µεγάλη εταιρία πληροφορικής και Μηχανοργάνωσης στην Ελλάδα αποφασίζει να προσλάβει έναν λογιστή και έναν προγραµµατιστή. Η έδρα της είναι στο κέντρο της Αθήνας. Εγγράφεται ως νέος χρήστης στους εργοδότες, µπαίνει µε τον δικό του κωδικό στο προφίλ του και δηµιουργεί αυτές τις δύο θέσεις στη βάση δεδοµένων. Η επόµενη κίνηση του είναι να κάνει µια µικρή αναζήτηση στους υποψήφιους εργαζόµενους. Εντοπίζει τέσσερις χρήστες που ενδιαφέρονται να δουλέψουν ως προγραµµατιστές και εφτά ως λογιστές. Επειδή είναι βιαστικός ως προς την κάλυψη των θέσεων, στέλνει σε όλους ενηµερωτικό µήνυµα ώστε να µπορέσουν να περάσουν από συνέντευξη µε το βιογραφικό τους. Την επόµενη µέρα λαµβάνει µήνυµα ενδιαφέροντος από άλλους δύο οι οποίοι µόλις γράφτηκαν στην εφαρµογή. Και στις δύο περιπτώσεις η εφαρµογή χρησιµοποιεί την αναζήτηση έτσι ώστε οι εργαζόµενοι να βρουν την κενή θέση εργασίας που τους ενδιαφέρει και οι εργοδότες να βρουν υπαλλήλους µε βάση το τι έχουν δηλώσει στα στοιχεία τους. ∆ηλαδή για να εντοπίσει ο εργοδότης έναν υπάλληλο, θα πρέπει ο δεύτερος να έχει επιλέξει την ειδικότητα και την περιοχή, που τον ενδιαφέρει πιο πολύ, στα στοιχεία του. Επίσης υπάρχει δυνατότητα οι µεν να στέλνουν στους δε sms ή e-mail ή και τα δύο ανάλογα µε την προσφορά και την ζήτηση. ∆ηλαδή αν ο χρήστης είναι εργαζόµενος, θα µπορεί να λάβει µήνυµα από κάποια εταιρία που να αναφέρει ότι: “Ξεχωρίσαµε εσάς από την εφαρµογή και θα επιθυµούσαµε ένα ραντεβού µαζί σας. Τα στοιχεία επικοινωνίας είναι τα παρακάτω:”. Αν ο χρήστης είναι εργοδότης θα µπορεί να λάβει µήνυµα από τον υποψήφιο εργαζόµενο που να αναφέρει ότι: “Ενδιαφέροµαι να εργαστώ στην εταιρία σας, παρακαλώ να κάνετε δεκτή την αίτηση µου. Τα στοιχεία επικοινωνίας είναι τα παρακάτω:” 3 Αυτή η εφαρµογή αφορά κυρίως κινητές συσκευές που ο χρήστης µπορεί να την χρησιµοποιήσει ανά πάσα στιγµή όλο το εικοσιτετράωρο και µάλιστα χωρίς κόστος. Ειδική λοιπόν µέριµνα υπάρχει σε ζητήµατα σχεδίασης εύχρηστων διεπαφών για εφαρµογές σε κινητό περιβάλλον. Όµως όλοι οι χρήστες δεν είναι ίδιοι. Κάποιοι µπορεί να µην έχουν στην κατοχή τους τέτοια συσκευή ή απλά δεν θέλουν να την χρησιµοποιήσουν. Όλοι αυτοί έχουν την δυνατότητα, µπαίνοντας σε συγκεκριµένο δικτυακό τόπο, να τους παρέχονται υπηρεσίες ίδιες µε αυτές της κινητής εφαρµογής. 3. ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η εξατοµίκευση στις κινητές υπηρεσίες ιστού ασχολείται µε τις πληροφορίες που προσαρµόζονται ανάλογα µε τις προσωπικές απαιτήσεις και στοιχεία του κάθε χρήστη. Για παράδειγµα, κάθε χρήστης που χρησιµοποιεί την προσωπική του φορητή συσκευή πχ κινητό τηλέφωνο, είναι διαφορετικός από έναν άλλον. Αρχίζουν και δηµιουργούνται όλο και περισσότερες εφαρµογές για κινητές συσκευές σε όλους τους τοµείς και όχι µόνο στο εµπόριο. Το κοινό χαρακτηριστικό που έχουν όλες αυτές οι εφαρµογές είναι να µπορούν να προσαρµόζονται στον κάθε χρήστη ανάλογα µε τα ενδιαφέροντα του. Ένα άλλο που είναι σηµαντικό, είναι η εµφάνιση της εφαρµογής στην κινητή συσκευή. Θα πρέπει να είναι προσιτή και αρεστή στο χρήστη. Το βασικό στοιχείο που χρησιµοποιείται στην εξατοµίκευση είναι το περιεχόµενο του χρήστη. Το περιεχόµενο αυτό µπορεί να αποτελείται από πολλές πτυχές όπως πχ οι ανάγκες του χρήστη, οι προτιµήσεις του, η συµπεριφορά του καθώς επίσης και στοιχεία που έχουν να κάνουν µε την θέση που βρίσκεται. [3] Επειδή συνήθως οι κινητές συσκευές έχουν µικρές οθόνες, οι εφαρµογές δεν µπορούν να έχουν τον ίδιο όγκο επιλογών και κουµπιών όπως σε µια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο. Είναι σηµαντικό να προσαρµόζονται οι εφαρµογές, µειώνοντας τον αριθµό των επιλογών και παραθυριών έτσι ώστε να είναι πιο λειτουργικές στους χρήστες. Για να υπάρχει εισαγωγή και συµµετοχή στις πληροφορίες κάποιας εφαρµογής, χρειάζεται να γίνει πρώτα εγγραφή στο σύστηµα. Τα δεδοµένα εισόδου είναι προσωπικά στοιχεία των χρηστών και αυτά αφορούν την υπηρεσία του προφίλ δηλαδή κάποιες µεµονωµένες επιλογές των υπηρεσιών πχ. username και password. Αφού εισαχθεί σε µια εφαρµογή µπορεί να βρει ότι πληροφορία χρειάζεται καθώς επίσης να έχει την δυνατότητα να αποθηκεύσει ότι πληροφορία θέλει µε ποικίλους τρόπους όπως sms, e-mail κλπ. [4] Η συγκεκριµένη εφαρµογή µπορεί να παρέχει εξατοµικευµένες λειτουργίες. ∆ηλαδή έχει δύο επιλογές. Η πρώτη είναι “είσοδος στο σύστηµα”. Εδώ εισέρχονται στο σύστηµα µόνο όσοι έχουν ήδη κάνει εγγραφή. Η δεύτερη επιλογή είναι “εγγραφή νέου µέλους”. Εδώ εγγράφονται όσοι ενδιαφέρονται να χρησιµοποιήσουν την εφαρµογή. Και στις δύο περιπτώσεις οι χρήστες µπορούν να επεξεργαστούν το προφίλ τους, να αλλάξουν τα στοιχεία τους ή ακόµη µπορούν να διαγραφούν από την εφαρµογή αν το επιθυµούν. Μεγάλη προσπάθεια γίνεται ώστε η εξατοµίκευση να µην στηρίζεται σε ‘στατικό’ προφίλ που η ενηµέρωσή του επιτρέπεται αποκλειστικά και µόνο από τον τρέχοντα συνδεδεµένο χρήστη: µας ενδιαφέρουν δυναµικές µορφές εξατοµίκευσης που δεν περιορίζονται µόνο στην αξιοποίηση του προφίλ του χρήστη από τον ίδιο το χρήστη, αλλά επιπλέον υποστηρίζουν και δυνατότητες συνεργατικού φιλτραρίσµατος [5]. ∆ηλαδή, οι προτιµήσεις-συµπεριφορά των χρηστών που έχουν παρόµοιο προφίλ µε τον τρέχοντα χρήστη έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν στοιχεία του προφίλ του τρέχοντος χρήστη. ∆ηλαδή αν ο εργαζόµενος έχει 4 παρόµοιο προφίλ µε κάποιον άλλο, µε βάση το είδος απασχόλησης και την περιοχή που δηλώνει στα στοιχεία του, να µπορεί να του παρέχονται κάποιες υπηρεσίες όπως προτεινόµενες θέσεις εργασίας ή σχόλια για συγκεκριµένη εταιρία. Πχ να υπάρχει ένα “chat room” το οποίο να µπορούν να εκφέρουν γνώµη όσοι γνωρίζουν µερικά πράγµατα για κάποια εταιρία, επειδή είχαν παλιότερη επαγγελµατική εµπειρία. Έτσι ώστε κάποιος που ενδιαφέρεται να κάνει αίτηση να έχει έστω µια µικρή εικόνα για την εταιρία, για να µπορεί να την αξιολογήσει και να αποφασίσει αν τελικά θέλει να εργαστεί εκεί. 4. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η εφαρµογή αποτελείται από δύο µέρη. Στην αρχή υπάρχει η φόρµα που χρησιµοποιεί κάθε εγγεγραµµένος χρήστης για να µπει στο σύστηµα. ∆ηλαδή χρησιµοποιεί το username και password. Φυσικά ο εργοδότης µε τον εργαζόµενο έχουν διαφορετικό προφίλ. Υπάρχει ένας µηχανισµός αναζήτησης της βάσης που εντοπίζει και αναγνωρίζει σε ποια κατηγορία ανήκει ο χρήστης. Στο πρώτο µέρος ο χρήστης που είναι εργαζόµενος µπορεί, επιλέγοντας ειδικότητα και πόλη, να κάνει αναζήτηση και να ψάξει κενές θέσεις εργασίας. Επίσης µπορεί να επεξεργαστεί και να τροποποιήσει τα προσωπικά του στοιχεία ή ακόµα και να διαγράψει το προφίλ του αν πχ έχει βρει εργασία. Στο δεύτερο µέρος ο χρήστης που είναι εργοδότης θα πρέπει να δηµιουργήσει οπωσδήποτε έστω µια θέση εργασίας για να µπορέσει να κάνει αναζήτηση κάποιου υποψηφίου εργαζόµενου. Επίσης και αυτός µπορεί να επεξεργαστεί τα προσωπικά στοιχεία της εταιρίας του και τα στοιχεία από τις θέσεις εργασίας που δηµιούργησε. Επίσης µπορεί να διαγράψει το προφίλ του αφού πρώτα διαγράψει τις θέσεις εργασίας. Παρακάτω φαίνεται η φόρµα από την είσοδο όλων των χρηστών στο σύστηµα. Εικόνα 2. Η φόρµα εισόδου της εφαρµογής Η εισαγωγική φόρµα της εφαρµογής εκτός από είσοδο έχει και την επιλογή “εγγραφή” που δίνει την δυνατότητα εγγραφής νέου µέλους. Πατώντας αυτό το κουµπί εµφανίζεται µια φόρµα µε δύο επιλογές. Α) “Εγγραφή ως εργαζόµενος” και Β) “Εγγραφή ως εργοδότης”. Ο νέος χρήστης επιλέγει µία από αυτές ανάλογα µε την ιδιότητα του. 5 Στην Α) επιλογή ο χρήστης ως εργαζόµενος, δίνει στην ειδική φόρµα ορισµένα από τα προσωπικά του στοιχεία, τις σπουδές του, τον τοµέα εργασίας που τον ενδιαφέρει πιο πολύ να εργαστεί και σε ποια πόλη. Στην Β) επιλογή ο εργοδότης-χρήστης δίνει τα στοιχεία της εταιρίας του και µια µικρή περιγραφή. Και σε αυτή την περίπτωση, ο εργοδότης έχει το δικό του προσωπικό λογαριασµό. Σε ειδική φόρµα µπορεί να δώσει στοιχεία σχετικά µε την κενή θέση, δηλαδή τοµέα εργασίας και πόλη. Ένα προφίλ εργοδότη µπορεί να έχει πολλές εγγραφές που αφορούν κενές θέσεις εργασίας και αυτό γιατί η εταιρία µπορεί να χρειάζεται πολλούς υπαλλήλους από διαφορετικές ειδικότητες ή διαφορετικές πόλεις. Εικόνα 3. Η φόρµα εγγραφής της εφαρµογής Η εικόνα 3 δείχνει την φόρµα µε τις δύο επιλογές. Και στις δύο επιλογές, δεν δίνονται πολλές πληροφορίες που αφορούν προσωπικά δεδοµένα. ∆ίνονται µόνο αυτές που είναι απαραίτητες για επεξεργασία και είναι αυτές που αξιοποιεί και αξιολογεί η µηχανή εξατοµίκευσης της εφαρµογής. 5. ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Πολλές εταιρίες έχουν καταφέρει να δηµιουργήσουν λογισµικά και εφαρµογές που αφορούν τις κινητές συσκευές µε µεγάλη επιτυχία. Υπάρχουν εταιρίες που δίνουν ελεύθερα το λογισµικό τους και κάποιες όχι. Άλλες εταιρίες πάλι έχουν δηµιουργήσει σουίτες για να µπορούν οι προγραµµατιστές να αναπτύξουν καινούριες εφαρµογές. Η Microsoft είναι η εταιρία που βασίζεται η συγκεκριµένη εφαρµογή που περιγράφει το άρθρο. Και συγκεκριµένα, η σουίτα λογισµικού που χρησιµοποιείται είναι η Visual Studio 2008 Professional Edition. Πάνω σ’ αυτή είναι εγκατεστηµένα πολλά προγράµµατα τα οποία είναι απαραίτητα για την υλοποίηση. [6] Ένα από αυτά είναι ο SQL Server Compact edition. Είναι ένα Σχεδιαστικό Μοντέλο ∆ιαχείρισης ∆εδοµένων (RDBMS) και λειτουργεί χωρίς τον περιορισµό ενός σταθερού 6 υπολογιστή καθώς χρησιµοποιείται κυρίως για κινητές συσκευές. Με αυτό δηµιουργείται η βάση δεδοµένων, που περιέχει όλους τους χρήστες και τις λοιπές πληροφορίες τους.[7] Άλλο ένα πρόγραµµα, που είναι απαραίτητο, είναι ο Windows Mobile 6 Professional SDK που είναι ένα λειτουργικό σύστηµα που κατασκεύασε η Microsoft και χρησιµοποιείται ειδικά σε φορητές συσκευές και κινητά τηλέφωνα. Ο προγραµµατιστής δεν χρειάζεται να έχει και να χρησιµοποιεί την φορητή του συσκευή για να δηµιουργήσει και να προγραµµατίσει την εφαρµογή του. Έχει φροντίσει η Visual Studio να παρέχει στον προγραµµατιστή διάφορους προσοµοιωτές, ανάλογα µε την έκδοση του Windows Mobile. Οι πιο πρόσφατοι εµφανίζονται παρακάτω. [8] Windows Mobile 5.0 Smartphone SDK Windows Mobile 5.0 Pocket PC SDK Windows Mobile 6 Standard SDK Windows Mobile 6 Professional SDK Εικόνα 4. ∆ιάφοροι προσοµοιωτές. Επίσης ένα βασικό πρόγραµµα είναι και το Microsoft ActiveSync το οποίο ουσιαστικά συγχρονίζει και συνδέει την βάση δεδοµένων µε τον προσοµοιωτή. [9] Τέλος ο Visual Web Developer χρησιµοποιείται και αυτός µε την σειρά του για την κατασκευή της ιστοσελίδας και είναι ενσωµατωµένος στη Visual Studio. Οι γλώσσες προγραµµατισµού όπως Java, C++, C# και Visual Basic είναι κυρίως αυτές που µπορεί ο προγραµµατιστής να αναπτύξει εφαρµογές για κινητά τηλέφωνα. Η γλώσσα προγραµµατισµού που χρησιµοποιείται γι αυτή την εφαρµογή είναι η Visual Basic .ΝΕΤ. Λόγω των χαρακτηριστικών της είναι αρκετά κατανοητή και εύκολη καθώς περιέχει Γραφικό Περιβάλλον Χρήστη (GUI).[10] ΕΠΙΛΟΓΟΣ Αυτή η εφαρµογή προσαρµόζεται στις ανάγκες που έχουν οι εργαζόµενοι και στις ανάγκες που προκύπτουν στους εργοδότες. Όσον αφορά τους εργαζόµενους, είναι ένας γρήγορος και ανέξοδος τρόπος είτε να βρουν εργασία επειδή είναι άνεργοι, είτε να βρουν άλλη εργασία παράλληλα µε την τωρινή τους, στην περίπτωση που δεν είναι ευχαριστηµένοι. Επίσης λύνει τα χέρια και στους εργοδότες που θέλουν να βρουν προσωπικό χωρίς να πρέπει να δηµοσιεύουν σε εφηµερίδες την αγγελία τους και να χάνουν χρόνο. Η εφαρµογή δίνει τις βάσεις για ένα 7 µελλοντικό ολοκληρωµένο πακέτο υπηρεσιών που µπορουν να χρησιµοποιήσουν οι διάφορες εταιρίες εύρεσης προσωπικού προς το όφελος των χρηστών τους. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Farley P., and Capp. M, 2005. Mobile Web Services. ΒT Technology Journal. Vol 23 No 2. Georgiadis C.K., and Stiakakis E., 2009, Key Issues for the Quality Assessment of Mobile Commerce Services, Proceedings of BCI 2009, IEEE Computer Society, pp. 148-153 3. Arbanowski, S., Ballon P., Klaus D., Droegehorn O., Eertink H., Kellerer W, Herma van Kranenburg, Raatikainen K, and Popescu-Zeletin R. Σεπτέµβριος 2004. I-centric Communications: Personalization, Ambient Awareness, and Adaptability for Future Mobile Services. WIRELESS WORLD RESEARCH FORUM. IEEE Communications Magazine 63-69 4. Brigitte Oesterdiekhoff. Personalized User Interface On Mobile Distributed Devices. C-LAB, Paderborn University & Siemens Business Services. Availiable from: http://websrv2.clab.de/vis/brigitte/uit/Pubs/PaperFeb2004.pdf [Πρόσβαση 20 Σεπτεµβρίου 2010] 5. Georgiadis C.K., Mavridis I., and Manitsaris A., “Context-based Humanized and Authorized Personalization in Mobile Commerce Applications”, in INTERNATIONAL JOURNAL OF COMPUTING AND INFORMATION SCIENCES, Canada, ISSN: 1708-0479, IJCIS, Vol. 3, No. 2, August 2005, Special Issue - IWSAC’05 selected papers, pp. 1-9. 6. Randolph N. and Gardner D., 2008. Professional Visual Studio 2008. Wiley Pablishing, Indianapolis. 7. SQL Server Compact edition. Availiable from: http://support.microsoft.com/kb/920700. [Πρόσβαση 25 Σεπτεµβρίου 2010] 8. Windows Mobile 6 Professional SDK. Availiable from: http://www.microsoft.com/downloads/en/details.aspx?FamilyID=06111a3a-a651-4745-88ef3d48091a390b&displaylang=en. [Πρόσβαση 25 Σεπτεµβρίου 2010] 9. Microsoft ActiveSync. Availiable from: http://www.microsoft.com/downloads/en/details.aspx?FamilyID=9e641c34-6f7f-404d-a04bdc09f8141141&displaylang=en. [Πρόσβαση 25 Σεπτεµβρίου 2010] 10. Γλώσσα προγραµµατισµού Visual Basic.ΝΕΤ. Availiable from: http://msdn.microsoft.com/el-gr/library/2x7h1hfk(v=VS.90).aspx. [Πρόσβαση 25 Σεπτεµβρίου 2010] 1. 2. 8 ΦΥΣΑΛΙ∆Α! ΠΩΣ ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ∆ΡΟΜΟΣ ΣΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ Χρήστος Ασλανίδης Φοιτητής στο τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας [email protected] Ευτυχία Θωµαΐδου Φοιτήτρια στο τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αποσκοπούµε σε µία καινοτόµα ιστοσελίδα που θα αποτελεί πύλη πληροφοριών τόσο για ανθρώπους κάθε γνωστικού επιπέδου αλλά και για επιχειρήσεις. Μία ιστοσελίδα που θα απαντά τα ερωτήµατά τους και θα τους δίνει τρόπο να επικοινωνήσουν µεταξύ τους. Έτσι οι επιχειρήσεις θα προβλέπουν τη ζήτηση και αντίστοιχα θα είναι έτοιµες να ανταποδώσουν και να προσφέρουν τα προϊόντα τους και τις υπηρεσίες τους. Μία ιστοσελίδα φιλική, εύχρηστη, σύγχρονη, δυναµική και κυρίως βασισµένη σε web 2.0 εφαρµογές, προγραµµατισµένη µε τη γλώσσα δυναµικού προγραµµατισµού php και τη θέληση για περαιτέρω ανάπτυξη. Η φιλοσοφία της πηγάζει από την ανάγκη κάθε Έλληνα πολίτη να βρίσκει τα πάντα στο internet και να µπορεί εύκολα και γρήγορα να αποκτά αυτό που του χρειάζεται είτε αυτό είναι προϊόν είτε είναι υπηρεσία. Μία επιχείρηση που µε την ιστοσελίδα της, τα πληροφοριακά της συστήµατα και την ανταγωνιστικότητα της θα µπορέσει να γίνει κυρίαρχος στο χώρο της και να βοηθά κάθε επιχείρηση που την χρηµατοδοτεί στη συντοµότερη κάλυψη ανάγκης των καταναλωτών της. Συνοδεύεται από αναλυτική βιβλιογραφία. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Φυσαλίδα, Γραφειοκρατία, Ε-government, Αγορά 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μέσα από την ιδέα που µας γεννήθηκε θέλουµε να ενισχύσουµε την έννοια της προσφοράς στην κοινωνία στην οποία µεγαλώνουµε. Η ιδέα αυτή έχει ως αντικείµενό της τη συλλογή πληροφοριών από δηµόσιες υπηρεσίες αλλά και επιχειρήσεις έτσι ώστε να λύσει τα ερωτήµατα όσων θέλουν να µετακινηθούν για κάποιο χρονικό διάστηµα στο εξωτερικό, σε κάποια χώρα της Ευρωπαϊκής ένωσης. Θα συλλέγονται πληροφορίες που µέχρι τώρα έπρεπε κανείς να ψάξει σε πολλά µέρη, όχι µόνο διαδικτυακά, και να σπαταλήσει πολύ χρόνο και χωρίς βεβαιότητα για τη λήψη κάποια απάντησης. Με αυτή την ενέργεια θέλουµε, όσο το δυνατόν, να 9 εξυπηρετήσουµε τους ενδιαφερόµενους και να εξαλείψουµε την αβεβαιότητα και την ανησυχία που έχει ο καθένας από εµάς πριν και κατά τη διάρκεια της µετακίνησής του και όχι µόνο. Μέσα από ένα εύχρηστο και λειτουργικό περιβάλλον θα δίνεται η δυνατότητα να πληροφορηθεί κανείς για τις ιδιαιτερότητες του κάθε κράτους, για τις διαδικασίες που θα πρέπει να πρέπει να διευθετηθούν για την απρόσκοπτη διαµονή του στη ξένη χώρα, για τους οργανισµούς και τις επιχειρήσεις που βρίσκονται στο ανάλογο κράτος και πώς µπορεί να έχει πρόσβασή τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Η χρησιµότητα της υπηρεσίας αυτής είναι διττή καθώς απαλλάσσουµε τον επισκέπτη από τη σπατάλη, κυρίως χρόνου, αλλά και βοηθώντας και τις διάφορες επιχειρήσεις ενισχύοντας την προβολή τους. Αρχικά, προσπαθούµε να συλλέξουµε πληροφορίες για την Ελλάδα και τη ∆ανία και στη συνέχεια για τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Η προώθηση του έργου µας θα γίνεται όχι µόνο από προσωπική µας διαφήµιση (λεκτική και µοιράζοντας ενηµερωτικά φυλλάδια) αλλά και µε τη χρήση του διαδικτύου, τη χρήση banners, LinkedIn και email marketing. Οι διάφοροι τρόποι οικονοµικής υποστήριξης τη ιδέας µας αναλύονται παρακάτω. 2. ΚΥΡΙΩΣ ΣΩΜΑ Επιχειρηµατική ιδέα Στόχος της παρούσας δραστηριότητας είναι η ανάπτυξη µιας καινοτοµικής ιδέας, η οποία θα µπορεί στη συνέχεια να αναπτυχθεί περαιτέρω και να αποτελέσει χρήσιµο και αναπόσπαστο εργαλείο για τον ενδιαφερόµενο. Στόχος της δουλειάς µας είναι η συλλογή πληροφοριών γύρω από την εξυπηρέτηση των πολιτών ακόµα και στις καθηµερινές τους ανάγκες. Θέλουµε να µπορεί καθένας να βρει πληροφορίες, κρατικές υπηρεσίες που παρέχονται στην περιοχή που τον ενδιαφέρει. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ότι στην Ελλάδα έχουµε ΚΕΠ (Κέντρα εξυπηρέτησης πολιτών) για την εξυπηρέτηση των πολιτών. Θα µπορεί να βρει που βρίσκονται οι εγκαταστάσεις των διαφόρων υπηρεσιών, για παράδειγµα που είναι το δηµαρχείο, που έχει αστυνοµικό τµήµα και που υπάρχει αεροδρόµιο/λιµάνι/σταθµός τραίνων ή λεωφορείων. Επιπρόσθετα, µέσα από την ιστοσελίδα µας θα µπορεί να ξέρει πριν ακόµα τα επισκεφτεί σηµεία που καλύπτουν τις καθηµερινές του ανάγκες. Για παράδειγµα, ο καθένας µας θα ήθελε να γνωρίζει πόσο κοντά του υπάρχει φαρµακείο ή νοσοκοµείο. Τέλος, θα µπορεί να γνωρίζει την τοποθεσία και τον τρόπο επικοινωνίας µε επιχειρήσεις και καταστήµατα. Λόγου χάριν, θα µπορεί να βρει ξενοδοχεία µέσα από την ιστοσελίδα µας, supermarkets, καταστήµατα έτοιµου φαγητού (fastfood) αλλά και άλλα καταστήµατα ένδυσης, οικιακού εξοπλισµού κα. Ακόµα, θα µπορεί να παραγγέλνει τα προϊόντα που επιθυµεί από ειδική φόρµα , ενώ η µεταφορά αυτών θα διευθετείτε από εµάς, που θα στηρίζουµε την εξυπηρέτηση τους σε ένα πληροφοριακό σύστηµα και συγκεκριµένα σε ένα CRM. Μέσα από την ιστοσελίδα αυτή θέλουµε να υποστηρίξουµε και τις διάφορες επιχειρήσεις. Αποσκοπούµε σε επικοινωνία µαζί τους και µε την οικονοµική τους υποστήριξη θα παρέχουµε την προβολή τους σε µέσα στην ιστοσελίδα µας, καθώς θα προωθούµε και τα προϊόντα τους. Θα υπάρχει φόρµα παραγγελίας προϊόντων και έτσι θα διευκολύνουµε και τους πολίτες, που πιθανότατα να δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση στα προϊόντα αυτά είτε γιατί δεν έχουνε φτάσει ακόµα στην περιοχή, είτε γιατί δεν έχουν δικό τους µέσο µεταφοράς ή ακόµα επειδή πρόκειται για άτοµα µε προβλήµατα υγείας ή ειδικές ικανότητες. Η ιδέα µας πηγάζει από την επιθυµία µας για προσφορά και εξυπηρέτηση των συµπολιτών µας, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και στην ευρύτερη κοινωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιστεύουµε ότι µπορούµε να τα καταφέρουµε καθώς δεν έχει γίνει παρόµοια προσπάθεια µέχρι 10 τώρα που να συνδυάζει παροχή υπηρεσιών και προϊόντων ταυτόχρονα, υποστηρίζοντας πλήθος επιχειρήσεων και µάλιστα από διαφορετικές αγορές. Με αυτό τον τρόπο δηµιουργούµε µία κερδοσκοπική κοινωνική επιχείρηση, στην οποία µε την βοήθεια του πληροφοριακού µας συστήµατος θα µπορεί να καλύπτει σύντοµα τις ανάγκες κάθε καταναλωτή και κάθε ανθρώπου που ψάχνει είτε για κάποια κρατική υπηρεσία είτε και για υπηρεσίες και προϊόντα που προσφέρονται από ιδιώτες. Γιατί όµως µία επιχείρηση να επενδύσει σε εµάς για να την διαφηµίσουµε και να της παρέχουµε την υπηρεσία διανοµής προϊόντων της; Σίγουρα είναι ένα δίλληµα και κάτι που απαιτεί κάποιους πόρους από την επιχείρηση. Σκεφτείτε όµως την περίπτωση ενός µαγαζιού που πουλάει έτοιµο φαγητό. Εκτός από τη δυνατότητα που του δίνουµε να διαφηµίσει την επιχείρησή του και να δείξει πόσο ανταγωνιστικός είναι έναντι άλλων οµοειδών επιχειρήσεων, του δίνουµε και τη δυνατότητα να µην έχει delivery και επίσης να έχει µεγαλύτερο εύρος αγοράς. Με αυτό τον τρόπο µπορεί να έχει περισσότερα έσοδα και χωρίς καµία επιβάρυνση θα µπορεί να δίνει κάποιους πόρους της επιχείρησής του σε εµάς για να του προσφέρουµε τα παραπάνω πλεονεκτήµατα αντί σε άτοµα delivery ή διαφηµιστικά φυλλάδια. Το προϊόν/υπηρεσία Μέσω της σελίδας αυτής ο χρήστης θα µπορεί να συλλέξει πληροφορίες σχετικά µε: 1. το που µπορεί να βρει τις κρατικές υπηρεσίες, που υπάρχουν σε κάθε περιοχή, 2. το τι µπορεί κάθε κρατική υπηρεσία να του προσφέρει, 3. την κοντινότερη στο χρήστη κρατική υπηρεσία, 4. την τοποθεσία της κάθε κρατικής υπηρεσίας όπως π.χ ΚΕΠ, 5. τις επιχειρήσεις που υπάρχουν σε κάθε περιοχή όπως και πληροφορίες σχετικές µε την επιχείρηση και τον τρόπο επικοινωνίας µαζί της, 6. την ηλεκτρονική παραγγελία από κάθε επιχείρηση που θέλει να συµµετάσχει στην ιστοσελίδα µας, 7. τη δυνατότητα διανοµής της παραγγελίας του κάθε πελάτη την οµάδα διανοµής της επιχείρησής µας. 8. Την εγγραφή του στο forum και τη δηµοσίευση κάποια απορίας του, που σύντοµα θα απαντηθεί από κάποιον εκπρόσωπο της επιχείρησης ή από κάποιο µέλος του forum. Μέσω της ιστοσελίδας µας ένας επιχειρηµατίας µπορεί: 1. να διαφηµίσει τα προϊόντα του, 2. να δέχεται παραγγελίες οι οποίες θα παραλαµβάνονται µέσω της ιστοσελίδας µας και το πληροφοριακό σύστηµα θα ενηµερώνει την αντίστοιχη επιχείρηση για την παραγγελία και το δίκτυο διανοµής των προϊόντων της επιχείρησης µας ώστε να γίνεται έγκαιρα η παράδοση, 3. να ελαχιστοποιήσει το κόστος µεταφοράς των προϊόντων της επιχείρησης που θα συνεργαστεί µαζί µας και µε µεγαλύτερο εύρος αγοράς, ενώ θα πρέπει να δεσµεύσει κάποιους πόρους για την υποστήριξη που θα του παρέχεται. Κάτι που αντιστοιχεί σε πολύ µικρότερο ποσό έναντι του ποσού που διέθετε η επιχείρηση για τη µεταφορά και τη διαφήµισή της. Τεχνολογία Αναφερόµενοι στα τεχνικά χαρακτηριστικά της ιστοσελίδας µας, αξίζει να σηµειωθεί ότι η σελίδα υλοποιείται µε τις γλώσσες HTML, XML, php και JavaScript ενώ τα στοιχεία της βάσης δεδοµένων υλοποιούνται µε MySql. Συνοπτικά τα σηµαντικά σηµεία που φέρει η σελίδα αυτή φαίνονται παρακάτω: 1. παροχή πληροφοριών που σχετίζονται µε τη µετακίνηση πολιτών εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας 11 επικοινωνία c2c, c2b, b2c, b2c και θα µπορούσε να γίνει και g2c. Αυτές οι δυνατότητες υπάρχουν γιατί µέσα στην ιστοσελίδα µας θα υπάρχουν πληροφορίες των διαφόρων επιχειρήσεων αλλά και forum, που ο κάθε ενδιαφερόµενος θέτει ερωτήσεις και µπορεί να λάβει απαντήσεις από τον οποιοδήποτε. 3. one stop shopping 4. χρήση της web 2.0 τεχνολογίας 5. άµεση και έµµεση επικοινωνία πολιτών µεταξύ τους αλλά και µε τη διαχείριση της ιστοσελίδας 6. διαθέσιµη σε περισσότερες από µία γλώσσες 7. παροχή χάρτη µε χρήσιµα σηµεία 8. πρόσβαση σε αυτήν άτοµα µε περιορισµένη γνώση στους υπολογιστές και άτοµα µε ειδικές δεξιότητες 9. θα µπορούσε να αποτελέσει εργαλείο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για αποδοτικότερη διακίνηση πληροφοριών µεταξύ κυβέρνησης και πολιτών 10. γραµµένη σε HTML, php, JavaScript, XML και MySql. 2. Ανταγωνισµός Οι άνθρωποι σήµερα λόγω της µεγάλης διεύρυνσης του διαδικτύου χάνονται µέσα στον τεράστιο όγκο δεδοµένων του µε αποτέλεσµα να µην µπορούν να εντοπίσουν εύκολα αυτό που πραγµατικά ψάχνουν. Μέσω της επιχείρησης αυτής, της ιστοσελίδας και των συστηµάτων που χρησιµοποιεί ενώνονται σε ένα δικτυακό τόπο πολλές επιχειρήσεις. Ο κάθε χρήστης, που επισκέπτεται τη σελίδα, µέσω της εύκολης πλοήγησης θα µπορεί χωρίς καµία δυσκολία να βρει ότι χρειάζεται, να συγκρίνει αντίστοιχα προϊόντα. Επιπρόσθετα, θα µπορεί να βρίσκει που πρέπει να πάει την εξυπηρέτησή τους από τις κρατικές υπηρεσίες. Κάτι τέτοιο υπάρχει στις µέρες µας, δηλαδή υπάρχουν ιστοσελίδες που προσφέρουν προβολή προϊόντων, όπως υπάρχουν και ιστοσελίδες που διευκολύνουν τη µετακίνηση των πολιτών παρέχοντας τους πληροφορίες . Ωστόσο όµως, δεν υπάρχει µία κεντρική πύλη που να µπορεί να ικανοποιεί την περιέργεια του επισκέπτη και να τον εξυπηρετεί στις καθηµερινές του δραστηριότητες. Αποσκοπούµε λοιπόν σε έναν ιστοχώρο, ο οποίος θα ανανεώνεται συνέχεια και θα επεκτείνεται πέρα από τα εθνικά µας σύνορα. Χρηµατοδότηση Η ιδέα µας αυτή αποσκοπεί στο να γίνει µία καινοτόµα επιχείρηση. Τα έσοδα της οποίας µπορούν να ληφθούν µε διάφορους τρόπους. Θα µπορούσε η ιδέα αυτή να επιβιώσει εκµεταλλευόµενη είτε από την κυβέρνηση, είτε από κάποια διαφηµιστική εταιρεία. Θα µπορούσε, διαφορετικά, να ενσωµατωθεί στα πλαίσια δραστηριότητας κάποιου Συλλόγου ή κάποιων Συλλόγων (παραδείγµατος χάριν του Συλλόγου Φαρµακοποιών καθώς περιέχουµε αντίστοιχες πληροφορίες). Έσοδα θα έρχονται ακόµα και από τις διάφορες επιχειρήσεις, των οποίων θα ενισχύουµε τη δραστηριότητα. Επιπρόσθετα, έσοδα θα έρχονται από το χρηµατικό ποσό που θα υποβάλλουν οι επιχειρήσεις που διαφηµίζονται στην ιστοσελίδα µας. Όλα αυτά έρχονται να ενισχύσουν το affiliate marketing, καθώς αποσκοπούµε στην αύξηση των κερδών µας προβάλλοντας άλλες επιχειρήσεις και ενισχύοντας και τα δικά τους έσοδα. Τέλος, έσοδα µπορούν να έρθουν και από διαφηµίσεις της Google. 12 2.1 Εικόνες Παρακάτω παρουσιάζονται εικόνες από την ιστοσελίδα µας και τον τρόπο που µπορεί να επιτευχθεί η επικοινωνία των διαφόρων µερών µέσω αυτής. Εικόνα 1. Προβολή τοποθεσίας διαφόρων υπηρεσιών-επιχειρήσεων κατόπιν επιλογής. Εικόνα 2. Περισσότερες πληροφορίες της επιλογής του χρήστη. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1 ο ενδιαφερόµενος µπορεί να επιλέξει τι είδους υπηρεσίες επιθυµεί να δει µέσα από το checkbox που υπάρχει στα αριστερά. Οµοειδείς υπηρεσίες/καταστήµατα έχουν και το ίδιο χρώµα. Στη συνέχεια κάνοντας κλικ το συγκεκριµένο κατάστηµα που επιθυµεί µπορεί να µάθει περισσότερες λεπτοµέρειες για αυτό. Κάτι τέτοιο φαίνεται στη Εικόνα 2. 13 3. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Συνοψίζοντας τα όσα αναφέραµε παραπάνω, στόχος µας είναι η δηµιουργία µίας ιστοσελίδας µε σκοπό τη συγκέντρωση χρήσιµων πληροφοριών για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες για να διευκολύνουµε κάθε βήµα που θα θέλουν να πραγµατοποιήσουν κατά τη µετακίνησή τους σε οποιοδήποτε κράτος θελήσουν εντός της κοινότητας. Θα παρέχει πληροφορίες και υπηρεσίες µε σκοπό τη διευκόλυνση της καθηµερινής τους ζωής µειώνοντας σηµαντικά τη σπατάλη χρόνου και χρήµατος. Μέσα από αυτή την ιστοσελίδα δίνεται η δυνατότητα σε επιχειρήσεις να προβάλουν την επωνυµία τους καθώς και να µειώσουν αναγκαία λειτουργικά έξοδα. Ένα χρήσιµο βοήθηµα, το οποίο εξελίσσεται µέσα από τους χρήστες και σύµφωνα µε τις ανάγκες αυτών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Αλεξάνδρα Μώτου, 2008, ∆ιπλωµατική µελέτη µε τίτλο «Ανάθεση Υπηρεσιών σε Τρίτους στον Τοµέα της Εφοδιαστικής: Η περίπτωση των Ελληνικών Φαρµακευτικών Εταιρειών». [2] Αριστείδης Ματόπουλος, 2006, Υιοθέτηση του Ηλεκτρονικού Επιχειρείν σε ∆ιαδικασίες Logistics για τη ∆ιαχείριση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας: ∆ιεύρυνση στον Αγροδιατροφικό Τοµέα, Θεσσαλονίκη. [3] David A. Taylor, 2004, ∆ιαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας, Αθήνα Εκδόσεις Κλειδάριθµος. [4] Martin Christopher, 2007, Logistics και ∆ιαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας, Αθήνα Εκδόσεις Κριτική. [5] Σταυρούλα Λάγιου, 2008, Μεταπτυχιακή εργασία µε θέµα «Ανάθεση ∆ιαικασιών Εφοδιαστικής Αλυσίδας σε Τρίτους» [6] Supply Chain & Logistics, διαθέσιµη στο http://supplychain-mag.blogspot.com/2008/07/3pl.html , τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [7] Isidoros Drougidis Blog, διαθέσιµo στο http://drougidis.blogspot.com/2006/07/outsourcing.html,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [8] ΑΓΟΡΑ Ι∆ΕΩΝ, διαθέσιµo στο http://www.agoraideon.eu/site/index.php?option=com_content&task=view&id=32&Itemid=30 ,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [9] Outsourcing Βοήθεια, διαθέσιµo στο http://e-articles.info/t/i/5058/l/gr/ ,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [10] Το Βήµα online, διαθέσιµo στο http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=19&artid=313208&dt=03/02/2010 , τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [11] Singular Logistics Enterprise DIS, διαθέσιµo στο http://www.singularlogic.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=894&Itemid=608, τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [12] Entelia, διαθέσιµo στο http://www.entelia.gr/el/outsourcing+ , τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [13] ∆ικτυωθείτε, διαθέσιµo στο http://www.goonline.gr/ebusiness/specials/article.html?article_id=884&PHPSESSID=275758dc69048e66456ba2b20 7bb9506 , τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [14] PLANT Management, διαθέσιµo στο http://www.plant-management.gr/index.php?id=10768 , τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [15]William Horton, Katherine Horton, 2003, E-Learning Tools and Technologies, Wiley Publishing, Inc, indianapolis, United States [16] Kenneth C. Laudon, Jane P. Laudon, 2006, Πληροφοριακά συστήµατα ∆ιοίκησης, 6η Αµερικάνικη Έκδοση, Εκδόσεις Κλειδάριθµος 14 [17] Γιάννης Πετρώφ, Κώστας Τζωρτζάκης, Αλεξία Τζωρτζάκη, 2002, Μάρκετινγκ Μάνατζµεντ, 2η έκδοση [18] Θ.Γεωργακόπουλος, Θ.Λιανός, Θ.Μπένος, Γ.Τσεκούρα, Μ.Χατζηπροκοπίου, Γ.Χρήστου, 2007, Εισαγωγή στην πολιτική οικονοµία, Έκδοση Ζ, Αθήνα [19] http://en.wikibooks.org/wiki/E-government/The_Goals_of_E-Government, τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [20]https://intranet.cs.aau.dk/fileadmin/user_upload/Education/Courses/2009/D, IEB/ADRIA_LongVersion.pdf, τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [21]http://earth.google.com/,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [22] http://en.wikipedia.org/wiki/Internet, τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [23]http://en.wikipedia.org/wiki/PHP, τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [26] http://php.net/manual/en/index.php, τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [27] http://en.wikipedia.org/wiki/MySQL,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [28] http://www.joedolson.com/glossary.php,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [29] http://askbobrankin.com/what_is_a_mashup.html, τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [30]http://www.2020systems.com/internet-ad-glossary-e-q.html,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [31]http://en.wikipedia.org/wiki/HTML,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [32]http://en.wikipedia.org/wiki/Apache_%28web_server%29,τελευταία προσπέλαση [10/10/2010]. [33]http://www.rainwater.com/glossary/m.html, προσπέλαση [10/10/2010]. [34] Brinck, T., Gergle, D., Wood, S.D., 2002, Usability for the Web: Designing Web Sites That Work. San Francisco, CA: Morgan Kaufmann Publishers [35] Baumeister, Hubert, Marchesi, Michele, Holcombe, Mike, 2005, June 18-23, Extreme Programming and Agile Processes in Software Engineering, Sheffield, UK [36] Christian M. Nielsen, Michael Overgaard, Michael B. Pedersen, Jan Stage and Sigge Stenild, 2007, Exploring Interaction Space as Abstraction Mechanism for Task-Based User Interface Design, AAL, Springer Berlin / Heidelberg [37] Shu-Wai Chow, 2007, PHP Web 2.0 Mashup Projects, Packt Publishing Ltd, Birmingham, UK 15 16 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ∆ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΜΕΣΩ ΚΙΝΗΤΩΝ ΣΥΣΚΕΥΩΝ Γεωργιάδου Αναστασία Φοιτήτρια Εφαρµοσµένης Πληροφορικής, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Στειακάκης Εµµανουήλ Λέκτορας Τµήµατος Εφαρµοσµένης Πληροφορικής, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Επιβλέπων καθηγητής ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παγκόσµια αύξηση και η επιτυχία του ηλεκτρονικού εµπορίου στον ιδιωτικό τοµέα έχει καταστεί το ουσιαστικό ερέθισµα για τη µελέτη της χρήσης του ∆ιαδικτύου και στο δηµόσιο τοµέα. Η παρούσα εργασία σκοπό έχει να παρουσιάσει και να αξιολογήσει τους δείκτες µέτρησης, που έχουν προταθεί, για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Η εργασία είναι χωρισµένη σε δύο µέρη. Στο πρώτο µέρος γίνεται αξιολόγηση υφιστάµενων δεικτών µέτρησης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (e-Government). Στο δεύτερο µέρος παρουσιάζεται η µετάβαση που έχει διαπιστωθεί τα τελευταία χρόνια στις υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης µε φορητές συσκευές και κινητά τηλέφωνα (m-Government). Στη συνέχεια προτείνονται δείκτες αξιολόγησης για το m-Government. Τέλος, παρατίθενται συµπεράσµατα και προτάσεις για περαιτέρω ανάπτυξη. KEYWORDS e-Government, m-Government, benchmarking, δείκτες αξιολόγησης, evaluation, mobile services 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τεχνολογία έχει δηµιουργήσει πρωτοφανείς αλλαγές στον τρόπο παροχής των δηµοσίων υπηρεσιών. Μαζί µε τις αλλαγές αυτές προκύπτουν ευκαιρίες για την καλύτερη και αποτελεσµατικότερη διεξαγωγή τους. Βελτιώσεις στα συστήµατα επικοινωνιών και στην τεχνολογία δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα πρόσβασης σε δηµόσιες υπηρεσίες εύκολα, γρήγορα και ενισχύουν τη δηµοκρατία και τη συµµετοχή των πολιτών. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e-Government) γίνεται όλο και περισσότερο ένα σηµαντικό εργαλείο στη λειτουργία των δηµοσίων υπηρεσιών πολλών κυβερνήσεων σε όλο τον κόσµο. Η υπόσχεση για σηµαντική αποδοτικότητα στην παροχή κυβερνητικών υπηρεσιών, µείωση των κύκλων γραφικής εργασίας, και µεγαλύτερο σύνολο ικανοποιηµένων πολιτών έχει τροφοδοτήσει την ανάπτυξη και το καθολικό ενδιαφέρον για τις ηλεκτρονικές κυβερνητικές 17 εφαρµογές. Η παγκόσµια αύξηση και η επιτυχία του ηλεκτρονικού εµπορίου στον ιδιωτικό τοµέα έχει καταστεί το ουσιαστικό ερέθισµα για τη χρήση της τεχνολογίας του Ίντερνετ στο δηµόσιο τοµέα για τις κοινωνικές και µη-κερδοσκοπικές εφαρµογές. Συνεπώς, έχει υπάρξει µια σταθερή αύξηση στην ερευνητική δραστηριότητα για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση τα τελευταία έτη. Το πεδίο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι ευρύ και δεν εξαντλείται µόνο µε τη µελέτη και βελτίωση των νέων τεχνολογιών. Αποτελεί ένα µέσο επικοινωνίας της κυβέρνησης µε τους πολίτες και διεξαγωγής των κρατικών υπηρεσιών. Άρα η σπουδαιότητα του είναι µεγάλη για το κοινωνικό σύνολο. Όσο ευρύ είναι το φάσµα των διαστάσεων της κυβέρνησης τόσο ευρύ είναι το φάσµα των διαστάσεων και του e-Government. Οι πολίτες λαµβάνουν σοβαρά υπόψη την προσβασιµότητα, τη χρηστικότητα, την αποτελεσµατικότητα και την απλοποίηση των χαρακτηριστικών των κρατικών ιστοσελίδων µε ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Επιπλέον, οι πολίτες δεν επιστρέφουν στις κυβερνητικές διαδικτυακές πύλες, εάν αποτύχουν να διεκπεραιώσουν µια υπηρεσία, ούτε συστήνουν τη χρήση τους σε άλλους (American Customer Satisfaction Index (ACSI), 2005). Ένα θέµα λοιπόν που αφορά την ηλεκτρονική διακυβέρνηση είναι πως θα παρέχει πιο αξιόπιστες υπηρεσίες και θα κερδίσει την εµπιστοσύνη του κοινού. Πρέπει να υπάρξει συστηµατική έρευνα και βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών και πιο ολοκληρωµένη ανάπτυξη των δικτυακών τόπων των δηµοσίων οργανισµών. 2. ∆ΕΙΚΤΕΣ E-GOVERNMENT Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση ως µια επαναστατική αλλαγή δεν σηµαίνει µόνο τεχνική αλλαγή, αλλά και αλλαγή στη διακυβέρνηση και τις κρατικές δοµές. Απαιτεί εντελώς νέες µεθόδους λειτουργίας και νέα πρότυπα αξιολόγησης των επιδόσεων σε σχέση µε αυτά της παραδοσιακής κυβέρνησης. Είναι απόλυτη ανάγκη να αξιολογηθεί το επίπεδο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και να εξαχθούν αποτελέσµατα. Τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν ως οδηγός για την περαιτέρω ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης προς τη σωστή κατεύθυνση, ώστε να ενισχυθεί και να βελτιωθεί η αποτελεσµατικότητά της. Έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες για τον τρόπο µέτρησης και αξιολόγησης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Προτάσεις για του δείκτες αξιολόγησης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης έχουν γίνει από την Capgemini (Έρευνες τα έτη 2007 και 2009) , το i2010 High Level Group, UNDESA (2008) και ASPA (2002), έρευνα των Layne και Lee (2001), έρευνα των Gil-Garcia και Martinez-Moyano. Αξιολόγηση των δεικτών, κυρίως αυτών που έχουν προταθεί από την Capgemini, διεξήχθη από τις εταιρείες RSO και IDC Italy. 2.1 Περίληψη ερευνών 2.1.1 Έρευνα Capgemini Η Capgemini διεξάγει µελέτες, για λογαριασµό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε σκοπό την αξιολόγηση των δηµοσίων υπηρεσιών που παρέχονται ηλεκτρονικά στην Ευρώπη. Σύµφωνα µε το µοντέλο της Capgemini υπάρχουν 5 επίπεδα εξέλιξης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. 18 • • • • • 1ο επίπεδο: Πληροφόρηση – ∆ηµοσίευση (Information) Οι ιστοσελίδες παρέχουν µόνο πληροφοριακό υλικό σχετικό µε την υπηρεσία. Οι πληροφορίες σχετίζονται µε τα απαιτούµενα δικαιολογητικά που πρέπει να προσκοµιστούν, τη σειρά εκτέλεσης των συναλλαγών, τους εµπλεκόµενους φορείς κτλ. 2ο επίπεδο: ∆ιάδραση – Αλληλεπίδραση (One-way interaction) Εκτός από το πληροφοριακό υλικό, παρέχουν επιπλέον επίσηµο υλικό (πρότυπα αιτήσεων, βεβαιώσεων κτλ) που µπορεί ο χρήστης να κατεβάσει στον υπολογιστή, να το τυπώσει και να το χρησιµοποιήσει κατά τη συναλλαγή µε το φορέα. 3ο επίπεδο: Αµφίδροµη ∆ιάδραση (Two-way interaction) Παρέχονται online φόρµες για συµπλήρωση και ηλεκτρονική αποστολή. Είναι υποχρεωτικός ο µηχανισµός αναγνώρισης, ταυτοποίησης, και προστασίας των δεδοµένων που αποστέλλει ο χρήστης. 4ο επίπεδο: Συναλλαγή (Transaction) Ο χρήστης δεν αποστέλλει απλά τα στοιχεία του, αλλά µπορεί να εκτελέσει πλήρως τις οικονοµικές συναλλαγές που περιλαµβάνει η υπηρεσία online. Η λειτουργία αυτού του επιπέδου συνεπάγεται τη δυνατότητα της πλήρους υποκατάστασης της αντίστοιχης µη ηλεκτρονικής υπηρεσίας. 5ο επίπεδο: Personalisation περιλαµβάνει 1. Την προνοητική παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών, δηλαδή ο φορέας ενεργεί προνοητικά µε στόχο την αύξηση της ποιότητας της παρεχόµενης υπηρεσίας και τη φιλικότητα προς το χρήστη. (Ο φορέας ενηµερώνει τον χρήστη για τις ενέργειες που χρειάζονται, προ-συµπληρώνει ηλεκτρονικές φόρµες µε τα στοιχεία του χρήστη που νόµιµα έχει καταχωρηµένα στις βάσεις δεδοµένων του κτλ.) 2. Την αυτόµατη παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών, κατά την οποία ο δηµόσιος φορέας παρέχει ηλεκτρονικές υπηρεσίες προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν πλέον νόµιµο δικαίωµα για αυτούς. Ο χρήστης δεν χρειάζεται να κάνει αίτηση παροχής της υπηρεσίας - η υπηρεσία παρέχεται σε αυτόν αυτόµατα. Σχήµα 1. Επίπεδα εξέλιξης ηλεκτρονικών υπηρεσιών σύµφωνα µε την Capgemini. 19 Το σχήµα 1 παρουσιάζει το µοντέλο των πέντε επιπέδων. Για τη µέτρηση του επιπέδου εξυπηρέτησης µιας δηµόσιας υπηρεσίας και διαθεσιµότητας της υπηρεσίας αυτής ηλεκτρονικά, έχουν επινοηθεί και χρησιµοποιούνται δύο δείκτες. • Online Sophistication: Ορίζεται ως εξής: [Online Sophistication] = [ (Τρέχον Επίπεδο) / (Μέγιστο Επίπεδο) ] *100% • Online Availability Ο δείκτης πλήρους ηλεκτρονικής διαθεσιµότητας µπορεί να πάρει δύο τιµές: τις τιµές True (ή 1) και False (ή 0). Μια υπηρεσία είναι διαθέσιµη ηλεκτρονικά (Online Availability = 1) όταν: [Online Sophistication] = 100%. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις παίρνει την τιµή 0. 2.1.1 Έρευνα UNDESA Στην πιο πρόσφατη έρευνα του 2008 του UNDESA - Τµήµα Οικονοµικών και Κοινωνικών Υποθέσεων των Ηνωµένων Εθνών - για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση µε τίτλο «UN EGOVERNMENT SURVEY 2008: From E-Government to Connected Governance» τα στάδια εξέλιξης καθορίζονται διαφορετικά. Έχουν οριστεί πέντε επίπεδα που αναλύονται παρακάτω και παρουσιάζονται γραφικά στο σχήµα 2. • Αναδυόµενη παρουσία (Emerging Presence) Μια χώρα δεσµεύεται να γίνει φορέας ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Καθιερώνεται µια επίσηµη, αλλά περιορισµένη, παρουσία στο διαδίκτυο µε λίγες κυβερνητικές ιστοσελίδες, οι οποίες προσφέρουν περιορισµένες, βασικές και στατικές πληροφορίες. Οι ιστοσελίδες µπορεί να περιέχουν πληροφορίες επικοινωνίας (π.χ. αριθµούς τηλεφώνων και διευθύνσεις δηµοσίων υπηρεσιών) και σε σπάνιες περιπτώσεις ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως τις συχνές ερωτήσεις χρηστών (FAQs). • Ενισχυµένη παρουσία (Enhanced Presence) Η διαδικτυακή παρουσία επεκτείνεται καθώς αυξάνεται ο αριθµός των επίσηµων κυβερνητικών ιστοσελίδων. Το περιεχόµενο αποτελείται περισσότερο από δυναµικές και εξειδικευµένες πληροφορίες που ενηµερώνονται συχνά και υπάρχει σύνδεση µεταξύ των διάφορων επίσηµων ιστοσελίδων. Οι κυβερνητικές δηµοσιεύσεις, η νοµοθεσία, τα ενηµερωτικά δελτία είναι διαθέσιµα και στο διαδίκτυο. Είναι διαθέσιµες, επίσης, µηχανές αναζήτησης και διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Μπορεί ακόµα να υπάρχει ιστοσελίδα της κυβέρνησης που να παρέχει συνδέσµους προς τα υπουργεία. Οι χρήστες έχουν γενικά περισσότερες επιλογές πρόσβασης στην πληροφορία. • ∆ιαδραστική παρουσία (Interactive Presence) Η παρουσία µιας χώρας στο διαδίκτυο επεκτείνεται εντυπωσιακά µε την πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσµα κυβερνητικών οργανισµών και υπηρεσιών. Υπάρχει ένα πιο εξελιγµένο επίπεδο αλληλεπίδρασης µεταξύ πολιτών και δηµόσιων υπηρεσιών, που περιέχει, για παράδειγµα, τµήµα για αποστολή e-mail και περιοχή ανάρτησης σχολίων. ∆ίνεται η δυνατότητα αναζήτησης σε πιο εξειδικευµένες βάσεις δεδοµένων και η λήψη φορµών και αιτήσεων. Επίσης επιτρέπεται η κατάθεση τους ηλεκτρονικά. Το περιεχόµενο και οι πληροφορίες ανανεώνονται πολύ συχνά. • Παρουσία µε διεκπεραίωση συναλλαγών (Transactional Presence) Οι χρήστες µπορούν διενεργήσουν εξ ολοκλήρου και µε ασφάλεια συναλλαγές ηλεκτρονικά µέσα από τις επίσηµες κυβερνητικές ιστοσελίδες. Οι χρήστες µπορούν πραγµατικά να πληρώσουν για τις υπηρεσίες - ή να διευθετήσουν τις οικονοµικές τους συναλλαγές - µέσω του διαδικτύου. Τέτοιες συναλλαγές είναι η πληρωµή φόρου και των τελών καταχώρισης 20 αυτοκινήτου. Οι ψηφιακές υπογραφές αναγνωρίζονται ως µια προσπάθεια να διευκολυνθεί η προµήθεια και οι συναλλαγές µε την κυβέρνηση. Απαιτούνται ασφαλείς ιστοσελίδες συναλλαγών και ο χρήστης πρέπει να έχει µυστικό κωδικό (password). • Συνδεδεµένη Παρουσία (Connected Presence) ∆ίνεται η δυνατότητα για άµεση πρόσβαση σε οποιαδήποτε υπηρεσία µέσα από έναν ενιαίο δικτυακό τόπο. Οι διαχωριστικές γραµµές των υπουργείων και των οργανισµών αναιρούνται στο διαδίκτυο και οι υπηρεσίες οµαδοποιούνται σύµφωνα µε τις κοινές ανάγκες. Σύµφωνα µε έρευνα της ASPA για το έτος 2001, κανένα κράτος-µέλος των Ηνωµένων Εθνών δεν είχε επιτύχει αυτό το επίπεδο. Σχήµα 2. Στάδια εξέλιξης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σύµφωνα µε UNDESA. 2.2 ∆είκτης ικανοποίησης χρήστη Η Ευρώπη έχει δείξει µεγάλη πρόοδο όσον αφορά την παροχή των δηµοσίων υπηρεσιών από το διαδίκτυο. Ωστόσο, ο στόχος της βελτίωσης των υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης εκτείνεται πιο πέρα από την απλή παροχή υπηρεσιών. ∆εν υπάρχει κανένα όφελος, αν παρέχονται ηλεκτρονικές δηµόσιες υπηρεσίες και αυτές δεν χρησιµοποιούνται ή δεν αποφέρουν τα αναµενόµενα οφέλη στους χρήστες. Τα τελικά αποτελέσµατα της αξιολόγησης πρέπει να αντικατοπτρίζουν την επίδραση και τον αντίκτυπο που αυτές έχουν στους πολίτες, τις επιχειρήσεις και την ίδια την κυβέρνηση. Αυτή η επίδραση φανερώνεται από τη χρήση, την προσφορά υπηρεσιών µε σχετικά µεγάλο αντίκτυπο, την ευκολία, την εξοικονόµηση χρόνου και την αύξηση της αποδοτικότητας. Μια θετική εµπειρία του χρήστη αποτελεί προϋπόθεση για να ξανά-επισκεφτεί και να χρησιµοποιήσει τις υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Η Capgemini στην πιο πρόσφατη µελέτη του 2009 εισάγει ένα νέο δείκτη για να µετρήσει και να αξιολογήσει την εµπειρία που λαµβάνει ο χρήστης (θετική ή αρνητική) από την ενασχόληση του µε τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες και παρουσιάζει τις διάφορες συνιστώσες της εµπειρίας των χρηστών που µπορούν να µετρηθούν και να αξιολογηθούν µέσω του διαδικτύου. Πρέπει να τονιστεί ότι ο δείκτης εµπειρίας των χρηστών είναι ένας πιλοτικός δείκτης. Έτσι αναµένονται περαιτέρω βελτιώσεις και νέοι σχεδιασµοί στη µελέτη του 2010 σε συνεργασία µε τα κράτη µέλη. Έχουν χρησιµοποιηθεί πέντε δείκτες για να αξιολογήσουν την εµπειρία χρηστών: 21 • • • • • Προσβασιµότητα: Ένας µηχανισµός ανίχνευσης ιστού (web-crawler) εκτελεί αυτόµατη αξιολόγηση για τη συµµόρφωση των εθνικών δικτυακών πυλών µε τις Οδηγίες για την Προσβασιµότητα του Περιεχοµένου στο Ίντερνετ (Web Content Accessibility Guidelines, πρότυπο WCAG1.0). Είναι η εθνική δικτυακή πύλη προσβάσιµη για άτοµα µε ειδικές ανάγκες; Ευχρηστία: Μπορούν οι χρήστες να χρησιµοποιήσουν ένα κανάλι της επιλογής τους, η ιστοσελίδα επιτρέπει την παρακολούθηση της προόδου, διατίθεται η λειτουργία της βοήθειας και υπάρχει µια µορφή προστασίας των ιδιωτικών δεδοµένων στην ιστοσελίδα; Παρακολούθηση ικανοποίησης χρήστη: Επιτρέπουν οι ιστοσελίδες την ανατροφοδότηση από το χρήστη και την ανάρτηση σχολίων; Προσέγγιση κεντρικού/ενιαίου ελέγχου (τύπου One-stop-shop): Τι ποσοστό των 20 βασικών υπηρεσιών είναι διαθέσιµες από την κύρια δικτυακή πύλη; Σχεδιασµός ιστοσελίδας επικεντρωµένος στο χρήστη: Πόσο εύκολο είναι να βρει ο χρήστης πληροφορίες στους διάφορους κυβερνητικούς δικτυακούς τόπους και είναι αυτές δοµηµένες µε βάση το θέµα ή τα συσχετιζόµενα γεγονότα της ζωής; 2.3 Αξιολόγηση ∆εικτών e-Government Τα συµπεράσµατα για τους δείκτες αξιολόγησης, όπως προκύπτουν από τις παραπάνω έρευνες είναι τα ακόλουθα: • Οι δείκτες που χρησιµοποιούνται είναι λίγοι και µόνο δύο οι βασικοί (Online Sophistication και Online Availability). ∆εν υπάρχει ποικιλία δεικτών, γεγονός που κάνει την αξιολόγηση περιορισµένη και µονοµερή. • Οι δείκτες αξιολογούν το e-Government κυρίως από την άποψη της προσφοράς υπηρεσιών και του χρήστη. Αγνοούν έτσι ένα µεγάλο µέρος του e-Government που αφορά άλλες πτυχές, όπως τις υποστηρικτικές διαδικασίες και τον αντίκτυπο που θα έχει στον οργανισµό. • Η έρευνα είναι υπερβολικά προσανατολισµένη στην αλληλεπίδραση του ανθρώπου µε το διαδίκτυο. ∆εν µπορεί να αγνοηθεί ότι ένα ουσιαστικό µέρος της ηλεκτρονικής προµήθειας είναι απλά αλληλεπίδραση µηχανής µε µηχανή. • Μια επιπλέον σηµαντική παρατήρηση είναι ότι η µέτρηση, η οποία βασίζεται µόνο στο διαδίκτυο είναι πολύ περιορισµένη. Πρέπει να συµπληρωθεί µε αντικειµενικά στοιχεία από άλλες πηγές, όπως τις OPOCE και EUROSTAT. • ∆εν υπάρχουν δείκτες να µετρούν το ποσοστό επικοινωνίας/ανταλλαγής πληροφοριών µεταξύ δηµόσιων οργανισµών κι έτσι δεν µπορεί να αξιολογηθεί το ποσοστό ενιαίας παρουσίας της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (εφόσον υπάρχει). • Ο δείκτης Sophistication θα έπρεπε να αναθεωρηθεί. Θα µπορούσε να λαµβάνει υπόψη κι άλλες πτυχές σχετικές µε την ποιότητα των υπηρεσιών και την καλή διακυβέρνηση. Θα µπορούσε, δηλαδή, να µετράει τη φιλικότητα προς το χρήστη, τη δυνατότητα πρόσβασης ή τη διαθεσιµότητα από πολλές πλατφόρµες. • Θα µπορούσαν να αναπτυχθούν υπό-δείκτες που να µετράνε το επίπεδο ξεχωριστών υπηρεσιών σύµφωνα µε τις ξεχωριστές απαιτήσεις. Για παράδειγµα, στην περίπτωση της υγείας (e-health) ο έλεγχος πρέπει να γίνει µε δείκτες που αναπτύσσονται κατόπιν συζητήσεων µε τους ειδικούς υγείας. 22 • • • Ο δείκτης Online Availability µετριέται σε δυαδική κλίµακα, δηλαδή παίρνει τιµές 0 και 1. Αποκρύπτεται έτσι η πληροφορία του πραγµατικού ποσοστού ηλεκτρονικής διαθεσιµότητας και τυχόν εξέλιξη της υπηρεσίας. Γίνεται δύσκολη η έρευνα για τη διαχρονική πορεία της υπηρεσίας καθώς και η σύγκριση µε την αντίστοιχη άλλων χωρών. ∆εν µπορεί να υπολογιστεί ένας δείκτης που βασίζεται στα επίπεδα εξέλιξης και υποθέτει µια γραµµική πρόοδο. Από τους ελέγχους που διεξήχθησαν, επιβεβαιώθηκε ότι είναι πιο δύσκολος ο χειρισµός του επιπέδου υποβολής αιτήσεων από την ηλεκτρονική πληρωµή και εποµένως δεν µπορεί να εφαρµοστεί η υποτιθέµενη γραµµική πρόοδος. Θα µπορούσαν, ίσως, να υπολογιστούν συντελεστές βαρύτητας για τα διάφορα επίπεδα εξέλιξης. Οι δείκτες που χρησιµοποιούνται δεν είναι παγκόσµια αποδεκτοί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιµοποιεί τους δείκτες Online Sophistication και Availability και η UNPAN και ASPA άλλους δείκτες. Ορίζονται, επίσης, διαφορετικά τα στάδια εξέλιξης. 3. ∆ΕΙΚΤΕΣ M-GOVERNMENT 3.1 e-Government και m-Government Το e-Government και το m-Government δεν αποτελούν δύο ξεχωριστές οντότητες. Το eGovernment περιλαµβάνει τη χρήση όλων των τεχνολογιών, που απαιτούνται, για την παροχή υπηρεσιών στους πολίτες, τη βελτίωση των κυβερνητικών δραστηριοτήτων και την απλοποίηση των διαδικασιών τους. Από την άλλη πλευρά, το m-Government είναι ένα πρόσθετο στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση και περιορίζεται στη χρήση των κινητών τεχνολογιών, όπως είναι τα κινητά τηλέφωνα, PDAs, Wi Fi συσκευές, Bluetooth συσκευές και ασύρµατα δίκτυα στην παροχή υπηρεσιών. Το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι ότι λειτουργεί 24 ώρες το 24άωρο, 7 µέρες την εβδοµάδα και παρέχει συνεχή πρόσβαση στα γραφεία των τοπικών αρχών. Στην περίπτωση του m-Government, η δυνατότητα πρόσβασης από οποιοδήποτε σηµείο είναι το πρόσθετο πλεονέκτηµα. Αυτή η µεγάλη δυνατότητα για πρόσβαση και η γρήγορη µεταφορά των δεδοµένων καθιστά τη διοίκηση όλο πιο παραγωγική και αποτελεσµατική, εξασφαλίζοντας µια σταθερή σχέση µεταξύ των δηµόσιων οργανισµών και του πολίτη. Το SMS είναι ένα ιδιαίτερα σηµαντικό εργαλείο για το m-Government, καθώς καθιστά δυνατή την επικοινωνία της κυβέρνησης µε ένα µεγάλο πλήθος ανθρώπων ταυτόχρονα. ∆εν υπάρχουν άλλα µέσα που επιτρέπουν στις αρχές να επικοινωνήσουν µε τόσο πολλούς πολίτες ταυτόχρονα. Η διακυβέρνηση µε φορητές συσκευές δεν πρόκειται να αντικαταστήσει την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, αλλά θα τη συµπληρώσει. Παρά το γεγονός ότι τα κινητά τηλέφωνα είναι ένας πιο γρήγορος και έγκαιρος τρόπος παροχής πληροφοριών στους πολίτες, έχουν κάποιους περιορισµούς. Το κινητό τηλέφωνο δεν έχει τη δυνατότητα µεταφοράς µεγάλου όγκου πληροφοριών, ιδιαίτερα για πολύπλοκες πληροφορίες. Επιπλέον, στερείται αρκετά χαρακτηριστικά που έχει ένας κανονικός προσωπικός υπολογιστής µε σύνδεση στο ∆ιαδίκτυο. Παραδείγµατα αυτού του περιορισµού είναι τα µηνύµατα SMS, τα οποία µπορούν να µεταδώσουν µόνο µέχρι 160 χαρακτήρες, ενώ το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο µπορεί να µεταδώσει µεγάλο όγκο πληροφοριών. Περιορίζονται έτσι οι υπηρεσίες m-Government κυρίως σε απλές αλλά πολύ κρίσιµες εφαρµογές. 23 3.1 Υπηρεσίες αποκλειστικά για m-Government Το γεγονός ότι η είσοδος του m-Government στη ζωή µας είναι αναπόφευκτη γίνεται φανερό και από την πληθώρα των υπηρεσιών που υλοποιούνται (ή πρόκειται να υλοποιηθούν) αποκλειστικά µε φορητές τεχνολογίες. Στη βιβλιογραφία έχουν προταθεί πάρα πολλές υπηρεσίες. Μερικές από τις πρώτες εφαρµογές του νέου είδους διακυβέρνησης είναι δηµόσιες υπηρεσίες που περιλαµβάνουν την επιβολή του νόµου, την πυρόσβεση, επείγουσες ιατρικές υπηρεσίες, την εκπαίδευση και υπηρεσίες σχετικές µε τη µεταφορά και µετακίνηση. Παρακάτω παρατίθενται οι πιο σηµαντικές και γνωστές υπηρεσίες από διάφορες πηγές βιβλιογραφίας. Στην εκπαίδευση: Το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο σε ένα ολοκληρωµένο εκπαιδευτικό σύστηµα, καθώς παρέχουν άµεση επικοινωνία µεταξύ γονέων, µαθητών και σχολείων. Οι γονείς µπορούν να λάβουν στο κινητό τους τηλέφωνο συχνές ενηµερώσεις σχετικές µε τις ακαδηµαϊκές επιδόσεις των παιδιών τους, και µερικές φορές, άµεσες κοινοποιήσεις αν τα παιδιά τους έχουν αργήσει ή απουσιάζουν από ένα µάθηµα. Αυτή η άµεση επικοινωνία µεταξύ γονέων και σχολείων εκτιµάται ιδιαίτερα από τις οικογένειες, ιδίως αν και οι δύο γονείς εργάζονται. Όσο για τους φοιτητές στην τριτοβάθµια εκπαίδευση, οι υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας µπορούν να τους παρέχουν τη δυνατότητα να λαµβάνουν ανακοινώσεις για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και για αλλαγές στα χρονοδιάγραµµα µαθηµάτων. Μπορούν, επίσης, να λαµβάνουν ενηµερώσεις για τις εκδηλώσεις του πανεπιστηµίου, ώρες γραφείου των καθηγητών και τα αποτελέσµατα εξετάσεων. Αυτά µπορούν να βοηθήσουν τους σπουδαστές να χρησιµοποιήσουν αποτελεσµατικά τις ασύρµατες συσκευές και τους φορητούς υπολογιστές σε ένα τεχνολογικά βελτιωµένο ακαδηµαϊκό περιβάλλον για την καλύτερη αφοµοίωση της γνώσης. Αυτή η υπηρεσία προωθεί την επικοινωνία µεταξύ των κρατικών οργανισµών και των πολιτών. Μ–Traffic: Έχουν εισαχθεί στην αγορά φορητές συσκευές µε ενσωµατωµένους χάρτες και υπηρεσίες πλοήγησης. Αυτές µπορούν να προσδιορίσουν και να επιλέξουν τη βέλτιστη διαδροµή για τον προορισµό. Η επιλογή της διαδροµής µπορεί να βασίζεται σε περιορισµούς, όπως είναι ο χρόνος και οι αποστάσεις. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια να βρεθεί αποτελεσµατικός τρόπος υπολογισµού της βέλτιστης διαδροµής σε συνάρτηση µε την τρέχουσα κατάσταση της κυκλοφορίας στους δρόµους. Οι φορητές συσκευές θα µπορούσαν να µεταδώσουν εύκολα αλλαγές των συνθηκών κυκλοφορίας και να προειδοποιήσουν τον οδηγό. Αυτές οι συσκευές είναι τα γνωστά PDA ή Palmtops και η υπηρεσία είναι γνωστή µε το όνοµα m-Traffic. M–Democracy: Οι νέες τεχνολογίες είναι ένα σηµαντικό βήµα για την ενίσχυση της συµµετοχής των πολιτών στις δηµοκρατικές διαδικασίες. Οι κυβερνήσεις µπορούν να αναρτούν δηµοσιεύσεις στο διαδίκτυο και να ζητούν τη γνώµη των πολιτών. Οι πολίτες µπορούν µε σχόλια, προτάσεις και ερωτήσεις να στείλουν τις παρατηρήσεις τους µέσω του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων. Γίνεται λόγος το τελευταίο διάστηµα για τις ψηφοφορίες µε κινητά τηλέφωνα – χρησιµοποιείται ο όρος m-Voting. Μερικοί άνθρωποι, όµως, είναι διστακτικοί να στείλουν τη ψήφο τους χρησιµοποιώντας ένα κινητό τηλέφωνο, επειδή ο αριθµός τηλεφώνου είναι ορατός. Ωστόσο, διάφορες τεχνικές λύσεις είναι διαθέσιµες για την προστασία των προσωπικών τους δεδοµένων. M–Parking: Οι νέες τεχνολογίες µπορούν να διευκολύνουν τη ζωή στην πόλη. Ο πολίτης µπορεί να πληρώσει τα τέλη στάθµευσης µε γραπτό µήνυµα. Η υπηρεσία µπορεί να επεκταθεί έτσι ώστε ο πολίτης να έχει τη δυνατότητα να ζητήσει µέσω του κινητού τηλεφώνου να ενηµερωθεί για τις ελεύθερες θέσεις σε δηµόσια πάρκινγκ. 24 Έκδοση εισιτηρίων: Οι πολίτες έχουν την εναλλακτική επιλογή να αγοράσουν εισιτήρια λεωφορείων, τραµ και µετρό από το κινητό τους τηλέφωνο. Κοινοποιήσεις (για έκτατες καταστάσεις): Σ’ αυτήν την κατηγορία εντάσσεται η δυνατότητα της κυβέρνησης να παρέχει ενηµέρωση στο κοινό µέσω των κινητών τηλεφώνων και κυρίως µέσω SMS. Ειδικότερα, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει πληροφορίες µέσω του κινητού από τις βάσεις δεδοµένων της κυβέρνησης για πληροφορίες: κυκλοφορίας (για παράδειγµα καθυστερήσεις λεωφορείων και τρένων), ανακοινώσεων της αστυνοµίας για δραπέτες εγκληµατίες και για κλεµµένα αυτοκίνητα. 3.3 Πρόταση για τα στάδια εξέλιξης στο m-Government Στο πρότυπο της Capgemini υπάρχει γραµµική πορεία στα στάδια εξέλιξης. Υποτίθεται ότι για να µεταβεί µια κυβέρνηση στο επόµενο επίπεδο πρέπει να έχει καλύψει το προηγούµενο. Έτσι και στα δύο τελευταία επίπεδα, για να µεταβεί µια κυβέρνηση στο επίπεδο της προνοητικής παροχής υπηρεσιών πρέπει να καλυφθεί το επίπεδο της ηλεκτρονικής οικονοµικής συναλλαγής. Στην πραγµατικότητα αυτή η γραµµική πορεία δεν είναι απαραίτητη. Προτείνεται, λοιπόν, µια διαφοροποίηση στα στάδια εξέλιξης για το m-Government, που θα µπορούσε βέβαια να προσαρµοστεί και για το e-Government. Τα στάδια για το m-Government προτείνονται να είναι τα εξής: • 1ο επίπεδο: Πληροφόρηση – ∆ηµοσίευση (Information) Οι κυβερνητικές ιστοσελίδες είναι προσβάσιµες µέσω κινητού τηλεφώνου και παρέχουν µόνο πληροφοριακό υλικό σχετικό µε την υπηρεσία. Οι πληροφορίες αφορούν τα απαιτούµενα δικαιολογητικά που πρέπει να προσκοµιστούν, τη σειρά εκτέλεσης των συναλλαγών, τους εµπλεκόµενους φορείς κτλ. • 2ο επίπεδο: ∆ιάδραση – Αλληλεπίδραση (One-way interaction) Εκτός από το πληροφοριακό υλικό, παρέχουν επιπλέον επίσηµο υλικό (πρότυπα αιτήσεων, βεβαιώσεων κτλ) που µπορεί ο χρήστης να κατεβάσει στο κινητό / άλλη φορητή συσκευή, και συνδέοντας το µε εκτυπωτή, να το τυπώσει και να το χρησιµοποιήσει κατά τη συναλλαγή µε το φορέα. • 3ο επίπεδο: Αµφίδροµη ∆ιάδραση (Two-way interaction) Παρέχονται online φόρµες για συµπλήρωση και ηλεκτρονική αποστολή. Είναι υποχρεωτικός ο µηχανισµός αναγνώρισης, ταυτοποίησης, και προστασίας των δεδοµένων που αποστέλλει ο χρήστης. • 4ο επίπεδο – Εναλλακτική Α΄: Συναλλαγή (Transaction) Ο χρήστης δεν αποστέλλει απλά τα στοιχεία του, αλλά µπορεί να εκτελέσει πλήρως τις οικονοµικές συναλλαγές που περιλαµβάνει η υπηρεσία µέσω του κινητού τηλεφώνου. Η λειτουργία αυτού του επιπέδου συνεπάγεται τη δυνατότητα της πλήρους υποκατάστασης της αντίστοιχης µη ηλεκτρονικής υπηρεσίας. • 4ο επίπεδο – Εναλλακτική Β΄: Προσωποποίηση/Αυτοµατοποίηση περιλαµβάνει o Την προνοητική παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών o Την αυτόµατη παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών Όπως φαίνεται και παραπάνω, τα στάδια της οικονοµικής συναλλαγής και προσωποποίησης µπορούν να υλοποιηθούν ταυτόχρονα και δεν προϋποθέτει το ένα το άλλο. Ο κυβερνητικός οργανισµός µπορεί να προχωρήσει σε προνοητική παροχή υπηρεσιών στον πολίτη σύµφωνα µε 25 τα δεδοµένα του προφίλ του και το ιστορικό προηγούµενων επιλογών του, χωρίς να είναι απαραίτητο ο πολίτης να έχει εκτελέσει οικονοµικές συναλλαγές ηλεκτρονικά. Σχήµα 3: Πρόταση για τα επίπεδα εξέλιξης στο m-Government Η αλλαγή που προτείνεται προωθεί τη βελτίωση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και την προσαρµογή της στην πραγµατικότητα και στις ανάγκες των πολιτών. Η αλλαγή φαίνεται και γραφικά στο σχήµα 3. Βέβαια, µε την αλλαγή αυτή στα στάδια εξέλιξης επηρεάζονται οι δείκτες Online Sophistication και Online Availability. Αυτοί οι δείκτες προϋποθέτουν γραµµική σχέση των επιπέδων εξέλιξης. Πλέον θα πρέπει να τροποποιηθούν κατάλληλα για να λαµβάνουν υπόψη αυτήν την αλλαγή και να αντανακλούν το πραγµατικό επίπεδο εξέλιξης. 3.4 ∆είκτες στο m-Government Το m-Government έχει πολλά κοινά στοιχεία µε την ηλεκτρονική διακυβέρνηση (eGovernment). Ουσιαστικά είναι δύο διαφορετικά είδη του ίδιου πειράµατος – προσπάθεια για καλύτερη επικοινωνία κυβέρνησης µε πολίτες. Οι δείκτες για το m-Government θα ακολουθήσουν τους δείκτες που έχουν προταθεί για το e-Government, επειδή όπως ειπώθηκε το m-Government είναι µία παραλλαγή του e-Government. Πρέπει, όµως, να προσαρµοστούν σύµφωνα µε τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του m-Government. Στον Πίνακα 1 φαίνεται η προσαρµογή που πρέπει να γίνει στους δείκτες, ώστε να είναι κατάλληλοι για το m-Government. 4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι ένας τοµέας που εξελίσσεται µε γοργούς ρυθµούς. Η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης έχει αποσπάσει το ενδιαφέρον των ερευνητών και των κυβερνήσεων. ∆ιενεργούνται συχνά έρευνες αξιολόγησης για να διαπιστωθούν οι ελλείψεις και τα προβλήµατα, ώστε να αντιµετωπιστούν πιο αποτελεσµατικά. Η ανάγκη για διεξαγωγή των δηµοσίων υπηρεσιών ηλεκτρονικά φανερώνεται από το γεγονός 26 ότι πλέον διενεργούνται και µέσω φορητών συσκευών για να «φτάνουν» στους πολίτες όποτε και από οποιοδήποτε µέρος ζητηθούν. Υπάρχει βέβαια αρκετός χώρος για βελτίωση και περαιτέρω ανάπτυξη, καθώς το eGovernment και m–Government αποτελούν νέο πεδίο δράσης των κυβερνήσεων. Επόµενος στόχος είναι να γίνουν οι υπηρεσίες όσο το δυνατόν πιο προσιτές και φιλικές στους πολίτες. Για το λόγο αυτό, η έρευνα κατευθύνεται στην ανάδειξη δεικτών αξιολόγησης του eGovernment που εστιάζονται στην οπτική των χρηστών. Απώτερος στόχος είναι, βέβαια, η χρησιµοποίηση των νέων τεχνολογιών στην προσπάθεια για ριζική αναδιάρθρωση των κυβερνητικών δοµών. Η µεταρρύθµιση πρέπει να έχει ως αποτέλεσµα την ενοποίηση των κυβερνητικών διαδικασιών και ολοκλήρωση των διαφορετικών επιπέδων της κυβέρνησης. Έτσι µπορούν να επιτευχθούν πιο αποτελεσµατικές και απλοποιηµένες διαδικασίες που συνεπάγονται πιο ευχαριστηµένους πολίτες. Πίνακας 1. Πρόταση για δείκτες αξιολόγησης του m-Government ∆είκτες e-Government 20 βασικές υπηρεσίες Επίπεδα εξυπηρέτησης ∆είκτες m-Government Προσαρµογή οι 20 υπηρεσίες και προστίθενται κι άλλες Υπάρχουν υπηρεσίες που αφορούν αποκλειστικά το mGovernment το 4ο και 5ο επίπεδο µπορούν Η προνοητική παροχή υπηρεσιών δεν απαιτεί την να υλοποιηθούν παράλληλα διεκπεραίωση οικονοµικού µέρους Online Sophistication Θα υποστεί αλλαγές Τα επίπεδα εξυπηρέτησης δεν είναι γραµµικά Online Availability Θα υποστεί αλλαγές Λόγω της αλλαγής του Sophistication. Και η δυαδική µορφή δεν είναι επαρκής Εστίαση στο χρήστη Υπηρεσίες µε δεσµευµένη ηλεκτρονική ταυτότητα Αριθµός πεδίων των στοιχείων που ζητούνται για τις υπηρεσίες συναλλαγών Πρόσβαση στην υπηρεσία µέσω πολλών καναλιών Συµµόρφωση ιστοσελίδας µε διεθνή πρότυπα προσβασιµότητας προνοητική εξατοµίκευση Ο δείκτης παραµένει και αυξάνεται η σπουδαιότητα Η ασφάλεια παίζει σηµαντικό ρόλο και η σηµασία του δείκτη παραµένει υψηλή Είναι σηµαντικό στο κινητό και στις άλλες συσκευές χειρός ο χρήστη να εισάγει όσο το δυνατόν λιγότερα στοιχεία Πρόσβαση µέσω κινητού Ο δείκτης έχει σηµασία για την ευρεία έννοια του eGovernment Παραµένει όπως έχει Παραµένει όπως έχει Παραµένει όπως έχει Η προνοητική εξατοµίκευση είναι στενά συνδεδεµένη µε την εστίαση στο χρήστη 27 UNDESA Στάδια ανάπτυξης eGovernment Παραµένει όπως έχει Αξιολόγηση ιστοσελίδας Παραµένει όπως έχει ∆είκτης της παρουσίας στο διαδίκτυο Ανάλογο του Online Sophistication Πρέπει να είναι εύχρηστη για χρήση µε κινητό ∆είκτης υποδοµής τηλεπικοινωνιών Ηλεκτρονικοί υπολογιστές ανά 100 άτοµα Internet hosts ανά 10.000 άτοµα ∆εν έχει σηµασία για το mGovernment Ο δείκτης έχει σηµασία για την ευρεία έννοια του eGovernment Παραµένει όπως έχει Ποσοστό πληθυσµού που χρησιµοποιεί το διαδίκτυο Από τα κινητά τους τηλέφωνα Γίνεται πιο συγκεκριµένο Τηλεφωνικές γραµµές ανά 100 άτοµα Κινητά τηλέφωνα ανά 100 άτοµα Τηλεοράσεις ανά 1.000 άτοµα ∆εν έχει σηµασία για το mGovernment Αυξάνεται η σηµασία του ∆εν έχει σηµασία για το mGovernment ∆είκτης ανθρώπινου κεφαλαίου ∆είκτης ανθρώπινης ανάπτυξης Παραµένει όπως έχει ∆είκτης πρόσβασης πληροφοριών Παραµένει όπως έχει Αναλογία αστικού/αγροτικού πληθυσµού Παραµένει όπως έχει E-readiness Effects and impacts M-readiness Κατά πόσο είναι έτοιµο το περιβάλλον (πολίτες, κυβέρνηση) να δεχτεί το m-Government Παραµένει όπως έχει Για τους δείκτες πρέπει να ισχύουν: Comparability Οι δείκτες πρέπει να είναι γενικά αποδεκτοί Feasibility Να ανταποκρίνονται στο σκοπό για τον οποίο έχουν δηµιουργηθεί ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Abanumy, A. & Mayhew, P. (2005): M-government Implications For E-Government In Developing Countries: The Case Of Saudi Arabia', EURO mGOV 2005, Brighton, UK, pp. 1-6 American Customer Satisfaction Index (ACSI) (2005). e-Government Satisfaction Index. Number of eGOV sites measuring satisfaction surges, satisfaction growth stalls. March 15 2005. 28 Capgemini (2007) The user challenge – Benchmarking the supply of online public services. ∆ιαθέσιµο: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/benchmarking/egov_benchmark_2007.pdf. (τελευαία προσπέλαση 28 Απριλίου 2010) Capgemini, RAND EUROPE, IDC, SOGETI AND DTI, Νοέµβριος 2009. “Smarter, Faster, Better eGovernment 8th Benchmark Measurement”, έκθεση για λογαριασµό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Γενικής ∆ιεύθυνσης "Κοινωνία της Πληροφορίας και Μέσα Επικοινωνίας" ∆ιαθέσιµο: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/benchmarking/egovbenchmark_2009.pdf (τελευταία προσπέλαση 28 Απριλίου 2010) Ghyasi, F., & Kushchu, I. (2004). m-Government: Cases of developing countries, The 4th. European conference on E-Government, Castle Dublin, Ireland, p. 887-898 Gil-Garcia, J. R. and M.-M. Ignacio (2007). Understanding the evolution of e-government: The influence of systems of rules on public sector dynamics. Government Information Quarterly 24 (2007) 266–290 i2010 High Level Group, i2010 Benchmarking Framework, Information Space Innovation & Investment in R&D Inclusion. April 2006, Issue 1 Istvan Tozsa, Balazs Budai (2005) M-Government in Hungary. ∆ιαθέσιµο: http://www.m4life.org/proceedings/2005/PDF/43_%20371BB.pdf (τελευταία προσπέλαση 28 Απριλίου 2010) Kushchu, I., & Kuscu, H. (2003). From E-Government to M-government: Facing the Inevitable, The 3rd European conference on E-Government (ECEG03), Trinity College, Dublin, p. 253-260 Layne, Karen, and J. Lee. 2001. Developing Fully Functional E-Government: A Four Stage Model. Government Information Quarterly 18 (2001) 122–136 Mete Yildiz (March 2007). E-government research: Reviewing the literature, limitations, and ways forward. Government Information Quarterly 24 (2007) 646–665 Mohamed A. Nour et al (2008), A context-based integrative framework for e-government initiatives. Government Information Quarterly 25 (2008) 448–461 Nikolaos V. Karadimas, Katerina Papatzelou, Agisilaos N. Papantoniou, M-Government Services In Greece, Proceedings 22nd European Conference on Modelling and Simulation RSO SPA & IDC Italy, January 2008. Benchmarking on-line Public Services: To develop and improve the eGovernment indicators, Second year contract, Final Report, Ηλεκτρονικά διαθέσιµο: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/benchmarking/benchmark_pubserv_eprocur ement.pdf (τελευταία προσπέλαση 28 Απριλίου 2010) UN Department of Economic and Social Affairs (UNDESA), 2008. UN E-GOVERNMENT SURVEY 2008: From E-Government to Connected Governance, ∆ιαθέσιµο: http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UN/UNPAN028607.pdf (τελευταία προσπέλαση 28 Απριλίου 2010) UN Department of Economic and Social Affairs (UNDESA), Civic Resource Group (CRG), 2004. UN Global E-government Survey 2003, ∆ιαθέσιµο: http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan016066.pdf (τελευταία προσπέλαση 28 Απριλίου 2010) United Nations Division for Public Economics and Public Administration (UNDPEPA), American Society for Public Administration (ASPA), 2002. Benchmarking E-government: A Global Perspective. Assessing the Progress of the UN Member States. ∆ιαθέσιµο: http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UN/UNPAN021547.pdf Yu, B. & Kushchu, I. (2004). The value of mobility for e-Government, The 4th European conference on E-Government, Castle Dublin, Ireland, p. 887-89 29 30 ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ ∆ΥΟ ΑΤΟΜΩΝ: ΤΟ ΠΑΙΧΝΙ∆Ι CONNECT-4 ∆αµιανίδου Χρυσούλα Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Θεσσαλονίκη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή ασχολείται µε την επίλυση παιχνιδιών και ειδικότερα µε την επίλυση του παιχνιδιού Connect – 4. Για το σκοπό αυτό χρησιµοποιείται ο αλγόριθµος minmax και µία ευρετική συνάρτηση. Επίσης γίνεται µια µικρή έρευνα προκειµένου να βρεθούν οι πιο κατάλληλοι συντελεστές για την αποδοτικότερη λειτουργία της συγκεκριµένης ευρετικής. Αρχικά, αναλύονται γενικές έννοιες που σχετίζονται µε τα παιχνίδια και ιδιαίτερα περιγράφονται είδη παιχνιδιών και προηγµένα προγράµµατα κάποιων από αυτά. Οι αλγόριθµοι minmax και «άλφα – βήτα κλάδεµα» ως οι βασικοί αλγόριθµοι επίλυσης παιχνιδιών, εξετάζονται αναλυτικά ως προς τα χαρακτηριστικά, τα βήµατα και τη συµπεριφορά τους. Στη συνέχεια, δίνονται πληροφορίες σχετικές µε το παιχνίδι Connect – 4 και γίνεται ανάλυση της ευρετικής συνάρτησης που χρησιµοποιείται στο πρόγραµµα. Έπειτα παρατίθεται η ανάλυση του κώδικα και τα γραφικά του παιχνιδιού. Ακολούθως, παραθέτονται ορισµένα «πειράµατα», στα οποία ελέγχουµε ποιοι συντελεστές της ευρετικής έχουν σαν αποτέλεσµα τον καλύτερο τρόπο παιξίµατος του υπολογιστή. Τέλος, αναφέρονται τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από την ενασχόληση µε τους εν λόγω συντελεστές, καθώς και κάποιες προτάσεις για µελλοντική βελτίωση της ευρετικής συνάρτησης. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Παιχνίδια, Minmax αλγόριθµος, Ευρετική Συνάρτηση, Σκορ 4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείµενο της εργασίας είναι η επίλυση του παιχνιδιού connect-4 – ενός παιχνιδιού δύο πρακτόρων – µε τη χρήση του αλγόριθµου minmax καθώς επίσης και την υλοποίηση συγκεκριµένης ευρετικής συνάρτησης. Μέσω δοκιµών που πραγµατοποιούνται στο παιχνίδι γίνεται προσπάθεια εύρεσης των καλύτερων και πιο αποδοτικών συντελεστών που θα µπορούσε να έχει η ευρετική αυτή. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί γίνεται ανάλυση των παραπάνω. Αρχικά γίνεται µια εισαγωγή στα παιχνίδια και στις έννοιες που σχετίζονται µε την ύπαρξη και την επίλυσή τους. Πιο συγκεκριµένα γίνεται µία αναφορά στους λεγόµενους πράκτορες της τεχνητής νοηµοσύνης και στο πως αυτοί επηρεάζουν µε τις ενέργειές τους τη δηµιουργία παιχνιδιών. Στη συνέχεια εξηγείται η έννοια του παιχνιδιού τόσο στον κλάδο της θεωρίας παιγνίων όσο και στον ευρύτερο κλάδο της τεχνητής νοηµοσύνης. Η εύρεση της βέλτιστης κίνησης σε ένα παιχνίδι είναι απαραίτητη για την σωστή επίλυσή του και µπορεί να επιτευχθεί µε τη χρήση των αλγορίθµων όπως ο minmax και ο άλφα – βήτα κλάδεµα, οι οποίοι αναλύονται παρακάτω. Με µια σύντοµη αναφορά σε αυτούς τους 31 αλγορίθµους µπορεί να χαρακτηριστεί ο αλγόριθµος minmax ως ένας αναδροµικός υπολογισµός των τιµών minmax και ως µια πλήρης εξερεύνηση πρώτα σε βάθος στο δέντρο του παιχνιδιού. Χαρακτηριστικό του αλγορίθµου άλφα – βήτα κλάδεµα είναι οι βελτιωµένη σύνθεσή του σε σχέση µε αυτή του minmax. Ακολουθεί περιγραφή του παιχνιδιού Connect-4. Παρατίθεται ένα σύντοµο ιστορικό του παιχνιδιού καθώς και πληροφορίες για την πρώτη υλοποίησή του σε υπολογιστή. Ακολουθούν οι κανόνες του παιχνιδιού και τέλος εξηγείται και αναλύεται η ευρετική συνάρτηση µε την οποία υλοποιήθηκε το πρόγραµµα. Ο κώδικας του παιχνιδιού δε θα µπορούσε να απουσιάζει από το κυρίως σώµα της εργασίας. Ξεκινά µε ένα διάγραµµα κλάσεων και ακολουθεί σύντοµη ανάλυση των βασικότερων κλάσεων. Επίσης παρουσιάζονται και τα γραφικά του κώδικα. Τέλος παρουσιάζονται κάποια «πειράµατα» χρήσης του παιχνιδιού. Γίνεται αρχικά η περιγραφή ενός παιχνιδιού και στη συνέχεια παρατίθενται τα αποτελέσµατα παιχνιδιών που έχουν παιχτεί µε τη χρήση διαφορετικών συντελεστών της ευρετικής. Ακολουθούν τα συµπεράσµατα αυτών των «πειραµάτων». 2.ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2.1 Εισαγωγικές έννοιες και πληροφορίες για τα παιχνίδια 2.1.1 Παιχνίδια Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το παιχνίδι connect-4 είναι ένα παιχνίδι δύο πρακτόρων. Οι πράκτορες αποτελούν κοινό πεδίο ενδιαφέροντος για πολλές περιοχές της επιστήµης των υπολογιστών και µπορούν να εξεταστούν από πολλές σκοπιές. Στην Τεχνητή Νοηµοσύνη θεωρούνται ευφυείς οντότητες. Οποιοσδήποτε δεδοµένος πράκτορας χρειάζεται να παίρνει υπόψη του τις ενέργειες των άλλων πρακτόρων και το πώς αυτές επηρεάζουν τη δική του ευηµερία. Το απρόβλεπτο αυτών των άλλων πρακτόρων µπορεί να εισαγάγει πολλά δυνατά ενδεχόµενα (contingencies) στη διαδικασία επίλυσης προβληµάτων του πράκτορα. Τα ανταγωνιστικά περιβάλλοντα, στα οποία οι στόχοι των πρακτόρων συγκρούονται, δηµιουργούν προβλήµατα αναζήτησης µε αντιπαλότητα (adversarial search) – που συχνά είναι γνωστά ως παιχνίδια. Η µαθηµατική θεωρία παιγνίων (game theory), ένας κλάδος των οικονοµικών, βλέπει ένα πολυπρακτορικό περιβάλλον ως παιχνίδι, µε την προϋπόθεση ότι η επίδραση του κάθε πράκτορα στους άλλους είναι «σηµαντική», ανεξάρτητα αν οι πράκτορες είναι συνεργατικοί ή ανταγωνιστικοί. Στη Τεχνητή Νοηµοσύνη, τα «παιχνίδια» είναι συνήθως ενός µάλλον ειδικού τύπου – του τύπου που οι θεωρητικοί των παιχνιδιών ονοµάζουν αιτιοκρατικά, «εκ περιτροπής», δύο παικτών, παιχνίδια µηδενικού αθροίσµατος (zero-sum games) µε τέλεια πληροφόρηση (perfect information). Τα παιχνίδια ήταν ένα από τα πρώτα εγχειρήµατα µε τα οποία ασχολήθηκε η Τεχνητή Νοηµοσύνη. Έχει γίνει σταθερή πρόοδος στο επίπεδο του παιχνιδιού µέχρι το σηµείο που µηχανές έχουν ξεπεράσει τον άνθρωπο (παράδειγµα αποτελούν τα παιχνίδια ντάµα και Οθέλλο καθώς επίσης και σκάκι και τάβλι). Η δυσκολία επίλυσής τους είναι η αιτία προσέλκυσης του ενδιαφέροντος (Βλαχάβας, κ.α. 2005). 32 2.1.2 Βέλτιστες αποφάσεις και δέντρο παιχνιδιού Ένα παιχνίδι µπορεί να οριστεί τυπικά ως ένα είδος προβλήµατος αναζήτησης που αποτελείται από τέσσερεις συνιστώσες. (αρχική κατάσταση, συνάρτηση διαδόχων, έλεγχο τερµατισµού, συνάρτηση χρησιµότητας) Οι παίκτες του ορίζονται ως MIN και MAX. Σηµαντικό ρόλο στην επίλυσή τους παίζει και το δέντρο του παιχνιδιού, το οποίο ορίζεται ως µια κατευθυνόµενη γραφική αναπαράσταση οι κόµβοι της οποίας είναι οι καταστάσεις του παιχνιδιού και τα άκρα της (τα φύλλα της) είναι οι κινήσεις (Russell and Norvig, 2005). 2.1.3 Ο αλγόριθµος minmax Για τα παιχνίδια δύο παικτών, ο minmax αλγόριθµος είναι µια τέτοια τακτική, που χρησιµοποιεί το γεγονός ότι οι δύο παίκτες εργάζονται προς αντίθετους στόχους για να κάνουν τις προβλέψεις για τις οποίες οι µελλοντικές καταστάσεις θα επιτευχθούν καθώς το παιχνίδι προχωρά, και προχωρά έπειτα µε σκοπό τη βελτιστοποίηση της πιθανότητας νίκης τους. Η θεωρία πίσω από τον αλγόριθµο minmax είναι ότι ο αντίπαλος του αλγορίθµου θα προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει οποιαδήποτε αξία ο αλγόριθµος προσπαθεί να µεγιστοποιήσει (ως εκ τούτου, "minmax"). Κατά συνέπεια, ο υπολογιστής πρέπει να κάνει την κίνηση που αφήνει τον αντίπαλό της ικανό να του προκαλέσει τη λιγότερη ζηµία (ai-depot.com, 2010). Ο αλγόριθµος minmax υπολογίζει την απόφαση minmax από την τρέχουσα κατάσταση. Χρησιµοποιεί ένα απλό αναδροµικό υπολογισµό των τιµών minmax κάθε διάδοχης κατάστασης, υλοποιώντας άµεσα τις εξισώσεις που τις ορίζουν. Η αναδροµή κατεβαίνει όλη την διαδροµή µέχρι τα φύλλα του δένδρου καθώς εκτυλίσσεται η αναδροµή. 2.1.4 Ο αλγόριθµος άλφα-βήτα κλάδεµα Το κλάδεµα άλφα-βήτα είναι ένας αλγόριθµος αναζήτησης που επιδιώκει να µειώσει τον αριθµό κόµβων που αξιολογούνται στο δέντρο αναζήτησης από το minmax αλγόριθµο. Είναι µια αναζήτηση µε τον αντίπαλο αλγόριθµο που χρησιµοποιείται συνήθως για το παιχνίδι δύο παικτών. Σταµατά εντελώς να αξιολογεί µια κίνηση όταν βρεθεί τουλάχιστον µια δυνατότητα που αποδεικνύει ότι η κίνηση είναι χειρότερη από µια κίνηση, η οποία έχει εξεταστεί προηγουµένως. Τέτοιες κινήσεις δεν χρειάζονται να αξιολογηθούν περαιτέρω. Το κλάδεµα άλφα-βήτα είναι µια υγιής βελτιστοποίηση δεδοµένου ότι δεν αλλάζει το αποτέλεσµα του αλγορίθµου που βελτιστοποιεί (www-cs-faculty.stanford.edu, 2010). Το πλεονέκτηµα του αλγορίθµου ‘κλάδεµα άλφα-βήτα’ βρίσκεται στο γεγονός ότι τα κλαδιά του δέντρου αναζήτησης µπορούν να εξαλειφθούν. Ο χρόνος αναζήτησης µπορεί κατά αυτόν τον τρόπο να περιοριστεί σε εκείνο το υποδέντρο, το οποίο υπόσχεται τα περισσότερα, και µια βαθύτερη αναζήτηση µπορεί να εκτελεστεί στον ίδιο χρόνο. Ο αλγόριθµος ανήκει στη λεγόµενη ‘κλαδί και κόµβος’ κατηγορία αλγορίθµων. Η βελτιστοποίηση µειώνει το ενδεχόµενο βάθος ελαφρώς περισσότερο από µισό από τον απλό minmax εάν οι κόµβοι αξιολογούνται µε µια βέλτιστη ή σχεδόν βέλτιστη διάταξη (Russell and Norvig, 2005). 33 2.2 Το Παιχνίδι CONNECT-4 2.2.1 Ιστορικά στοιχεία Αυτό το παιχνίδι χαρακτηρίζεται από παλαιότητα αιώνων.O Milton Bradley δηµοσίευσε µια έκδοση αυτού του παιχνιδιού µε το όνοµα "Connect Four" το 1974. Το πρώτο άτοµο που (αδύναµα) έλυσε το παιχνίδι σκορ 4 ήταν ο James D.Allen, όπως αναφέρεται σε ένα άρθρο προγραµµατιστών παιχνιδιών που εκδόθηκε την 1η Οκτωβρίου 1988. Μόλις 15 ηµέρες αργότερα, ο Victor Allis ανήγγειλε την ανεξάρτητη λύση που ο ίδιος ανακάλυψε, και η οποία περιγράφηκε στη διατριβή του (www.mathsisfun.com, 2010). Ουσιαστικά, έχει προσδιορίσει ένα σύνολο 9 κανόνων που πρέπει να ακολουθηθούν. Κατόπιν, λαµβάνεται µια απόφαση η οποία συµβάλλει µε τέτοιο τρόπο ώστε να εφαρµοστούν ορισµένες καταστάσεις, το οποίες επιτρέπουν στο λευκό παίκτη να κερδίζει πάντα. Αυτό γίνεται από µια απλή αναζήτηση, η οποία δεν είναι περισσότερο σύνθετη από τις τυποποιηµένες minmax αναζητήσεις που χρησιµοποιούνται χαρακτηριστικά στα παιχνίδια λογικής (www.connectfour.net, 2010). 2.2.2 Τρόπος που παίζεται το παιχνίδι Το παιχνίδι σκορ 4 είναι ένα παιχνίδι για δύο άτοµα. Και οι δύο παίκτες έχουν στην κατοχή τους 21 ίδια πιόνια. Στην τυποποιηµένη µορφή του παιχνιδιού, ένα σύνολο πιονιών είναι κίτρινο και το άλλο σύνολο είναι κόκκινο. Το παιχνίδι παίζεται σε έναν κάθετο, ορθογώνιο πίνακα που αποτελείται από 7 κάθετες στήλες 6 τετραγώνων κάθε µια. Εάν ένα άτοµο τοποθετήσει ένα πιόνι σε µια από τις στήλες, τότε αυτό θα πέσει κάτω στο χαµηλότερο µη κατειληµµένο τετράγωνο στη στήλη. Μόλις µια στήλη περιέχει 6 πιόνια, κανένα άλλο πιόνι δεν µπορεί να τοποθετηθεί στη στήλη. Η τοποθέτηση ενός πιονιού σε µια από τις στήλες θεωρείται µια κίνηση. Οι παίκτες κάνουν τις κινήσεις τους εναλλάξ. ∆εν υπάρχει κανένας κανόνας που να δηλώνει ότι για παράδειγµα ο παίκτης µε τα κίτρινα πιόνια πρέπει να παίξει πρώτος. Και οι δύο παίκτες θα προσπαθήσουν να πάρουν τέσσερα συνδεδεµένα πιόνια, είτε οριζόντια, κάθετα είτε διαγώνια. Ο πρώτος παίκτης που επιτυγχάνει µια τέτοια οµάδα τεσσάρων συνδεδεµένων πιονιών, κερδίζει το παιχνίδι. Εάν και τα 42 πιόνια έχουν χρησιµοποιηθούν στο παιχνίδι και κανένας παίκτης δεν έχει επιτύχει αυτόν τον στόχο, το παιχνίδι καταλήγει σε ισοπαλία (www.andersbaumann.dk, 2010). 2.2.3 Ονοµατολογία Προκειµένου να µπορούµε να µιλήσουµε για τη θέση ενός πιονιού, είναι χρήσιµο να δοθεί σε κάθε τετράγωνο ένα όνοµα. Οι 7 στήλες αριθµούνται από 0 έως 6, ενώ οι σειρές αριθµούνται από 0 µέχρι 5. Η αρίθµηση ξεκινά από αριστερά προς τα δεξιά για τις στήλες και από πάνω προς τα κάτω για τις γραµµές. Πρώτα σηµειώνεται η γραµµή και ακολουθεί η στήλη. Κατά αυτόν τον τρόπο το χαµηλότερο τετράγωνο στη µέση στήλη καλείται (5,3). Η ονοµατολογία των θέσεων των πιονιών που χρησιµοποιεί ο Victor Allis έχει το ίδιο ακριβώς σκεπτικό ωστόσο χρησιµοποιεί διαφορετική ονοµατολογία για την εκάστοτε θέση. Συγκεκριµένα χρησιµοποιεί µια ονοµατολογία όπως χρησιµοποιείται από τους παίκτες του 34 σκακιού. Οι 7 στήλες ονοµάζονται µε τα γράµµατα του αγγλικού αλφαβήτου a έως g, ενώ οι σειρές αριθµούνται από 1 µέχρι 6. Στο όνοµα µιας θέσης πρώτα σηµειώνεται η στήλη (www.connectfour.net, 2010). 2.2.4 Χρήση της ευρετικής συνάρτησης Η ευρετική συνάρτηση που χρησιµοποιείται για την υλοποίηση του προγράµµατος είναι η εξής: Αν θεωρήσουµε ότι τα νέα πιόνια µπορούν να "στέκονται" στον αέρα, δηλαδή δεν πέφτουν στο χαµηλότερο ελεύθερο σηµείο της στήλης τους, τότε εάν Λ1 είναι το πλήθος των δυνατών τρόπων που τα λευκά συµπληρώνουν τριάδα µε την προσθήκη ενός λευκού πιονιού, χωρίς αυτό να χρειαστεί να σταθεί στον αέρα, ΛΧ1 είναι το πλήθος των δυνατών τρόπων που τα λευκά συµπληρώνουν τριάδα µε την προσθήκη ενός λευκού πιονιού, το οποίο όµως θα χρειαστεί να σταθεί στον αέρα, Λ2 είναι το πλήθος των δυνατών τρόπων που τα λευκά συµπληρώνουν τριάδα µε την προσθήκη δύο λευκών πιονιών (ανεξαρτήτως εάν αυτά στέκονται στον αέρα ή όχι). Μ1 είναι το πλήθος των δυνατών τρόπων που τα µαύρα συµπληρώνουν τριάδα µε την προσθήκη ενός µαύρου πιονιού, χωρίς αυτό να χρειαστεί να σταθεί στον αέρα, ΜΧ1 είναι το πλήθος των δυνατών τρόπων που τα µαύρα συµπληρώνουν τριάδα µε την προσθήκη ενός µαύρου πιονιού, το οποίο όµως θα χρειαστεί να σταθεί στον αέρα, Μ2 είναι το πλήθος των δυνατών τρόπων που τα µαύρα συµπληρώνουν τριάδα µε την προσθήκη δύο µαύρων πιονιών (ανεξαρτήτως εάν αυτά στέκονται στον αέρα ή όχι). τότε θεωρείστε ως ευρετική συνάρτηση την: h= { +∞, εάν τα λευκά έχουν συµπληρώσει τριάδα -∞, εάν τα µαύρα έχουν συµπληρώσει τριάδα 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2) στις υπόλοιπες περιπτώσεις 2.3 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΟΥ Η υλοποίηση του παιχνιδιού πραγµατοποιείται στη γλώσσα Java. Οι βασικότερες κλάσεις που δηµιουργήθηκαν για τη λειτουργία του είναι τρεις (3) και είναι οι εξής: MainFrame.java, brainPC.java, nodeClass.java. 2.3.1 Γραφικά παιχνιδιού Στη παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται η οθόνη ενός παιχνιδιού µεταξύ παίκτη και υπολογιστή. Ο υπολογιστής παίζει µε τα πράσινα πιόνια και όπως µπορεί να διαπιστώσει κανείς είναι και ο νικητής του παιχνιδιού. Στη κάτω µέρος της οθόνης καταγράφονται αριστερά και δεξιά τα σκορ των παικτών, και στο κέντρο σειριακά οι κινήσεις των εκάστοτε παικτών και ο χρόνος πραγµατοποίησής τους. 35 2.4 ΠΑΙΧΝΙ∆ΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ 2.4.1 Περιγραφή ενός παιχνιδιού PC vs PC Θα γίνει τώρα η περιγραφή ενός παιχνιδιού µεταξύ υπολογιστών (pc vs pc). Το επίπεδο του κάθε υπολογιστή είναι 3, δηλαδή η αναζήτηση που πραγµατοποιεί ο καθένας φτάνει σε βάθος 6 επιπέδων του δέντρου που δηµιουργείται. Η αναζήτηση γίνεται φυσικά µε τον αλγόριθµο minmax και το σκορ των κόµβων υπολογίζεται µε τη χρήση της ευρετικής συνάρτησης: h= { +500, εάν ο Brainer1 έχει συµπληρώσει τριάδα - 500, εάν ο Brainer2 έχει συµπληρώσει τριάδα 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2) στις υπόλοιπες περιπτώσεις Στις πρώτες κινήσεις τοποθετούνται τα πιόνια στην τελευταία γραµµή του ταµπλό, προκειµένου να υπάρξουν αρκετά πιόνια ώστε να γίνει προσπάθεια δηµιουργίας τετράδας από κάποιον Brainer. Έτσι οι πρώτες κινήσεις έχουν ως εξής: 1. Brainer1 : (5,2) 2. Brainer1 : (5,0) 3. Brainer1 : (4,0) 4. Brainer1 : (4,1) Brainer2 : (5,1) Brainer2 : (5,3) Brainer2 : (5,4) Brainer2 : (5,6) Στο σηµείο αυτό ο Brainer2 έχει δηµιουργήσει µία τριάδα στις θέσεις (5,3), (5,4) και (5,6). Υπάρχει δηλαδή το ενδεχόµενο να σχηµατιστεί τετράδα και εποµένως να κερδίσει τον Brainer1 και να τερµατιστεί το παιχνίδι. Ωστόσο ο Brainer1 προβλέπει, όπως ήταν αναµενόµενο, τη νίκη αυτή και τοποθετεί το πιόνι του στη θέση (5,5), αποτρέποντας έτσι την ενδεχόµενη ήττα του. Οι κινήσεις που ακολουθούν είναι οι εξής: 5. Brainer1 : (5,5) 6. Brainer1 : (3,1) 7. Brainer1 : (4,3) Brainer2 : (4,4) Brainer2 : (2,1) Μια νέα τριάδα έχει δηµιουργηθεί σε αυτό το σηµείο, αυτή τη φορά από τον Brainer1 στις θέσεις (4,0), (4,1) και (4,3). Γι αυτό το λόγο αναµένουµε ότι η επόµενη κίνηση του Brainer2 θα είναι στη θέση (4,2) έτσι ώστε να κλείσει την τετράδα και να αποτρέψει τη νίκη του αντιπάλου 36 του. Όντως η επόµενη κίνηση του Brainer2 είναι η (4,2) και εποµένως η κίνηση 7 του παιχνιδιού διαµορφώνεται ως εξής: 7. Brainer1 : (4,3) 8. Brainer1 : (3,3) Brainer2 : (4,2) Brainer2 : (3,4) Με την κίνησή του αυτή ο Brainer2 δηµιουργεί τριάδα στις θέσεις (5,4), (4,4) και (3,4). Αυτό σηµαίνει ότι ο Brainer1 είναι υποχρεωµένος να τον κλείσει τοποθετώντας πιόνι στη θέση (2,4) ώστε να µη χάσει. Έτσι η επόµενη κίνηση των Brainer είναι η εξής: 9. Brainer1 : (2,4) 10. Brainer1 : (4,5) 11. Brainer1 : (1,4) 12. Brainer1 : (2,5) 13. Brainer1 : (2,0) 14. Brainer1 : (0,0) 15. Brainer1 : (0,1) 16. Brainer1 : (0,4) 17. Brainer1 : (1,2) 18. Brainer1 : (0,2) 19. Brainer1 : (3,6) Brainer2 : (2,3) Brainer2 : (2,0) Brainer2 : (3,5) Brainer2 : (4,6) Brainer2 : (1,0) Brainer2 : (1,1) Brainer2 : (3,0) Brainer2 : (2,2) Brainer2 : (1,5) Brainer2 : (0,5) Brainer2 : (2,6) Νικητής είναι ο Brainer2 µε τετράδα στις θέσεις : (5,3), (4,4), (3,5), (2,6). Θα µπορούσε ίσως να ειπωθεί ότι ο Brainer1 βοήθησε κατά κάποιο τρόπο τον αντίπαλό του να κερδίσει τοποθετώντας το πιόνι του στη θέση (3,6). Έτσι µπορεί ο Brainer2 να παίξει στη θέση (2,6) και να κερδίσει άµεσα. Ωστόσο αν παρατηρήσει κάποιος το ταµπλό, φαίνεται ότι οι µόνες διαθέσιµες κινήσεις του Brainer1 είναι οι: (1,3) και η (2,6) που πραγµατοποίησε. Πραγµατοποιώντας ωστόσο την κίνηση (1,3), ο Brainer2 θα έβαζε στη θέση (0,3) για να µη χάσει, καθώς υπήρχε τριάδα του Brainer1 στις θέσεις (0,0) (0,1) και (0,2). Η επόµενη κίνηση είναι του Brainer1, ο οποίος δεν έχει άλλη επιλογή από το να τοποθετήσει το πιόνι του στη θέση (2,6) αφού δεν υπάρχουν άλλες διαθέσιµες κινήσεις. Άρα και πάλι θα κέρδιζε ο Brainer2. Την προοπτική αυτή την προέβλεψε ο Brainer1 ψάχνοντας στο δέντρο αναζήτησης και γι αυτό το λόγο έκανε εξαρχής την κίνηση (2,6). 2.4.2 Αλλαγές συντελεστών ευρετικής συνάρτησης Πραγµατοποιείται στη συνέχεια µία σειρά παιχνιδιών µεταξύ υπολογιστών, σκοπός των οποίων είναι να βγουν κάποια συµπεράσµατα σχετικά µε το ποια τιµή των συντελεστών αποδίδει καλύτερα. Η ευρετική συνάρτηση έχει την εξής µορφή: +500, εάν ο Brainer1 έχει συµπληρώσει τριάδα h= - 500, εάν ο Brainer2 έχει συµπληρώσει τριάδα 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2) στις υπόλοιπες περιπτώσεις { Εποµένως οι συντελεστές της είναι οι 20, 5 και 1. Σε κάθε παιχνίδι αυξοµειώνεται η αλλαγή ενός εκ των τριών συντελεστών και βγαίνουν τα συµπεράσµατα αναλόγως την έκβαση του παιχνιδιού. Να σηµειωθεί ότι όλα τα παιχνίδια πραγµατοποιούνται σε επίπεδο 3 (δηλαδή σε αναζήτηση βάθους 6) και για τους δύο υπολογιστές. 37 2.5 ΜΕΤΑΤΡΟΠΕΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ 2.5.1 Μετατροπή του πρώτου συντελεστή Αυξάνοντας τον συντελεστή του παίκτη που παίζει πρώτος συµπεραίνουµε µια θετική ως προς αυτόν έκβαση, κάτι το οποίο δεν ισχύει και στην περίπτωση αύξησης του συντελεστή του παίκτη που παίζει δεύτερος. Brainer1: 30(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) Brainer2: 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 30(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) Μειώνοντας στη συνέχεια τον συντελεστή του παίκτη που παίζει πρώτος συµπεραίνουµε µια αρνητική ως προς αυτόν έκβαση. Αντίθετα, στην περίπτωση αύξησης του συντελεστή του παίκτη που παίζει δεύτερος, ευνοείται σε σηµαντικό βαθµό ο Brainer 2. Brainer1: 10(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2Μ2) Brainer2: 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 10(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2Μ2) 2.5.2 Αλλαγή του δεύτερου συντελεστή Η αύξηση του δεύτερου συντελεστή δε συµβάλλει σε µεγάλο βαθµό σε ένα βέλτιστο τρόπο παιξίµατος του Brainer1, καθώς το παιχνίδι λήγει µε ισοπαλία. Το ίδιο ισχύει και για την αλλαγή του συντελεστή του δεύτερου παίκτη, δηλαδή του Brainer 2. Brainer1: 20(Λ1-Μ1)+7(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) Brainer2: 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+7(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) Μειώνοντας στη συνέχεια τον ίδιο συντελεστή συµπεραίνουµε ότι η έκβαση του παιχνιδιού είναι αρνητική ανεξάρτητα από τον παίκτη στον οποίο πραγµατοποιήθηκε η αλλαγή. Brainer1: 20(Λ1-Μ1)+2(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) Brainer2: 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+2(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) 2.5.3 Μετατροπή του τρίτου συντελεστή Η αύξηση του τρίτου συντελεστή δεν επέφερε ιδιαίτερα θετικά αποτελέσµατα σχετικά µε την επικράτηση του παίκτη Brainer1, καθώς έχουµε ισοπαλία. Αρνητική είναι η έκβαση του παιχνιδιού και για τον Brainer2 καθώς µε ενδεχόµενη αύξηση του συντελεστή παρατηρείται νίκη του Brainer1. Brainer1: 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+2(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) Brainer2: 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+ 2(Λ2-Μ2) 38 Πραγµατοποιώντας αυτή την αλλαγή παρατηρούµε ότι σε κάθε περίπτωση µείωσης (είτε στον παίκτη που παίζει πρώτος είτα στον παίκτη που παίζει δεύτερος) ευνοείται ο Brainer2, δηλαδή ο παίκτης που παίζει δεύτερος. Brainer1: 20(Λ1-Μ1)+2(ΛΧ1-ΜΧ1)+0.5(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+ (Λ2-Μ2) Brainer2: 20(Λ1-Μ1)+5(ΛΧ1-ΜΧ1)+(Λ2-Μ2), 20(Λ1-Μ1)+2(ΛΧ1-ΜΧ1)+ 0.5(Λ2-Μ2) 2.5.4 Περαιτέρω αλλαγές συντελεστών ευρετικής συνάρτησης Έχοντας ως βάση τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από τα παραπάνω δοκιµαστικά παιχνίδια πραγµατοποιούµε επιπλέον ελέγχους, προκειµένου να βρεθεί ο καλύτερος δυνατός συνδυασµός συντελεστών για µια βέλτιστη λειτουργία του παιχνιδιού. Αρχικά πραγµατοποιούνται αλλαγές στον πρώτο συντελεστή, συγκεκριµένα έλεγχος σε τιµές µεγαλύτερες της αρχικής -20-. Οι τιµές που δίνουµε είναι οι: 60,70,75,90 και 120. Καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι µια ενδεχόµενη αύξηση του πρώτου συντελεστή του παίκτη που παίζει πρώτος είναι αποδοτική έως ότου πάρει την τιµή 60. Κάθε επιπλέον αύξηση από αυτό το σηµείο και µετά είναι επιβαρυντική για τον παίκτη. Εφόσον καταλήξαµε ότι η καλύτερη τιµή για τον πρώτο συντελεστή είναι η τιµή 60, πραγµατοποιούµε µια νέα σειρά δοκιµών, µε σταθερό τον πρώτο συντελεστή και αυξοµειώνοντας τον δεύτερο. Πραγµατοποιώντας πολλές διαφορετικές αλλαγές καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι για τον παίκτη που παίζει πρώτος η καλύτερη τιµή που µπορεί να πάρει ο δεύτερος συντελεστής είναι η τιµή 25. Στην περίπτωση που ο παίκτης παίξει δεύτερος η καλύτερη τιµή που θα µπορούσε να έχει ο δεύτερος συντελεστής της ευρετικής του συνάρτησης θα είναι η τιµή 30. Από τις µεταβολές του τρίτου συντελεστή που πραγµατοποιήθηκαν πιο πάνω συµπεραίνουµε ότι η καλύτερη δυνατή τιµή για τον παίκτη που παίζει πρώτος είναι η τιµή 1. Ωστόσο σε συνδυασµό µε τις αλλαγές των υπολοίπων δύο συντελεστών και µια ενδεχόµενη αύξηση λειτουργεί και πάλι θετικά και οδηγεί σε νίκη. Ωστόσο αύξηση του συντελεστή του παίκτη που παίζει δεύτερος δεν έχει το ίδιο αποτέλεσµα και καταλήγει σε ήττα του παίκτη. ∆ιατηρώντας και τις αλλαγές που πραγµατοποιήσαµε στους υπόλοιπους συντελεστές η δύο ευρετικές συναρτήσεις διαµορφώνονται ως εξής: Brainer1: Brainer2: 60(Λ1-Μ1)+25(ΛΧ1-ΜΧ1)+3(Λ2-Μ2) 60(Λ1-Μ1)+30(ΛΧ1-ΜΧ1)+0.5(Λ2-Μ2) 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πραγµατοποιώντας τα πειραµατικά παιχνίδια που αναφέρθηκαν παραπάνω καταλήγουµε σε κάποια συµπεράσµατα, τα οποία µπορούν να οδηγήσουν σε µία καλύτερη λειτουργία του παιχνιδιού. 39 3.1 Αυξοµειώσεις πρώτου συντελεστή Μεταβάλλοντας τον πρώτο συντελεστή της ευρετικής συνάρτησης που χρησιµοποιήσαµε συµπεραίνουµε ότι η αύξησή του κατά 10 µονάδες οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσµατα. Αυτό αποδεικνύεται καθώς ανεξαρτήτως του αν η αλλαγή γίνεται στον παίκτη που παίζει πρώτος ή στον παίκτη που παίζει δεύτερος το αποτέλεσµα και των δύο περιπτώσεων είναι νίκη. Η περαιτέρω αύξησή του σε 60 έχει και αυτή θετικά αποτελέσµατα για τον παίκτη. Ωστόσο µεταβάλλοντας κι άλλο την τιµή του µε ανοδικούς ρυθµούς βλέπουµε ότι ο παίκτης πλέον χάνει. Οπότε καταλήγουµε ότι η τιµή 60 είναι η καλύτερη που θα µπορούσε να λάβει ο συντελεστής. Στις περιπτώσεις όπου µειώνεται ο συγκεκριµένος συντελεστής κατά 10, τα αποτελέσµατα είναι ισοπαλία και ήττα σε αντιστοιχία µε το ποιος παίκτης παίζει πρώτος και δεύτερος. Εποµένως µια ενδεχόµενη ήττα του εκάστοτε παίκτη δεν αποδεικνύει κάποια καλύτερη λειτουργία του παιχνιδιού. 3.2 Αυξοµειώσεις δεύτερου συντελεστή Οι µεταβολές του δεύτερου συντελεστή της αρχικής ευρετικής συνάρτησης δεν καταλήγουν σε νίκη κάποιου παίκτη. Συγκεκριµένα µια µικρή αύξησή του, της τάξης των δύο µονάδων, οδηγεί σε ισοπαλία τόσο στον πρώτο όσο και στο δεύτερο παίκτη. Ωστόσο συνεχίζοντας να αυξάνουµε το συντελεστή και φτάνοντας στην τιµή 25 διαπιστώνουµε ότι υπάρχει νίκη για τον παίκτη που παίζει πρώτος. Άρα θεωρούµε την τιµή 25 ως την καλύτερη για τον συντελεστή αυτό, δεδοµένου ότι ο παίκτης που παίζει µε την ευρετική αυτή παίζει πρώτος. Για τον παίκτη που παίζει δεύτερος η τιµή αυτή δεν είναι το ίδιο ευνοϊκή, ωστόσο αυξάνοντάς την κατά 5 µονάδες τα αποτελέσµατα είναι θετικά κι έτσι θεωρούµε την τιµή 30 ως την καλύτερη για το δεδοµένο συντελεστή. Η µείωσή του οδηγεί σε ήττα και των δύο παικτών. Άρα η µεταβολή του δεύτερου παίκτη δεν ενδείκνυται για µια επιθυµητή βελτίωση του παιχνιδιού. 3.3 Αυξοµειώσεις τρίτου συντελεστή Τέλος η αύξηση του τρίτου συντελεστή οδηγεί τον παίκτη που παίζει πρώτος σε ισοπαλία ή ακόµη και σε νίκη ενώ τον παίκτη που παίζει δεύτερος σε ήττα. Εποµένως είναι µια µεταβολή που µπορεί να εφαρµοστεί στο παιχνίδι, αλλά πάντα συνδυαστικά µε τους υπόλοιπους συντελεστές και τη σειρά που παίζει ο παίκτης. Η µείωσή του οδηγεί τον παίκτη που παίζει πρώτος σε ήττα ενώ ο παίκτης που παίζει δεύτερος κερδίζει. Βέβαια η νίκη αυτή επισηµαίνεται εφόσον η µείωση έχει πραγµατοποιηθεί στο µισό της αρχικής τιµής. ∆ηλαδή αν η τιµή του συντελεστή είναι 0.5. ∆ιαφορετικά ο παίκτης χάνει από τον αντίπαλό του. Εποµένως Η µείωση στο µισό της αρχικής τιµής στην περίπτωση του παίκτη που παίζει δεύτερος και η αύξηση του συντελεστή στην περίπτωση του παίκτη που παίζει πρώτος µπορούν να οδηγήσουν σε καλύτερα αποτελέσµατα. Οι ευρετικές συναρτήσεις που σχηµατίζονται µετά την εξαγωγή των παραπάνω συµπερασµάτων είναι οι εξής: Brainer1: 60(Λ1-Μ1)+25(ΛΧ1-ΜΧ1)+3(Λ2-Μ2) Brainer2: 60(Λ1-Μ1)+30(ΛΧ1-ΜΧ1)+0.5(Λ2-Μ2) 40 4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Το παιχνίδι που παρουσιάστηκε στην εργασία αυτή υλοποιήθηκε µε τη χρήση του αλγορίθµου minmax και της ευρετικής συνάρτησης που αναλύθηκε στο κεφάλαιο τρία. Ο αλγόριθµος ψάχνει µέχρι και σε επίπεδο βάθους έξι (αντιστοιχεί στο επίπεδο τρία), δηλαδή µπορεί να προβλέψει 3 κινήσεις του υπολογιστή και 3 του παίκτη. ∆εν είναι ωστόσο αρκετό το βάθος αυτό προκειµένου να µπορεί ο υπολογιστής πάντα να νικάει τον παίκτη. Γι αυτό το λόγο θα µπορούσαν να γίνουν κάποιες προτάσεις για µια µελλοντική βελτίωση του παιχνιδιού. 4.1 Χρήση διαφορετικού αλγορίθµου αναζήτησης. Μια σηµαντική προσθήκη - βελτίωση στο παιχνίδι θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί αν η υλοποίησή του γινόταν και µε τη χρήση του αλγορίθµου Alpha-beta pruning (“άλφα βήτα κλάδεµα”). Με αυτό τον τρόπο θα ήταν δυνατή ίσως η µείωση του χρόνου αναζήτησης και πιθανή µια καλύτερη και βελτιωµένη έκδοση του παιχνιδιού. 4.2 Αναζήτηση σε µεγαλύτερο βάθος Το βάθος της αναζήτησης είναι αυτό που ουσιαστικά καθορίζει το πόσες κινήσεις είναι δυνατό να προβλέψει ο υπολογιστής. Είναι λογικό ότι όσο περισσότερες είναι οι προβλέψιµες κινήσεις, τόσο καλύτερα µπορεί να παίξει ο υπολογιστής. Εποµένως εάν η υλοποίηση του παιχνιδιού γινόταν µε 4 ή περισσότερα επίπεδα αυτό θα σήµαινε µεγαλύτερη ικανότητα πρόβλεψης εκ µέρους του υπολογιστή και προφανώς µια βελτιωµένη λειτουργία του προγράµµατος. 4.3 Υλοποίηση µε διαφορετική ευρετική συνάρτηση Η χρήση µιας διαφορετικής ευρετικής συνάρτησης θα µπορούσε ίσως να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα στην αποτελεσµατικότητα του παιχνιδιού. Θα µπορούσε ίσως µία νέα ευρετική συνάρτηση µε περισσότερους ή λιγότερους συντελεστές να είναι πολύ πιο αποδοτική ως προς τη λειτουργία του παιχνιδιού. 4.4 ∆ιαφορετική λειτουργία του παιχνιδιού. Μια ακόµη λύση θα ήταν εάν ο ίδιος υπολογιστής είχε τη δυνατότητα να επιλέγει αυτόµατα τους καλύτερους συντελεστές που θα τον οδηγήσουν σε νίκη. ∆ηλαδή να παίζει µε τον εαυτό του και να βρίσκει τους καλύτερους συντελεστές. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] Stuart Russell, Peter Norvig 2005, « Τεχνητή Νοηµοσύνη» , Εκδόσεις Κλειδάριθµος [2] Αλέξανδρος Ν. Χατζηγεωργίου 2008, « Αντικειµενοστρεφής Σχεδίαση » , Εκδόσεις Κλειδάριθµος [3] http://en.wikipedia.org [4] http://www-cs-faculty.stanford.edu/~eroberts/courses/soco/projects/2003-04/intelligentsearch/alphabeta.html [5] http://www.aaai.org/AITopics/pmwiki/pmwiki.php/AITopics/Go 41 [6] http://ai-depot.com/articles/minimax-explained/ [7] http://www-cs-faculty.stanford.edu/~eroberts/courses/soco/projects/2003- 04/intelligentsearch/minimax.html [8] http://www.netlib.org/utk/lsi/pcwLSI/text/node351.html [9] http://students.cs.byu.edu/~cs670ta/Lectures/Minimax.html [10] http://ai4games.sourceforge.net/ [11] http://www.aaai.org/AITopics/pmwiki/pmwiki.php/AITopics/Games [12] http://www.mathsisfun.com/games/connect4.html [13] http://www.connectfour.net/Files/connect4.pdf [14] http://boneheadproductions.tripod.com/connect4/ [15] http://aibook.csd.auth.gr/include/slides/Chap27.pdf [16] http://www.andersbaumann.dk/connectfour/rulesConnectFour.html 42 Η ΕΠΙ∆ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΜΕΣΩΝ (SOCIAL MEDIA) ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟΥ (WEB 2.0) ΣΤΙΣ ΠΡΟΕ∆ΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΤΟ 2008 Ζλάτης Χρήστος Τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ABSTRACT Το ∆ιαδίκτυο αποτελεί, πλέον, ένα ισχυρό µέσο πληροφόρησης για τους πολίτες καθώς µέσω των ενηµερωτικών ιστοχώρων αλλά και των social networks o καθένας από εµάς µπορεί ανά πάσα στιγµή να βρει πληθώρα πληροφοριών για ζητήµατα που τον ενδιαφέρουν: να ενηµερωθεί, να ψυχαγωγηθεί, να µάθει. Στις Αµερικάνικες προεδρικές εκλογές του 2008 συναντήσαµε για πρώτη φόρα τη αξιοποίηση της δυναµικής που προσφέρει το διαδίκτυο όχι µόνο από τους ψηφοφόρους αλλά και από τους ίδιους του πολιτικούς. Η εφευρετικότητα των υποψηφίων (µε εµφανές προβάδισµα του Obama) ανέδειξε νέους τρόπους αξιοποίησης των Νέων Μέσων κάτι το οποίο µας επιτρέπει να αντιληφθούµε πως το διαδίκτυο αποτελεί πλέον ένα αληθινό «πολυµέσο» το οποίο φαίνεται να καταλαµβάνει το δικό του σηµαντικό ρόλο στον τοµέα της πολιτικής επικοινωνίας. KEYWORDS Obama, Social media, Politics, Internet marketing, Blogging, web 2.0 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προεδρικές εκλογές του 2008 στις ΗΠΑ, άλλαξαν ριζικά τον τρόπο µε τον οποίο διεξάγονται οι προεκλογικές εκστρατείες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ο Obama ακολούθησε το παράδειγµα της νέας γενιάς του διαδικτύου (web 2.0) καθώς ξεκίνησε να χτίζει σχέσεις µε τους απλούς πολίτες και στηρίχτηκε στις µικρές οικονοµικές συνεισφορές από εκατοµµύρια ανθρώπους και χρησιµοποίησε τα χρήµατα για να κάνει µια διαφηµιστική καταχώρηση η οποία συζητήθηκε και σχολιάστηκε σε όλο τον κόσµο. Μεγάλο ρόλο στη νίκη του Obama έπαιξε και η άκρως επιτυχηµένη Internet marketing στρατηγική που ακολούθησε η οµάδα του. Η σηµαντικότερη από όλες τις κινήσεις που έγιναν στον χώρο του Internet είναι ότι ο Obama ήταν και είναι ενεργό µέλος στα µεγαλύτερα social networks. Το διαδίκτυο επέτρεψε την αξιολόγηση και κριτική των υποψηφίων σε όλη τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Στις Αµερικανικές προεδρικές εκλογές του 2008 µεγάλο ρόλο διαδραµάτισαν και τα blogs τα οποία προσπάθησαν να καλύψουν στην ενηµέρωση το κενό το οποίο δηµιούργησαν τα παραδοσιακά µέσα. Πολλές ήταν και οι πρωτοβουλίες που οργανώθηκαν από πολίτες αλλά και από οργανισµούς εν όψει των Αµερικάνικων εκλογών. Ο πρόεδρος Barack Obama και 43 το επιτελείο του αµέσως µετά την εκλογή του δηµιούργησαν το website change.gov, στο οποίο µπορούσε ο κάθε επισκέπτης, εκτός των άλλων, να βρίσκει πληροφορίες γύρω από την ατζέντα του νέου προέδρου αλλά και να µοιράζεται τις ιδέες του για τη νέα διακυβέρνηση. Πέρα, όµως, από τα εκλογικά αποτελέσµατα στις ΗΠΑ, είχαµε και τον παράλληλο αγώνα των παραδοσιακών µέσων ενηµέρωσης για την πρωτιά στην ενηµέρωση και για να το πετύχουν αυτό χρησιµοποίησαν πολλές νέες τεχνολογίες. 2. ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΕΣΑ (SOCIAL MEDIA) Στις Αµερικάνικες εκλογές το 2008 συναντήσαµε για πρώτη φόρα τη χρησιµοποίηση του Internet όχι µόνο από τους ψηφοφόρους αλλά και από τους ίδιους του πολιτικούς. Η εφευρετικότητα των υποψηφίων (µε εµφανές προβάδισµα του Obama) αναδεικνύει συνεχώς καινούριους τρόπους αξιοποίησης των Νέων Μέσων. Το διαδίκτυο αποτελεί πλέον ένα αληθινό «πολυµέσο» που φαίνεται να καταλαµβάνει το δικό του σηµαντικό ρόλο στον τοµέα της πολιτικής επικοινωνίας. Η Arianna Huffington, η οποία έχει ένα από τα δηµοφιλέστερα πολιτικά ιστολόγια στις ΗΠΑ, µερικές ώρες πριν από την έναρξη των εκλογών στις ΗΠΑ είπε µέσω του blog της:[1] «Λοιπόν, έχουν ακουστεί όλα τα επιχειρήµατα, και είµαι έτοιµη να ανακηρύξω τον νικητή των αµερικανικών εκλογών: Το Internet». Οι προεδρικές εκλογές το 2008 στις ΗΠΑ, άλλαξαν ριζικά τον τρόπο µε τον οποίο διεξάγονται οι προεκλογικές εκστρατείες. [2] Η εκλογική αναµέτρηση, ξαναέγραψε τους κανόνες σχετικά µε το πώς τα κόµµατα προσεγγίζουν τους ψηφοφόρους, συγκεντρώνουν χρήµατα, οργανώνουν τους υποστηρικτές τους, χειρίζονται τα µέσα ενηµέρωσης, διαµορφώνουν την κοινή γνώµη και πώς σχεδιάζουν αλλά και πώς απαντούν στις πολιτικές επιθέσεις, πολλές από τις οποίες έγιναν µέσα από το blogs. Η αλλαγή, εξάλλου, ως προς τη διεύρυνση και τη νέα σύνθεση του εκλογικού σώµατος, οφείλεται κυρίως στις προσπάθειες των ∆ηµοκρατικών οι οποίοι κατάφεραν να εγγράψουν στους εκλογικούς καταλόγους, καινούργιους ψηφοφόρους, κυρίως µαύρους, ισπανόφωνους και νέους. O Steven Smith, επικεφαλής των συµβούλων του John McCain, είπε: [2] «Ο σηµαντικότερος αντίκτυπος αυτών των εκλογών στο µέλλον, είναι ότι «σκότωσαν» για πάντα την κρατική χρηµατοδότηση. Αυτό σηµαίνει ότι οι επιτελείς της επόµενης προεκλογικής εκστρατείας των Ρεπουµπλικάνων, θα πρέπει να συγκεντρώσουν κονδύλια ύψους ενός δισ. δολαρίων για να πετύχουν ότι πέτυχαν οι ∆ηµοκρατικοί, χρησιµοποιώντας το ∆ιαδίκτυο για την επικοινωνία µε τους ψηφοφόρους και τη συγκέντρωση χρηµάτων». Οι αλλαγές όµως που επέφερε αυτή η προεκλογική εκστρατεία, αντανακλούν και πολιτισµική µεταστροφή των ψηφοφόρων, η οποία είχε συνέπεια να δηµιουργηθεί ένα κοινό, καλύτερα πληροφορηµένο αλλά και πιο επιφυλακτικό. Ως αποτέλεσµα, αυτό το νέο εκλογικό σώµα, έχει την τάση να αµφισβητεί περισσότερο όσα ακούει στις προεκλογικές εκστρατείες και να χρησιµοποιεί το ∆ιαδίκτυο. 2.1 Open Source Politics Ο Barack Obama συνοµιλώντας απευθείας µε τη γενιά του Internet και των Social Networks απεξαρτήθηκε οικονοµικά από τις συνεισφορές των “χορηγών” που πάντα βοηθούσαν τους υποψήφιους προέδρους οικονοµικά. [3] Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Obama κατάφερε να 44 µαζέψει από δωρεές (ένα µεγάλο ποσοστό µέσω Internet) το µεγαλύτερο ποσό στην ιστορία των Αµερικανικών εκλογών. Αξιοσηµείωτο επίσης είναι ότι αυτό το ποσό δεν προήλθε από τα µεγάλα οικονοµικά lobbies καθώς ο Obama δεν δέχτηκε δωρεές από αυτούς αλλά οι περισσότερες ήταν µικρές δωρεές από πολλούς “µικρούς” υποστηρικτές του. Ο Obama εφάρµοσε στην πράξη το Open Source Politics [4] και κατάφερε να µετατρέψει το µοντέλο µεγάλες-συνεισφορές-από-λίγους σε µικρές-συνεισφορές-από-πολλούς. Η στρατηγική του στο web ξέφυγε από τα παραδοσιακά websites των πολιτικών, δηµιουργώντας ένα δυναµικό online δίκτυο µικρών οικονοµικών συνεισφορών από εκατοµµύρια απλούς ανθρώπους, στηριζόµενο σε φανατικούς online εθελοντές. Με τον τρόπο αυτό κατάφερνε να εξασφαλίζει περίπου ένα εκατ. δολάρια κάθε µήνα µέσα από το διαδίκτυο. Ο Roger Cohen παροµοιάζει τον Obama µε ένα Internet start up [5], «…ένα κίνηµα που διαδίδεται σαν ιός µε τη βοήθεια µερικών από τα πιο δηµιουργικά µυαλά της Silicon Valley. Ο Obama έχει αντιληφθεί άριστα ότι σε ένα κόσµο που λειτουργεί απόλυτα διασυνδεδεµένος, µε βασική αξία το µοίρασµα (ιδεών ή πληροφοριών) ανάµεσα σε ίσους, θα ήταν συνταγή αποτυχίας το να προσπαθήσει να περάσει τα µηνύµατά του µε τη λογική “από πάνω προς τα κάτω” - κάτι που εν πολλοίς έκανε η Χίλαρυ Κλίντον…». Η δήλωση του Obama ότι παραιτείται από την κρατική χρηµατοδότηση, και θα συνεχίσει να στηρίζεται αποκλειστικά από τις µικρές δωρεές των εκατοµµυρίων Αµερικανών άλλαξε τα δεδοµένα στο τοµέα της χρηµατοδότησης της προεκλογικής διαδικασίας. O Obama, µίλησε για open source politics (χρηµατοδότηση κυρίως) σε µία συνάντηση στο Silicon Valley [6]: «…µαζέψαµε 55 εκατοµµύρια δολάρια τον προηγούµενο µήνα, εκ των οποίων 90% ήταν µέσω διαδικτύου, και τα µισά από αυτά τα χρήµατα ήταν προσφορές κάτω των 50$. Έχω 1,3 εκατοµµύρια συνδροµητών, και καθόλου χρήµατα από “ειδικές ενώσεις” (PAC) και από λόµπυ (όπως έχουν οι Clinton και McCain). Είµαστε µάρτυρες ενός µοναδικού -ίσως- φαινοµένου πολιτικής ενδυνάµωσης των απλών ανθρώπων, αφαιρεί ισχύ από ειδικές οµάδες και τα λόµπυ. Αφαιρεί ισχύ από άλλους θεσµικούς παίκτες… Πρέπει να διαχωρίσουµε τα χρήµατα από την πολιτική επιρροή. Ζούµε ένα πείραµα ανοικτής (open source) πολιτικής. ». 2.2 Ε-Government 2.0 Η απόφαση του Obama να αθετήσει τη δέσµευση του και να υποστηρίξει την ανανέωση της Foreign Intelligence Surveillance Act (FISA) [7] η οποία παρέχει αναδροµική νοµική ασυλία σε εταιρίες τηλεπικοινωνίας που υπέκλεπταν τηλεφωνικές συνοµιλίες πολιτών, χωρίς την έκδοση δικαστικών ενταλµάτων, ξεσήκωσε θυελλώδεις αντιδράσεις. Σε δηµοσίευµα τους οι New York Times ανέφεραν ότι περισσότεροι από 7.000 υποστηρικτές του Obama οργάνωναν την αντίθεση τους στην απόφαση του αυτή στο ίδιο το website της προεκλογικής του καµπάνιας, το My.BarackObama.com, και τα blogs. Οι πολίτες, bloggers, σχολιαστές , ακτιβιστές και κύριοι χρηµατοδότες του, του ζήτησαν να λογοδοτήσει και να µείνει πιστός στις πολιτικές δεσµεύσεις του. Αρκετοί υποστηρικτές του σκέφτηκαν να σταµατήσουν τη χρηµατοδότηση τους για να καταστήσουν και πιο αποτελεσµατική την πίεση τους. [8] Ο Obama απάντησε στις κριτικές µέσα από τα blogs, εκεί όπου διατυπώθηκαν οι διαφωνίες και οι πολεµικές. Παρουσίασε το σκεπτικό της απόφασης του, αναγνώρισε ότι έκανε έναν συµβιβασµό και παρέµεινε ανοιχτός στην κριτική και τη διαφωνία. [9] Η αναµέτρηση του Obama µε τους δικτυακούς υποστηρικτές του στο θέµα της νοµοθεσίας για τις τηλεφωνικές υποκλοπές µας δίνει τα πρώτα δείγµατα της δυναµικής που δηµιούργησε το 45 επιτυχηµένο πείραµα της καµπάνιας του στο διαδίκτυο. Είναι σαφές ότι παρατηρούµε µια ευρύτερη πολιτική µεταβολή. Όπως σηµείωνε ο Matt Leighninger [10] σε ανοιχτή επιστολή του προς τους συµµετέχοντες στο Personal Democracy Forum: «Οι πολίτες µπορεί να έχουν λιγότερο διαθέσιµο χρόνο για συµµετοχή στη δηµόσια ζωή, αλλά έχουν να συνεισφέρουν περισσότερη γνώση και δεξιότητες στην επίλυση δηµόσιων προβληµάτων… Συνολικά, οι πολίτες του 21ου αιώνα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, φαίνεται να είναι πιο ικανοί στο να ασκούν την διακυβέρνηση από το να κυβερνώνται.» Οι πολίτες και bloggers υποστηρικτές του Obama έδειξαν ότι δεν είναι απλώς οπαδοί που σε κάθε περίπτωση επικροτούν τον ηγέτη τους. ∆έχτηκαν να µεταφέρουν το µήνυµα του, δικτυώθηκαν και τον χρηµατοδότησαν, υπό τον όρο ότι ίσχυε η αρχική του δέσµευση. Να είναι συνεπής, ανοιχτός στο διάλογο, να ακούει και να µπορεί να ενσωµατώνει στις πολιτικές του θέσεις και αποφάσεις τις γνώµες και τις προτάσεις που έρχονται από «τα κάτω». Ο ακτιβισµός και η ηχηρή διαφωνία τους για την ανανέωση της FISA, και µάλιστα µέσα στην προεκλογική περίοδο, λειτούργησε ως πίεση ώστε να υπάρξει δηµόσια λογοδοσία από τον Obama. Αυτή η online διαµαρτυρία, είναι και ένα ακόνισµα των δεξιοτήτων των πολιτών στη συµµετοχή τους σε µια πιο ανοιχτή διακυβέρνηση. Η διακυβέρνηση 2.0 αφορά κυρίως στη δυνατότητα των πολιτών να επηρεάζουν µέσα από τις πλατφόρµες και τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης: [8] την πολιτική ατζέντα, τη διαµόρφωση πολιτικών θέσεων, την χάραξη πολιτικών, τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σηµαίνει, ακόµη, λογοδοσία και έλεγχο των πολιτικών και των αρχών, διαφάνεια στα οικονοµικά και πρόσβαση των πολιτών σε δηµόσια στοιχεία ή σε προσωπικά τους δεδοµένα. Σηµαίνει, επίσης, δουλειά για τους ίδιους τους πολίτες. Οι προσδοκίες για µια ∆ιακυβέρνηση 2.0 είναι αυξηµένες και όχι µόνο στις ΗΠΑ. 2.3 ∆ιαφηµιστική καµπάνια Το εκλογικό επιτελείο του Barack Obama αξιοποίησε τα τεράστια ποσά που συγκέντρωσε από τον προεκλογική εκστρατεία αγοράζοντας τις τελευταίες µέρες πριν τις εκλογές διαφηµιστικό χώρο διάρκειας µισής ώρας για ένα µεγάλο µήνυµα προς τους Αµερικάνους πολίτες. Η τριαντάλεπτη αυτή διαφήµιση προβλήθηκε από έξι τηλεοπτικά δίκτυα την Πέµπτη 30 Οκτωβρίου και ήταν η διαφήµιση µε τη µεγαλύτερη διάρκεια που γυρίστηκε ποτέ σε προεκλογική περίοδο στις ΗΠΑ. Η διαφήµιση-εκποµπή του Barack Obama είχε τίτλο “American Stories, American Solutions” στην οποία εµφανίζονταν Αµερικανοί που µιλούσαν για τα προβλήµατά τους (καλλιέργεια ταύτισης µε το εκλογικό σώµα), αλλά και µικρά βίντεο µε πολλές από τις προσωπικότητες που τον στηρίζουν (κύρος). Επίσης η διαφήµιση περιείχε εικόνες και µηνύµατα από την προεκλογική εκστρατεία του: «παράσταση νίκης», προβολή µαζικής συµµετοχής και εστίαση στα πιο δυνατά µηνύµατα. [13] Περισσότεροι από 26 εκατοµµύρια άνθρωποι είδαν το πρόγραµµα στο CBS, NBC ή το Fox. σηµαίνει 3 εκατοµµύρια περισσότεροι από όσους συνήθως παρακολουθούν αυτά τα δίκτυα αυτήν την ώρα, σύµφωνα µε το Hollywood Reporter. Συνυπολογίζοντας και τα καλωδιακά δίκτυα που επίσης προέβαλαν τη διαφήµιση υπολογίζεται ότι περίπου 30 εκατοµµύρια άνθρωποι είδαν αυτό το διαφηµιστικό. Σύµφωνα µε τη Nielsen, 22% από όλα τα νοικοκυριά που έβλεπαν εκείνη την ώρα τηλεόραση είδαν τη συγκεκριµένη διαφήµιση. Ακόµη, κάτι άλλο που προκάλεσε µεγάλη εντύπωση ήταν η παροχή της δυνατότητας σε κάθε χρήστη ο οποίος παρακολουθούσε το video στο YouTube να κάνει απευθείας οικονοµική συνεισφορά στην εκστρατεία του Obama, χρησιµοποιώντας την υπηρεσία Google Checkout, χωρίς να χρειάζεται να επισκεφθεί καµία άλλη ιστοσελίδα της εκστρατείας του. Η λογική της 46 διαφηµιστικής αυτής καταχώρησης περικλείεται στο παρακάτω σκεπτικό:[13] «Αυτός που βλέπει το βίντεο, πιθανότατα θα ταυτιστεί µαζί σου. Και πιθανότατα θα θέλει να γίνει χρηµατοδότης σου. Γιατί να τον καλέσεις στην “ιστοσελίδα σου”; Το web είναι “εκεί έξω”, εσύ πρέπει να είσαι εκεί έξω, εκεί θα του µιλήσεις, θα τον πείσεις, και θα τον κάνεις πελάτη ή χρηµατοδότη σου. ». 3. INTERNET MARKETING ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ο Barack Obama είναι πλέον πρόεδρος της Αµερικής. Μεγάλο ρόλο σε αυτό έπαιξε και η άκρως επιτυχηµένη Internet marketing στρατηγική που ακολούθησε η οµάδα του. [17] Μερικά από τα βασικότερα σηµεία της πολύ επιτυχηµένης στρατηγικής του αναλύονται παρακάτω. Ξεκινούµε µε το site του νέου Προέδρου των ΗΠΑ το οποίο ήταν εξαιρετικά φιλικό προς τον χρήστη. Η φωτογραφία µε την οικογένεια του στην entry page ήταν εξαιρετική επιλογή καθώς κατάφερνε να προσεγγίσει τους ψηφοφόρους του. Επίσης πριν µπορέσει κάποιος να προχωρήσει στις υπόλοιπες υποσελίδες του website έπρεπε να κάνει µια απλή εγγραφή βάζοντας το e-mail του και τον ταχυδροµικό του κώδικα. Η οµάδα του Obama έχοντας στην διάθεση της αυτά τα mails καθώς και διάφορα mails subscriptions από άλλες δραστηριότητες έστησε µια email καµπάνια η οποία είχε µάλιστα και γεωγραφικό περιορισµό ανάλογα µε τον Τ.Κ ενηµερώνοντας τους εγγεγραµµένους ανά τακτά χρονικά διαστήµατα για τις επερχόµενες εµφανίσεις του Obama στις διάφορες πολιτείες, διάφορα events που διοργανώνονταν για τον πρόεδρο καθώς επίσης και όλα τα τελευταία νέα. Το στοιχείο όµως που έκανε την διαφορά ήταν ότι αυτά τα mails δεν ήταν τυποποιηµένα. Το ύφος ήταν απλό καθηµερινό και λιτό και πολλά από αυτά ήταν γραµµένα από τον ίδιο τον Οbama ή τη σύζυγο του (ή τουλάχιστον ήτανε αρκετά πειστικά ώστε να φαίνεται ότι τα έχει γράψει ο ίδιος). Η σηµαντικότερη από όλες τις κινήσεις που έγιναν στον χώρο του Internet και ίσως αυτή που έκανε την διαφορά είναι ότι ο Obama ήταν –και είναι- ενεργό µέλος στα µεγαλύτερα social networks. Η οµάδα του Obama είχε συνεχή παρουσία σε bookmarking sites και σε σελίδες όπως το Technorati και το Reddit οι οποίες τον είχαν στη κορυφή της επικαιρότητας συνεχώς. Ακόµη, ο Obama έχει ένα πολύ επιτυχηµένο προφίλ στο facebook µε 2.5 εκ υποστηρικτές, ένα εξίσου επιτυχηµένο προφίλ στο myspace, έχει δικό του κανάλι στο youtube και διατηρεί λογαριασµό στο twitter. O Obama µέσω των social networks κατάφερε να έχει µια ιδιαίτερη καθηµερινή επαφή µε το κοινό χρησιµοποιώντας την µεγάλη δύναµη τον social media για να χτίσει την εικόνα του. Σε όλη τη διάρκεια της προεκλογικής ο Obama είχε ενεργό ρόλο γράφοντας στο twitter και στο facebook και ανεβάζοντας διάφορες φωτογραφίες του στο flickr. Αξιοσηµείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι έφτιαξε η οµάδα του ένα social network channel αποκλειστικά για να επικοινωνούν οι θαυµαστές του µεταξύ τους και όχι µόνο. Ενδεικτικά στοιχεία τα οποία αναδεικνύουν το πόσο καλύτερα χρησιµοποίησε ο Barack Obama τα social media είναι και τα παρακάτω στατιστικά από την Internet WorldStats (Census, Nielson), [20] [στοιχεία 2008]: Στο Facebook ο Obama είχε 2,379,102 supporters ενώ ο McCain 620,359 supporters δηλαδή ο Obama είχε380% περισσότερους supporters από τον McCain. Στο MySpace ο Obama είχε 833,161 friends ενώ ο McCain 217,811 friends. ∆ηλαδή, ο Obama είχε 380% περισσότερους supporters από τον McCain. Στο YouTube ο Obama είχε ανεβάσει 1792 videos και είχε 114,559 subscribers και είχε φτάσει τα 18,413,110 channel views ενώ ο McCain είχε ανεβάσει µόνο 329 videos και είχε µόλις 28,419 subscribers ενώ τα Channel Views ήταν 2,032,993. ∆ηλαδή ο Obama είχε 403% περισσότερους subscribers από τον McCain. Τέλος στο Twitter ο Obama (@barackobama) είχε 112,474 followers ενώ ο 47 McCain (@JohnMcCain) είχε 4,603 followers. ∆ηλαδή ο Obama είχε 240 φορές περισσότερους followers στο Twitter από τον McCain. Η εταιρία ερευνών Nielsen [14] σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα ερευνών της τη περίοδο των προεδρικών εκλογών του 2008 επισήµαναν το γεγονός ότι οι ψηφοφόροι δεν περιορίζονται πλέον µόνο στη ζωντανή παρακολούθηση ενός debate ή ενός show από την τηλεόραση. Αντίθετα επισκέπτονται το Internet για να (ξανά)δουν συγκεκριµένα αποσπάσµατα, βρίσκουν πληροφορίες, επιστρέφουν στην τηλεόραση και στο τέλος ανεβάζουν οι ίδιοι το υλικό που θέλουν στα social media. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε τα στοιχεία της ίδιας εταιρίας, τον Αύγουστο του 2008, επισκέφθηκαν την επίσηµη ιστοσελίδα του Obama 824.000 διαφορετικοί χρήστες, ενώ την αντίστοιχη του McCain 475.000. [18] 3.1 Ανάλυση οµιλιών µε χρήση του Wordle Οι δύο οµιλίες των υποψηφίων όταν έλαβαν το χρίσµα από τις παρατάξεις τους αποτέλεσαν κοµβικό σηµείο στην ευρύτερη πολιτική και επικοινωνιακή τους στρατηγική. Στην προσπάθεια ανάλυσης αυτών των δύο οµιλιών χρησιµοποιήθηκε η διαδικτυακή εφαρµογή Wordle. [21] Η συγκεκριµένη Java εφαρµογή προσαρµόζει το µέγεθος κάθε λέξης ανάλογα µε τις φορές που έχει χρησιµοποιηθεί µέσα σε κάποιο ορισµένο κείµενο. Συνεπώς όσες περισσότερες φορές αναφέρθηκε κάποια λέξη από τους δύο υποψήφιους, τόσο µεγαλύτερη εµφανίζεται στο αντίστοιχο «word cloud» που δηµιουργείται. Η ιδέα για τη συγκεκριµένη ανάλυση προήλθε από την εφηµερίδα Boston Globe [22] που τη χρησιµοποίησε πρώτη, αλλά και από τους NY Times [23] που εφαρµόζουν αντίστοιχους τρόπους ανάλυσης των πολιτικών οµιλιών. Όπως γίνεται αντιληπτό, το Wordle προσφέρει µία απεικόνιση που βασίζεται στην ποσοτική χρήση των λέξεων χωρίς να λαµβάνει υπόψη τα όποια ποιοτικά χαρακτηριστικά µίας οµιλίας. Όµως σε κάθε περίπτωση το αποτέλεσµα – πέρα από την εικαστική του αξία – µπόρεσε να οδηγήσει και σε αρκετά ενδιαφέροντα συµπεράσµατα. 3.1.1 Απεικόνιση οµιλίας Obama Ο Barack Obama στην οµιλία του κατέθεσε την «υπόσχεση» του προς τον αµερικανικό λαό. Η λέξη «promise» ακούστηκε τις περισσότερες φορές από τα χείλια του και αποτέλεσε το ‘εννοιολογικό όχηµα’ για να παρουσιάσει το σύνολο των ιδεών του στους συµπατριώτες του. Οι λέξεις που κυριάρχησαν κατά τη διάρκεια της οµιλίας του, ήταν «American(s)», «America», «country», ενώ την ίδια στιγµή «Democrats» και «Republicans» κατέλαβαν πολύ µικρότερο χώρο στην απεικόνιση του Wordle. Ο υποψήφιος των ∆ηµοκρατικών επιχείρησε να δείξει πως 48 περισσότερο επιθυµεί να ενώσει, παρά να διχάσει τους Αµερικανούς, προσπαθώντας παράλληλα να προσελκύσει µεγαλύτερο ποσοστό των αναποφάσιστων/ανεξάρτητων ψηφοφόρων που δεν υποστηρίζουν κάποια από τις δύο παρατάξεις. Ο Obama έστρεψε το επίκεντρο του δηµόσιου διαλόγου σε θέµατα πολιτικής, µε πρώτο και καλύτερο την οικονοµία (economy), για να ακολουθήσουν τα εργασιακά ζητήµατα (jobs, work, workers) και εκείνα της εκπαίδευσης (education) και της υγείας (healthcare). Παράλληλα, τέσσερα από τα ρήµατα που χρησιµοποίησε περισσότερο κατά τη διάρκεια της οµιλία του ήταν: «must», «need», «can», «make». Σε ένα βαθµό αυτές οι τέσσερις λέξεις συµπύκνωναν τη συλλογιστική πορεία ολόκληρης της καµπάνιας του. «Πρέπει και χρειάζεται» να γίνει αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό και «µπορούµε» να την «πραγµατοποιήσουµε». Φυσικά, δε έλλειπαν λέξεις όπως «change» και «new», αφού η υποψηφιότητα Obama επικαλούνταν στο σύνολο της την έλευση του καινούριου και του διαφορετικού στην «Washington». 3.1.2 Απεικόνιση οµιλίας McCain Τη στιγµή που ο Barack Obama κατέθετε την υπόσχεση του στου Αµερικανούς πολίτες, ο John McCain επέλεξε να θυµηθεί το ηρωικό του παρελθόν και προέβαλε στην οµιλία του σαν κύρια λέξη και έννοια τη «µάχη» (τον αγώνα, την πάλη) για µία καλύτερη πατρίδα («fight», «country»). Ακόµη, ήταν πιστός και αυτός στις επικοινωνιακές ανάγκες που θέλουν όλους τους υποψήφιους να στέκουν υπεράνω διαχωρισµών και απευθύνθηκε κατά κύριο λόγο στο σύνολο των Αµερικανών ψηφοφόρων (Americans), µε το λεξιλόγιο του όµως να είναι κάπως διαφοροποιηµένο συγκριτικά µε την αντίστοιχη οµιλία του Obama, περιλαµβάνοντας λέξεις που παραπέµπουν στο θρησκευτικό και πατριωτικό συναίσθηµα των Αµερικανών, όπως: «God», «war», «serve», «honor», «blessed». Γεγονός αναµενόµενο, µε δεδοµένη την ιδεολογική διαφορά µεταξύ των δύο παρατάξεων. Ακόµη, έκανε και ο ίδιος αναφορές στα οικονοµικά, εργασιακά και εκπαιδευτικά ζητήµατα που αφορούν την αµερικανική κοινωνία (economy, jobs, children), προσπαθώντας µε τη συχνή χρήση του ρήµατος «γνωρίζω» (know) άλλοτε να τονίσει την κατανόηση των προβληµάτων και άλλοτε να επισηµάνει τη βαθιά γνώση και εµπειρία που διαθέτει µετά από τόσα χρόνια στην πολιτική σκηνή. Επιπλέον, σε αντίθεση µε τον αντίπαλο του που προσπάθησε να τον παρουσιάσει ως συνεχιστή της πολιτικής Bush, εκείνος απέφυγε συνειδητά να αναφέρει πάνω από µία φορά το όνοµα του απερχόµενου Προέδρου. 49 3.2 Ο ρόλος των blog στην διαµόρφωση πολιτικών θέσεων Η Huffington post χαρακτήρισε το debate στο Αµερικάνικο ∆ίκτυο ABC ανάµεσα στους 2 υποψήφιους των ∆ηµοκρατικών: Obama vs Clinton,“Worst. Debate. Ever.”[24] Οι οικοδεσπότες του ABC, ο George Stephanopoulos και ο Charles Gibson έκαναν µια συζήτηση η οποία δεν επικεντρώθηκε καθόλου στα πραγµατικά προβλήµατα του µέσου Αµερικάνου πολίτη. Το κενό αυτό των παραδοσιακών µέσων προσπάθησε να καλύψει το momocrats, το οποίο είναι ένα blog [25] που δηµιούργησε µια οµάδα από µητέρες στην Αµερική, και ασχολείται µε την Αµερικάνικη πολιτική σκηνή. Σκοπός του blog ήταν η ανάδειξη ενός ∆ηµοκρατικού στο Λευκό Οίκο, πάνω από όλα όµως, ήταν αυτό που πρέπει να είναι ένα blog: η φωνή του πολίτη. Η οµάδα του blog παρακολουθώντας το debate θεώρησε πως οι υποψήφιοι του κόµµατος που θέλουν να βοηθήσουν, δεν ανέδειξαν καθόλου τα πραγµατικά προβλήµατα του µέσου Αµερικάνου πολίτη στις απαντήσεις τους και αποφάσισαν να στείλουν τις δικές τους ερωτήσεις µέσα από το blog τους. Λίγες µέρες µετά ο Barack Obama έστειλε τις απαντήσεις του στις ερωτήσεις των momocrats. [25] οι οποίες σχετίζονταν µε το επισιτιστικό πρόβληµα το οποίο αντιµετωπίζουν πολλοί Αµερικάνοι, την πιστωτική κρίση, την ύφεση, την περίθαλψη, τη φροντίδα των παιδιών και άλλα παρόµοια προβλήµατα µιας µέσης οικογένειας. Η Χίλαρυ Κλίντον δεν έστειλε τις απαντήσεις της. Το ABC στο debate, προσπάθησε να αναδείξει τα στοιχεία εκείνα που, σύµφωνα µε την Αµερικάνικη πολιτική µυθολογία, αναδεικνύουν τους νικητές των αναµετρήσεων. Η κίνηση των bloggers του momocrats προσπάθησε να αποκαταστήσει τις ισορροπίες και να επανέλθει η συζήτηση στα πραγµατικά προβλήµατα του πολίτη. Σε κάθε περίπτωση, µπορούµε να το θεωρήσουµε το γεγονός αυτό ως ένα δείγµα για το ρόλο που µπορούν να παίξουν τα blogs και τα social media. 3.3 ∆ιαδικτυακές ∆ηµοσκοπήσεις Οι χρήστες του διαδικτύου κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου είχαν τη δυνατότητα να συµµετέχουν σε µια διαδικτυακή ψηφοφορία και να δουν τι θα ψήφιζε όλος ο κόσµος αν είχε το δικαίωµα ψήφου µέσω της ιστοσελίδας www.iftheworldcouldvote.com. [26] Στη σελίδα αυτή µέχρι τις 3.11.2008, µια µέρα πριν τις εκλογές, είχαν ψηφίσει 756.638 άτοµα από 212 διαφορετικές χώρες. Το αποτέλεσµα ως τη τελευταία µέρα πριν τις εκλογές ήταν 87% υπέρ του Obama έναντι 13% υπέρ του McCain. Βέβαια, δεν µπορούσαν να προκύψουν ασφαλή συµπεράσµατα καθώς το δείγµα δεν ήταν αντιπροσωπευτικό. Η διαδικτυακή όµως αυτή ψηφοφορία αναδεικνύει µια δυναµική που είχε αποκτήσει ο Obama τόσο στους Αµερικανούς πολίτες όσο και στο σύνολο των Ευρωπαίων και µη πολιτών τη περίοδο εκείνη. Ακόµη, µια αντίστοιχη ηλεκτρονική δηµοσκόπηση διεξήγαγε και το περιοδικό Economist µέσα από το website του. Τα αποτελέσµατα ήταν παραπλήσια µε αυτά της παραπάνω έρευνας. Άλλα παραδείγµατα διαδικτυακών websites που απασχολήθηκαν µε στατιστικά και προβλέψεις του αποτελέσµατος των εκλογών ήταν το website Real Clear Politics [28] το οποίο συγκέντρωνε καθηµερινά σε ένα πίνακα όλες τις τελευταίες δηµοσκοπήσεις της µέρας για τις εκλογές των ΗΠΑ και έδινε µε µια µατιά το εύρος των αποκλίσεων που έχουν µεταξύ τους και το blog fivethirtyeight [29] (το όνοµα του προέκυψε από τον αριθµό των εκλεκτόρων που βγάζουν πρόεδρο, οι οποίοι είναι 538), το οποίο έκανε αναλύσεις (αλλά και συνθέσεις) των 50 δηµοσκοπήσεων στις ΗΠΑ, βασισµένο στην προηγούµενες επιτυχίες του κάθε δηµοσκόπου, το δείγµα τους, αλλά και το πόσο πρόσφατες ήταν. 4. ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΕΝΟΨΕΙ ΕΚΛΟΓΩΝ Πολλές ήταν οι πρωτοβουλίες που οργανώθηκαν από πολίτες αλλά και από οργανισµούς (ΜΚΟ ή απλώς µεγάλες εταιρείες Media) εν όψει των Αµερικάνικων εκλογών.[31] Οι πρωτοβουλίες αυτές είχαν ως στόχο να συγκεντρώσουν τις µαρτυρίες των εκατοµµυρίων πολιτών που θα βρίσκονταν στα εκλογικά τµήµατα την ηµέρα της ψηφοφορίας, σε πραγµατικό χρόνο. Ουσιαστικά, επρόκειτο για τη µεγαλύτερη σε µέγεθος και βάθος κάλυψη µιας εκλογικής διαδικασίας, στην ιστορία των ∆υτικών δηµοκρατιών. Ταυτόχρονα, οι περισσότερες από αυτές είχαν το χαρακτήρα της “προστασίας” του εκλογικού αποτελέσµατος από φαινόµενα νοθείας ή άλλων προβληµάτων µετά από τις φήµες για αντίστοιχα φαινόµενα στις δύο προηγούµενες εκλογικές διαδικασίες - πολλές από τις οποίες βρίσκονται ακόµη στα δικαστήρια. Tο twitter συνείσφερε και αυτό µε τη σειρά του στην real time ενηµέρωση των πολιτών για τα αποτελέσµατα των εκλογών. Άλλωστε, και οι δύο υποψήφιοι διατηρούν λογαριασµό στο twitter. Η ειδική ιστοσελίδα που δηµιουργήθηκε ειδικά για την εκλογική αναµέτρηση το election.twitter.com [33] ανανεώνονταν σχεδόν σε πραγµατικό χρόνο µε tweets από όλο τον κόσµο. Το Τwitter Vote Report [32] αξιοποίησε το τεράστιο (πλέον) δίκτυο των πολιτών που χρησιµοποιούν το Twitter για να στέλνουν µηνύµατα από τον τόπο που ψήφιζαν για οτιδήποτε συνέβαινε ή έπεφτε στην αντίληψη τους ή ήθελαν να σχολιάσουν γύρω από την εκλογική διαδικασία. Η αξία του εγχειρήµατος αυτού ήταν ότι διαµορφώθηκε πολύ γρήγορα και απλά, γνώµη για την τάση προς διάφορα πρόσωπα και διαστάσεις της πολιτικής σκηνής από ανθρώπους της διπλανής πόρτας µε πρόσβαση από και προς όλους. Η διαδικασία ήταν απλή. Το µόνο που έπρεπε να κάνει κάποιος όταν στέλνει ένα µήνυµα, είναι να περιέχει µέσα το hashtag #votereport ώστε να “συγκεντρώνονται” όλα σε µια λίστα µε µηνύµατα που αφορούσαν στην εκλογική διαδικασία. Ακόµη και αν κάποιος δεν χρησιµοποιούσε το twitter µπορούσε να στείλει τα µηνύµατα του µέσα από το κινητό µε κάποια από τις εφαρµογές που είχαν δηµιουργηθεί για το iPhone ή το Android ή καλώντας απλώς ένα τηλεφωνικό αριθµό που είχε δηµιουργηθεί για αυτή την υπηρεσία. Αξίζει ακόµη να αναφέρουµε πως τα µηνύµατα των ψηφοφόρων δεν εµφανίζονταν µόνο σε µια παραδοσιακή λίστα µε µηνύµατα (όπως αυτή του Twitter, αλλά και σε χάρτες όπου κάποιος έβλεπε τα µηνύµατα σε πραγµατικό χρόνο πάνω στο χάρτη των ΗΠΑ ή µιας πολιτείας/πόλης. Το Twitter Vote Report ήταν µια πρωτοβουλία του οργανισµού Election Protection, ενώ συµµετέχουν δεκάδες άλλοι οργανισµοί όπως το πολιτικό website TechPresident, το τηλεοπτικό κανάλι Current TV, το NPR Community και πολλοί άλλοι. Άλλη µια πρωτοβουλία ήταν το Video your Vote [34] από το κανάλι PBS σε συνεργασία µε το YouTube για συγκέντρωση όλων των videos που κατέγραφαν οι ψηφοφόροι από τα εκλογικά κέντρα, µε σκοπό να διαπιστωθούν προβλήµατα ή παραβιάσεις, ή απλώς να µεταφερθεί το κλίµα των εκλογών. Το ίδιο περίπου έργο είχε και το Video the Vote project [35] που ήταν µια συνεργασία κινηµάτων πολιτών µαζί µε το YouTube. 51 5. CHANGE.GOV: “SHARE YOUR STORY, SHARE YOUR VISION” Ο νέος πρόεδρος Barack Obama και το επιτελείο του, µετά την εκλογή του, δηµιούργησαν το website change.gov,[36] στο οποίο ο κάθε πολίτης µπορούσε να βρίσκει ειδήσεις σχετικές µε τη µετάβαση στη νέα προεδρία και όλες τις διαδικασίες και πληροφορίες γύρω από την ατζέντα του νέου προέδρου.[38] Στο ίδιο website υπήρχε επίσης ενότητα στην οποία οι πολίτες µοιράζονταν τις ιδέες τους για τη νέα διακυβέρνηση, αλλά και τις ιστορίες τους γύρω από την πρόσφατη προεκλογική καµπάνια. Η σελίδα στην οποία οι πολίτες καταχωρούσαν τις ιδέες τους για το τι πρέπει να κάνει ο νέος πρόεδρος, έγραφε: “Start right now. Share your vision for what America can be, where President-Elect Obama should lead this country. Where should we start together?”.[36] Ακόµη, ο χρήστης είχε τη δυνατότητα να διαβάσει τις βασικές προτεραιότητες της νέας προεδρίας σε τίτλους ενώ σε άλλη ενότητα υπήρχε λίστα µε όλα τα θέµατα που θα περιλάµβανε στην ατζέντα του ο νέος πρόεδρος Obama. 6. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Πέρα από τα εκλογικά αποτελέσµατα στις ΗΠΑ, είχαµε και τον παράλληλο αγώνα των καναλιών για την πρωτιά στην ενηµέρωση. Τεράστια κάλυψη απ’ όλα τα δίκτυα, παράλληλη ενηµέρωση από τις ιστοσελίδες και τις τηλεοράσεις και πολλές νέες τεχνολογίες. [39] Τα περισσότερα κανάλια είχαν παρόµοιες µεταδόσεις µε πάρα πολλά στατιστικά που κάλυπταν το µεγαλύτερο µέρος της οθόνης, δηµοσκοπήσεις και trivia, καθώς και άπειρες συνδέσεις απ’ όλη την επικράτεια. Τις εντυπώσεις όµως έκλεψαν δυο τεχνολογίες: Το Microsoft Surface, [40] η οθόνη αφής πάνω στην οποία προβάλλονται δυναµικά γραφικά και ο παρουσιαστής την ελέγχει µε τα δάχτυλα του και το απίστευτο ολόγραµµα του CNN [41] το οποίο µε τη βοήθεια 35 καµερών υψηλής ευκρίνειας που περιτριγύριζαν την ρεπόρτερ από το Σικάγο, οι τηλεθεατές µπορούσαν να δούνε µέσα στο σκηνικό του καναλιού στην Ατλάντα. Παρότι και τα δυο, ελάχιστα συνέβαλαν στην ενηµέρωση και περισσότερο στον εντυπωσιασµό, αξίζει να αναφερθούµε σε αυτά καθώς αποτελούν ακόµη ένα δείγµα αξιοποίησης των δυνατοτήτων που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες και τα νέα µέσα. 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η προσέγγιση του Obama και της οµάδας του στις σύγχρονες τάσεις µας δείχνει ότι προσαρµόστηκε απόλυτα στην νέα ψηφιακή εποχή και κατάφερε να κάνει αυτό που δεν µπόρεσαν οι ανταγωνιστές του καθώς δηµιούργησε ένα στρατό “υποστηρικτών” και µε σωστό branding του εαυτού του οδήγησε τις πολιτικές µεθόδους διαφήµισης σε µια νέα εποχή. Ο Obama πιθανότατα να µην κέρδισε αποκλειστικά λόγω της online καµπάνιας του αλλά σίγουρα αυτή έπαιξε τον σηµαντικότερο ρόλο στην διαµόρφωση της γενικής εικόνας του στους ψηφοφόρους του και για αυτό το λόγο θεωρώ πως η στρατηγική που ακολούθησε θα είναι παράδειγµα προς µίµηση για τους επόµενους και θα αποτελέσει αφορµή για πολλές µελλοντικές έρευνες. 52 REFERENCES 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. Huffingtonpost.com, “I’m ready to declare a winner in the 2008 race”, Arianna Huffington,3.11.2008,http://www.huffingtonpost.com/arianna-huffington/im-ready-to-declare-awin_b_140625.html Καθηµερινή, «Θα µείνει στην ιστορία η προεκλογική εκστρατεία», µε στοιχεία από The NewYorkTimes,5.11.2008,http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_1_05/11/2008_29086 5 Nylon.gr, «Τι είναι opensource politics», Νίκος ∆ρανδάκης, 5.6.2008, http://www.nylon.gr/socialmedia/dora-open-source-politics/ 221.gr,“Obama, Open Source Politics”, 5.6.2008, http://www.221.gr/2008/opensourcepolitics/ The New York Times, “The Obama Connection”, Roger Cohen, 26.5.2008, http://www.nytimes.com/2008/05/26/opinion/26cohen.html Flickr.com, “Open Source Politics”, http://www.flickr.com/photos/jurvetson/2422297334/ Wikipedia, Foreign Intelligence Surveillance Act ("FISA"), http://en.wikipedia.org/wiki/Foreign_Intelligence_Surveillance_Act Nylon.gr, «∆ιακυβέρνηση 2.0», Μπέττυ Τσακαρέστου, 6.7.2008, http://www.nylon.gr/politics/governance-2/ DailyKos.com, ”FISA vote not moving to center”, 3.7.2008, http://www.dailykos.com/storyonly/2008/7/3/12425/59527/156/545991 Personaldemocracy.com, “An open letter to PdF Participants”, Mat Leighninger, 23.6.2008, http://www.personaldemocracy.com/blog/entry/1964/an_open_letter_to_pdf_participants Nylon.gr, «Ποια αλλαγή», Νίκος ∆ρανδάκης, 7.11.2008, http://www.nylon.gr/politics/change-forwhat/ Nylon.gr, «Ο ασύµµετρος ανταγωνισµός της πολιτικής», Νίκος ∆ρανδάκης, 22.6.2008, http://www.nylon.gr/politics/asymmetrical-threat-in-politics/ Nylon.gr, «Η πολιτική διαφήµιση µια γενιά µπροστά», Νίκος ∆ρανδάκης, 30.10.2008, http://www.nylon.gr/social-media/obama-infomercial/ Nielsen.com, http://www.nielsen.com Nylon.gr, «Οι πολλές όψεις των Νέων Μέσων στις Αµερικανικές Εκλογές 2008», Κωνσταντίνος Ιωαννίδης, 31.10.2008, http://www.nylon.gr/politics/new-media-in-us-election/ Nielsen.com, “2009 Industry Outlook”, http://www.nielsen.com/consumer_insight/ci_story1.html Geobak.wordpress.com, «Έγινε ο Obama πρόεδρος λόγω του Internet Marketing;», 5.11.2008, http://geobak.wordpress.com/2008/11/05/obama-and-internet-marketing/ Epixeirein.blogspot.com, “Reaching Influencers with word-of-mouth” , µε στοιχεία από emarketer.com, 5.8.2007, http://epixeirein.blogspot.com/2007/08/reaching-influencers-with-word-ofmouth.html Marketing Week, «Barack Obama και διδάγµατα media mix και media planning», Περικλής Βανικιώτης, 6.11.2008, http://marketingweek.gr/default.asp?pid=9&la=1&arId=19042 World Statistics, http://www.internetworldstats.com/ Wordle.net, http://www.wordle.net/ Boston.com, “Portrait of the candidate as a pile of words”, Graphic, 3.08.2008, http://www.boston.com/bostonglobe/ideas/articles/2008/08/03/portrait_of_the_candidate_as_a_pile_o f_words/ The New York Times, “The words they used”, Interactive, 4.9.2008, http://www.nytimes.com/interactive/2008/09/04/us/politics/20080905_WORDS_GRAPHIC.html Huffingtonpost.com, “Worst.Debate.Ever”, Jason Linkins, 16.4.2008, http://www.huffingtonpost.com/2008/04/16/worst-debate-ieveri_n_97125.html 53 25. Momocrats blog, “Obama answer’s readers questions”, 1.5.2008, http://momocrats.typepad.com/momocrats/ 26. Iftheworldcouldvote, http://www.iftheworldcouldvote.com/ 27. Newsfilter.gr, «Αν ψήφιζε όλος ο κόσµος νικητής θα ήταν ο Obama», asynadak, 4.11.2008, http://www.newsfilter.gr/2008/11/04/an-psifize-olos-o-kosmos-nikitis-tha-itan-o-obama/ 28. Realclearpolitics, http://www.realclearpolitics.com/ 29. Fivethirtyeight.com, “Politics Done Right”, 28.12.2008, http://www.fivethirtyeight.com/ 30. Lessing.org, “Obama – Vote for Hope”, 19.10.2008, http://lessig.org/blog/2008/10/extremely_well_done.html 31. Nylon.gr, «Big Brother πάνω από τις εκλογές», Νίκος ∆ρανδάκης, 1.11.2008, http://www.nylon.gr/politics/election-big-brother/ 32. Twittervotereport, http://blog.twittervotereport.com/ 33. ElectionTwitter, http://election.twitter.com/ 34. Videoyourvote, http://uk.youtube.com/videoyourvote 35. Videothevote, http://www.videothevote.org/ 36. Change.gov, http://change.gov/ 37. Blogs.forrester.com, “Barack Obama, will you tap the groundswell?”, Josh Bernoff, 5.11.2008, http://blogs.forrester.com/groundswell/2008/11/barack-obama-ar.html 38. DailyKos.com, “The organizing of the President, what’s next after 11/4?”, The Field, 21.10.2008, http://www.dailykos.com/story/2008/10/21/231852/52/427/638259 39. Mediablog.gr, «Οι νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία των εκλογών», mediator, 5.11.2008, http://www.mediablog.gr/archives/4515 40. Nylon.gr, «Το Surface της Microsoft σε εκλογική ανάλυση», Νίκος ∆ρανδάκης, 3.11.2008, http://www.nylon.gr/politics/surface-on-elections/ 41. Pestaola.gr, «CNN Hologram για τις Αµερικάνικες εκλογές», Titanas, 5.11.2008, http://www.pestaola.gr/cnn-hologram/ 54 ΑΝΑΛΥΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΩΝ ∆ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΕΩΝ ΜΕ ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΟΥ «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ» ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ OPENGOV ∆ήµητρα Καλαϊτζή Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας [email protected] Μαρία Χ. Παπουτσόγλου Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας [email protected] ∆ρ. Βασίλειος Περιστέρας Εθνικό Κέντρο ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αυτοδιοίκησης [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η πρόταση µιας µεθοδολογίας για την τεκµηρίωση και ανάλυση των σχολίων µιας ηλεκτρονικής διαβούλευσης και η εφαρµογή σε µια µελέτη περίπτωσης από την ελληνική εµπειρία δηµόσιων διαβουλεύσεων. Η σύνοψη των θέσεων και απόψεων που κατατίθενται στην πλατφόρµα ηλεκτρονικής διαβούλευσης opengov.gr, παρίστανται µε την χρήση ενός εργαλείου οπτικοποίησης επιχειρηµάτων. Στην έρευνα παρουσιάζεται πρώτα η ανάγκη για επεξεργασία των σχολίων από διαβουλεύσεις και στη συνέχεια προτείνεται η µεθοδολογία για την επίλυση του προβλήµατος. Η µεθοδολογία βρίσκει εφαρµογή στην ανάλυση της διαβούλευσης για το πρόγραµµα "Καλλικράτης". Το εργαλείο οπτικοποίησης που επιλέχθηκε να χρησιµοποιηθεί είναι το debategraph, ένα καινοτόµο εργαλείο οπτικοποίησης και σύνοψης επιχειρηµάτων. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ: opengov, διαβούλευση, οπτικοποίηση, επιχειρήµατα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η ηλεκτρονική πλατφόρµα διαβουλεύσεων opengov.gr ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Νοέµβριο του 2009. Αποτελεί µια εφαρµογή ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και µια σηµαντική καινοτοµία για τα ελληνικά, αλλά και διεθνή, δεδοµένα. Το opengov είναι µια πλατφόρµα µε αρκετά υπο-συστήµατα. Στην παρούσα εργασία το ενδιαφέρον µας επικεντρώνεται στο υποσύστηµα ηλεκτρονικής διαβούλευσης. Τα υπουργεία αναρτούν σε αυτό το υποσύστηµα σχέδια νόµων ή κείµενα µε τοποθετήσεις σε σηµαντικά 55 ζητήµατα δηµόσιας πολιτικής και οι πολίτες/φορείς καλούνται να τα σχολιάσουν. Τα σχέδια νόµων ή κείµενα τίθενται σε ανοικτή συζήτηση στην πλατφόρµα πριν την ψήφισή τους. Αυτή η διαδικασία ονοµάζεται προ-νοµοθετική διαβούλευση. Η προ-νοµοθετική διαβούλευση (pre-legislative consultation) θεωρείται ένα σηµαντικό εργαλείο προώθησης της συµµετοχικής δηµοκρατίας καθώς µπορεί να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα αποτελεσµατικό κανάλι για να εκφραστούν απόψεις πολιτών που δεν είχαν διαφορετική πρόσβαση στη διαµόρφωση της δηµόσιας πολιτικής. Συνοπτικά µια διαβούλευση ακολουθεί τα παρακάτω στάδια (Εικ. 1). 1. Το αρµόδιο υπουργείο παρουσιάζει ένα αρχικό κείµενο/θέση. 2. Το κείµενο τίθεται σε διαβούλευση. Φορείς και πολίτες συµµετέχουν υποβάλλοντας σχόλια. 3. Στη συνέχεια γίνεται επεξεργασία και σύνοψη των σχολίων από το υπουργείο. 4. Το υπουργείο συντάσσει το τελικό κείµενο λαµβάνοντας υπόψη τα υποβληθέντα σχόλια και το αρχικό κείµενο που τέθηκε προς διαβούλευση. Εικόνα 1. ∆ηµιουργία και επεξεργασία διαβούλευσης Στην περίπτωση του opengov, η πλατφόρµα ηλεκτρονικής διαβούλευσης βασίζεται σε αρχιτεκτονική blog και είναι προσβάσιµη σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου. Ο κάθε πολίτης µπορεί να παρακολουθεί τις διαβουλεύσεις που αναρτώνται στο opengov αλλά και να συµµετέχει γράφοντας κάποιο σχόλιο και υποβάλλοντάς το. Αν και το opengov έχει µόλις 7 µήνες λειτουργίας, η συµµετοχή του κοινού στις διαβουλεύσεις είναι υψηλή µε συνολικά πάνω από 40.000 υποβληθέντα σχόλια σε περίπου 40 διαβουλεύσεις (στοιχεία µέχρι Μάιο 2010). Στον Πίνακα 1 έχουν κατηγοριοποιηθεί συνολικά οι διαβουλεύσεις µε κριτήριο την συµµετοχή τους. Από τον πίνακα παρατηρούµε ότι οι περισσότερες διαβουλεύσεις παρουσιάζουν µικρό ενδιαφέρον συµµετοχής (στοιχεία µέχρι Αύγουστος 2010). Το σύνολο τον διαβουλεύσεων µέχρι και το τέλος του Αυγούστου είναι 80, όµως τρεις από τις διαβουλεύσεις δεν εµφανίζουν τον αριθµό σχολίων επί της διαβούλευσης. Λόγω της επιτυχίας και της συµµετοχής των πολιτών προκύπτει ένα σοβαρό ζήτηµα σχετικά µε την επεξεργασία, ταξινόµηση και επιτελική σύνοψη των σχολίων που υποβάλλονται σε ένα σχέδιο νόµου ή κείµενο. Χιλιάδες σχόλια µπορούν να υποβληθούν σε µια µόνο 56 διαβούλευση και η δηµιουργία επιτελικής σύνοψης που να παρουσιάζει µε κατανοητό τρόπο τα βασικά ζητήµατα της συζήτησης, τις θέσεις επάνω σε αυτά τα ζητήµατα, τα επιχειρήµατα υπέρ/κατά αυτών των θέσεων και τους κύριους µέτοχους της συζήτησης είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Η παρούσα εργασία προτείνει ένα τρόπο επεξεργασίας, σύνοψης και παρουσίασης των αποτελεσµάτων µιας διαβούλευση µε τη βοήθεια µιας πλατφόρµας οπτικοποίησης επιχειρηµάτων. Πίνακας 1. Συµµετοχή στις διαβουλεύσεις Συµµετοχή Αριθµός Σχολίων Σύνολο ∆ιαβουλεύσεων Συχνότητα Χαµηλή 0-199 47 61.04% Μεσαία 200-999 20 25.9% Υψηλή <1000 10 12.9% Σύνολο 77 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Η ταχεία ανάπτυξη της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών έχει δηµιουργήσει πολλά χαρακτηριστικά που παρατηρούµε στην κοινωνία της πληροφορίας. Ένα χαρακτηριστικό της τρέχουσας δεκαετίας είναι και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Μια από τις πρακτικές που προωθούνται στα πλαίσια της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι και η διενέργεια κι η υποστήριξη προ-νοµοθετικών διαβουλεύσεων. Η προ-νοµοθετική διαβούλευση συνήθως χωρίζεται σε 4 στάδια, όπως αυτά περιγράφονται στην επίσηµη ιστοθέση της Σκωτσέζικης Βουλής (Scottish Parliament, 2010). Συνοπτικά τα τέσσερα στάδια είναι α) η κατάθεση του νοµοσχεδίου στην βουλή, έπειτα από την έγκριση του νοµοσχεδίου ακολουθεί β) η ανάπτυξή του µε περισσότερες λεπτοµέρειες, γ) στην συνέχεια το νοµοσχέδιο εγκρίνεται/ψηφίζεται από το σύνολο του κοινοβουλίου και τέλος δ) η επισηµοποίηση και δηµοσίευσή του. Στην Ελλάδα η πλατφόρµα που φιλοξενεί την ανάπτυξη προ-νοµοθετικών συζητήσεων είναι το opengov.gr. Το opengov.gr δίνει και την ευκαιρία στους πολίτες να συµµετέχουν και αυτοί στην προ-νοµοθετική διαδικασία και να ακουστεί µε άµεσο και εύκολο τρόπο η θέση τους επί του νοµοσχεδίου προς ψήφιση. Αν και το εγχείρηµα για την ανάπτυξη της πλατφόρµας του opengov.gr είναι πρόσφατο υπάρχει ήδη σχετική βιβλιογραφία. Στο άρθρο της Ρήγου (Ρήγου, 2010) παρουσιάζεται η ανάγκη που είχε δηµιουργηθεί στην κοινωνία για την ύπαρξη µιας πλατφόρµας όπως το opengov.gr και τον στόχο που έχει να προάγει την συµµετοχή και την διαφάνεια. Για την ύπαρξη του διαδικτύου στην καθηµερινή ζωή των πολιτών αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στο διαδίκτυο οι ενεργοί πολίτες έχουν βρει ένα εύχρηστο εργαλείο για την ενηµέρωσή τους, για την οργάνωση των κινητοποιήσεών τους και τον έλεγχο της πολιτικής. Μια αξιολόγηση της πλατφόρµα του opengov.gr βρίσκεται στο άρθρο των Γκούσκο και Στάιου όπου διαπιστώνουν ότι δεν µπορεί να υπάρξει κάποια συστηµική προσπάθεια αξιολόγησης γιατί δεν υπήρξε κάποιο παρόµοιο εγχείρηµα στο παρελθόν στην Ελλάδα για να µπορεί να 57 συγκριθεί (Γκούσκο & Στάιου, 2010). Η ανάγκη για την διενέργεια διαβουλεύσεων παρουσιάζεται και από µια ανάλυση διαβούλευσης που έγινε από τον Λευκό Οίκο (Noveck, 2009). Στο άρθρο διαπιστώνεται, µετά από την ανάλυση µεταδεδοµένων και την δηµιουργία σύννεφων λέξεων (tag clouds), ότι η άνθρωποι τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της κυβέρνησης αναζητούν συµµετοχικά εργαλεία φιλικά στο κοινό. Ως τέτοιο εργαλείο αναφέρεται η πλατφόρµα debategraph, όπου αναπτύσσεται και η διαβούλευση µε τίτλο “Open Government: Transparency”. Πίνακας 2. Χαρακτηριστικά γνωρίσµατα Οπτικοποίησης Επιχειρηµάτων και άλλων υποστηρικτικών εργαλείων Νοµοθεσίας (Πηγή: Gatautis 2010) Χαρακτηριστικά Γνωρίσµατα Νοµοθετικά Υποστηρικτικά Εργαλεία Οπτικοπ. Νοµοθ. Online Επιχειρηµάτων Wiki Forums Απλή χρήση X X X X X X Συνεργασία X X X X X X Χρήση σε οποιοδήποτε στάδιο X X X Αύξηση Σκοπιµότητας X Αύξηση της διαφάνειας X X Αύξηση Συµµετοχής X X Χρήση social media X X Επιτρέπει συζήτηση σε πραγµατικό χρόνο X Απλοποιεί πολύπλοκα θέµατα X eConsultation ePetition Κοινων. ∆ίκτυα X X X X Υπάρχουν ήδη πολλά εργαλεία και προγράµµατα που έχουν αναπτυχθεί για την ηλεκτρονική συµµετοχή. (Καραµάνου, 2010). Ένα πρόγραµµα, που αφορά την οπτικοποίηση 58 επιχειρηµάτων σε θέµατα κλιµατικής αλλαγής, που χρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το Wave project. Στόχος του wave είναι η βελτίωση της διαφάνειας στην λήψη αποφάσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο, χρησιµοποιώντας υψηλού επιπέδου τεχνικές οπτικοποίησης επιχειρηµάτων, και µε σκοπό να καταστήσει την σύνθετη Ευρωπαϊκή νοµοθεσία σχετικά µε την κλιµατική αλλαγή πιο κατανοητή και προσβάσιµη, τόσο στους πολίτες και τις εξειδικευµένες σχετικές οµάδες, όσο και στα πρόσωπα που σχετίζονται µε την λήψη αποφάσεων στον τοµέα αυτό (Καραµάνου, 2010). Το Wave χρησιµοποιεί την πλατφόρµα debategraph.. Το debategraph αποτελεί µια καινοτόµα και πολύγλωσση πλατφόρµα απεικόνισης επιχειρηµάτων (Gatautis, 2010). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκριση χαρακτηριστικών Οπτικοποίησης Επιχειρηµάτων και άλλων υποστηρικτικών εργαλείων Νοµοθεσίας (πίνακας 2). Από τον Πίνακα 2 παρατηρούµε ότι η οπτικοποίηση επιχειρηµάτων πληρεί όλα τα χαρακτηριστικά ενός επιτυχηµένου νοµοθετικού υποστηρικτικού εργαλείου. Τα εργαλεία οπτικοποίησης επιχειρηµάτων, όπως το debategraph, έχουν στόχο να παρέχουν ενεργή συµµετοχή στους πολίτες, καθώς και να παρουσιάσουν µε δοµηµένο τρόπο τα επιχειρήµατα και να είναι ευκολότερη η αντιπαράθεση απόψεων (Καραµάνου, 2010). Γενικότερα η χρήση τέτοιων εργαλείων είναι αποδεκτό ότι διευκολύνει την καλύτερη κατανόηση θέσεων/αντιθέσεων σε συζητήσεις µε επιχειρήµατα. Έτσι µπορούµε να καταλήξουµε και στο συµπέρασµα ότι η χρήση του debategraph, αποτελεί ένα κατάλληλο εργαλείο οπτικοποίησης επιχειρηµάτων για την εργασία µας. Παρατηρούµε όµως ότι δεν έχει διατυπωθεί κάποια µεθοδολογία ανάλυσης των σχολίων µιας διαβούλευσης στην βιβλιογραφία. 3. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΛΥΣΗ Για να ξεπεραστεί το πρόβληµα της οργάνωσης των σχολίων σε ένα συνεκτικό πλαίσιο αλλά και της δηµιουργίας εύκολα κατανοητών επιτελικών και εποπτικών περιλήψεων χρησιµοποιήσαµε το debategraph1 σαν ένα εργαλείο οπτικοποίησης επιχειρηµάτων καθώς και µια µεθοδολογία για την ανάλυση των σχολίων µιας συζήτησης. Το αποτέλεσµα εφαρµογής αυτής της µεθοδολογίας είναι ο οπτικοποιηµένος χάρτης, όπως παρουσιάζεται και στην εικόνα 2. Εικόνα 2. Χρήση µεθοδολογίας Το debategraph δηµιουργεί έναν οπτικό χάρτη επιχειρηµάτων. Το πρόγραµµα προσφέρεται σαν υπηρεσία χωρίς χρέωση, κατά το µοντέλο Software as a Service (SaaS) κι έχει χρησιµοποιηθεί για αντίστοιχες προσπάθειες στο εξωτερικό. Η πρόσβαση στον χάρτη 1 www.debategraph.org 59 επιχειρηµάτων είναι ελεύθερη για κάθε χρήστη. Πιο συγκεκριµένα ο χρήστης µπορεί να παρακολουθεί την συζήτηση που αναπτύσσεται ή να εγγραφεί στην σελίδα οπτικοποίησης και να διατυπώσει την προσωπική του άποψη. Το debategraph αποτελεί µια δυναµική σελίδα που προσφέρει στους χρήστες της την δυνατότητα τόσο να διαβάζουν όσο και να γράφουν, µεταβάλλοντας το περιεχόµενο του χάρτη. Το debategraph θεωρείται µια Web 2.0 εφαρµογή. Πίνακας 3. Αντιστοιχία εννοιών Debategraph και Opengov Εικόνα στο debategraph Debategraph Opengov.gr Ορισµός Map Χάρτης Το σηµείο εκκίνησης µιας συζήτησης που µπορεί να περιλαµβάνει πολλαπλά θέµατα. Issue Ζήτηµα Ένα ζήτηµα ή θέµα που προκύπτει σε µια συζήτηση. Position Θέση Μια θέση που διατυπώνεται σε σχέση µε ένα ζήτηµα. Component Επιχείρηµα Το επιχείρηµα αποτελεί µέρος µια σύνθετης θέσης. Supportive Argument Υποστηρικτικό Επιχείρηµα Ένα επιχείρηµα που υποστηρίζει µια άλλη θέση στον χάρτη. Opposing Argument Αντίθετο Επιχείρηµα Ένα επιχείρηµα που δεν υποστηρίζει µια άλλη θέση στον χάρτη Protagonist Πρωταγωνιστής Ένα σηµαντικός παράγοντας που συµµετέχει σε µια συζήτηση και µπορεί να αποδώσει κατάλληλα επιχειρήµατα. Decision Απόφαση Μια απόφαση που πάρθηκε για να απαντήσει σε ένα θέµα. Η ανάλυση χιλιάδων σχολίων µιας δηµόσιας διαβούλευσης αποτελεί ένα περίπλοκο ζήτηµα. Η παρούσα εργασία παρέχει µια µεθοδολογία για την ανάλυση σχολίων µιας συζήτησης καθώς και την οπτικοποίηση της ανάλυσης µε την χρήση του debategraph. Το debategraph δηµιουργεί ένα γράφος οπτικοποίησης (χάρτη) που γίνεται κατανοητός από απλούς χρήστες του διαδικτύου και όχι µόνο από εξειδικευµένο κοινό όπως άλλα συστήµατα (πχ PLAID που δηµιουργήθηκε για χρήση από φοιτητές της νοµικής σχολής (Καραµάνου, 2010). Επίσης παρατηρούµε ότι το debategraph έχει χρησιµοποιηθεί για συζήτηση καίριων θεµάτων όπως είναι και το ζήτηµα της 60 ελληνικής οικονοµίας2. Το debategraph έχει ανακηρυχτεί ως ένα από τις καλύτερες ιστοσελίδες για µάθηση και διδασκαλία για το έτος 2010 από την Αµερικανική Ένωση Βιβλιοθηκονόµων (American Association of School Librarians). Στο debategraph οπτικοποιούνται τα σχόλια µιας διαβούλευσης µε την χρήση συγκεκριµένων αλληλοσυσχετισµένων εννοιών. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζουµε την αντιστοίχιση που πραγµατοποιήσαµε µεταξύ των εννοιών που χρησιµοποιούνται στο debategraph και των εννοιών που προέκυψαν από την επεξεργασία των διαβουλεύσεων στο opengov. Για να δηµιουργήσουµε έναν χάρτη επιχειρηµάτων µιας διαβούλευσης στο opengov ακολουθήσαµε την παρακάτω µεθοδολογία: 1ο Βήµα: Στο πρώτο στάδιο γίνεται ανάγνωση όλων των σχολίων της υπό επεξεργασίας διαβούλευσης. Καταγράφονται χωριστά οι θέσεις, τα επιχειρήµατα (υπέρ/κατά) και οι κύριοι µέτοχοι µιας συζήτησης. 2ο Βήµα: ∆ηµιουργείται µια ενιαία λίστα θέσεων, επιχειρηµάτων, µετόχων, ανά άρθρο ή παράγραφο της διαβούλευσης. Καταγράφεται επίσης η συχνότητα εµφάνισης των διαφόρων εννοιών. 3ο Βήµα: Επεξεργάζονται οι θέσεις, επιχειρήµατα, µέτοχοι, ανά άρθρο ή παράγραφο της διαβούλευσης (πχ δηµιουργία κάποιων γενικότερων θέσεων που κάποιες άλλες αποτελούν συστατικά) ώστε να δηµιουργηθεί µια συνεκτική και συνοπτική δοµή θέσεων και επιχειρηµάτων ανά άρθρο. 4ο Βήµα: Αντιστοιχίζονται οι έννοιες που προκύπτουν από το βήµα 3 µε τις έννοιες που υποστηρίζει το εργαλείο οπτικοποίησης debategraph (πίνακας 2). 5ο Βήµα: ∆ηµιουργείται ο οπτικός χάρτης επιχειρηµάτων µε την χρήση του εργαλείου debategraph. 4. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ Στις προηγούµενες ενότητες εντοπίστηκε η ανάγκη για την επεξεργασία των σχολίων µιας διαβούλευσης και η παρουσίασή τους µε κατανοητό τρόπο στους χρήστες/πολίτες. Επίσης παρουσιάστηκε η µεθοδολογία για την λύση του προβλήµατος µε τη χρήση του προγράµµατος οπτικοποίησης debategraph για την αναπαράσταση του τελικού αποτελέσµατος. Σαν µελέτη περίπτωσης επιλέχθηκε µια διαβούλευση υψηλής συµµετοχής ως εφαρµογή. Πιο συγκεκριµένα επιλέχθηκε η επεξεργασία της διαβούλευσης του προγράµµατος «Καλλικράτης», από το Υπουργείο Εσωτερικών Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής ∆ιακυβέρνησης, . Η πλατφόρµα χρησιµοποιείται για την σύνοψη των υποβληθέντων σχολίων. Η οπτική σύνοψη µιας διαβούλευσης είναι καινοτόµα, όπως καινοτόµο είναι και το γεγονός ότι µέσω της επεξεργασίας των σχολίων δηµιουργείται "χάρτης επιχειρηµάτων" µιας δηµόσιας διαβούλευσης. Ο Καλλικράτης επιλέχτηκε λόγω του αυξηµένου ενδιαφέροντος του νοµοσχεδίου καθώς αφορά την διοικητική αναδιοργάνωση της χώρας3. Ο οπτικοποιηµένος χάρτης της διαβούλευσης του Καλλικράτη που προέκυψε είναι διαθέσιµος στον σύνδεσµο: http://debategraph.org/Stream.aspx?mID=2755 και το πρώτο επίπεδο του χάρτη φαίνεται στην εικόνα 3. 2 3 http://debategraph.org/Stream.aspx?nID=28176&sd=y http://www.opengov.gr/ypes/?p=440 61 Η εφαρµογή της µεθοδολογίας απαιτεί την ανάλυση όλων των σχολίων που έχουν εκφραστεί σε µια διαβούλευση. Στην περίπτωση του Καλλικράτης το συνολικό άθροισµα των σχολίων είναι 1312. Όλα τα σχόλια της διαβούλευσης έχουν αναλυθεί µε την µεθοδολογία που προτείνουµε στην εργασία. Ωστόσο στην παρούσα εργασία δεν είναι δυνατή η παροχή όλων των σχολίων που αναλύθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν µε την µεθοδολογία. Έτσι επιλέχθηκε µια επιµέρους ενότητα του νοµοσχεδίου. Αποτέλεσµα της µεθοδολογίας είναι η επιλογή των κατάλληλων, συνοπτικών, θέσεων και επιχειρηµάτων που έχουν διατυπωθεί. Σε αυτή την ενότητα, για την επίδειξη της µεθοδολογίας έγινε χρήση του Γ µέρους του Προγράµµατος «Καλλικράτης» και πιο συγκεκριµένα της 3.1 ενότητας µε τίτλο ‘Κανόνες και Έλεγχος στον δανεισµό των ΟΤΑ’. Επίσης να σηµειωθεί ότι για την µορφή της ανάλυσης και απεικόνισης της διαβούλευσης του Καλλικράτη χρησιµοποιείται η µορφή της διαβούλευσης που υπήρχε µέχρι τον Μάιο, πριν από την βελτιωµένη µορφή της πλατφόρµας. Εικόνα 3: Οπτικοποιηµένος χάρτης επιχειρηµάτων Καλλικράτη 4.1 Μεθοδολογία Βήµα 1ο: Γενική καταγραφή σχολίων Στο πρώτο στάδιο καταγράφτηκαν οι θέσεις, τα επιχειρήµατα (υπέρ/κατά), οι συµµέτοχοι – οι οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν σε ανώνυµους/επώνυµους – και η κατηγορία στην οποία ανήκουν. Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζεται ένα ενδεικτικό αποτέλεσµα του 1ο στάδιο. Πίνακας 4. Παράδειγµα εφαρµογής 1ου βήµατος µεθοδολογίας Επών./ Ανών. 62 Ιδιώτ./ ∆.Υ./ Επιχ./ ∆ηµ. Φορ./ Μη Κυβ. Οργ./ Ειδική Κατ. Πρόταση/ Σχολιασµός/ Άλλο Θετικό/ Αρνητικό/ Ουδέτερο/ Άσχετο/ ΘΕΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ URL Επών. Ανών. Επών. Ιδ. Ιδ. Ιδ. Π Π Άλλο Ουδ. Ουδ. Ουδ. 1. Ανώτατο όριο δανεισµού. Το σύνολο των δανείων του ∆ήµου, στα οποία περιλαµβάνονται και τα leasing, δεν πρέπει να υπερβαίνει το σύνολο των τακτικών εσόδων του προηγούµενου έτους. 2. Το ποσό των δανείων για κεφάλαιο κίνησης δεν πρέπει να ξεπερνά το 20% του συνόλου των δανείων. 3. Το σύνολο του δανεισµού κατ’ έτος να µην ξεπερνά το 10% των ετήσιων τακτικών εσόδων, ενώ σε επίπεδο τετραετίας να µην ξεπερνά το 25% των ετήσιων τακτικών εσόδων. 4. Κατάργηση του leasing στην τοπική αυτοδιοίκηση γιατί διαστρεβλώνει τοβ ανταγωνισµό. http://www.opengov. gr/ypes/?option= - comment_view&com ment_id=15022 http://www.opengov. gr/ypes/?option= Απαραίτητη προϋπόθεση της δανειοδότησης ενός δήµου πρέπει να είναι η ακριβής εξειδίκευση του σκοπού της δανειοδότησης Η αναγκαιότητα του δανείου να ψηφίζεται από ενισχυµένη πλειοψηφία του δηµοτικού συµβούλιου comment_view&com ment_id=14898 - - http://www.opengov. gr/ypes/?option =comment_view&co mment_id=14805 Ανών. Ιδ. Π Ουδ. Θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος και ως προς τα ανείσπρακτα ώστε να µην µπορούν οι δήµαρχοι να κάνουν πολιτική http://www.opengov. gr/ypes/?option =comment_view&co 63 Ανών. Ιδ. Σχολιασµός Ουδ. έσοδα µε την µη είσπραξή τους mment_id=14786 - - http://www.opengov. gr/ypes/?option =comment_view&co mment_id=14667 Επών. Ιδ. Άλλο Ουδ. - - http://www.opengov. gr/ypes/?option =comment_view&co mment_id=14651 Επών. Ανών. Επών. Ιδ. Ιδ. Ιδ. Π. Π. Π. Ουδ. Αρν. Ουδ. Πρέπει να προκαθοριστούν οι λόγοι για τους οποίους να µπορεί ένας ∆ήµος να δανειστεί. Να δηµιουργηθεί µια κεντρική κρατική τράπεζα online στο διαδίκτυο [µε µικρό κόστος]από όπου θα µπορούν να δανείζονται όλοι οι κρατικοί φορείς ΟΤΑ και µόνον Πρέπει να ελέγχεται η δυνατότητα αποπληρωµής του δανείου µε ιδιωτικοοικονοµικά στοιχεία και κριτήρια http://www.opengov. gr/ypes/?option Για να γίνεται αυτόµατα και ο έλεγχος το που πάνε τα λεφτά του λαού. =comment_view&co mment_id=14346 http://www.opengov. gr/ypes/?option =comment_view&co mment_id=14177 http://www.opengov. gr/ypes/?option - =comment_view&co mment_id=13895 Παρατηρούµε ότι η ανάλυση των σχολίων του πρώτου σταδίου επικεντρώνεται, στο µεγαλύτερο βαθµό της, σε βασικά χαρακτηριστικά που υπάρχουν στα σχόλια. Να σηµειωθεί εδώ ότι η στήλη url περιέχει τον σύνδεσµο που οδηγεί στο αντίστοιχο σχόλιο που έχει αναλυθεί. (Η παράθεση των σχολίων στον πίνακα γίνεται µε την χρήση του αντίστοιχου url επειδή αρκετά σχόλια ήταν µακροσκελή και λόγω του λεξικού περιορισµού της εργασίας.) Επίσης γίνεται µια πρώτη προσπάθεια καταγραφής θέσεων από κάθε σχόλιο ξεχωριστά. Σε ένα σχόλιο µπορούν να διατυπωθούν και παραπάνω από µία θέσεις. Ωστόσο κάποια σχόλια, όπως φαίνεται και στον ακόλουθο πίνακα, µπορεί να µην περιέχουν κάποιο θέση. Αυτά τα σχόλια µπορεί να είναι είτε µια γενική επικρότηση για την πρωτοβουλία, είτε κάποιος απλός 64 σχολιασµός (θετικός ή αρνητικός), ή σχόλιο που δεν αφορά το συγκεκριµένο κοµµάτι της διαβούλευσης κ.α. Κάθε θέση µπορεί να υποστηρίζεται από κάποιο επιχείρηµα. Το επιχείρηµα εξηγεί γιατί διατυπώθηκε αυτή η θέση. Υπάρχουν βέβαια και αρκετές θέσεις που δεν υποστηρίζονται από κάποιο επιχείρηµα, οι οποίες όµως καταγράφονται σε αυτό το στάδιο. 4.2 Μεθοδολογία Βήµα 2ο: Γενική επεξεργασία θέσεων και επιχειρηµάτων Στο πρώτο βήµα της ανάλυσής µας, αναλύεται κάθε σχόλιο ξεχωριστά σύµφωνα µε τα κριτήρια που έχουν τεθεί. Το πρώτο βήµα όµως αποτελεί µια γενική καταγραφή των σχολίων. Οι θέσεις που έχουν προκύψει από αρκετά σχόλια µπορεί να είναι ίδιες, µε διαφορετική διατύπωση. Έτσι στο δεύτερο βήµα δηµιουργήθηκε µια ενιαία λίστα θέσεων, επιχειρηµάτων, µετόχων, ανά άρθρο ή παράγραφο της διαβούλευσης. Επίσης, καταγράφηκε και η συχνότητα εµφάνισης των διαφόρων εννοιών. Ο πίνακας που προέκυψε από το 2ο βήµα απεικονίζεται παρακάτω. Με την δηµιουργία της ενιαίας λίστας καταφέρνουµε να συµπτύξουµε τον υψηλό αριθµό των θέσεων που προκύπτουν από την ολοκλήρωση του πρώτου βήµατος. Επίσης καταφέρνουµε να εντοπίσουµε επιχειρήµατα που µπορούν να υποστηρίξουν µια θέση που προκύπτει από ένα άλλο σχόλιο η οποία είναι παρόµοια µε την θέση που έχει διατυπωθεί αλλά δεν περιείχε δικό της επιχείρηµα. Ακόµη µπορεί να κάποιες θέσεις να απορριφθούν σε αυτό το βήµα γιατί είναι είτε αδύναµες είτε καλύπτονται από µία άλλη θέση. Πίνακας 5. Παράδειγµα εφαρµογής 2ου βήµατος µεθοδολογίας ΘΕΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΘΕΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ Να δηµιουργηθεί µια κεντρική κρατική τράπεζα online στο διαδίκτυο (µε µικρό κόστος) από όπου θα µπορούν να δανείζονται όλοι οι κρατικοί φορείς ΟΤΑ 1 Για να γίνεται αυτόµατα έλεγχος των επενδύσεων 1 Πρέπει να προκαθοριστούν οι λόγοι για τους οποίους να µπορεί ένας ∆ήµος να δανειστεί. 2 Έργα ανάπλασης σε πόλεις όπου δεν γίνονται λόγο οικονοµικής αδυναµίας των ΟΤΑ και στερούν από τους δηµότες την αξιοποίηση της περιούσιας τους. 1 Θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος και ως προς τα ανείσπρακτα έσοδα. 1 Ώστε να µην µπορούν οι δήµαρχοι να κάνουν πολιτική µε την µη είσπραξη τους 1 65 4.3 Μεθοδολογία Βήµα 3ο: Κατηγοριοποίηση θέσεων και επιχειρηµάτων Στο τρίτο στάδιο, όπως παρατηρείται από τον πίνακα που ακολουθεί, έγινε η επεξεργασία των θέσεων, επιχειρηµάτων, µετόχων, ανά άρθρο ή παράγραφο της διαβούλευσης για την δηµιουργία κάποιων γενικότερων θέσεων που κάποιες άλλες αποτελούν συστατικά. Πίνακας 6. Παράδειγµα εφαρµογής 3ου βήµατος µεθοδολογίας ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ∆ηµιουργία ηλεκτρονικής κεντρικής τράπεζας ΘΕΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ Να δηµιουργηθεί µια κεντρική κρατική τράπεζα online στο διαδίκτυο [µε µικρό κόστος]από όπου θα µπορούν να δανείζονται όλοι οι κρατικοί φορείς ΟΤΑ 1 Για να γίνεται αυτόµατα έλεγχος των επενδύσεων 1 Έλεγχος ανείσπρακτων εσόδων Πρέπει να προκαθοριστούν οι λόγοι για τους οποίους να µπορεί ένας ∆ήµος να δανειστεί. 2 Έργα ανάπλασης σε πόλεις όπου δεν γίνονται λόγω οικονοµικής αδυναµίας των ΟΤΑ και στερούν από τους δηµότες την αξιοποίηση της περιούσιας τους. 1 Καθορισµός λόγων για δανειοδότηση ενός δήµου Θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος και ως προς τα ανείσπρακτα έσοδα. 1 Ώστε να µην µπορούν οι δήµαρχοι να κάνουν πολιτική µε την µη είσπραξη τους 1 Η αναγκαιότητα του δανείου να ψηφίζεται από ενισχυµένη πλειοψηφία του δηµοτικού συµβουλίου. 1 66 4.4 Μεθοδολογία Βήµα 4ο: Αντιστοιχία συµβολισµών Πίνακας 7. Παράδειγµα εφαρµογής 4ου βήµατος µεθοδολογίας ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΣΗ Αντιστοι χία γενικής θέσης µε συµβολισµό στο debategr aph ΘΕΣΗ Αντιστοιχία θέσης µε συµβολισµό στο debategraph ΕΠΙΧΕΙ-ΡΗΜΑ Αντι-στοιχία επιχειρήµατος µε συµβολι-σµό στο debategraph ∆ηµιουργία ηλεκτρονικής κεντρι-κής τράπεζας Position Να δηµιουργηθεί µια κεντρική κρατική τράπεζα online στο διαδίκτυο [µε µικρό κόστος]από όπου θα µπορούν να δανείζονται όλοι οι κρατικοί φορείς ΟΤΑ Component Για να γίνεται αυτόµατα έλεγχος των επενδύ-σεων Supportive Argument Έλεγχος ανείσπρακτων εσόδων Position Πρέπει να προκαθοριστούν οι λόγοι για τους οποίους να µπορεί ένας ∆ήµος να δανειστεί. Component Έργα ανάπλασης σε πόλεις όπου δεν γίνονται λόγω οικονοµικής αδυναµίας των ΟΤΑ και στερούν από τους δηµότες την αξιοποίηση της περιούσιας τους. Καθορισµός λόγων για δανειοδότηση ενός δήµου Position Θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος και ως προς τα ανείσπρακτα έσοδα. Component Ώστε να µην µπορούν οι δήµαρχοι να κάνουν πολιτική µε την µη είσπραξη τους Compοnent Η αναγκαιότητα του δανείου να ψηφίζεται από ενισχυµένη πλειοψηφία του δηµοτικού συµβουλίου. Στο τέταρτο στάδιο της µεθοδολογίας αντιστοιχίζουµε τις έννοιες του παραπάνω πίνακα µε τις µεταβλητές του εργαλείου οπτικοποίησης debategraph (βλ. και Πίνακα 3). Πιο συγκεκριµένα κάθε µέρος και ενότητες του Προγράµµατος Καλλικράτης αποτελούν Zητήµατα 67 (Issues) στο debategraph. Έτσι η ενότητα Γ.3.1 µε τίτλο ‘Κανόνες και Έλεγχος στον δανεισµό των ΟΤΑ’ αποτελεί ένα Ζήτηµα. Οι Γενικές Θέσεις που υπάρχουν στον παραπάνω πίνακα εµφανίζονται στον γράφο µε την έννοια Position, ενώ οι Θέσεις συνιστούν τα Components. Επίσης, η οπτικοποίηση των Eπιχειρηµάτων πραγµατοποιείται µέσω των εννοιών Supportive Argument και Opposing Argument όταν πρόκειται για Υποστηρικτικό ή Αντίθετο Επιχείρηµα αντίστοιχα. Στην ενότητα αυτή έχουµε µόνο Υποστηρικτικά Επιχειρήµατα. Πρέπει να σηµειωθεί ότι πραγµατοποιείται και η αντιστοίχηση των Μετόχων όπου υπάρχει αυτή η πληροφορία (στο µέρος αυτό δεν υπάρχει καταγραφή κάποιου Μέτοχου). 4.4 Μεθοδολογία Βήµα 5ο: ∆ηµιουργία οπτικοποιηµένου χάρτη Εικόνα 4. Οπτικοποίηση 5ου βήµατος. Το τελευταίο στάδιο της µεθοδολογίας, 5ο βήµα αποτελεί την δηµιουργία του οπτικοποιηµένου χάρτη της διαβούλευσης του προγράµµατος “Καλλικράτης”, όπως φαίνεται και στις εικόνες 4 και 5. Πιο συγκεκριµένα η δηµιουργία του οπτικοποιηµένου χάρτη σε αυτό το βήµα της µεθοδολογίας γίνεται ευκολότερη µε την αντιστοίχηση των εννοιών που προκύπτει από το τέταρτο βήµα. Στο τέταρτο βήµα έχει υπάρξει η αντιστοιχία των εννοιών που χρησιµοποιούνται στην µεθοδολογία µε αυτές του γράφου και ως αποτέλεσµα έχει γίνει ευκολότερη η διαδικασία της οπτικοποίησης. Εικόνα 5. Οπτικοποίηση 5ου βήµατος 68 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η ηλεκτρονική προ-νοµοθετική διαβούλευση είναι σηµαντικό εγχείρηµα που επιτρέπει την φωνή των πολιτών να ακουστεί εύκολα, έγκαιρα και άµεσα. Καθίσταται όµως επιτακτική η ανάγκη επεξεργασίας των σχολίων µιας διαβούλευσης και η δηµιουργία µιας κατανοητής σύνοψης των θέσεων των πολιτών. Για να αναπαράσταση των αποτελεσµάτων της επεξεργασίας πρέπει να χρησιµοποιηθεί κατάλληλο εργαλείο όπου θα δοµεί τα αποτελέσµατα και θα τα κάνει εύκολα κατανοητά. Αυτό που χρησιµοποιήθηκε στην παρούσα εργασία είναι το εργαλείο οπτικοποιήσης επιχειρηµάτων debategpraph. Σαν µελέτη περίπτωσης αναλύθηκε η διαβούλευση πάνω στο σχέδιο νόµου του προγράµµατος “Καλλικράτης”. Η χειρογραφική προσέγγιση ανάλυσης των σχολίων φαίνεται χρονοβόρα. Ωστόσο λαµβάνοντας υπόψη ότι είναι µια εργασία που γίνεται µια φορά για κάθε νοµοσχέδιο ο συνολικός χρόνος που χρειάζεται να επενδυθεί δεν είναι απαγορευτικός. Η επεξεργασία των σχολίων για κάποιον που έχει µια εξοικείωση µε το εργαλείο και τη µεθοδολογία µπορεί να γίνεται µε µια µέση ταχύτητα 60-80 σχόλια την ώρα. Αυτό για µια µεγάλη διαβούλευση όπως τον "Καλλικράτη" δίνει συνολικό χρόνο επεξεργασίας περίπου 2 ηµέρες που θεωρούµε ότι είναι αποδεκτό για την σύνοψη των απόψεων εκατοντάδων πολιτών σε ένα τόσο σοβαρό ζήτηµα. Αξίζει βέβαια να σηµειωθεί ότι ο "Καλλικράτης" µπορεί να χαρακτηριστεί ως µια καλά δοµηµένη διαβούλευση γιατί περιείχε πολλές υπο-ενότητες όπου βοηθούσαν στην καλύτερη κατηγοριοποίηση των σχολίων και δεν εµφανίστηκε έντονα η ανάγκη για την δηµιουργία πολλών γενικών θέσεων, αφού υπήρχαν από την αρχική δοµή αρκετές υπο-ενότητες. Άρα ίσως ο µέσος χρόνος για την επεξεργασία µιας λιγότερο δοµηµένης διαβούλευσης να είναι κατά 10-20% µεγαλύτερος. Μελλοντική έρευνα µπορεί να υπάρξει προς τις παρακάτω κατευθύνσεις: 1. Στην αξιολόγηση του χάρτη οπτικοποίησης επιχειρηµάτων από πολίτες-χρήστες. 2. Στην δευτερογενή αξιολόγηση των θέσεων/επιχειρηµάτων από πολίτες-χρήστες καθώς το εργαλείο δίνει τη δυνατότητα βαθµολόγησης των επιχειρηµάτων και θέσεων που έχουν καταγραφεί στη σύνοψη-χάρτη. 3. Στη χρήση του εργαλείου για την πρωτογενή διατύπωση απόψεων σαν εναλλακτική ή και παράλληλη πλατφόρµα µε την opengov. 4. Στην αυτόµατη δηµιουργία γράφου (χάρτη) µε εργαλεία ανάλυσης κειµένου. Αυτό βέβαια αποτελεί ακόµη δύσκολο ερευνητικό εγχείρηµα για το οποίο δεν υπάρχουν ακόµη έτοιµες ικανοποιητικές λύσεις. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Scottish Parliament, The legislative process, ανακτήθηκε από http://www.scottish.parliament.uk/vli/education/resources/learningresources/pdfs/higher-legisprocess.pdf στις 27/9/2010 Noveck Β, June 2009, Open Government Brainstorm: Collaboration in Action, ανακτήθηκε από http://www.whitehouse.gov/blog/Open-Government-Brainstorm-Collaboration-in-Action/ στις 28/5/2010 Gatautis, R. 2010, Creating public value through eparticipation: Wave project, ECONOMICS AND MANAGEMENT, pp 483-490. 69 Γκούσκος ∆., Στάιου, Απρίλιος 2010, Αξιολόγηση της επιχειρησιακής ανάπτυξης του ιστοχώρου opengov.gr. Επιστήµη και Κοινωνία, Τεύχος 24, ανακτήθηκε από http://www.media.uoa.gr/sas/issues/24_issue/07.html στις 18/9/2010 Καραµάνου, Α. 2010, Ανάπτυξη Εργαλείου Οπτικοποίησης Επιχειρηµάτων για την Υποστήριξη ∆ηµοσίων ∆ιαβουλεύσεων, ∆ιατµηµατικό Πρόγραµµα M.I.S Πανεπιστήµιου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα Ρήγου Μ., Απρίλιος 2010, Ανοικτή διακυβέρνηση: η εφαρµογή του opengov.gr, Επιστήµη και Κοινωνία, Τεύχος 24, ανακτήθηκε από http://www.media.uoa.gr/sas/issues/24_issue/06.html στις 27/9/2010 70 Η ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ, ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙ∆ΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΗΣ Ε∆ΕΣΣΑΣ ∆ήµητρα Καραγιώργου Μάριος-Ανδρέας Κοτσώνης Τµήµα Μάρκετινγκ και ∆ιοίκησης Λειτουργιών Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Αγίου ∆ηµητρίου 49, Έδεσσα Αναστασία Α. Κάτου Οδυσσέας Μοσχίδης Τµήµα Μάρκετινγκ και ∆ιοίκησης Λειτουργιών Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Αγίου ∆ηµητρίου 49, Έδεσσα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή διερευνά τη σχέση που υπάρχει µεταξύ συστηµάτων πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης των επιχειρήσεων. Η έρευνα βασίζεται σε 209 ιδιωτικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τοµείς της µεταποίησης, υπηρεσιών και εµπορίου της Έδεσσας. Για τη διερεύνηση της διασύνδεσης µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης των επιχειρήσεων προτάθηκε και ελέγχθηκε ένα υπόδειγµα µεσολάβησης. Τα αποτελέσµατα της µελέτης υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η σχέση µεταξύ του συστήµατος των πολιτικών που αναφέρονται στις αµοιβές των εργαζοµένων και της επίδοσης των επιχειρήσεων, µεσολαβείται από τις στάσεις των εργαζοµένων (ικανοποίηση, αφοσίωση, υποκίνηση). Έτσι, το άρθρο δεν υποστηρίζει µόνο τη θεωρία ότι η διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων επηρεάζει θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων, αλλά επιπλέον επεξηγεί το µηχανισµό µέσω του οποίου συστήµατα της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων επιδρούν στη διαµόρφωση της επίδοσης των επιχειρήσεων. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Στρατηγική των επιχειρήσεων, Πολιτικές ∆ιοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων, Στάσεις εργαζοµένων, Επίδοση των επιχειρήσεων, Έδεσσα. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια που η οικονοµική κρίση έχει επηρεάσει πολλές οικονοµίες, παρατηρείται µεγάλος προβληµατισµός αναφορικά µε τις µεθόδους που πρέπει να υιοθετηθούν για να επιτευχθεί βελτίωση στην επίδοση των επιχειρήσεων. Μεγάλο µέρος του προβληµατισµού αυτού επικεντρώνεται στη δηµιουργία υποδειγµάτων, τα οποία υποστηρίζουν την ύπαρξη 71 διασυνδέσεων µεταξύ συγκεκριµένων στρατηγικών της επιχείρησης, πολιτικών της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων (∆ΑΠ), και επίδοσης της επιχείρησης. Επειδή µέχρι σήµερα δεν έχει φωτισθεί αρκετά ο µηχανισµός µέσω του οποίου οι στρατηγικές της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων οδηγούν στην επίδοση της επιχείρησης, θεωρείται αναγκαία η παραπέρα διερεύνηση του θέµατος αυτού. Ως εκ των παραπάνω, σκοπός της έρευνας αυτής είναι η κατανόηση του µηχανισµού σύµφωνα µε τον οποίο οι πολιτικές της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων επηρεάζουν την επίδοση των επιχειρήσεων. Ειδικότερα, οι ερευνητικές ερωτήσεις της έρευνας αυτής είναι: 1. Ποια είναι η επίδραση (εάν υπάρχει) των πολιτικών της ∆ΑΠ επάνω στην επίδοση της επιχείρησης; 2. Ποιο είναι το µονοπάτι αιτιότητας στη σχέση µεταξύ πολιτικών της ∆ΑΠ και επίδοσης της επιχείρησης; Έχοντας ως στόχο να εξετάσουµε εµπειρικά τις ερευνητικές αυτές ερωτήσεις, ακολουθήσαµε τη µεθοδολογία των παράλληλων παλινδροµήσεων των Baron and Kenny (1986), και όχι τη µεθοδολογία των υποδειγµάτων διαρθρωτικών εξισώσεων, εφαρµόζοντας έτσι την προτροπή των Coyle-Shapiro and Shore (2007), οι οποίοι συµβουλεύουν στη χρησιµοποίηση διαφορετικών µεθόδων για τη διερεύνηση τέτοιων σηµαντικών ερωτήσεων. Επιπλέον, λαµβάνοντας υπόψη ότι οι περισσότερες παρόµοιες έρευνες αναφέρονται στις οικονοµίες των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, ακολουθήσαµε την προτροπή των Harter et al. (2002), Gerhart (2005), και Wright et al. (2005), οι οποίοι συµβουλεύουν να συνεχιστεί η έρευνα σε άλλα περιεχόµενα, όπως για παράδειγµα είναι τα περιβάλλοντα άλλων χωρών. Έτσι, αποφασίσαµε να διερευνήσουµε τη σχέση µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης των επιχειρήσεων στο περιβάλλον της Ελλάδας, και ειδικότερα στην Έδεσσα, η οποία τελευταία έχει πληγεί σηµαντικά από την οικονοµική κρίση. 2. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΥΠΟ∆ΕΙΓΜΑ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Στο Σχήµα 1 παρουσιάζεται ένα λειτουργικό υπόδειγµα (operational model) που συνδέει πολιτικές της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων µε την επίδοση των επιχειρήσεων. Το υπόδειγµα αυτό προσαρµόζεται στο υπόδειγµα των Katou and Budhwar (2006), µε το οποίο ελέγχεται κατά πόσον οι εκροές των πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων, π.χ. στάσεις και συµπεριφορές των εργαζοµένων, µεσολαβούν στη σχέση που υπάρχει µεταξύ πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων και της επίδοσης των επιχειρήσεων στον µεταποιητικό τοµέα της Ελλάδος. Ειδικότερα, το λειτουργικό υπόδειγµα στο Σχήµα 1 περιγράφει τα εξής: Στάσεις των εργαζοµένων και επίδοση των επιχειρήσεων: Η επίδοση των επιχειρήσεων απεικονίζεται συνήθως, στην οργανωσιακή τους διάσταση, µε την ‘αποτελεσµατικότητα’, δηλαδή εάν η επιχείρηση επιτυγχάνει τους στόχους της, την ‘αποδοτικότητα’, δηλαδή εάν η επιχείρηση χρησιµοποιεί τα λιγότερα δυνατά διαθέσιµα για την επίτευξη των στόχων της, την ‘ανάπτυξη’, δηλαδή εάν η επιχείρηση αναπτύσσεται µέσα στις δυνατότητές της για την επίτευξη µελλοντικών ευκαιριών και προκλήσεων, και την ‘ικανοποίηση’ όλων των συµµετεχόντων, δηλαδή των ιδιοκτητών, εργαζοµένων και καταναλωτών (Katou and Budhwar, 2006). Επιπλέον, οι στάσεις των εργαζοµένων απεικονίζονται συνήθως µε την ‘ικανοποίηση’ των εργαζοµένων από την εργασία τους, την ‘αφοσίωση’ των εργαζοµένων στην επιχείρηση που εργάζονται, και τη ‘υποκίνηση’ των εργαζοµένων (Paul and Anantharaman, 2003). 72 Με στόχο τη διατήρηση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησης, οι εργαζόµενοι σε µια επιχείρηση θα πρέπει να είναι ικανοποιηµένοι, αφοσιωµένοι και θετικά υποκινηµένοι (Paul and Anantharaman, 2003). Έτσι, είναι γενικά αποδεκτό ότι στην περίπτωση που οι εργαζόµενοι έχουν θετικές στάσεις ως προς την επιχείρηση, τότε θα εργάζονται προς το συµφέρον της επιχείρησης, µε αποτέλεσµα να µεταβάλλεται θετικά η επίδοση της επιχείρησης αυτής (Paul and Anantharaman, 2003). Ακολούθως, προκύπτει η παρακάτω υπόθεση: Υπόθεση 1: Μεταξύ των στάσεων των εργαζοµένων και της επίδοσης των επιχειρήσεων υπάρχει θετική σχέση. Συστήµατα πολιτικών της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και στάσεις των εργαζοµένων: Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι πολιτικές και οι πρακτικές της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων επηρεάζουν θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων (Katou and Budhwar, 2007). Εντούτοις, αναφορικά µε τη στρατηγική της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων, η έρευνα επικεντρώνεται περισσότερο σε συστήµατα πολιτικών και πρακτικών πάρα σε µεµονωµένες πολιτικές και πρακτικές. Αυτό γιατί πιστεύεται ότι τα συστήµατα εµπεριέχουν το φαινόµενο της συνέργειας των συµµετεχόντων στο σύστηµα πολιτικών (Delery, 1998). Πρωτοπόροι στη δηµιουργία συστηµάτων πολιτικών και πρακτικών της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων είναι οι Huselid (1995), Delaney and Huselid (1996), Youndt et al. (1996), Ngo et al. (1998). Ανεξάρτητα µε τον αριθµό και το περιεχόµενο των συστηµάτων αυτών, κοινή συνιστώσα τους είναι η παραδοχή ότι τα συστήµατα αυτά επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα την επίδοση των επιχειρήσεων, στην περίπτωση που δηµιουργούν ένα εργατικό δυναµικό, το οποίο είναι ικανοποιηµένο, αφοσιωµένο και θετικά υποκινηµένο (Guest, 2001). Έτσι, υποθέτουµε επιπλέον ότι: Υπόθεση 2: Μεταξύ των συστηµάτων πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων και των στάσεων των εργαζοµένων υπάρχει θετική σχέση. Στρατηγικές Επιχείρησης H4 Κόστος Καινοτοµία Ποιότητα Επίδοση Επιχείρησης Στελέχωση Κατάρτιση και Ανάπτυξη Αµοιβές Εργασιακές Σχέσεις Αποτελεσµατικότητα Αποδοτικότητα Ανάπτυξη Ικανοποίηση H3 Συστήµατα Πολιτικών ∆ΑΠ H2 Στάσεις Εργαζοµένων H1 Ικανοποίηση Αφοσίωση Υποκίνηση Οργανωσιακές µεταβλητές: Τοµέας (Βιοµηχανία, Υπηρεσίες, Εµπόριο), Μέγεθος επιχείρησης σε εργαζοµένους Σχήµα 1. Λειτουργικό Υπόδειγµα 73 Συστήµατα πολιτικών της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοση των επιχειρήσεων: Σε συνέχεια της προηγούµενης υπόθεσης υποστηρίζεται ότι οι επιχειρήσεις αναπτύσσουν συστήµατα από συνδεόµενες και αµοιβαία τροφοδοτούµενες πολιτικές, στις περιοχές της στελέχωσης, κατάρτισης και ανάπτυξης, αµοιβών, και εργασιακών σχέσεων, µε στόχο τη βελτίωση της επίδοσης των επιχειρήσεων (Schuler and Jackson, 1999). Λόγω αυτού, έχουµε την υπόθεση: Υπόθεση 3: Μεταξύ των συστηµάτων πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων και της επίδοσης των επιχειρήσεων υπάρχει θετική σχέση. Στρατηγικές της επιχείρησης και επίδοση των επιχειρήσεων: Για να µπορέσει µια επιχείρηση να διατηρήσει και να επεκτείνει το συγκριτικό της πλεονέκτηµα, οπότε έτσι να µπορέσει να βελτιώσει την επίδοσή της, πρέπει να ακολουθήσει και ανάλογες στρατηγικές. Οι περισσότερο γνωστές στρατηγικές της επιχείρησης είναι αυτές της µείωσης του κόστους, της υιοθέτησης της καινοτοµίας, και της βελτίωσης της ποιότητας (Porter, 1985). Αντίστοιχα, υποθέτουµε ότι: Υπόθεση 4: Μεταξύ των στρατηγικών της επιχείρησης και της επίδοσης των επιχειρήσεων υπάρχει θετική σχέση. Μεσολάβηση των στάσεων των εργαζοµένων στη σχέση µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης των επιχειρήσεων: Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, προκύπτει ότι οι πολιτικές της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων επηρεάζουν θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων. Εκείνο όµως που συνήθως είναι ακόµα σε αµφισβήτηση είναι κατά πόσον οι στάσεις των εργαζοµένων µεσολαβούν στη σχέση µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης των επιχειρήσεων (Richardson and Thompson, 1999, Katou and Budhwar, 2006). Συνεπώς, καταλήγουµε στην παρακάτω υπόθεση: Υπόθεση 5: ∆οθέντων των στρατηγικών της επιχείρησης, βελτιώσεις στις στάσεις των εργαζοµένων µεσολαβούν θετικά µεταξύ των συστηµάτων πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων και της επίδοσης των επιχειρήσεων. 3. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ Για τον έλεγχο των υποθέσεων που συνοδεύουν το λειτουργικό υπόδειγµα που παρουσιάσαµε παραπάνω, ακολουθήσαµε τη µεθοδολογία που αναπτύσσεται στα παρακάτω. 3.1 ∆ειγµατοληψία ∆είγµα: Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν µε τη βοήθεια ερωτηµατολογίου τον Μάιο-Ιούνιο 2010, χρησιµοποιώντας τον πίνακα των καταγεγραµµένων ιδιωτικών επιχειρήσεων στο Βιοµηχανικό και Βιοτεχνικό Επιµελητήριο της Έδεσσας. ∆ειγµατολήπτες: ∆ειγµατολήπτες ήταν οι φοιτητές του µαθήµατος ‘Μεθοδολογία Έρευνας’, στο Τµήµα Μάρκετινγκ και ∆ιοίκησης Λειτουργιών του Πανεπιστηµίου Μακεδονίας, οι οποίοι παρακολούθησαν συγκεκριµένο σεµινάριο για το λόγο αυτό. 74 Ερωτηµατολόγιο: Το µέσο της συλλογής των στοιχείων, δηλαδή το ερωτηµατολόγιο, επιδόθηκε στον Υπεύθυνο κάθε επιχείρησης, ο οποίος το συµπλήρωσε µε τη βοήθεια του αντίστοιχου δειγµατολήπτη. Ποσοστό απόκρισης: Επιδόθηκαν 280 ερωτηµατολόγια και επιστράφηκαν 209, υποδεικνύοντας έτσι ποσοστό απόκρισης ίσο µε 75%. ∆ηµογραφικά στοιχεία δείγµατος: Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται τα δηµογραφικά στοιχεία του δείγµατος. Από τα στοιχεία αυτά βλέπουµε ότι οι περισσότερες επιχειρήσεις ασχολούνται µε το εµπόριο και τις υπηρεσίες, ενώ ένας µικρός αριθµός ασχολείται µε τη βιοµηχανία. Επιπλέον, από τον πίνακα αυτό προκύπτει ότι η µεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων είναι µικρές, ενώ ένας πολύ µικρός αριθµός επιχειρήσεων απασχολεί περισσότερο από 50 εργαζοµένους. 3.2 Μετρήσεις Στον Πίνακα 2 σηµειώνονται όλες οι τακτικές µεταβλητές που έλαβαν µέρος στην έρευνα. Όλες οι µεταβλητές αυτές είναι εκφρασµένες σε κλίµακα διαβάθµισης πέντε επιπέδων, από ‘1’ = πάρα πολύ µικρό µέχρι ‘5’ = πάρα πολύ µεγάλο. Ειδικότερα: Πίνακας 1. ∆ηµογραφικά στοιχεία δείγµατος (Ν = 209) Μεταβλητές ελέγχου Κλίµακα Ποσοστό % 1 = Βιοµηχανία 16,7 Τοµέας δραστηριότητας 2 = Υπηρεσίες 34,9 3 = Εµπόριο 48,3 1 = µέχρι 50 εργαζόµενοι 87,1 Μέγεθος επιχείρησης 2 = πάνω από 50 εργαζόµενοι 12,9 Στρατηγικές κόστους: Ως στρατηγικές κόστους χρησιµοποιήσαµε την κατάταξη κατά Porter (1985), δηλαδή την κατάταξη στις τρεις κατηγορίες των στρατηγικών ‘κόστους’, ‘καινοτοµίας’, και ‘ποιότητας’. Ειδικότερα, για τις κλίµακες των επιµέρους µεταβλητών που απαρτίζουν τις τρεις αυτές κατηγορίες στρατηγικής, ακολουθήσαµε τους Sanz-Valle et al. (1999). Πολιτικές ∆ιοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων: Ως περιοχές στις πολιτικές της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων χρησιµοποιήσαµε την κατάταξη του Armstrong (1996), δηλαδή την κατάταξη στις τέσσερις κατηγορίες των πολιτικών ‘στελέχωσης’, ‘κατάρτισης και ανάπτυξης’, ‘αµοιβών’, και ‘εργασιακών σχέσεων’. Ειδικότερα, για τις κλίµακες των επιµέρους µεταβλητών που απαρτίζουν τις τέσσερις αυτές κατηγορίες πολιτικής, ακολουθήσαµε τους Fey et al. (2000) και Youndt et al. (1996). Στάσεις Ανθρωπίνου ∆υναµικού: Αναφορικά µε τις στάσεις του ανθρωπίνου δυναµικού χρησιµοποιήσαµε τις τρεις γενικές κατηγορίες της ‘ικανοποίησης από την εργασία’, της ‘αφοσίωσης των εργαζοµένων στην επιχείρηση’, και της ‘υποκίνησης των εργαζοµένων’, σύµφωνα µε τους Tsui et al. (1997). Επίδοση της επιχείρησης: Ως προς την επίδοση της επιχείρησης υιοθετήσαµε τις τέσσερις γενικές κατηγορίες της ‘αποτελεσµατικότητας’, της ‘αποδοτικότητας’, της ‘ανάπτυξης’, και της ‘ικανοποίησης’ όλων των συµµετεχόντων, σύµφωνα µε τους Katou and Budhwar (2006, 2007). 75 3.3 Εγκυρότητα και Αξιοπιστία Ερωτηµατολογίου Εγκυρότητα περιεχοµένου (content validity): Η εγκυρότητα περιεχοµένου επιτεύχθηκε µε τη χρησιµοποίηση αποδεκτών µεταβλητών από τη σύγχρονη βιβλιογραφία (Straub, 1989). Πίνακας 2. Στοιχεία δοµών και µεταβλητών της έρευνας Cronbach α Ποσοστό συνολικής διακύµανσης % [Φορτίσεις] 0,773 81,541% Στρατηγική κόστους [0,903] • Μείωση κόστους [0,903] • Μείωση τιµών 0,775 69,362% Στρατηγική καινοτοµίας [0,852] • Ανάδειξη καινοτοµίας [0,871] • Βελτίωση υπαρχόντων προϊόντων [0,772] • Παραγωγή µεγάλου εύρους προϊόντων 0,768 70,443% Στρατηγική ποιότητας [0,896] • Βελτίωση ποιότητας [0,717] • Βελτίωση καναλιών διανοµής [0,892] • Βελτίωση εξυπηρέτησης πελάτη 0,723 65,111% Στελέχωση [0,842] • Προσέλκυση [0,856] • Επιλογή [0,715] • Προγράµµατα ευέλικτης εργασίας 0,850 76,935% Κατάρτιση και Ανάπτυξη [0,878] • Σχεδιασµός εργασίας [0,870] • Αξιολόγηση απόδοσης [0,883] • Κατάρτιση και ανάπτυξη 0,811 72,770% Αµοιβές [0,789] • Αµοιβές [0,881] • Εξέλιξη [0,885] • Κίνητρα 0,755 67,463% Εργασιακές σχέσεις [0,772] • Εκπροσώπηση εργαζοµένων [0,870] • Συµµετοχή εργαζοµένων στη λήψη αποφάσεων [0,819] • Επικοινωνία 0,709 64,777% Στάσεις Ανθρώπινου ∆υναµικού [0,884] • Ικανοποίηση από εργασία [0,841] • Αφοσίωση εργαζοµένων στην επιχείρηση [0,673] • Υποκίνηση εργαζοµένων 0,789 61,409% Επίδοση Επιχείρησης ως προς: [0,774] • Αποτελεσµατικότητα [0,811] • Αποδοτικότητα [0,777] • Ανάπτυξη [0,772] • Ικανοποίηση ∆οµές • Μεταβλητές Εγκυρότητα δοµής (construct validity): Αυτή διερευνήθηκε µε την αξιολόγηση του ποσοστού της συνολικής διακύµανσης ανά µοναδική διάσταση, η οποία προήλθε από την εφαρµογή της επικυρωτικής παραγοντικής ανάλυσης, χρησιµοποιώντας περιστροφή Varimax 76 και κριτήριο ιδιοτιµής µεγαλύτερης της µονάδας. Όπως σηµειώνεται στον Πίνακα 2, τα ποσοστά της συνολικής διακύµανσης είναι µεγαλύτερα του 50%, και επιπλέον, όλοι οι συντελεστές φόρτισης ανά δοµή είναι και αυτοί µεγαλύτεροι του 0,50, πράγµα που σηµαίνει ότι το µέσο της συλλογής των στοιχείων παρουσιάζει αποδεκτή εγκυρότητα δοµής (Hair et al., 2008). Εσωτερική αξιοπιστία (internal consistency): Αυτή διερευνήθηκε µε τον υπολογισµό και την αξιολόγηση του συντελεστή α του Cronbach (1951). Όλοι οι συντελεστές α είναι µεγαλύτεροι του 0,70, όπως σηµειώνεται στον Πίνακα 2, πράγµα που σηµαίνει ότι το µέσο συλλογής των στοιχείων είναι αξιόπιστο για τον έλεγχο του λειτουργικού υποδείγµατος (Nunnally, 1978) που παρουσιάζεται στο Σχήµα 1. Εγκυρότητα διακριτότητας δοµών (Construct discriminant validity): Αυτή διερευνήθηκε µε την αξιολόγηση των συντελεστών συσχέτισης µεταξύ των διαφόρων ζευγών δοµών. Όπως σηµειώνεται στον Πίνακα 3, οι συντελεστές συσχέτισης είναι σηµαντικά διάφοροι της µονάδος, πράγµα που σηµαίνει ότι οι διάφορες δοµές είναι διακριτές µεταξύ τους (Gefen et al., 2000). Μεροληψία Κοινής Μεθόδου (Common Method Bias): Αυτή διερευνήθηκε µε τη βοήθεια του ελέγχου του Harman (1967). Από την ταυτόχρονη χρησιµοποίηση όλων των τακτικών µεταβλητών της έρευνας σε µια παραγοντική ανάλυση προέκυψαν έξι παράγοντες, από τους οποίους ο πρώτος παράγοντας κάλυψε µόνον το 13,98% της συνολικής διακύµανσης. Έτσι, επειδή δεν προέκυψε ένας µόνον παράγοντας µε υψηλό ποσοστό συνολικής διακύµανσης, έπεται ότι η µεροληψία κοινής µεθόδου στα στοιχεία είναι αρκετά περιορισµένη. 3.4 Στατιστική Μεθοδολογία Για τον έλεγχο των υποθέσεων που συνοδεύουν το λειτουργικό υπόδειγµα χρησιµοποιήθηκε η µεθοδολογία των παράλληλων παλινδροµήσεων των Baron and Kenny (1986). Σύµφωνα µε τον έλεγχο αυτό αν Υ = εξαρτηµένη µεταβλητή, Χ = ανεξάρτητη µεταβλητή, Ζ = ενδιάµεση (µεσολαβούσα) µεταβλητή, η µεθοδολογία αυτή ακολουθεί τα εξής τέσσερα βήµατα (Katou and Budhwar, 2006): Πίνακας 3. Μέσοι, τυπικές αποκλίσεις και συντελεστές συσχέτισης των δοµών. ∆οµές Μέσοι Τυπικές Κόστος Καινοτοµία Ποιότητα Στελέχωση Κατάρτιση Αµοιβές Σχέσεις Στάσεις Επίδοση αποκλίσεις Κόστος 3,4279 1,01300 1,000 Καινοτοµία 3,7065 0,88288 0,466** 1,000 Ποιότητα 3,9580 0,84588 0,476** 0,681** 1,000 Στελέχωση 3,3063 0,85001 0,400** 0,446** 0,399** 1,000 Κατάρτιση 3,6549 0,86694 0,375** 0,378** 0,426** 0,563** 1,000 Αµοιβές 3,4373 0,81388 0,284** 0,419** 0,366** 0,610** 0,499** 1,000 Σχέσεις 3,4926 0,89909 0,213** 0,317** 0,412** 0,494** 0,525** 0,530** Στάσεις 3,6549 0,72948 0,168* 0,247** 0,286** 0,391** 0,378** 0,371** 0,536** 1,000 Επίδοση 3,7411 0,65711 0,222** 0,334** 0,226** 0,269** 0,257** 0,349** 0,278** 0,234** 1,000 1,000 ** Συντελεστής συσχέτισης σηµαντικός σε επίπεδο 0,01 * Συντελεστής συσχέτισης σηµαντικός σε επίπεδο 0,05 1. Παλινδροµούµε την Υ επάνω στην Χ, για να ελέγξουµε αν υπάρχει κάποια επίδραση που πρέπει να διερευνηθεί για µεσολάβηση: Υ=α+βΧ+ε 77 2. 3. 4. Παλινδροµούµε την Ζ επάνω στην Χ, για να ελέγξουµε αν το Χ σχετίζεται µε το Ζ: Ζ=α+βΧ+ε Παλινδροµούµε την Υ επάνω στην Ζ, για να ελέγξουµε αν το Ζ σχετίζεται µε το Υ: Υ=α+βΖ+ε Παλινδροµούµε την Υ επάνω στην Χ και στην Ζ, για να ελέγξουµε αν το Ζ µεσολαβεί πλήρως ή µερικώς το Υ: Υ=α+β1Χ+β2Ζ+ε Τα Βήµατα 1 µέχρι 3 χρησιµοποιούνται για να ελεγχθεί αν υπάρχουν ‘µηδενικού βαθµού’ σχέσεις µεταξύ των µεταβλητών. Εάν µία ή περισσότερες από αυτές τις σχέσεις είναι µη σηµαντικές, τότε η µεσολάβηση δεν είναι πιθανή. Αν τα Βήµατα 1 µέχρι 3 έδωσαν σηµαντικές σχέσεις, τότε προχωρούµε στο Βήµα 4, για να ελέγξουµε τη µορφή της µεσολάβησης. Αν στην τελευταία παλινδρόµηση το Χ δεν είναι σηµαντικό, υπό την παρουσία του Ζ, τότε έχουµε ‘πλήρη µεσολάβηση’. Αντίθετα, αν στην τελευταία παλινδρόµηση τα Χ και Ζ είναι σηµαντικά, τότε έχουµε ‘µερική µεσολάβηση’. 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Από τους συντελεστές συσχέτισης που σηµειώνονται στον Πίνακα 3 παρατηρούµε ότι ο συντελεστής συσχέτισης µεταξύ επίδοσης των επιχειρήσεων και στάσεως των εργαζοµένων είναι σηµαντικός και θετικός, πράγµα που υποστηρίζει την υπόθεση 1. Παρόµοια, οι συντελεστές συσχέτισης των στάσεων των εργαζοµένων µε τα τέσσερα συστήµατα πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων είναι σηµαντικοί και θετικοί, υποστηρίζοντας έτσι την υπόθεση 2. Επιπλέον, οι συντελεστές συσχέτισης της επίδοσης των επιχειρήσεων µε τα τέσσερα συστήµατα πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων είναι σηµαντικοί και θετικοί, υποστηρίζοντας έτσι την υπόθεση 3. Τέλος, οι συντελεστές συσχέτισης της επίδοσης των επιχειρήσεων µε τα τρία συστήµατα στρατηγικής των επιχειρήσεων είναι σηµαντικοί και θετικοί, υποστηρίζοντας έτσι την υπόθεση 4. Τα παραπάνω αποτελέσµατα που βασίζονται στους συντελεστές συσχέτισης, µπορεί να είναι πλασµατικά, λόγω των αλληλεπιδράσεων µεταξύ πολλών µεταβλητών. Ως εκ τούτου, για να µπορέσουµε να αποµονώσουµε τις πιθανές σχέσεις µεταξύ των µεταβλητών που περιλαµβάνονται στο λειτουργικό υπόδειγµα στο Σχήµα 1, εργαζόµαστε όπως παρακάτω, ακολουθώντας τη µεθοδολογία των Baron and Kenny (1986). Αρχικά, παλινδροµούµε την επίδοση των επιχειρήσεων επάνω σε όλες τις µεταβλητές ελέγχου, τις δοµές (συστήµατα) των στρατηγικών της επιχείρησης, και τις δοµές (συστήµατα) των πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων. Από τα αποτελέσµατα της παλινδρόµησης αυτής, τα οποία παρουσιάζονται στη δεύτερη στήλη του Πίνακα 4, προκύπτουν τα εξής: • Ο τοµέας δραστηριότητας των επιχειρήσεων είναι σηµαντικός παράγοντας. Αυτό σηµαίνει ότι οι εµπορικές επιχειρήσεις τείνουν να έχουν υψηλότερη επίδοση, σε σχέση µε τις επιχειρήσεις υπηρεσιών και τις βιοµηχανικές επιχειρήσεις. • Το µέγεθος των επιχειρήσεων σε εργαζοµένους δεν αποτελεί σηµαντικό παράγοντα για τη διαµόρφωση της επίδοσης των επιχειρήσεων. • Από τις τρεις στρατηγικές της επιχείρησης, µόνον η στρατηγική της καινοτοµίας είναι σηµαντικός παράγοντας, υποστηρίζοντας έτσι µερικώς την υπόθεση 4. 78 • Από τα τέσσερα συστήµατα πολιτικών της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων, µόνον το σύστηµα των αµοιβών είναι σηµαντικός παράγοντας, υποστηρίζοντας έτσι µερικώς την υπόθεση 3. Ως προς τα στατιστικά των αποτελεσµάτων, σηµειώνουµε εδώ ότι µολονότι ο συντελεστής προσδιορισµού R2 είναι µικρός, εντούτοις αυτός είναι σηµαντικός, οπότε αυτός είναι αποδεκτός, εάν βέβαια λάβουµε υπόψη ότι τα στοιχεία µας είναι διαστρωµατικά. • Πίνακας 4. Αποτελέσµατα παλινδροµήσεων αναφορικά µε την επίδοση της επιχείρησης Μεταβλητές Αποτελέσµατα παλινδρόµησης Αποτελέσµατα προς τα πίσω παλινδρόµησης (Σταθερή) 2,079 2,097 (0,000) (0,000) Μεταβλητές Ελέγχου Τοµέας 0,112 0,108 (0,052) (0,075) {0,127} Μέγεθος -0,054 (0,681) Μεταβλητές Στρατηγικών Επιχείρησης Κόστος 0,049 (0,355) Καινοτοµία 0,179 0,201 (0,001) (0,006) {0,239} Ποιότητα -0,091 (0,248) Μεταβλητές ∆ιοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων Στελέχωση -0,034 (0,634) Κατάρτιση και Ανάπτυξη 0,033 (0,635) Αµοιβές 0,211 0,167 (0,000) (0,027) {0,258} Εργασιακές Σχέσεις 0,099 (0,120) R2 0,206 0,186 2 0,168 0,174 R F N Σηµείωση: 5,406 15,040 (0,000) (0,000) 198 201 Οι αριθµοί στις παρενθέσεις κάτω από τους συντελεστές παλινδρόµησης σηµειώνουν ακριβή επίπεδα σηµαντικότητας και οι αριθµοί στις αγκύλες σηµειώνουν τους αντίστοιχους συντελεστές beta. Πρέπει να σηµειώσουµε εδώ ότι θεωρούµε βασικά τα αποτελέσµατα παλινδρόµησης που παρουσιάζονται στον Πίνακα 4, ή καλύτερα τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από τη µέθοδο της παλινδρόµησης προς τα πίσω, τα οποία παρουσιάζονται στον ίδιο πίνακα στην τρίτη στήλη. Λέγοντας βασικά αποτελέσµατα, εννοούµε ότι στην παραπέρα στατιστική ανάλυση θα 79 λαµβάνουµε υπόψη µόνον τις µεταβλητές που παρουσίασαν σηµαντικότητα στα αποτελέσµατα του Πίνακα 4. Πίνακας 5. Αποτελέσµατα παλινδροµήσεων αναφορικά µε τη µεσολάβηση των στάσεων των εργαζοµένων µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης της επιχείρησης Βήµα 1 Βήµα 2 Βήµα 3 Βήµα 4 Απόδοση Στάσεις Απόδοση Απόδοση 2,097 2,154 2,098 1,919 (Σταθερή) (0,000) (0,000) (0,000) (0,000) Μεταβλητές ελέγχου 0,112 0,062 0,111 0,107 Τοµέας (0,052) (0,330) (0,060) (0,063) Μεταβλητές Στρατηγικών Επιχείρησης 0,179 0,098 0,232 0,172 Καινοτοµία (0,001) (0,102) (0,000) (0,002) Μεταβλητές ∆ιοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων 0,211 0,288 0,186 Αµοιβές (0,000) (0,000) (0,003) Ενδιάµεση µεταβλητή 0,145 0,083 Στάσεις (0,020) (0,197) R2 0,168 0,152 0,155 0,193 0,164 0,139 0,143 0,177 R2 15,040 11,893 12,085 11,737 F (0,000) (0,000) (0,000) (0,000) N 201 203 201 201 Σηµείωση: Οι αριθµοί στις παρενθέσεις κάτω από τους συντελεστές παλινδρόµησης σηµειώνουν ακριβή επίπεδα σηµαντικότητας. Στον Πίνακα 5 παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από την εφαρµογή των βηµάτων της µεθόδου των Baron and Kenny (1986), για τον έλεγχο της µεσολάβησης των στάσεων των εργαζοµένων µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης της επιχείρησης. Από τα αποτελέσµατα αυτά προκύπτουν τα εξής: • Βήµα 1: Τόσο το σύστηµα των αµοιβών όσο και το σύστηµα της καινοτοµίας επηρεάζουν σηµαντικά και θετικά την επίδοση της επιχείρησης, υποστηρίζοντας έτσι τις υποθέσεις 3 και 4 αντίστοιχα (βλέπε και βασικά αποτελέσµατα στον Πίνακα 4). • Βήµα 2: Το σύστηµα των αµοιβών επηρεάζει σηµαντικά και θετικά τις στάσεις των εργαζοµένων των επιχειρήσεων, υποστηρίζοντας έτσι την υπόθεση 2. • Βήµα 3: Οι στάσεις των εργαζοµένων επηρεάζουν σηµαντικά και θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων, υποστηρίζοντας έτσι την υπόθεση 1. • Βήµα 4: Στα προηγούµενα βήµατα προέκυψε ότι ισχύουν και οι τρεις σχέσεις µηδενικού βαθµού. Ως εκ τούτου, υπάρχει πιθανότητα µεσολάβησης των στάσεων των εργαζοµένων στη σχέση µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης της επιχείρησης. Από την αξιολόγηση των αποτελεσµάτων της παλινδρόµησης στο βήµα αυτό βλέπουµε ότι τόσο το σύστηµα της καινοτοµίας όσο και το σύστηµα των αµοιβών προβλέπουν θετικά και σηµαντικά την επίδοση των επιχειρήσεων. Αναφορικά µε τη συµπεριφορά των στάσεων των εργαζοµένων, και υπό την προϋπόθεση ότι θα διευρύνουµε αρκετά το επίπεδο της σηµαντικότητας (από 0,05 στο 0,20) θα µπορούσαµε να αποδεχθούµε ότι οι στάσεις των εργαζοµένων προβλέπουν θετικά και σηµαντικά την επίδοση των επιχειρήσεων. Η 80 διεύρυνση αυτή του επιπέδου σηµαντικότητας θα µπορούσε να γίνει αποδεκτή, υπό το φως ότι οι στάσεις των εργαζοµένων επηρεάζονται πιθανόν από εξωγενείς παράγοντες που αναφέρονται στην οικονοµική κρίση που έχει γενικότερα επηρεάσει την οικονοµική ζωή στην Έδεσσα. Έτσι, λαµβάνοντας υπόψη τη θετική και σηµαντική επίδραση του συστήµατος της καινοτοµίας στην επίδοση των επιχειρήσεων, και επιπλέον, επειδή τόσο το σύστηµα των αµοιβών όσο και οι στάσεις των εργαζοµένων προβλέπουν θετικά και σηµαντικά την επίδοση των επιχειρήσεων, µπορούµε να αποδεχθούµε, σε κάποιο βέβαια ευρύ επίπεδο σηµαντικότητας, ότι οι στάσεις των εργαζοµένων παρουσιάζουν µερική µεσολάβηση στη σχέση µεταξύ διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και επίδοσης της επιχείρησης, υποστηρίζοντας έτσι την υπόθεση 5. 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σκοπός της έρευνας αυτής ήταν η κατανόηση των διαδικασιών σύµφωνα µε τις οποίες οι στρατηγικές της επιχείρησης και οι πολιτικές της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων επηρεάζουν την επίδοση στις ιδιωτικές επιχειρήσεις της Έδεσσας. 5.1 Βασικά Ευρήµατα Επανερχόµενοι στα αποτελέσµατα από τις εκτιµήσεις που παρουσιάζονται στους Πίνακες 4 και 5, θα µπορούσαµε να συνοψίσουµε τα βασικά ευρήµατα της έρευνας αυτής ως εξής: Πρώτον, ενώ ο τοµέας στον οποίο δραστηριοποιείται µια επιχείρηση αποτελεί σηµαντικό παράγοντα προσδιορισµού της επίδοσης των επιχειρήσεων, υποδεικνύοντας ότι ο τοµέας του εµπορίου είναι περισσότερο αποδοτικός, εντούτοις, το µέγεθος των επιχειρήσεων δεν επηρεάζει την επίδοσή τους. Αυτό σηµαίνει ότι για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις της Έδεσσας δεν ισχύουν οι οικονοµίες κλίµακας, αντίθετα µε συνήθη αποτελέσµατα όπως αυτά των Huselid (1995), Rodriguez and Ventura (2005), και Katou and Budhwar (2007). Βέβαια, το αποτέλεσµα αυτό µπορεί να είναι πλασµατικό επειδή στο δείγµα µας τη συντριπτική πλειοψηφία αποτελούσαν µικρές επιχειρήσεις, µε αποτέλεσµα να µην είναι δυνατή η εξόρυξη αποτελεσµάτων σχετικών µε το µέγεθος των επιχειρήσεων. ∆εύτερον, αναφορικά µε τις στρατηγικές που ακολουθούν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις στην Έδεσσα τα ευρήµατα της έρευνας είναι πολύ ενδιαφέροντα. Βρήκαµε ότι µόνον η στρατηγική της καινοτοµίας επηρεάζει σηµαντικά και θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων. Ειδικότερα, λαµβάνοντας υπόψη το µέγεθος των συντελεστών φόρτισης που παρουσιάζονται στον Πίνακα 2, προκύπτει ότι η βελτίωση των υπαρχόντων προϊόντων και η ανάδειξη καινοτοµικών προϊόντων είναι περισσότερο βαρύνουσες διαστάσεις της στρατηγικής αυτής, σε σύγκριση µε την παραγωγή µεγαλύτερου εύρους προϊόντων. Παρόµοια, οι Katou and Budhwar (2006, 2007) κατέληξαν ότι η στρατηγική της καινοτοµίας αποτελεί σηµαντικό παράγοντα για τη βελτίωση της επίδοσης των επιχειρήσεων στις µεταποιητικές επιχειρήσεις της Ελλάδος. Τρίτον, ως προς τα συστήµατα των πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων που ακολουθούν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις στην Έδεσσα τα ευρήµατα της έρευνας αξίζουν προσοχής. Βρήκαµε ότι µόνον το σύστηµα των αµοιβών επηρεάζει σηµαντικά και θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων. Ειδικότερα, λαµβάνοντας και εδώ υπόψη το µέγεθος των συντελεστών φόρτισης που παρουσιάζονται στον Πίνακα 2, προκύπτει ότι τα κίνητρα και η εξέλιξη που παρέχονται στους εργαζόµενους είναι περισσότερο βαρύνουσες διαστάσεις του 81 συστήµατος αυτού, σε σύγκριση µε το ίδιο το επίπεδο των αµοιβών. Σε παρόµοια αποτελέσµατα κατέληξαν οι Katou and Budhwar (2007) αναφορικά µε τις µεταποιητικές επιχειρήσεις της Ελλάδος. Τέταρτον, η έρευνα κατέληξε στο συµπέρασµα ότι για να διατηρεί η επιχείρηση βελτιωµένη επίδοση, θα πρέπει οι εργαζόµενοί της να είναι ικανοποιηµένοι από την εργασία τους, να είναι αφοσιωµένοι στην επιχείρηση, και να είναι αυτοί θετικά υποκινηµένοι για δραστηριότητες της επιχείρησης (Paul and Anantharaman, 2003). Ειδικότερα, λαµβάνοντας πάλι υπόψη το µέγεθος των συντελεστών φόρτισης που παρουσιάζονται στον Πίνακα 2, προκύπτει ότι η ικανοποίηση και η αφοσίωση είναι περισσότερο βαρύνουσες διαστάσεις των στάσεων των εργαζοµένων, σε σύγκριση µε την υποκίνησή τους. Πέµπτον, ένα σηµαντικό αποτέλεσµα θα µπορούσε να θεωρηθεί και η βαρύτητα επίδρασης της στρατηγικής των επιχειρήσεων, σε σχέση µε τη βαρύτητα επίδρασης της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων, στη διαµόρφωση της επίδοσης των επιχειρήσεων. Λαµβάνοντας υπόψη το µέγεθος των συντελεστών beta που παρουσιάζονται στον Πίνακα 4, προκύπτει ότι το σύστηµα των πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων των σχετικών µε τις αµοιβές των εργαζοµένων παρουσιάζει κάπως µεγαλύτερη βαρύτητα από ότι το σύστηµα της στρατηγικής καινοτοµίας, στον προσδιορισµό της επίδοσης των επιχειρήσεων. 5.2 Περιορισµοί Έρευνας Οι περιορισµοί της παρούσας έρευνας συνοψίζονται στους εξής: Πρώτον, κατά τη διερεύνηση της µεσολάβησης των στάσεων των εργαζοµένων χρησιµοποιήσαµε διαστρωµατικά στοιχεία. Ορθότερα, θα έπρεπε να χρησιµοποιήσουµε διαχρονικά στοιχεία. ∆εύτερον, οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι µικρές, πράγµα που κάνει δύσκολη τη γενίκευση των συµπερασµάτων. Τρίτον, το δείγµα µας αναφέρεται στην Έδεσσα, µε αποτέλεσµα να µην µπορούν να γενικευθούν τα ευρήµατά µας σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο. Τέταρτον, ανεξάρτητα µε τα αποτελέσµατα του ελέγχου Harman (1967), είναι πολύ πιθανή η ύπαρξη µεροληψίας κοινής µεθόδου, επειδή από κάθε επιχείρηση απάντησε το ερωτηµατολόγιο ένας µόνον υπάλληλος. 5.3 Πρακτικές Επιπτώσεις Η έρευνα παρουσιάζει µια σειρά από πρακτικές επιπτώσεις για τους λαµβάνοντες αποφάσεις στις επιχειρήσεις, οι σηµαντικότερες των οποίων είναι οι εξής: • • • 82 Η επιχείρηση θα πρέπει να δίνει έµφαση στα κίνητρα (π.χ., χορήγηση bonus παραγωγικότητας) και στην εξέλιξη (π.χ., πλήρωση κενών θέσεων από υπαλλήλους της επιχείρησης) των εργαζοµένων, επειδή µια τέτοια έµφαση προσδίδει ένα αίσθηµα διαφάνειας, δικαιοσύνης και ασφάλειας µεταξύ των εργαζοµένων στην επιχείρηση (Pfeffer, 1995). Επιχειρήσεις που δίνουν έµφαση σε κίνητρα και σε εξέλιξη των εργαζοµένων, προκαλούν ικανοποίηση, αφοσίωση και υποκίνηση των εργαζοµένων, και προκαλούν την εντύπωση ότι τα συµφέροντα των εργαζοµένων συµπίπτουν µε τα συµφέροντα της επιχείρησης (Delery and Doty, 1996). Επειδή ο ανταγωνισµός κόστους των επιχειρήσεων της Έδεσσας είναι µάλλον πολύ δύσκολο να επιτευχθεί στην εγχώρια και διεθνή αγορά, οι επιχειρήσεις της Έδεσσας θα πρέπει να δώσουν έµφαση σε ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήµατα που αναφέρονται κυρίως στη βελτίωση και ενσωµάτωση καινοτοµιών στα υπάρχοντα προϊόντα τους. 5.4 Συµβολή της έρευνας Η παρούσα έρευνα αποτελεί σηµαντική συµβολή στη διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων, επειδή προτείνει και διερευνά εµπειρικά ένα υπόδειγµα µεσολάβησης των στάσεων των εργαζοµένων στη σχέση µεταξύ συστηµάτων της διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και της επίδοσης των επιχειρήσεων. Η συµβολή αυτή θα µπορούσε να θεωρηθεί ακόµη σηµαντικότερη, αν λάβουµε υπόψη ότι η εµπειρική διερεύνηση του υποδείγµατος εφαρµόσθηκε σε µικρές κυρίως επιχειρήσεις και επιπλέον, σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή της Έδεσσας, αναφερόµενοι έτσι σε ένα οικονοµικό περιβάλλον που έχει πληγεί ιδιαίτερα από την τρέχουσα οικονοµική κρίση. 5.5 Προτάσεις για παραπέρα έρευνα Είναι γενικά αποδεκτό ότι κάθε περιεχόµενο έρευνας έχει τα δικά της χαρακτηριστικά (Gerhart, 2005), και ότι τα συµπεράσµατα που αναφέρονται σε θέµατα αιτιότητας πρέπει να προέρχονται από πολλές και διαφορετικές αποδείξεις (Harter et al., 2002). Ως εκ τούτου, προτείνεται η µελλοντική έρευνα να επικεντρωθεί σε επέκταση του υποδείγµατος της παρούσας έρευνας, εισάγοντας νέες δοµές (π.χ., συµπεριφορά των εργαζοµένων) και εφαρµογή σε διαφορετικά περιεχόµενα (π.χ., άλλες περιφέρειες της Ελλάδας). 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η έρευνα αναφορικά µε τη διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων έχει αποδείξει ότι υπάρχει θετική σχέση µεταξύ συστηµάτων πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων και της επίδοσης των επιχειρήσεων. Ανεξάρτητα όµως από το γεγονός ότι το αποτέλεσµα αυτό δεν αµφισβητείται, η έρευνα έχει σχετικά παραλείψει να ασχοληθεί µε τους µηχανισµούς διαµέσου των οποίων τα συστήµατα των πολιτικών της διοίκησης των ανθρωπίνων πόρων επηρεάζουν την επίδοση των επιχειρήσεων (Paul and Anantharaman, 2003). Τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας υποστηρίζουν ότι το σύστηµα των πολιτικών που επικεντρώνονται στις αµοιβές των εργαζοµένων στις επιχειρήσεις της Έδεσσας επηρεάζουν θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων αυτών. Ειδικότερα, ο επηρεασµός αυτός γίνεται µέσω των στάσεων των εργαζοµένων, δηλαδή µέσω της ικανοποίησης, της αφοσίωσης, και της υποκίνησης των εργαζοµένων. Έτσι λοιπόν, το άρθρο αυτό δεν υποστηρίζει απλά ότι η διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων επηρεάζει θετικά την επίδοση των επιχειρήσεων, αλλά επεξηγεί το µηχανισµό µέσω του οποίου τα συστήµατα των ανθρωπίνων πόρων βελτιώνουν την επίδοση των επιχειρήσεων, και µάλιστα στο περιβάλλον της Έδεσσας. 83 ΑΝΑΦΟΡΕΣ Armstrong, M., 1996. A Handbook of Personnel Management Practice. London: Kogan Page. Baron, R.M. and Kenny, D.A., 1986. The Moderator-Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, and Statistical Considerations, Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 51, pp. 1173–82. Coyle-Shapiro, J. A-M. and Shore, L.M., 2007. The employee-organization relationship: Where do we go from here?, Human Resource Management Review, Vol. 45, pp. 166-179. Cronbach, L.J., 1951. Coefficient alpha and internal structure tests, Psychometrika, Vol. 16, pp. 297-334. Delaney, J.T. and Huselid, M.A., 1996. The impact of human resource management practices on perceptions of organizational performance. Academy of Management Journal, Vol. 39, pp. 949-969. Delery, J.E., 1998. Issues of Fit in Strategic Human Resource Management: Implications for Research, Human Resource Management Review, Vol. 8, pp. 289–309. Delery, J. and Doty, D.H., 1996. Modes of theorizing in strategic human resource management: test of universalistic, contingency and configurational performance predictions. Academy of Management Journal, Vol. 39, No. 4, pp. 802-835. Fey, C.F., Bjorkman, I. and Pavlovskaya, A., 2000. The Effect of Human Resource Management Practices on Firm Performance in Russia, International Journal of Human Resource Management, Vol. 11, pp. 1–18. Gefen, D., Straub, D.W. and Boudreau, M.-M., 2000. Structural equation modelling and regression: Guidelines for research practice’, Communications of the Association for Information Systems, Vol. 4, No. 7, pp. 1-79. Guest, D.E., 2001. Human resource management: When research confronts theory, International Journal of Human Resource Management, Vol. 12, pp. 1092-1106. Gerhart, B., 2005. Human resources and business performance: Findings, unanswered questions, and an alternative approach, Management Revue, Vol. 16, pp. 174-185. Hair, F., Anderson, R., Tatham, R. and Black, W., 2008. Multivariate data analysis with readings. London: Prentice-Hall. Harman, H.H., 1967. Modern Factor Analysis. Chicago, IL: University of Chicago Press. Harter, J.K., Schmidt, F.L. and Hayes, T.L., 2002. Business-unit-level relationship between employee satisfaction, employee engagement, and business outcomes: A meta-analysis, Journal of Applied Psychology, Vol. 87, pp. 268-279. Huselid, M.A., 1995. The Impact of Human Resource Management Practices on Turnover, Productivity and Corporate Financial Performance, Academy of Management Journal, Vol. 38, pp. 635–70. Katou, A.A. and Budhwar, P.S., 2006. Human resource management systems and organizational performance: a test of a mediating model in the Greek manufacturing context, International Journal of Human Resource Management, Vol. 17, No. 7, pp. 1223-1253. Katou, A.A., and Budhwar, P.S., 2007. The effect of human resource management policies on organisational performance in Greek manufacturing firms, Thunderbird International Business Review, Vol. 49, No. 1, pp. 1-35. 84 Ngo, H., Turban, D., Lau, C. and Lui, S., 1998. Human Resource Practices and Firm Performance of Multinational Corporations: Influences of Country Origin, The International Journal of Human Resource Management, Vol. 9, pp. 632–52. Nunnally, J.C., 1978. Psychometric theory. New York: McGraw-Hill. Paul, A.K. and Anantharaman, R.N., 2003. Impact of People Management Practices on Organizational Performance, International Journal of Human Resource Management, Vol. 14, pp. 1246–66. Porter, M.E., 1985. Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance. New York: The Free Press. Pfeffer, J., 1995. Producing Sustainable Competitive Advantage Through the Effective Management of People, Academy of Management Executive, Vol. 9, pp. 55–69. Richardson, R. and Thompson, M., 1999. The Impact of People Management Practices on Business Performance: A Literature Review. London: IPD. Rodriguez, J.M. and Ventura, J., 2005. Human resource management systems and organizational performance: An analysis of the Spanish manufacturing industry’, International Journal of Human resource Management, Vol. 14, pp. 1206-1226. Sanz-Valee, R., Sabater-Sanchez, R. and Aragon-Sanchez, A., 1999. Human Resource Management and Business Strategy Links: An Empirical Study, The International Journal of Human Resource Management, Vol. 10, pp. 655–71. Schuler, R.S. and Jackson, S.E. (eds) 1999. Strategic Human Resource Management: A Reader. Oxford: Blackwell. Straub, D., 1989. Validating instruments in MIS research’, MIS Quarterly, Vol. 13, No. 2, pp. 147-169. Tsui, A.S., Pearch, J.L., Porter, L.W. and Tripoli, A.M., 1997. Alternative Approaches to the Employee–organization Relationship: Does Investment in Employees Pay Off?, The Academy of Management Journal, Vol. 40, pp. 1089–121. Wright, P.M., Gardner, T., Moyniham, L.M. and Allen, M., 2005. The HR performance relationship: Examining causal direction, Personnel Psychology, Vol. 58, pp. 409-446. Youndt, M., Snell, S., Dean, J. and Lepak, D., 1996. Human resource management, manufacturing strategy, and firm performance, Academy of Management Journal, Vol. 39, pp. 836-866. 85 86 ΣΧΕ∆ΙΑΣΗ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ∆ΙΚΤΥΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ: ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΕΝΟΣ ∆ΙΚΤΥΟΥ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Καρακώστας Α. Παναγιώτης, Λαζαρίδης Ι. Αλέξανδρος-Τηλέµαχος, Σιφαλέρας Άγγελος Τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Οικονοµικών και Κοινωνικών Επιστηµών Λόγγου – Τουρπάλη, Νάουσα 59200 Email: {tm0914, tm0911, sifalera}@uom.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία διαπραγµατεύεται µια εκτεταµένη µελέτη σχεδίασης ενός δικτύου µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Πιο συγκεκριµένα, προτείνουµε ένα µοντέλο µικτού ακέραιου µη γραµµικού προγραµµατισµού βασισµένο στη µορφοποίηση του προβλήµατος ροής ελαχίστου κόστους για την κατασκευή ενός δικτύου µεταφοράς ηλεκτρικού ρεύµατος µεγάλης κλίµακας. Η λύση του προτεινόµενου µοντέλου µαθηµατικού προγραµµατισµού απαιτεί έναν αποτελεσµατικό λύτη βελτιστοποίησης. Οι λύτες βελτιστοποίησης υλοποιούν µια σειρά εξελιγµένων αλγορίθµων και ενσωµατώνονται σε λογισµικά πακέτα βελτιστοποίησης. Τέτοια πακέτα λογισµικού για τη λύση µοντέλων µαθηµατικού προγραµµατισµού είναι είτε εµπορικά, όπως για παράδειγµα τα IBM ILOG CPLEX Optimizer, Gurobi Optimizer, Lingo, είτε ανοικτού κώδικα όπως οι βιβλιοθήκες COIN-OR και ο λύτης Bonmin. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Μοντέλα Μαθηµατικού Προγραµµατισµού, Συνδυαστική Βελτιστοποίηση, Λογισµικό Βελτιστοποίησης, ∆ίκτυα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο µαθηµατικός προγραµµατισµός αποτελεί έναν ευρή κλάδο των εφαρµοσµένων µαθηµατικών και της επιστήµης υπολογιστών. Ο συγκεκριµένος όρος είναι ταυτόσηµος της αλγοριθµικής επιχειρησιακής έρευνας και της βελτιστοποίησης, καθώς αναφέρεται στην αναζήτηση της βέλτιστης λύσης ενός µαθηµατικού µοντέλου από ένα πλήθος άλλων εναλλακτικών. Πιο συγκεκριµένα, ο µαθηµατικός προγραµµατισµός αποσκοπεί στην επίλυση προβληµάτων βελτιστοποίησης µέσω της ανάπτυξης αποδοτικών αλγορίθµων. Τέτοια προβλήµατα στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση ή µεγιστοποίηση µιας συνάρτησης, (Williams, 1999) και (Castillo, et al., 2002). Μία ειδική περιοχή του µαθηµατικού προγραµµατισµού, η οποία ασχολείται µε προβλήµατα τα οποία δύναται να µοντελοποιηθούν µε τη χρήση ειδικών δοµών δεδοµένων, όπως είναι τα γραφήµατα και τα δίκτυα, είναι η δικτυακή βελτιστοποίηση. Η συγκεκριµένη περιοχή της βελτιστοποίησης έχει διευρυνθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες 87 συµπεριλαµβάνοντας µία αξιοσηµείωτη ποικιλία προβληµάτων. Επιπρόσθετα πολλές σύγχρονες πρακτικές εφαρµογές από διάφορους τεχνολογικούς τοµείς, όπως των τηλεπικοινωνιών και των µεταφορών, µπορούν να µοντελοποιηθούν ως προβλήµατα ροών σε δίκτυα, (Ahuja et al., 1995) και (Glover et al., 1992) . Ένα εκ των ποικίλων προβληµάτων της δικτυακής βελτιστοποίησης είναι το Πρόβληµα Ροής Ελαχίστου Κόστους Π.Ρ.Ε.Κ. (Minimum Cost Network Flow Problem, MCNFP), (Ahuja et al., 1993). Το ζητούµενο σε αυτήν την κατηγορία προβληµάτων είναι η εύρεση της ροής ελάχιστου κόστους παραγόµενων µονάδων διαµέσου ενός πλήθους πηγών, κόµβων ζήτησης και κόµβων µεταφοράς. Επίσης, άλλα προβλήµατα όπως το πρόβληµα της εύρεσης συντοµότερης διαδροµής και το πρόβληµα µεταφοράς αποτελούν ειδικές περιπτώσεις του Π.Ρ.Ε.Κ. 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η συγκεκριµένη µελέτη περίπτωσης έχει ως αντικείµενο την κατασκευή ενός δικτύου παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Το συγκεκριµένο δίκτυο θα πρέπει να συνδέει έξι χαρακτηριζόµενα από τη θέση και τη δυναµικότητά τους εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος µε 15 χαρακτηριζόµενες από τη θέση και τη ζήτησή τους πόλεις. Όλα τα παραπάνω πρέπει να επιτευχθούν µε το ελάχιστο δυνατό κόστος. 1000 V15 C6 900 V13 V9 800 V12 V14 V10 V11 700 C4 600 V7 500 C5 V6 V8 Cities Plants 400 300 V5 200 C3 100 V4 V1 C1 V2 C2 V3 0 0 200 400 600 800 1000 Σχήµα 2. Χάρτης του προβλήµατος. Πιο συγκεκριµένα, έχουµε να σχεδιάσουµε ένα δίκτυο µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας πολύ υψηλής και υψηλής τάσεως, λαµβάνοντας υπόψη ότι κάθε πόλη πρέπει να συνδέεται µε το δίκτυο. Επιπρόσθετα, το δίκτυο οφείλει να παρέχει την απαιτούµενη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας, έτσι ώστε σε περίπτωση που κάποιο από τα µέρη του δικτύου (π.χ. ηλεκτρική γραµµή ή µετασχηµατιστής) τεθεί εκτός λειτουργίας για διάφορους λόγους, να είναι σε θέση οι 88 πόλεις του δικτύου να συνεχίσουν να λαµβάνουν ηλεκτρικό ρεύµα (robust network design). Στην περίπτωση του δικτύου που εξετάζουµε, υπάρχουν και κάποιοι επιπλέον περιορισµοί λόγω δυο προστατευόµενων περιοχών. Σε αυτές τις προστατευόµενες περιοχές, οι πολίτες δεν επιθυµούν να βλέπουν γραµµές µεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, για αυτό η µεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας θα επιτευχθεί µε υπόγειες γραµµές δικτύωσης. Ο χάρτης της περιοχής, στην οποία πρόκειται να κατασκευαστεί το δίκτυο, παριστάνεται σχηµατικά ως ένα τετράγωνο, πλευράς ίσης µε 1,000 km. Στο σηµείο αυτό να τονίσουµε ότι τις αποστάσεις µεταξύ των κόµβων υπολογίζονται µε την Ευκλείδεια µετρική. Κάθε πόλη ή εργοστάσιο λαµβάνεται ως σηµείο στον χάρτη του Σχήµατος 1. Τα δεδοµένα του προβλήµατός µας παρουσιάζονται στους Πίνακες 1 & 2. Πίνακας 1. Εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος, συντεταγµένες & παραγωγική δυναµικότητα. Εργοστάσιο x y Παραγωγή (MW) C1 300 100 900 C2 600 100 500 C3 700 200 1,200 C4 900 700 450 C5 500 500 750 C6 400 900 1,200 Σύνολο 5,000 Πίνακας 2. Πόλεις, συντεταγµένες & κατανάλωση. Εργοστάσιο x y Κατανάλωση (MW) V1 150 100 200 V2 400 80 300 V3 950 70 200 V4 30 120 250 V5 600 300 300 V6 20 450 250 V7 300 500 300 V8 950 450 300 V9 70 800 250 V10 350 750 150 V11 500 750 250 V12 600 800 300 V13 600 900 100 V14 750 750 250 V15 850 950 250 Σύνολο 3,650 Για τη µεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας υπάρχουν δύο είδη ηλεκτρικών γραµµών, οι γραµµές πολύ υψηλής τάσης (VHT – very high tension) και οι γραµµές υψηλής τάσης (HT – high tension), οι οποίες είναι δυνατόν να µεταφέρουν 400,000 Volts και 90,000 Volts ενέργειας αντίστοιχα. Πρέπει να σηµειωθεί ότι τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας παράγουν αποκλειστικά ρεύµα πολύ υψηλής τάσης. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ενώ οι πόλεις τροφοδοτούνται µε ρεύµα πολύ υψηλής τάσης VHT, τα σπίτια εντός των πόλεων πρέπει να λαµβάνουν ρεύµα υψηλής τάσης HT. Η µετατροπή του ρεύµατος από πολύ υψηλή τάση σε υψηλή τάση πραγµατοποιείται µε τη βοήθεια µετασχηµατιστών. Το πλήθος και η θέση των µετασχηµατιστών αποτελούν µέρος του παρόντος 89 προβλήµατος. Οι µόνοι περιορισµοί που αφορούν τους µετασχηµατιστές είναι ότι απαγορεύεται να εγκατασταθούν i) σε απόσταση µικρότερη του 1 km από κάθε πόλη και ii) στις δύο προστατευόµενες περιοχές. Επίσης στις συγκεκριµένες περιοχές απαγορεύεται να τοποθετηθούν γραµµές VHT. Αντιθέτως πρέπει να χρησιµοποιηθούν υπόγειες γραµµές υψηλής τάσεως ΗΤ, ώστε να τροφοδοτηθούν και οι προστατευόµενες ζώνες µε ηλεκτρική ενέργεια. Ακόµα, υπάρχουν ορισµένοι περιορισµοί σχετικά µε τη χωρητικότητα των ηλεκτρικών γραµµών. Πιο συγκεκριµένα, κάθε γραµµή πολύ υψηλής ή υψηλής τάσης δεν µπορεί να µεταφέρει περισσότερο από 1 GW ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ κάθε υπόγεια γραµµή δεν µεταφέρει περισσότερο των 0.3 GW. Επίσης, το κόστος για κάθε km VHT, επίγειας HT και υπόγειας HT ηλεκτρικής γραµµής είναι 1,000,000 €, 300,000 € και 1,000,000 € αντίστοιχα. Για κάθε µετασχηµατιστή το κόστος κατασκευής και τοποθέτησης είναι 500,000 €. Για τις ανάγκες σχεδίασης του δικτύου πρέπει να ληφθεί υπόψη το φαινόµενο του Joule, σύµφωνα µε το οποίο πάντα χάνεται µία ορισµένη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας κατά τη µεταφορά της τελευταίας. Η επίδραση του φαινοµένου είναι µικρότερη όταν η τάση είναι υψηλότερη. Συνεπώς η χρήση γραµµών πολύ υψηλής τάσης VHT προτείνεται όποτε είναι δυνατόν, ακόµη και αν το κόστος εγκατάστασης τους είναι υψηλότερο. Για αυτό το λόγο, τα εργοστάσια παραγωγής και οι πόλεις συνδέονται µεταξύ τους µέσω γραµµών πολύ υψηλής τάσης VHT, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η απώλεια της ηλεκτρικής ενέργειας λόγω του φαινοµένου Joule. Αντιθέτως οι γραµµές υψηλής τάσης HT χρησιµοποιούνται µόνο για τη σύνδεση των µετασχηµατιστών µε τις αντίστοιχες πόλεις. Τέλος, θα θεωρήσουµε ότι η παραγωγή και η παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος είναι συνεχής, δηλαδή δίχως να λαµβάνονται υπόψη τυχόν αλλαγές. Οι απώλειες ενέργειας κατά το µετασχηµατισµό και τη µεταφορά της τελευταίας δεν υπολογίζονται στη παρούσα µελέτη. Ακόµα, κάθε ηλεκτρική γραµµή µπορεί να συνδέει πολλαπλούς κόµβους, ενώ και οι γραµµές µπορούν να τοποθετηθούν η µία κοντά στην άλλη σε παράλληλη διάταξη, δίχως ωστόσο να µεταβάλλεται το κόστος εγκατάστασης. 3. ΣΧΕ∆ΙΑΣΗ ∆ΙΚΤΥΟΥ Προτείνεται η κατασκευή δύο µετασχηµατιστών για κάθε πόλη, εκτός των πόλεων που βρίσκονται στις προστατευόµενες περιοχές. Στις πόλεις εντός των προστατευόµενων περιοχών, δύο µετασχηµατιστές θα αντιστοιχούν στο ζεύγος V1 & V4 και δύο στο ζεύγος V9 & V10. Με το συγκεκριµένο τρόπο τοποθέτησης των µετασχηµατιστών στοχεύουµε στην επίτευξη συνεχούς εξυπηρέτησης της ζήτησης των πόλεων, ακόµη και αν κάποιος µετασχηµατιστής τεθεί εκτός λειτουργίας. Στη συνέχεια, µέσω υπολογισµών αποσκοπούµε στην εύρεση των συντεταγµένων των 26 συνολικά µετασχηµατιστών. Κάθε µετασχηµατιστής των 11 πόλεων, οι οποίες δεν ανήκουν σε προστατευόµενες περιοχές, θα τοποθετείται ακριβώς 1.05 Km εκτός της πόλη, δηλαδή 50 m εκτός της περιµέτρου της πόλεως που είναι ένα 1 Km. Αντίθετα για τις πόλεις στις προστατευόµενες περιοχές, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους, θα δοθούν ακριβείς θέσεις των µετασχηµατιστών. Έτσι, οι µετασχηµατιστές των V1 & V4 τοποθετούνται στις θέσεις (200.05, 200) και (200, 200.05) αντίστοιχα, ενώ αυτοί των V9 & V10 αντιστοίχως στις θέσεις (350.05, 700) και (350.05, 700.05), (οι τιµές αυτές προέκυψαν µετά από αρχικούς υπολογισµούς εντοπισµού εφικτών λύσεων στο πρόβληµα). Στο µοντέλο που κατασκευάσαµε οι εισερχόµενες γραµµές VHT σε κάθε κόµβο συνδέονται σε ένα σηµείο το οποίο για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα ονοµάζεται «ένωση». Από 90 το σηµείο αυτό θα µεταφέρεται το ρεύµα µέσω άλλων δύο γραµµών VHT προς κάθε µετασχηµατιστή. Αν ο κόµβος είναι πόλη, τότε οι συντεταγµένες της ένωσης θα παρουσιάζουν απόκλιση µεγέθους 1.05 από τις συντεταγµένες της πόλης και φυσικά θα απαιτείται µετασχηµατισµός της ενέργειας από VHT σε HT. Αν ο κόµβος αντιστοιχεί σε εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, τότε οι συντεταγµένες της ένωσης είναι ίδιες µε τις συντεταγµένες του κόµβου – εργοστασίου (αφού δεν χρειάζεται µετατροπή). Ως εκ τούτου σε κάθε πόλη θα αντιστοιχεί µία ένωση. Άρα, κάθε πόλη σχετίζεται µε δύο µετασχηµατιστές και µία ένωση. Σύµφωνα µε το προτεινόµενο µοντέλο, το ρεύµα ακολουθεί την εξής διαδροµή: εργοστάσιο/πόλη ένωση µετασχηµατιστής πόλη. Έτσι κάθε πόλη µε τους δύο µετασχηµατιστές και την ένωση που της αντιστοιχούν µπορούµε να τα θεωρήσουµε ως µία οµάδα, στο εσωτερικό της οποίας ισχύουν οι συνδέσεις όπως φαίνονται στο Σχήµα 2. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η συνεχής κάλυψη της ζήτησης των πόλεων ακόµη και κάποιο στοιχείο του δικτύου (π.χ. µετασχηµατιστής ή VHT/HT γραµµή) τεθεί εκτός λειτουργίας. Σχήµα 2. Συνδεσµολογία πόλεων & µετασχηµατιστών. Η θέση της κάθε ένωσης εκ των έντεκα 11 πόλεων, εκτός προστατευµένων περιοχών, θα υπολογίζεται σε απόσταση 1.05 Km από την αντίστοιχή πόλη της, δίχως κάτι τέτοιο να είναι περιοριστικό. Αξίζει να σηµειωθεί πως οι ενώσεις δεν αποτελούν στοιχεία που συνθέτουν το δίκτυο, παρά µόνο απλές διασταυρώσεις VHT γραµµών. Επιπρόσθετα µία ένωση δεν τίθεται εκτός λειτουργίας ακόµη κι αν χαλάσει µία VHT γραµµή. Για τις ανάγκες εφαρµογής του µοντέλου βελτιστοποίησης, αντιστοιχούµε ενώσεις όχι µόνο σε κάθε πόλη αλλά και σε κάθε εργοστάσιο. Οι συντεταγµένες των ενώσεων των εργοστασίων είναι ίδιες µε αυτές των τελευταίων. Στις προστατευόµενες περιοχές τοποθετείται µόνο µία ένωση για το ζεύγος των πόλεων V1 & V4 και µια ακόµα για το ζεύγος V9 & V10. Η ένωση του πρώτου ζεύγους έχει συντεταγµένες (200.05, 200.05), οµοίως του ζεύγους V9 & V10 είναι (350.05, 699.95). Τα συγκεκριµένα ζεύγη πόλεων συνδέονται µε τις αντίστοιχες ενώσεις µέσω υπόγειων HT γραµµών. 4. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ Σε αυτό το πρόβληµα θα εφαρµόσουµε το µοντέλο του Π.Ρ.Ε.Κ. Συγκεκριµένα, ένας κόµβος (είτε εργοστάσιο ή πόλη) µπορεί ταυτόχρονα και να στέλνει αλλά και να λαµβάνει ροή 91 ηλεκτρικού ρεύµατος. Το δίκτυο διανοµής ηλεκτρικής ενέργειας που εξετάζουµε απαρτίζεται από δύο σύνολα. Το πρώτο σύνολο είναι το σύνολο κόµβων. Οι κόµβοι µπορεί να είναι είτε εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρονικού ρεύµατος που προσφέρουν ενέργεια, είτε πόλεις που ζητούν ενέργεια αντίστοιχα. Με Ν θα συµβολίζεται το σύνολο κόµβων του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ µε b θα δηλώνεται τη ποσότητα προσφοράς ή κατανάλωσης σε MW για κάθε κόµβο (όπου b > 0 ή b < 0 αν είναι εργοστάσιο ή πόλη αντίστοιχα). Το δεύτερο σύνολο είναι το σύνολο συνδέσεων (τόξων) που το συµβολίζουµε µε A. Το σύνολο A απαρτίζεται από τα τόξα που συνδέουν τους κόµβους. Για παράδειγµα, το τόξο (4,11) συνδέει το εργοστάσιο 4 µε τη πόλη 11. Επίσης, από το σύνολο A θα εξαιρούνται τόξα τα οποία θα έχουν την ίδια αρχή και τέλος (βρόχος). Κάθε πόλη λαµβάνεται ως ένα σηµείο στο χάρτη. Το σηµείο αυτό το ορίζουµε µε τη βοήθεια ορισµένων συντεταγµένων. Με τις µεταβλητές x(i) και y(i) θα δηλώνουµε την τετµηµένη και τεταγµένη της i πόλης αντίστοιχα. Επιπλέον δε, κάθε πόλη του δικτύου µας θα έχει από δύο µετασχηµατιστές για λόγους ασφάλειας. Ένας µετασχηµατιστής θα συµβολίζεται µε µια µεταβλητή της µορφής Tr(i,j). Επίσης, οι µεταβλητές Trx(i,j) και Try(i,j) θα συµβολίζουν την τετµηµένη και τεταγµένη του µετασχηµατιστή, όπου i η πόλη του µετασχηµατιστή και j ο ένας εκ των δύο µετασχηµατιστών της πόλης. Για παράδειγµα, για την πόλη 5 η οποία έχει δυο µετασχηµατιστές (j = 1, 2), θα συµβολίζουµε την τετµηµένη του δεύτερου µετασχηµατιστή της µε τη µεταβλητή Trx(5,2). Οµοίως, η τετµηµένη και η τεταγµένη των ενώσεων κάθε πόλης i θα συµβολίζονται µε τις µεταβλητές xJ(i) και yJ(i). Για παράδειγµα, έστω i = 5 µε b(i) <0, αυτό σηµαίνει ότι η πόλη 5 έχει τετµηµένη x(5) και τεταγµένη y(5). Επιπρόσθετα, η ένωση της πόλης 5 έχει τετµηµένη xJ(5) και τεταγµένη yJ(5). Ακόµη, στο ηλεκτρικό δίκτυο , η κατασκευή τόξων σύνδεσης µεταξύ των κόµβων θα συµβολίζεται µε τη βοήθεια της µεταβλητής k(i,j). Η µεταβλητή αυτή είναι δυαδικού τύπου, δηλαδή, παίρνει τιµές 0 και 1. Το 1 ισοδυναµεί µε την κατασκευή ηλεκτρικής γραµµής που ενώνει τους κόµβους i και j, ενώ το 0 µε ισοδυναµεί τη µη κατασκευή της ηλεκτρικής γραµµής. Τέλος, η ποσότητα ροής ηλεκτρικού ρεύµατος, υπερυψηλής τάσεως, που ρέει δια µέσου των τόξων που συνδέει τους κόµβους i και j, θα δηλώνεται µε τη µεταβλητή f(i,j). Οι περιορισµοί ροής αφορούν τη ροή του ηλεκτρικού ρεύµατος µεταξύ των εργοστασίων και των πόλεων. Υπάρχουν δύο σύνολα περιορισµών ροής. Στο πρώτο σύνολο περιορισµών η εξερχόµενη ροή ενέργειας των εργοστασίων οφείλει να είναι µικρότερη από την εισερχόµενη ροή ενέργειας των εργοστασίων, λαµβάνοντας υπόψη τη προσφερόµενη ποσότητα κάθε εργοστασίου. Άρα για κάθε i ∈ Ν: b(i) > 0, πρέπει να ισχύει: n n ∑ f <∑ f ij j =1 ji + b(i) j =1 Ενώ, στο δεύτερο σύνολο περιορισµών η εξερχόµενη ποσότητα ηλεκτρικού ρεύµατος των πόλεων οφείλει να είναι µικρότερη από την εισερχόµενη ποσότητα ηλεκτρικού ρεύµατος των πόλεων, αφού όµως αφαιρεθεί για κάθε περιορισµό η ροή ηλεκτρικής ενέργειας που ρέει διαµέσου του τόξου που συνδέει τους κόµβους i και j. Αυτό γίνεται για να καλύπτεται η ζήτηση κάθε πόλης σε κάθε περίπτωση ακόµα και αν κάποια ηλεκτρική γραµµή βρεθεί εκτός λειτουργίας. Άρα για κάθε i ∈ Ν: b(i) < 0, πρέπει να ισχύει ότι: n n ∑ f <∑ f ij j =1 92 j =1 ji + b(i) − f ( j, i) Οι µετασχηµατιστές όλων των πόλεων εκτός των προστατευµένων περιοχών (1, 4, 9 και 10), θα τοποθετούνται 1,05 Km εκτός της πόλης. Άρα έχουµε ότι για ∀i ∈ N / i = 1,4,9,10 : ( x(i) − Trx (i ))2 + ( y(i ) − Try (i ))2 = 1, 05 Στις πόλεις των προστατευόµενων περιοχών, θα δοθούν ακριβείς θέσεις των µετασχηµατιστών. Οι µετασχηµατιστές των πόλεων 1 και 4 τοποθετούνται στις θέσεις (200.05, 200) και (200, 200.05) και αντίστοιχα, των πόλεων 9 και 10 στις θέσεις (350.05, 700) και (350.05, 700). Άρα για να απέχουν οι θέσεις των ενώσεων, που αντιστοιχούν σε αυτές τις πόλεις, 50 m έξω από την περίµετρο αυτών των δυο περιοχών, πρέπει να ισχύει ότι ( 200.05 – xJ(i) ) * (200.05 – yJ(i) ) = 0, j = 1, 4 και (350.05 – xJ(i)) * ( 699.95 – yJ(i) ) = 0 για j = 9, 10. Ενώ για τις αποστάσεις των ενώσεων που αντιστοιχούν σε όλες τις υπόλοιπες πόλεις, εκτός των πόλεων 1, 4, 9 και 10, από κάθε αντίστοιχη πόλη πρέπει να ισχύει ότι: ( x(i) − xJ (i))2 + ( y(i) − yJ (i))2 = 1.05 Στις προστατευόµενες περιοχές τοποθετείται µόνο µία ένωση για το ζεύγος των πόλεων 1 και 4 και µια ακόµα για το ζεύγος 9 και 10. Άρα για τις ενώσεις αυτών των πόλεων θα ισχύει (200.05 – xJ(i) ) * ( 200.05 – yJ(i) ) = 0, και (350.05 – xJ(i) ) * ( 699.95 – yJ(i) ) = 0. Με όµοιο τρόπο όπως έγινε για τις θέσεις των µετασχηµατιστών (που αντιστοιχούν σε προστατευµένες περιοχές), µετά από αρχικούς υπολογισµούς εντοπίστηκαν οι συντεταγµένες (200.05, 200.05) για την ένωση που αντιστοιχεί στις πόλεις 1 & 4, και (350.05, 699.95) για την ένωση που αντιστοιχεί στις πόλεις 9 & 10. Επιπλέον, για να διασφαλιστεί ότι δεν θα συµπίπτουν οι θέσεις των µετασχηµατιστών στο τελικό αποτέλεσµα, έχει εισαχθεί ο ακόλουθος περιορισµός. Με αυτόν τον τρόπο οι µετασχηµατιστές σε κάθε πόλη θα απέχουν µεταξύ τους τουλάχιστον 50 m. (Trx (i,1) − Trx (i, 2))2 − (Try (i,1) − Try (i, 2)) 2 > 0.05 Η αντικειµενική συνάρτηση του προβλήµατος αποτελείται από τις ακόλουθες ποσότητες: n Zmin= 1, 000, 000 * ∑ k (i, j ) * ( xJ (i ) − xJ ( j )) 2 + ( y J (i ) − y J ( j )) 2 ∀ ( i , j )∈ A +1,000,000* ∑ (Trx (i,1) − Trx (i, 2))2 + (Try (i,1) − Try (i, 2))2 i∈N :b (i )<0 +1, 000, 000 * ∑ (Trx (i,1) − x J (i )) 2 + (Try (i ,1) − y J (i )) 2 i∈ N +1, 000, 000 * ∑ (Trx (i , 2) − x J (i )) 2 + (Try (i, 2) − y J (i )) 2 i∈ N + ∑ (Trx (i,1) − x(i)) 2 + (Try (i,1) − y (i))2 1,4,9,10 93 + ∑ (Trx (i, 2) − x(i)) 2 + (Try (i, 2) − y (i ))2 1,4,9,10 + 300,000 * 11 * 2 * 1.05 + 500,000 * 26 Το κόστος των γραµµών πολύ υψηλής τάσης, λόγω των αποστάσεων µεταξύ των οποιαδήποτε κόµβων i ,j που συνδέονται. k (i, j)*1,000,000* ( xJ (i) − xJ ( j))2 + ( yJ (i) − yJ ( j ))2 Το κόστος που οφείλεται στη γραµµή πολύ υψηλής τάσης, που συνδέει τους δύο µετασχηµατιστές της κάθε πόλης (είτε σε προστατευόµενη περιοχή ή όχι). +1, 000, 000 * ∑ (Trx (i,1) − Trx (i , 2)) 2 + (Try (i,1) − Try (i, 2)) 2 i∈N :b ( i ) < 0 Το κόστος εξαιτίας των δύο γραµµών που συνδέουν πολύ υψηλής τάση µε «Ένωση» (είτε σε προστατευόµενη περιοχή ή όχι) µε το να είναι δύο αντίστοιχες µετασχηµατιστές. +1, 000, 000 * ∑ (Trx (i,1) − x J (i )) 2 + (Try (i ,1) − y J (i )) 2 i∈ N +1, 000, 000 * ∑ (Trx (i , 2) − x J (i )) 2 + (Try (i, 2) − y J (i )) 2 i∈ N Το κόστος εξαιτίας των δύο υπόγειων γραµµών που συνδέουν, τους υψηλής τάσης µετασχηµατιστές των πόλεων 1, 4, 9 και 10 µε τη πόλη του. + ∑ (Trx (i,1) − x(i)) 2 + (Try (i,1) − y (i))2 1,4,9,10 + ∑ (Trx (i, 2) − x(i)) 2 + (Try (i, 2) − y (i ))2 1,4,9,10 Το κόστος εξαιτίας των δύο γραµµών υψηλής τάσης HT που συνδέει τους δύο µετασχηµατιστές των πόλεων µε την υπόλοιπη πόλη ισούται µε 300,000 * 11 * 2 * 1.05, ενώ το κόστος που οφείλεται στη κατασκευή των µετασχηµατιστών ισούται µε 500,000 * (11*2 + 2 + 2). Άρα προκύπτει το ακόλουθο µαθηµατικό µοντέλο: n Min Z = 1, 000, 000 * ∑ k (i , j ) * ( xJ (i ) − xJ ( j )) 2 + ( y J (i ) − y J ( j )) 2 ∀ ( i , j )∈ A +1,000,000* ∑ i∈N :b ( i )<0 94 (Trx (i,1) − Trx (i, 2))2 + (Try (i,1) − Try (i, 2))2 +1, 000, 000 * ∑ (Trx (i,1) − x J (i )) 2 + (Try (i ,1) − y J (i )) 2 i∈ N +1, 000, 000 * ∑ (Trx (i, 2) − x J (i )) 2 + (Try (i , 2) − y J (i )) 2 i∈ N ∑ + (Trx (i,1) − x(i)) 2 + (Try (i,1) − y (i))2 1,4,9,10 ∑ + (Trx (i, 2) − x(i))2 + (Try (i, 2) − y (i ))2 1,4,9,10 + 300,000 * 11 * 2 * 1.05 + 500,000 * 26 µε περιορισµούς: n ∑ n fij < ∑ f ji + b(i) j =1 j =1 n n j =1 j =1 ∑ fij < ∑ f ji + b(i) − f ( j, i) ( x(i ) − Trx (i ))2 + ( y (i ) − Try (i )) 2 = 1.05 ( x(i) − xJ (i))2 + ( y(i) − yJ (i))2 = 1.05 (200.05 − xJ (i )) * (200.05 − yJ (i )) = 0 (350.05 − xJ (i))*(699.95 − yJ (i )) = 0 (Trx (i,1) − Trx (i, 2)) 2 − (Try (i,1) − Try (i, 2)) 2 > 0.05 5. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΛΥΣΗ 5.1 Υλοποίηση Η προτεινόµενη εφαρµογή µοντελοποιήθηκε µαθηµατικού προγραµµατισµού µοντελοποιήθηκε µε τη βοήθεια του προγράµµατος Lingo της εταιρίας (Lindo Systems). Το Lingo αποτελεί µια από τις πλέον γνωστές γλώσσες µοντελοποίησης και ενσωµατώνει επιστηµονικούς λύτες βελτιστοποίησης για γραµµικά, µη γραµµικά προβλήµατα κ.α. µεγάλης διάστασης. Άλλοι γνωστοί εµπορικοί λύτες βελτιστοποίησης είναι οι IBM ILOG CPLEX Optimizer και Gurobi 95 Optimizer των εταιριών (IBM ILOG) και (Gurobi Optimization) αντίστοιχα. Αξίζει να αναφερθεί ότι υπάρχουν και αρκετοί λύτες βελτιστοποίησης ανοικτού κώδικα όπως για παράδειγµα ο λύτης Bonmin (Basic Open-source Nonlinear Mixed INteger program solver) ο οποίος υλοποιήθηκε στα πλαίσια του έργου COIN-OR (Computational Infrastructure for Operations Research), και διατίθεται µέσω του ιστοχώρου (COIN-OR). Οι υπολογισµοί πραγµατοποιήθηκαν σε έναν Η/Υ µε επεξεργαστή Intel Core I7 χρονισµένο στα 1.60 Ghz, συνολικής µνήµης 4 GB RAM και λειτουργικό σύστηµα Windows 7, 64 bit. Τέλος, πρέπει να αναφέρουµε ότι η παραγωγή των τελικών λύσεων/δικτύων έγινε µε τη χρήση αυτοµατοποιηµένων τµηµάτων κώδικα (scripts) της εφαρµογής ανοικτού κώδικα Gnuplot. 5.2 Αποτελέσµατα Το Σχήµα 3 παρουσιάζει την προτεινόµενη λύση στην εφαρµογή κατασκευής ηλεκτρικού δικτύου. Ίσως να φαίνεται ότι κάθε µία εκ των πόλεων στις προστατευόµενες περιοχές συνδέεται µόνο µε µία υπόγεια HT γραµµή. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν είναι αληθές, καθώς κάθε πόλη συνδέεται µε δύο υπόγειες HT γραµµές µε τους αντίστοιχους µετασχηµατιστές της, όµως λόγω της εξαιρετικά µικρής απόστασης των δύο µετασχηµατιστών, οι δύο υπόγειες HT γραµµές απεικονίζονται ως µία. Στο Σχήµα 3 απεικονίζονται µόνο εκείνες οι ηλεκτρικές γραµµές, για τις οποίες η λύση του µαθηµατικού µοντέλου έδωσε τιµές k(i,j) = 1. Για παράδειγµα, επειδή k(C6,V3) = 0 δεν υπάρχει απευθείας σύνδεση δια µέσου ηλεκτρικής γραµµής η οποία να συνδέει το εργοστάσιο 6 µε την πόλη 3. 1000 V15 C6 900 V13 V9 800 V12 V14 V10 V11 700 C4 600 V7 500 C5 V6 V8 400 300 V5 200 C3 100 V4 V1 C1 V2 C2 V3 0 0 200 400 600 Σχήµα 3. Προτεινόµενη λύση. 96 800 1000 Cities Plants Τέλος, οι Πίνακες 3 και 4 παρουσιάζουν τις υπολογισθείσες συντεταγµένες των µετασχηµατιστών και των ενώσεων αντίστοιχα: Πίνακας 3. Συντεταγµένες µετασχηµατιστών & ενώσεων. Μετασχηµατιστές Συντεταγµένες Trx (V1, 1), Try(V1, 1) 200.0500, 200.0000 Trx(V2, 1), Try(V2, 1) 400.2270, 81.02516 400.3235, 80.99892 Trx(V2, 2), Try(V2, 2) Trx(V3, 1), Try(V3, 1) 949.1869, 70.66438 Trx(V3, 2), Try(V3, 2) 949.1562, 70.62492 Trx(V4, 2), Try (V4, 2) 200.0000, 200.0500 Trx(V5, 1), Try(V5, 1) 599.0063, 300.3391 Trx(V5, 2), Try(V5, 2) 599.0235, 300.3860 21.03912, 449.8493 Trx(V6, 1), Try(V6, 1) Trx(V6, 2), Try(V6, 2) 21.03077, 449.8000 Trx(V7, 1), Try(V7, 1) 301.0430, 500.1215 Trx (V7, 2), Try(V7, 2) 301.0360, 500.1710 Trx(V8, 1), Try(V8, 1) 948.9504, 450.0295 Trx(V8, 2), Try(V8, 2) 948.9502, 449.9795 Trx(V10, 1), Try(V10, 1) 350.0500, 700.0000 350.0500, 700.0500 Trx(V10, 2), Try(V10, 2) Trx(V11, 1), Try(V11, 1) 499.6562, 749.0079 Trx(V11, 2), Try(V11, 2) 499.7038, 748.9926 Trx(V12, 1), Try(V12, 1) 599.7066, 798.9918 Trx(V12, 2), Try(V12, 2) 599.7550, 798.9790 Trx(V13, 1), Try(V13, 1) 599.5694, 899.0423 Trx(V13, 2), Try(V13, 2) 599.5243, 899.0639 Trx(V14, 1), Try(V14, 1) 749.2053, 749.3137 Trx(V14, 2), Try(V14, 2) 749.1735, 749.3523 Trx(V15, 1), Try(V15, 1) 849.5138, 949.0693 Trx(V15, 2), Try (V15, 2) 849.4700, 949.0935 Πίνακας 4. Συντεταγµένες ενώσεων. Ενώσεις XJ ( V1), YJ ( V1) XJ ( V2), YJ ( V2) XJ ( V3), YJ ( V3) XJ ( V5), YJ ( V5) XJ ( V6), YJ ( V6) XJ ( V7), YJ ( V7) XJ ( V8), YJ ( V8) XJ ( V9), YJ ( V9) XJ ( V11), YJ ( V11) XJ ( V12), YJ ( V12) XJ ( V13), YJ ( V13) XJ ( V14), YJ ( V14) XJ ( V15), YJ ( V15) Συντεταγµένες 200.0500, 200.0500 400.2756, 81.01319 949.2195, 70.70233 599.0430, 300.4321 21.04512, 449.8989 301.0267, 500.2201 948.9530, 450.0794 350.0500, 699.9500 499.7521, 748.9797 599.6590, 799.0069 599.6155, 899.0229 749.1436, 749.3924 849.4275, 949.1198 97 6. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Το µοντέλο που κατασκευάσαµε αποσκοπεί στην επίλυση ενός προβλήµατος ροής ελαχίστου κόστους. Το ίδιο µοντέλο ή έστω κάποιο µε ελάχιστες παραλλαγές θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί ώστε να επιλυθούν άλλα ανάλογα προβλήµατα. 6.1 ∆ίκτυο διανοµής προϊόντων Μία ανάλογη, της υπό µελέτη περίπτωσης, εφαρµογή είναι η επιλογή του κατάλληλου δικτύου διανοµής των προϊόντων µιας επιχείρησης µε το ελάχιστο δυνατό κόστος. Πιο συγκεκριµένα, έστω µία επιχείρηση η οποία παράγει προϊόντα διαφόρων τύπων και τα προωθεί σε αρκετές αγορές. Προφανώς η επιχείρηση επιθυµεί την προώθηση όσο το δυνατόν µεγαλύτερων ποσοτήτων µε το ελάχιστο, επίσης, δυνατό κόστος. Για αυτό το λόγο θεωρούµε πως δύναται η προώθηση προϊόντων όχι µόνο από τη βάση της επιχείρησης προς τις αγορές, αλλά και από αγορά προς αγορά. Φυσικά ένα ορισµένο κεφάλαιο µπορεί να επενδυθεί για την κατασκευή αποθηκών, των οποίων το πλήθος και η τοποθεσία αποτελούν ζητούµενα του προβλήµατος. Με αυτό τον τρόπο, η επιχείρηση θα µπορεί να συγκεντρώνει ικανοποιητικές ποσότητες προϊόντων και έπειτα να τις προωθεί προς τις αγορές υπό κατάλληλες προϋποθέσεις. Ως κατάλληλες προϋποθέσεις θεωρούνται η ελαχιστοποίηση του οικονοµικού κόστους, καθώς και η κάλυψη των απαιτήσεων σε κάθε αγορά. Ο βασικός λόγος για την κατασκευή αποθηκών είναι οι περίοδοι ανάγκης. Μία τέτοια περίπτωση θα ήταν, για παράδειγµα, αν η επιχείρηση παρουσίαζε αδυναµία παραγωγής για οποιοδήποτε λόγο. Για να αποφευχθούν τυχόν προβλήµατα κατά τις περιόδους ανάγκης, θα πρέπει η ζήτηση των αγορών να ικανοποιείται πάντα, οπότε κάθε µία αγορά θα τροφοδοτείται από τουλάχιστον δύο αποθήκες. Ιδιαίτερη έµφαση πρέπει να δοθεί στην αγορά της περιοχής στην οποία βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της επιχείρησης. Η συγκεκριµένη αγορά χαρακτηρίζεται ως κρίσιµη ζώνη. Χαρακτηρίζεται έτσι διότι σε µια περίοδο ανάγκης, η έλλειψη προϊόντων στην αγορά της βάσης πιθανόν να οδηγούσε σε σοβαρότερα προβλήµατα, καθώς µία αδυναµία ικανοποίησης της βασικής αγοράς θα έπληττε άµεσα και βαθύτερα το κύρος της επιχείρησης. Στο σηµείο αυτό να τονίσουµε πως η διανοµή των αγαθών µπορεί να γίνεται µε δύο τύπους µεταφορικών φορτηγών. Ο πρώτος τύπος αντιστοιχεί σε φορτηγά µεγάλης χωρητικότητας, ενώ ο δεύτερος τύπος αντιστοιχεί σε φορτηγά µε σαφώς µικρότερη χωρητικότητα. Τα ναύλα για τα φορτηγά του πρώτου τύπου είναι κατά πολύ ακριβότερα, ωστόσο η χρήση τους ενδείκνυται για τη µεταφορά των προϊόντων σε µακρινές αποστάσεις (άνω των 250 km). Αντιθέτως. τα φορτηγά του δεύτερου τύπου θα χρησιµοποιούνται σε πιο µικρές αποστάσεις. 6.2 ∆ίκτυο διανοµής για ναυτιλιακές επιχειρήσεις Ακόµη, µία ανάλογη εφαρµογή είναι η επιλογή δικτύου διανοµής για ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις αποσκοπούν στη διανοµή προϊόντων µέσω θαλάσσης µε το µικρότερο δυνατό κόστος. Έστω ότι υπάρχει µια εµπορική ναυτιλιακή επιχείρηση που δεν 98 παράγει προϊόντα αλλά τα µεταφέρει σε ορισµένα σηµεία διανοµής όπως λιµάνια. Η επιχείρηση διαθέτει στους λιµένες των πόλεων σηµεία αποθήκευσης των προϊόντων που διανέµει. Στην ουσία επιβαρύνεται µε ένα αρχικό κόστος επένδυσης για τους χώρους που αποκτάει, ή ενοικιάζει ηµερησίως στο λιµάνι. Ωστόσο, η ναυτιλιακή επιχείρηση οφείλει να τηρεί κάποιες απαραίτητες προϋποθέσεις, όπως η κάλυψη της ζήτησης των προϊόντων που θα διαθέσει σε ορισµένους λιµένες άλλων χωρών µε το µικρότερο δυνατό κόστος, η απόκτηση χώρων για αποθήκευση ανάλογα µε τις απαιτήσεις, την ικανοποίηση της ζήτησης αγαθών που υπάρχει σε κάθε χρονική περίοδο και τέλος την τήρηση της οικονοµικής πολιτικής που έχει τεθεί από την εκάστοτε διοίκηση της. Η ύπαρξη αποθηκευτικού χώρου σε λιµάνια καθίσταται απολύτως αναγκαία για τη ναυτιλιακή επιχείρηση. Οι χώροι αυτοί είναι ιδιαίτερα σηµαντικοί για τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις, διότι τοποθετούνται και φυλάσσονται προϊόντα, τα οποία είναι ικανά να καλύψουν τη ζήτηση των αγορών. Η ναυτιλιακή επιχείρηση για αυτό το λόγο οφείλει να διαθέτει δύο αποθήκες σε κάθε λιµάνι από όπου θα διανέµει προϊόντα για να µπορεί να ανταποκρίνεται σε διακυµάνσεις της ζήτησης είτε αυτές είναι πάρα πολύ µεγάλες είτε αυτές είναι πάρα πολύ µικρές (κρίσιµη περίοδος – περίοδος ανάγκης). Από τις δύο αποθήκες του κάθε λιµένα, η µία χρησιµοποιείται για προϊόντα τα οποία θα διανεµηθούν σε κοντινότερα λιµάνια, ενώ η άλλη αποθήκη θα χρησιµοποιείται για προϊόντα που θα διανεµηθούν σε λιµάνια µεγαλύτερης απόστασης. Με βάση τον τρόπο αποθήκευσης διαµορφώνεται και η διανοµή της ναυτιλιακής επιχείρησης. Η εµπορική ναυτιλιακή επιχείρηση διαθέτει δυο κατηγορίες πλοίων, όπου η µία κατηγορία χρησιµοποιείται σε µικρές και ή άλλη για µεγαλύτερες αποστάσεις. Συγκεκριµένα, η 1η κατηγορία φορτηγών πλοίων έχει χωρητικότητα µόλις 250.000 τόνους, ενώ η 2η µέχρι 500.000 τόνους. Η διανοµή των προϊόντων εξαρτάται από την απόσταση του εκάστοτε λιµένα που ανήκει στο δίκτυο. Τέλος, εάν σε κάποια κοντινά νησιά υπάρχει µικρή ζήτηση, τότε επιτρέπεται η διανοµή µε µικρότερης κατηγορίας φορτηγά πλοία ούτως ώστε να υπάρχει ελαχιστοποίηση του κόστους. 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η παρούσα εργασία είχε ως σκοπό την παρουσίαση µιας εφαρµογής που µοντελοποιείται µε τη βοήθεια ενός µοντέλου µαθηµατικού προγραµµατισµού. Με ορισµένες µονάχα αλλαγές, είναι δυνατόν να µοντελοποιήσουµε µια πληθώρα παρόµοιων πρακτικών εφαρµογών όπως για παράδειγµα παρουσιάστηκαν στην Ενότητα 6. Παρ’ όλα αυτά πρέπει να σηµειωθεί ότι η προτεινόµενη λύση που υπολογίσαµε είναι µεν εφικτή αλλά όχι ολικά βέλτιστη. Ενδεχοµένως, µε τη χρήση ενός αποτελεσµατικότερου λύτη για προβλήµατα µικτού ακέραιου µη γραµµικού προγραµµατισµού να είχαµε εντοπίσει τη βέλτιστη λύση. Ένας επιπλέον τρόπος αισθητής βελτίωσης της τελικής λύσεως θα ήταν η χρήση δένδρων Steiner. Τα δένδρα Steiner µε την προσθήκη κόµβων (Steiner vertices), επιτυγχάνουν περαιτέρω ελαχιστοποίηση του συνολικού µήκους των ακµών διασύνδεσης ενός πλήθους κόµβων. Οι περισσότερες παραλλαγές του προβλήµατος των δένδρων Steiner ανήκουν στην κατηγορία των NP-πλήρη προβληµάτων. Στην παρούσα περίπτωση αναφερόµαστε στα Ευκλείδεια δένδρα Steiner, τα οποία έχουν εφαρµογή στη σχεδίαση τόσο κυκλωµάτων όσο και δικτύων, (Hans-Jurgen Promel et al., 2002) και (Dingzhu & Xiaodong, 2008). 99 ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ahuja K.R., Magnanti L.T. & Orlin B.J., 1993, Network Flows: Theory, Algorithms and Applications, Prentice Hall. Ahuja R.K., Magnanti T. L. & Orlin J. B., 1995, Applications of Network Optimization, in Reddy, M. R., Ball, M.O., Monma, T. L. M. C. L. & Nemhauser, G. L. (Eds.) Handbooks of Operations Research and Management Science Network Models, Vol. 7, pp. 1-83, Elsevier. Castillo E., Conejo A.J., Pedregal P., García R. & Alguacil N., 2002, Building and solving mathematical programming models in engineering and science, Wiley & Sons, Inc., USA. COIN-OR, Computational Infrastructure for Operations Research, http://www.coin-or.org Dingzhu Du & Xiaodong Hu, 2008, Steiner Tree Problems in Computer Communication Networks, World Scientific Publishing, Singapore. Hans-Jurgen Promel, Angelika Steger, Hans-Juergen Proemel & Martin Aigner, 2002, The Steiner Tree Problem: A Tour Through Graphs, Algorithms and Complexity, Friedrich Vieweg & Sohn Verlagsgesellschaft mbH, Berlin, Germany. Glover F., Klingman D. & Phillips N., 1992, Network Models in Optimization and Their Applications in Practice, Wiley & Sons, Inc., USA. Gurobi Optimization, Gurobi Optimizer 3.0, http://www.gurobi.com IBM ILOG, CPLEX Optimizer, http://www-01.ibm.com/software/integration/optimization/cplex-optimizer Lindo Systems, Lingo 11.0, http://www.lindo.com. Williams H.P., 1999, Model Building in Mathematical Programming, John Wiley & Sons, Ltd., 4th ed., England. 100 ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ: ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ «ΠΗΓΕΣ & ΧΡΗΣΕΙΣ» ΚΑΙ «ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ∆ΕΙΚΤΩΝ» Κοϊνάρη Γαρυφαλιά – Ραπτοπούλου Χαρίκλεια Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Θεσσαλονίκη 2010 (Επιβλέπων Καθηγητής: Τσόπογλου Σταύρος) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή περιγράφεται το πρόγραµµα FMS (Financial Management System), ένα χρηµατοοικονοµικό πρόγραµµα που συντελεί στη δηµιουργία µιας βάσης εταιρειών και παράλληλα στην άντληση πληροφοριών που αφορούν τις συγκεκριµένες εταιρείες. Η εργασία συντάχθηκε µε βάση την παρακάτω δοµή. Στο κεφάλαιο δύο γίνεται µια βασική αναφορά στη χρηµατοοικονοµική θεωρία που αποτελεί το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε το πρόγραµµα. Στη συνέχεια, ακολουθεί η περιγραφή του προγράµµατος FMS όπου γίνεται ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών του καθώς και των λειτουργιών του. Επιπλέον, παρατίθεται η δοµή της βάσης δεδοµένων που σχεδιάστηκε προς εξυπηρέτηση του συγκεκριµένου προγράµµατος, όπου παρουσιάζονται οι πίνακες της βάσης και οι µεταξύ τους σχέσεις. Τέλος, αναγράφονται τα συστατικά που είναι απαραίτητα ώστε να τρέξει το πρόγραµµα στον υπολογιστή του χρήστη. Στο κεφάλαιο τρία, εξάγονται κάποια συµπεράσµατα που αφορούν το πρόγραµµα, εντοπίζονται κάποια από τα πλεονεκτήµατα του προγράµµατος, περιορισµοί και τέλος, προτείνονται κάποιες ενδεικτικές προτάσεις που αφορούν στην αναβάθµιση του FMS. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ FMS, Ισολογισµός, (Ενεργητικό & Παθητικό, Αποτελέσµατα Χρήσης), Πηγές & Χρήσεις, Χρηµατοοικονοµικοί ∆είκτες. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της διατριβής µας ήταν η δηµιουργία ενός φιλικού προς το χρήστη προγράµµατος, το οποίο του δίνει τη δυνατότητα να δηµιουργήσει µια βάση δεδοµένων µε εταιρείες που τον ενδιαφέρουν ενώ παράλληλα του παράγει στοιχεία από τα οποία µπορεί να εξάγει συµπεράσµατα για την πορεία των συγκεκριµένων εταιρειών. Πιο συγκεκριµένα, ο χρήστης µπορεί να δηµιουργήσει, να επεξεργαστεί και να καταχωρήσει στη βάση τις χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις των επιχειρήσεων που τον ενδιαφέρουν και το πρόγραµµα µε 101 τη σειρά του επεξεργάζεται τα δεδοµένα που εισήγαγε ο χρήστης και υπολογίζει τις «Πηγές», τις «Χρήσεις» και τους «Χρηµατοοικονοµικούς ∆είκτες» µε τη βοήθεια µιας Βάσης ∆εδοµένων. Ουσιαστικά, αυτό που κάνει το FMS εκτός από το να διαχειρίζεται τη βάση, είναι να κάνει υπολογισµούς ανάµεσα σε µεγάλα ποσά καθώς και να διενεργεί ελέγχους ώστε να εξασφαλίζεται η ορθότητα των δεδοµένων που εισάγονται από το χρήστη. Μέχρι τώρα δεν υπήρχαν προγράµµατα στα οποία να υπολογίζονται αυτόµατα οι Πηγές και οι Χρήσεις καθώς και οι Χρηµατοοικονοµικοί ∆είκτες εταιρειών. ∆ηλαδή αν ο χρήστης ήθελε να παρακολουθήσει την πορεία µιας επιχείρησης για πολλά έτη ώστε να βγάλει συµπεράσµατα γι’ αυτήν, έπρεπε να αφιερώσει πολύτιµο χρόνο κάνοντας πολυσύνθετες πράξεις ανάµεσα σε µεγάλα ποσά. Άρα θα µπορούσαµε να πούµε ότι η βασική συνεισφορά του FMS έγκειται στην εξοικονόµηση χρόνου αλλά και στην ελαχιστοποίηση των λαθών που θα προέκυπταν εάν ο χρήστης έκανε τις πράξεις αυτές µε το χέρι. Το πρόγραµµα υλοποιήθηκε µε τη Microsoft Visual Studio 2008 και µε τον Microsoft SQL Server 2005 Express Edition SP2. Για την επικοινωνία µε τη βάση χρησιµοποιήθηκε το εργαλείο LINQ της Microsoft. Η LINQ (Language –Integrated Query) προσθέτει στη Visual Basic τη δυνατότητα των ερωτηµάτων (queries). Σε αντίθεση µε τις άλλες γλώσσες τα ερωτήµατα µε χρήση της LINQ παρουσιάζονται ως µέρος της γλώσσας Visual Basic και αυτό γιατί χρησιµοποιείται µια ενιαία σύνταξη η οποία είναι ανεξάρτητη από το είδος των δεδοµένων. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί γίνεται ανάλυση της λειτουργικότητας του προγράµµατος FMS. Επιγραµµατικά, αυτό που κάνει το πρόγραµµα είναι να δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη (1)να εισάγει τα στοιχεία µίας νέας εταιρίας στη βάση δεδοµένων, (2)να προσθέτει νέα χρήση (δηλαδή χρηµατοοικονοµικά στοιχεία ενός έτους) σε µία υπάρχουσα εταιρία στην βάση, (3)να διορθώνει χρήσεις υπάρχουσας εταιρίας στη βάση, (4)να βλέπει τα στοιχεία των εταιρειών που είναι καταχωρηµένες και τέλος (5)να διαγράψει όποια εταιρεία θέλει από τη βάση. 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2.1 Θεωρητικό Υπόβαθρο Στην ενότητα αυτή θα πραγµατοποιηθεί η ανάλυση των βασικών χρηµατοοικονοµικών ορισµών που χρησιµοποιεί το FMS. Χρηµατοοικονοµική Λογιστική (Financial Accounting) είναι ο κλάδος των Οικονοµικών που ασχολείται µε την εξεύρεση και διαχείριση κεφαλαίων. Πιο συγκεκριµένα, η χρηµατοοικονοµική ασχολείται µε την παροχή πληροφοριών σε όλους τους ενδιαφερόµενους για τα αποτελέσµατα που πέτυχε µία επιχείρηση σε µία περίοδο ή χρήση (συνήθως ένα έτος). Οι ενδιαφερόµενοι µπορεί να είναι επενδυτές, µέτοχοι, πιστωτές (π.χ. τράπεζες, προµηθευτές), καταναλωτές, εργαζόµενοι και το κοινό. Ένα σηµαντικό εργαλείο που χρησιµοποιείται είναι οι Χρηµατοοικονοµικές Καταστάσεις. Η επιδίωξη των χρηµατοοικονοµικών καταστάσεων είναι να παρέχουν πληροφορίες οι οποίες είναι σχετικές µε την οικονοµική θέση, την απόδοση και τις ταµιακές ροές της επιχείρησης, που είναι χρήσιµες σε µια ευρεία οµάδα χρηστών προκειµένου µε την αξιοποίησή τους να λαµβάνουν οικονοµικές αποφάσεις. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός, οι οικονοµικές καταστάσεις πρέπει να παρέχουν πληροφορίες σχετικές µε τα περιουσιακά στοιχεία µιας επιχείρησης, τις υποχρεώσεις, τα ίδια κεφάλαια, τα έσοδα και τα έξοδα - 102 συµπεριλαµβανοµένων των κερδών και ζηµιών - και τις ταµειακές ροές της. (Βιβλιογραφία, ∆ηµοσιεύσεις - Άρθρα, Η. Ζαφειρόπουλος.) Ο Ισολογισµός είναι η κύρια οικονοµική κατάσταση που απεικονίζει, σε µια δεδοµένη στιγµή (συνήθως 31/12 ή 30/6 κάθε έτους), την οικονοµική κατάσταση της Επιχείρησης. Αποτελείται από δύο στήλες, η µεν πρώτη ονοµάζεται Ενεργητικό και η δεύτερη Παθητικό. Το Ενεργητικό απεικονίζει πού είναι επενδυµένα τα κεφάλαια που διαθέτει η επιχείρηση ενώ το Παθητικό απεικονίζει τις πηγές προέλευσης αυτών των κεφαλαίων. Με άλλα λόγια, Ενεργητικό είναι το πού έχει τοποθετήσει τα χρήµατα η επιχείρηση και Παθητικό είναι το πού τα χρωστάει. Συνεπώς, το Ενεργητικό και το Παθητικό πρέπει να είναι ίσα. Η κατάσταση των Αποτελεσµάτων Χρήσης, δείχνει αυτό που προέκυψε από την λειτουργία της Επιχείρησης κατά την διάρκεια του έτους. ∆ηλαδή, δείχνει το οικονοµικό αποτέλεσµα (κέρδος ή ζηµία) που είχε η επιχείρηση από την λειτουργία της στον χρόνο που πέρασε, δηλαδή στη συγκεκριµένη χρήση. (Βιβλιογραφία, ∆ηµοσιεύσεις – Άρθρα, Specisoft Α.Ε.) Η κατάσταση Πηγών και Χρήσεων κεφαλαίων, είναι από τις σπουδαιότερες οικονοµικές καταστάσεις καθώς παρέχει πληροφορίες για τον τρόπο χρηµατοδότησης της επιχείρησης. Σχηµατίζεται εύκολα, έχοντας κατά νου τον ορισµό του Παθητικού και του Ενεργητικού της επιχείρησης. Κάθε αύξηση των στοιχείων του παθητικού και ισοδύναµα κάθε µείωση των στοιχείων του ενεργητικού είναι πηγή κεφαλαίων. Αντίθετα, κάθε αύξηση των στοιχείων του ενεργητικού και ισοδύναµα κάθε µείωση των στοιχείων του παθητικού είναι χρήση κεφαλαίων. Εποµένως, αν έχουµε θετική µεταβολή στα στοιχεία του παθητικού ή αρνητική µεταβολή στα στοιχεία του ενεργητικού, τότε βάζουµε τα αντίστοιχα ποσά στις πηγές ενώ σε περίπτωση που έχουµε θετική µεταβολή στα στοιχεία του ενεργητικού ή αρνητική µεταβολή στα στοιχεία του παθητικού, τότε τα βάζουµε στις χρήσεις. Γίνεται αντιληπτό ότι οι πηγές και οι χρήσεις πρέπει να είναι ίσες. (Βιβλιογραφία, ∆ηµοσιεύσεις – Άρθρα, Specisoft Α.Ε.) Η σχέση µεταξύ δύο µεγεθών που µπορούν να παρασταθούν είτε σαν λόγος αυτών είτε σαν εκατοστιαία αναλογία αυτών είναι γνωστή ως «Αριθµοδείκτης». «Αριθµοδείκτης» εποµένως είναι µια σχέση µεταξύ δύο χαρακτηριστικών δεδοµένων της επιχείρησης, ενδεικτική της καθαρής θέσης, του δυναµικού, της δραστηριότητας ή της αποδοτικότητας αυτής. Σχέση ενδεικτική γιατί από δυο δεδοµένα παρέχεται ένα νέο στοιχείο. Οι αριθµοδείκτες πρέπει να υπολογίζονται σε χρονικές στιγµές κανονικά χωρισµένες. Η σύγκρισή τους µέσα στο χρόνο επιτρέπει την παρακολούθηση της εξέλιξης της επιχείρησης. Για την πραγµατοποίηση συγκρίσεων µεταξύ περισσότερων επιχειρήσεων, οι αριθµοδείκτες θα έχουν µεγαλύτερη σηµασία, εφόσον υπολογίζονται κατά την ίδια χρονική στιγµή του κύκλου εκµετάλλευσης. Οι αριθµοδείκτες αναφέρονται συνηθέστερα σε παρωχηµένες καταστάσεις, δεν εξηγούν µια εξέλιξη, απλά την επισηµαίνουν. Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι µε τους δείκτες γίνεται εκτίµηση της φερεγγυότητας και της ποιότητας της διαχείρισης των επιχειρήσεων του ίδιου κλάδου. (Λαζαρίδης – Παπαδόπουλος, 2001:303). 2.2 Περιγραφή προγράµµατος Όταν ο χρήστης ανοίξει το πρόγραµµα, εµφανίζεται το κεντρικό µενού του προγράµµατος. Το µενού αποτελείται από πέντε κουµπιά που αναφέρονται στις επιλογές ανάµεσα στις οποίες µπορεί να κινηθεί ο χρήστης και είναι οι ακόλουθες: «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΝΕΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ» «ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΝΕΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ» «∆ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ» 103 «ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ» «∆ΙΑΓΡΑΦΗ ΕΤΑΙΡΙΑΣ» Το στιγµιότυπο της φόρµας του µενού φαίνεται παρακάτω: Στιγµιότυπο φόρµας επιλογών προγράµµατος Η πρώτη επιλογή («ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΝΕΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ») αναφέρεται στην επιθυµία του χρήστη να καταχωρήσει µία νέα εταιρία στη βάση. Για να γίνει αυτό θα πρέπει ο χρήστης να γνωρίζει το όνοµα της εταιρίας, τον κλάδο στον οποίο ανήκει καθώς επίσης και τις χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις αυτής για 2 συνεχόµενα έτη ώστε να τα εισάγει στην επόµενη φόρµα που του εµφανίζεται. Ο λόγος που πρέπει να εισάγει τα χρηµατοοικονοµικά στοιχεία δύο ετών είναι για να µπορέσουν να προκύψουν οι αυξήσεις και οι µειώσεις Ενεργητικού-Παθητικού και κατ’ επέκταση οι Πηγές και οι Χρήσεις αλλά και οι Χρηµατοοικονοµικοί ∆είκτες. Κάθε φορά που ο χρήστης εισάγει µια νέα εταιρία στο πρόγραµµα, λαµβάνει αυτοµάτως έναν κωδικό ο οποίος αναφέρεται στη συγκεκριµένη εταιρία. Ο χρήστης θα πρέπει να τον θυµάται καθώς θα του ζητηθεί σε περίπτωση που επιλέξει κάποια άλλη επιλογή από το κεντρικό µενού. Η φόρµα της Εισαγωγής αποτελείται από τις οκτώ παρακάτω καρτέλες: ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΧΡΗΣΗΣ ΑΥΞΟΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΑΥΞΟΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΠΗΓΕΣ & ΧΡΗΣΕΙΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ∆ΕΙΚΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΑ 104 Ο χρήστης εισάγει δεδοµένα στις καρτέλες του Ενεργητικού, του Παθητικού και των Αποτελεσµάτων Χρήσης και το πρόγραµµα παράγει αυτόµατα τα αποτελέσµατα στις καρτέλες των Αυξοµειώσεων, των Πηγών και Χρήσεων και των Χρηµατοοικονοµικών ∆εικτών. Η καρτέλα της Βοήθειας περιγράφει τη λειτουργικότητα της συγκεκριµένης φόρµας. Το πρόγραµµα έχει σχεδιαστεί ώστε να γίνονται πολλαπλοί έλεγχοι για την ορθότητα των στοιχείων που εισάγει ο χρήστης. Πιο συγκεκριµένα, ελέγχει αν η εταιρεία που πρόκειται να εισάγει ο χρήστης υπάρχει ήδη στη βάση. Αν ναι, δεν του επιτρέπει να προχωρήσει και τον ενηµερώνει γι’ αυτό του το σφάλµα. Επιπρόσθετα, ελέγχει εάν τα χρηµατοοικονοµικά στοιχεία που εισάγονται είναι ορθά, δηλαδή είναι θετικά και χωρίς γράµµατα και σύµβολα. Ένας ακόµα σηµαντικός έλεγχος που γίνεται είναι αυτός της ισότητας ανάµεσα στα σύνολα του Ενεργητικού και του Παθητικού. Σε κάθε περίπτωση σφάλµατος, ο χρήστης ενηµερώνεται µε µηνύµατα από το πρόγραµµα τα οποία τον προτρέπουν να το διορθώσει. Παρακάτω φαίνεται ένα στιγµιότυπο της φόρµας της εισαγωγής: Στιγµιότυπο Φόρµας Εισαγωγής Η δεύτερη επιλογή του κεντρικού µενού(«ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΝΕΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ») συντελεί ώστε ο χρήστης να προσθέσει ακόµα µία χρήση σε µία εταιρία η οποία υπάρχει ήδη στη βάση. Για να γίνει αυτό ο χρήστης θα πρέπει να γνωρίζει το όνοµα της εταιρίας, τον κωδικό της καθώς επίσης και τα χρηµατοοικονοµικά στοιχεία του έτους που θέλει να εισάγει. Η φόρµα της Προσθήκης είναι ίδια µε αυτή της Εισαγωγής. ∆ηλαδή περιέχει και αυτή τις οκτώ καρτέλες που προαναφέρθηκαν µε τη διαφορά ότι στήλη του ενός εκ των δύο 105 χρήσεων φορτώνεται από τη βάση, ενώ την άλλη πρέπει να την εισάγει ο χρήστης. Τα αποτελέσµατα προκύπτουν µε τον ίδιο τρόπο που προκύπτουν και στην φόρµα της Εισαγωγής. Το πρόγραµµα και σε αυτήν την περίπτωση ελέγχει την ορθότητα των δεδοµένων που εισάγονται από το χρήστη. Τα στοιχεία που αποθηκεύονται στη βάση θα πρέπει να αναφέρονται σε συνεχόµενα έτη, εποµένως ο χρήστης θα πρέπει να εισάγει µια χρήση για την οποία υπάρχει καταχωρηµένη στη βάση είτε η προηγούµενή της είτε η επόµενή της. ∆ιαφορετικά το πρόγραµµα δεν του επιτρέπει να προχωρήσει στην προσθήκη χρήσης και τον ενηµερώνει για το σφάλµα του. Επιπλέον, τα χρηµατοοικονοµικά δεδοµένα θα πρέπει να εισάγονται χωρίς γράµµατα και σύµβολα και τέλος, το σύνολο του Ενεργητικού θα πρέπει να ισούται µε το σύνολο του Παθητικού. Η τρίτη επιλογή («∆ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΧΡΗΣΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ») χρησιµεύει στη διόρθωση των χρηµατοοικονοµικών στοιχείων που υπάρχουν στη βάση για µια εταιρία. Για να προχωρήσει ο χρήστης στη διαµόρφωση των στοιχείων µιας εταιρίας για µια διετία θα πρέπει να γνωρίζει το όνοµα της εταιρίας αυτής, τον κωδικό της, και τα στοιχεία της διετίας αυτής που πρέπει να διορθωθούν. Η φόρµα της ∆ιαµόρφωσης είναι ίδια µε αυτή της Εισαγωγής. ∆ηλαδή περιέχει και αυτή τις οκτώ καρτέλες που προαναφέρθηκαν µε τη διαφορά ότι και οι δύο στήλες φορτώνονται από τη βάση, έτσι ώστε να µπορεί ο χρήστης να διορθώσει τα λανθασµένα πεδία. Τα αποτελέσµατα προκύπτουν µε τον ίδιο τρόπο που προκύπτουν και στην φόρµα της Εισαγωγής. Το πρόγραµµα ελέγχει την ορθότητα των δεδοµένων που εισάγονται από το χρήστη. Ο χρήστης θα πρέπει να επιλέξει µια χρήση η οποία υπάρχει καταχωρηµένη στη βάση, διαφορετικά το πρόγραµµα δεν του επιτρέπει να προχωρήσει στην διαµόρφωση χρήσης και τον ενηµερώνει για το σφάλµα του. Οι έλεγχοι που πραγµατοποιούνται στις προαναφερθείσες φόρµες ισχύουν και σε αυτήν την περίπτωση. Η τέταρτη επιλογή του κεντρικού µενού («ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ») αναφέρεται στην επιθυµία του χρήστη να δει τα χρηµατοοικονοµικά στοιχεία µιας εταιρείας συγκεντρωµένα ανά διετία, χωρίς βέβαια να µπορεί να επέµβει σε αυτά. Για να µπορέσουν τα στοιχεία να παρουσιαστούν στο χρήστη θα πρέπει αυτός να γνωρίζει το όνοµα της εταιρίας και τη διετία που θέλει να µελετήσει. Η φόρµα της Παρουσίασης διαφέρει από τις υπόλοιπες φόρµες. Περιέχει πέντε καρτέλες οι οποίες είναι αυτές του «Ενεργητικού», του «Παθητικού», των «Αποτελεσµάτων Χρήσης», των «Πηγών και Χρήσεων» και των «Χρηµατοοικονοµικών ∆εικτών». Όλες αυτές οι καρτέλες φορτώνονται από τη βάση. Στην καρτέλα των χρηµατοοικονοµικών δεικτών, εκτός από τους δείκτες της εταιρείας, παρουσιάζονται και οι δείκτες του κλάδου στον οποίο ανήκει η συγκεκριµένη εταιρεία. Η πέµπτη επιλογή («∆ΙΑΓΡΑΦΗ ΕΤΑΙΡΙΑΣ») βοηθά το χρήστη να διαγράψει µία εταιρία από τη βάση. Αυτό σηµαίνει ότι διαγράφονται αυτοµάτως όλες οι χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις που έχουν αποθηκευτεί παλαιότερα στη βάση γι αυτή την εταιρία καθώς επίσης διαγράφεται από τη βάση και το όνοµά της µαζί µε τον κλάδο της. Αν ο χρήστης διαγράψει µία εταιρία αυτή παύει να υπάρχει στη βάση δεδοµένων και πρέπει να περαστεί εκ νέου εάν αυτός θελήσει να την επανεισάγει µελλοντικά στη βάση. Για τη διαγραφή απαιτείται από το χρήστη να γνωρίζει µόνο το όνοµα και τον κωδικό της εταιρίας. 2.3 Περιγραφή βάσης Η βάση δεδοµένων του προγράµµατος αποτελείται από έξι πίνακες, τους «company», «energitiko», «pathitiko», «apotelxrisis», «pigesxriseis» και «xrimdeiktes». Αυτοί περιγράφονται πιο αναλυτικά παρακάτω. 106 Ο πίνακας «company» αποτελείται από τρία πεδία. Το πρώτο πεδίο είναι το πρωτεύον κλειδί του πίνακα, ονοµάζεται «companyID» και υποδηλώνει τον κωδικό που προσδιορίζει µονοσήµαντα κάθε εταιρία. Το δεύτερο πεδίο ονοµάζεται «companyName» και εκφράζει το όνοµα της εταιρίας που καταχωρείται κάθε φορά. Τέλος, το τρίτο πεδίο ονοµάζεται «klados» και εκφράζει τον κλάδο στον οποίο ανήκει η εταιρία που καταχωρείται. Ο πίνακας «energitiko» αποτελείται από 74 πεδία. Κάθε εγγραφή αναφέρεται σε στοιχεία του ενεργητικού µιας συγκεκριµένης επιχείρησης για µια συγκεκριµένη χρήση. Το πρώτο πεδίο ονοµάζεται «year» και εκφράζει το έτος στο οποίο απευθύνονται τα στοιχεία του ενεργητικού της συγκεκριµένης εγγραφής της βάσης. Το δεύτερο πεδίο ονοµάζεται «companyID», αναφέρεται στον κωδικό της εταιρίας που φαίνεται και στον πίνακα «company» και είναι ξένο κλειδί. Τα πεδία «year» και «companyID» µαζί αποτελούν το κύριο κλειδί αυτού του πίνακα. Τα υπόλοιπα πεδία αφορούν τα στοιχεία του ενεργητικού της συγκεκριµένης εταιρίας. Ο πίνακας «pathitiko» αποτελείται από 47 πεδία. Κάθε εγγραφή αναφέρεται σε στοιχεία του παθητικού µιας συγκεκριµένης επιχείρησης για µια συγκεκριµένη χρήση. Το πρώτο πεδίο ονοµάζεται «year» και εκφράζει το έτος στο οποίο απευθύνονται τα στοιχεία του παθητικού της συγκεκριµένης εγγραφής της βάσης. Το δεύτερο πεδίο ονοµάζεται «companyID», αναφέρεται στον κωδικό της εταιρίας που φαίνεται και στον πίνακα «company» και είναι ξένο κλειδί. Τα πεδία «year» και «companyID» µαζί αποτελούν το κύριο κλειδί αυτού του πίνακα. Τα υπόλοιπα πεδία αφορούν τα στοιχεία του παθητικού της συγκεκριµένης εταιρίας. Ο πίνακας «apotelxrisis» αποτελείται από 40 πεδία. Κάθε εγγραφή αναφέρεται σε στοιχεία των αποτελεσµάτων χρήσης µιας συγκεκριµένης επιχείρησης για µια συγκεκριµένη χρήση. Το πρώτο πεδίο ονοµάζεται «year» και εκφράζει το έτος στο οποίο απευθύνονται τα στοιχεία των αποτελεσµάτων χρήσης της συγκεκριµένης εγγραφής της βάσης. Το δεύτερο πεδίο ονοµάζεται «companyID», αναφέρεται στον κωδικό της εταιρίας που φαίνεται και στον πίνακα «company» και είναι ξένο κλειδί. Τα πεδία «year» και «companyID» µαζί αποτελούν το κύριο κλειδί αυτού του πίνακα. Τα υπόλοιπα πεδία αφορούν τα στοιχεία των αποτελεσµάτων χρήσης της συγκεκριµένης εταιρίας. Ο πίνακας «pigesxriseis» αποτελείται από 116 πεδία. Κάθε εγγραφή αναφέρεται σε στοιχεία πηγών και χρήσεων µιας συγκεκριµένης επιχείρησης για µια συγκεκριµένη χρήση. Το πρώτο πεδίο ονοµάζεται «year» και εκφράζει το έτος στο οποίο απευθύνονται τα στοιχεία των πηγών και χρήσεων της συγκεκριµένης εγγραφής της βάσης. Το δεύτερο πεδίο ονοµάζεται «companyID», αναφέρεται στον κωδικό της εταιρίας που φαίνεται και στον πίνακα «company» και είναι ξένο κλειδί. Τα πεδία «year» και «companyID» µαζί αποτελούν το κύριο κλειδί αυτού του πίνακα. Τα υπόλοιπα πεδία αφορούν τα στοιχεία των πηγών και χρήσεων που προέκυψαν για τη συγκεκριµένη εταιρία. Ο πίνακας «xrimdeiktes» αποτελείται από 19 πεδία. Κάθε εγγραφή αναφέρεται σε στοιχεία χρηµατοοικονοµικών δεικτών µιας συγκεκριµένης επιχείρησης για µια συγκεκριµένη χρήση. Το πρώτο πεδίο ονοµάζεται «year» και εκφράζει το έτος στο οποίο απευθύνονται τα στοιχεία των χρηµατοοικονοµικών δεικτών της συγκεκριµένης εγγραφής της βάσης. Το δεύτερο πεδίο ονοµάζεται «companyID», αναφέρεται στον κωδικό της εταιρίας που φαίνεται και στον πίνακα «company» και είναι ξένο κλειδί. Τα πεδία «year» και «companyID» µαζί αποτελούν το κύριο κλειδί αυτού του πίνακα. Τα υπόλοιπα πεδία αφορούν τα στοιχεία των χρηµατοοικονοµικών δεικτών που προέκυψαν για τη συγκεκριµένη εταιρία. Κάθε φορά που καταχωρείται µια νέα εταιρία στη βάση δεδοµένων, καταχωρούνται πρώτα τα στοιχεία στον πίνακα «company» και στη συνέχεια τα στοιχεία των χρηµατοοικονοµικών της καταστάσεων στους αντίστοιχους πίνακες της βάσης. Ο πίνακας «company» συνδέεται µε κάθε έναν από τους υπόλοιπους πίνακες της βάσης µέσω του πεδίου «companyID», το οποίο αποτελεί κύριο κλειδί του συγκεκριµένου πίνακα και ξένο κλειδί των υπόλοιπων πινάκων. 107 2.4 Απαιτήσεις συστήµατος Το σύστηµα, στο οποίο θα τρέξει το πρόγραµµα FMS ο χρήστης, θα πρέπει να διαθέτει όλα τα ακόλουθα συστατικά. Σε περίπτωση που δε διαθέτει κάποιο από αυτά, τότε ο χρήστης µπορεί να πατήσει στο σύνδεσµο (link) που υπάρχει κάτω από το συγκεκριµένο συστατικό και να µεταβεί στο internet προκειµένου να το κατεβάσει και στη συνέχεια να το εγκαταστήσει στον υπολογιστή του. • SQL server 2005 Express Edition SP2 (http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?FamilyId=31711d5d-725c-4afa-9d65e4465cdff1e7&displaylang=en) • SQL server Compact 3.5 (2005) • Windows Installer 3.1 (http://www.microsoft.com/Sqlserver/2005/en/us/compact-downloads.aspx#sp1) (http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?familyid=889482FC-5F56-4A38-B838DE776FD4138C&displaylang=en) • .Net Framework 3.5 (SP1 or higher) (http://www.microsoft.com/downloads/details.aspx?FamilyID=AB99342F-5D1A-413D8319-81DA479AB0D7&displaylang=en) 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συµπερασµατικά θα µπορούσαµε να πούµε ότι το πρόγραµµα FMS διευκολύνει το χρήστη στην παρακολούθηση της πορείας των επιχειρήσεων που τον ενδιαφέρουν στο πέρασµα των ετών. Έτσι είναι σε θέση να αντιληφθεί το οικονοµικό αποτέλεσµα των συγκεκριµένων εταιρειών δηλαδή αν η λειτουργία τους είναι κερδοφόρα ή ζηµιογόνα. 3.1 Πλεονεκτήµατα Το FMS είναι ένα εύχρηστο χρηµατοοικονοµικό πρόγραµµα. Υπάρχουν µεγάλες χρηµατοοικονοµικές βάσεις όπως είναι η hellastat και η icap οι οποίες παρέχουν τους ισολογισµούς όλων των εταιριών που εδρεύουν στην Ελλάδα ενώ παράλληλα δίνουν και συγκεντρωτικά στοιχεία των κλάδων. Ωστόσο οι δύο αυτές µεγάλες βάσεις δε δίνουν τις πηγές, τις χρήσεις και τους χρηµατοοικονοµικούς δείκτες των εταιριών κι έτσι ο χρήστης που επιθυµεί να δει την πρόοδο µιας εταιρείας θα πρέπει να τις υπολογίσει µόνος του. Το FMS δηµιουργήθηκε για να καλύψει αυτό το κενό, δηλαδή παράγει τα συγκεκριµένα στοιχεία αυτόµατα προς διευκόλυνση του χρήστη. Τέλος, ένα ακόµα πλεονέκτηµα του προγράµµατος είναι ότι τα µηνύµατα σφαλµάτων που εµφανίζονται, κατατοπίζουν πλήρως το χρήστη ώστε να εντοπίζει κατευθείαν το σηµείο στο οποίο βρίσκεται το λάθος του. 3.2 Περιορισµοί Ένα βασικό µειονέκτηµα είναι η αδυναµία σχεδίασης ενός προγράµµατος το οποίο να δέχεται απευθείας τα φύλλα excel στα οποία δηµοσιεύονται κάθε χρόνο οι ισολογισµοί των εταιρειών. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να εισάγονται στο πρόγραµµα ένα - ένα. Επίσης, οι ισολογισµοί των 108 εταιρειών διαφέρουν µεταξύ τους ως προς το µέγεθος. Στο πρόγραµµα FMS συµπεριλήφθηκε το σύνολο των στοιχείων τα οποία χρησιµοποιούνται από τις περισσότερες εταιρείες. Άρα ως περιορισµός λαµβάνεται η αδυναµία εισαγωγής στοιχείων από το χρήστη τα οποία δεν έχουν συµπεριληφθεί στις καρτέλες του ενεργητικού, του παθητικού και των αποτελεσµάτων χρήσης. Τέλος, ένας άλλος περιορισµός αναφέρεται στο γεγονός ότι ο χρήστης αδυνατεί να τρέξει το πρόγραµµα εάν δε διαθέτει κάποιο από τα συστατικά που αναφέρθηκαν ως απαιτήσεις του συστήµατος. 3.3 Πιθανές εφαρµογές Το πρόγραµµα FMS θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί από επιχειρήσεις τόσο ώστε να βγάλουν συµπεράσµατα για την πορεία της δικής τους επιχείρησης όσο και για να συγκρίνουν τα αποτελέσµατά τους µε τις ανταγωνίστριες εταιρείες του κλάδου. Παράλληλα, πιθανή εφαρµογή αποτελεί η χρήση του για εκπαιδευτικούς σκοπούς. 3.4 Προτάσεις για αναβάθµιση Μία αρχική πρόταση αναβάθµισης θα ήταν στον τοµέα της ασφάλειας. Πιο συγκεκριµένα θα µπορούσε να σχεδιαστεί ένα σύστηµα χρηστών όπου ο κάθε χρήστης θα είχε το δικό του username και password ώστε να εξασφαλιστεί ακόµα περισσότερο ότι δε θα µπορούσαν να τροποποιηθούν στοιχεία τα οποία εισήχθησαν από διαφορετικό χρήστη. Επιπρόσθετα, για µεγαλύτερη διευκόλυνση του χρήστη θα µπορούσε το πρόγραµµα να παρουσιάζει στοιχεία της επιχείρησης για περισσότερα από δύο συνεχόµενα έτη. Με αυτόν τον τρόπο ο χρήστης θα είχε την ευχέρεια να επιλέξει τον αριθµό των ετών για τα οποία επιθυµεί να δει τα αποτελέσµατα της επιχείρησης ώστε να εξάγει γρηγορότερα τα συµπεράσµατά του. Ακόµη, θα ήταν χρήσιµο αν υπήρχε στο πρόγραµµα η επιλογή της εκτύπωσης ώστε να µπορεί ο χρήστης να έχει τυπωµένα τα δεδοµένα που τον ενδιαφέρουν. 4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία J.F. Weston & E.F. Brigham (1986): «Βασικές Αρχές της Χρηµατοοικονοµικής ∆ιαχείρισης και Πολιτικής», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα. Μετάφραση: Γιάννης Λειβαδίτης. Michael Halvorson (2006): «Microsoft Visual Basic 2005», Εκδόσεις Κλειδάριθµος, Αθήνα. Μετάφραση: ∆ηµήτρης Καρτσακλής, Παναγιώτης Καναβός, ∆ηµήτρης Τσιλογιάννης. Ξανθάκης Εµµανουήλ & Αλεξάκης Χρήστος (2007): «Χρηµατοοικονοµική Ανάλυση Επιχειρήσεων», Εκδόσεις Σταµούλη, Αθήνα. Νιάρχος Νικήτας (2004): «Χρηµατοοικονοµική Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων», Εκδόσεις Σταµούλη, Αθήνα. Λαζαρίδης, Γ., Παπαδόπουλος, ∆., (2001): «Χρηµατοοικονοµική ∆ιοίκηση. Τεύχος A», Εκδόσεις Λαζαρίδης - Παπαδόπουλος, Θεσσαλονίκη. ∆ηµοσιεύσεις - Άρθρα Ηλίας Ζαφειρόπουλος, Senior Manager - GRANT THORNTON: «Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ : ΚΡΙΣΙΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥΣ», ∆ηµοσίευση στο “IRAJ”(Investment Research & Analysis Journal): Ιανουάριος 2005. Specisoft Α.Ε. : «Ο Ισολογισµός της Επιχείρησης και η Ερµηνεία των στοιχείων του», www.specisoft.gr. Specisoft Α.Ε. : «Επιχείρηση και Εργαλεία Οικονοµικής ∆ιοίκησης», www.specisoft.gr. 109 110 ΕΞΕΛΙΞΗ ∆ΙΚΤΥΩΝ ΑΝΕΥ ΚΛΙΜΑΚΑΣ (SCALE-FREE NETWORKS) ΣΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ Κουρτελής Βίκτωρ, Χατζηγεωργίου Αλέξανδρος [email protected] [email protected] Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Εγνατίας 156, 54006, Θεσσαλονίκη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η µελέτη των δικτύων άνευ κλίµακας (scale-free networks) αποτελεί σηµαντικό ερευνητικό θέµα σε πλήθος επιστηµονικών πεδίων. Με βάση πρόσφατες έρευνες για ποσοτικοποίηση του βαθµού στον οποίο ένα γράφηµα είναι άνευ κλίµακας, σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή της εξέλιξης του scale-freeness σε γραφήµατα, θεωρώντας ιστοσελίδες ως κόµβους και τους συνδέσµους ως τόξα. Συγκεκριµένα, έχουν ληφθεί διαδοχικά στιγµιότυπα γραφηµάτων από δικτυακούς τόπους, αξιοποιώντας έναν crawler ανοιχτού κώδικα. Επιπρόσθετα, γίνεται χρήση ευρετικών αλγορίθµων µεγιστοποίησης και ελαχιστοποίησης της σχετικής µετρικής, δεδοµένης της ακολουθίας βαθµών. Η πορεία του scale-freeness µπορεί να επισηµάνει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δικτύων. Οι παρατηρούµενες τάσεις θα µπορούσαν περαιτέρω να αποκαλύψουν συγκεκριµένα µοντέλα ανάπτυξης του ∆ιαδικτύου. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ∆ΙΑ Γραφήµατα, δίκτυα, ευρετικοί αλγόριθµοι, scale-freeness. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε µια ποικιλία από σύνθετα συστήµατα, έχει παρατηρηθεί η εξής ιδιότητα: µερικοί κόµβοι έχουν έναν µεγάλο αριθµό συνδέσµων προς άλλους κόµβους, ενώ ταυτόχρονα οι περισσότεροι κόµβοι έχουν απλώς έναν σύνδεσµο. Οι «δηµοφιλείς» κόµβοι είναι δυνατόν να έχουν εκατοντάδες, χιλιάδες ή ακόµη και εκατοµµύρια συνδέσµων. Με αυτήν την έννοια, το δίκτυο φαίνεται να µην χαρακτηρίζεται από κάποια κλίµακα [3]. Κανονική κατανοµή του βαθµού των κόµβων τυχαίου δικτύου Κλιµάκωση στην κατανοµή του βαθµού των κόµβων δικτύου άνευ κλίµακας 111 Scale-freeness, λοιπόν, ονοµάζεται η ιδιότητα που έχει µια συγκεκριµένη κατηγορία δικτύων, των ονοµαζόµενων δικτύων άνευ κλίµακας (scale-free). Αυτού του είδους τα γραφήµατα παρουσιάζουν µεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον, καθώς πολλά εµπειρικά δίκτυα φαίνονται να είναι άνευ κλίµακας, συµπεριλαµβανοµένου του ∆ιαδικτύου, βιολογικών δικτύων (όπως πρωτεϊνών) και κοινωνικών δικτύων [5]. Σύµφωνα µε τις περισσότερες έρευνες, ένα τέτοιο φαινόµενο εµφανίζεται µε τη µορφή µιας κλιµάκωσης (power law). Με µαθηµατικούς όρους, µια κατανοµή P(k) ακολουθεί µια σχέση κλιµάκωσης αν P(k) ~ k–γ, όπου γ (σταθερά) είναι ο δείκτης κλιµάκωσης (scaling index). Μάλιστα, αυτή η σχέση µπορεί να ανιχνευτεί και γραφικά [2], αφού, όταν η κλίµακα των αξόνων είναι διπλά λογαριθµική, η εξάρτηση του P(k) από το k εµφανίζεται ως µια ευθεία γραµµή µε κλίση –γ. 2. ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ Για ένα µη κατευθυνόµενο, απλό (χωρίς πολλαπλές ακµές µεταξύ δύο κόµβων και βρόχους από έναν κόµβο προς τον εαυτό του) και συνδεδεµένο γράφηµα g = (V, E), όπου V είναι το σύνολο των κόµβων και E είναι το σύνολο των ακµών, ορίζεται η µετρική s και η κανονικοποιηµένη της εκδοχή S ως εξής [2]: s( g ) = ∑d d i j S (g) = ( i , j )∈E s ( g ) − smin smax − smin όπου di και dj είναι οι βαθµοί των κόµβων i και j, αντίστοιχα. 3. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΣΤΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Για ένα κατευθυνόµενο, απλό (χωρίς πολλαπλά τόξα µεταξύ δύο κόµβων και βρόχους από έναν κόµβο προς τον εαυτό του) και συνδεδεµένο γράφηµα g = (V, E), όπου V είναι το σύνολο των κόµβων και E είναι το σύνολο των τόξων, ορίζεται η µετρική sin ως προς τον έσω-βαθµό s in ( g ) = ∑d in i d inj ( i , j )∈E όπου diin και djin είναι οι έσω-βαθµοί των κόµβων i και j, αντίστοιχα. Οµοίως, ορίζεται η µετρική sout ως προς τον έξω-βαθµό s out ( g ) = ∑d out i d out j ( i , j )∈E όπου diout και djout είναι οι έξω-βαθµοί των κόµβων i και j, αντίστοιχα. Με παρόµοιο τρόπο, προκύπτουν οι δύο παραλλαγές της κανονικοποιηµένης µετρικής s ως προς τον έσω-βαθµό και ως προς τον έξω-βαθµό, αντίστοιχα: S in ( g ) = 112 in s in ( g ) − smin in in smax − smin S out ( g ) = out s out ( g ) − smin out out smax − smin Σχετικά µε τις ποσότητες sinmin και soutmin, έγινε χρήση ενός ευρετικού αλγορίθµου που βασίζεται στην ιδέα της σύνδεσης των κόµβων του υψηλότερου βαθµού µε τους κόµβους του χαµηλότερου βαθµού (έσω- ή έξω-βαθµού, αντίστοιχα). Οµοίως, για τις ποσότητες sinmax και soutmax, χρησιµοποιήθηκε ένας ευρετικός αλγόριθµος που βασίζεται στην ιδέα της σύνδεσης των κόµβων του υψηλότερου (έσω- ή έξω-, αντίστοιχα) βαθµού µεταξύ τους [1]. Σε κάθε στάδιο γίνεται έλεγχος αν η εναποµείνασα ακολουθία βαθµών αναπαρίσταται γραφικά, µε το θεώρηµα των Erdös και Gallai: Μία ακολουθία θετικών ακεραίων σε µη αύξουσα διάταξη d1 ≥ d2 ≥ … ≥ dn > 0 είναι γραφική αν και µόνο αν n ∑d i άρτιος και j ≤ k(k + 1) + i =1 k n ∑d j =1 Vin j ), k = 1, 2, …, n – 1 j = k +1 ► ∆ηµιουργία του γραφήµατος while ∑ min(k , d ) in ∑c i in in g min ( g max ) >0 i =1 high_pos = 1 high = element of Vin at high_pos while ) in chigh =0 high_pos = high_pos + 1 high = element of Vin at high pos end while low_pos = |Vin| (low_pos = 1) while ) in chigh >0 low = element of Vin at low_pos while ∃ edge(low, high) in ĝ ∨ low = high ∨ ) out clow =0 low_pos = low_pos – 1 (low_pos = low_pos + 1) low = element of Vin at low_pos end while if ) D is graphical ) in ) in d high = d high + 1 ) out ) out d low = d low + 1 add edge(low, high) to ĝ low_pos = |Vin| (low_pos = 1) else low_pos = low_pos – 1 (low_pos = low_pos + 1) end if end while end while 113 Για τη δηµιουργία του γραφήµατος • • out out g min ( g max ) ο ψευδοκώδικας µετατρέπεται ως εξής: αλλαγή της ένδειξης από in σε out και αντίστροφα αντικατάσταση των αναφορών στα τόξα από edge(low, high) σε edge(high, low) Εξηγούνται οι συµβολισµοί: g το αρχικό γράφηµα εισόδου V το σύνολο των κόµβων του g ĝ το µερικό γράφηµα που γίνεται σταδιακά το τελικό d)iin d iin ο επιδιωκόµενος έσω-βαθµός του κόµβου i ĉiinout= d)i d iout ĉi out Vin V)out D = d iin – ) d iin ο τρέχων έσω-βαθµός του κόµβου i πλήθος εισερχόµενων συνδέσεων που αποµένουν για τον κόµβο i ο επιδιωκόµενος έξω-βαθµός του κόµβου i d out i – ) d iout ο τρέχων έξω-βαθµός του κόµβου i πλήθος εξερχόµενων συνδέσεων που αποµένουν για τον κόµβο i το σύνολο V σε φθίνουσα διάταξη βάσει του το σύνολο V σε φθίνουσα διάταξη βάσει του d iin d iout ακολουθία βαθµών όπου κάθε κόµβος i έχει βαθµό • ĉiin + ĉiout – 1, αν i = high ή i = low • ĉiin + ĉiout , διαφορετικά 4. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟΥ Όταν το 1998 µια οµάδα ερευνητών (Barabási Albert-László, Bonabeau Eric, Hawoong Jeong και Réka Albert) αποφάσισε να χαρτογραφήσει τον Παγκόσµιο Ιστό, συνειδητοποίησαν ότι το ∆ιαδίκτυο αποτελείται από ένα µικρό σχετικά πλήθος κεντρικών σελίδων και έναν πολύ µεγαλύτερο αριθµό περιφερειακών σελίδων. Το χαρακτηριστικό αυτό του ∆ιαδικτύου οδήγησε τον Barabási και τους συνεργάτες του να αρχίσουν να µιλάνε για δίκτυα άνευ κλίµακας (scalefree networks) [3]. Ενδεχοµένως, η εξέταση της κανονικοποιηµένης µετρικής για το scale-freeness να παρουσιάζει περισσότερο ενδιαφέρον σε γραφήµατα µε µεγάλο πλήθος κόµβων και τόξων. Για τον λόγο αυτό, λοιπόν, επιλέχτηκαν δικτυακοί τόποι µεγάλης κλίµακας. Πιο συγκεκριµένα, για χρονικό διάστηµα τριών µηνών (9-3-09 µε 9-6-09), λήφθηκαν διαδοχικά στιγµιότυπα γραφηµάτων από τα παρακάτω πανεπιστήµια: Αιγαίου – http://www.aegean.gr Εθνικό Μετσόβιο (ΕΜΠ) – http://www.ntua.gr Ιωαννίνων – http://www.uoi.gr Μακεδονίας – http://www.uom.gr Χαροκόπειο – http://www.hua.gr Για την παρούσα εργασία, πέραν του προσωπικού κώδικα που αναπτύχθηκε, επιλέχτηκε ένα εργαλείο ανοιχτού κώδικα που ονοµάζεται Nutch (στην έκδοση 0.9) και αναπτύχθηκε από τον οργανισµό Apache (The Apache Software Foundation). Χρησιµοποιείται για τη σάρωση του ∆ιαδικτύου και είναι διαθέσιµο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://lucene.apache.org/nutch/. 114 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 5.1 ∆ιευθέτηση του Nutch για σάρωση ιστοσελίδων Το εργαλείο αποτελείται από αρκετές βιβλιοθήκες, οπότε προτείνεται η χρήση ενός ολοκληρωµένου περιβάλλοντος ανάπτυξης, όπως το Eclipse (http://www.eclipse.org). ∆ιαφορετικά, στα πλαίσια της αυτοµατοποίησης και για µεγαλύτερο έλεγχο, µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε τη γραµµή εντολών. Πιο συγκεκριµένα, η σύνταξη της εντολής crawl είναι η παρακάτω: bin/nutch crawl <urlDir> [-dir d] [-threads n] [-depth i] [-topN N] όπου <urlDir> ο φάκελος του αρχείου µε την ιστοσελίδα εκκίνησης d ο φάκελος µε τις πληροφορίες από την σάρωση n τα νήµατα που δηµιουργούνται i το µέγιστο βάθος αναζήτησης N το µέγιστο πλήθος ιστοσελίδων της αναζήτησης Από την εκτέλεση της εντολής readlinkdb: bin/nutch readlinkdb d/linkdb -dump output προκύπτει αρχείο κειµένου της µορφής: http://host/path/pageA.htm Inlinks: fromUrl: http://host/path/pageA1.htm anchor: page 1 fromUrl: http://host/path/pageA2.htm anchor: page 2 ... http://host/path/pageB.htm Inlinks: fromUrl: http://host/path/pageB1.htm anchor: page 1 fromUrl: http://host/path/pageB2.htm anchor: page 2 ... δηλαδή, για κάθε σελίδα καταγράφονται οι σελίδες οι οποίες παραπέµπουν σε αυτήν. 5.2 Παραγωγή γραφηµάτων Στα πλαίσια της εργασίας, αναπτύχθηκε πρόγραµµα µετατροπής σε γράφηµα, το οποίο δέχεται το αρχείο αποτελεσµάτων του Nutch (linkdb_dump/part-00000) και παράγει τα αρχεία που περιγράφουν τους κόµβους και τα τόξα (arcs.txt και nodes.txt, αντίστοιχα): part-00000 http://host/path/pageA.htm Inlinks: fromUrl: http://host/path/pageA1.htm page 1 fromUrl: http://host/path/pageA2.htm page 2 ... http://host/path/pageB.htm Inlinks: fromUrl: http://host/path/pageB1.htm page 1 fromUrl: http://host/path/pageB2.htm page 2 ... nodes anchor: anchor: 0 http://host/path/pageA.htm 1 http://host/path/pageA1.htm 2 http://host/path/pageA2.htm 3 http://host/path/pageB.htm 4 http://host/path/pageB1.htm 5 http://host/path/pageB2.htm … arcs 10 20 43 53 … anchor: anchor: 115 5.3 Εξαγωγή µετρικών Κατόπιν της καταγραφής των ακµών του γραφήµατος, λαµβάνει χώρα η εκτέλεση των αλγορίθµων. Λόγου χάρη, για την κατασκευή του γραφήµατος που βελτιστοποιεί την µετρική του έξω-βαθµού, ακολουθεί το σχετικό απόσπασµα: Vin while (sum(remainingInDegrees) > 0) { highPos = 0; high = inVertices[highPos]; while (remainingInDegrees[high] == 0) { highPos++; high = inVertices[highPos]; } lowPos = startIndex; while (remainingInDegrees[high] > 0) { low = inVertices[lowPos]; while (g.containsArc(low, high) || (low == high) || (remainingOutDegrees[low] == 0)) { lowPos += step; low = inVertices[lowPos]; } tempDegrees[high]--; tempDegrees[low]--; if (Graph.isGraphical(tempDegrees)) { g.addArc(high, low); remainingInDegrees[high]--; remainingOutDegrees[low]--; lowPos = startIndex; … ) in ∑c i >0 i =1 ) in … chigh = 0 …Vin at high pos ) out … clow = 0 …Vin at low_pos ) ) in … d high ++, ) in … chigh – –, …D ) out d low ++ ) out clow – – } else { tempDegrees[high]++; tempDegrees[low]++; lowPos += step; } } } Ως είσοδο δέχεται το αρχείο των τόξων του γραφήµατος (arcs.txt) και ως έξοδο παράγει το αρχείο µε τις τιµές των µετρικών (s.txt): out d = [...] // ακολουθία έξω-βαθµών in d = [...] // ακολουθία έσω-βαθµών degrees = [...] // ακολουθία βαθµών --s in = # // έσω-µετρική s in min = # // ελάχιστη έσω-µετρική s in max = # // µέγιστη έσω-µετρική s in norm = #.##### // κανονικοποιηµένη έσω-µετρική --- 116 s s s s out out min out max out norm = = = = # # # #.##### // έξω-µετρική // ελάχιστη έξω-µετρική // µέγιστη έξω-µετρική // κανονικοποιηµένη έξω-µετρική 5.4 ∆ηµιουργία αναφορών Ουσιαστική φάση της διαδικασίας των µετρήσεων αποτελεί η σύνοψη τους. Λόγω του µεγάλου πλήθους των επιµέρους αρχείων, ήταν αναγκαίος ο αυτοµατισµός της σύνοψης. Αρχικά, το σχετικό πρόγραµµα δέχεται το όνοµα του φακέλου όπου είναι αποθηκευµένες οι µετρήσεις. Αναδροµικά, λαµβάνει τις τιµές από τα σχετικά αρχεία (s.txt). Στο τέλος, παράγει µια σύνοψη σε µορφή csv (comma separated values): UOM;s_in_norm 9/3/09;0,714600 18/3/09;0,714790 23/3/09;0,715020 ... UOM;s_out_norm 9/3/09;0,632720 18/3/09;0,633280 23/3/09;0,633630 ... 5.5 Οπτικοποίηση γραφηµάτων Συµπληρωµατικά, αναπαραστάθηκαν για εποπτικούς λόγους κάποια στιγµιότυπα των γραφηµάτων. Για το σκοπό αυτό, αξιοποιήθηκε ένα εργαλείο ανοιχτού κώδικα 3D Spring Embedder – έκδοση 1.0 – (http://vrmlgraph.i-scream.org.uk) το οποίο βάσει γραφηµάτων παράγει VRML αρχεία. Ειδικότερα, απαιτείται η περιγραφή των ακµών του γραφήµατος (ζεύγη κόµβων) σε αρχείο κειµένου, έτσι ώστε να παραχθεί το αρχείο που περιγράφει την τρισδιάστατη απεικόνισή του. Οπτικοποίηση του δικτυακού τόπου του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων (23-3-09) 117 6. ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΡΙΚΗΣ ΣΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ Η πορεία της κανονικοποιηµένης µετρικής s (για κάθε ένα από τα πέντε πανεπιστήµια: Αιγαίου, Εθνικό Μετσόβιο, Ιωαννίνων, Μακεδονίας, Χαροκόπειο) απεικονίζεται διαγραµµατικά στις επόµενες ενότητες. Παρόλο που δεν υπάρχει η ίδια µονότονη εξέλιξη σε όλα, κάτι τέτοιο θα µπορούσε να σηµαίνει ότι σε διαφορετικά δίκτυα λαµβάνουν χώρα διαφορετικού τύπου αλλαγές. Εναλλακτικά, αυτό µπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι µακροπρόθεσµα το scalefreeness ενός γραφήµατος δεν µεταβάλλεται πολύ, αλλά παραµένει κοντά σε µια αρχική τιµή. Πίνακας 2 Κανονικοποιηµένη µετρική s ως προς τον έσω-βαθµό 9/3/2009 10/3/2009 12/3/2009 16/3/2009 17/3/2009 18/3/2009 23/3/2009 6/4/2009 27/4/2009 4/5/2009 11/5/2009 25/5/2009 3/6/2009 9/6/2009 Αιγαίου 0,51677 0,50971 0,52327 0,51154 0,51255 0,52258 0,51905 0,5685 0,59323 0,59178 0,58898 0,59713 0,59306 0,59836 ΕΜΠ 0,70571 0,7062 0,70622 0,70521 0,71729 0,70487 0,70204 0,70312 0,70288 0,69323 0,69437 0,69538 0,68655 0,68692 Ιωαννίνων 0,55803 0,55832 0,55765 0,55789 0,55816 0,5574 0,56416 0,55666 0,56252 0,56521 0,5624 0,56475 0,56578 0,56547 Μακεδονίας 0,7146 0,7146 0,7146 0,7146 0,7146 0,71479 0,71502 0,71498 0,71495 0,71473 0,71495 0,71473 0,71495 0,71495 Χαροκόπειο 0,49205 0,49205 0,49205 0,49205 0,49202 0,49198 0,49019 0,49036 0,49036 0,48993 0,41215 0,41113 0,41101 0,41107 Πίνακας 3 Κανονικοποιηµένη µετρική s ως προς τον έξω-βαθµό 9/3/2009 10/3/2009 12/3/2009 16/3/2009 17/3/2009 18/3/2009 23/3/2009 6/4/2009 27/4/2009 4/5/2009 11/5/2009 25/5/2009 3/6/2009 9/6/2009 118 Αιγαίου 0,61182 0,62001 0,60039 0,62439 0,60797 0,60209 0,61327 0,59208 0,62331 0,60093 0,62609 0,62501 0,60343 0,60761 ΕΜΠ 0,86879 0,86928 0,8693 0,86725 0,86644 0,86759 0,86716 0,92173 0,92164 0,9215 0,92161 0,92258 0,92323 0,92113 Ιωαννίνων 0,59907 0,59836 0,59458 0,60255 0,60104 0,59495 0,59856 0,62559 0,60239 0,60344 0,61828 0,59877 0,59501 0,59984 Μακεδονίας 0,63272 0,63272 0,63272 0,63306 0,63306 0,63328 0,63363 0,65136 0,65004 0,62144 0,65004 0,62144 0,65004 0,65004 Χαροκόπειο 0,36399 0,36399 0,36399 0,36399 0,36399 0,36373 0,3514 0,3528 0,3528 0,35187 0,60517 0,60325 0,60262 0,60219 /3 /3 /2 00 9 0,5 s_in_norm 1 1 0,9 0,9 0,8 0,7 0,6 0,8 s_in_norm 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0 0 8/ 6/ 6/ 20 20 9 9 09 09 0 9 0,1 00 0,2 00 0,3 /2 0,4 0,3 /5 0,4 1/ s _in_norm 25 0,8 09 0,6 /2 0,7 /5 0,9 0,8 09 0,9 00 1 20 1 /2 s_in_norm 5/ 0 /5 0,1 0 4/ 0,2 0,1 18 0,2 11 0,3 0,3 9 0,4 9 s_in_norm 20 s_in_norm /4 / s_in_norm 27 0,4 09 0,6 00 0,7 00 0,8 /2 0,9 /4 1 20 0 /2 0,1 0 4/ 0,2 0,1 /4 0,2 20 0,3 0,3 13 0,4 9 s_in_norm 9 0,4 09 0,6 00 0,7 20 0,8 /2 0,9 /3 /3 6/ 00 9 /2 00 9 4/ 20 09 13 /4 /2 00 20 9 /4 /2 27 0 09 /4 /2 0 4/ 09 5/ 2 11 00 9 /5 /2 00 18 9 /5 /2 25 0 09 /5 /2 0 1/ 09 6/ 20 8/ 0 9 6/ 20 09 30 0 /3 / 9 0,1 0 6/ 00 0,2 0,1 00 9 0,2 /2 0,3 0,3 30 1 /2 0,4 /3 0,4 00 s_in_norm /3 0,8 23 3/ 2 9/3/2009 6/4/2009 4/5/200 1/6/200 8/6/2009 16/3/2009 23/3/2009 30/3/2009 13/4/2009 20/4/2009 27/4/2009 11/5/2009 18/5/2009 25/5/200 9 9 9 9/ 0,6 16 0,9 0,8 /2 3/ 20 0 /3 9 /2 23 0 09 /3 /2 0 30 0 /3 9 /2 0 6/ 09 4/ 20 0 13 /4 9 /2 20 0 09 /4 /2 0 27 0 /4 9 /2 0 4/ 09 5/ 20 0 11 /5 9 /2 18 0 09 /5 /2 0 0 25 /5 9 /2 0 1/ 09 6/ 20 8/ 0 9 6/ 20 09 0,7 16 9/ /3 / 0,9 23 09 3/ 2 /3 1 /3 09 09 9/ 3/ 2 16 00 9 /3 /2 00 23 9 /3 /2 30 0 09 /3 /2 00 6/ 9 4/ 2 13 00 9 /4 /2 00 20 9 /4 /2 27 0 09 /4 /2 00 4/ 9 5/ 2 11 00 9 /5 /2 00 18 9 /5 /2 25 0 09 /5 /2 00 1/ 9 6/ 20 8/ 0 9 6/ 20 09 20 20 23 00 9 /2 00 9 20 09 30 /3 /2 0 6/ 09 4/ 20 09 13 /4 /2 00 20 9 /4 /2 00 27 9 /4 /2 0 4/ 09 5/ 20 09 11 /5 /2 00 18 9 /5 /2 00 25 9 /5 /2 00 1/ 9 6/ 20 09 8/ 6/ 20 09 9/ 16 1 16 0,5 3/ 6/ 9 09 09 0,5 9/ 8/ 20 20 6/ /5 / 00 09 09 09 20 /2 /5 / /5 1/ 25 18 11 20 9 09 09 00 20 5/ /4 / 9 09 20 /2 /4 / /4 4/ 27 20 13 20 20 4/ /3 / /3 / 6/ 30 23 09 00 20 /2 3/ /3 9/ 16 0,5 20 3/ 20 09 /3 /2 00 23 9 /3 /2 00 30 9 /3 /2 00 9 6/ 4 /2 00 13 9 /4 /2 00 20 9 /4 /2 00 27 9 /4 /2 00 4 /5 9 /2 00 11 9 /5 /2 00 18 9 /5 /2 00 25 9 /5 /2 00 9 1/ 6/ 20 09 8/ 6/ 20 09 9/ 16 0,5 9/ 3/ 2 16 00 9 /3 /2 23 0 0 9 /3 /2 30 0 0 9 /3 /2 0 6/ 0 9 4/ 2 13 00 9 /4 /2 00 20 9 /4 /2 27 0 0 9 /4 /2 00 4/ 9 5/ 2 11 00 9 /5 /2 0 0 18 /5 9 /2 25 0 0 9 /5 /2 00 1/ 9 6/ 20 8/ 0 9 6/ 20 09 6/ 9 /2 00 9 4/ 20 09 13 /4 /2 00 20 9 /4 /2 00 27 9 /4 /2 00 9 4/ 5/ 20 09 11 /5 /2 00 18 9 /5 /2 00 25 9 /5 /2 0 1/ 09 6/ 20 09 8/ 6/ 20 09 30 23 00 9 /2 00 3/ 2 /3 9/ 16 s_in_nor m Πανεπιστήµιο Αιγαίου s_out_norm 0,7 0,6 0,5 s _out_norm Εθνικό Μετσόβιο Πανεπιστήµιο 1 s_out_norm 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 s _out_norm Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων 1 s_out_norm 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 s_out_norm Πανεπιστήµιο Μακεδονίας s_out_norm 0,7 0,6 0,5 s_out_norm 0,2 0,1 0 Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο s_out_norm 0,7 0,6 0,5 s_out_norm 119 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Όπως έγινε φανερό, τα θέµατα που σχετίζονται µε τη µελέτη µεγάλων γραφηµάτων και η συσχέτιση της απόδοσής του µε τα τοπολογικά τους χαρακτηριστικά τυγχάνουν πολύ µεγάλου ενδιαφέροντος. Ειδικότερα, τα δίκτυα άνευ κλίµακας (scale-free networks) είναι δυνατόν να αναπαραστήσουν ένα πλήθος από ερευνητικά πεδία, βοηθώντας έτσι στην κατανόησή τους. Σε αυτήν την εργασία, έγινε µοντελοποίηση δικτυακών τόπων ως κατευθυνόµενα γραφήµατα. Ακόµη, ποσοτικοποιήθηκε το scale-freeness των γραφηµάτων αυτών, χρησιµοποιώντας παραλλαγές της µετρικής s (ως προς τον έσω-βαθµό και ως προς τον έξωβαθµό). Τέλος, κάνοντας χρήση ευρετικών αλγορίθµων, παρουσιάστηκε γραφικά η διαχρονική πορεία της κανονικοποιηµένης µετρικής s για τα παραπάνω γραφήµατα. Μελλοντική έρευνα θα µπορούσε να συσχετίσει συγκεκριµένες αλλαγές που έγιναν σε ιστοσελίδες µε τις αυξοµειώσεις που επήλθαν στις µετρικές, δίνοντας έτσι µια εξήγηση για το λόγο µεταβολής της µετρικής s. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα ήταν δυνατό να δοθεί µια ένδειξη για την πορεία του γραφήµατος µακροπρόθεσµα. Άλλωστε, ένα µαθηµατικό µοντέλο που δικαιολογεί την εξέλιξη της µετρικής είναι δυνατόν να προσφέρει σηµαντικές πληροφορίες στους ενδιαφερόµενους, όπως τους διαχειριστές δικτύων και τους πληροφορικούς που ασχολούνται µε την προστασία από ιούς υπολογιστών. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή µου κ. Χατζηγεωργίου Α., καθώς και τους κ. Τσάνταλη Ν., Στεφανίδη Γ. και Σακελλαρίου Η. για την υποστήριξή τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ [1] Τσάνταλης Ν. (2006). Ποσοτικοποίηση και Εξέλιξη του Scale-freeness σε αντικειµενοστρεφή συστήµατα, Μεταπτυχιακή εργασία, Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη. [2] Χατζηγεωργίου Α., Τσάνταλης Ν., Στεφανίδης Γ. (2006). Application of Graph Theory to OO Software Engineering, WISER, Σαγκάη, Κίνα. [3] Barabási A.-L., Bonabeau E. (2003). Scale-Free Networks, Scientific American, 288 (60-69). [4] Li L., Alderson D., Doyle C. J., Willinger W (2005). Towards a Theory of Scale-Free Graphs: Definition, Properties, and Implications, Internet Mathematics, 2(4). [5] Scale-free network (Wikipedia, the free encyclopedia), http://en.wikipedia.org/Scale-free_network 120 WEB GIS USING OPEN-SOURCE TECHNOLOGY AND GOOGLE MAPS API Lantzaki Christina Department of Applied Informatics, University of Macedonia [email protected] Samaras Nikolaos Department of Applied Informatics, University of Macedonia [email protected] ABSTRACT A geographic information system (GIS) or geospatial information system is any system that captures, stores, analyzes, manages and presents data that are linked to location. In the simplest terms, GIS is the merging of cartography, statistical analysis, and database technology. The purpose of this paper is to study and experiment with the Google Maps API approach to cartography and to develop an application, using web technologies and Google’s worldwide distribution of “free” geospatial tools and imagery maps. Building “Salonica Guide” has enabled us to identify the endless possibilities and potentials of web mapping technologies. It’s not difficult to imagine future applications that will give the opportunity to the average Web user to customize and publish his/her own online maps, without the need for any prior programming knowledge or expertise. KEYWORDS Web GIS, Open Source, Google Maps, Database. 1. INTRODUCTION Cartography is the study and practice of making maps (also can be called mapping). The history of maps goes back to the Babylonians, Greeks and Romans of ancient times. As technology has developed, cartography has continually changed in order to meet the demands of new generations of mapmakers and map users. Advances in electronic technology in the 20th century ushered in another revolution in cartography. Ready availability of computers and peripherals along with computer programs for visualization, image processing, spatial analysis, and database management, have democratized and greatly expanded the making of maps. These days most commercial-quality maps are made using software that falls into one of three main types: CAD, GIS and specialized illustration software. Spatial information can be stored in a database, from which it can be extracted on demand. These tools lead to increasingly dynamic, interactive maps that can be manipulated digitally. The advent of the World Wide Web can be considered major advancement in cartography. The use of the Web as a dissemination medium for maps opens many new opportunities, such 121 as real-time maps, cheaper dissemination, more frequent and cheaper updates of data and software, personalized map content, distributed data sources and sharing of geographic information. Web maps were primarily static due to technical restrictions and were available for spotting an address or getting transportation information, but allowed only simple queries. Today's web maps can be fully interactive and integrate multiple media. However, recently, a new type of mapping systems emerged; highly responsive mapping frameworks providing API (Google, Yahoo, Mapquest, etc.). They are also usually enhanced with “reality effects” – e.g. seamless transition between maps, satellite and hybrid views, 2.53D visualizations, street level photography, etc. – which make them even more appealing. API allow developers to populate online maps with custom information – location of “events” or “things” –, by collecting data from standard documents such as RDF files, or simply by ad hoc “web scraping” of HTML resources. These embryonic but very agile Web GIS, called mashups, can merge more than one data sources and add functionality such as filtering and search features [7]. The explosion of mapping applications will result in a much wider use of the technology throughout science, government, business, and industry, with applications including real estate, public health, crime mapping, national defense, sustainable development, natural resources, landscape architecture, archaeology, regional and community planning, transportation and logistics. Popular map applications are Google Maps[1], Bing Maps and Yahoo Maps which give the public access to huge amounts of geographic data. These API toolkits commonly offer street maps, aerial/satellite imagery, geocoding and routing functionality. “Salonica Guide” aims at providing the residents of Thessaloniki with a wide variety of information about Spots found in their city. In this way, the application aims at providing users the emerging consumer geoinformatics services from Google and demonstrating Google’s potential utility in creating custom online interactive maps. The application, also, focus on the use of open-source software. 2. DESCRIPTION OF IMPLEMENTATION 2.1 Background Google Maps has a wide array of APIs that let the user embed the functionality and usefulness of Google Maps into his/her own website and applications and overlay his/her own data. The most used APIs are Maps JavaScript API, Maps API for Flash, Google Earth API, Static Maps API and Web Services. “Salonica Guide” makes use of the Maps JavaScript API Version2 [2]. This API constitutes an arguing documentation designed for people familiarized with developing in JavaScript and with the idea of object-orientated programming, but also having a familiarization with Google Maps from the side of the user. The specific documentation is not yet complete, as it is supplemented continually. The API provides a list of classes [3] for the description of Basic Map Objects, Map Events, Map Controls, Map Overlays and Map Services. Furthermore the Google Maps API provides geocoding. Geocode(Geospatial Entity Object Code) is a standardized all-natural number representation format specification for geospatial coordinate measurements that provide details of the exact location of geospatial point at, below, or above the surface of the earth at a specified moment of time. Geocode is patented under US Patents 6,681,231, approved July 26, 2003, and 7,107,286, approved May 4, 2006. A 122 Geocode representation format is a combination of some or all of the following geospatial attributes: Geocode format registry number, latitude, longitude, altitude, date, local time, Coordinate Reference System - (Coordinate Reference System Type Registry Number - IS0 19115), Internet Protocol Version 4 Address or Internet Protocol, Version 6 Address in Compressed and other geospatial attributes. Mandatory attributes included in the Geocode representation format are latitude or longitude and other measurement representations. All other attributes are voluntary. Geocoding is the process of finding associated geographic coordinates from other geographic data, such as street addresses, or zip codes (postal codes). With geographic coordinates the features can be mapped and entered into Geographic Information Systems. A geocoder is a piece of software or a (web) service that helps in this process. A simple method of geocoding is address interpolation. This method makes use of data from a street geographic information system where the street network is already mapped within the geographic coordinate space. Each street segment is attributed with address ranges (e.g. house numbers from one segment to the next). Geocoding takes an address, matches it to a street and specific segment (such as a block, in towns that use the "block" convention). Geocoding then interpolates the position of the address, within the range along the segment. The Google Geocoding API provides a direct way to access a geocoder via an HTTP request. Google Maps API Reference is a complete reference to all the objects of Google Maps API, of their constructors and their methods. 2.2 “Salonica Guide” Implementation “Salonica Guide” contains the design of a web site, the developing of a registration and logging system, addition and parameterization of a Map Object, Geocoding, design of a Relative Database Model for the storage of Spots, presentation of the Spots in the Map Object in their absolute geographical coordinates, developing of functions for search of the Spots with different criteria, presentation of information for each Spot, developing of an integrated rating system and a forum area for each Spot, printing of the Map with its Spots, developing a function for addition of new Spots by the users. For the implementation of this application several resources [4,5] were used. The implementation language is mostly JavaScript on the client side and PHP on the server side. 2.2.1 Database Technology Google The need for storing not only the data of the Spots, but also the data of the users meant the creation of a database. The DBMS, which was used, was MySQL 5.1.4 Community Server [6]. The database consists of five different tables: The first one is the table “spot”. This table has fields like the name, the category, the rating (total_value/total_votes) of each Spot of the database. The table “location” stores the address and coordinates of each location. One location can have one or more spots. This explains the one-to-many relationship between the location and spot table. The third table is “forum_posts”, which stores the information for each post in the forum area. Fields in this table are postid, author, post and the foreign key spot_id as there is a one-to-many relationship with the table spot. The postid is set to auto increment and in this way it determines the antiquity order of each post. The next table is the “user”, which stores information for each registered user, like name and password. The last table is the “spotsafterquery”. This table describes each Spot on demand. The Spot information is stored here until the administrator checks each application and decides either to send the row in the 123 table spot or totally discard it. Each user can make many applications for Spots and there is a one-to-many relationship between the tables “user” and “spotsafterquery”. Figure1 shows the EER- Diagram of this database, which was designed with MySQL WorkBench 5.1 OSS. Figure 1. Database EER Diagram The database was filled with data with the help of a parser, which reads data from a file and stores them at the tables “spot” and “location”. The rest of the tables are filled after client requests for registration, posting or Spot addition. Naturally, there are some kinds of restrictions in order the client data to be accepted in each table. For the image data, there is a different parser, which reads image files, encodes them to Base64 and stores them into the database. For the retrieval and insertion of data from and to the database respectively, communication with the SQL server is necessary. 2.2.2 Maps Technology Some of the most important Google Maps API [2] classes used in our application are explained here. (A). GMap2. The Constructor of this core class creates a new map inside of the given HTML container. The methods are responsible for the initialization and parameterization of the object Map. (B). GLatLng. The constructor of this base class creates a point with its coordinates and its methods return values of the object. (C). GMarker. The constructor of this overlay class creates an implementation of a Spot in the object Map. There is a variety of methods and events to give the right “shape” and functionality to the object GMarker. (D). GClientGeocoder. It is a very useful service class. Its constructor creates a new instance of a geocoder that talks directly to Google servers, so as to retrieve the available geocodes as an answer to a user’s query. In particular, the returning information is a JSON object consisting of the following information: a status code, indicating if the geocode request was successful or not and a placemark returning one or more locations for the specific address. “Salonica Guide” is orientated exclusively in the city of Thessaloinki. For this reason, there is an extra control, so as to keep only these points of placemark, which are located inside the boundaries of the city. (E). GDownloadURL. The constructor of this service class retrieves the resource from the given URL and calls the on load function with the text of the document as first argument, and the HTTP response status code as the second. Note that this method uses the underlying XmlHttpRequest implementation of the browser. 124 2.2.3 About the searches “Salonica Guide” provides three different kinds of Search in its database. The first search is called “radius search”. In this kind of search the user types the desired address and chooses the desired radius (in kilometers) to delimit the area of the Spots. In the first step of this search the address is geocoded by the use of the class GClientGeocoder. In the next step the client contacts with the SQL Server to retrieve the Spots that correspond to the search criteria. In particular, there is calculated the distance of each Spot from the location of the starting address. If the distance is less than the radius, then the Spot data are retrieved and the Spot is displayed on the map object. For the calculation of the distance Google Maps API facilitates us with the method of the GLatLng class: distanceFrom(other:GLatLng, radius?:Number). GLatLng is a point in geographical coordinate’s longitude and latitude. This method returns the distance, in meters, from this location to the given location. By default, this distance is calculated given the default equatorial earth radius of 6378137 meters. This step makes use of the GDownloadURL class. The second kind of search is “category search”. In this search the user is able to choose which Spots wants to be displayed in his/her map according to their category. Indicatively, some categories are theaters, restaurants and museums. This search also communicates with the SQL Server. With this query: mysql_query("SELECT * FROM spot WHERE spot.category_id = '$category_id') only the spots that of a particular category are selected and displayed on the Map. Finally, the last search is called “complex search”, as it combines the two previous kinds of search. All these three searches make use of the XML technology, as the php request returns the Spot data in xml code, which is then read by the client. 2.2.4 For a more interactive application “Salonica Guide” gives the opportunity to the logged user to interact at a greater extent with the application by rating each Spot, participating in forum areas by posting their comments and having the ability to suggest new Spots for the database. So, the application gives the opportunity to the user to rate each Spot, according to his/her preferences. There are two main classes responsible for the rating system. These are the createRatingBar and submitRating classes. The createRatingBar class is responsible for the implementation and the presentation of the rating system of each Spot. Salonica Guide communicates with MySQL Server to select the total_votes and total_value of a particular Spot. The rating results as an approximation of the total_value/total_votes. In case of zero total_votes the rating is set to zero. For the implementation of the rating html tags, image maps and image areas are used. The submitRating class is activated when the user submit his/her rate for a Spot. Firstly, the system connects with the server to get the property used_user_ids and check if the specific user has voted again for the Spot. The used_user_ids property consists of the user_id of the users that have already voted. If not, the rating is submitted in the database. In particular, total_votes is increased by one, total_value is increased by the rating(1-5) and the user_id of the user is stored in the used_user_ids. The class createRatingBar is then called again for the presentation of the new results back to the user. There is also the opportunity for the user to post his comments for each Spot in the forum area. There are two main classes createForum() and aadPost(). The first class is responsible for connecting with the server and selecting all the data from the forum_posts table of our database, 125 which responds to a particular Spot and presenting them in the site in an antiquity order from the oldest to newer one. The addPost class is activated when the user press the “Καταχώρηση” button to submit his/her post. If the user is logged the post is stored in the forum_posts database and is presented in the site. “Salonica Guide” provides to the user the capability to add Spots. The function spotWindow () is responsible for appearing the form, which has to be filled. The logged user can select the location of the Spot by clicking on the map in the desired place. The system keeps the coordinates information of the location. Then, the user prints the data of the Spot like name, category, address, comments. The user can even upload an image of the Spot. Since the user press the “Καταχώρηση” button the function submitSpotQuery() is activated and all these data are stored in the “spotsafterquery” table of our database. The user is able to see his/her own Spots applications in his/her member page and check the state of each spot application. 2.2.5 Printing function The last function of the “Salonica Guide” is the printing. The user can print the map object with all the available information of the Spots, which are displayed in the Map at the current moment. The createPrint class gets all the information of the object Map in its current position. In particular, the system gets the center and the zoom of the map object in order to create a static Map with the specific characteristics. Then the system detects all the displayed Markers, which are shown at the current map area, and present them with custom markers, too, in the static Map. Unfortunately, there is a restriction on behalf of Google. Firstly, the static maps can only be displayed within browser content; use of static maps outside of the browser is not allowed. This is the reason that the printing function is creating another html file instead of creating maybe a pdf file. Secondly, there is restriction in the number of markers displayed in a static Map. In particular, use of the Google Static Maps API is subject to a query limit of 1000 unique marker requests per static map. This would no t be a problem but things get worse if the markers have different custom Icons. In this case, there is a limitation of up to ten markers per Map. Naturally, having the same icons in all markers is useless, as the user won’t be able to separate them. Under these circumstances, in case that more than ten markers are displayed on the map when the printing function is selected then no action is done and the system advices the user to decrease the number of markers by zooming in. 2.2.6 Site Development JavaScript and Html are the client side languages used in our application. JavaScript was used at a great extend, even to do work that the server could do. In this way the server is less overloaded and that is for sure an important advantage. Because of the fact that there are no mature IDEs for JavaScript, we mainly used the Notepad++. The development of the site took place at the same time with the development of the rest of the application. A free CSS file was downloaded. There have been some changes on this file in order to adapt it in our needs. 2.3 Manual The home page, which is accessed by using just the hostname, welcomes the user. There are login and register options in each page. At the top there is the main menu. 126 Image 1. “Salonica Guide” home page Image 2. Registration Page If the user is not registered yet he/she can register by pressing the “Register” link. The Register page is shown in Image 2. The user fills the fields and then he/she should press the “Καταχώρηση” link. By pressing “Καταχώρηση” the system make some checks, such as the similarity of the two passwords. If all the checks are positive the user is registered and he/she is informed about the successful registration. Image 3. “Salonica Guide” services page Image 5. An example of “Radius Search” Image 4. An example of “Address Search” Image 6. An example of “Category Search” When user “Νίκος Παπαδόπουλος” successfully logs, there is a link with his username “nick”. This link responds to his member page. The main part of the application is in the Services page, shown in image 3. In the center of the page there is a dynamic map of the city of “Thessaloniki” and at the left there are all the functions of the application. 127 There are four different kinds of Search: i). Search of an Address (Image 4), ii). Search of Spots with a specified Radius and Point (Image 5), iii). Search of Spots with a specified Category (Image 6) and iv). Complex Search (Image 7). Image 7. An example of “Complex Search” Image 8. Clicking on a Spot Image 9. Information of a Spot, before rating and posting in Forum Image 10. Information of a Spot after rating and posting in Forum 128 Image 11. Result of Printing for image 7 Image 12. Application for Spot Addition, table, Info(1) Image 13. Application for Spot Addition, table, Info(3) The user has the possibility to interact with the Spots of the Map, by clicking them. The result is shown in Image 8 and Image 9. The user can also rate each Spot according to his/her preferences, on condition that he/she is logged. Each user has the right to rate just one time each Spot. Image 14. Member page of user “nick” after the application for Spot Addition 129 Moreover the user can print all the resulted information given at the current page by choosing the Printing function. The user can also add a new Spots in the “Salonica Guide”, making an application which can be accepted or rejected. The user can watch the state of his/her applications in his/her member page. In particular, user nick can by pressing the link “nick” see his application for the Spot “Μεζέδες”. 3. CONCLUSION Google's worldwide distribution of "free" geospatial tools, imagery, maps and eventually, in future versions of their products, analysis capabilities, is to be commended as a significant step towards the ultimate "wikification" of maps and GIS [8]. Building on the powerful and universal visual language of geography, Google succeeded in making its customizable multipurpose maps and imagery of the world familiar and accessible to millions of ordinary Web users. Although Google Maps API enables users to deeply customize the standard provider's interface (Google Maps), and to create their own custom annotated maps, such APIs remain difficult for the non-expert, average user to exploit. Future applications will give the opportunity to further evolve to enable the average Web user to share geospatial information, to customize, annotate and publish his/her own online maps and related Web applications all without the need for any prior programming knowledge or expertise. It is not difficult to imagine the development in the very near future of 'geowikis', 'mapwikis', geo-enabled blogs, 'mapblogs' and even geo-enabled, mappable Web/RSS feeds and map feeds. The possibilities and potentials are endless. REFERENCES [1] Google Maps Application maps.google.com [2] Google Maps JavaScript API Version 2 at http://code.google.com/apis/maps/documentation/javascript/v2/articles.html [3] Google Maps JavaScript API V2 Reference at: http://code.google.com/intl/elGR/apis/maps/documentation/javascript/v2/reference.html [4] Google Maps API Tutorial, http://econym.org.uk/gmap/ [5] Beginning Google Maps Applications with PHP and Ajax: From Novice to Professional. Andre Lewis , Michael Purvis , Jeffrey Sambells , Cameron Turner [6] MySQL 5.4 available at http://dev.mysql.com/downloads/mysql/5.4.html [7] A Semantic Web GIS based Emergency Management System, Vlad Tanasescu1, Alessio Gugliotta1, John Domingue1, Leticia Gutierrez Villarias2, Rob Davies2, Mary Rowlatt2, Marc Richardson3 [8] Web GIS in practice VI: a demo playlist of geo-mashups for public health neogeographers. Maged N Kamel Boulos, Matthew Scotch, Kei-Hoi Cheung and David Burden , International Journal of Health Geographics 2008 130 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΙΝΗΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ Βασίλειος Μαυρουδής, Ιωάννης Μαυρίδης Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Εγνατία 156, 54006, Θεσσαλονίκη [email protected], [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ολοένα αυξανόµενη χρήση των διαδικτυακών διακοµιστών απαιτεί την ύπαρξη κατάλληλων µηχανισµών και τεχνικών για την απρόσκοπτη και ελεγχόµενη λειτουργία τους. Η επιθυµία για πρόβλεψη και αποτροπή κακόβουλων ενεργειών που επιχειρούν να απειλήσουν την οµαλή λειτουργία υπολογιστικών συστηµάτων στο διαδίκτυο, συνήθως µε τη χρήση κατάλληλων διατάξεων αναχωµάτων ασφάλειας, οδηγεί στην ανάγκη για συνεχή καταγραφή και ανάλυση σε πραγµατικό χρόνο των δεδοµένων που δηµιουργούνται κατά τη λειτουργία τους και τη χρήση των παρεχόµενων υπηρεσιών. Σε αυτή την εργασία, παρουσιάζεται η ανάπτυξη ενός κινητού συστήµατος οπτικής επιθεώρησης ασφάλειας σε πραγµατικό χρόνο, µε την ονοµασία ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ (CASSIOPEIA), που αποσκοπεί στη βελτίωση των συνθηκών επίβλεψης και ελέγχου ενός διαδικτυακού διακοµιστή από το διαχειριστή του, ώστε να ενισχύεται η δυνατότητα άµεσης αντίδρασης, ακόµη και από απόσταση, σε περίπτωση κρίσιµων για την ασφάλεια του συστήµατος συµβάντων. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Ασφάλεια πληροφοριών, οπτικοποίηση δεδοµένων, κινητά υπολογιστικά συστήµατα, αναχώµατα ασφάλειας. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία της διαχείρισης ενός δικτυακού αναχώµατος (firewall) απαιτεί καλή γνώση του ρόλου του στο υπό προστασία υπολογιστικό σύστηµα, καθώς και επαρκή τεχνική κατάρτιση και εµπειρία για θέµατα που αφορούν τη διαµόρφωση και λειτουργία του. Οι διαχειριστές αναχωµάτων πρέπει να παρακολουθούν συνεχώς και µε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη λεπτοµέρεια την κατάσταση του συστήµατος και να επεµβαίνουν, ρυθµίζοντάς το εκ νέου, σε περίπτωση που αυτό δεν ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις εργασίες που του έχουν ανατεθεί. Γενικότερα, η συµπεριφορά ενός συστήµατος µπορεί να µην είναι η αναµενόµενη είτε γιατί η παραµετροποίησή του δεν είναι επαρκής, είτε γιατί κάποιος αστάθµητος παράγοντας (χρήστες, απαιτήσεις εργασιών, κ.ά.) έχει µεταβληθεί (Frisch, 2002). Η παρακολούθηση της λειτουργίας ενός αναχώµατος σε πραγµατικό χρόνου επιβαρύνεται από παράγοντες όπως η συνεχής ροή συχνά τεράστιου όγκου δεδοµένων που διακινούνται από και προς το εσωτερικό του υπό προστασία υπολογιστικού συστήµατος (Canavan, 2001), αλλά κυρίως η ανάγκη µετακίνησης του διαχειριστή προκειµένου να ασχοληθεί και µε άλλες εργασίες. 131 Η δυνατότητα καταγραφής συµβάντων σε ένα δικτυακό ανάχωµα αποτελεί σηµαντικό εργαλείο για το διαχειριστή συστήµατος, αφού έτσι µπορούν να εντοπίζονται ύποπτες δραστηριότητες που πιθανώς απειλούν την οµαλή και ασφαλή λειτουργία των εφαρµογών. Με σκοπό την καταγραφή όλων των συµβάντων που λαµβάνουν χώρα σε ένα διακοµιστή και την µετέπειτα επιθεώρησή τους από το διαχειριστή, για κάθε νέο αίτηµα δηµιουργείται µια εγγραφή στο σχετικό αρχείο καταγραφής (log file). Οι καταγραφές (logs), που δηµιουργεί κάθε αίτηση σε µια εφαρµογή, αποτελούν πολύτιµη πηγή δεδοµένων για τη διασφάλιση της λειτουργίας της, µέσω της συνεχούς επιθεώρησης της κατάστασης του συστήµατος. Έτσι, ο διαχειριστής συστήµατος καλείται να εξετάζει τις καταγραφές αυτές και αναλύοντάς τις να διαµορφώνει µια αντιπροσωπευτική εικόνα της κατάστασης του συστήµατος. Λόγω όµως του µεγάλου αριθµού δεδοµένων, πολλές φορές το έργο της εξαγωγής χρήσιµων πληροφοριών από την εξέταση του περιεχοµένου των αρχείων καταγραφής κρίνεται από πολύ δύσκολο έως σχεδόν αδύνατο, κυρίως λόγω του πλήθους των αιτηµάτων. Πράγµατι, σε ένα αρχείο καταγραφής αποτυπώνεται η δραστηριότητα του συστήµατος µε λεπτοµέρεια που όµως µπορεί να καταλήγει σε µακροσκελείς και δυσανάγνωστες λίστες στοιχείων και τελικά να χάνεται η χρήσιµη πληροφορία για κάποιο ύποπτο συµβάν που εξελίσσεται παράλληλα µε άλλα κανονικά αιτήµατα (Schweitzer, 2003). Σε αυτή την εργασία παρουσιάζεται η ανάπτυξη ενός κινητού συστήµατος οπτικής επιθεώρησης ασφάλειας σε πραγµατικό χρόνο, µε την ονοµασία ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ (CASSIOPEIA). Πιο συγκεκριµένα, το σύστηµα επεξεργάζεται τις καταγραφές ενός διαδικτυακού διακοµιστή που εξυπηρετεί αιτήµατα χρηστών, ενώ στη συνέχεια µεταφέρει στη φορητή συσκευή του διαχειριστή συστήµατος κατάλληλα διαµορφωµένη και οπτικοποιηµένη αναπαράσταση της δραστηριότητας του συστήµατος σε πραγµατικό χρόνο. Για την επίτευξη των παραπάνω, γίνεται αξιοποίηση διαφόρων τεχνολογιών που αφορούν τη διεπιφάνεια χρήστη, την οπτικοποίηση των καταγεγραµµένων δεδοµένων, την ασφαλή διακίνηση δεδοµένων µέσω ενσύρµατων και ασύρµατων (WiFi, 3G) καναλιών επικοινωνίας. Όσον αφορά την οπτικοποίηση και την ανάλυση των δεδοµένων, µπορούν να χρησιµοποιούνται εργαλεία δηµιουργίας κλαδογραµµάτων (cladogram), δένδρων (dendrogram), χαρτών θερµότητας (heat map) και απεικόνισης σε πολλαπλές διαστάσεις (multidimensional scaling). Με τις παραπάνω µεθόδους (infographics) µπορούν να αναπαρίστανται οπτικά δυσνόητες λίστες κειµενικών καταγραφών, δίνοντας µια πλήρη εικόνα στο πλαίσιο µιας αφαιρετικής απεικόνισης της κατάστασης του συστήµατος. Το σύστηµα οπτικής επιθεώρησης ασφάλειας ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ δέχεται ως είσοδο τα δεδοµένα καταγραφών, τα οποία αφορούν τη δραστηριότητα του διακοµιστή που επιθυµούµε να επιθεωρούµε. Στη συνέχεια, τα δεδοµένα µεταφέρονται σε πραγµατικό χρόνο στο ενδιάµεσο σύστηµα οπτικοποίησης, µέσω ενός ασφαλούς καναλιού µεταφοράς (µε χρήση κρυπτογράφησης). Η διαδικασία οπτικοποίησης περιλαµβάνει τη δηµιουργία κατάλληλων αναπαραστάσεων της δραστηριότητας του εξυπηρετητή στη βάση κανόνων. Στη συνέχεια, αποστέλλονται τα οπτικοποιηµένα αποτελέσµατα µε κρυπτογραφηµένη µορφή στη φορητή συσκευή του διαχειριστή συστήµατος. Το σύστηµα ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ αποσκοπεί στη βελτίωση των συνθηκών επίβλεψης και ελέγχου ενός συστήµατος από τον διαχειριστή του, καθώς και στην άµεση αντίδραση σε περίπτωση κρίσιµων για την ασφάλεια του συστήµατος συµβάντων. 132 2. ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ Στη σύγχρονη εποχή της πληθώρας πληροφοριών, η απλή επισκόπηση των στοιχείων συχνά αδυνατεί να δώσει µια ολοκληρωµένη εικόνα αυτού που περιγράφουν. Για τον λόγο αυτό, σε περιπτώσεις µεγάλου όγκου δεδοµένων επιλέγεται η χρήση κατάλληλων τεχνικών οπτικοποίησης. Με µια τέτοια τεχνική, γίνεται η επεξεργασία των πρωτογενών δεδοµένων (raw data) µε σκοπό την παραγωγή οπτικών αναπαραστάσεων που περιλαµβάνουν µέρος ή όλα τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν σε µορφή εύκολα κατανοητή από τον άνθρωπο (Θεοχάρης, Παπαϊωάννου, Πλατής & Πατρικαλάκης 2010). Πολύ σηµαντική είναι η επιλογή της µορφής µε την οποία θα οπτικοποιηθούν τα δεδοµένα έτσι ώστε να µην δηµιουργηθεί ένα νέο πολύπλοκο αποτέλεσµα αλλά µία περιεκτική αναπαράσταση. Πέρα από τις συνηθισµένες µορφές διαγραµµάτων που συναντούµε συχνά, είναι δυνατόν να δηµιουργηθούν και νέες που θα καλύπτουν απόλυτα τις ανάγκες περιγραφής της τρέχουσας κατάστασης ενός συστήµατος και θα είναι βολικότερες για µια γρήγορη επισκόπηση. Στην επιστήµη των υπολογιστών τίθεται συχνά η απαίτηση ώστε η οπτικοποίηση των δεδοµένων να ακολουθεί των ροή παραγωγής των πρωτογενών δεδοµένων, να συµβαίνει δηλαδή σε πραγµατικό χρόνο (realtime). Αυτό οδηγεί σε δυναµικά µεταβαλλόµενες αναπαραστάσεις που αντί να µεταβάλλονται συνολικά δίνοντας έτσι µια εντύπωση µη-συνέχειας, δηµιουργούν αντικείµενα για κάθε στοιχείο ή οµάδα αυτών και ανανεώνουν µόνον όσα από αυτά µεταβάλλονται (Moere & Andrew 2004). Οφείλουµε να επισηµάνουµε ότι η πραγµατικού χρόνου οπτικοποίηση των δεδοµένων στην πράξη δεν υφίσταται και συνεπώς έχουµε να κάνουµε µε µια «κοντά στον πραγµατικό χρόνο» (near-real-time) προσέγγιση. Είναι επιθυµητό, µια τέτοια προσέγγιση να παρουσιάζει µόνο µια µικρή χρονική απόκλιση, η οποία δεν θα επηρεάζει καθόλου την εγκυρότητα της αναπαριστώµενης πληροφορίας (Clark et al, 1992). 3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το σύστηµα ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ περιλαµβάνει τρία υποσυστήµατα: τον επιτηρούµενο διακοµιστή, το διακοµιστή οπτικοποίησης και την κινητή συσκευή. Η διασύνδεση αυτών των υποσυστηµάτων γίνεται µέσω ασφαλών καναλιών µονόδροµης ή αµφίδροµης επικοινωνίας, κατά περίπτωση, µέσω διαδικτύου. Εικόνα 1. Λειτουργική αρχιτεκτονική - υποσυστήµατα. Τα πρωτογενή δεδοµένα παράγονται από τον επιτηρούµενο διακοµιστή και στη συνέχεια οπτικοποιούνται από τον αρµόδιο διακοµιστή, ο οποίος µε τη σειρά του µεταβιβάζει τα αποτελέσµατα αυτής της επεξεργασίας στο διαχειριστή µέσω της κινητής συσκευής, που είναι και ο τελικός αποδέκτης (Εικόνα 1). 133 3.1 Επιτηρούµενος διακοµιστής Ο επιτηρούµενος διακοµιστής είναι συνδεµένος µε το διαδίκτυο και εξυπηρετεί αιτήµατα χρηστών δηµιουργώντας ταυτόχρονα µια καταγραφή για κάθε γεγονός, στην οποία περιλαµβάνονται τα στοιχεία του αποστολέα, του αιτήµατος και λεπτοµέρειες των διακινούµενων πακέτων (Εικόνα 2). 204.31.113.138 - - [03/Jul/2006:06:56:12 -0800]"GET /PowerBuilder/Compny3.htm HTTP/1.0" 200 5593 Εικόνα 2. Παράδειγµα καταγραφής γεγονότος. Στο προτεινόµενο σύστηµα, κάνουµε χρήση του λογισµικού αναχώµατος που είναι προεγκατεστηµένο στην διανοµή Ubuntu 10.04 του Linux. Συγκεκριµένα, χρησιµοποιείται το Linux kernel firewall σε συνδυασµό µε την εφαρµογή iptables. Η εφαρµογή iptables αποτελεί ένα εργαλείο του διαχειριστή για την παραµετροποίηση των πινάκων (tables) του Linux kernel firewall. Στο σύστηµα µας, στον επιτηρούµενο διακοµιστή λειτουργεί ένας apache webserver. Οι καταγραφές γεγονότων σε ένα διακοµιστή Apache (server) βρίσκονται σε δύο αρχεία στον κατάλογο /var/log/apache2/. Το αρχείο access.log περιλαµβάνει τα αιτήµατα που έλαβε και εξυπηρέτησε ο διακοµιστής. Στο αρχείο error.log καταγράφονται όλα τα σφάλµατα (errors) που δηµιουργούνται κατά τη λειτουργία του διακοµιστή. Σε περίπτωση που ανιχνευθεί κάποια απειλή για το σύστηµα, η εφαρµογή iptables ενηµερώνει τον διακοµιστή οπτικοποίησης για την ύπαρξή της. Για την ασφαλή επικοινωνία του αναχώµατος µε το διακοµιστή οπτικοποίησης, χρησιµοποιείται µια υλοποίηση του πρωτοκόλλου SSH (Barett & Silverman, 2003). Ακόµη, γίνεται χρήση ψηφιακών υπογραφών (DSA) κατά την σύνδεση µέσω SSH, µε σκοπό την αυτοµατοποιηµένη σύνδεση των εφαρµογών του διακοµιστή οπτικοποίησης µε τον επιτηρούµενο διακοµιστή (όπου παράγονται τα πρωτογενή δεδοµένα καταγραφής συµβάντων), χωρίς να απαιτείται η εισαγωγή ζεύγους ονόµατος και συνθηµατικού (username – password). 3.2 ∆ιακοµιστής οπτικοποίησης Η διαδικασία της οπτικοποίησης απαιτεί συχνά σηµαντικούς υπολογιστικούς πόρους, ανάλογα µε τον όγκο των πρωτογενών δεδοµένων. Για το λόγο αυτό, επιλέχθηκε να ανατεθεί σε ξεχωριστό υπολογιστικό σύστηµα η εργασία αυτή, ώστε να µην επιβαρυνθεί ο επιτηρούµενος διακοµιστής. Ο διακοµιστής οπτικοποίησης εκτελεί την εφαρµογή modified gl_tail, που προέκυψε µε κατάλληλη παρέµβαση στον κώδικα της αρχικής εφαρµογής gl_tail (Simonsen, 2009), σε περιβάλλον Linux Ubuntu 10.04. Πρόκειται για ένα πρόγραµµα ανοιχτού κώδικα γραµµένο σε Ruby on rails (Bächle & Kirchberg, 2007), που χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερα µεγάλο χώρο για την εγκατάστασή του, είναι ιδιαίτερα αποδοτικό. ∆ιαθέτει διάφορους αναλυτές (parsers), για την ανάλυση των αρχείων καταγραφών ανάλογα µε την εφαρµογή από την οποία προέρχονται. Στο σύστηµα που αναπτύξαµε, κάναµε χρήση του Apache Webserver Parser, ο οποίος δέχεται ως είσοδο τα δύο αρχεία καταγραφών που διατηρεί κάθε διακοµιστής Apache. Η οπτικοποίηση των καταγεγραµµένων δεδοµένων γίνεται µε αξιοποίηση του έτοιµου κώδικα της εφαρµογής gl_tail, η οποία αντλεί τα πρωτογενή δεδοµένα µέσω µιας σύνδεσης SSH από το αποµακρυσµένο σύστηµα. Η εικόνα της οπτικοποίησης παράγεται σε πραγµατικό 134 χρόνο, ενώ ταυτόχρονα παρέχονται στατιστικά στοιχεία και πληροφορίες για την δραστηριότητα του συστήµατος. Η αναπαράσταση ενός αιτήµατος ή σφάλµατος γίνεται µε την µορφή µιας φυσαλίδας που κινείται στον χώρο και αποµακρύνεται. Το χρώµα και το µέγεθος της φυσαλίδας πληροφορούν το διαχειριστή για το είδος και το µέγεθος του αιτήµατος. Στο δεξί και στο αριστερό περιθώριο της οθόνης παρουσιάζονται αλφαριθµητικές πληροφορίες που ανανεώνονται συνεχώς, σύµφωνα µε τη δραστηριότητα του συστήµατος και αφορούν τις ονοµασίες των επιτηρούµενων διακοµιστών, τον αριθµό σελίδων που εµφανίστηκαν, την κατάσταση (status) για τις απαντήσεις που παρέχει ο επιτηρούµενος διακοµιστής στα αιτήµατα που δέχεται, τον αριθµό των επισκεπτών, τις διευθύνσεις που ζητήθηκαν και τις ονοµασίες των περιηγητών (browsers) που χρησιµοποιούν οι χρήστες (user agents). Ο πηγαίος κώδικας της εφαρµογής gl_tail έχει τροποποιηθεί (modified gl_tail) έτσι ώστε τα στατιστικά στοιχεία και οι πληροφορίες για την δραστηριότητα του συστήµατος, που εµφανίζονται στην οθόνη να αποθηκεύονται στον σκληρό δίσκο. Αυτή η λειτουργία ενσωµατώθηκε για να µπορεί ο application server να έχει άµεση πρόσβαση στις τρέχουσες τιµές των στατιστικών στοιχείων µε µία ανάγνωση των περιεχοµένων ενός αρχείου και στην συνέχεια να τις προωθεί στην κινητή συσκευή. Ακόµη, προστέθηκε λειτουργία ελέγχου των ενεργοποιηµένων αλυσίδων κανόνων (chains of rules) των iptables του επιτηρούµενου διακοµιστή. Εικόνα 3. Οπτικοποίηση αιτηµάτων µε την εφαρµογή gl_tail. Ο διακοµιστής οπτικοποίησης διαθέτει ένα DSA authentication key, το οποίο προσκοµίζει στον επιτηρούµενο διακοµιστή που εκτελεί το SSH server, προκειµένου να συνδεθεί µε αυτόν. Με αυτό τον τρόπο, αποκτά πρόσβαση στα αρχεία καταγραφών (log files), τα οποία και µεταφέρει µέσω του ίδιου ασφαλούς καναλιού µε σκοπό την ανάλυση τους από την εφαρµογή gl_tail. Αφού αναλυθούν τα πρωτογενή δεδοµένα (αριθµοί ή ρυθµοί σφαλµάτων, επισκεπτών, status κτλ) από τον αντίστοιχο αναλυτή (parser), αποθηκεύονται σε ξεχωριστά αρχεία και ανανεώνονται κάθε φορά που µεταβάλλονται. Επίσης, περιοδικά λαµβάνονται στιγµιότυπα της οθόνης οπτικοποίησης και αποθηκεύονται ως εικόνες. Για την αποστολή των αποθηκευµένων στοιχείων (αριθµών, κειµένου και εικόνων) στην κινητή συσκευή, έχει δηµιουργηθεί ένας διακοµιστής εφαρµογών (application server) στον οποίο εκτελείται η εφαρµογή modified gl_tail που ετοιµάζει τη συµβολοσειρά (string) που αποστέλλεται και περιλαµβάνει όλα τα αλφαριθµητικά στοιχεία. Ακόµη, η εφαρµογή modified gl_tail σε τακτά χρονικά διαστήµατα ελέγχει την τρέχουσα κατάσταση του επιτηρούµενου διακοµιστή ανάλογα µε το κατά πόσον αυτός αποκρίνεται ή έχει ενεργοποιηθεί κάποια αλυσίδα 135 κανόνων (rules chain) των iptables. Ως αποτέλεσµα, διαµορφώνεται ένας κωδικός τρέχουσας κατάστασης του επιτηρούµενου διακοµιστή και ενσωµατώνεται στη συµβολοσειρά που αποστέλλεται. Οι πιθανές καταστάσεις του επιτηρούµενου διακοµιστή τις οποίες αναγνωρίζει το σύστηµα ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ είναι οι ακόλουθες τρεις: 1. Κανονική κατάσταση: είναι η επιθυµητή κατάσταση κατά την οποία ο επιτηρούµενος διακοµιστής δεν αντιµετωπίζει κάποια επίθεση και εξυπηρετεί κανονικά τα αιτήµατα που δέχεται. 2. Επείγουσα κατάσταση: στην κατάσταση αυτή βρίσκεται ο επιτηρούµενος διακοµιστής όταν δέχεται επίθεση. Αν η επίθεση είναι επιτυχηµένη το σύστηµα περνά σε κατάσταση κρίσης, διαφορετικά µετά το τέλος της ο διακοµιστής επανέρχεται σε κανονική κατάσταση. Η εξυπηρέτηση αιτηµάτων συνεχίζεται κανονικά κατά την διάρκεια της επίθεσης, εκτός αν διακοπεί προληπτικά από το ανάχωµα ασφαλείας. 3. Κατάσταση κρίσης: ο επιτηρούµενος διακοµιστής παύει να εξυπηρετεί τα εισερχόµενα αιτήµατα. Κανένα στοιχείο σε σχέση µε την κατάστασή του δεν είναι διαθέσιµο, αφού έχει σταµατήσει πλέον να αποκρίνεται και κάθε επικοινωνία µαζί του έχει διακοπεί. Ο διαχειριστής πρέπει να επαναφέρει το σύστηµα χειροκίνητα. 3.3 Κινητή συσκευή Η κινητή συσκευή αποτελεί τον τελικό αποδέκτη των πληροφοριών, οπτικοποιηµένων και µη. Μπορεί να είναι ένα οποιοδήποτε κινητό τηλέφωνο τύπου smartphone, που διαθέτει λογισµικό Windows Mobile και .Net Framework Compact 3.5 (Wigley & Sutton, 2002). Για την υλοποίηση του προτεινόµενου συστήµατος αναπτύξαµε την εφαρµογή ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ µε χρήση της γλώσσας Visual C# .Net (Williams 2002). Η εφαρµογή λογισµικού ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ ως σκοπό έχει την παρουσίαση στην οθόνη της κινητής συσκευής των δεδοµένων που λαµβάνονται από τον διακοµιστή οπτικοποίησης και διαθέτει τρεις (3) καρτέλες στις οποίες παρουσιάζονται αλφαριθµητικά στατιστικά στοιχεία και οπτικοποιηµένες πληροφορίες για την δραστηριότητα του επιτηρούµενου διακοµιστή και ρυθµίσεις της εφαρµογής ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ. Εικόνα 5. Στατιστικά στοιχεία 136 Εικόνα 6. Οπτικοποίηση Εικόνα 7. Ρυθµίσεις Πιο συγκεκριµένα, στην πρώτη καρτέλα (Εικόνα 5) παρουσιάζονται: το όνοµα του επιτηρούµενου διακοµιστή, ο ρυθµός εξυπηρετούµενων αιτηµάτων, οι καταστάσεις που επιστρέφει ο επιτηρούµενος διακοµιστής ως απαντήσεις στα αιτήµατα που δέχεται, καθώς και η τρίχρωµη ένδειξη της τρέχουσας κατάστασης (status) του επιτηρούµενου διακοµιστή. Η τρίχρωµη ένδειξη status διαµορφώνεται µε βάση τον κωδικό κατάστασης που λαµβάνεται από τη συµβολοσειρά που αποστέλλει ο δοακοµιστής οπτικοποίησης (Εικόνα 4) και επιπλέον όταν είναι ελαχιστοποιηµένη η εφαρµογή ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ εµφανίζεται στην µπάρα εργασίας. Κανονική λειτουργία Επείγουσα κατάσταση Κατάσταση κρίσης Εικόνα 4. Ένδειξη της τρέχουσας κατάστασης (status) του επιτηρούµενου διακοµιστή. Στη δεύτερη καρτέλα, παρουσιάζεται η οπτικοποιηµένη δραστηριότητα του επιτηρούµενου διακοµιστή, όπως αυτή διαµορφώνεται από την εφαρµογή modified gl_tail και λαµβάνεται µέσω της σύνδεσης ssh από το διακοµιστή οπτικοποίησης σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Στην τρίτη καρτέλα παρέχεται η δυνατότητα διαµόρφωσης των ρυθµίσεων της εφαρµογής ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ. Συγκεκριµένα, στις ρυθµίσεις περιλαµβάνεται η παραµετροποίηση της: • διεύθυνσης (ip address) και της θύρας σύνδεσης (port number) του διακοµιστή οπτικοποίησης • συχνότητας λήψης των στατιστικών στοιχείων δραστηριότητας του επιτηρούµενου διακοµιστή • λήψης ή όχι της εικόνας οπτικοποίησης και της συχνότητας λήψης της Επίσης, υπάρχουν κουµπιά σύνδεσης (connect) µε και αποσύνδεσης (disconnect) από τον application server του διακοµιστή οπτικοποίησης. 4. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η επικοινωνία της εφαρµογής ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ (της κινητής συσκευής) µε την εφαρµογή modified gl_tail (του διακοµιστή οπτικοποίησης) γίνεται µε τη χρήση ενός socket client. Αφού επιτευχθεί η σύνδεση, ο client ξεκινά να ζητά δεδοµένα από τον application server και αφού τα λάβει τα εµφανίζει στα πλαίσια κειµένου (textbox) της πρώτης καρτέλας. Μόλις ολοκληρωθεί η αποστολή των δεδοµένων, µεταφέρεται ως εικόνα η οπτικοποιηµένη δραστηριότητα του επιτηρούµενου διακοµιστή και εµφανίζεται στην δεύτερη καρτέλα της εφαρµογής ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ. Η παραπάνω διαδικασία επαναλαµβάνεται περιοδικά (όπως αναφέρεται προηγουµένως, η συχνότητα ανανέωσης είναι παραµετροποιήσιµη µέσω των ρυθµίσεων της εφαρµογής) και τα εµφανιζόµενα στοιχεία ανανεώνονται ανάλογα. Σε κάθε παραλαβή δεδοµένων από τη κινητή συσκευή, αποστέλλεται στο διακοµιστή οπτικοποίσης µια επιβεβαίωση λήψης. Λόγω της συνεχούς αποστολής και λήψης στοιχείων, γίνεται χρήση νηµάτων (threads) µε σκοπό τη διαφύλαξη της δυνατότητας ανάδρασης του χρήστη (διαχειριστή του επιτηρούµενου διακοµιστή), ακόµα και όταν κάποια απαιτητική επεξεργαστικά εργασία βρίσκεται σε εξέλιξη. Επίσης, ο χρήστης έχει την δυνατότητα να προσαρµόσει την συχνότητα λήψης των 137 αλφαριθµητικών και οπτικών δεδοµένων ανάλογα µε την ποιότητα της σύνδεσης που διατίθεται τη συγκεκριµένη χρονική περίοδο. 4.1 Ασφαλής µετάδοση δεδοµένων Κατά την λειτουργία του συστήµατος ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ, τα δεδοµένα µεταδίδονται µεταξύ των υπολογιστών µέσα από δύο κανάλια επικοινωνίας. Το καθένα από αυτά παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες ανάλογα µε τον ρόλο του στο σύστηµα. Παρόλο που το ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ είναι ένα σύστηµα επιθεώρησης ασφαλείας, θα πρέπει και τα κανάλια µετάδοσης δεδοµένων που χρησιµοποιεί να είναι προσπελάσιµα µόνο από εξουσιοδοτηµένους χρήστες και υπολογιστές. 4.1.1 Κανάλι οπτικοποίησης επικοινωνίας επιτηρούµενου διακοµιστή µε διακοµιστή Η µετάδοση δεδοµένων ανάµεσα στον επιτηρούµενο και το διακοµιστή οπτικοποίησης γίνεται µέσα από µια σύνδεση τύπου Ethernet. Η παρουσία ενός δροµολογητή (router), που θα παίζει τον ρόλο του DHCP server και θα διαµοιράζει τα πακέτα, βοηθά αρκετά στην αξιόπιστη επικοινωνία, χωρίς όµως να είναι και απαραίτητη. Η Ethernet σύνδεση των δύο υπολογιστών από µόνη της παρέχει ένα βασικό επίπεδο ασφαλείας αφού για να παρεµβληθεί κάποιος τρίτος θα πρέπει να έχει φυσική πρόσβαση στο καλώδιο. Λόγω όµως της σηµαντικότητας των διακινούµενων δεδοµένων, αλλά και της πιθανότητας η σύνδεση να υλοποιηθεί για κάποιο λόγο µέσω ασύρµατης ζεύξης, έχει προστεθεί ένα ακόµα επίπεδο ασφαλείας (Khoussainov & Patel, 2000), που χρησιµοποιεί το πρωτόκολλο SSH, όπου οι υπολογιστές έχουν την δική τους ψηφιακή υπογραφή (DSA), ώστε το σύστηµα να µην είναι ευάλωτο σε επίθεση πλαστοπροσωπίας (impersonation). Τα δεδοµένα διακινούνται µονόδροµα, από τον επιτηρούµενο διακοµιστή προς το διακοµιστή οπτικοποίησης, αν εξαιρέσουµε την αποστολή του DSA δηµόσιου κλειδιού του διακοµιστή οπτικοποίησης κατά την έναρξη (initialization) της επικοινωνίας. Στη συνέχεια, ο διακοµιστής οπτικοποίησης αποκτά πρόσβαση σε πραγµατικό χρόνο στα αρχεία καταγραφών (log files) του επιτηρούµενου διακοµιστή. 4.1.2 Κανάλι επικοινωνίας διακοµιστή οπτικοποίησης µε κινητή συσκευή Η σύνδεση ανάµεσα στο διακοµιστή οπτικοποίησης και την κινητή συσκευή πρέπει να χαρακτηρίζεται (πέρα από ασφάλεια) και από ευελιξία, αφού ο διαχειριστής επιθυµεί να έχει άµεση ενηµέρωση για την κατάσταση και τη δραστηριότητα του επιτηρούµενου διακοµιστή. Για τον λόγο αυτό, η επικοινωνία των δύο υπολογιστών συνήθως υλοποιείται µε µια ασύρµατη σύνδεση είτε τοπικής εµβέλειας (WiFi), είτε ευρύτερης έκτασης µέσω ενός δικτύου κινητής τηλεφωνίας (GPRS/3G). Στην υλοποίησή µας επιλέξαµε την ασύρµατη σύνδεση τοπικής εµβέλειας, καθώς, πέρα από το αισθητά χαµηλότερο κόστος, παρέχει ικανοποιητικά επίπεδα ασφάλειας (µε κατάλληλη υλοποίηση του προτύπου ΙΕΕΕ 802.11.i) και λειτουργικότητας. Συνεπώς, παρέχεται ισχυρή αυθεντικοποίηση των συµµετεχόντων µερών και κρυπτογράφηση των διακινούµενων δεδοµένων, ώστε να καθιστά αδύνατες επιθέσεις πλαστοπροσωπίας (impersonation), ενδιάµεσου (man-in-the-middle) και υποκλοπής πακέτων (packet sniffing) (Lehr & McKnight, 2003). 138 Συγκεκριµένα, ο διακοµιστής οπτικοποίησης (server) περιµένει µέχρι κάποιος client (κινητή συσκευή) να του στείλει την ειδοποίηση έναρξης σύνδεσης, οπότε και ξεκινάει η ροή δεδοµένων. Για κάθε ένα πακέτο που στέλνει ο server, πρέπει να λαµβάνει µέσα σε συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα µία απάντηση παραλαβής από τον συνδεδεµένο client. Σε περίπτωση που ο client δεν απαντήσει έγκαιρα, η σύνδεση διακόπτεται και ο server αναµένει αίτηµα επανασύνδεσης. Τα αλφαριθµητικά δεδοµένα αποστέλλονται όλα µαζί µε µια συµβολοσειρά (string) όπου χρησιµοποιούνται ως διαχωριστικό οι προκαθορισµένοι χαρακτήρες “|@|”, ενώ η εικόνα της οπτικοποίησης αποστέλλεται ξεχωριστά, αν ζητηθεί από τον client. Η σύνδεση µπορεί να τερµατιστεί είτε λόγω διακοπής της επικοινωνίας από φυσικά αίτια, είτε µε την αποστολή ενός µηνύµατος “exit” από τον client προς τον server. 4.2 Μελέτες περιπτώσεων Αντλώντας από τη βιβλιογραφία αλλά και από τις εµπειρίες δικών µας προσοµοιώσεων επιθέσεων, αναφέρουµε στη συνέχεια ορισµένες περιπτώσεις επιθέσεων σε διάφορα είδη διαδικτυακών διακοµιστών και παραθέτουµε στιγµιότυπα από τις σχετικές οπτικοποιήσεις δεδοµένων καταγραφής που δηµιουργούνται από την εφαρµογή gl_tail. Εικόνα 8. Οπτικοποίηση πραγµατικού χρόνου ενός DNS server. Ένας DNS server δέχεται πολυάριθµα αιτήµατα κάθε στιγµή. Παρόλα αυτά, όπως φαίνεται στην εικόνα 8, η οπτικοποίηση σε πραγµατικό χρόνο των καταγεγραµµένων κινήσεών του, δηµιουργεί ένα σκηνικό που µπορεί να ερµηνευτεί αρκετά εύκολα. Ας υποθέσουµε ότι ο διακοµιστής είναι ένας fooldns server (FoolDNS, 2010) που εξυπηρετεί 1300 αιτήµατα το λεπτό. Από τα χαρακτηριστικά (µέγεθος, χρώµα) των φυσαλίδων µπορούµε να καταλάβουµε τα είδη των αιτηµάτων και των πελατών (client) που εξυπηρετεί. Πιο συγκεκριµένα µε πράσινο χρώµα αναπαρίστανται οι πελάτες που βρίσκονται εντός του δικτύου, µε µπλέ οι εταιρικοί και µε πορτοκαλί και κόκκινο τα αιτήµατα που ο fooldns server έχει απορρίψει ως διαφηµιστικό περιεχόµενο ή κακόβουλες ιστοσελίδες. Από τα στατιστικά στοιχεία που εµφανίζονται µας δίνεται µια ακριβή εικόνα του συστήµατος µέσα από αριθµητικές τιµές, π.χ. ρυθµοί εισερχόµενων αιτηµάτων, απόλυτοι αριθµοί πελατών και σελίδων κ.α. (The Fool s.r.l,. 2009). 139 Εικόνα 9: Οπτικοποίηση επίθεσης στο CMS Joomla. Με το είδος οπτικοποίησης που χρησιµοποιεί το σύστηµα ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ διακρίνεται άµεσα το slashdot effect (Baryshnikov, Coffman, Pierre, Rubenstein, Squillante & Yimwadsana 2005), καθώς ο διαχειριστής έχει µια συνολική εικόνα των αιτηµάτων που δέχεται την τρέχουσα στιγµή ο επιτηρούµενος διακοµιστής. Ανάµεσα στα στατιστικά στοιχεία που εµφανίζει η εφαρµογή ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ βρίσκεται και η αναφέρουσα ιστοσελίδα (referrer) µαζί µε τον ρυθµό επισκεπτών που έρχονται από αυτή µέσω κάποιου υπερσυνδέσµου (hyperlink). Κατά την διάρκεια του slashdot effect ο ρυθµός επισκεπτών από µία οι περισσότερες αναφέρουσες ιστοσελίδες είναι ιδιαίτερα αυξηµένος (Simonsen 2008). Στην εικόνα 9 παρουσιάζεται µια επίθεση σε ένα σύστηµα διαχείρισης περιεχοµένου (CMS), συγκεκριµένα το Joomla. Εικόνα 10: Οπτικοποίηση επίθεσης DOS. Τα πολυάριθµα requests από µόνο ένα χρήστη αµέσως φανερώνουν το σοβαρό ενδεχόµενο µιας επίθεσης. Τα ζητούµενα “URLS” και “WARNINGS”, που αναγράφονται στα δεξιά, παρέχουν πολλές πληροφορίες για τον τύπο της επίθεσης. Εκτός από τα αριθµητικά στοιχεία που φανερώνουν την ύπαρξη επίθεσης, η εικόνα που παρέχεται µέσω της οπτικοποίησής τους είναι εντελώς διαφορετική από αυτή που θα παράγονταν σε περίπτωση που ο διακοµιστής βρισκόταν σε κατάσταση φυσιολογικής κίνησης. Πιο συγκεκριµένα, ο ρυθµός δηµιουργίας των φυσαλίδων, δηλαδή τα εισερχόµενα στον διακοµιστή αιτήµατα ανά µονάδα χρόνου, είναι πολύ µεγαλύτερος από αυτόν που µπορεί να δηµιουργήσει ένας χρήστης που περιηγείται σε κάποια ιστοσελίδα µε τον φυλλοµετρητή του. Η προσοµοίωση της επίθεσης έγινε µε τα εργαλεία Joomscan (OWASP, 2009a) και Perl Interpreter (OWASP, 2009b). 140 Η επίθεση που εµφανίζεται στην εικόνα 10 είναι τύπου άρνησης εξυπηρέτησης (Denial of Service – DOS) για HTTP αιτήµατα (Mirkovic & Reiher, 2004) και υλοποιήθηκε µε το εργαλείο Slowloris (Rsnake, 2009). Λόγω του τρόπου λειτουργίας της δεν εντοπίζεται εύκολα, αφού δεν ακολουθεί την µεθοδολογία των υπολοίπων επιθέσεων τύπου πληµµύρας (flood attacks) (Chang, 2002). Παρόλα αυτά, µέσω της οπτικοποίησης γίνεται εύκολα αντιληπτή, λόγω των τεράστιου αριθµού των αιτηµάτων που εµφανίζονται σχεδόν ταυτόχρονα ως φυσαλίδες στην οθόνη, όπως φαίνεται και στην εικόνα 10. Η συγκεκριµένη επίθεση έχει ως σκοπό να κάνει τον επιτηρούµενο διακοµιστή αργό στην απόκρισή του, διατηρώντας ενεργές για µεγάλο χρονικό διάστηµα πολλαπλές συνδέσεις TCP. 5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Κατά την υλοποίηση και λειτουργία του συστήµατος, προέκυψαν ορισµένα τεχνολογικά ζητήµατα που αξίζει να τα συζητήσουµε σε αυτό το σηµείο. Στο κανάλι επικοινωνίας µεταξύ διακοµιστή οπτικοποίησης και κινητής συσκευής, η µετάδοση των δεδοµένων γίνεται ασύρµατα, οπότε µια επίθεση υποκλοπής δεδοµένων µπορεί να στεφθεί µε επιτυχία, καθώς η πρόσβαση στο φυσικό µέσο µετάδοσης είναι εύκολη και δεν απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις, αν δεν έχουν γίνει οι κατάλληλες ρυθµίσεις για την ενεργοποίηση του πρωτοκόλλου WPA2 (Lashkari, 2009). Ο οργανισµός Wi-Fi ονοµάζει WPA2 ή RSN (Robust Security Network) την εγκεκριµένη υλοποίηση του προτύπου 802.11i (IEEE802.11i, 2004). Το πρότυπο 802.11i κάνει εκτενή χρήση του σύγχρονου κρυπτογραφικού αλγορίθµου δέσµης Advanced Encryption Standard, γνωστού ως AES. Για την πλήρη αξιοποίηση του WPA2 είναι απαραίτητη η χρήση ενός κωδικού µε µήκος χαρακτήρων ίσο η µεγαλύτερο του 10 που θα πρέπει να περιλαµβάνει αριθµούς, χαρακτήρες και σύµβολα στίξης. Σε περίπτωση που ο κωδικός δεν πληροί τις παραπάνω προϋποθέσεις, τότε το κανάλι επικοινωνίας θεωρείται ευάλωτο σε επιθέσεις. Ο ρυθµός εµφάνισης των οπτικών δεδοµένων στην κινητή συσκευή, µπορεί να καθορισθεί από το διαχειριστή συστήµατος µέσω τις καρτέλας ρυθµίσεων της εφαρµογής ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ. Στην περίπτωση όµως που ο χρόνος ανανέωσης ρυθµιστεί σε λιγότερα από 2 δευτερόλεπτα, η νέα λήψη της εικόνας ξεκινά πριν ολοκληρωθεί η λήψη της προηγούµενης. Αυτό συµβαίνει λόγω της µεγάλης ανάλυσης και του µεγέθους του µεταδιδόµενου αρχείου εικόνας που αυτή συνεπάγεται και έχει ως αποτέλεσµα να µην προλαβαίνει ο διαχειριστής να εξετάσει προσεκτικά και να αναλύσει την πληροφορία που εµφανίζεται στην οθόνη της κινητής συσκευής. Η µεγάλη ανάλυση της εικόνας οπτικοποίησης δηµιουργεί ένα ακόµα ζήτηµα αφού η ανάλυση και το µέγεθος της οθόνης µίας κινητής συσκευής είναι συνήθως µικρότερο αυτού ενός προσωπικού υπολογιστή. Έτσι θα πρέπει να εµφανιστεί προσαρµοσµένη στην µικρότερου µεγέθους οθόνη και συνεπώς κάποιες λεπτοµέρειες δεν θα είναι πλέον ορατές, χωρίς την εφαρµογή της λειτουργίας µεγέθυνσης/σµίκρυνσης (zoom). Ο βαθµός εφαρµογής της λειτουργίας µεγέθυνσης/σµίκρυνσης µπορεί να παίξει µεγάλο ρόλο στην παρατήρηση ύποπτης κίνησης (traffic). Όµως, η πολυπλοκότητα που εισάγεται από τις πολυάριθµες ρυθµίσεις, µπορεί να αντισταθµίσει τα οφέλη που παρέχει η οπτικοποίηση δεδοµένων µε σκοπό τη συνολική και γρήγορη επισκόπηση της κατάστασης του επιτηρούµενου διακοµιστή. 141 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η οπτικοποίηση των καταγεγραµµένων δεδοµένων κατάστασης, ως εργαλείο για την συνεχή επιθεώρηση της ασφάλειας ενός υπολογιστικού συστήµατος, µπορεί να προσφέρει σηµαντικές λύσεις ειδικά για περιπτώσεις διακοµιστών των οποίων η σηµαντικότητα των λειτουργιών που επιτελούν απαιτεί αδιάλειπτη λειτουργία (100% uptime). Με την αξιοποίηση της φορητότητας από το προτεινόµενο σύστηµα ΚΑΣΣΙΟΠΕΙΑ παρέχεται µια αποτελεσµατική λύση στη βάση απεικόνισης της κατάστασης του επιτηρούµενου συστήµατος. Αν και η χρήση κινητής συσκευής θέτει περιορισµούς και αστάθεια στη µετάδοση των οπτικοποιηµένων δεδοµένων, αφού είναι δύσκολο να εξασφαλιστεί η ύπαρξη καλής σύνδεσης παντού και πάντα, εν τούτοις εισάγει πολλά από τα πλεονεκτήµατα του σύγχρονου παραδείγµατος της διάχυτης υπολογιστικής (pervasive computing). Για την ενίσχυση του βασικού χαρακτηριστικού της «ελεύθερης-περισπασµού» (distraction-free) χρήσης υπολογιστών (Elliott & Phillips 2004), σχεδιάζουµε να προσθέσουµε λειτουργίες σηµασιολογικής ανάλυσης των καταγεγραµµένων δεδοµένων και αυτόµατης ειδοποίησης του χρήστη-διαχειριστή µέσω κατάλληλων ηχητικών σηµάτων, ώστε να µην χάνεται µέρος της πληροφορίας κατάστασης στα χρονικά διαστήµατα κατά τα οποία ο διαχειριστής δεν έχει εστιασµένη την προσοχή του στην οθόνη της κινητής συσκευής. 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Θεοχάρης Θ., Παπαϊωάννου Γ., Πλατής Ν. και Πατρικαλάκης Ν.Μ., 2010. Γραφικά και Οπτικοποίηση Αρχές και αλγόριθµοι. Συµµετρία, Αθήνα. Bächle M. and Kirchberg P., 2007. Ruby on Rails, IEEE Software, vol. 24, no. 6, pp. 105-108. Barrett D. D. and Silverman R., 2003. SSH, the Secure Shell: The Definitive Guide. O'Reilly Media, Sebastopol. Baryshnikov Y., Coffman E., Pierre G., Rubenstein D., Squillante M. and Yimwadsana T., 2005. Predictability of Web-server traffic congestion. Web Content Caching and Distribution, 2005. WCW 2005. 10th International Workshop on, French Riviera, France, pp. 97 - 103. Canavan J., 2001. Fundamentals of Network Security. Artech House, Norwood. Clark D., Shenker S. and Lixia Z., 1992. Supporting real-time applications in an Integrated Services Packet Network: architecture and mechanism. ACM SIGCOMM Computer Communication Reviewal, Volume 22, Issue 4, pp 14 – 26. Chang R., 2002. Defending against flooding-based distributed denial-of-service attacks: a tutorial. Communications Magazine, IEEE, Volume 40, pp. 42 – 51. Elliott G. and Phillips N., 2004. Mobile Commerce and Wireless Computing Systems, Pearson Education Limited, Essex, England. FoolDNS, 2010. FoolDNS business, Fool DNS community, http://www.fooldns.com/fooldnscommunity/english-version/ Frisch E., 2002. Essential System Administration, Third Edition. O'Reilly Media, Sebastopol. IEEE802.11i 2004, ΙΕΕΕ, http://standards.ieee.org/getieee802/download/802.11i-2004.pdf. Khoussainov R. and Patel A., 2000. LAN security: problems and solutions for Ethernet networks. Computer Standard and Interfaces 2000, pp 191-202. Lashkari A., 2009. A survey on wireless security protocols (WEP, WPA and WPA2/802.11i). 2009 2nd IEEE International Conference on Computer Science and Information Technology. Beijing, China, pp. 48-52. 142 Lehr W. and McKnight L., 2003. Wireless Internet access: 3G vs. WiFi?. Telecommunications Policy, Volume 27, Issues 5-6, pp 351-370. Mirkovic L. and Reiher P., 2004. A taxonomy of DDoS attack and DDoS defense mechanisms. ACM SIGCOMM Computer Communication Review, Volume 34, Issue 2, pp. 39 – 53. Moere, E. and Andrew, V., 2004. Time-Varying Data Visualization Using Information Flocking Boids. Proceedings of IEEE Symposium on Information Visualization. London, England, UK, pp 409 – 414. OWASP, 2009a. Joomla Vulnerability Scanner Project, OWASP, http://www.owasp.org/index.php/Category:OWASP_Joomla_Vulnerability_Scanner_Project. OWASP, 2009b. OWASP, owasp the free and open application security community, http://www.owasp.org/index.php/Main_Page. RSnake, 2009. Slowloris HTTP DoS, ha.ckers, http://ha.ckers.org/slowloris/ Schweitzer D., 2003. Incident Response: Computer Forensics Toolkit. Wiley, Indianapolis. Simonsen E., 2009. Fudge, github, http://github.com/Fudge/gltail. Simonsen E., 2008. glTail - Slashdot effect, YouTube, http://www.youtube.com/watch?v=eV5-EhBXZyQ. The Fool s.r.l., 2009. Visualizing DNS queries using glTail, thefool, http://www.thefool.it/2009/07/25/how-to-visualize-dns-queries-using-gltail/. Wigley A. and Sutton M., 2002. Microsoft .Net Compact Framework: Core Reference. Microsoft Press, Redmond. Williams M., 2002. Microsoft Visual C# :Core Reference. Microsoft Press, Redmond. 143 144 Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Αικατερίνη Μοσχούς Προϊστάµενη της δοµής ΚΕΕ ∆ωδεκανήσου Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων e-mail: [email protected] Χαράλαµπος Συργιάννης Εκπαιδευτικός - Υπεύθυνος Γραφείου Σχολικού Επαγγελµατικού Προσανατολισµού Εκπαιδευτής Ενηλίκων - Τέως Περιφερειακός Αξιολογητής Ποιότητας ΚΕΕ Ν. Αιγαίου Μεταπτυχιακός φοιτητής στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Εκπαίδευση Ενηλίκων, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο e-mail: [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ελληνική µετάφραση του όρου, τηλεκπαίδευση (εκπαίδευση από µακριά), δεν αποτυπώνει ακριβώς την έννοια, ίσως πιο σωστή θα ήταν η µετάφραση ηλεκτρονική µάθηση. Ηλεκτρονική µάθηση - e-learning είναι η διαδικασία κατά την οποία κάποιος µαθαίνει – εκπαιδεύεται µε την χρήση ηλεκτρονικών µέσων και κυρίως ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η έννοια e-learning είναι αρκετά γενική και περικλείει οποιαδήποτε µορφή εκπαίδευσης χρησιµοποιεί τους πόρους του δικτύου ή γενικότερα τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μέσα σε έναν κόσµο που διαρκώς αλλάζει, η ενίσχυση των γνώσεων διαδραµατίζει όλο και µεγαλύτερο ρόλο για την απόκτηση χρήσιµων προσόντων, για την εύρεση εργασίας ή απλώς για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Σήµερα, όλο και περισσότερο, η εκπαίδευση είναι µία διαδικασία που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή µας. Η εκπαίδευση δεν σταµατά πλέον στο σχολείο ή στο πανεπιστήµιο. Συνεχίζεται σε άλλους, άτυπους χώρους, και σε όλα τα στάδια της ζωής. Μία νέα µέθοδος που εξαπλώνεται όλο και περισσότερο διεθνώς, είναι η Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση η οποία συναντάται συχνά και ως Τηλεκπαίδευση. Πρόκειται για µία νέα φιλοσοφία µετάδοσης της γνώσης από απόσταση στα πλαίσια της δια βίου µάθησης, η οποία καταργεί τους περιορισµούς της συµβατικής διδασκαλίας, µέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών και συµβάλλει στην κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών που προκύπτουν τόσο πριν αλλά κυρίως µετά την ένταξη των ατόµων στην αγορά εργασίας. Επίσης, προσφέρει περισσότερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες σ' ένα ευρύ φάσµα ενηλίκων δίνοντάς τους τη δυνατότητα να προσδιορίζουν το χρόνο και τον τόπο εκπαίδευσής τους. Στην εκπαίδευση ενηλίκων σήµερα η ηλεκτρονική µάθηση αποτελεί ένα από τα βασικότερα στοιχεία που λαµβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασµό των εκπαιδευτικών προγραµµάτων χρησιµοποιώντας αρχικά γνώση από πρωτοβουλίες φορέων του εξωτερικού αλλά τώρα πια και µε την τεχνογνωσία και εµπειρία στην χώρα µας.Στην εργασία αυτή θα περιγραφεί η ηλεκτρονική µάθηση στην εκπαίδευση ενηλίκων µέσα από την αξιοποίηση της τεχνολογίας αλλά και της τεχνογνωσίας κατά τον σχεδιασµό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραµµάτων από τους φορείς που παρέχουν εκπαίδευση και κατάρτιση στις δοµές εκπαίδευσης ενηλίκων της σύγχρονης ελληνικής πραγµατικότητας. ΛΕΞΕΙΣ–ΦΡΑΣΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Ηλεκτρονική µάθηση(e-learning), τηλεκπαίδευση, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, εκπαίδευση ενηλίκων, δια βίου µάθηση. 145 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αλµατώδης ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των δικτύων και των τηλεπικοινωνιών την τελευταία δεκαετία έχουν ανοίξει καινούριους ορίζοντες και έχουν προσφέρει καινούριες δυνατότητες. Τα δίκτυα υπολογιστών έχουν εκµηδενίσει τις αποστάσεις και προσφέρουν καινούριους τρόπους επικοινωνίας. Ο Παγκόσµιος Ιστός έχει διασυνδέσει όλο και περισσότερες χώρες και αποτελεί µία ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών. Η χωρητικότητα των γραµµών διασύνδεσης έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια δηµιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη καινούριων τεχνολογιών. Είναι προφανές ότι οι δυνατότητες αυτές δεν θα άφηναν ασυγκίνητο το χώρο της εκπαίδευσης. Οι νέες τεχνολογίες µπορούν να αποτελέσουν ένα ισχυρό εργαλείο για την ενδυνάµωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και να δώσουν µία άλλη διάσταση στη µάθηση. Έτσι τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να χρησιµοποιείται συχνά ο όρος τηλεκπαίδευση (elearning). Το ∆ιαδίκτυο (Internet) και ο Παγκόσµιος Ιστός (World Wide Web) χρησιµοποιούνται ολοένα και περισσότερο ως τεχνολογική υποδοµή σε συστήµατα ηλεκτρονικής µάθησης, καθώς επιτρέπουν την κατασκευή ανοιχτών διδακτικών συστηµάτων. Στην ανάπτυξη τέτοιων διδακτικών συστηµάτων δίνεται έµφαση στην κατασκευή διαδικτυακών πόρων µαθησιακού υλικού και υπηρεσιών που υποστηρίζουν τη µαθησιακή διαδικασία και αξιοποιούν τους πόρους. Οι πόροι µοιάζουν µε ένα µωσαϊκό αποτελούµενο από ψηφίδες όπως: διαδραστικό πολυµεσικό, υλικό σηµειώσεις ενός µαθήµατος, οδηγός µελέτης, ασκήσεις αυτοαξιολόγησης, αρχεία αποτύπωσης ασύγχρονης επικοινωνίας, κ.λ.π Επίσης, η ηλεκτρονική µάθηση προσφέρει µια σειρά από οφέλη όπως µείωση κόστους εκπαίδευσης (µειωµένα κόστη µετακίνησης και διαµονής, εκτύπωσης και διανοµής υλικού), µείωση χρόνου εκπαίδευσης (ευκολία και ταχύτητα ενηµέρωσης), βελτίωση αποδοτικότητας, αξιολόγηση βαθµού αφοµοίωσης γνώσεων, αυξηµένο βαθµό διατήρησης εκπαιδευοµένων, συνέπεια µάθησης, ταχύτερη ολοκλήρωση προγραµµάτων για µεγάλο αριθµό εκπαιδευοµένων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα η ηλεκτρονική µάθηση να αποτελεί ένα τεχνολογικό µέσο µε οργανωτικά χαρακτηριστικά που έχει στόχο την αποφυγή ή βελτίωση προβληµάτων τα οποία σχετίζονται µε την απόδοση των εργαζοµένων στα πλαίσια λειτουργίας µιας επιχείρησης. 2. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ∆εδοµένου ότι η νέα οικονοµία απαιτεί όλο και περισσότερους ανθρώπους να αποκτήσουν νέα γνώση και δεξιότητες κατά τρόπο έγκυρο και αποτελεσµατικό, η πρόοδος των τεχνολογιών υπολογιστών και δικτύων παρέχει διαφορετικά µέσα να υποστηριχθεί η εκµάθηση µε έναν προσωποποιηµένο, εύκαµπτο, φορητό, και κατόπιν παραγγελίας τρόπο. Αυτές οι ριζικές αλλαγές στις ανάγκες της µάθησης και της τεχνολογίας τροφοδοτούν µια µετάβαση στη σύγχρονη εκµάθηση στην εποχή του ∆ιαδικτύου, συνήθως καλούµενη e-εκµάθηση (e-learning). Στη µέση αυτής της µετάβασης, οι εταιρίες, οι κυβερνητικές οργανώσεις, και τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα πρέπει να καταλάβουν το φαινόµενο της e-learning και να λάβουν στρατηγικές αποφάσεις σχετικά µε το πώς να υιοθετήσουν τις τεχνικές e-learning στα περιβάλλοντά τους. Επιπλέον η ραγδαία επιστηµονική και τεχνολογική ανάπτυξη προκαλεί απαξίωση των γνώσεων των πτυχιούχων που αποκτήθηκαν κατά την διάρκεια τωv αρχικών σπουδών τους και σε συνδυασµό µε τηv ηλικιακή γήρανση και τov βραδύ ρυθµό ανανέωσης 146 του επιστηµονικού δυναµικού καθιστά απαραίτητη τηv ανάπτυξη "συστηµάτων ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης" σε µεταπτυχιακό επίπεδο για απόκτηση µεταπτυχιακής επιµόρφωσης και µεταπτυχιακής ειδίκευσης. Ο ρυθµός απαξίωσης τωv γνώσεων ενός πτυχιούχου εξαρτάται από τηv πρόoδo της επιστήµης και της τεχνολογίας στov κλάδο του, που σε ορισµένους τοµείς µπορεί vα είναι τόσο ραγδαία ώστε vα απαιτείται η συχνή επιµόρφωση του. Το ∆ιαδίκτυο και οι τεχνολογίες πολυµέσων αναδιαµορφώνουν τον τρόπο που η γνώση µεταδίδεται, και η e-learning γίνεται µια πραγµατική εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή εκµάθηση. Τι εννοούµε όµως ακριβώς όταν χρησιµοποιούµε τον όρο e-learning; Η έννοια e-learning είναι αρκετά γενική και περικλείει οποιαδήποτε µορφή εκπαίδευσης χρησιµοποιεί τους πόρους του δικτύου ή γενικότερα τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Για να προσδιορίσουµε καλύτερα την έννοια της τηλεκπαίδευσης έχουν καθοριστεί τρεις διαφορετικές µορφές : i. Προβολή εκπαιδευτικού υλικού µέσω Ίντερνετ ii. Προβολή εκπαιδευτικού υλικού αποθηκευµένου στον υπολογιστή Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση – Τηλεκπαίδευση (Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση – Σύγχρονη τηλεκπαίδευση). 3. ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΜΕΣΩ ΙΝΤΕΡΝΕΤ Οι τεχνικές στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχουν προοδεύσει µε ιλιγγιώδη ταχύτητα τα τελευταία χρόνια χάρη στη χρήση του διαδικτύου και των πολυµέσων. H πρόοδος αυτή είναι κατά πολύ ταχύτερη από οποιουδήποτε προγενέστερου µέσου, ακόµα και από τη διάδοση του fax, ακόµα και από τη χρήση των προσωπικών υπολογιστών. Οι παλιές λοιπόν ‘σπουδές δι’ αλληλογραφίας’, έχουν εξελιχθεί µε τη βοήθεια της τεχνολογίας και έχουν πλέον περάσει στην λεγόµενη τρίτη γενιά. που ακόµα εξελίσσεται και κυριαρχείται από τις ευκολίες των υπολογιστών και του διαδικτύου. Έτσι η e-learning θα µπορούσε να οριστεί ως η βασισµένη στην τεχνολογία µάθηση στην οποία τα υλικά της µάθησης µεταφέρονται ηλεκτρονικά σε αποµακρυσµένους µαθητές µέσω ενός δικτύου υπολογιστών. Ένας άλλος σχετικός ορισµός αναφέρει την e-learning σαν την βασισµένη στην τεχνολογία εκπαίδευση που συµπεριλαµβάνει την εκπαίδευση που βασίζεται στο Web και την εκπαίδευση που παίρνουµε µε την βοήθεια των υπολογιστών. Μέχρι σήµερα ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα του Web είναι η υπερπληθώρα των πληροφοριών που υπάρχουν οι οποίες εξαιτίας της µορφής και του µεγέθους τους κρίνεται ως ουτοπικό να αξιοποιηθούν σε πλήρη έκταση, πόσο µάλλον δε να χρησιµοποιηθούν ουσιαστικά για εκπαιδευτικούς / µορφωτικούς σκοπούς. Η φιλοδοξία είναι µε µετατραπεί το διαδίκτυο σε έναν χώρο όπου οι έννοιες και οι πληροφορίες θα αποκτήσουν µεγαλύτερο νόηµα ώστε να γίνουν περισσότερο κατανοητές και χρηστικές όχι µόνο από τους ανθρώπους αλλά και από τις µηχανές. Σε ένα τέτοιο δίκτυο οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα έχουν την δυνατότητα της µεταξύ τους αλληλεπίδρασης ενώ η πληροφορία θα συνδέεται άµεσα µε την σηµασία. Το έργο αυτό αφορά το ονοµαζόµενο semantic web. Μπορούµε λοιπόν να σκεφτούµε το semantic web σαν 147 ένα πλήθος πληροφοριών που συνδέονται µεταξύ τους µε τέτοιο όµως τρόπο ώστε να είναι εύκολα επεξεργάσιµες από τις µηχανές, σε παγκόσµια κλίµακα. Web & e-learning Ο σηµασιολογικός Ιστός (semantic web) αποτελεί ιδέα του Tim Berners-Lee, τον εφευρέτης του WWW, του URIs, του HTTP, και της HTML. Υπάρχουν οµάδες ανθρώπων που εργάζονται για να βελτιώσουν, να επεκτείνουν και να τυποποιήσουν το σύστηµα, και έχουν αναπτυχθεί ήδη πολλές γλώσσες, δηµοσιεύσεις και εργαλεία. Semantic web Ποια όµως είναι η λογική για ένα τέτοιο σύστηµα; Τα δεδοµένα που κρύβονται στα αρχεία HTML είναι συχνά χρήσιµα σε µερικές περιπτώσεις, αλλά όχι σε όλες. Το πρόβληµα µε την πλειοψηφία των στοιχείων που βρίσκονται στον Ιστό µε αυτήν την µορφή είναι ότι είναι δύσκολο να χρησιµοποιηθούν σε µεγάλη κλίµακα, επειδή δεν υπάρχει κάποιο γενικό σύστηµα που να επιτρέπει την δηµοσίευση των στοιχείων µε τέτοιο τρόπο ώστε να µπορούν να επεξεργασθούν εύκολα από τον καθένα. Παραδείγµατος χάριν, οι πληροφορίες για τις τοπικές αθλητικές εκδηλώσεις, οι καιρικές πληροφορίες, οι χρόνοι των αεροπλάνων, οι στατιστικές για το ποδόσφαιρο... όλες παρουσιάζονται µε αριθµητικά δεδοµένα αλλά όλες µε µορφή HTML. Το πρόβληµα µε αυτό είναι ότι, είναι δύσκολο να χρησιµοποιήσουµε αυτά τα στοιχεία µε τους τρόπους που θα θέλαµε ακριβώς. Φυσικά τα οφέλη που θα προέκυπταν από µία τέτοια εξέλιξη του ιστού στην E-learning είναι κάτι παραπάνω από εµφανή αν αναλογιστούµε ότι το διαδίκτυο αποτελεί το σηµαντικότερο παράγοντα από τον οποίο εξαρτάται αυτή η µορφή µάθησης. Είναι κοινή διαπίστωση ότι πρόσβαση στο Web σηµαίνει ελεύθερη και ανεξάρτητη από γεωγραφικούς και άλλους περιορισµούς πρόσβαση σε αφθονία δεδοµένων και πληροφοριών. 148 Συγκεκριµένα, η χρήση του Web επιτρέπει σε εκπαιδευτικούς και εκπαιδευόµενους: • Να ανακτήσουν πάσης φύσεως και µορφής πληροφορίες και δεδοµένα o τράπεζες πολυµεσικών πληροφοριών, o online βιβλιοθήκες, µουσεία, εκθεσιακούς χώρους, ζωολογικούς κήπους, κλπ o κυβερνητικά και άλλα επίσηµα έγγραφα, o άρθρα περιοδικών και εφηµερίδων, o γεωγραφικά, στατιστικά και άλλα επιστηµονικά δεδοµένα • Να χρησιµοποιήσουν έτοιµο online διδακτικό υλικό και προγράµµατα o παρουσιάσεις και προσοµοιώσεις φαινοµένων, καταστάσεων, λειτουργιών και γεγονότων o εκπαιδευτικά και ψυχαγωγικά παιχνίδια, περιπέτειες o δραστηριότητες εξάσκησης βασικών δεξιοτήτων o τεστ αυτο-αξιολόγησης, online διαγωνίσµατα o εκπαιδευτικές δραστηριότητες «ανοιχτού» και αλληλεπιδραστικού χαρακτήρα (online συγγραφή άρθρων και ιστοριών, εξερεύνηση διαφόρων ειδών χαρτών, κλπ) • Να αποθηκεύσουν στη µνήµη του υπολογιστή τους διάφορα εκπαιδευτικά και άλλα προγράµµατα (freeware, shareware) 4. ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΑΠΟΘΗΚΕΥΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ Η καταγραφή του µαθήµατος καθίσταται απαραίτητη για να είναι προσβάσιµο από τους µαθητές για µετέπειτα µελέτη και από τους εκπαιδευόµενους που δεν µπόρεσαν να το παρακολουθήσουν. Επίσης, µπορεί να χρησιµοποιηθεί και σε επόµενα µαθήµατα και σαν πηγή γνώσης και για άλλους. Για να είναι πιο αποτελεσµατικό και εύχρηστο το υλικό που παράγεται πρέπει να συγχρονίσουµε το βίντεο αυτό µε τα υπόλοιπα µαθησιακά υλικά που χρησιµοποίησε ο εκπαιδευτής. Με αυτό τον τρόπο ο µαθητής έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει γρήγορα, εύκολα και µε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη πιστότητα µόνο το κοµµάτι του µαθήµατος που τον ενδιαφέρει. Αυτό βέβαια απαιτεί ακόµα πιο εξειδικευµένη αίθουσα τηλεκπαίδευσης για τον καθηγητή και κάνει ακόµα πιο αναγκαία την ύπαρξη ενός τουλάχιστον τεχνικού καθώς επίσης και ειδικό λογισµικό για τον συγχρονισµό των εφαρµογών. Τ.120, ITU 149 Ο υπολογιστής που θα χρησιµοποιηθεί για την εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να υποστηρίζει: • Πλήρη επικοινωνία µε το πρωτόκολλο συνδιάσκεψης δεδοµένων Τ.120 της ITU (διαµοίραση εφαρµογών και αποµακρυσµένος έλεγχος εφαρµογών, chat, µοιραζόµενος πίνακας, µεταφορά αρχείων). Εφαρµογές τέτοιου είδους είναι το Microsoft Netmeeting και το White Pine CU-SeeMe. • Απεικόνιση παρουσιάσεων Microsoft Powerpoint • Αναπαραγωγή βίντεο σε διάφορα formats (MPEG-1/2, Real Video, Windows Media, QuickTime, Flash animation, Java-based streaming) Η χρήση υπολογιστικών συστηµάτων επίσης συνίσταται για την ολοκλήρωση εφαρµογών και υλικού σύγχρονης τηλεδιάσκεψης µε τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Η ενσωµάτωση σε έναν υπολογιστή, υλικού για σύγχρονη τηλεδιάσκεψη, µε τη µορφή καρτών επέκτασης PCI ή συσκευών USB, και του σχετικού λογισµικού, παρέχει τη δυνατότητα να γίνεται από ένα µοναδικό σηµείο η εκποµπή όλων των µέσων διδασκαλίας, περιλαµβανόµενης και της εικόνας και του ήχου του εκπαιδευτή. Για υπολογιστές γραφείου προτιµώνται οι κάρτες PCI, ενώ για φορητούς υπολογιστές µπορούν να χρησιµοποιηθούν µόνο οι συσκευές τηλεδιάσκεψης USB. 5. Η ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ – ΤΗΛΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΑΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΗΛΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΗΛΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ Μία νέα µέθοδος που εξαπλώνεται όλο και περισσότερο διεθνώς, είναι η Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση η οποία συναντάται συχνά και ως Τηλεκπαίδευση. Στην Ελλάδα, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση παρέχεται από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Επίσης προγράµµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης υλοποιούνται από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών, ενώ στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο λειτουργεί Κέντρο Εξ Αποστάσεως Επιµόρφωσης για τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθµιας και ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης. Σήµερα, στα πλαίσια της πρόσκλησης 7 της "Κοινωνίας της Πληροφορίας" (ΚτΠ) και του ΥΠΕΠΘ, είναι σε εξέλιξη η δηµιουργία ειδικά διαµορφωµένων και εξοπλισµένων χώρων τηλεκπαίδευσης σε κάθε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα, προκειµένου να υποστηρίξουν τόσο οριζόντιες εκπαιδευτικές δράσεις για τις ανάγκες της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης όσο και άλλες εκπαιδευτικές ανάγκες. Ήδη πολλά ακαδηµαϊκά ιδρύµατα έχουν ανταποκριθεί στο αίτηµα για ανάπτυξη τεχνικών υποδοµών τόσο για την σύγχρονη εκπαίδευση από απόσταση όπου η επικοινωνία διδάσκοντα –διδασκοµένων γίνεται σε πραγµατικό χρόνο όσο και στην ασύγχρονη εκπαίδευση από απόσταση όπου η επικοινωνία πραγµατοποιείται έµµεσα κυρίως µέσω του διαδικτύου. Συγκεκριµένα αυτή τη στιγµή, εκτός του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών, λειτουργούν ειδικά κέντρα τηλεκπαίδευσης σε άλλα τρία ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα: στο Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Πανεπιστήµιο Πατρών, στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, στο Πανεπιστήµιο Κρήτης, στο Πανεπιστήµιο Μακεδονίας και στο ΤΕΙ Πειραιά .Ωστόσο η µέχρι τώρα αξιοποίηση της υποδοµής τηλεκπαίδευσης αφορά στα µέλη ∆.Ε.Π. και στους σπουδαστές, καθώς και σε δραστηριότητες σχετικές µε την κάλυψη πανελλήνιων συνεδρίων, επιµόρφωση εκπαιδευτικών 150 από απόσταση, διαλέξεις στα πλαίσια των τµηµάτων των πανεπιστηµίων, παρακολούθηση ηµερίδων, ταυτόχρονη σύνδεση παρακολούθησης εργασιών ηµερίδας ή συνεδρίων από ενδιαφεροµένους που βρίσκονται σε άλλες πόλεις χωρίς να χρειάζεται να µετακινηθούν, ενώ δεν έχουν δηµιουργηθεί ακόµη προγράµµατα ανοικτής εκπαίδευσης για όλους, µε τη δυνατότητα λήψης Πιστοποιηµένης Βεβαίωσης Σπουδών. Η Σύγχρονη και η Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση δε λειτουργούν ως ανταγωνιστικές έννοιες, αλλά µπορούν και πολλές φορές επιβάλλεται, να συµπληρώσουν η µία την άλλη. Η Σύγχρονη Τηλεκπαίδευση είναι η εκπαίδευση που γίνεται σε ''πραγµατικό χρόνο'' και κατά την οποία ο εκπαιδευτής και οι εκπαιδευόµενοι είναι διασυνδεδεµένοι µέσω δικτύου, οπότε επιτρέπεται συνδιάσκεψη ήχου και εικόνας (audio και video conference), ενώ επιπλέον υπάρχει η δυνατότητα ανταλλαγής αρχείων, εφαρµογών, ακόµα και ηλεκτρονικού µαυροπίνακα, όπου αυτός διατίθεται. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση µπορεί να προσφέρει στην εκπαιδευτική διαδικασία, την αµεσότητα της επαφής του διδάσκοντα µε τους εκπαιδευόµενους, και να δώσει µια άλλη διάσταση στο αντικείµενο της µάθησης. Οι εκπαιδευόµενοι, αν και δε βρίσκονται στον ίδιο τόπο µε τον εκπαιδευτή, µπορούν να έχουν µαζί του οπτικοακουστική επικοινωνία, και µε αυτό τον τρόπο αποδυναµώνονται οι περιορισµοί των αποστάσεων. Όµως κάθε συνεδρία Σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, είναι ένα γεγονός που µπορεί να έχει αξία και πέραν της χρονικής στιγµής διεξαγωγής της, επειδή ακριβώς απαιτείται χρονικός συντονισµός όλων των παραγόντων. Η µαγνητοσκόπηση της συνεδρίας καθίσταται έτσι απαραίτητη, ώστε οι εκπαιδευόµενοι να µπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτή και σε µελλοντικές χρονικές στιγµές. Επιπλέον, το µαγνητοσκοπηµένο υλικό µπορεί να αξιοποιηθεί και από άλλους εκπαιδευόµενους που δε συµµετείχαν απαραίτητα στο αρχικό γεγονός, διευρύνοντας έτσι το δυνητικό κοινό της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Προσφέρεται στους εκπαιδευόµενους µε αυτό τον τρόπο η γνώση και εµπειρία του αποµακρυσµένου εκπαιδευτή, αξιοποιείται επιπλέον ο εξοπλισµός αποµακρυσµένων αιθουσών ή άλλων εκπαιδευτικών χώρων, ενώ παράλληλα αποδυναµώνονται οι περιορισµοί των αποστάσεων, δηµιουργούνται νέα ερεθίσµατα στους εκπαιδευόµενους κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας και διευκολύνεται η διάχυση της γνώσης. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση έχει αξία και πέραν της χρονικής στιγµής διεξαγωγής της και είναι σίγουρα πιο αποτελεσµατική αν συνοδεύεται και από ασύγχρονη. Χρειάζονται εποµένως αυτοµατοποιηµένοι τρόποι για να µεταφέρουµε το υλικό του µαθήµατος σε περιβάλλον για ασύγχρονη τηλεκπαίδευση. Η Ασύγχρονη τηλεκπαίδευση είναι η περίπτωση που µοιάζει αρκετά µε την προηγούµενη. Παρέχεται στους συµµετέχοντες η δυνατότητα να εργαστούν µε το υλικό προς διδασκαλία οπουδήποτε και οποτεδήποτε έχοντας όµως παράλληλα δυνατότητα ασύγχρονης επικοινωνίας µε τους υπόλοιπους συµµετέχοντες και µε τον εκπαιδευτή. Το υλικό διδασκαλίας δεν είναι απαραίτητο να έχει δοθεί όλο από την έναρξη του µαθήµατος αλλά µπορεί να προσφέρεται τους εκπαιδευόµενους σταδιακά. Ο ρυθµός διεξαγωγής καθορίζεται από τον εκπαιδευτή σε συνεργασία πάντα µε τους εκπαιδευόµενους. Ηλεκτρονική πλατφόρµα – Συνδυασµός σύγχρονης-ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης (eplatform): Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση έχει αξία και πέραν της χρονικής στιγµής διεξαγωγής της και είναι σίγουρα πιο αποτελεσµατική αν συνοδεύεται και από ασύγχρονη. Χρειάζονται εποµένως αυτοµατοποιηµένοι τρόποι για να µεταφέρουµε το υλικό του µαθήµατος σε περιβάλλον για ασύγχρονη τηλεκπαίδευση. Η καταγραφή του µαθήµατος καθίσταται έτσι απαραίτητη για να είναι προσβάσιµο από τους µαθητές για µετέπειτα µελέτη 151 και από τους εκπαιδευόµενους που δεν µπόρεσαν να το παρακολουθήσουν. Επίσης, µπορεί να χρησιµοποιηθεί και σε επόµενα µαθήµατα και σαν πηγή γνώσης και για άλλους. e-platform Για να είναι πιο αποτελεσµατικό και εύχρηστο το υλικό που παράγεται πρέπει να συγχρονίσουµε το βίντεο αυτό µε τα υπόλοιπα µαθησιακά υλικά που χρησιµοποίησε ο εκπαιδευτής. Με αυτό τον τρόπο ο εκπαιδευόµενος έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει γρήγορα, εύκολα και µε όσο το δυνατόν µεγαλύτερη πιστότητα µόνο το κοµµάτι του µαθήµατος που τον ενδιαφέρει. Αυτό βέβαια απαιτεί ακόµα πιο εξειδικευµένη αίθουσα τηλεκπαίδευσης για τον καθηγητή και κάνει ακόµα πιο αναγκαία την ύπαρξη ενός τουλάχιστον τεχνικού καθώς επίσης και ειδικό λογισµικό για τον συγχρονισµό των εφαρµογών. 6. Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Ο A. Rogers για τους εκπαιδευτές ενηλίκων υποστηρίζει: “Οι εκπαιδευτές πρέπει να είναι σε θέση όχι µόνο να παραδεχθούν ότι έχουν πολλά να µάθουν από τους εκπαιδευόµενους τους, αλλά και να ζητούν την ισχυροποίηση και όχι την εξασθένηση των διαφορετικών στοιχείων που οι συµµετέχοντες συνεισφέρουν στην πορεία της µάθησης. Πρόκειται για διεργασία διανοµής, αλληλοεκτίµησης, «αµφίδροµης µάθησης»” Ο ρόλος του εκπαιδευτή ενηλίκων δεν έχει σίγουρα άµεση σχέ¬ση µε τον ρόλο του καθηγητή της αρχικής εκπαίδευσης όπως επίσης και οι εκπαι¬δευτικές µέθοδοι της εκπαίδευσης ενηλίκων αν και ορι¬σµένες από τις εκπαιδευτικές τεχνικές µπορούν να χρη¬σιµοποιηθούν και στην αρχική εκπαίδευση µε διαφορε¬τικό όµως τρόπο. Οι εκπαιδευτικές τεχνικές της εκπαίδευσης ενηλίκων έχουν ως στόχο την ενεργητική συµµε¬τοχή των εκπαιδευοµένων και έτσι δίνουν µια ζωντάνια στην αίθουσα µαθήµατος, όπου οι οµάδες εργάζονται συλλογικά ανταλλάσσοντας ιδέες και απόψεις-εµπειρίες σε όλα τα θέµατα που πραγµατεύονται. Το σηµαντικότερο πρόβληµα/δυσκολία που µπορεί να αντιµετωπίσει ένας εκπαιδευτής ενηλίκων που έχει ήδη εκπαιδευτεί και εργαστεί ως εκπαιδευτής νεότερων εκ¬παιδευοµένων (αρχική εκπαίδευση) είναι η διάκριση του ρόλου του ως εκπαιδευτή ενηλίκων από τον ρόλο του εκπαιδευτή-καθηγητή της αρχικής εκπαίδευσης. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί έχουµε σπουδάσει και εκπαιδευτεί για να λειτουργήσουµε ως εκπαιδευτές της αρχικής εκπαίδευσης 152 (Νηπιαγωγοί, ∆άσκαλοι, Καθηγητές, Εκπαι¬δευτές ΙΕΚ και Εκπαιδευτές Τεχνικής και Επαγγελµατι¬κής Εκπαίδευσης), µέσα από παιδαγωγικές σχολές όπως η πρώην ΑΣΕΤΕΜ/ΣΕΛΕΤΕ και νυν ΑΣΠΑΙΤΕ στις οποίες δεν παρέχεται εκπαίδευση ή επιµόρφωση στο πεδίο της εκπαίδευσης ενηλίκων. Ξεκινώντας λοιπόν την πορεία µας ως εκπαιδευτές ενηλίκων, χωρίς τα απαραίτητα εφόδια και εκπαίδευση και µε την πεποίθηση ότι µπορούµε να βασιστούµε στις γνώσεις και την εκπαίδευση των παιδαγωγικών σχολών που αποφοιτήσαµε, γρήγορα αντιλαµβανόµαστε ότι βρι¬σκόµαστε σε ένα εντελώς διαφορετικό πεδίο όπου τα δεδοµένα είναι εντελώς διαφορετικά από την αρχική εκπαίδευση για την οποία είµαστε προετοιµασµένοι. Έχοντας υπόψη µας τις εκπαιδευτικές µεθόδους και τε¬χνικές στις οποίες εκπαιδευτήκαµε, αλλά και το διδα¬σκαλικό µοντέλο µάθησης οδηγούµαστε σε αποτυχία, ιδιαίτερα όταν βασιζόµαστε σε ένα ρόλο διαβιβαστή γνώσεων και όχι ως συντονιστές µιας εκπαιδευτικής διαδικασίας, ως σύµβουλοι και εµψυχωτές µέσα σε µια οµάδα µέλη της οποίας µπορεί να είναι και οι ίδιοι οι εκπαιδευτές ενηλίκων. Ο εκπαιδευτής και οι εκπαιδευόµενοι στην εκπαίδευση ενηλίκων συνθέτουν µια οµάδα ανθρώπων που µοιράζε¬ται εµπειρίες, γνώσεις και απόψεις, µέσα στα πλαίσια της οµάδαςπαρέας µε τελικό σκοπό την "µάθηση". Οι εκπαιδευτές µαθαίνουµε πολλά από τους εκπαιδευόµενους µας στην πορεία της µάθησης και γινόµαστε και εµείς εκπαιδευόµενοι µοιράζοντας τις εµπειρίες, τις γνώσεις και τις απόψεις µας µέσα στην οµάδα µας, έτσι ώστε στο τέλος να γίνουµε όλοι καλύτεροι για την συνέχεια. Για τους εκπαιδευτές, αυτό σηµαίνει ότι ενώ οι διοικήσεις παροτρύνουν για τη χρήση του distancelearning και των υπολογιστών στις τάξεις , παραµελούν αυτούς που θα εφαρµόσουν πραγµατικά αυτές τις αλλαγές. Εκτός από το χρόνο που ξοδεύεται στις πρόσθετες προσπάθειες επικοινωνίας, τα µέλη της σχολής µπορούν να συναντήσουν άλλα εµπόδια όπως ο χρόνος που απαιτείται για να µάθουν την τεχνολογία, απογοητεύσεις µε τις δυσλειτουργίες την τεχνολογίας, πολύς χρόνος για την προετοιµασία των υλικών τηλεµάθησης, λιγότερος χρόνος για έρευνα, και επιπλέον κόστος εξαιτίας της εργασίας στο σπίτι και το γραφείο µε την βοήθεια της τεχνολογίας. Εξάλλου σύµφωνα µε τον Tony Bates ¨στους καθηγητές θα άρεσε να δουν τις ΤΠΕ να χρησιµοποιούνται µε τέτοιο τρόπο ώστε να µειώνεται ο χρόνος διδασκαλίας, πράγµα όµως δύσκολο. Αυτό θα µπορούσε να συµβεί µόνο όταν τα µαθήµατα επανασχεδιάζονται εξ ολοκλήρου ώστε να εκµεταλλεύονται την τεχνολογία. Στις Ανθρωπιστικές Επιστήµες, ή σε άλλα µαθήµατα που χρειάζεται περισσότερη συζήτηση και διάλογος, ο καθηγητής πρέπει να εµπλέκεται πραγµατικά πολύ τόσο στο σχεδιασµό του µαθήµατος όσο και στην παράδοσή του. Και, αν δεν αλλάξει το σύστηµα των αποδοχών, ώστε η διδασκαλία να αµείβεται όσο και η έρευνα – ή και περισσότερο –, δεν υπάρχουν κίνητρα ώστε οι καθηγητές να αλλάξουν. Αυτό αποτελεί ένα µεγάλο εµπόδιο, και πιθανώς το πιο σηµαντικό.¨ Αλλά και η ελλιπής κατάρτιση των εκπαιδευτών στην διδασκαλία θα µπορούσε να αποτελέσει άλλο ένα εµπόδιο. ¨Οι εκπαιδευτές¨ συνεχίζει ο Tony Bates ¨στερούνται παιδαγωγικής κατάρτισης, εποµένως δεν είναι σε καλή θέση ώστε να αναθεωρήσουν τον τρόπο µε τον οποίον διδάσκουν. Υπάρχουν δύο τρόποι να λυθεί το πρόβληµα. Ο ένας είναι να απαιτείται από τους εκπαιδευτές κατάρτιση στον τρόπο διδασκαλίας, το οποίο πάλι έρχεται σε σύγκρουση µε το πρόβληµα της έρευνας. Αν τους ζητηθεί να πάρουν πιστοποιητικό διδασκαλίας, πιθανώς να πάνε σε άλλο Πανεπιστήµιο που δεν το απαιτεί. Είναι ένα πρόβληµα που επηρεάζει ολόκληρο το σύστηµα. Και η αλλαγή όλου του συστήµατος θα σήµαινε επέµβαση της Κυβέρνησης, κάτι που δεν αρέσει στα Πανεπιστήµια. Η εναλλακτική λύση στην κατάρτιση είναι εξ ίσου µη αποδεκτή για πολλούς εκπαιδευτές. Πρόκειται για την εργασία σε οµάδες, µε επαγγελµατίες παιδαγωγούς, σχεδιαστές διδασκαλίας 153 και τεχνικό προσωπικό, όπως προγραµµατιστές δικτύων. Κατά την άποψή µου, αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να δουλέψουν για την ανάπτυξη της e-learning. Γιατί έτσι δεν χρειάζεται να είναι ειδικοί σε όλα, απλά να συγκεντρώνουν την προσοχή τους στο αντικείµενό τους και στον καλύτερο τρόπο για τη διδασκαλία του, αλλά να είναι πρόθυµοι να ακούσουν τις προτάσεις των σχεδιαστών διδασκαλίας όσον αφορά τον επανασχεδιασµό της διδασκαλίας ώστε να γίνεται χρήση της τεχνολογίας.¨ Σε κάθε περίπτωση πρέπει να απλοποιηθούν τα πράγµατα για τους εκπαιδευτές - έχει υπάρξει ελάχιστα αποτελεσµατική κατάρτιση µέχρι τώρα - η έλλειψη της ικανότητας υποστήριξης και µακροζωίας των προϊόντων σηµαίνουν ότι οι περισσότεροι εκπαιδευτές είναι µη πεπεισµένοι, απροετοίµαστοι και αβέβαιοι... έτσι δεν υιοθετούν ή δεν ενσωµατώνουν ICt στην εργασία τους. Εξίσου σηµαντικός είναι και ο παράγοντας εµπιστοσύνης. Οποιοσδήποτε καλός εκπαιδευτής µπορεί αποτελεσµατικά να χρησιµοποιήσει την elearning µε τους σπουδαστές του το ζήτηµα φαίνεται να είναι ότι χρειάζεται να πεισθείγια την αποτελεσµατικότητα και σπουδαιότητά της. Οι εκπαιδευτές πρέπει να αναπτύξουν αρκετή εµπιστοσύνη έτσι ώστε να θελήσουν να αλλάξουν τις συνήθειες εργασίας τους – πράγµα το οποίο απαιτεί η on-line εργασία και πρέπει επίσης να αναγνωρίσουν τη σχετικότητα στους – σύγχρονους εργασιακούς χώρους και τη σηµασία και την ικανοποίηση που οι περισσότεροι νεαροί αισθάνονται κατά τη χρησιµοποίηση των τεχνολογιών. 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Υπάρχει σήµερα µια όλο και αυξανόµενη βιβλιογραφία για την ανάπτυξη προγραµµάτων επιµόρφωσης µέσω ηλεκτρονικής µάθησης την οποία χρησιµοποιούν οι εκπαιδευτές ως εργαλεία για την σχεδίαση αντίστοιχων προγραµµάτων εκπαίδευσης. Έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες µε στόχο να προσεγγίσουν οι εκπαιδευτές τα πορίσµατα της ακαδηµαϊκής έρευνας για την ηλεκτρονική µάθηση. Η πιο συνηθισµένη στρατηγική υπήρξε η ανάθεση µαθηµάτων επιµόρφωσης σε πανεπιστηµιακούς, για να παρέχεται µε τον τρόπο αυτό το θεωρητικό υπόβαθρο, ή το πλαίσιο συγκεκριµένων επιστηµονικών θεµάτων. Στην εκπαίδευση ενηλίκων σήµερα η ηλεκτρονική µάθηση αποτελεί ένα από τα βασικότερα στοιχεία που λαµβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασµό των εκπαιδευτικών προγραµµάτων χρησιµοποιώντας αρχικά γνώση από πρωτοβουλίες φορέων του εξωτερικού αλλά τώρα πια και µε την τεχνογνωσία και εµπειρία στην χώρα µας. Η E-learning έχει αναµφίβολα αλλάξει τον τρόπο που οι άνθρωποι εκπαιδεύονται. Τα τελευταία χρόνια, τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα δείχνουν να έχουν αντιληφθεί την σηµασία της σύγχρονης τεχνολογίας και την ενσωµατώνουν όλο και περισσότερο στα εκπαιδευτικά τους προγράµµατα. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας των δικτύων (µε προεξέχουσα το internet) βοηθά και ωθεί τα συστήµατα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης να λειτουργούν ταχύτερα και αποδοτικότερα. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας στον χώρο της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης δείχνει ότι δηµιουργούνται σταδιακά οι προϋποθέσεις για την κατάργηση του διαχωρισµού µεταξύ της παραδοσιακής εκπαίδευσης και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η E-learning είναι ιδιαίτερα ευεργετική στη µακρινή και δια βίου µάθηση και κατάρτιση. Σε πολλές περιπτώσεις, µπορεί σηµαντικά να συµπληρώσει την κλασσική µάθηση στις τάξεις. Θα συνεχίσει να αυξάνεται ως αναπόφευκτο µέρος της ακαδηµαϊκής και επαγγελµατικής εκπαίδευσης. 154 Όµως για να γίνει αυτό θα πρέπει να ενισχυθεί η αλληλεπίδραση συστηµάτων και η εξατοµίκευση, και να ενθαρρυνθούν περισσότερο οι εκπαιδευόµενοι. Επιπλέον οι εκπαιδευτικές µέθοδοι που χρησιµοποιούνται θα πρέπει να επιλέγονται πολύ προσεκτικότερα, και το εκπαιδευτικό προσωπικό να είναι επαρκώς καταρτισµένο όχι µόνο στην χρήση τους αλλά και στις ιδιαιτερότητες της νέας αυτής µεθόδου. Αν όλα αυτά γίνουν σωστά τότε η e-learning θα αποτελεί πράγµατι µια ελπιδοφόρο εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή µάθηση τάξεων, µετατρέποντας την διαδικασία της εκπαίδευσης σε ουσιαστική µόρφωση και κατάρτιση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβούρης, Ν., (2000). Εισαγωγή στην Επικοινωνία Ανθρώπου-Υπολογιστή. Αθήνα: ∆ίαυλος. Βεργίδης, ∆., & Κόκκος, Α., & Λιοναράκης, Α., & Λυκουργιώτης, Α., & Μακράκης, Β., & Ματραλής, Χ., (1998). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Βεργίδης, ∆., & Λιοναράκης, Α., & Λυκουργιώτης, Α., & Μακράκης, Β., & Ματραλής, Χ., (1998). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση- Θεσµοί και λειτουργίες Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Λιοναράκης, Α., (2001). «Για ποια εξ αποστάσεως εκπαίδευση µιλάµε;». Εισήγηση στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση, 185-194. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Βασάλα, Π., & Γκιόσος, Ι., & Κουτσούµπα, Μ., & Λιοναράκης, Α., & Ξένος, Μ., & Παναγιωτακόπουλος, Μ., (2005). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Εφαρµογές. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Κόκκος, Α., & Λιοναράκης, Α., (1998). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση Σχέσεις διδασκόντων - διδασκόµενων, τόµος Β΄. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Γεωργιάδη, Ε., & Μπάρλου, Α., & Κορδούλης, Χ., (2002). Σύγκριση κόστους της εξ αποστάσεως και της παραδοσιακής πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, Εργασία. Αθήνα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Κάτσης, Μ., & Ρήγκου, Ε., & Ρήγκου, Μ., & Συρµακέσης, Σ., & Τσακαλίδης, Α. (2003). "Ηλεκτρονικές κοινότητες µάθησης: αναγκαιότητα, στόχοι και τεχνολογικές δυνατότητες" επιµέλεια Λιοναράκης Αντώνης, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο και Επιστηµονική Εταιρεία «Ελληνικό ∆ίκτυο ΑεξΑΕ». Αθήνα: ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ. Λιοναράκης, Α, (2008). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση: Στοιχεία Θεωρίας και Πράξης. Αθήνα: ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ. Κόκκος, Α., & Λιοναράκης, Α., & Ματραλής, Χ., & Παναγιωτακόπουλος, Χ., (1998). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση: Το εκπαιδευτικό υλικό και οι νέες τεχνολογίες, Τόµος Γ. Αθήνα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Κορδάκη, Μ., & Λάσκαρης, Α., (2003). "Σύγχρονες θεωρίες µάθησης και αξιολόγηση ολοκληρωµένων διαδικτυακών περιβαλλόντων διδασκαλίας και µάθησης" από τα «Πρακτικά εισηγήσεων του 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου για την ΑεξΑΕ – Πάτρα 2003», επιµέλεια Λιοναράκης Αντώνης, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο και Επιστηµονική Εταιρεία «Ελληνικό ∆ίκτυο ΑεξΑΕ». Πάτρα: ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ. Kron, F., & Σοφός, Λ., (2007). ∆ιδακτική των µέσων: Νέα µέσα στο πλαίσιο διδακτικών και µαθησιακών διαδικασιών. Αθήνα: Gutenberg. Cohen, L., & Manion, L., & Morrison, K., (2008). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. Αθήνα: Μεταίχµιο. Rogers, Α., (1999). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχµιο. 155 Noye, D., & Piveteau, J., (1999). Πρακτικός Οδηγός του Εκπαιδευτή. Αθήνα: Μεταίχµιο. Everard, K.B., & Morris, G., (1999). Αποτελεσµατική Εκπαιδευτική ∆ιοίκηση. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο. Perraton, H., (1984). Training Teachers at a Distance. London: Commonwealth Education Hardbooks. Holberg, B., (1977). Distance Education: A Survey and Bibliography. New York: Kogan Page, London/Nichols Publishing Company. Berners-Lee, T., & Hendler, J., & Lassila, O., (2001). The Semantic Web. New York: Scientific American. Ιστοσελίδες του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήµιου Αθηνών (ΕΚΠΑ): "Οδηγίες από τα προγράµµατα συµπληρωµατικής εκπαίδευσης µε τη χρήση καινοτόµων µεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης", στην θέση http://eclass.uoa.gr/index.php Ιστοσελίδες του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) µε θέµατα αναφορικά µε την "Σύγχρονη και ασύγχρονη τηλεκπαίδευση", διαθέσιµα στις θέσεις http://ntua.gr/gr_ked/multimediac.htm , http://www.teleteaching.gr Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – Κοινωνία της Πληροφορίας http://www.pi-schools.gr/programs/ktp/genika.html Συνέντευξη του Tony Bates, καθηγητή του Universitat Oberta de Catalunya, «Η e-learning θα έπρεπε να χρησιµοποιείται µε στρατηγικό τρόπο και όχι απλά ως εργαλείο που χρησιµοποιεί οποιοσδήποτε» http://www.elearningeuropa.info/index.php?page=doc&doc_id=5943&doclng=5&menuzone=1 Ηλεκτρονικές πηγές www.eTwinning.gr http://www.eap.gr http://www.ekep.gr http://www.teleteaching.gr http://www.eap.gr http://www.gsae.edu.gr http://www.pasee.gr http://www.adulteduc.gr http://www.teleteaching.gr http://www.mbone.org 156 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΦΥΤΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ Θεόδωρος Ντίνας Γεωπόνος του τµήµατος φυτοπροστασίας της ∆ιεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης, της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης, Κοζάνη, [email protected] Ιάσων Παπαθανασίου 2 Λέκτορας Τµήµατος Μάρκετινγκ και ∆ιοίκησης Λειτουργιών, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Έδεσσα, [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην σηµερινή εποχή η ανάπτυξη προηγµένων τεχνολογικά µέσων υψηλής ποιότητας και ορθολογικά κοστολογηµένων από τις σηµερινές επιχειρήσεις και οργανισµούς, τόσο του ιδιωτικού όσο και του δηµόσιου τοµέα, αποτελεί το κλειδί για την επιβίωσή τους στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον το οποίο καθοδηγείται από τις απαιτήσεις των πελατών για υψηλή ποιότητα και τεχνολογία. Ο ρόλος των πληροφοριακών συστηµάτων ως µέσο για την απόκτηση αυτού ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος συνεχώς αυξάνει. Ακόµη περισσότερο, η ανάπτυξη εργαλείων για την δηµιουργία πληροφοριακών συστηµάτων από τους τελικούς χρήστες επιτρέπει σε αυτούς, µε ελάχιστη ή καθόλου βοήθεια από τους ειδικούς τεχνικούς, να δηµιουργούν απλά πληροφοριακά συστήµατα µόνοι τους χρησιµοποιώντας γλώσσες τέταρτης γενιάς, γλώσσες γραφικών και εργαλεία λογισµικού για PC, µειώνοντας µε αυτόν τον τρόπο το χρόνο, το κόστος και τα βήµατα που θα χρειάζονταν για να παραχθεί µια τελειωµένη εφαρµογή µε τις συνήθεις προσεγγίσεις, εκείνες του παραδοσιακού κύκλου ζωής ανάπτυξης συστήµατος, της αγοράς ενός πακέτου λογισµικού ή της εξωτερικής ανάθεσης (Laudon, et al, 2009). Έτσι οι τελικοί χρήστες µπορούν να προσδιορίζουν οι ίδιοι τις επιχειρηµατικές ανάγκες της υπηρεσίας τους, τις επιχειρηµατικές διεργασίες που αποτελούν τµήµα των λειτουργιών των επιχειρήσεων και οργανισµών όπου ανήκουν και να τις ολοκληρώνουν ψηφιακά, να προσπελάζουν δεδοµένα και να δηµιουργούν αναφορές. Το βασικότερο ωστόσο πλεονέκτηµα της συγκεκριµένης προσέγγισης, ιδίως για τον Ελληνικό δηµόσιο τοµέα όπου ο παράγοντας κόστος αποτελεί και θα αποτελέσει τον κυριότερο παράγοντα επιβίωσης των δηµόσιων οργανισµών, είναι το ελάχιστο έως µηδενικό κόστος ανάπτυξης αυτών των πληροφοριακών συστηµάτων. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η ανάπτυξη ενός τέτοιου πληροφοριακού συστήµατος από τους τελικούς χρήστες ενός τµήµατος ενός δηµόσιου οργανισµού και συγκεκριµένα του τµήµατος φυτοπροστασίας της ∆ιεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης Κοζάνης της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης. Ειδικότερα, ο τελικός χρήστης, που είναι γεωπόνος του τµήµατος φυτοπροστασίας, µέσω µίας δοµηµένης µεθοδολογίας προσδιορίζει τις διεργασίες και τα δεδοµένα της υπηρεσίας ενώ για την ψηφιακή ολοκλήρωσή τους χρησιµοποιεί την τεχνολογία των βάσεων δεδοµένων που είναι και ο πυρήνας όλων των πληροφοριακών συστηµάτων σε συνδυασµό µε ένα πακέτο λογισµικού για την παραγωγή εκροών. Τέλος, αξιολογείται η ωφέλεια του σε σύγκριση µε την περίοδο πρίν την δηµιουργία του καθώς και προσδιορίζονται τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατά του σε σύγκριση µε ένα ‘online’ πληροφορικό σύστηµα που υλοποιήθηκε σε όλες τις Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και που περιλαµβάνει όλες τις λειτουργίες των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων συµπεριλαµβανοµένου και του τµήµατος φυτοπροστασίας. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ: Πληροφοριακό σύστηµα, Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση, βάσεις δεδοµένων, διαχείριση φυτικού κεφαλαίου. 157 1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ∆ΗΜΟΣΙΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ Το τµήµα φυτοπροστασίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης ανήκει στην ∆/νση Αγροτικής Ανάπτυξης και έχει επιφορτιστεί κυρίως µε το έργο των ελέγχων ποιότητας (απαλλαγµένα από φυτοφάρµακα προϊόντα) και φυτουγείας (απαλλαγµένα από ασθένειες και έντοµα προϊόντα) των φυτών και φυτικών προϊόντων τους, που παράγονται ή διακινούνται (εισαγωγή/εξαγωγή, ενδοκοινοτική/τρίτες χώρες) εντός των συνόρων του Νοµού. Σκοπός του τµήµατος φυτοπροστασίας είναι η προστασία του φυτικού κεφαλαίου και η διασφάλιση της υγείας των καταναλωτών των φυτικών προϊόντων µέσω της διασφάλισης της ποιότητας της φυτικής παραγωγής και των προϊόντων αυτής. 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ∆εν υπάρχουν ξεκάθαρες περιγραφές των εργασιών του τµήµατος φυτοπροστασίας ούτε οργάνωσή τους σε βήµατα. ∆εν υπάρχουν, δηλαδή, ξεκάθαρα ορισµένες περιγραφές των διεργασίων/δραστηριότητων των υπηρεσιών από τις οποίες αποτελείται η λειτουργία του τµήµατος της φυτοπροστασίας. Επιπλέον, δεν υπάρχει ένα µηχανογραφηµένο σύστηµα διαχείρισης βάσης δεδοµένων και πληροφοριών το οποίο να εκτελεί και να καταγράφει τρέχουσες συναλλαγές ρουτίνας που είναι απαραίτητες για την διεξαγωγή της υπηρεσιακής δραστηριότητας, όπως καταχώριση συναλλασσόµενων σε ηλεκτρονικά µητρώα ή η τήρηση στοιχείων ελέγχων (συναλλαγών) ούτε η δυνατότητα δηµιουργίας αναλυτικών αναφορών και καταστάσεων. Συγκεκριµένα, δεν µπορούν να δοθούν εύκολα απαντήσεις σε ερωτήµατα όπως: • πόσοι συναλλασσόµενοι (παραγωγοί και έµποροι) υπάρχουν στον Νοµό, • πόσοι έλεγχοι έγιναν για µία συγκεκριµένη περίοδο στον Νοµό, • πώς µπορούµε να µάθουµε γρήγορα αν κάποιος συναλλασσόµενος είναι εγγεγραµµένος σε κάποιο µητρώο, • πόσα καταστήµατα που πωλούν γεωργικά φάρµακα υπάρχουν στον Νοµό κι αν έχει λήξει η ισχύς της άδειας τους • πώς µπορεί να υπολογιστεί γρήγορα το παράβολο για την πραγµατοποίηση ενός ελέγχου. Επιπλέον, οι πελάτες/πολίτες απαιτούν ποιοτικότερες υπηρεσίες όπως είναι η αυθηµερόν εγγραφή τους στο µητρώο και η άµεση έκδοση βεβαιώσεων. Η λύση της αγοράς ενός εξωτερικού πακέτου λογισµικού ή η εξωτερική ανάθεση για την ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήµατος αφενός µεν να κοστίζει ακριβά σε βάρος των φορολογουµένων πολιτών και αφετέρου να καθυστερεί σηµαντικά σε όρους χρόνου, λόγω της δυσκίνητης φύσης των δηµοσίων οργανισµών και των ‘άκαµπτων’ διοικητικών δοµών του (Φαναριώτης Π., 1999). 3. Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΙΚΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ Την ανάπτυξη του πληροφοριακού συστήµατος διαχείρισης και προστασίας του φυτικού κεφαλαίου του νοµού Κοζάνης πραγµατοποίησε γεωπόνος, υπάλληλος του τµήµατος 158 φυτοπροστασίας της διεύθυνσης γεωργίας Κοζάνης, ενώ το σύστηµα χρησιµοποιήθηκε απ’ όλους τους γεωπόνους του τµήµατος. 3.1 Μεθοδολογία Για την ανάπτυξη του εφαρµόστηκε µία δοµηµένη µεθοδολογία σύµφωνα µε την οποία οι τεχνικές αποτελούνται από βήµατα, καθένα από τα οποία βασίζεται στο προηγούµενο του. Συγκεκριµένα, προσδιορίστηκαν αρχικά οι διεργασίες που αποτελούν την λειτουργία της φυτοπροστασίας του τµήµατος φυτοπροστασίας. Στην συνέχεια µε την χρήση ενός µοντέλου βάσης δεδοµένων, ήτοι το σχεσιακό µοντέλο, προσδιορίστηκαν τα δεδοµένα καθώς και οι σχέσεις µεταξύ τους. Με την χρήση ενός πακέτου λογισµικού για PC έγινε η υλοποίηση της βάσης δεδοµένων και η διαχείριση της για παραγωγή εκροών όπως εκθέσεις, αναφορές και καταστάσεις. Τέλος, µε την τεχνική των διαγραµµάτων ροής αποτυπώνεται το διάγραµµα ροής του πληροφοριακού συστήµατος. 3.2 Προσδιορισµός των διεργασιών της λειτουργίας της φυτοπροστασίας Αρχικά προσδιορίζονται τέσσερις από τις βασικές διεργασίες της λειτουργίας της φυτοπροστασίας του αντίστοιχου τµήµατος και οι οποίες είναι οι εξής: • ∆ιεργασία 1: Η δηµιουργία και τήρηση ενός µητρώου συναλλασσόµενων φυτικών προϊόντων του Νοµού (παραγωγοί, έµποροι και διακινητές), η έκδοση βεβαίωσης εγγραφής και η εκτύπωση λιστών/εκθέσεων. • ∆ιεργασία 2: Η καταγραφή όλων των κινήσεων των φυτικών προϊόντων εντός και εκτός του Νοµού σε µητρώο και η εκτύπωση εκθέσεων/λιστών. • ∆ιεργασία 3: Η καταγραφή όλων των ελέγχων σε φυτικά προϊόντα και συναλλασσόµενους του Νοµού σε µητρώο, ο υπολογισµός του παράβολου ελέγχου, η εκτύπωση συγκεντρωτικής έκθεσης παράβολων καθώς και διάφορων συγκεντρωτικών εκθέσεων ελέγχων . • ∆ιεργασία 4: Η δηµιουργία και τήρηση µητρώου εµπόρων φυτοπροστατευτικών προϊόντων (έµποροι καταστηµάτων γεωργικών φαρµάκων), η εκτύπωση της άδειας εµπορίας και ο υπολογισµός της διάρκειας ισχύος της. 3.3 Ψηφιακή ολοκλήρωση διεργασιών Η υλοποίηση του πληροφοριακού συστήµατος έγινε µε την βοήθεια του πακέτου λογισµικού Microsoft Office. Για την ψηφιακή ολοκλήρωση των διεργασιών χρησιµοποιήθηκε η τεχνολογία βάσεων δεδοµένων και συγκεκριµένα το σχεσιακό µοντέλο βάσεων δεδοµένων (Elmasri R. & Navathe S., 1996) σύµφωνα µε το οποίο τα δεδοµένα από τις τέσσερις παραπάνω διεργασίες αναπαρίστανται µε τους εξής τρείς κύριους πίνακες: • Πρώτος πίνακας: περιλαµβάνει όλους τους συναλλασσόµενους που δραστηριοποιούνται στις διεργασίες 1, 2 και 3. 159 • • ∆εύτερος πίνακας: περιλαµβάνει όλα τα στοιχεία που αφορούν µία διακίνηση φυτικού προϊόντος που αφορά την διεργασία 2 και 3. Τρίτος πίνακας: περιλαµβάνει όλους τους συναλλασσόµενους που δραστηριοποιούνται στην διεργασία 4. Ο πρώτος πίνακας µε όνοµα «Γενικοί έµποροι» υποδιαιρείται σχεσιακά σε πέντε πίνακες όπου ο πρώτος µε όνοµα «365» περιλαµβάνει εκείνους από τους συναλλασσόµενους που πρέπει να εγγραφούν στο µητρώο του νόµου Π∆ 365/2002 (ΦΕΚ Α΄ 307, http://www.minagric.gr/greek/2.2.5.5.html), ο δεύτερος µε όνοµα «ΜΕΝΟ» εκείνους που πρέπει να εγγραφούν στο µητρώο εµπόρων νωπών οπωροκηπευτικών (ΚΥΑ 257543/31-72003 σύµφωνα µε τον Ευρωπαϊκό κανονισµό αριθµός 1580/2007, http://www.minagric.gr/greek/3.6.MET1.html), ο τρίτος µε όνοµα «Εξαγωγείς έµποροι» εκείνους από τους συναλλασσόµενους που εξάγουν/εισάγουν ή διακινούν φυτικά προϊόντα από τον Νοµό Κοζάνης, ο τέταρτος µε όνοµα «∆ήµοι» περιλαµβάνει όλους τους δήµους του Νοµού Κοζάνης και ο πέµπτος µε όνοµα «∆∆» όλα τα ∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα των αντίστοιχων δήµων. Ο δεύτερος πίνακας µε όνοµα «Έλεγχοι» υποδιαιρείται σχεσιακά σε τέσσερις πίνακες όπου ο πρώτος µε όνοµα «Στοιχεία φορτίου» περιλαµβάνει αναλυτικά στοιχεία της ελεγχόµενης παρτίδας, ο δεύτερος µε όνοµα «∆ιπλότυπα», περιλαµβάνει στοιχεία σχετικά µε µία διοικητική πράξη του ελέγχου (ΦΕΚ Β Αρ. Φύλλου 1159/24/06/2008), ο τρίτος µε όνοµα «Προϊόντα» λίστα µε όλα τα είδη φυτικών προϊόντων και ο τέταρτος µε όνοµα «Χώρες» λίστα µε όλες τις χώρες του κόσµου. Ο τρίτος κύριος πίνακας δεν σχετίστηκε µε τους υπόλοιπους λόγω της εννοιολογικής ανεξαρτησίας των δεδοµένων και του πολύ µικρού όγκου δεδοµένων (Elmasri R. & Navathe S., 1996). 3.3.1 Καθορισµός των πεδίων των πινάκων και συµβολισµοί τους Για τον πίνακα «Γενικοί έµποροι» καθορίστηκαν τα πεδία «επώνυµο», «όνοµα», «πατρώνυµο», «ΑΦΜ» το οποίο αφορά τον αριθµό φορολογικού µητρώου του συναλλασσόµενου, «∆(δηµοτικό) ∆(διαµέρισµα)», «∆ήµος», «∆ιεύθυνση», και «Τηλέφωνο» µε πρωτεύον πεδίο το πεδίο «ΑΦΜ» για το οποίο δεν επιτρέπονται διπλότυπες εγγραφές και η καταχώρηση του είναι υποχρεωτική (C.J. Date, 2002 και Christopher Worden, 2006). Για τον πίνακα «365» καθορίστηκαν τα πεδία «Αρ(αριθµός) Πρ(πρωτοκόλλου)» το οποίο αφορά το υπηρεσιακό πρωτόκολλο της αίτησης εγγραφής του συναλλασσόµενου, «Ηµεροµηνία αίτησης» το οποίο αφορά την ηµεροµηνία αίτησης του συναλλασσόµενου, το πεδίο «ΑΦΜ», το πεδίο «πληροφορίες» το οποίο είναι ένα πεδίο που επιτρέπει την καταχώρηση γενικών πληροφοριών και το πεδίο µε όνοµα « ΑΜ365» το οποίο είναι ο αριθµός µητρώου εγγραφής του συναλλασσόµενου στο µητρώο του Π.∆. 365/2002 και το οποίο ορίστηκε ως πρωτεύον πεδίο (δεν επιτρέπονται διπλότυπες εγγραφές , η καταχώρησή του είναι υποχρεωτική) και του οποίου η τιµή είναι σειριακή. Για τον πίνακα «ΜΕΝΟ» καθορίστηκαν τα πεδία «Αρ(αριθµός) Πρ(πρωτοκόλλου)», «Ηµεροµηνία αίτησης», «ΑΦΜ», το πεδίο «Συσκευαστήριο» το οποίο αφορά τον αριθµό του συσκευαστηρίου του συναλλασσόµενου, «Τύπος εµπορίας» το οποίο είναι ένα γράµµα το οποίο δηλώνει αν ο συναλλασσόµενος έχει ή όχι συσκευαστήριο και το οποίο αποτυπώνεται µε Α αν έχει και Β αν δεν έχει αριθµό συσκευαστηρίου, «Κλάδος εµπορίας» το οποίο αφορά την κατηγορία του συναλλασσόµενου το οποίο αποτυπώνεται µε τα πεδία «10» αν είναι 160 εξαγωγέας, «20» αν είναι εισαγωγέας, «30» αν είναι χονδρέµπορος, «40» αν είναι λιανέµπορος, «50» αν είναι παραγωγός και «60» αν δεν ανήκει σε καµιά κατηγορία από τις παραπάνω (λοιποί συναλλασσόµενοι), «πληροφορίες» και το πεδίο µε όνοµα « ΑΜΕΝΟ» το οποίο είναι ο αριθµός µητρώου εγγραφής στο µητρώο της ΚΥΑ 257543/31-7-2003 και το οποίο ορίστηκε ως πρωτεύων πεδίο. Για τον πίνακα «Εξαγωγείς έµποροι» ορίστηκαν τα πεδία «Έµπορος» το οποίο αφορά την επωνυµία της εταιρίας, «∆ιεύθυνση» , «Πόλη/Χωριό», « Ταχυδροµικός κώδικας», «Τηλέφωνο», «Υπεύθυνος» το οποίο αφορά το ονοµατεπώνυµο του υπευθύνου της εταιρίας, το πεδίο «Χιλιοµετρική απόσταση» της επιχείρησης από την υπηρεσία και το πεδίο «ΑΦΜ» το οποίο αφορά το ΑΦΜ της εταιρίας. Ως πρωτεύων πεδίο ορίστηκε το πεδίο «Έµπορος». Για τον πίνακα «∆ήµοι» ο οποίος περιλαµβάνει όλους τους δήµους του νοµού Κοζάνης ορίστηκαν τα πεδία «Κωδικός ∆ήµου» το οποίο αφορά έναν µοναδικό αριθµό για κάθε δήµο, «∆ήµος», και « Τ(ταχυδροµικός) Κ(κώδικας)». Ως πρωτεύων πεδίο ορίστηκε το πεδίο «Κωδικός ∆ήµου». Για τον πίνακα «∆.∆.» ο οποίος περιλαµβάνει όλα τα ∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα του νοµού Κοζάνης ορίστηκαν τα πεδία «Κωδικός ∆ήµου» το οποίο αφορά έναν µοναδικό αριθµό για κάθε δήµο και «∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα» το οποίο αφορά το όνοµα του δηµοτικού διαµερίσµατος. Ως πρωτεύων πεδίο ορίστηκε το πεδίο «Κωδικός ∆ήµου». Για τον πίνακα «Έλεγχος» που αφορά τα γενικά στοιχεία ελέγχου µιας παρτίδας φυτικών προϊόντων ορίστηκαν τα πεδία «Έµπορος» το οποίο αφορά το όνοµα του ελεγχόµενου, «Αρ(αριθµός) Πρ(πρωτοκόλλου)», «Ηµεροµηνία αίτησης», «τόπος ελέγχου», «Αρ(αριθµός) ∆ιπλοτύπου» το οποίο αφορά έναν µοναδικό αριθµό που εκδίδει η αντίστοιχη εφορία και που αφορά το παράβολο του ελέγχου, «χρόνος ελέγχου», «χρόνος µετάβασης µετ’ επιστροφής», «χιλιόµετρα διανυθέντα», «µέσο µετακίνησης», «ΑΦΜ» το οποίο αφορά τον αριθµό φορολογικού µητρώου του ελεγχόµενου και το πεδίο «ονοµατεπώνυµο ελεγκτή». Ως πρωτεύον πεδίο ορίστηκε το πεδίο «Αριθµός πρωτοκόλλου». Για τον πίνακα «Στοιχεία φορτίου» ορίστηκαν τα πεδία «Αρ(αριθµός) Π(πιστοποιητικού) ελέγχου» το οποίο αφορά τον αριθµό έκδοσης πιστοποιητικού ποιότητας ελεγχόµενης παρτίδας, «Καθαρό βάρος», «Μικτό βάρος», «Αρ(αριθµός) συσκευασιών», «Αρ Π(πιστοποιητικού) φυτουγείας» το οποίο αφορά τον αριθµό έκδοσης πιστοποιητικού φυτουγείας ελεγχόµενης παρτίδας, «Ενέργεια» το οποίο είναι ένα αλφαριθµητικό το οποίο παίρνει δύο τιµές: εισαγωγή ή εξαγωγή αν η παρτίδα διακινείται εντός ή εκτός του νοµού, «Είδος Πιστοποιητικού» το οποίο είναι ένα αλφαριθµητικό που χαρακτηρίζει το είδος του ελέγχου και που έχει συγκεκριµένες τιµές, «Αρ(αριθµός) ΠΡ(πρωτοκόλλου)» το οποίο αφορά τον αριθµό πρωτοκόλλου της υπηρεσίας σχετικά µε τον έλεγχο, «χώρα» το οποίο αφορά την χώρα εξαγωγής ή εισαγωγής στην περίπτωση που η ελεγχόµενη παρτίδα διακινείται εκτός του νοµού, «Ηµεροµηνία ελέγχου», «Κωδικός προϊόντος» το οποίο αφορά έναν µοναδικό αριθµό για κάθε φυτικό προϊόν, «Συσκευασία» το οποίο αφορά το είδος της συσκευασίας που είχε η ελεγχόµενη παρτίδα, «Κρατικό σήµα» το οποίο αφορά την υποχρέωση του ελεγχόµενου να καταβάλει ή όχι τέλος εισαγωγής ή εξαγωγής , «Αρ(αριθµός) τιµολογίου» το οποίο αφορά τον αριθµό τιµολογίου που εκδίδεται σε σχέση µε το κρατικό σήµα και «Παρατηρήσεις». Ως πρωτεύων πεδίο ορίστηκε το πεδίο «Αρ Π ελέγχου». Για τον πίνακα «∆ιπλότυπα» ορίστηκαν τα πεδία «Αρ(αριθµός) ∆ιπλοτύπου» το οποίο είναι ένας µοναδικός αριθµός που εκδίδεται από την τοπική εφορία, «Ηµεροµηνία διπλοτύπου» το οποίο αφορά την ηµεροµηνία έκδοσης του παράβολου, « Ποσό διπλοτύπου» το οποίο αφορά το ποσό που εκδόθηκε σε ευρώ, «Αριθµός βιβλίου/σειρά» το οποίο αφορά τον τίτλο του βιβλίου από το οποίο εκδόθηκε το παράβολο, «Ονοµατεπώνυµο εισπράκτορα» το οποίο αφορά το 161 ονοµατεπώνυµο του υπαλλήλου που εξέδωσε το παράβολο. Ως πρωτεύων πεδίο ορίστηκε το πεδίο «Αρ ∆ιπλοτύπου». Για τον πίνακα «Προϊόντα» ορίστηκαν τα πεδία «Κωδικός προϊόντος» το οποίο αφορά έναν µοναδικό αριθµό για κάθε φυτικό προϊόν, «Προϊόν» το οποίο αφορά το είδος του φυτικού προϊόντος και « Κρατικό σήµα» το οποίο αφορά το ύψος του τέλους που πρέπει να πληρώσει ο υπόχρεος στην περίπτωση που εισάγει ή εξάγει φυτικά προϊόντα εκτός Ελλάδος. Ως πρωτεύων πεδίο ορίστηκε το πεδίο «Κωδικός προϊόντος». Τέλος για τον πίνακα «Χώρες» ορίστηκαν τα πεδία «Χώρες» το οποίο αφορά το όνοµα της χώρας και «ΕΟΚ»(αν είναι µέλος ή όχι) το οποίο αφορά την ιδιότητα της χώρας σχετικά µε το αν είναι ή όχι χώρα µέλος της ΕΕ και το οποίο παίρνει δύο τιµές, είτε ‘ναι’ αν ανήκει στην ΕΕ είτε ‘όχι’ αν δεν ανήκει. Ως πρωτεύων πεδίο ορίστηκε το πεδίο «χώρες». 3.3.2 Καθορισµός των σχέσεων µεταξύ των πινάκων Όπως φαίνεται στο Σχήµα 1 όλα τα πρωτεύοντα πεδία των πινάκων που είναι µε ‘bold’ και που θα αποτελέσουν τα πρωτεύοντα κλειδιά στην βάση δεδοµένων συσχετίστηκαν ως παρακάτω. Σχήµα 1. Σχέσεις πινάκων. 162 Τα πεδία «ΑΦΜ» των πινάκων, «365», «Εξαγωγικοί έµποροι», «Έλεγχος» και «ΜΕΝΟ», για τα οποία δεν επιτρέπονται διπλότυπες τιµές, σχετίζονται µε το πεδίο «ΑΦΜ» του πατρικού πίνακα «Γενικοί έµποροι» από τον οποίον και προέρχονται. Αυτό σηµαίνει ότι για κάθε ΑΦΜ του πατρικού πίνακα, ο οποίος είναι µοναδικός, αντιστοιχεί µία και µοναδική εγγραφή ΑΦΜ των παράγωγων πινάκων (σχέση ένα προς ένα, Λεόντιος Μ. & Γαβανά Α., 2004). Το πεδίο «∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα» του πίνακα «∆∆» σχετίζεται µε το πεδίο του «∆∆» του πίνακα «Γενικοί έµποροι», έτσι ώστε για κάθε µοναδική εγγραφή του πίνακα «∆∆» να αντιστοιχούν µία ή πολλές εγγραφές του πίνακα «Γενικοί έµποροι» (σχέση ένα προς πολλά). Ακόµη το πεδίο «Κωδικός ∆ήµου» του πίνακα «∆∆» σχετίζεται µε το πεδίο «Κωδικός ∆ήµου» του πίνακα «∆ήµοι», έτσι ώστε για κάθε µοναδική εγγραφή του πίνακα «∆ήµοι» να αντιστοιχούν µία ή πολλές εγγραφές του πίνακα «∆∆» (σχέση ένα προς πολλά). Το πεδίο «ΑΡ ΠΡ» του πίνακα «Έλεγχος» σχετίζεται µε το πεδίο «ΑΡ ΠΡ» του πίνακα «Στοιχεία φορτίου», έτσι ώστε για κάθε µοναδική εγγραφή του πίνακα «Έλεγχος» να αντιστοιχεί µία ή πολλές εγγραφές του πίνακα «Στοιχεία φορτίου». Επίσης, το πεδίο «ΑΡ ∆ιπλοτύπου» του πίνακα «Έλεγχος» σχετίζεται µε το πεδίο «ΑΡ ∆ιπλοτύπου» του πίνακα «∆ιπλότυπα», έτσι ώστε για κάθε µοναδική εγγραφή του πίνακα «∆ιπλότυπα» να αντιστοιχούν µία ή πολλές εγγραφές του πίνακα «Έλεγχος». Τέλος, το πεδίο «Κωδικός προϊόντος» του πίνακα «Στοιχεία φορτίου» σχετίζεται µε το πεδίο «Κωδικός προϊόντος» του πίνακα «Προϊόντα» έτσι ώστε για κάθε µοναδική εγγραφή του πίνακα «Προϊόντα» να αντιστοιχούν µία ή πολλές εγγραφές του πίνακα «Στοιχεία φορτίου» και το πεδίο «Χώρες» του πίνακα «Στοιχεία φορτίου» σχετίζεται µε το πεδίο «Χώρες» του πίνακα «Χώρες» έτσι ώστε για κάθε µοναδική εγγραφή του πίνακα «Χώρες» να αντιστοιχούν µία ή πολλές εγγραφές του πίνακα «Στοιχεία φορτίου». 3.3.3 Σχεδίαση βάσης δεδοµένων Ο προγραµµατισµός της βάσης δεδοµένων έγινε µε το λογισµικό Access το οποίο δίνει την δυνατότητα οπτικού προγραµµατισµού (Habraken Joe, 2006) της βάσης χωρίς την εκτεταµένη χρήση της δοµηµένης γλώσσας χειρισµού δεδοµένων SQL (Structured Query Language, Σταυρακούδης, Αθανάσιος, 2010). Το βασικότερο πλεονέκτηµα του οπτικού προγραµµατισµού είναι η ταχύτητα δηµιουργίας των πινάκων, των πεδίων τους και των σχέσεων µεταξύ τους επιτρέποντας τον προγραµµατιστή να εστιάσει στο αποτέλεσµα και όχι στην δοµή της γλώσσας. Πιο αναλυτικά, τα πρωτεύοντα πεδία των πινάκων ορίστηκαν ως πρωτεύοντα κλειδιά (Λεόντιος Μ. & Γαβανά Α.,2004) απλά επιλέγοντας το πεδίο και πατώντας στο κουµπί της βασικής γραµµής εργαλείων ‘Κλειδί’, ενώ για τα πεδία ηµεροµηνίας τα οποία θέλουµε να εµφανίζονται µε την µορφή ‘01/01/10’ καταχωρούµε την µάσκα εισαγωγής ‘## / ## / ##’ στην αντίστοιχη ιδιότητα του πεδίου ή για το πεδίο «Αρ ∆ιπλοτύπου» του πίνακα «∆ιπλότυπα» το οποίο θέλουµε να έχει µόνο 7 γράµµατα καταχωρούµε ‘0000000’ στην αντίστοιχη ιδιότητα ή αν θέλουµε το πεδίο «Αρ Βιβλίου Σειρά» του ίδιου πίνακα να εµφανίζεται µε συγκεκριµένη µορφή καταχωρούµε στην ιδιότητα µορφή ‘"(ΑΡΙΘ.ΒΙΒΛ."@@"/ΣΕΙΡΑ "@)’ και µάσκα εισαγωγής ‘"(ΑΡΙΘ.ΒΙΒΛ."00"/ΣΕΙΡΑ "L")"’. Επίσης, για το πεδίο «∆∆» του πίνακα «Γενικοί Έµποροι» επιλέγουµε εµφάνιση σύνθετο πλαίσιο αφού οι τιµές του πεδίου θέλουµε να προέρχονται από το πεδίο «∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα» του πίνακα «∆∆» δηµιουργώντας το ερώτηµα SQL: ‘SELECT ∆∆.[∆ΗΜΟΤΙΚΟ ∆ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ] FROM ∆∆ ORDER BY [∆ΗΜΟΤΙΚΟ ∆ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ]’. Οµοίως τα πεδία «ΑΦΜ» των πινάκων «365» , «ΜΕΝΟ», «Εξαγωγικοί έµποροι» και «Έλεγχος» µπορούν να αντλούν τις τιµές τους από το πεδίο «ΑΦΜ» του πίνακα «Γενικοί Έµποροι» δηµιουργώντας το ερώτηµα SQL: ‘SELECT [ΓΕΝΙΚΟΙ 163 ΕΜΠΟΡΟΙ].ΑΦΜ FROM [ΓΕΝΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ]’. Ακόµη για το πεδίο «΄Εµπορος» του πίνακα «Έλεγχος» δηµιουργούµε σύνθετο πλαίσιο µε το ερώτηµα SQL : ‘SELECT [ΕΞΑΓΩΓΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ].ΕΜΠΟΡΟΣ FROM [ΕΞΑΓΩΓΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ] ORDER BY [ΕΜΠΟΡΟΣ]’ ώστε να υπάρχει η δυνατότητα επιλογής των τιµών του πεδίου από το πεδίο «Έµπορος» του πίνακα «Εξαγωγείς έµποροι». Όσον αφορά τις σχέσεις µεταξύ των πινάκων για να δηµιουργήσουµε την σχέση ένα προς ένα µεταξύ των πινάκων «365» και «Γενικοί έµποροι» δηµιουργώντας ακεραιότητα αναφοράς δεδοµένων (Λεόντιος Μ. & Γαβανά Α., 2006) µπορούµε από την βασική γραµµή εργαλείων της Access επιλέγοντας το κουµπί ‘Σχέσεις’ να εισάγουµε οπτικά τους πίνακες και ‘σέρνοντας’ µε το ποντίκι από το ένα πεδίο στο άλλο να τα σχετίσουµε µεταξύ τους δηµιουργώντας αυτόµατα τη σχέση, η οποία εικονίζεται µε µία γραµµή, πάνω στην οποία διπλοπατώντας µας ανοίγει ένα παράθυρο στο οποίο µπορούµε να επιλέξουµε το είδος της ακεραιότητας αναφοράς που επιθυµούµε (Εικόνα 1). Οµοίως δηµιουργούµε και τις υπόλοιπες σχέσεις. Για την δηµιουργία του τρίτου πίνακα της τέταρτης διεργασίας χρησιµοποιήθηκε το λογισµικό ΜS Excel (Σταµέλος Ε. Ιωάννης, 2002) λόγω της εννοιολογικής ανεξαρτησίας των δεδοµένων και του πολύ µικρού όγκου δεδοµένων. Συγκεκριµένα, δηµιουργήθηκαν τα πεδία «Εταιρεία» το οποίο αφορά το εµπορικό όνοµα της εταιρείας, «Επώνυµο υπεύθυνου γεωπόνου» το οποίο αφορά το επώνυµο του γεωπόνου του καταστήµατος, «Όνοµα», «Πατρώνυµο» τα οποία αφορούν το όνοµα και πατρώνυµο του υπεύθυνου γεωπόνου, «περιοχή» το οποίο αφορά την έδρα του καταστήµατος, «Ηµεροµηνία αίτησης» που αφορά την ηµεροµηνία κατάθεσης της αίτησης της εταιρείας για έκδοση ή ανανέωση της άδειας εµπορίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων, «Αρ Πρωτοκόλλου αίτησης» το οποίο αφορά τον υπηρεσιακό αριθµό αίτησης, «Τηλέφωνο», «Ισχύς άδειας» το οποίο είναι ένα πεδίο που ελέγχει βάση της ηµεροµηνίας αίτησης αν έχει λήξει ή όχι ή άδεια της εταιρείας. Το τελευταίο επιτυγχάνεται εισάγοντας τον τύπο: ‘=IF((DATE(YEAR(«Ηµεροµηνία αίτησης»)+5;MONTH(«Ηµεροµηνία αίτησης»); DAY(«Ηµεροµηνία αίτησης»))) < (DATE (YEAR(NOW());MONTH(NOW());DAY(NOW())));"ΕΛΗΞΕ";"ΟΚ")’ ο οποίος εµφανίζει στο πεδίο την λέξη "ΈΛΗΞΕ" ή "ΟΚ" ανάλογα µε την τιµή του πεδίου «Ηµεροµηνία αίτησης» και την συνάρτηση ΝOW() η οποία δίνει την τρέχουσα ηµεροµηνία. Επίσης, µε την επιλογή µορφή, µορφοποίηση υπό όρους της γραµµής µενού χρωµατίζουµε ανάλογα το πεδίο «Ισχύς άδειας» ανάλογα µε την τιµή που θα πάρει το πεδίο από την τιµή του παραπάνω τύπου. Εικόνα 1. ∆ηµιουργία σχέσης ένα προς ένα µε ακεραιότητα αναφοράς εγγραφών. 164 3.3.4 Εκροές πληροφοριακού συστήµατος Με την τεχνική των διαγραµµάτων ροής (Τσιότρας, 2002) δηµιουργούµε το διάγραµµα ροής του πληροφοριακού συστήµατος όπως φαίνεται στο σχήµα 2. ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ∆ΙΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ∆ΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΙΣΡΟΕΣ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ∆ΙΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΦΥΤΏΝ & ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΝ∆ΟΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ∆ΙΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΕΜΠΟΡΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ∆ΙΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 Α∆ΗΛΩΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΦΥΤΏΝ & ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΝ∆ΟΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ Έκδοση αδειών εµπορίας γεωργικών φαρµάκων Έκδοση κινήσεων για ελέγχους DATA BASE ∆ιάφορες λίστες/εκθέσεις 1)Παραγωγών-εµπόρωνδιακινητών 2)∆ιακινούµενων προϊόντων ανά χώρα ή/και προϊόν 3)Καταστηµάτων εµπορίας ΕΚΡΟΕΣ Φιλτραρισµένες λίστες µε διάφορα κριτήρια ∆ιάφοροι υπολογισµοί 1)Κρατικό σήµα 2)Ωριαία αποζηµίωση ανά ώρα 3) Καταστάσεις πληρωµών Γραφήµατα ελέγχων Σχήµα 2. ∆ιάγραµµα ροών πληροφορικού συστήµατος. Τη βάση των εκροών αποτέλεσε το πακέτο λογισµικού Microsoft Office το οποίο παρέχει τις εξής δυνατότητες: • ∆ηµιουργία φορµών εισαγωγής δεδοµένων στην βάση δεδοµένων. • ∆ηµιουργία λίστας φιλτραρισµένων δεδοµένων. • ∆ηµιουργία εκθέσεων δεδοµένων. • ∆ηµιουργία υπολογιστικών φύλλων (κρατικό σήµα, καταστάσεις πληρωµών, στατιστικά δεδοµένα) 3.3.5 Φόρµες εισαγωγής δεδοµένων στην βάση δεδοµένων Οι φόρµες εισαγωγής δεδοµένων είναι ένας πολύ χρηστικός τρόπος εισαγωγής δεδοµένων στην βάση. Επιπλέον, η Access δίνει την δυνατότητα δηµιουργίας φορµών εντός των φορµών συνδέοντας έτσι δύο ή και παραπάνω πίνακες (Maran Ruth, 2006). Ειδικότερα, δηµιουργούµε δύο φόρµες εισαγωγής δεδοµένων για όλους τους πίνακες ήτοι: 165 • Φόρµα «Γενικοί Έµποροι» (εικόνα 2) η οποία περιέχει πλαίσια κειµένου για να συµπληρώνει τα πεδία του πίνακα «Γενικοί Έµποροι» και ένα σύνθετο πλαίσιο για το πεδίο «∆∆» του πίνακα «Γενικοί Έµποροι» το οποίο δίνει ένα πτυσσόµενο µενού από τιµές του πεδίου «∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα» του πίνακα «∆∆» µε βάση το ερώτηµα SQL ‘SELECT ∆∆.[∆ΗΜΟΤΙΚΟ ∆ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ] FROM ∆∆ ORDER BY [∆ΗΜΟΤΙΚΟ ∆ΙΑΜΕΡΙΣΜΑ]’. Επίσης, δηµιουργούµε δύο κουµπιά ενεργειών µε τα ονόµατα «ΜΕΝΟ» και «ΑΜ365» µε τα οποία ανοίγουµε δευτερεύουσες φόρµες (εικόνα 3) µε αντίστοιχα ονόµατα τα οποία περιέχουν σε πλαίσια κειµένου και σύνθετα πλαίσια τα πεδία των αντίστοιχων πινάκων. Τα σύνθετα πλαίσια των πεδίων «ΑΦΜ» των φορµών «ΜΕΝΟ» και «ΑΜ365» συνδέονται µε την φόρµα «Γενικοί Έµποροι» καταχωρώντας στο ανάλογο πεδίο την ιδιότητα ‘προεπιλεγµένη τιµή’ τον τύπο: ‘=DLast("[ΑΦΜ]";"ΓΕΝΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ")‘ ώστε κάθε φορά που πατάµε στο κουµπί «ΜΕΝΟ» ή «ΑΜ365» να ανοίγει η αντίστοιχη φόρµα µε προεπιλεγµένη τιµή την τιµή που καταχωρίστηκε τελευταία στην φόρµα «Γενικοί Έµποροι». Επίσης, στο πεδίο ‘προέλευση γραµµής’ συµπληρώνουµε το ερώτηµα SQL: ‘SELECT [ΓΕΝΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ].ΑΦΜ FROM [ΓΕΝΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ]’ έτσι ώστε ο χρήστης να έχει την δυνατότητα να επιλέγει από ένα πτυσσόµενο µενού τα ήδη αποθηκευµένα AΦΜ του πίνακα «Γενικοί Έµποροι». Ακόµη, στο πεδίο «ΑΜ365» της φόρµας «365» στις ιδιότητες του πεδίου ‘προεπιλεγµένη τιµή’ συµπληρώνουµε τον τύπο ‘=DMax("[365]![AM365]";"365")+1’ έτσι ώστε, επειδή το νούµερο του πεδίου «ΑΜ365» του πίνακα «365» είναι σειριακός αριθµός αυξανόµενος κατά ένα, να είναι προεπιλεγµένο. Τέλος, και στις τρείς αυτές φόρµες εισάγουµε κουµπιά εντολών µε ενέργειες όπως αποθήκευση εγγραφής, διαγραφή εγγραφής και προσθήκη νέας εγγραφής. Εικόνα 2. Φόρµα καταχώρησης «Γενικοί έµποροι». 166 Εικόνα 3. ∆ευτερεύουσες φόρµες «ΜΕΝΟ» και «ΑΜ365». Εικόνα 4. Φόρµα καταχώρησης «Καταχώρηση». Εικόνα 5. ∆ευτερεύουσα φόρµα «Στοιχεία Φορτίου». • Φόρµα µε το όνοµα «Καταχώρηση» (Εικόνα 4) η οποία περιέχει πλαίσια κειµένου για να συµπληρώνει τα πεδία του πίνακα «Έλεγχος». Το πεδίο «Έµπορος» που αντιστοιχεί 167 στον πίνακα «Εξαγωγείς έµποροι» είναι σύνθετο πλαίσιο εµφανίζοντας ένα πτυσσόµενο µενού από τιµές του πεδίου «Έµπορος» του πίνακα «Εξαγωγείς έµποροι» µε βάση το ερώτηµα SQL ‘SELECT [ΕΞΑΓΩΓΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ].ΕΜΠΟΡΟΣ FROM [ΕΞΑΓΩΓΙΚΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ] ORDER BY [ΕΜΠΟΡΟΣ];’. Ακόµη, δηµιουργούµε ένα κουµπί ενεργειών µε το όνοµα «Στοιχεία φορτίου» µε το οποίο ανοίγουµε δευτερεύουσα φόρµα (εικόνα 5) η οποία περιέχει σε πλαίσια κειµένου και σύνθετα πλαίσια τα πεδία του πίνακα «Στοιχεία φορτίου». Στο πεδίο «Αρ Πρ» της φόρµας «Καταχώρηση» που συµπληρώνει το αντίστοιχο πεδίο του πίνακα «έλεγχος» συµπληρώνουµε στις ιδιότητές στο πεδίο ‘προέλευση γραµµής’ το ερώτηµα SQL: ‘SELECT ΕΛΕΓΧΟΣ.[ΑΡ ΠΡ] FROM ΕΛΕΓΧΟΣ ORDER BY ΕΛΕΓΧΟΣ.[ΑΡ ΠΡ];’ δηµιουργώντας έτσι πτυσσόµενο µενού µε τις τιµές του πεδίου «Αρ Πρ» του πίνακα «Έλεγχος» ενώ στην ιδιότητα στο πεδίο ‘προεπιλεγµένη τιµή’ συµπληρώνουµε τον τύπο : ‘DLast("[ΑΡ ΠΡ]";"ΕΛΕΓΧΟΣ")’ έτσι ώστε πατώντας στο κουµπί «Στοιχεία φορτίου» της φόρµας «Καταχώρηση» να ανοίγει η δευτερεύουσα φόρµα µε προεπιλεγµένο στο πεδίο «Αρ Πρ» την τελευταία τιµή που είχε στο πεδίο η φόρµα «Καταχώρηση». Επίσης, στα πεδία «Προϊόν» και «Χώρα» της δευτερεύουσας φόρµας «Στοιχεία φορτίου» συµπληρώνουµε στις ιδιότητες των πεδίων ‘προέλευση γραµµής’ τα αντίστοιχα ερωτήµατα SQL: ‘SELECT [ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΡΤΙΟΥ].ΠΡΟΙΟΝ FROM [ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΡΤΙΟΥ];’ και ‘SELECT ΧΩΡΕΣ.XΩΡΕΣ FROM ΧΩΡΕΣ;‘ ενώ στα πεδία «Συσκευασία», «Είδος πιστοποιητικού» και «Ενέργεια» στις ιδιότητες στο πεδίο ‘προέλευση γραµµής’ καταχωρούµε λίστες τιµών έτσι ώστε ο χρήστης να έχει την δυνατότητα να επιλέγει τυποποιηµένες τιµές από το πτυσσόµενο µενού. Τέλος, και στις δύο φόρµες εισάγουµε κουµπιά εντολών µε επιλογές ενεργειών όπως αποθήκευση εγγραφής, διαγραφή εγγραφής και προσθήκη νέας εγγραφής. Επιπλέον, στην φόρµα «Καταχώρηση» εισάγουµε δύο επιπλέον κουµπιά εντολών το ένα µε το όνοµα «επεξεργασία ερωτήµατος εκτύπωσης» και το δεύτερο µε το όνοµα « προεπισκόπηση εκτύπωσης εγγραφής». Το πρώτο κουµπί εκτελεί ένα ερώτηµα το οποίο επιλέγει την τρέχουσα εγγραφή της φόρµας «Καταχώρηση» των πεδίων των πινάκων «Έλεγχος» και «Στοιχεία φορτίου» και το οποίο παρουσιάζει σε οπτική µορφή µε την δυνατότητα εισαγωγής ή αλλαγής των κριτηρίων του ερωτήµατος ενώ το δεύτερο κουµπί εντολής εµφανίζει την προεπισκόπηση µιας αναφοράς της Access µε τα δεδοµένα του ερωτήµατος. 3.3.6 ∆ηµιουργία λίστας φιλτραρισµένων δεδοµένων Όπως στο προηγούµενο παράδειγµα της φόρµας «Καταχώρηση» µε το κουµπί εντολής «επεξεργασία ερωτήµατος εκτύπωσης» το οποίο εκτελεί ένα ερώτηµα SQL όπως και µε τα υπόλοιπα ερωτήµατα SQL που παρουσιάστηκαν παραπάνω η MS Αccess δίνει την δυνατότητα επιλογής, ένωσης και προβολής (Elmasri R. & Navathe S., 1996) των δεδοµένων της βάσης τόσο από τους πίνακες της βάσης δεδοµένων όσο και από άλλα ερωτήµατα. Έτσι µε την εισαγωγή κριτηρίων είναι εύκολο να φιλτράρουµε και να αποσπάσουµε µόνο εκείνες τις πληροφορίες που µας ενδιαφέρουν και οι οποίες µπορεί να αφορούν ένα πεδίο ή και περισσότερα ενός ή και περισσοτέρων πινάκων. Η δηµιουργία ερωτήµατος SQL µπορεί να γίνει είτε οπτικά µε έναν οδηγό ερωτήµατος είτε µε την εκτέλεση ερωτήµατος σε µορφή SQL. 168 Εικόνα 6: Έγγραφο του word µε πεδία ‘mergefield’. 3.4 ∆ηµιουργία εκθέσεων δεδοµένων Η MS Αccess δίνει την δυνατότητα µε τις εκθέσεις (Λεόντιος Μ. & Γαβανά Α., 2004) να παρουσιαστούν µε κατανοητό και ευπαρουσίαστο τρόπο τα δεδοµένα που προέρχονται είτε από τους αρχικούς πίνακες των διαδικασιών, είτε από τα φιλτραρισµένα ερωτήµατα ή ακόµη και από της φόρµες εισαγωγής δεδοµένων. Επιπλέον, το λογισµικό MS Word (HABRAKEN Joe, 2006) δίνει την δυνατότητα εξαγωγής των δεδοµένων ενός ερωτήµατος µέσα σε ένα κείµενο Word µε την βοήθεια της συγχώνευσης αλληλογραφίας και του τύπου: {mergefield: «όνοµα πεδίου»} (εικόνα 6). 3.5.1 ∆ηµιουργία υπολογιστικών φύλλων Το λογισµικό MS Excel δίνει την δυνατότητα εξαγωγής των δεδοµένων ενός ερωτήµατος από την βάση δεδοµένων της Access (ΣΤΑΜΕΛΟΣ, 2002) και την περαιτέρω επεξεργασία τους µε υπολογισµούς και γραφήµατα. Με τον τρόπο αυτόν, κάθε φορά που ανοίγουµε ένα αρχείο Excel εκτελείται αυτόµατα το ερώτηµα σύνδεσης SQL µε την βάση δεδοµένων και τα δεδοµένα παραµένουν ενηµερωµένα ενώ παράλληλα δίνεται η δυνατότητα αλλαγής των κριτηρίων του ερωτήµατος (εικόνα 7). 4. ΚΟΣΤΟΣ-ΩΦΕΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το βασικό πλεονέκτηµα της προσέγγισης της ανάπτυξης πληροφοριακού συστήµατος από τους τελικούς χρήστες είναι ότι το κόστος ανάπτυξης του είναι µηδενικό σε σύγκριση µε τις άλλες 169 προσεγγίσεις (Laudon et al 2009). Επιπλέον, η εκπαίδευση των χρηστών στο πακέτο λογισµικού Microsoft Access µπορεί να πραγµατοποιηθεί είτε µέσω των ινστιτούτων επιµόρφωσης δηµοσίων υπαλλήλων είτε έξω-υπηρεσιακά µε την πιστοποίηση από διάφορους πιστοποιηµένους ιδιωτικούς εκπαιδευτικούς οργανισµούς. (π.χ. ECDL). Ακόµη, το κόστος λειτουργίας και συντήρησης είναι µηδενικό. Εικόνα 7: Εισαγωγή δεδοµένων σε φύλλο Excel. Σε αντίθεση µε το κόστος, το όφελος του πληροφοριακού συστήµατος όπως αυτό αξιολογήθηκε από την εµπειρία χρήσης του και σε σύγκριση µε την λειτουργία της υπηρεσίας πρίν την ανάπτυξή του µπορεί εύκολα να προσδιοριστεί µέσα από τέσσερις παράγοντες ωφέλειας ήτοι: • Η αποδοτικότητα: οι πόροι που ήταν διαθέσιµοι στην υπηρεσία και που αφορούσαν το ανθρώπινο δυναµικό, τα υλικά και το νοητικό κεφάλαιο που αφορούσε τις γνώσεις του διαχειριστή της βάσης αξιοποιήθηκαν στο έπακρο καθιστώντας το σύστηµα απόλυτα αποδοτικό. • Η παραγωγικότητα: οι εισροές που απαιτεί το σύστηµα και που αφορούν απλές πληροφορίες και δεδοµένα µετατράπηκαν µέσω του συστήµατος σε πολλαπλάσιες πληροφορίες και γνώση η αξία των οποίων είναι πολλαπλάσια αυτής των εισροών, καθιστώντας το σύστηµα παραγωγικό. • Η αποτελεσµατικότητα: οι εκροές του συστήµατος βοηθούν στην σωστή και έγκαιρη λήψη αποφάσεων µέσω της επεξεργασίας των πληροφοριών, στην µείωση του χρόνου απόκρισης στα αιτήµατα των πολιτών, στην γρήγορη και αποδοτική εξόρυξη πληροφοριών µε αποτέλεσµα την υποβοήθηση του προγραµµατισµού της υπηρεσίας την εύρυθµη λειτουργία της και της επίτευξης των στόχων της καθιστώντας το σύστηµα αποτελεσµατικό. • Η ποιότητα: το πληροφοριακό σύστηµα προσφέρει µία µηχανοργάνωση που βοηθάει στην εξάλειψη της γραφειοκρατίας δίνοντας µε αυτόν τον τρόπο την δυνατότητα στο προσωπικό της υπηρεσίας να βελτιωθεί και να προσανατολιστεί προς τις διαστάσεις ποιότητας των παρερχοµένων υπηρεσιών όπως είναι η αξιοπιστία και η ανταπόκριση προς τους πελάτες (Ξηροτύρη Σ.& Κουφίδου, 2001). Επίσης, οι διάφορες επιλογές 170 ασφαλείας που προσφέρει το σύστηµα (κωδικοί πρόσβασης, δικαιώµατα και λογαριασµοί χρηστών, αντίγραφα ασφαλείας, κωδικοποίηση δεδοµένων) βελτιώνουν την διάσταση ποιότητας υπηρεσίας και την αξιοπιστία. Ως αποτέλεσµα τόσο ο εσωτερικός όσο και ο εξωτερικός πελάτης (Γρηγορούδης Β., Σίσκος Γ., 2000) ικανοποιούνται καθιστώντας το σύστηµα ποιοτικό. 5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΝΑ ‘ONLINE’ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΣ/ΕΝΩΣΗΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΕΩΝ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πρόσφατα το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων σε συνεργασία µε την ένωση Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων προέβει στην εγκατάσταση ενός ‘online’ πληροφοριακού συστήµατος για όλες τις υπηρεσίες των διευθύνσεων των Νοµαρχιών. Ένα τµήµα του αφορά και τα τµήµατα φυτοπροστασίας των Νοµαρχιών και ειδικότερα περιλαµβάνει την καταχώρηση όλων των συναλλασσόµενων που περιλαµβάνονται στις διαδικασίες 1,2,3&4 που περιγράφηκαν παραπάνω. Ένα βασικό πλεονέκτηµα του πληροφοριακού συστήµατος του υπουργείου είναι ότι είναι online, δηλαδή, τα στοιχεία που καταχωρούνται αποστέλλονται κατευθείαν στο υπουργείο, ενώ υπάρχει παράλληλα η δυνατότητα εφόσον έχει ο χρήστης τα απαραίτητα δικαιώµατα να έχει πρόσβαση στις καταχωρήσεις των άλλων υπηρεσιών που είναι ενταγµένες στο σύστηµα και να έχει έτσι µία γενική εικόνα των εγγεγραµµένων και των συναλλαγών που έχουν καταχωρηθεί από τις άλλες υπηρεσίες. Παρόλα αυτά, η ταχύτητα και ποιότητα σύνδεσης µε το διαδίκτυο και ο χρόνος µεταφοράς των δεδοµένων µέσω των δικτύων αποτελεί σηµαντικό περιορισµό στην ταχύτητα εξυπηρέτησης. Ένα επίσης βασικό πλεονέκτηµα είναι ότι έχει ευρύτερο αντικείµενο αφού επεκτείνεται σε όλα τα αντικείµενα άλλων υπηρεσιών των Νοµαρχιών. Ωστόσο το βασικότερο µειονέκτηµα είναι ότι κόστισε εκατοµµύρια ευρώ, ενώ καθυστέρησε σηµαντικά στην εφαρµογή του. Επίσης, ενώ η αποτελεσµατικότητα του σε σχέση µε οργανωσιακούς παράγοντες (Ξηροτύρη Σ.& Κουφίδου, 2001) παραµένει αµφίβολη. Τέλος, ένα ακόµη µειονέκτηµα του είναι ότι οι εισροές που δέχεται είναι πολύ λιγότερες (καταχώρηση βασικών στοιχείων) και επιπλέον δεν δίνει δυνατότητες προσαρµογής της εφαρµογής από τους τελικούς χρήστες. Αντίθετα το πληροφοριακό σύστηµα του τµήµατος φυτοπροστασίας της Νοµαρχίας Κοζάνης δεν κόστισε τίποτα, είναι γρήγορο, αξιόπιστο, µε απεριόριστες δυνατότητες προσαρµογής στις ανάγκες του τελικού χρήστη. Βασικό µειονέκτηµα και των δύο συστηµάτων είναι ότι κανένα δεν είναι προσανατολισµένες στον εξωτερικό πελάτη των δηµοσίων οργανισµών, που είναι ο πολίτης. ∆εν δίνουν, δηλαδή, την δυνατότητα στους συναλλασσόµενους να κάνουν οι ίδιοι ηλεκτρονικά τις αιτήσεις τους µε βάση τυποποιηµένες φόρµες. Καταλήγοντας, η δηµιουργία του πληροφοριακού συστήµατος έλυσε το πρόβληµα που είχε το τµήµα φυτοπροστασίας προκειµένου να συντονίζει πιο αποτελεσµατικά τους απαραίτητους ελέγχους και να ελέγχει αποτελεσµατικότερα το φυτικό κεφάλαιο του Νοµού µε το λιγότερο δυνατό κόστος. Βοηθώντας, λοιπόν, το πληροφοριακό σύστηµα στην λήψη αποφάσεων συµβάλει µε αυτόν τον τρόπο στην επίτευξη του σκοπού του τµήµατος φυτοπροστασίας. 171 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ DATE, C.J., 2002. Εισαγωγή στα Συστήµατα Βάσεων ∆εδοµένων Τόµοι Α' & Β'. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθµος. ELMASRI, R., NAVATHE, S., 1996. Fundamentals of Database Systems. Τόµος Α, Β έκδοση. Αθήνα: Εκδόσεις ∆ίαυλος. ELMASRI, R., NAVATHE, S., 1996. Fundamentals of Database Systems. Τόµος Β, Α έκδοση. Αθήνα: Εκδόσεις ∆ίαυλος. HABRAKEN, Joe, 2006. Οδηγός του Ελληνικού Microsoft Word 2003. Αθήνα: Εκδόσεις Γκιούρδας. LAUDON, C. Kenneth, LAUDON, P. Jane, 2006. Management Information Systems. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθµος. MARAN, Ruth, 2006. Ελληνική Access 2003 εύκολα. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθµος. WORDEN, Christopher, 2006. Microsoft Office Access 2003 Βήµα Βήµα Επίπεδο 2. Αθήνα: Εκδόσεις Γκιούρδας. ΓΑΒΑΝΑ, Α., ΛΕΟΝΤΙΟΣ, Μάνος, 2006. ECDL Βάσεις ∆εδοµένων - Access 2003. Αθήνα:Εκδόσεις Γκιούρδας. ΓΡΗΓΟΡΟΥ∆ΗΣ, Βαγγέλης, ΣΙΣΚΟΣ Γιάννης, 2000. Ποιότητα υπηρεσιών και µέτρηση ικανοποίησης του πελάτη ‘Το σύστηµα Musa’. Αθήνα: Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών. ΛΕΟΝΤΙΟΣ, Μάνος, ΓΑΒΑΝΑ, Αναστασία, 2004. ECDL ADVANCED ACCESS 2002. Αθήνα: Εκδόσεις Γκιούρδας. ΞΗΡΟΤΥΡΗ, Σ.,ΚΟΥΦΙ∆ΟΥ, 2001. ∆ιοίκηση Ανθρωπίνων πόρων, 3η έκδοση. Αθήνα: Εκδόσεις Ανικούλα. ΣΤΑΥΡΑΚΟΥ∆ΗΣ, Αθανάσιος, 2010. Βάσεις δεδοµένων και SQL. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθµος. ΣΤΑΜΕΛΟΣ, Ε. Ιωάννης, 2002. Excel Εφαρµογές και ασκήσεις. Αθήνα: Εκδόσεις Παπασωτηρίου. ΤΣΙΟΤΡΑΣ, ∆. Γεώργιος, 2002. Βελτίωση ποιότητας. Β΄ έκδοση. Αθήνα: Εκδόσεις Μπένου. ΦΑΝΑΡΙΩΤΗΣ, Παναγιώτης, 1999. ∆ιοίκηση ∆ηµοσίων Υπηρεσιών και Οργανισµών - Εισαγωγή στο Σύγχρονο ∆ηµόσιο Management - ∆ηµόσια ∆ιοίκηση ΙΙ. Αθήνα: Εκδόσεις Σταµούλη. 172 WΕΒ 2.0 ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ Οικονόµου Μιχαήλ [email protected] Βρογκιστινός Σπυρίδων Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας [email protected] Φουτσιτζιόπουλος Νικόλαος Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, τµήµα ∆ιοίκησης Τεχνολογίας [email protected] ΕΠΙΤΟΜΗ Τί ορίζουµε ως Web 2.0 και τί ως ηλεκτρονική ∆ηµοκρατία; To Web 2.0 είναι ένα χρήσιµο εργαλείο στη διάθεση της ηλεκτρονικής ∆ηµοκρατίας µε καταλυτικό ρόλο. Προτείνονται χαρακτηριστικά και τεχνολογίες Web 2.0 για ένα βουλευτικό ιστότοπο ώστε να γίνεται πραγµατικότητα η ηλεκτρονική ∆ηµοκρατία. Ερευνούµε για την προηγούµενη βουλευτική περίοδο (2007-2009) και την τρέχουσα (2009 και έπειτα) πόσοι από τους 300 Έλληνες βουλευτές λειτουργούν έναν ιστότοπο µε χαρακτηριστικά/δυνατότητες Web 2.0, όπως θα τα προσδιορίσουµε. Τα αποτελέσµατα σχολιάζονται τόσο µεµονωµένα όσο και συγκριτικά για την κάθε βουλευτική περίοδο. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Web 2.0, ηλεκτρονική ∆ηµοκρατία, ιστότοποι Ελλήνων βουλευτών 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χώρα µας βρίσκεται σήµερα σε µία κρίση όχι µόνο οικονοµική αλλά και αµφισβήτησης των θεσµών. Πολλοί είναι αυτοί που προβληµατίζονται κατά πόσο η σηµερινή ∆ηµοκρατία είναι πράγµατι αντιπροσωπευτική και δεν εξυπηρετεί απλά τα συµφέροντα µίας κλειστής οµάδας ανθρώπων. Ακόµη, εντονότατη είναι η κριτική που αφορά τα πολιτικά πρόσωπα ειδικότερα, και τον ρόλο τους στη κοινωνία µε σκάνδαλα που έχουν αποκαλυφθεί το τελευταίο διάστηµα τονίζοντας την διαφθορά που υπάρχει στη χώρα µας. Στην συγκεκριµένη έρευνα θα προσπαθήσουµε να δείξουµε πως η σύγχρονη τεχνολογία και συγκεκριµένα το “Web 2.0” µπορεί να συµβάλει στη καταπολέµηση της κρίσης που προαναφέραµε. Πως µπορεί να κάνει πραγµατικότητα την “Ηλεκτρονική ∆ηµοκρατία” αλλά και να αποκαταστήσει την κοινή γνώµη για τα πολιτικά πρόσωπα επενδύοντας στη ∆ιαφάνεια. Επίσης, πολύ σηµαντικό κοµµάτι αυτής της µελέτης είναι η στατιστική έρευνα που γίνεται αναλύωντας τους επίσηµους ιστοτόπους των βουλευτών για την βουλευτική περίοδο 2007 2009 και την τρέχουσα, 2009 και έπειτα. Μέσα από αυτήν την έρευνα µπορούµε να βγάλουµε συµπεράσµατα για το τοπίο στην Ελλάδα, µεµονοµένα για κάθε περίοδο αλλά και συγκριτικά. 173 Τέλος, παραθέτουµε τα συµπεράσµατα µας, σχολιάζοντας τα στατιστικά δεδοµένα που εξάγαµε. 2. WEB 2.0 ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ 2.1 Ορισµοί Web 2.0 και Συµµετοχικής ∆ηµοκρατίας Για Πρώτη φορά ο όρος WEB 2.0 χρησιµοποιήθηκε από την O’Reilly Media το 2004 [1]. Χρησιµοποιείται για την αναφορά σε µια υποθετική δεύτερη γενιά υπηρεσιών µε βάση το διαδίκτυο, που θα επιτρέπει στους χρήστες να συνεργάζονται, να µοιράζονται πληροφορίες online µε νέους τρόπους όπως για παράδειγµα ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, wikis, εργαλεία επικοινωνίας και folksonomies. Χρησιµοποίησαν τον όρο σε συνεργασία µε την MediaLive International για µία σειρά διαλέξεων. Από τότε ξεκινά η δηµοφιλία του όρου που τότε όµως δεν είχε οριστεί σαφώς και υπέστη κριτική από τις κοινότητες τεχνικών και µάρκετινγκ. Ο Tim Berner’s Lee, ο ιδρυτής του διαδικτύου αναφέρει µεταξύ άλλων στον Economist το 2007 [2], πως θεωρεί το Web 2.0 ως “µία κίνηση που περιλαµβάνει µία ποικιλία τεχνολογιών όπως τα blogs, wikis, podcasts - κάτι που δείχνει την εφηβεία του Web. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά της νεαρής επαναστατικότητας εναντίον της συµβατικής κοινωνικής τάξης και κάνει τις παραδοσιακότερες εταιρίες µέσων να τρέµουν¨. Μεταξύ άλλων ο E. Turban το 2008 αναφέρει πως “µπορούµε να θεωρήσουµε το Web 2.0 ως ένα µεγάλης κλίµακας, παγκόσµιο κοινωνικό πείραµα , που µπορεί να αποτύχει. Για παράδειγµα στην περίπτωση της Wikipedia υπάρχει αγωνία που αφορά την ποιότητα και ακεραιότητα του περιεχοµένου που δηµιουργείται από τους χρήστες καθώς και προβλήµατα ασφάλειας.” Αναφέρει χαρακτηριστικά πως “αν και χρησιµοποιεί την σοφία ενός µεγάλου ποσοστού χρηστών,µπορεί να χρησιµοποιήσει τη βλακεία και την αµάθεια πολλών άλλων. ”[3] Πως όµως ορίζεται το Web 2.0 από το ίδιο το Web 2.0, τους χρήστες του δηλαδή; Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούµε τον ορισµό της wikipedia [4] οπού κατά τους χρήστες της πρόκειται για “µια αντιληπτή δεύτερη γενιά της ανάπτυξης και της σχεδίασης Ιστού, η οποία στοχεύει να διευκολύνει την επικοινωνία, την ασφαλή διακίνηση πληροφοριών, τη διαλειτουργικότητα, και τη συνεργασία στο διαδίκτυο. Η ιδέα του Web 2.0 οδήγησε στην ανάπτυξη και εξέλιξη των web-based κοινοτήτων, υπηρεσιών hosting και εφαρµογών όπως sites κοινωνικής δικτύωσης, διακίνησης πολυµέσων, wikis, blogs, folksonomies.” Στην Wikipedia επίσης στο ίδιο άρθρο γίνεται αναφορά για Government 2.0 σχολιάζοντας πως “τα χαρακτηριστικά του Web 2.0 έχουν επιστρατευθεί από τον ∆ηµόσιο Τοµέα προσδίδοντας αξία στον όρο Government 2.0. Ιστοσελίδες όπως Twitter, YouTube, Facebook έδωσαν έναν σκόπιµο τρόπο επικοινωνίας των πολιτών µε τους κυβερνητικούς αξιωµατούχους, κάτι που πρωτύτερα ήταν σχεδόν αδύνατο.” Ως ένα πεδίο της Ηλεκτρονικής ∆ιακυβέρνησης συναντάµε και αυτό της ηλεκτρονικής ∆ηµοκρατίας και ειδικότερα αυτό της ηλεκτρονικής Συµµετοχής. Ορίζεται ως “η συµµετοχή ή ανάµειξη του πολίτη στο πολιτικό γίγνεσθαι µε τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Συγκεκριµένα παρέχεται στο πολίτη η δυνατότητα να ενηµερώνεται, να εκφράζει τη γνώµη του µέσω της διεξαγωγής ερευνών/ δηµοσκοπήσεων και δηµόσιας διαβούλευσης, αλλά και να έχει τη δυνατότητα να θέσει ο ίδιος ζητήµατα στην πολιτική ατζέντα, µέσω ηλεκτρονικών καναλιών”.[5] 174 2.2 Η συµβολή του Web 2.0 στην ηλεκτρονική ∆ηµοκρατία Στην έρευνα µας συναντήσαµε την παρακάτω πολύ εύστοχη παρατήρηση σχετικά µε το Web 2.0 και την ∆ηµοκρατία . Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα Web 2.0 Democracy δεν είναι στην επιλογή των ιδεών αλλά στη παραγωγή τους!¨ [6]. Οι δυνατότητες που δίνει το Web 2.0 σε ένα πολιτικό πρόσωπο είναι ανεκτίµητες καθώς του δίνει την δυνατότητα καταργώντας τους - παραδοσιακούς τρόπους επικοινωνίας και τα κανάλια πληροφόρησης να ανιχνεύσει τα προβλήµατα και τις ανησυχίες των πολιτών και της κοινωνίας γενικότερα. Είναι πολύ σηµαντικό χαρακτηριστικό επίσης του Web 2.0 η ποιότητα της πληροφορίας που παράγεται από ερασιτέχνες σε σύγκριση µε τους επαγγελµατίες. Για να αντιληφθούµε το µέγεθος, αρκεί να συγκρίνουµε µία συµβατική εγκυκλοπαίδεια µε τη γνωστή σε όλους µας Wikipedia. Ποιό είναι όµως το κενό ακριβώς και το σηµείο εκείνο που ενδιαφέρει τους βουλευτές από τα πλεονεκτήµατα του Web 2.0. Ως εξουσιοδοτηµένοι αντιπρόσωποι της κοινωνίας έχουν την υποχρέωση να την “ακούν”. Να διαµορφώνουν δηλαδή διαδικασίες όπου θα δέχονται ως εισροή τις ανάγκες και τον παλµό της κοινωνίας και µέσα από την δράση τους να νοµοθετούν ως τελική εκροή. Οι Περιστέρας και Τσέκος σε µία µελέτη τους προτείνουν την Ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση γενικότερα ως ένα πλαίσιο για την ∆ηµόσια Πολιτική [7]. Εκεί βρίσκουµε το διάγραµµα του “κυβερνητικού συστήµατος” το οποίο αναπαριστά τους δρώντες για τη δηµόσια Πολιτική και τις σχέσεις που αναπτύσσονται µεταξύ τους. . Είναι σαφές πως το Web 2.0 µε τις τεχνολογικές δυνατότητες που παρέχει έρχεται για να βελτιώσει δραµατικά τη σχέση C2P (Citizens to Politics), θεσπίζοντας έτσι µία καλύτερη, πιο άµεση και αποτελεσµατική επικοινωνία µεταξύ βουλευτών και πολιτών. Ενδεικτικά αναφέρουµε κάποιες υπηρεσίες που θα µπορούσε να έχει ένα τυπικό Web 2.0 site βουλευτή έτσι ώστε να του προσδώσει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά για να βελτιώσει τη σχέση C2P: Σχόλια στα δηµοσιευµένα άρθρα, που θα εµφανίζονται δηµόσια - Με αυτόν το τρόπο προωθείται ο δηµόσιος διάλογος πάνω σε συγκεκριµένο θέµα και απόψεις του αρθρογράφου ενώ ταυτόχρονα δίνεται και το “βήµα” στον πολίτη να εκφράσει την άποψη του. ∆υνατότητα στους πολίτες να ανοίξουν δικό τους θέµα. Έτσι οι πολίτες όχι µόνο σχολιάζουν την υπάρχουσα αρθρογραφία αλλά µπαίνουν οι ίδιοι στο ρόλο του αρθρογράφου. Αυτό είναι 175 πολύ χρήσιµο γιατί έτσι µπορεί να θιχτούν θέµατα που δεν είναι ευρέως γνωστά αλλά επηρεάζουν και έχουν ιδιαίτερη σηµασία για το κοινωνικό σύνολο. Επίσης, media upload από πολίτες, σύνδεσµοι σε µέσα κοινωνικής δικτύωσης και διαδραστικό web media είναι ακόµα κάποια χρήσιµα χαρακτηριστικά. Ίσως προσδίδουν και µια πινελιά µάρκετινγκ κάνοντας το site πιο ενδιαφέρον και συναρπαστικό για να το επισκεφτεί κάποιος να περιηγηθεί και εν τέλει να συµµετέχει σε αυτό. Τεχνολογίες όπως rss feeds, ηλεκτρονικές ψηφοφορίες κλπ. δεν αφορούν το αντικείµενο της παρούσας µελέτης εκτός φυσικά εάν δηµοσιεύονται από τους πολίτες. Τέλος, δυνατότητες σύνδεσης µε τα γνωστότερα ηλεκτρονικά µέσα κοινωνικής δικτύωσης (πχ. facebook, twitter, google κλπ.) είναι απαραίτητες. 2.3 Web 2.0 ιστότοποι Ελλήνων Βουλευτών Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να µελετήσει κανείς πόσοι από τους Έλληνες βουλευτές λειτουργούν ένα Web 2.0 ιστότοπο µε σκοπό να κάνουν πραγµατικότητα τη λεγόµενη ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση, δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες να συµµετέχουν στη διαµόρφωση του περιεχοµένου της ιστοσελίδας µε οποιοδήποτε τρόπο. ∆ιαµόρφωση του περιεχοµένου από τον πολίτη σηµαίνει για τον βουλευτή ανίχνευση των αναγκών της κοινωνίας που οδηγεί κατ’ επέκταση σε πίεση προς το κόµµα για την διαµόρφωση της πολιτικής ατζέντας. Για το λόγο αυτό πραγµατοποιήσαµε µία έρευνα για να διαπιστώσουµε το ποσοστό των Ελλήνων Βουλευτών που διαθέτουν και λειτουργούν Web 2.0 ιστότοπο. Κάναµε ανάλυση όλων των site Ελλήνων βουλευτών όπως αυτά αναρτώνται επίσηµα στον ιστοχώρο του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Η έρευνα έγινε σε δύο φάσεις και αφορά τις δύο τελευταίες βουλευτικές περιόδους 2007-2009 και 2009 - και έπειτα. Η προσπέλαση έγινε τον Μάρτιο του 2009[8] και τον Οκτώβριο του 2010 [9]. Η διαδικασία πρόσβασης για την συγκεκριµένη µελέτη είναι µέσω του επίσηµου ιστότοπου του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Βέβαια, έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις Ελλήνων βουλευτών που διαθέτουν sites Web 2.0 και µη, οι οποίοι όµως δεν είναι δηµοσιευµένοι στα προσωπικά τους στοιχεία στον ιστότοπο του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Τα site αυτά δεν συµπεριλήφθηκαν στα αποτελέσµατα της έρευνας µε σκοπό την εγκυρότητα των αποτελεσµάτων. ∆εν θα µπορούσαµε εξάλου να διαπιστώσουµε την αυθεντική ταυτότητα των ιδιοκτητών τους, σε αντίθεση µε επίσηµα δηµοσιευµένα site από το Ελληνικό Κοινοβούλιο για των οποίων την έγκυρη ταυτοπροσωπία παραπέµπουµε στο ίδιο. 176 ΤΥΠΟΣ ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 2007 - 2009 ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 2009 - WEB 2 SITE 27 (9%) 34 (11%) SITE - ΟΧΙ WEB 2 ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ/ΣΥΝ∆ΕΣΗ ΣΕ ΑΛΛΑ ΗΛ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ∆ΙΚΤΥΑ (FACEBOOK ΚΛΠ.) - 32 (11%) SITE - ΟΧΙ WEB 2 109 (36%) 103 (34%) 27 (9%) 66 (22%) ΤΥΠΟΣ ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 2007 - 2009 ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ 2009 - ΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ SITE (υπό κατασκευή, δε λειτουργεί) 12 (4%) 14 (5%) ΚΑΘΟΛΟΥ SITE 152 (51%) 117 (39%) Τo κριτήριo για να χαρακτηρίσουµε έναν ιστοχώρο Web 2.0 είναι κατά πόσο δίνονται κάποιες ελάχιστες δυνατότητες σε κάποιον πολίτη να διαµορφώσει το περιεχόµενο του site, για παράδειγµα, να σχολιάσει ένα άρθρο βουλευτού και το σχόλιο του να φαίνεται δηµόσια . Χαρακτηριστικά όπως rss feeds, newsletters, ηλεκτρονικές ψηφοφορίες, media κλπ. σε αυτή τη µελέτη δεν τα χαρακτηρίζουµε Web 2.0 διότι ο πολίτης δεν συµβάλει καθόλου στην διαµόρφωση του περιεχοµένου εκτός εάν τα δηµιουργεί ο ίδιος. Οφείλουµε ακόµη να παρατηρήσουµε πως υπήρχαν περιπτώσεις Web 2.0 sites που όµως είχαν απενεργοποιηµένες τις δυνατότητες συµµετοχής των πολιτών όπως σχολιασµού κλπ. Αυτά τα site σαφώς δεν χαρακτηρίζονται ως Web 2.0 παρόλο που ως πλατφόρµες έχουν τη µορφή blog, forum κλπ. Να τονίσουµε πως ιστότοποι που δεν είναι Web 2.0 αλλά µε σύνδεση σε κάποιο άλλο ηλεκτρονικό µέσο κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter κλπ.) τα κατατάσσουµε σε ξεχωριστή κατηγορία, θεωρώντας όµως πως οι συγκεκριµένοι βουλευτές “πλησιάζουν” το Web 2.0. Τέλος, αξίζει να παρατηρήσουµε πως στην έρευνα αγνοείται παντελώς κάθε κοµµατικό κριτήριο και δεν γίνεται κανένας διαχωρισµός, διεξαγωγή στατιστικού κλπ. Οι βουλευτές αντιµετωπίζονται ως 300 εκπρόσωποι της κοινωνίας ανεξαρτήτως κοµµατικού κριτηρίου κλπ. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ∆υστυχώς το ποσοστό των βουλευτών που βασίζονται σε αποκλειστικά τεχνολογίες Web 2.0 για την επικοινωνία τους είναι πολύ µικρό -9%-µόλις 27 από τους 300 για την βουλευτική περίοδο 2007 -2009 και 34 για την τρέχουσα. Μόλις , 7 δηλαδή παραπάνω µέσα σε 2 χρόνια. Από την άλλη µεριά ενθαρρυντικό είναι το γεγονός πως 32 βουλευτές αν και δεν λειτουργούν Web 2.0 site, παραπέµπουν σε µια διάδραση µε τον κόσµο σε άλλα πολύ γνωστά κοινωνικά δίκτυα όπως το facebook και το twitter. Θα µπορούσαµε να πούµε πως οι Έλληνες βουλευτές ήταν “η-κουφοί” κατά την περίοδο 2007-2009 αφού δεν χρησιµοποιούσαν τα ηλεκτρονικά µέσα που προσφέρονται για να αφουγκρασθούν την κοινωνία η οποία όλο και περισσότερο στρέφεται στο Web 2.0 ως ένα ελεύθερο, δωρεάν, εύχρηστο και αποτελεσµατικό µέσο δηµιουργικής έκφρασης και ανταλλαγής απόψεων. Η αλµατώδης άνοδος µέχρι σήµερα από 9% σε σύνολο (11+11) 22% είναι ένα ευχάριστο µήνυµα. Χρειάζεται όµως ακόµη µεγαλύτερη συµµετοχή για να έχει το όλο εγχείρηµα της Ηλεκτρονικής ∆ηµοκρατίας αποτέλεσµα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html 2. The Economist -“Watching the web grow up.” Θέµατα Τεχνολογίας, 10 Μαρτίου 2007 http://www.economist.com/printedition/displaystory.cfm?story_id=8766093 177 • Efraim Turban, 2008. “Electronic Commerce 2008, A managerial Perspective”, Pearson Education Inc. ISBN: 978-0-13-224331-5 • http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2 • Αποστολάκης Ι., Λούκης Ε., Χάλαρης Ι., 2008. Ηλεκτρονική ∆ηµόσια ∆ιοίκηση. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Ελλάδα • http://www.paulgraham.com/web20.html 4. Vasilis Peristeras, Theodore Tsekos, Spring 2004. “e-Governance as a Public Policy Framework”. NISPAcee Volume V No2, page 3 5. http://www.parliament.gr/synthesh/viewdetails.asp, προσπέλαση: Μάρτιος 2009 6. http://www.hellenicparliament.gr/Vouleftes/Viografika-Stoicheia/ προσπέλαση: Οκτώβριος 2010 178 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΕΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ∆ΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΝΩΝΥΜΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ Άγγελος Πανούσης Εισηγητής στη ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη [email protected] Ιάσων Παπαθανασίου Λέκτορας Τµήµατος Marketing και ∆ιοίκησης Λειτουργιών, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Έδεσσα [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι Nοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (Ν.Α.) συστάθηκαν ως δεύτερη βαθµίδα Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης µε το Ν.2218/94. Η ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών είναι µια εκ των ∆ιευθύνσεων της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης. Αντικείµενο της ∆ιεύθυνσης Α.Ε. είναι η εποπτεία των Ανωνύµων Εταιρειών βάσει του Ν 2190/1920 όπως ισχύει µετά την τροποποίησή του από το Ν. 3604/2007. Μια από τις πλέον κρίσιµες παρεµβάσεις το έτος 2007 για τις Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (Ν.Α.) είναι το σύνολο των έργων που οµαδοποιούνται υπό τον τίτλο: Ολοκληρωµένα Πληροφορικά Συστήµατα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (Ο.Π.Σ.Ν.Α.). Τα έργα αυτά εκτελούνται από την Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε. (Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε. 2010) και ο σκοπός τους είναι η δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου πληροφοριακού περιβάλλοντος µεταξύ των υπηρεσιών των Ν.Α. και των αρµόδιων Υπουργείων, καθώς και η ηλεκτρονική διασύνδεση και συνεργασία των Ν.Α. µε το σύνολο των Υπηρεσιών της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης για την επέκταση και αναβάθµιση των παρεχόµενων υπηρεσιών στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστούν τα Ο.Π.Σ.Ν.Α. µέσω της περίπτωσης τηs ∆ιεύθυνσης Ανωνύµων Εταιρειών της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης. Θα δούµε πώς η εγκατάσταση των Ο.Π.Σ.Ν.Α. βελτίωσε τους δείκτες παραγωγικότητας και ποιότητας και έβαλε τις βάσεις για τη δηµιουργία και ολοκλήρωση του Γενικού Εµπορικού Μητρώου (Γ.Ε.ΜΗ.) που αφορά τις Ανώνυµες Εταιρείες, ενώ παράλληλα αποτέλεσε Πληροφοριακό Σύστηµα ∆ιοίκησης για την ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ∆ΙΑ: Ολοκληρωµένα ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών Πληροφορικά Συστήµατα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, 4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (Ν.Α.) συστάθηκαν ως δεύτερη βαθµίδα Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης µε το Ν.2218/94. Αποστολή τους είναι η οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου τους και οι αρµοδιότητες τους αντλούνται από τις διατάξεις του Κώδικα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων όπως αυτός προέκυψε µε την τροποποίηση και συµπλήρωση 179 σχετικών Νοµών και Προεδρικών ∆ιαταγµάτων, ενώ η εσωτερική λειτουργία της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης διέπεται από τον Οργανισµό Εσωτερικής Υπηρεσίας της. Η ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών είναι µια εκ των ∆ιευθύνσεων της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης, που υπηρεσιακά εποπτεύεται από τη Γενική ∆ιεύθυνση της Ν.Α., επί της οποίας ασκείται η πολιτική εποπτεία του Γενικού Γραµµατέα της Ν.Α., του Νοµαρχιακού Συµβούλιου και του Νοµάρχη. Αρµοδιότητες της ∆ιεύθυνσης Εταιριών είναι εκείνες οι αρµοδιότητες που σε επίπεδο κεντρικής Κυβέρνησης ασκούνται από το Υπουργείο Οικονοµίας – Γενική Γραµµατεία Εµπορίου (Γενική Γραµµατεία Εµπορίου 2010), Γενική ∆/νση Εσωτερικού Εµπορίου (Γενική ∆/νση Εσωτερικού Εµπορίου 2010), ∆/νση Α.Ε. & Πίστεως και έχουν µεταβιβασθεί µε Νόµους, ∆ιατάγµατα και Υπουργικές Αποφάσεις στη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση. Σύµφωνα µε το άρθρο 1 του Κ.Ν 2190/1920 «Περί Ανωνύµων εταιρειών» ως Ανώνυµη εταιρεία ορίζεται η κεφαλαιουχική εταιρεία µε νοµική προσωπικότητα, για τα χρέη της οποίας ευθύνεται µόνο η ίδια µε την περιουσία της. Το κύριο αντικείµενο της ∆ιεύθυνσης Ανωνύµων Εταιρειών αφορά: α) τον έλεγχο για την εύρυθµη διοικητική λειτουργία των Ανωνύµων Εταιρειών των οποίων η έδρα βρίσκεται εντός των γεωγραφικών ορίων του Νοµού Θεσσαλονίκης β) τον έλεγχο και τη δηµοσίευση των ισολογισµών των Α.Ε. γ) θέµατα σχετικά µε την ίδρυση Α.Ε., συγχωνεύσεις, απορροφήσεις, εκτιµήσεις καθαρής θέσης, λύση και διαγραφή των εταιρειών από το Μητρώο Ανωνύµων Εταιρειών (Μ.Α.Ε) κ.τ.λ. δ) όλες τις δηµοσιεύσεις που αφορούν Ανώνυµες Εταιρείες και δηµοσιεύονται στο ΦΕΚ (Τεύχος ΑΕ & ΕΠΕ 2010). Αναλυτικότερα στις αρµοδιότητές της ∆ιεύθυνσης Εταιρειών ανήκουν: η παροχή αδειών σύστασης Ανωνύµων Εταιρειών η µελέτη, έγκριση και τροποποίηση των καταστατικών αυτών, η τήρηση του Μητρώου Ανωνύµων Εταιρειών καθώς και η τήρηση/φύλαξη του σχετικού των Εταιριών του Νοµού η ανάληψη της ευθύνης σύνταξης & διεκπεραιώσεως όλων των δηµοσιεύσεων στο ΦΕΚ (ΤΑΕ & ΕΠΕ 2010) η παροχή αδειών ιδρύσεως υποκαταστηµάτων αλλοδαπών Α.Ε. και Ε.Π.Ε. η εποπτεία και έλεγχος νοµιµότητας λειτουργίας των εµπορικών και βιοµηχανικών Ανωνύµων Εταιριών που έχουν την έδρα τους στο Νοµό Θεσσαλονίκης. η εξακρίβωση και πιστοποίηση της καταβολής του αρχικού µετοχικού κεφαλαίου Α.Ε. καθώς και των αυξήσεων αυτού. η χορήγηση άδειας απόκτησης παγίων περιουσιακών στοιχείων σε Α.Ε. η ανάκληση απόφασης, περί παροχής άδειας σύστασης των Ανωνύµων Εταιριών και η διαγραφή αυτών από το µητρώο. η αποτίµηση, ο έλεγχος και η έγκριση µετασχηµατισµών επιχειρήσεων (µετατροπών, συγχωνεύσεων, διασπάσεων, αποσχίσεων κλάδων) όλων των ατοµικών επιχειρήσεων & των προσωπικών και κεφαλαιουχικών εταιριών του Νοµού η φύλαξη του αντίστοιχου αρχείου των Εταιριών. η χορήγηση πιστοποιητικών νόµιµης λειτουργίας καθώς και πιστοποιητικών περί τροποποιήσεων, εκπροσώπησης, µετοχικής σύνθεσης, εµπορικής ιδιότητας στους µετόχους των Α.Ε. κ.λπ. Σηµειώνεται ότι, η εποπτεία των Ανωνύµων Εταιρειών από τη ∆/νση Ανωνύµων Εταιρειών, 180 ασκείται βάσει του Ν 2190/1920 όπως ισχύει µετά την τροποποίησή του από το Ν. 3604/2007. Το οργανόγραµµα της ∆ιεύθυνσης Εταιρειών όπως αυτό ίσχυε την 1/8/2010 φαίνεται στο σχήµα 1. Προϊστάµενος ∆ιεύθυνσης εταιρειών Προϊστάµενος Τµήµατος Βιοµηχανικών Εταιρειών Προϊστάµενος Τµήµατος Εµπορικών Εταιρειών Προϊστάµενος Τµήµατος ∆ιοικητικού – Οικονοµικού και Μηχανοργάνωσης Εισηγητές Τµήµατος (10 υπάλληλοι) Εισηγητές Τµήµατος (9 υπάλληλοι) Εισηγητές Τµήµατος (7 υπάλληλοι) Σχήµα 1. Το οργανόγραµµα της ∆ιεύθυνσης Εταιρειών όπως αυτό ίσχυε την 1/8/2010. Σηµαντικά στοιχεία για τη διεκπεραίωση της εργασίας στη ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών αποτελούν η άρτια σε προσωπικό και υποδοµές οργάνωση της υπηρεσίας µε µόνιµη πρόσβαση στο διαδίκτυο, όπως και η άµεση σχέση της ∆ιεύθυνσης Ανωνύµων Εταιρειών µε το Εθνικό Τυπογραφείο. Όλες οι δηµοσιεύσεις των εταιρειών αναρτώνται στο Εθνικό Τυπογραφείο (Εθνικό Τυπογραφείο 2010) στο τεύχος Ανωνύµων Εταιρειών & Εταιριών Περιορισµένης Ευθύνης (ΤΑΕ & ΕΠΕ 2010) και ο υπάλληλος της υπηρεσίας ελέγχει εάν οι δηµοσιεύσεις που στέλνει για δηµοσίευση στο Εθνικό Τυπογραφείο έχουν δηµοσιευθεί χωρίς λάθη. Από τις 15/7/2010 η πρόσβαση στο Εθνικό Τυπογραφείο δίνεται σε όλους τους πολίτες δωρεάν, χωρίς τη χρήση κωδικών και συνδροµής. Όλοι µπορούν να έχουν πρόσβαση στην πληροφόρηση για θέµατα που δηµοσιεύονται στο ΦΕΚ (ΤΑΕ & ΕΠΕ) χωρίς κόστος. Αυτόνοµες διευθύνσεις Ανωνύµων Εταιρειών υπάρχουν στους Νοµούς Αττικής, Πειραιά και Θεσσαλονίκης λόγω του µεγάλου όγκου Ανωνύµων Εταιρειών στους εν λόγω Νοµούς. Στους υπόλοιπους νοµούς της Ελλάδας οι ∆ιευθύνσεις Ανωνύµων είναι τµήµατα ενσωµατωµένα στις κατά τόπους ∆ιευθύνσεις Εµπορίου. Μέχρι το 2007 οι διευθύνσεις λειτουργούσαν σε τοπικό επίπεδο ανά Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση και διαφοροποιηµένο πληροφοριακό σύστηµα κατάλληλο να εξυπηρετεί τις κατά τόπους ανάγκες. Στη ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης λειτουργούσε το πρόγραµµα της ιδιωτικής εταιρείας πληροφορικής A.T.S Πληροφορική Α.Ε. Το συγκεκριµένο πρόγραµµα ήταν αξιόπιστο, και είχε γίνει αποδεκτό από το σύνολο των υπαλλήλων της υπηρεσίας καθώς χρησιµοποιήθηκε επιτυχώς για πέντε (5) έτη, από το 2002 έως το 2007. Το µοναδικό πρόβληµα που παρουσίασε ήταν ότι οι χρήστες είχαν πρόσβαση σε στοιχεία των εταιρειών της οικίας τους Νοµαρχίας και όχι σε στοιχεία όλων των εταιρειών της Ελλάδας. 2. Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟ∆ΙΟΙΚΗΣΕΩΝ (ΟΠΣΝΑ) ΤΟ 2007 Σε διεθνές επίπεδο, τα Πληροφοριακά Συστήµατα για την τοπική Αυτοδιοίκηση πέρασαν από διάφορα στάδια ανάπτυξης (Moon, 2002) και χώρες όχι µόνο από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν 181 σηµαντική συµµετοχή στην διαδικασία (Maidin and Arshad., 2010) και (Leite and Rezende,, 2010). Στην Ελλάδα (Yannas and Lappas, 2007), µια από τις πλέον κρίσιµες παρεµβάσεις για τις Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (Ν.Α.) είναι το σύνολο των έργων που οµαδοποιούνται υπό τον τίτλο: Ολοκληρωµένα Πληροφορικά Συστήµατα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (ΟΠΣΝΑ). Τα έργα αυτά εκτελούνται από την Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε. (ΚτΠ Α.Ε.). Η Κοινωνία της Πληροφορίας Συστήθηκε το Μάρτιο του 2001 µε µόνο µέτοχο το Ελληνικό ∆ηµόσιο, το οποίο εκπροσωπείται από τους Υπουργούς Εσωτερικών, ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης και Αποκέντρωσης & Οικονοµίας και Οικονοµικών, οι οποίοι υπέγραψαν και την ιδρυτική της πράξη. Είναι Εταιρεία µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα – η λειτουργία της συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΠ ΚτΠ και το Πρόγραµµα ∆ηµοσίων Επενδύσεων) προκειµένου να καλύψει τα διοικητικά και λειτουργικά της έξοδα. Ο βασικός της ρόλος είναι η ανάληψη ως «Τελικού ∆ικαιούχου» της υλοποίησης πράξεων/µέτρων συµπεριλαµβανοµένων ενεργειών τεχνικής βοήθειας στήριξης του Προγράµµατος. Ρόλος της επίσης είναι η διαχείριση και η παραγωγική λειτουργία συστηµάτων πληροφορικής και επικοινωνιών της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, ύστερα από απόφαση παραχώρησης του Υπουργού ΕΣ∆∆Α και τέλος η µεταφορά τεχνογνωσίας για την υλοποίηση έργων Τεχνολογιών της Πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ) προς το ∆ηµόσιο Τοµέα. Με την από 31/7/2003 υπογραφείσα Προγραµµατική Συµφωνία µε το ΥΠΕΣ∆∆Α (YΠΕΣ∆ΑΑ 2010) , η ΚτΠ Α.Ε. ανέλαβε την υλοποίηση των έργων που συνιστούν την παρέµβαση µε σκοπό τον εκσυγχρονισµό των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (Ν.Α.) στο σύνολό τους. Η ΚτΠ ΑΕ είναι ο τελικός δικαιούχος µε φορείς λειτουργίας τις Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και τα αντίστοιχα Υπουργεία τα οποία είναι υπεύθυνα για την άσκηση πολιτικής στις Λειτουργικές Περιοχές που αποτελούν το αντικείµενο των δράσεων της παρέµβασης. Ο αρχικός συνολικός προϋπολογισµός των δράσεων ανέρχεται στα €141.353.951. Τα ΟΠΣΝΑ καλύπτουν το ≈60% του επιχειρησιακού πεδίου των Ν.Α. Τα έργα αυτά εποπτεύονται από το Υπουργείο Εσωτερικών. Αποτελούν πανελλήνια κάθετη δράση που τέθηκε σε εφαρµογή το 2007 από την Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε. και συγχρηµατοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) κατά 80% και από Εθνικούς πόρους κατά 20% στα πλαίσια του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2010). Ως µια δυναµική εφαρµογή εµπλουτίζεται συνεχώς και λειτουργεί αποκλειστικά µέσω του διαδικτύου. Σκοπός των ΟΠΣΝΑ είναι η δηµιουργία ενός ολοκληρωµένου πληροφοριακού περιβάλλοντος µεταξύ των υπηρεσιών των Ν.Α. και των αρµόδιων Υπουργείων, καθώς και η ηλεκτρονική διασύνδεση και συνεργασία των Ν.Α. µε το σύνολο των Υπηρεσιών της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης για την επέκταση και αναβάθµιση των παρεχόµενων υπηρεσιών στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. 2.1 ∆ηµιουργία και λειτουργία Οµάδας Εργασίας Υπάρχουν διάφορες µεθοδολογίες για την ανάπτυξη Πληροφοριακών Συστηµάτων για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (Jeenicke, M. et al, 2003) και η επιτυχής λειτουργία τους υπόκειται σε αρκετούς παράγοντες (Carter, L. and Bélanger, F., 2005 και Gupta M. P. and Jana D., 2003). Στα πλαίσια της προσπάθειας εισαγωγής των Ολοκληρωµένων Πληροφορικών Συστηµάτων Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (ΟΠΣΝΑ) στην ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης (N.A.Θ) δηµιουργήθηκε οµάδα εργασίας µε αντικείµενο εργασίας: τη βελτίωση των διαδικασιών, την καταγραφή προτάσεων για την αναβάθµιση του εγχειρήµατος και τη συνεργασία µε τον ανάδοχο για την υιοθέτηση και 182 υλοποίηση των προτάσεων. Η οµάδα εργασίας αποτελούνταν από: 1. Το στέλεχος της ∆/νσης Ανωνύµων και διαχειριστή (administrator) του συστήµατος. 2. Στέλεχος της ∆/νσης Ανωνύµων από το τµήµα του πρωτοκόλλου. 3. ∆ύο στελέχη από το τµήµα Προγραµµατισµού της Ν.Α.Θ. 4. Τον υπεύθυνο υποστήριξης της εταιρείας Quality &Reliability A.E. που ανέλαβε τη υποστήριξη του έργου (εδρεύει στην Αθήνα) 5. Το τµήµα παραγωγικής λειτουργίας της ΚτΠ Α.Ε. – ∆ιαχειρίση αιτηµάτων (εδρεύει στην Αθήνα). Η οµάδα δεν είχε θεσµοθετηµένο προϊστάµενο και λειτούργησε αµιγώς ως οµάδα ποιότητας. Στόχοι του προγράµµατος εργασίας ήταν: 1. 2. 3. 4. 5. Η καταγραφή των προβληµάτων που παρουσιάστηκαν στους χρήστες Βελτίωση των εγγράφων και της βάσης δεδοµένων Ενοποίηση των εντύπων αιτήσεων και καταχώρησή τους στην ιστοσελίδα της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης (Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης 2010). ∆ηµιουργία υποδοµής ώστε να υλοποιηθεί το δεύτερο στάδιο της εφαρµογής που έχει σαν στόχο να µπορεί ο πολίτης να λαµβάνει στοιχεία από τη βάση δεδοµένων πληρώνοντας κάποια ετήσια συνδροµή. Οποιαδήποτε πρόταση θα βοηθούσε τους πολίτες να εξυπηρετηθούν γρήγορα Η καταγραφή των προβληµάτων ήταν το πρώτο βήµα για την υλοποίηση της εργασίας. Με τον τρόπο αυτό όλοι οι συνεργάτες – εισηγητές ένιωσαν ότι ήταν µέρος της επίλυσης του προβλήµατος και ότι προσφέρουν µε τη συµµετοχή τους στη διαδικασία. Η βελτίωση των διαδικασιών και των εγγράφων αύξησε την παραγωγικότητά τους και µείωσε τα λάθη ενώ η ενοποίηση των αιτήσεων βελτίωσε τους χρόνους ανταπόκρισης και αύξησε την ικανοποίηση του πολίτη. Η δηµιουργία υποδοµής ώστε να εφαρµοστεί το δεύτερο στάδιο της εφαρµογής έδωσε την ικανοποίηση και στην οµάδα ότι προσφέρει και δηµιουργεί µια εφαρµογή πρωτοποριακή για την Ελληνική ∆ηµόσια ∆ιοίκηση. Σήµερα λειτούργει το call center της εταιρείας υποστήριξης Quality &Reliability A.E. όπου καταγράφονται τα προβλήµατα και η επίλυσή τους γίνεται από την εταιρεία υποστήριξης Quality &Reliability A.E. και από την Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε. Συµπεραίνοντας, µπορούµε να πούµε ότι η οµάδα πέτυχε απόλυτα το σκοπό της και εκτέλεσε άριστα το έργο της. Βασικό της προσόν για την επίτευξη των στόχων της αποδείχτηκε τελικά ο χαρακτήρας των ατόµων που την στελέχωσαν. Τα µέλη της οµάδας έδειξαν άριστες ικανότητες συνεργασίας γεγονός που είχε ως αποτέλεσµα την υλοποίηση της εργασίας εντός του χρονοδιαγράµµατος. Επιπλέον δηµιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις ώστε να υπάρξει επικοινωνία και συνεργασία και στο µέλλον. 2.3 Περιγραφή της λειτουργίας των Ο.Π.Σ.Ν.Α. Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστούν τα Ολοκληρωµένα Πληροφορικά Συστήµατα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων µέσω της περίπτωσης τηs ∆ιεύθυνσης Ανωνύµων Εταιρειών της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης. Στη ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών η εφαρµογή αφοµοιώθηκε άµεσα και καθολικά από το σύνολο των υπαλλήλων της ∆ιεύθυνσης. 183 Το συγκεκριµένο Πληροφοριακό Σύστηµα εγκαινίασε τη λειτουργία του το 2008, ύστερα από µελέτη µε τίτλο «H χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στις Περιφέρειες και τους Ο.Τ.Α.» που συντάχθηκε από την Κοινωνία της Πληροφορίας το Μάιο του 2007. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται οι εισροές και εκροές συστήµατος καθώς και η λειτουργία της εφαρµογής. Ως εισροές (input) µπορούµε να ορίσουµε τα δεδοµένα που καταχωρούµε στη βάση του συστήµατος. Ως εκροές (output) ορίζουµε τα δεδοµένα που λαµβάνουµε από την εφαρµογή µετά τη χρήση της δηλαδή τις πληροφορίες που παράγει το σύστηµα. Στον παρακάτω πίνακα 1 παρουσιάζονται τόσο οι εισροές όσο και οι εκροές του Πληροφοριακού Συστήµατος ∆ιοίκησης που αναλύουµε. Η εισαγωγή στο σύστηµα γίνεται µε κωδικό ασφαλείας γεγονός που εξασφαλίζει την ασφάλεια των συναλλαγών. Ο κάθε χρήστης µπορεί να παρέµβει µόνο στις εταιρείες για τις οποίες είναι υπεύθυνος ενώ µπορεί να πληροφορηθεί στοιχεία για όλες τις υπόλοιπες. Πίνακας 1 Εισροές Πληροφοριακού Συστήµατος Επωνυµία Εταιρείας Αριθµός Μητρώου Α.Ε. ∆ιεύθυνση έδρας της εταιρείας Τροποποιήσεις καταστατικού Πρακτικά Γενικών Συνελεύσεων Πρακτικά ∆ιοικητικών Συµβουλίων ΦΕΚ (ΤΑΕ & ΕΠΕ) ∆ιοικητικά Συµβούλια Ελεγκτές Οικονοµικών Χρήσεων Μετοχικό κεφάλαιο Στοιχεία Σύστασης Εκροές Πληροφοριακού Συστήµατος Βεβαιώσεις περί µη λύσης εταιρείας Ανακοινώσεις προς Εθν.Τυπογραφείο Βεβαιώσεις προς Ασφ. Ταµεία Ανακοινώσεις προς τις εταιρείες Ανακοινώσεις προς τα Επιµελητήρια Εντολές Ελέγχου Ανωνύµων Εταιρειών Αποφάσεις Νοµάρχη Παροχή πληροφόρησης σε Εισαγγελία Στατιστικά δεδοµένα Συστάση επιτροπών αρθρ.9 Ν2190/20 Ενηµέρωση Υπουργείου Εικόνα 1 184 Όσο αναλυτικότερα και πληρέστερα ενηµερωθεί η βάση µε τις εισροές του πίνακα 1 τόσο περισσότερο ασφαλέστερα αποτελέσµατα λαµβάνονται ως εκροές του πίνακα 1 όταν αναζητηθεί η άντληση στοιχείων από τη βάση για τη δηµιουργία των τελικών εγγράφων τα οποία αιτούνται πολίτες και επιχειρήσεις. Στην εικόνα 1 παρουσιάζεται το τελικό έγγραφο το οποίο αιτείται η συγκεκριµένη εταιρεία σχετικά µε τις τροποποιήσεις του καταστατικού της, τυχόν λύση της, το είδος των µετοχών της και την εκπροσώπησή της. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο έγγραφο της εικόνας 1 δεν είναι απόρρητα καθώς δηµοσιεύονται στο Εθν. Τυπογραφείο και µπορούν να ζητηθούν από οποιονδήποτε. (A)ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΌ ΠΕΛΑΤΗ -----------ΠΑΡΑΛΛΑΒΗ ΑΠΌ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΑΧΥ∆ΡΟΜΙΚΩΣ Ή Ι∆ΙΟΧΕΙΡΩΣ ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ ΤΟΥ ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΣΩΣΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΌ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗ ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ ΤΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ ΣΤΟΝ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΌ ΤΟ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗ ΣΩΣΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ ΑΠΌ ΥΠΑΛΛΗΛΟ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΣΤΟΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΗΝ Ι∆ΙΑ ΗΜΕΡΑ ΣΥΛΛΟΓΗ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΝ Ι∆ΙΑ ΗΜΕΡΑ ΛΑΘΟΣ ΣΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΓΙΑ ∆ΙΟΡΘΩΣΗ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΑΠΌ ΤΟΝ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΗΝ Ι∆ΙΑ ΗΜΕΡΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΌ ΤΜΗΜΑΤΑΡΧ ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ ΤΟΥ ΕΓΓΡΑΦΟΥ ΣΤΟΝ ΤΜΗΜΑΤΑΡΧΗ Σχήµα 2. ∆ιάγραµµα Ροής Εργασιών της ∆ιεύθυνσης Ανωνύµων Εταιρειών της Ν.Α. Σηµαντικό στοιχείο όσον αφορά την τυποποίηση των εργασιών στη ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών αποτελεί το διάγραµµα ροής διαδικασιών της Υπηρεσίας. Στο διάγραµµα ροής εργασίας του σχήµατος 2 παρατηρούµε τα εξής: 1. Ο ενδιαφερόµενος καταθέτει την αίτησή του κατά τη διάρκεια της ηµέρας στο τµήµα του πρωτοκόλλου (∆ιοικητικού – Οικονοµικού και Μηχανοργάνωσης) και ο χρήστης του τµήµατος ∆ιοικητικού - Οικονοµικού και Μηχανοργάνωσης καταχωρεί στη βάση το αίτηµα. Σε µικρό χρονικό διάστηµα ο υπεύθυνος χρήστης έχει εικόνα της χρεωµένης διαδικασίας στο τερµατικό του και της υπόθεσης που πρέπει να διεκπεραιώσει. Έτσι ο χρήστης γνωρίζει από την προηγούµενη ηµέρα πόσες υποθέσεις θα έχει να διεκπεραιώσει την επόµενη ηµέρα. Το πρωί της επόµενης ηµέρας το εισερχόµενο έγγραφο ελέγχεται από το ∆ιευθυντή της Υπηρεσίας. 2. Η παράδοση του αιτήµατος γίνεται στον αρµόδιο για την εταιρεία υπάλληλο των τµηµάτων Βιοµηχανικών ή Εµπορικών Εταιρειών από το τµήµα ∆ιοικητικού – Οικονοµικού και Μηχανοργάνωσης την ίδια ηµέρα. Ο υπεύθυνος χρήστης της εταιρείας του τµήµατος Εµπορικών ή Βιοµηχανικών Εταιρειών αναλαµβάνει τη διεκπεραίωση και ολοκλήρωση της υπόθεσης. Η συλλογή των δεδοµένων µέσω του Πληροφοριακού Συστήµατος ∆ιοίκησης γίνεται κατά τη διάρκεια της ίδιας ηµέρας και δηµιουργείται το τελικό έγγραφο. Το τελικό έγγραφο ελέγχεται από τον τµηµατάρχη. 185 3. Εάν είναι σωστό προχωρά για έλεγχο από το ∆ιευθυντή. Εάν υπάρξουν ελλείψεις, παραλήψεις ή λάθη επιστρέφει στον εισηγητή για διόρθωση. Το τελικό έγγραφο ελέγχεται και από τον ∆ιευθυντή. Εάν είναι σωστό προχωρά για ολοκλήρωση και παραλαβή από τον ενδιαφερόµενο. Εάν υπάρξουν ελλείψεις, παραλήψεις ή λάθη επιστρέφει στον εισηγητή για διόρθωση και στη συνέχεια µετά τις τελικές παρεµβάσεις προχωρά στη φάση της τελικής ολοκλήρωσης. Στη ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών λειτουργούν λοιπόν παράλληλα και συµπληρωµατικά δύο (2) εφαρµογές. Η εφαρµογή των Ανωνύµων Εταιρειών και η εφαρµογή του πρωτοκόλλου (∆ιοικητικού – Οικονοµικού και Μηχανοργάνωσης) των Ανωνύµων Εταιρειών. 2.4 Παρουσίαση του περιβάλλοντος εργασίας της Εφαρµογής Ανωνύµων Εταιρειών Εικόνα 2 Εικόνα 3 186 Εκτελώντας την εφαρµογή, εµφανίζεται η οθόνη εισαγωγής των στοιχείων πιστοποίησης του χρήστη (Όνοµα Χρήστη και Password, εικόνα 2). Αποτελεί την πρώτη βαθµίδα ασφαλείας και εξασφαλίζει ότι µπορεί να παρέµβει ο κάθε χρήστης µόνο στις εταιρείες που του έχουν ανατεθεί. Μετά την καταχώρηση των ζητούµενων στοιχείων, εµφανίζεται η κεντρική οθόνη (εικόνα 3), µέσω της οποίας ο χρήστης κινείται στο περιβάλλον της εφαρµογής. Επιλέγοντας κάποια από τις επιλογές επιτυγχάνεται η µετάβαση στις αντίστοιχες οθόνες. Ο χρήστης επιλέγει την εταιρεία µε την οποία θέλει να ασχοληθεί (σε όλη την επικράτεια). Για λόγους ασφαλείας µπορεί να παρέµβει, να αλλάξει και να καταχωρήσει στοιχεία µόνο στις εταιρείες που είναι στον κωδικό του (εικόνα 4). Μπορεί όµως να πληροφορηθεί και για τις υπόλοιπες. Τα στοιχεία που καταχωρεί ο χρήστης είναι οι εισροές (input) που αναφέραµε στο κεφάλαιο 2.3. Εικόνα 4 Εικόνα 5 187 Εφόσον ο χρήστης έχει καταχωρήσει µία εγγραφή και επιθυµεί να δηµιουργήσει κάποιο έγγραφο ακολουθεί τα εξής βήµατα (εικόνα 5): 1. Επιλέγει το κουµπί ∆ιαθέσιµα Έγγραφα. 2. Εµφανίζεται µια οθόνη επιλογής εγγράφων. Οι εισροές (inputs) που αναφέραµε στο κεφάλαιο 3 µέσω της δηµιουργίας του τελικού εγγράφου µετατρέπονται σε εκροές (outputs) του Πληροφοριακού Συστήµατος. Συµπεραίνουµε λοιπόν ότι όσο πιο καλά έχουµε ενηµερώσει τη βάση τόσο πιο εύκολα, γρήγορα και αξιόπιστα εκδίδουµε το τελικό έγγραφο (εικόνα 6). Εικόνα 6 2.5 Παρουσίαση Εφαρµογής Πρωτοκόλλου Ο πολίτης ή εταιρεία καταθέτει το αίτηµα στο τµήµα ∆ιοικητικού – Οικονοµικού και Μηχανοργάνωσης και το οποίο καταχωρείται στη βάση. Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα ο υπεύθυνος χρήστης της Ανώνυµης Εταιρείας αναλαµβάνει να διεκπεραιώσει την ανοιχτή εργασία όπως φαίνεται παρακάτω. Έχει επίσης ενηµέρωση τόσο για τον αριθµό των εργασιών οι οποίες δεν έχουν ολοκληρωθεί αλλά και τη φάση στην οποία βρίσκονται. Σύµφωνα µε το διάγραµµα ροής του σχήµατος 2 το οποίο τηρείται σε σηµαντικό βαθµό, η διεκπεραίωση αιτήµατος διαρκεί µία (1) ηµέρα. Για το λόγο αυτό το προσωπικό της ∆ιεύθυνσης µπορεί να υποσχεθεί προκαταβολικά στον ενδιαφερόµενο την υλοποίηση της υπόθεσής του την επόµενη ηµέρα. Το γεγονός αυτό αποτελεί σηµαντικό παράγοντα βελτίωσης της ποιότητας υπηρεσίας που προσφέρεται σε πολίτες, εταιρείες και άλλες υπηρεσίες. Με την ολοκλήρωση της εργασίας στο λογαριασµό του χρήστη χρεώνεται ποσοτικά η ολοκληρωµένη διαδικασία καθώς και ο αριθµός των εγγράφων τα οποία υλοποιήθηκαν από το 188 χρήστη καθώς σε κάθε διαδικασία υπάρχει περίπτωση ο χρήστης να εκδώσει περισσότερα από ένα έγγραφα. Η ηλεκτρονική χρέωση εγγράφων και η συνεργασία του τµήµατος του πρωτοκόλλου µε τα άλλα τµήµατα, βοήθησε σηµαντικά ώστε να µην υπάρχουν απώλειες εισερχοµένων εγγράφων ιδιαίτερα κατά τη χρονική περίοδο του καλοκαιριού όταν οι περισσότερες Ανώνυµες Εταιρείες καταθέτουν τα πρακτικά των Γενικών Συνελεύσεών τους. Απ’ την άλλη βοήθα τους χρήστες να ελέγχουν καλύτερα τις εργασίες οι οποίες τους έχουν ανατεθεί αλλά και όσες είναι σε εκκρεµότητα. Τέλος η εφαρµογή θεωρείται σηµαντική για το χρήστη καθώς µέσω της διαδικασίας που αναλύουµε και της εξαγωγής στατιστικών δεδοµένων που παρέχονται ως εκροές της εφαρµογής, µπορεί ο υπάλληλος να αποδείξει την παραγωγικότητά του. Εικόνα 7 2.6 Προβλήµατα της εφαρµογής ∆υσλειτουργίες που παρουσιάστηκαν κατά την χρήση του συστήµατος είναι τα παρακάτω: α) Κατά την υλοποίηση της εφαρµογής παρουσιάστηκαν προβλήµατα στη µεταφορά των δεδοµένων από την παλαιότερη εφαρµογή του προγράµµατος της ιδιωτικής εταιρείας Πληροφορικής A.T.S Πληροφορική Α.Ε. στα Ολοκληρωµένα Πληροφορικά Συστήµατα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων τα οποία ξεπεράστηκαν σύντοµα µε την άµεση επέµβαση του τµήµατος πληροφορικής της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης. β) Το Μητρώο Ανωνύµων Εταιρειών λειτουργεί µε κεντρικό αριθµό (5ψήφιο) Μητρώου για κάθε εταιρεία. Όσο η εφαρµογή λειτουργούσε σε τοπική βάση ανά Νοµό δεν εµφανίζονταν προβλήµατα. Όταν εγκαταστάθηκε η εφαρµογή σε Πανελλήνια βάση, υπήρξαν περιπτώσεις όπου από λάθος σε Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις 189 γ) δ) παρουσιάστηκαν εταιρείες µε ίδιο αριθµό Μητρώου. Στο σύστηµα λοιπόν εµφανίστηκαν παράλληλα τα στοιχεία και των δύο εταιρειών δηµιουργώντας αρχικά σύγχυση στους χρήστες. Η εφαρµογή λειτουργεί µέσω διαδικτύου µε αποτέλεσµα όταν το διαδίκτυο έχει πρόβληµα να µη λειτουργεί καθόλου και οι υπάλληλοι να µη µπορούν να παράγουν έργο. Το ίδιο συµβαίνει όταν η ταχύτητες του δικτύου είναι χαµηλές γεγονός που αποσυντονίζει τους υπαλλήλους. Την υποστήριξη του συστήµατος (help desk) ανέλαβε η ιδιωτική εταιρεία Quality &Reliability A.E. από την Αθήνα σε συνεργασία µε την Κοινωνία της Πληροφορίας. Το γεγονός αυτό προκάλεσε δυσλειτουργία καθώς τα στελέχη της ιδιωτικής εταιρείας Q&R εργάζονται από τις 9:00 πµ έως τις 17:00 µµ. Παρατηρείται λοιπόν το φαινόµενο όταν υπάρχει πρόβληµα κατά τις πρωινές ώρες από τις 7:30 πµ έως τις 9:00 να µην υπάρχει κανείς στην Αθήνα για να λύσει το πρόβληµα. Για το συντονισµό του helpdesk ενεργό δράση το τελευταίο χρονικό διάστηµα ανέλαβε η ίδια η Κοινωνία της Πληροφορίας µέσω της οποίας µπορούν να λυθούν και να ξεπεραστούν προβλήµατα της εφαρµογής. Σηµαντικό επίσης πρόβληµα αποτελεί το γεγονός ότι η εφαρµογή δεν επιτρέπει στο χρήστη να λειτουργεί παράλληλα σε πολλά παράθυρα στο πρότυπο των Windows της Microsoft. Πρέπει λοιπόν ο χρήστης να βγαίνει από ένα παράθυρο για να µπορέσει να λειτουργήσει σε κάποιο άλλο. ∆ηµιουργούνται, λοιπόν, προβλήµατα όταν θέλει ο χρήστης να δώσει πληροφορίες σε πολίτη, γιατί πρέπει να σταµατήσει και να βγει από την εργασία του, αλλά και όταν ο χρήστης πρέπει να λειτουργεί σε περισσότερες από µια εργασίες παράλληλα. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η εγκατάσταση των Ολοκληρωµένων Πληροφορικών Συστηµάτων Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (Ο.Π.Σ.Ν.Α.) βελτίωσε τους δείκτες παραγωγικότητας και ποιότητας, έβαλε τις βάσεις για τη δηµιουργία και ολοκλήρωση του Γενικού Εµπορικού Μητρώου (Γ.Ε.ΜΗ.) όσον αφορά τις Ανώνυµες Εταιρείες ενώ παράλληλα αποτέλεσε Πληροφοριακό Σύστηµα ∆ιοίκησης στη ∆ιεύθυνση Ανωνύµων Εταιρειών της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης. 3.1 Αύξηση της παραγωγικότητας Πιο αναλυτικά, µε τη χρήση της εφαρµογής πραγµατοποιήθηκε αύξηση της παραγωγικότητας. Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται οι εταιρείες της ∆ιεύθυνσης µετά την έναρξη λειτουργίας του Μητρώου Ανωνύµων Εταιρειών το 1986 (ιδρυθείσες Εταιρείες ανά δεκαετία). Ιδρυθείσες Εταιρείες Από το 1986 έως το 1990 Από το 1991 έως το 2000 Από το 2001 έως σήµερα ΣΥΝΟΛΟ 190 Πίνακας 2 Αριθµός Αριθµός Υπαλλήλων 2727 30 3088 30 2313 30 8128 Εταιρείες/Υπάλληλο 90,9 193,83 270,93 Από την ανάλυση του πίνακα 2 παρατηρούµε ότι η αναλογία των εταιρειών ανά υπάλληλο αυξήθηκε µε την πάροδο των ετών. Συγκεκριµένα στη διεύθυνση εταιριών στην οποία υπηρετούσαν εξ’ αρχής τριάντα (30) υπάλληλοι µέχρι το 1990 αναλογούσαν περίπου 91 εταιρείες στον υπάλληλο. Με την αύξηση των εταιρειών την επόµενη δεκαετία κατά 3088 εταιρείες η αναλογία των εταιρειών ανά υπάλληλο αυξήθηκε σε 194 εταιρείες. Τέλος µε την ίδρυση επιπλέον 2313 εταιρειών κατά την τελευταία δεκαετία η τελική αναλογία εταιρειών ανά υπάλληλο διαµορφώθηκε σε 271 εταιρείες. Οι εφαρµογές οι οποίες εγκαταστάθηκαν κατά καιρούς αύξησαν την παραγωγικότητα σύµφωνα µε τα δεδοµένα του πίνακα 2. Η εγκατάσταση του Ολοκληρωµένου Πληροφοριακού Συστήµατος τελικά βελτίωσε και την ποιότητα καθώς ελαχιστοποιήθηκαν τα λάθη µε την άντληση δεδοµένων από την ηλεκτρονική βάση δεδοµένων. Από την άλλη η αύξηση της ταχύτητας και η βελτίωση των χρόνων ανταπόκρισης στα αιτήµατα των πολιτών, εταιρειών και υπηρεσιών από πέντε (5) ηµέρες σε µόλις µία (1) ηµέρα, βελτίωσε και την ποιότητα της παρεχόµενης υπηρεσίας σε πολύ σηµαντικό βαθµό. Η ποιότητα στην προσφορά της παρεχόµενης υπηρεσίας αναδείχθηκε µέσω της έρευνας που πραγµατοποιήθηκε κατά τη χρονική περίοδο Μάιος – Ιούνιος 2010 από µεταπτυχιακούς φοιτητές του ∆ια-τµηµατικού προγράµµατος στη ∆ηµόσια ∆ιοίκηση Ολικής Ποιότητας σε δείγµα 30 πελατών (20 εξωτερικών & 10 εσωτερικών) της διεύθυνσης Ανωνύµων Εταιρειών και η οποία έδειξε συνοπτικά τα παρακάτω αποτελέσµατα: 1. Το 56,6% του δείγµατος θεωρεί την ποιότητα των υπηρεσιών πολύ καλή. 2. Το σύνολο του δείγµατος θεωρεί τη συµπεριφορά των υπαλλήλων τουλάχιστον ικανοποιητική. 3. Το 70% του δείγµατος θεωρεί τους χώρους της υπηρεσίας τουλάχιστον καλούς. 4. Το 60% του δείγµατος αισθάνεται ασφάλεια σε αρκετό βαθµό από την υπηρεσία που παρέχεται. 5. Το 66,6 % του δείγµατος θεωρούν ότι τα στελέχη της υπηρεσίας σε αρκετό βαθµό έχουν αντιληφθεί τη σηµασία της ποιότητας στην παροχή υπηρεσίας. 6. Το 66,6 % επίσης του δείγµατος θεωρούν ότι τα στελέχη της υπηρεσίας σε µεγάλο βαθµό έχουν αντιληφθεί τη σηµασία της ταχύτητας εξυπηρέτησης και της ποιότητας µε όσο το δυνατό λιγότερα λάθη. Το ερωτηµατολόγιο µοιράσθηκε σε τριάντα (30) άτοµα, εκ των οποίων οι είκοσι (20) ήταν εξωτερικοί πελάτες. Το πλήθος των δέκα (10) εσωτερικών πελατών σε σύνολο τριάντα έξι (36) εργαζοµένων ήτοι σχεδόν το 1/3 του συνόλου, κρίθηκε ένα ικανοποιητικό δείγµα ικανό να δώσει αντικειµενικά αποτελέσµατα. Σε σχέση µε το δείγµα των εξωτερικών πελατών, έγινε προσπάθεια να καλυφθεί όλο το εύρος των συναλλασσοµένων όπως αυτοί αναφέρθηκαν ανωτέρω (λογιστές, εκπρόσωποι εταιρειών κλπ) όπως εµφανίζεται στον σχετικό πίνακα 3. Η σκοπιµότητα της επιλογής αυτής της οµάδας στόχου ήταν αφενός, να διαπιστωθεί εάν υπάρχει σύµπτωση των αντιλήψεων ως προς τις παρεχόµενες υπηρεσίες ανάµεσα στους εσωτερικούς και εξωτερικούς πελάτες, αλλά και να καταγραφούν τάσεις και απόψεις. Χρησιµοποιήθηκαν δοµηµένα ερωτηµατολόγια κλειστών ερωτήσεων τα οποία βασίστηκαν κατά κύριο λόγο σε ερωτήσεις µε δυνατότητα απάντησης στη πενταβάθµια κλίµακα Likert, ώστε ο ερωτώµενος να έχει τη δυνατότητα επιλογής ανάµεσα σε συγκεκριµένες πέντε επιλογές, µε βάση την αντίληψη και τις εµπειρίες του από την επαφή του µε την υπηρεσία, ενώ επιπλέον εντάχθηκαν ερωτήσεις µε κλίµακες αξιολόγησης. Το πλήθος των δέκα (20) εξωτερικών πελατών, κρίθηκε ένα ικανοποιητικό δείγµα ικανό να δώσει αντικειµενικά αποτελέσµατα καθώς οι περισσότερες εταιρείες εκπροσωπούνται στις συναλλαγές τους µε τη ∆ιεύθυνση Εταιρειών από γραφεία δηµοσιεύσεων. Η ανταπόκριση των ερωτώµενων στην έρευνα ήταν 191 απόλυτη αφού όλοι επέστρεψαν συµπληρωµένα τα ερωτηµατολόγια σε όλο τους το εύρος, οπότε δεν υπήρξε τη ανάγκη αποκλεισµού κάποιων εξ’ αυτών λόγω αναξιόπιστου δείγµατος . Η καλή αυτή ανταπόκριση πιστεύουµε ότι οφείλεται στο γεγονός ότι περιείχε ένα σχετικά περιορισµένο αριθµό απλών αλλά στοχευόµενων ερωτήσεων. Πίνακας 3 ΠΡΟΦΙΛ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΕΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ (20 ΑΤΟΜΑ) Ι∆ΙΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΟΣ ΕΡΩΤΩΜΕΝΩΝ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ 6 ΦΟΡΟΤΕΧΝΙΚΟΙ 5 ∆ΙΚΗΓΟΡΟΙ 4 ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΚΕΠ 2 ΓΡΑΦΕΙΑ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΝ 2 ∆ΙΚΑΣΤΙΚΟΙ ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ 1 ΣΥΝΟΛΟ 20 3.2 Γενικό Εµπορικό Μητρώο Το Γενικό Εµπορικό Μητρώο (Γ.Ε.ΜΗ.) αποτέλεσε στόχο των πολιτικών διοικήσεων της χώρας µας για πολλά χρόνια. Θεσµοθετήθηκε µε το Ν.3419/2005 (ΦΕΚ 297/2-12-2005). Έως σήµερα κάθε ανώνυµη εταιρεία λειτουργεί µε τον αριθµό Μητρώου Ανωνύµων Εταιρειών (Μ.Α.Ε.). Ο Μ.Α.Ε. χρησιµοποιείται σε όλες τις ενέργειες της ανώνυµης εταιρείας και έχει τη µορφή για παράδειγµα: 45318/62/Β/06/0214 Αναλύεται ως εξής: • 45318: Κεντρικός αριθµός που δίνεται από το Υπουργείο • 62/Β: Σηµαίνει εταιρεία του Νοµού Θεσσαλονίκης • 06: Σηµαίνει ότι η εταιρεία ιδρύθηκε το έτος 2006 • 214: Αύξων αριθµός κατά το έτος ίδρυσης Με την εγκατάσταση των Ολοκληρωµένων Πληροφορικών Συστηµάτων Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και την εισαγωγή των δεδοµένων σε Πανελλήνια βάση παρουσιάστηκαν τα προβλήµατα που αναλύσαµε στο προηγούµενο κεφάλαιο. Όταν τελικά ξεπεράστηκαν τα προβλήµατα, αντιστοιχήθηκε τελικά κάθε εταιρεία σε ένα µοναδικό κεντρικό αριθµό µητρώου. Το γεγονός αυτό από µόνο του δηµιουργεί τη βάση για τη δηµιουργία του Γ.Ε.ΜΗ. όσον αφορά τις ανώνυµες εταιρείες. Στο παράδειγµά µας η ανώνυµη εταιρεία θα λειτουργεί πλέον µόνο µε τον αριθµό 45318. 3.3 Σύγχρονο Πληροφοριακό Σύστηµα ∆ιοίκησης Τα Ολοκληρωµένα Πληροφορικά Συστήµατα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων αποτελούν σύγχρονο Πληροφοριακό Σύστηµα ∆ιοίκησης. Βασιζόµενο στους Η/Υ συλλέγει, αποθηκεύει, αναλύει και διαχέει δεδοµένα και πληροφορίες. Με τον τρόπο αυτό υποστηρίζει τις λειτουργίες 192 της υπηρεσίες και παρέχει πληροφορίες που χρειάζεται η διοίκησή της για να λάβει τις αποτελεσµατικότερες αποφάσεις. Η ∆ιοίκηση έχει την επιλογή µέσω του Πληροφοριακού Συστήµατος ∆ιοίκησης να αντλεί σηµαντικά στατιστικά στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά επεξεργάζονται από τη βάση της εφαρµογής και προσφέρονται στη ∆ιοίκηση της Υπηρεσίας µε σκοπό να βοηθήσουν στη λήψη σηµαντικών αποφάσεων για την εύρυθµη λειτουργία της Υπηρεσίας. Επίσης µε τα στοιχεία και δεδοµένα που αντλεί µπορεί να διοικεί δικαιότερα αλλά και αποδοτικότερα την υπηρεσία µε στόχο την αύξηση της αποδοτικότητας, της αποτελεσµατικότητας και τελικά της ποιότητας των παρεχόµενων υπηρεσιών. Η ∆ιοίκηση λαµβάνει στοιχεία σχετικά: 1. Με το µέσο χρόνο διεκπεραίωσης αιτήµατος, τον αριθµό των εταιρειών που εξυπηρετεί ο κάθε χρήστης και τις εταιρείες ανά έτος. 2. Για την σηµερινή κατάσταση των εταιρειών δηλαδή πόσες από αυτές είναι ενεργές, πόσες έχουν λυθεί , πόσες βρίσκονται σε κατάσταση εκκαθάρισης κ.τ.λ. 3. Για τα εισερχόµενα έγγραφα µέσω της παράλληλης λειτουργίας του τµήµατος του πρωτοκόλλου και την κατάσταση εγγράφων ανά χρήστη δηλαδή πόσες ενέργειες έχει ο κάθε χρήστης σε εκκρεµότητα και πόσες έγγραφα υλοποίησε ο κάθε χρήστης ανά έτος. 4. Για κάθε εταιρεία σε όλη την επικράτεια αλλά και τον τρέχοντα αριθµό ΑΕ ή ΕΠΕ ανά έτος. 3.4 Τελικά σχόλια Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση των Ολοκληρωµένων Πληροφορικών Συστηµάτων Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (Ο.Π.Σ.Ν.Α) καταλήγουµε στα εξής συµπεράσµατα: • Ο µεγάλος ετήσιος όγκος εργασίας οδηγεί στην αυστηρή τυποποίηση των διαδικασιών και στην αυστηρή χρησιµοποίηση διαγράµµατος ροής εργασιών του σχήµατος 2 που παρουσιάσαµε παραπάνω. • Τα ΟΣΠΝΑ αποτελούν βελτιωµένη – πρωτοποριακή εφαρµογή και • Αποτελούν ένα σύγχρονο πληροφοριακό σύστηµα διοίκησης • Αποτελούν ξεκάθαρη εφαρµογή – απλή στη χρήση – µε πρόσβαση σε όλους τους χρήστες και στη ∆ιοίκηση. ∆εν υπάρχουν µυστικά και κρυφά σηµεία. • Μπορεί ο όγκος εργασίας να είναι µεγάλος αλλά η εφαρµογή βοηθά το χρήστη να οργανώνει και να ελέγχει τον όγκο εργασίας του. • Η συνεργασία του τρίπτυχου : Ηλεκτρονικό αρχείο – έντυπο αρχείο – Εθνικό Τυπογραφείο ελαχιστοποιεί τα λάθη και αυξάνει την ποιότητα. • Η εγκατάσταση της εφαρµογής µέσω διαδικτύου και η on-line σύνδεση όλων των διευθύνσεων επιτρέπει στους εισηγητές να έχουν πληροφόρηση για όλες τις εταιρείες σε όλη την Ελλάδα. Μπορούν λοιπόν να εξυπηρετήσουν και να πληροφορήσουν πολίτες ακόµη και αν εκείνοι ζητήσουν πληροφορίες για εταιρείες των οποίων η έδρα βρίσκεται σε οποιοδήποτε σηµείο της χώρας. Μπορούµε να πούµε τελικά ότι στις υπηρεσίες της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης στις οποίες λειτουργούν τα Ολοκληρωµένα Πληροφορικά Συστήµατα Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων (Ο.Π.Σ.Ν.Α.) έχουν δηµιουργηθεί οι προϋποθέσεις για να µπορεί ο υπάλληλος να εργάζεται ακόµη και από απόσταση. Μπορεί να λαµβάνει τα αιτήµατα των πολιτών µε ηλεκτρονικό 193 ταχυδροµείο ή ΦΑΞ και να απαντά µε τον ίδιο τρόπο καταχωρώντας στη βάση όλη την αλληλογραφία. Έχει δηµιουργηθεί η υποδοµή για τη µη φυσική παρουσία του υπαλλήλου στο χώρο εργασίας του. Μοναδικό πρόβληµα αποτελεί η ηλεκτρονική υπογραφή, καθώς παρά τις νοµοθετικές παρεµβάσεις της διοίκησης µε το Ν.2472/97 για την προστασία του ατόµου έναντι της επεξεργασίας των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα και του Π.∆ 150/2001 για τη χρήση των ψηφιακών υπογραφών, υπάρχει το θέµα των κινδύνων που ελλοχεύουν από την εξέλιξη των µεθόδων επεξεργασίας για την προστασία των προσωπικών δεδοµένων. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Carter, L. and Bélanger, F., 2005, The utilization of e-government services: citizen trust, innovation and acceptance factors. Information Systems Journal, 15: 5–25. Gupta M. P. and Jana D., 2003, E-government evaluation: a framework and case study. Government Information Quarterly, Volume 20, Issue 4, Pages 365-387 Jeenicke, M. et al, 2003, Revealing Web User Requirements through e-Prototyping. In proceedings of the 15th International Cionference on Software Engineering and knowledge Engineering (SEKE 03), San Francisco, USA, July 1-3, 2003 Leite, L. O. and Rezende, D., A., 2010, Municipal management based on the strategic use of information technology resources for government management: formatting and assessing the model in a city. Rev. Adm. Pública, vol.44, n.2, pp. 459-493. Maidin, S.S., Arshad, N.H. 2010, Information technology governance practices in Malaysian public sector.In proceedings of the International Conference on Financial Theory and Engineering, ICFTE 2010. Moon, M. J., 2002, The Evolution of E-Government among Municipalities: Rhetoric or Reality?. Public Administration Review, 62: 424–433. Yannas, P., Lappas, G. 2007, Evaluating local e-government: An analysis of Greek prefecture websites. In proceedings of the 2nd International Conference on Digital Information Management, ICDIM, October 28 – 31, Lyon, France. Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε., όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 12-9-2010, < www.ktpae.gr>. Γενική Γραµµατεία Εµπορίου, όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 12-9-2010, < www.gge.gr>. Γενική ∆/νση Εσωτερικού Εµπορίου, όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 12-9-2010, < www.gge.gr/4/>. Τεύχος ΑΕ & ΕΠΕ 2010, όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 15-9-2010, < http://www.et.gr/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=106&lang=en> Εθνικό Τυπογραφείο 2010, όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 15-9-2010, <www.et.gr>. YΠΕΣ∆ΑΑ 2010, όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 25-8-2010, <www.ypes.gr/el/> Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 20-8-2010,< www.info3kps.gr/> Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης 2010, όπως ήταν η ιστοσελίδα στις 20-8-2010, <www.nath.gr> 194 ∆ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΕΝ∆ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ, ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ, ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥ∆ΙΑΣΤΑΤΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ∆Ε∆ΟΜΕΝΩΝ Σιάτρη Αθανασία, Στεφανίδου Παρθένα, Χαϊδευτός Ζαφείριος, Μοσχίδης Οδυσσέας Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Τµήµα Marketing και ∆ιοίκησης Λειτουργιών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή επικεντρωθήκαµε στη διερεύνηση της σχέσης ανάµεσα στο βαθµό επιθυµίας για παρακολούθηση σεµιναρίων για την ασφάλεια πληροφοριακών συστηµάτων και των µεταβλητών επίπεδο µόρφωσης και χρόνος υπηρεσίας στο δηµόσιο. Παρά το ότι ένα τέτοιο θέµα αντιµετωπίζεται συνήθως µε την µέθοδο της παλινδρόµησης, επιλέξαµε και πραγµατοποιήσαµε την ανάλυση των δεδοµένων µε τις διερευνητικές µεθόδους της Ανάλυσης ∆εδοµένων καθώς η φύση των δεδοµένων δεν είναι ποσοτική. Με την παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών αναδείξαµε τις κύριες τάσεις του ερευνώµενου θέµατος. Με την Ανιούσα Ιεραρχική Ταξινόµηση δηµιουργήθηκαν τρεις οµάδες διαφοροποίησης όσον αφορά την επιθυµία για εκπαίδευση στην ασφάλεια πληροφοριακών συστηµάτων, µέσω των οποίων εµπλουτίστηκε η διερεύνηση του εν λόγω θέµατος. Τα δεδοµένα συγκεντρώθηκαν µε την τεχνική δοµηµένου ερωτηµατολογίου και συµπληρώθηκαν από απλούς χρήστες- υπαλλήλους του δηµοσίου τοµέα της πόλης Έδεσσας. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Ασφάλεια πληροφοριακών συστηµάτων, Παραγοντική ανάλυση αντιστοιχιών, Ανιούσα ιεραρχική ταξινόµηση 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα πληροφοριακά συστήµατα διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στις επιχειρήσεις, στη δηµόσια διοίκηση και στη καθηµερινή ζωή, ώστε οι οργανισµοί να λαµβάνουν ειδικά µέτρα για να προστατεύσουν τα πληροφοριακά τους συστήµατα και να εξασφαλίσουν ότι λειτουργούν µε ακρίβεια, ασφάλεια και αξιοπιστία. Πριν από την αυτοµατοποίηση µε υπολογιστές, τα δεδοµένα σχετικά µε άτοµα και οργανισµούς τηρούνταν και διασφαλίζονταν σε χάρτινα µητρώα κατανεµηµένα σε διάφορες επιχειρηµατικές ή οργανωτικές µονάδες. Ο ρόλος των πληροφοριακών συστηµάτων είναι να συγκεντρώνουν τα δεδοµένα σε αρχεία υπολογιστών, στα οποία έχει πρόσβαση µεγάλος 195 αριθµός ανθρώπων ακόµα και οµάδες έξω από τον οργανισµό. Συνεπώς, τα αυτοµατοποιηµένα δεδοµένα είναι πιο ευπαθή σε καταστροφή, απάτη, σφάλµα και κακή χρήση. Οι επιχειρήσεις που εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από υπολογιστές αντιµετωπίζουν σοβαρά προβλήµατα λειτουργικότητας στις περιπτώσεις κατάχρησης και ευπάθειας πληροφοριακών συστηµάτων. Τα συστήµατα που λειτουργούν σε δίκτυο και αυτά που χρησιµοποιούν το internet είναι ιδιαίτερα τρωτά, επειδή τα δεδοµένα και τα αρχεία τους µπορούν να προσπεραστούν αµέσως και άµεσα από τερµατικά υπολογιστών ή από πολλά σηµεία του δικτύου. Ορισµένα παραδείγµατα: hacker µπορούν να διεισδύσουν σε εταιρικά ή δηµόσια δίκτυα και να προκαλέσουν σοβαρές διαταραχές στα συστήµατα. Στα ασύρµατα δίκτυα είναι εύκολο να διεισδύσουν παρείσακτοι που χρησιµοποιούν προγράµµατα υπολογιστών, να αποκτήσουν µια διεύθυνση και από εκεί να προσπελάσουν τους πόρους του δικτύου. Οι ιοί υπολογιστών µπορούν να εξαπλωθούν ανεξέλεγκτα από σύστηµα σε σύστηµα, να κατακλύσουν τη µνήµη υπολογιστών και να καταστρέψουν προγράµµατα και δεδοµένα. Αναφέρθηκαν ορισµένοι λόγοι για τους οποίους οι επιχειρήσεις και οι οργανισµοί επενδύουν τεράστια κεφάλαια για την ασφάλεια των πληροφοριακών συστηµάτων. Πολιτικές, διαδικασίες και τεχνικά µέτρα χρησιµοποιούνται για να αποτρέψουν τη µη εξουσιοδοτηµένη πρόσβαση, τις αλλοιώσεις, τη κλοπή ή τις φυσικές ζηµιές σε πληροφοριακά συστήµατα (ασφάλεια πληροφοριακών συστηµάτων). Εκτός από τα ειδικά µέτρα που πρέπει να λαµβάνονται για να εξασφαλίζεται η αξιοπιστία, η διαθεσιµότητα και η ασφάλεια των πληροφοριακών συστηµάτων επιθυµούµε να διερευνήσουµε πόσο σηµαντικός είναι ο ανθρώπινος παράγοντας στο τοµέα αυτό. Εποµένως προκύπτει πόσο σηµαντική είναι η εκπαίδευση των υπαλλήλων σε θέµατα ασφάλειας πληροφοριακών συστηµάτων. 2. ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΡΟΣ Είναι εύλογη σήµερα η αναγκαιότητα για εκπαίδευση των δηµοσίων υπαλλήλων σε θέµατα ασφάλειας πληροφοριακών συστηµάτων. Ωστόσο δεν είναι βέβαιο ότι υπάρχει ανάλογο ενδιαφέρον για αυτή την εκπαίδευση από τους εργαζοµένους στο δηµόσιο τοµέα. Με την εργασία αυτή διερευνήσαµε το βαθµό ενδιαφέροντος των εργαζοµένων για εκπαίδευση στην ασφάλεια πληροφοριακών συστηµάτων σε σχέση µε τα χρόνια υπηρεσίας και το επίπεδο σπουδών. Συγκεντρώσαµε 106 δοµηµένα ερωτηµατολόγια µε συνέντευξη υπαλλήλων που εργάζονται σε νοσοκοµείο, δήµο, εφορία, ∆ΕΗ, ΟΑΕ∆, ΚΕΠ, πολεοδοµία και ΙΚΑ, δηλαδή δηµοσίων υπαλλήλων που εργάζονται στην Έδεσσα. Η φύση των δεδοµένων (κατηγορικές και διατεταγµένες µεταβλητές) µας οδήγησε για την ανάλυσή τους στη χρήση διερευνητικών µεθόδων της Ανάλυσης ∆εδοµένων: της Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών και της Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόµησης έτσι ώστε να αναδειχθεί η ολιστική δοµή του ερευνώµενου θέµατος . Οι ερωτηθέντες απάντησαν στις εξής ερωτήσεις: 1. Πόσα χρόνια εργάζεστε; (Τρεις κατηγορίες): • <10 • 10 -20 • 20+ 2. Οι γραµµατικές σας γνώσεις είναι; (Έξι κατηγορίες) : • Απολυτήριο ∆ηµοτικού • Απολυτήριο Λυκείου 196 • • • • Πτυχίο ΙΕΚ Πτυχίο ΤΕΙ Πτυχίο ΑΕΙ Μεταπτυχιακού επιπέδου 3. Πόσο θα σας ενδιέφερε να παρακολουθήσετε κάποιο σεµινάριο πάνω σε θέµατα ασφαλείας πληροφοριακών συστηµάτων; (Πέντε διαβαθµίσεις): • Καθόλου • Λίγο • Μέτρια • Πολύ • Πάρα πολύ Αρχικά στον πίνακα πολυσυµπτώσεων (πίνακα Burt – πίνακα 1), πίνακα των πινάκων συµπτώσεων ανά δύο όλων των µεταβλητών, εφαρµόσαµε το test Χ2 σε επίπεδο σηµαντικότητας α=0,05 και εντοπίστηκε εξάρτηση µεταξύ γραµµών και στηλών. Στη συνέχεια εφαρµόσαµε την παραγοντική ανάλυση των αντιστοιχιών (AFC) από όπου προέκυψαν τα παρακάτω συµπεράσµατα: Σύµφωνα µε τον πίνακα 2 προκύπτει ότι: Ο πρώτος παραγοντικός άξονας (πρώτη κύρια τάση) ερµηνεύει µε ποσοστό 18,43 το ερευνώµενο θέµα. Ο δεύτερος παραγοντικός άξονας (δεύτερη κύρια τάση) ερµηνεύει µε ποσοστό 15,06. Ο τρίτος παραγοντικός άξονας ερµηνεύει µε ποσοστό 11,77. Ο τέταρτος παραγοντικός άξονας ερµηνεύει µε ποσοστό 10,37. Το πρώτο παραγοντικό επίπεδο ερµηνεύει µε ποσοστό 33,49. Το δεύτερο παραγοντικό επίπεδο ερµηνεύει µε ποσοστό 30,20. Τα σχετικώς µικρά ποσοστά ερµηνείας των πρώτων παραγοντικών αξόνων είναι αναµενόµενα καθώς ο αναλυόµενος πίνακας Burt είναι ένας µεγάλων διαστάσεων πίνακας (14Χ14 ). Τα σηµεία τα οποία έχουν µεγαλύτερη συνεισφορά στη πρώτη κύρια τάση είναι τα εξής: D62, D63, D72, D76, E222. (πίνακας 3) • Το D62 δηλώνει ότι ο υπάλληλος εργάζεται από 10 έως 20 χρόνια. • Το D63 δηλώνει ότι τα χρόνια υπηρεσίας είναι πάνω από 20. • Το D72 απευθύνεται σε υπαλλήλους µε απολυτήριο λυκείου. • Το D76 απευθύνεται σε υπαλλήλους µεταπτυχιακού επιπέδου. • Το E222 αναφέρεται σε άτοµα που έχουν παρακολουθήσει λίγα σεµινάρια σχετικά µε την ασφάλεια των πληροφοριακών συστηµάτων. Στη πρώτη κύρια τάση αντιπαρατίθενται οι υπάλληλοι µε χρόνια υπηρεσίας πάνω από 20, οι έχοντες απολυτήριο λυκείου και αυτοί που επιθυµούν µικρή συµµετοχή σε σεµινάρια µε τους υπαλλήλους µεταπτυχιακού επιπέδου και αυτούς που έχουν χρόνια υπηρεσίας από 10 έως 20 (Σχήµα 1). Επεξηγήσεις για την ανάγνωση του πίνακα 3: Στην 1η στήλη παρουσιάζονται ως σηµεία τα D62, D63, D72, D76, E222 .Οι επόµενες τρείς στήλες (#F1,COR,CTR) αφορούν τους δείκτες ερµηνείας των σηµείων αυτών σε σχέση µε τον 1ο παραγοντικό άξονα. Συγκεκριµένα: 197 Οι αριθµοί της στήλης (#F1) δείχνουν τις συντεταγµένες των σηµείων D61,D62, D63, D71, D72, D73, D74, D75, D76, E221, E222, E223, E224, E225 ως προς τον 1ο παραγοντικό άξονα. Παραδείγµατος χάρη το σηµείο D62 στον 1ο παραγοντικό άξονα έχει συντεταγµένη 730. Οι αριθµοί της στήλης (COR) δείχνουν την ποιότητα προβολής των σηµείων στον 1ο παραγοντικό άξονα. Όσο πλησιέστερα βρίσκεται ένα σηµείο στον άξονα τόσο µεγαλύτερο COR έχει και αντίστροφα. Παραδείγµατος χάρη, το σηµείο D62 µε COR 530 (πραγµατική τιµή 0.530) βρίσκεται κάπως κοντά στον 1ο παραγοντικό άξονα, ενώ το σηµείο D76 µε COR 199 (0.199) µακριά. Οι αριθµοί της στήλης (CTR) εκφράζουν το ποσοστό συνεισφοράς των σηµείων στην συνολική µεταβλητότητα του 1ου παραγοντικού άξονα. Παραδείγµατος χάρη, το σηµείο D63 µε CTR 236 συµβάλλει πάρα πολύ (κατά 23,6% ) στη δηµιουργία του 1ου παραγοντικού άξονα ,ενώ το D76 µε 8,9% . Ο δείκτης συνεισφοράς δείχνει τα σηµεία που συµβάλλουν στην κατασκευή ενός άξονα, οπότε στα σηµεία αυτά βασίζεται η ενδεχόµενη ερµηνεία του άξονα, σηµαντικότατη για την ερµηνεία του φαινοµένου που ερευνάται. Η επόµενη τριάδα στηλών (#F2,COR,CTR), που ακολουθεί, αναφέρεται ακριβώς ανάλογα στον 2ο παραγοντικό άξονα και ούτε καθεξής (Σχήµα 2). Όπως ήδη αναφέρθηκε ο πίνακας Burt είναι γενικά πολλών γραµµών (στηλών) µε αποτέλεσµα η πληροφορία να είναι διασπαρµένη σε ένα χώρο πολλών διαστάσεων, οπότε στην ανάλυσή του µε την AFC εµφανίζονται πολλοί παραγοντικοί άξονες (κύριες κατευθύνσεις) µε µικρή ποσοστιαία ερµηνεία του εξεταζόµενου φαινοµένου. Εποµένως για την άντληση ικανοποιητικού ποσοστού ερµηνείας απαιτείται πολύ προσεκτική µελέτη πολλών παραγοντικών αξόνων. Ως εκ τούτου καταφύγαµε σε περαιτέρω ανάλυση του θέµατος µας µε τη µέθοδο της Ανιούσας Ιεραρχικής Ταξινόµησης (CAH) και επιλέξαµε το επίπεδο τοµής του δενδρογράµµατος της, µε κριτήριο την απότοµη αύξηση της εσωταξικής αδράνειας. Οι τρείς οµάδες που δηµιουργήθηκαν στο επίπεδο αυτό είναι οι: K23, Κ24, K25 1. Η οµάδα K23 = { D71,E221,E224,D75,D62}, όπου D71= Απολυτήριο ∆ηµοτικού E221=Καθόλου ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων E224= Αρκετό ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων D75= Πτυχίο ΑΕΙ D62= Χρόνια υπηρεσίας από 10 έως 20 2. Η οµάδα Κ24 = { D61,E225,D76,D74,E223}, όπου • D61= Χρόνια υπηρεσίας κάτω από 10 • Ε225= Πολύ ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων • D76= Μεταπτυχιακού επιπέδου • D74= Πτυχίο ΤΕΙ • Ε223 = Μέτριο ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων 3. Η οµάδα K25 = {D63,D72, D73,E222}, όπου D63= Χρόνια υπηρεσίας πάνω από 20 D72= Απολυτήριο Λυκείου D73= Πτυχίο ΙΕΚ Ε222= Λίγο ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων Η οµαδοποίηση σταµατάει πριν από το κόµβο 26 (οµάδα 26) (Σχήµα 3), διότι η εσωταξική αδράνεια από τον κόµβο 25 στον κόµβο 26 αυξάνεται απότοµα. Στον κόµβο 23 αντιµετωπίζουµε ένα εύλογο ερώτηµα: Ποιοί έχουν προτίµηση στο «Καθόλου για την παρακολούθηση σεµιναρίων» και ποιοί στο «Πολύ για την παρακολούθηση σεµιναρίων» από 198 τους έχοντες Απολυτήριο ∆ηµοτικού, Πτυχίο ΑΕΙ και χρόνια υπηρεσίας από 10 – 20; Για να αντιµετωπίσουµε το πρόβληµα αυτό προχωρήσαµε σε διάσπαση του κόµβου 23 στο κόµβο 22 και 4 (Σχήµα 4). Κ22 = {D62,D75,E224,E221}, όπου D62 = Χρόνια υπηρεσίας από 10 - 20 D75 = Πτυχίο ΑΕΙ E224 = Πολύ ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων E221 = Καθόλου ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΟΜΑ∆ΑΣ 23 Με βάση το κόµβο 22 προκύπτει ότι τα άτοµα που έχουν χρόνια υπηρεσίας από 10 – 20 και τα άτοµα µε πτυχίο ΑΕΙ παρουσιάζουν πολύ ενδιαφέρον για την παρακολούθηση σεµιναρίων. Αντίθετα τα άτοµα µε απολυτήριο ∆ηµοτικού δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον συµµετοχής σε εκπαιδευτικά σεµινάρια. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΟΜΑ∆ΑΣ 24 Τα άτοµα που εργάζονται κάτω από 10 χρόνια καθώς και τα άτοµα που έχουν πτυχίο ΤΕΙ επιθυµούν πολύ να παρακολουθήσουν κάποιο σεµινάριο σε θέµατα ασφάλειας πληροφοριακών συστηµάτων. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΟΜΑ∆ΑΣ 25 Τα άτοµα που εργάζονται πάνω από 20 χρόνια και τα άτοµα που έχουν απολυτήριο λυκείου και πτυχίο ΙΕΚ, επιθυµούν να εκπαιδευτούν λίγο. 2.1 Πίνακες - Σχήµατα Πίνακας 4: Πίνακας Burt D 61 42 D 62 0 D 63 0 D 71 0 D 72 9 0 29 0 1 4 1 7 13 3 3 0 5 13 8 0 0 35 0 20 1 6 8 0 3 4 4 13 11 D71 D72 D73 D74 D75 D76 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 9 4 20 0 33 0 0 0 0 2 3 3 13 12 E221 E222 E223 E224 E225 IND D61 D62 D63 D 73 2 D 74 10 D 75 14 D 76 7 E 221 2 E 222 5 E 223 3 E 224 14 E 225 18 2 1 1 0 0 4 0 0 0 0 1 0 1 2 10 7 6 0 0 0 23 0 0 2 2 4 6 9 14 13 8 0 0 0 0 35 0 3 3 4 14 11 7 3 0 0 0 0 0 0 10 1 0 1 5 3 2 3 3 0 2 0 2 3 1 8 0 0 0 0 5 0 4 0 3 1 2 3 0 0 9 0 0 0 3 5 4 0 3 0 4 4 1 0 0 12 0 0 14 13 13 1 13 1 6 14 5 0 0 0 40 0 18 8 11 0 12 2 9 11 3 0 0 0 0 37 199 Πίνακας 5: Πίνακας χαρακτηριστικών ριζών ΣΥΝΟΛΙΚΗ Α∆ΡΑΝΕΙΑ 1,30282 ΑΞΩΝ Α∆ΡΑΝΕΙΑ %ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΑΘΡΟΙΣΜΑ | ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡ. ΡΙΖΩΝ 1 0,2401314 18,43 18,43 |***************************************** 2 0,1962373 15,06 33,49 |********************************* 3 0,1532926 11,77 45,26 |************************** 4 0,1351485 10,37 55,63 |*********************** 5 0,1184383 9,09 64,72 |******************** 6 0,1068488 8,20 72,93 |****************** 7 0,1046071 8,03 80,96 |****************** 8 0,0923648 7,09 88,05 |**************** 9 0,0723501 5,55 93,60 |************* 10 0,0482440 3,70 97,30 |********* 11 0,0351561 2,70 100,00 |****** 12 0,0000005 0,00 100,00 |* Πίνακας 6: Πίνακας δεικτών ερµηνείας Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών D61 D62 D63 D71 D72 D73 D74 D75 D76 E221 E222 E223 E224 E225 200 #F1 COR CTR #F2 COR CTR 93 730 -718 1937 -713 -398 144 330 826 241 -865 293 180 -132 15 530 641 103 592 18 16 156 199 14 196 31 56 27 5 202 236 50 219 9 7 50 89 7 88 13 16 9 -632 411 416 2132 333 -1178 -186 60 -627 407 -628 431 289 -389 709 168 216 124 129 158 28 5 114 39 103 68 146 235 268 79 98 73 59 89 13 3 63 22 56 35 53 89 Σχήµα 1. 1ος Παραγοντικός άξονας Σχήµα 2. 1ο Παραγοντικό επίπεδο Σχήµα 3: ∆ενδρόγραµµα CAH 201 Σχήµα 4. ∆ενδρόγραµµα CAH ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Με την εργασία αυτή καταφέραµε να δώσουµε απαντήσεις στις τεθείσες ερωτήσεις, ότι πραγµατικά η βούληση των υπαλλήλων για εκπαίδευση επηρεάζεται από τα χρόνια υπηρεσίας και το επίπεδο σπουδών τους. Λαµβάνοντας υπόψη τα αποτελέσµατα της Πολυµεταβλητής Ανάλυσης προκύπτει ότι τα άτοµα µε υψηλό µορφωτικό επίπεδο καθώς και τα άτοµα µε λίγα χρόνια υπηρεσίας παρουσιάζουν έντονη επιθυµία για εκπαίδευση. Αντίθετα, τα άτοµα µε γραµµατικές γνώσεις ∆ηµοτικού, Λυκείου, ΙΕΚ καθώς και άτοµα µε εικοσαετή και παραπάνω εργασία στο δηµόσιο τοµέα εµφανίζουν ελάχιστη βούληση για εκπαίδευση. Το δείγµα µας αναφέρεται σε υπαλλήλους ποικίλων υπηρεσιών του δηµοσίου στην Έδεσσα, µε αποτέλεσµα τα ευρήµατά µας να µπορούν να γενικευθούν σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο στο µέτρο που το δείγµα µπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • • • • • • • • • J.P Benzecri 1992. Correspondence Analysis Handbook Lebart L-et al 2002. Statistique Exploratoire Multidimensionelle, Dunod Paris. Καραπιστόλης, ∆. 2004. «Λογισµικό M.A.D» Moschidis O, 2003. «A proposition for coding evaluation scales, 16th statistic congress». Moschidis O, 2006. «A proposal of comparative evaluation with the correspondence analysis», Journal SPOUDAI., Vol 56, No 3, pp. 95-113. Μοσχίδης Ο., 2007. «Μεθοδολογία ιεράρχησης σηµαντικότητας κριτηρίων µε την παραγοντική ανάλυση των αντιστοιχιών», Data Analysis Bulletin, Vol 8, pp.34-44. Μοσχίδης Ο., 2004. «Λογισµικό DIAS» Παπαδηµητρίου Ι. 2007. «Η Ανάλυση ∆εδοµένων», Εκδόσεις Τυπωθήτω. Kenneth C. Laudon, Jane P. Laudon, 2007. Πληροφοριακά Συστήµατα ∆ιοίκησης. Εκδόσεις Κλειδάριθµος, Αθήνα 202 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΝΟΝΤΑΣ ΚΙΝΗΣΗ RTP ΜΕΣΩ OMΝEΤ++ Σταµπουλής Παντελής, Φουληράς Παναγιώτης Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Εγνατίας 156, 54006, Θεσσαλονίκη ([email protected], [email protected]) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο OMNeT++ αποτελεί έναν από τους νεότερους, ισχυρότερους και δηµοφιλέστερους προσοµοιωτές για µελέτη διαφόρων συστηµάτων, µε έµφαση στα ∆ίκτυα υπολογιστών. Μία από τις βασικότερες δικτυακές υπηρεσίες σήµερα είναι η βιντεοροή (Video Streaming), που συχνά αντιστοιχεί στην χρήση του RTP ως πρωτοκόλλου-φορέα. Κατά την προσπάθεια προσοµοιώσεως µε τον OMNeT++ παρατηρήθηκε ότι τέτοιες προσοµοιώσεις δεν ήταν δυνατές λόγω συγκεκριµένων προβληµάτων υλοποιήσεως του σχετικού module. Αρχικά λοιπόν έγινε µία πλήρης µελέτη που αναγνώρισε και κωδικοποίησε όλα τα προβλήµατα αυτά και στην συνέχεια προχωρήσαµε στην επίλυσή τους, καταλήγοντας στην δυνατότητα ορθής προσοµοίωσης. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ∆ΙΑ Προσοµοίωση, ∆ίκτυα, RTP, OMNeT++. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένας από τους σχετικά νεότερους, πλην δηµοφιλείς, δικτυακούς προσοµοιωτές είναι ο OMNeT++ (OMNeT++, 2010). Ο OMNeT++ είναι επεκτάσιµος, αρθρωτός, δοµηµένος σε στοιχεία, µε βάση ένα πλαίσιο και σχετική βιβλιοθήκη που έχουν γραφθεί σε C++ για µέγιστη ταχύτητα εκτελέσεως. Περιλαµβάνει ένα ολοκληρωµένο περιβάλλον προγραµµατισµού (IDE) που βασίζεται στο Eclipse (Eclipse, 2010), καθώς και ένα γραφικό περιβάλλον εκτελέσεως. Σε αυτήν την βάση µπορούν να χρησιµοποιηθούν πολλά διαφορετικά, επιπρόσθετα πλαίσια για προσοµοίωση διαφορετικών συστηµάτων, εκ των οποίων το βασικότερο είναι το INET (INET, 2010) για προσοµοίωση δικτύων. Μεταξύ των διαφόρων δικτυακών προσοµοιώσεων, περιλαµβάνεται και η δυνατότητα χρήσεως και µελέτης δικτυακής κυκλοφορίας µε αποστολή βίντεο και αναπαραγωγή σε πραγµατικό χρόνο (βιντεοροές – video streaming). Ένα από τα βασικά πρωτόκολλα για τον σκοπό αυτόν είναι το Real-time Transport Protocol (RTP) (Perkins, 2003) και το συζυγές του RTP Control Protocol (RTCP) (RTCP, 2010). Εν τούτοις, στην τρέχουσα έκδοσή του (4.0) ο OMNeT++ δεν έχει απόλυτα ορθή την υποστήριξή του για προσοµοιώσεις που χρησιµοποιούν το RTP µε την χρήση του τρέχοντος INET Framework, όπως παρατηρήσαµε χρησιµοποιώντας το, αλλά και διαβάζοντας την σχετική κατάσταση υλοποιήσεώς που την χαρακηρίζει “incomplete”. Για τον σκοπό αυτόν έγινε εκτενής µελέτη, κατά την οποίαν αναδείχθηκαν τα διάφορα σχετικά προβλήµατα και στην 203 συνέχεια προτάθηκαν και υλοποιήθηκαν σχετικές λύσεις που παρουσιάζονται στην παρούσα εργασία. 2. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ OMNET++ Το OMNeT++ είναι ένας αντικειµενοστραφής προσοµοιωτής διακεκριµένων γεγονότων (Discrete Event Simulator – DES). ∆ιαθέτει µια «γενική» αρχιτεκτονική έτσι µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε διάφορους τοµείς όπως: • Μοντελοποίηση ασύρµατων και ενσύρµατων δικτύων επικοινωνιών • Μοντελοποίηση πρωτοκόλλων • Μοντελοποίηση δικτύων ουρών • Μοντελοποίηση µικροεπεξεργαστών και άλλων συστηµάτων υλικού (hardware) Γενικά µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την προσοµοίωση οποιουδήποτε συστήµατος για το οποίο είναι κατάλληλη η προσέγγιση των διακεκριµένων γεγονότων και το οποίο µπορεί να αντιστοιχηθεί σε οντότητες που επικοινωνούν µεταξύ τους ανταλλάσοντας µηνύµατα 2.1 Modules Τα δοµικά στοιχεία ενός µοντέλου στο OMNeT++ είναι τα modules. Τα modules θα τα χαρακτηρίζαµε ως αυτόνοµες µονάδες οι οποίες επικοινωνούν µε το πέρασµα µηνυµάτων. Τα ενεργά modules, αυτά δηλαδή που διαθέτουν κάποια λειτουργικότητα και τους σχετικούς αλγορίθµους, ονοµάζονται simple modules. Αυτά γράφονται σε C++ και χρησιµοποιούν την βιβλιοθήκη προσοµοίωσης στην οποία θα αναφερθούµε εκτενώς σε επόµενη ενότητα. Το σηµαντικότερο που πρέπει να κατανοήσουµε για τα simple modules είναι το γεγονός ότι είναι επαναχρησιµοποιήσιµα και µπορούν να συνδυαστούν µεταξύ τους σχηµατίζοντας σύνθετες οντότητες – τα compound modules. Το βάθος αυτής της ιεραρχίας δεν έχει όριο. Από αυτήν την οπτική γωνία όλο το τελικό µοντέλο που θα δηµιουργήσουµε είναι στην ουσία ένα compound module. Η δοµή του µοντέλου περιγράφεται στην γλώσσα ΝΕD η οποία αποτελεί συστατικό µέρος του ΟMNeT++. Και τα simple και τα compound modules είναι στιγµιότυπα κάποιου τύπου module που έχει ορίσει ο χρήστης. Αυτά τα module types µπορούν να αποθηκευθούν σε ξεχωριστά αρχεία σχηµατίζοντας βιβλιοθήκες που µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε διάφορα projects. 2.2 Messages, gates, connections Τα modules επικοινωνούν µεταξύ τους µε την ανταλλαγή µηνυµάτων (messages). Σε πραγµατικές προσοµοιώσεις ένα µήνυµα µπορεί να αναπαριστά π.χ. ένα πλαίσιο ή ένα πακέτο σε δίκτυο υπολογιστών. Ένα µήνυµα µπορεί να περιέχει αφηρηµένα δεδοµένα και στέλνεται είτε µέσα από θύρες (gates) και συνδέσεις (connections), είτε κατευθείαν στον προορισµό τους. Όταν ένα µήνυµα στέλνεται από ένα module στον εαυτό του τότε το ονοµάζουµε self-message. 204 Οι θύρες (gates) είναι οι διασυνδέσεις εισόδου και εξόδου των modules. Υπάρχουν τρεις τύποι: input, output και inout. Tα µηνύµατα στέλνονται προς έξω µέσω των output gates και φθάνουν στο module µέσω µίας input gate. ∆ύο θύρες συνδέονται µεταξύ τους µε µια σύνδεση (connection). Σε µια σύνδεση µπορούν να αντιστοιχηθούν τρεις παράµετροι για την ρεαλιστική µοντελοποίηση ενός δικτύου: • Propagation delay – Αναπαραγωγή καθυστέρησης, δηλαδή ο χρόνος που καθυστερεί ένα µήνυµα όταν ταξιδεύει διαµέσου της σύνδεσης. • Bit error rate – καθορίζει την πιθανότητα λάθους στη µετάδοση. • Data rate – ρυθµός µετάδοσης δεδοµένων, καθορίζεται σε bits/sec. 2.3 Παράµετροι ( Parameters) Τα modules µπορούν να έχουν παραµέτρους. Θα χαρακτηρίζαµε τις παραµέτρους σαν µια µορφή µεταβλητών που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τον καθορισµό της συµπεριφοράς των simple modules και για την παραµετροποίηση της τοπολογίας του µοντέλου. Μπορούν να πάρουν αριθµητικές, αλφαριθµητικές και Boolean τιµές. 2.4 Προγραµµατίζοντας τους αλγορίθµους Τα simple modules περιέχουν αλγορίθµους κωδικοποιηµένους σε συναρτήσεις C++ οι οποίες συνδυάζονται µε τις έτοιµες κλάσεις της βιβλιοθήκης προσοµοίωσης. Τα αντικείµενα της προσοµοίωσης, όπως modules, messages, queues, κ.α. αναπαρίστανται µε έτοιµες κλάσεις που έχουν σχεδιαστεί να δουλεύουν µαζί αποτελεσµατικά. 2.5 ∆ηµιουργία και εκτέλεση προσοµοίωσης Είναι σηµαντικό να κατανοήσουµε πως στο OMNeT++ ένα µοντέλο αποτελείται από τα ακόλουθα συστατικά µέρη – αρχεία: • Αρχεία NED: περιγράφουν την δοµή των modules µε τις παραµέτρους, τις θύρες, κ.τ.λ. • Ορισµοί µηνυµάτων (.msg files). Χρησιµοποιούνται για τον ορισµό των τύπων των µηνυµάτων και των πεδίων τους. Το ΟMNeT++ τα µεταφράζει σε κλάσεις C++. • Πηγαίος κώδικας των simple modules (αρχεία .h/.cc). Οι γενικές αρχές λειτουργίας του προσοµοιωτή είναι οι εξής: Πρώτα τα .msg files µεταφράζονται σε κώδικα C++ και στην συνέχεια όλα τα πηγαία αρχεία µεταγλωττίζονται και συνδέονται µε τον πυρήνα προσοµοίωσης και την βιβλιοθήκη της διασύνδεσης χρήστη για να σχηµατιστεί το εκτελέσιµο αρχείο. Στο τέλος φορτώνονται τα αρχεία .ned και διαβάζεται το αρχείο διαµόρφωσης (.ini) στο οποίο θα αναφερθούµε παρακάτω. Η προσοµοίωση ξεκινά. Τα αποτελέσµατα της προσοµοίωσης γράφονται σε αρχεία δεδοµένων (vector files, scalar files) τα οποία µπορούν να αναλυθούν µε τα εργαλεία του OMNeT++ ή µε κάποιο άλλο λογισµικό. 205 3. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ RTP Τα προβλήµατα σχετικά µε το RTP και την υλοποίηση του στην έκδοση του IΝΕΤ framework που χρησιµοποιήθηκε ξεκινούν από το γεγονός ότι η υλοποίηση δεν ήταν ολοκληρωµένη. Πολλά χαρακτηριστικά του πρωτοκόλλου έλειπαν και µέσα σε σχόλια στον κώδικα οι ίδιοι οι προγραµµατιστές δήλωναν ότι είχαν ως στόχο να τα ενσωµατώσουν στο µέλλον. 3.1 Έλλειψη τεκµηρίωσης Λόγω και αυτής της κατάστασης η τεκµηρίωση ήταν ανύπαρκτη. Στα άλλα έτοιµα modules που προσφέρει το INET υπάρχει ικανοποιητική τεκµηρίωση όπου εξηγούνται ο σκοπός και ο τρόπος λειτουργίας τους. Όσον αφορά τα modules που υλοποιούσαν το RTP δεν υπήρχε κανένα απολύτως σχόλιο. Αυτήν την παράλειψη έκανε ακόµα πιο σηµαντική το γεγονός ότι το RTP είναι ένα σύνθετο πρωτόκολλο και συνεργάζονται πολλά συσχετιζόµενα modules για να το υλοποιήσουν. Εποµένως ήταν µονόδροµος η διαδικασία της µελέτης του υπάρχοντος κώδικα (σε C++) γραµµή-προς-γραµµή για την κατανόηση της λειτουργικότητας του, ώστε να χρησιµοποιηθούν σωστά τα συγκεκριµένα modules. Για την πλήρη κατανόηση του προβλήµατος από τον αναγνώστη παραθέτουµε συγκριτικά την τεκµηρίωση για το module RTP που αποτελεί την καρδιά της υλοποίησης του πρωτοκόλλου αυτού στο INET, και αµέσως µετά ένα τµήµα από την τεκµηρίωση από ένα ολοκληρωµένο και ευρέως χρησιµοποιούµενο module όπως το TCP. Η τεκµηρίωση για το RTP Simple Module RTP Package: inet.transport.rtp File: src/transport/rtp/RTP.ned C++ definition The RTP module is the center of the RTP layer of an endsystem. It communicates with the application, and sends and receives RTP data packets. Much of the work is done by dynamically created Profile, and Payload Sender and Receiver modules (the latter two are created by Profile). Και η τεκµηρίωση για TCP Simple Module TCP Package: inet.transport.tcp File: src/transport/tcp/TCP.ned C++ definition A TCP segment is represented by the class TCPSegment. Communication with clients For communication between client applications and TCP, the TcpCommandCode and TcpStatusInd enums are used as message kinds, and TCPCommand and its subclasses are used as control info. To open a connection from a client app, send a cMessage to TCP with TCP_C_OPEN_ACTIVE as message kind and a TCPOpenCommand object filled in and attached to it as control info. (The peer TCP will have to be LISTENing; the server app can achieve this with a similar cMessage but TCP_C_OPEN_PASSIVE message kind.) With passive open, there's a possibility to cause the connection "fork" on an incoming connection, leaving the original connection LISTENing on the port (see the fork field in TCPOpenCommand). 206 The client app can send data by assigning the TCP_C_SEND message kind and attaching a TCPSendCommand control info object to the data packet, and sending it to TCP. The server app will receive data as messages with the TCP_I_DATA message kind and TCPSendCommand control info. (Whether you'll receive the same or identical messages, or even whether you'll receive data in the same sized chunks as sent depends on the sendQueueClass and receiveQueueClass used, see below. With TCPVirtualDataSendQueue and TCPVirtualDataRcvQueue set, message objects and even message boundaries are not preserved.) To close, the client sends a cMessage to TCP with the TCP_C_CLOSE message kind and TCPCommand control info. TCP sends notifications to the application whenever there's a significant change in the state of the connection: established, remote TCP closed, closed, timed out, connection refused, connection reset, etc. These notifications are also cMessages with message kind TCP_I_xxx (TCP_I_ESTABLISHED, etc.) and TCPCommand as control info. One TCP module can serve several application modules, and several connections per application. The kth application connects to TCP's appIn[k] and appOut[k] ports. When talking to applications, a connection is identified by the (application port index, connId) pair, where connId is assigned by the application in the OPEN call. Sockets The TCPSocket C++ class is provided to simplify managing TCP connections from applications. TCPSocket handles the job of assembling and sending command messages (OPEN, CLOSE, etc) to TCP, and it also simplifies the task of dealing with packets and notification messages coming from TCP. Communication with the IP layer The TCP model relies on sending and receiving IPControlInfo objects attached to TCP segment objects as control info (see cMessage::setControlInfo()). Configuring TCP 1. The module parameters sendQueueClass and receiveQueueClass should be set the names of classes that manage the actual send and receive queues. Currently you have two choices: 2. set them to "TCPVirtualDataSendQueue" and "TCPVirtualDataRcvQueue". These classes manage "virtual bytes", that is, only byte counts are transmitted over the TCP connection and no actual data. cMessage contents, and even message boundaries are not preserved with these classes: for example, if the client sends a single cMessage with length = 1 megabyte over TCP, the receiver-side client will see a sequence of MSS-sized messages. It depends on the client (app) modules which sendQueue/rcvQueue they require. For example, TCPGenericSrvApp needs message-based sendQueue/rcvQueue, while TCPEchoApp or TCPSinkApp can work with any (but TCPEchoApp will display different behaviour with both!) In the future, other send queue and receive queue classes may be implemented, e.g. to allow transmission of "raw bytes" (actual byte arrays). 3. use "TCPMsgBasedSendQueue" and "TCPMsgBasedRcvQueue", which transmit cMessage objects (and subclasses) over a TCP connection. The same message object sequence that was sent by the client to the sender-side TCP entity will be reproduced on the receiver side. If a client sends a cMessage with length = 1 megabyte, the receiver-side client will receive the same message object (or a clone) after the TCP entities have completed simulating the transmission of megabyte over the connection. This is a different behaviour from TCPVirtualDataSendQueue/RcvQueue. 4. use the module parameter (limitedTransmitEnabled) to enabled/disabled Limited Transmit algorithm (RFC 3042) integrated to TCPBaseAlg (can be used for TCPNewReno, TCPReno, TCPTahoe and TCPNoCongestionControl but not for DumbTCP). 5. use the module parameter (increasedIWEnabled) to change Initial Window from one segment (RFC 2001) (based on MSS) to maximal four segments (min(4*MSS, max (2*MSS, 4380 bytes))) (RFC 3390) integrated to TCPBaseAlg (can be used for TCPNewReno, TCPReno, TCPTahoe and TCPNoCongestionControl but not for DumbTCP). The TCP flavour supported depends on the value of the tcpAlgorithmClass module parameters, e.g. "TCPTahoe" or "TCPReno". In the future, other classes can be written which implement Vegas, LinuxTCP (which differs from others) or other variants. 207 Όπως βλέπουµε ο τρόπος λειτουργίας του TCP επεξηγείται αναλυτικά και µε λεπτοµέρειες. Αντιθέτως, η περιγραφή του RTP είναι ελλιπέστατη ενώ οι παράµετροι του δεν επεξηγούνται καθόλου. 3.2 Αδυναµίας αυτόµατης απόδοσης διευθύνσεων στα RtpHosts Ένα άλλο πρόβληµα είναι ότι τα RTPHost (σύνθετα modules που αντιπροσωπεύουν έναν υπολογιστή που στέλνει ή λαµβάνει πακέτα RTP), έτσι όπως έχουν κατασκευασθεί δεν µπορούν να παίρνουν αυτόµατα διευθύνσεις IP από το flatNetworkConfigurator. Εποµένως ο ορισµός των διευθύνσεων πρέπει να γίνταιι χειροκίνητα µε την εισαγωγή routing files, µια αρκετά κοπιαστική και χρονοβόρα διαδικασία µε υψηλές πιθανότητες λάθους. Στόχος µας ήταν η µετατροπή του κώδικα του module έτσι ώστε να µπορεί να χρησιµοποιήσει τις δυνατότητες του flatNetworkConfigurator. Με την επιτυχή µετατροπή του κώδικα τα οφέλη θα ήταν τεράστια καθώς θα εξοικονοµούσαµε πάρα πολύ χρόνο στην κατασκευή του κάθε δικτυακούµοντέλου, αποφεύγοντας την χειροκίνητη απόδοση διευθύνσεων IP και την συµπλήρωση των routing tables. Ήταν απαραίτητη λοιπόν η µελέτη του κώδικα του flatNetworkConfigurator για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του, αλλά και του τρόπου µε τον οποίο εντοπίζει τα modules που πρέπει και τους αποδίδει διευθύνσεις. Αυτό το module λοιπόν τρέχει στην αρχή κάθε προσοµοίωσης και εντοπίζει κάθε module του δικτύου που περιέχει την ιδιότητα @node στον κώδικα του. Αφού συγκεντρώσει αυτά τα modules τους αποδίδει µια διεύθυνση IP και δηµιουργεί έναν γράφο µε αυτά. Στη συνέχεια εκτελεί τον αλγόριθµο του Dijkstra για να εντοπίσει τα συντοµότερα µονοπάτια. Στο τέλος, συµπληρώνει µε αυτά τα routing tables. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό ο κώδικας του RTPHost δεν περιείχε την κατάλληλη ιδιότητα ώστε το flatNetworkConfigurator να το εντοπίσει. Έτσι δηµιουργήσαµε µια νέα εκδοχή του RTPHost, ο κώδικα του οποίου φαίνεται παρακάτω: package inet.transport.rtp; import import import import import import import inet.applications.rtpapp.RTPApplication; inet.base.NotificationBoard; inet.linklayer.ppp.PPPInterface; inet.networklayer.common.InterfaceTable; inet.networklayer.ipv4.RoutingTable; inet.nodes.inet.NetworkLayer; inet.transport.udp.UDP; module RTPHost { parameters: @node(); string profileName; string destinationAddress; int portNumber; double bandwidth; string fileName; 208 int payloadType; // network information bool IPForward; string routingFile; @display("i=device/pc2"); gates: inout pppg[]; submodules: notificationBoard: NotificationBoard { @display("p=60,70"); } interfaceTable: InterfaceTable { @display("p=60,134"); } routingTable: RoutingTable { parameters: IPForward = IPForward; routerId = ""; routingFile = routingFile; @display("p=60,214"); } application: RTPApplication { parameters: profileName = profileName; destinationAddress = destinationAddress; portNumber = portNumber; bandwidth = bandwidth; fileName = fileName; payloadType = payloadType; @display("p=161,36"); } rtpLayer: RTPLayer { parameters: @display("p=161,104"); } udpModule: UDP { parameters: @display("p=161,170"); gates: appIn[2]; appOut[2]; } networkLayer: NetworkLayer { parameters: proxyARP = false; @display("p=161,246"); 209 gates: ifIn[sizeof(pppg)]; ifOut[sizeof(pppg)]; } ppp[sizeof(pppg)]: PPPInterface { parameters: @display("p=161,324,row"); } connections allowunconnected: // transport connections application.toRTP --> rtpLayer.fromApp; application.fromRTP <-- rtpLayer.toApp; rtpLayer.toUDPfromRTP --> udpModule.appIn[0]; rtpLayer.fromUDPtoRTP <-- udpModule.appOut[0]; rtpLayer.toUDPfromRTCP --> udpModule.appIn[1]; rtpLayer.fromUDPtoRTCP <-- udpModule.appOut[1]; networkLayer.udpOut --> udpModule.ipIn; networkLayer.udpIn <-- udpModule.ipOut; // connections to network outside for i=0..sizeof(pppg)-1 { pppg[i] <--> ppp[i].phys; ppp[i].netwOut --> networkLayer.ifIn[i]; ppp[i].netwIn <-- networkLayer.ifOut[i]; } } Με την χρησιµοποίηση αυτού του κώδικα τα προβλήµα λύθηκε και το RTPHost είναι πλέον σε θέση να συνεργασθεί µε το flatNetworkConfigurator. 3.3 Τα προγραµµατιστικά λάθη και η διόρθωση τους Τέλος, το σηµαντικότερο πρόβληµα ήταν ότι ακόµα και τα modules που προσφερόταν δεν είχαν δοκιµαστεί επαρκώς µε αποτέλεσµα ο κώδικας τους να περιέχει προγραµµατιστικά λάθη. Συνεπώς έπρεπε να µελετηθεί ο σχετικός κώδικας και να διορθωθεί. ∆ιαφορετικά, δεν µπορούσαν να τρέξουν οι προσοµοιώσεις. Πιο συγκεκριµένα, στο αρχείο “RTPProfile.cc” το οποίο περιέχει των κώδικα του module που αναπαριστά την λειτουργικότητα των profiles στο RTP υπάρχουν λάθη. Μέσα στο αρχείο αυτό υπάρχει η παρακάτω συνάρτηση µε το όνοµα “createSenderModule”. Ο κώδικάς της φαίνεται παρακάτω: void RTPProfile::createSenderModule(RTPInnerPacket *rinp) { ev << "createSenderModule Enter"<<endl; 210 int ssrc = rinp->getSSRC(); int payloadType = rinp->getPayloadType(); char moduleName[100]; ev << "ProfileName: " << _profileName << " payloadType: " << payloadType<<endl; const char *pkgPrefix = "inet.transport.rtp."; //FIXME hardcoded string sprintf(moduleName, "%sRTP%sPayload%iSender", pkgPrefix, _profileName, payloadType); cModuleType *moduleType = cModuleType::find(moduleName); if (moduleType == NULL) opp_error("RTPProfile: payload sender module '%s' not found", moduleName); RTPPayloadSender *rtpPayloadSender = (RTPPayloadSender *)(moduleType->create(moduleName, this)); rtpPayloadSender->finalizeParameters(); gate("toPayloadSender")->connectTo(rtpPayloadSender>gate("fromProfile")); rtpPayloadSender->gate("toProfile")>connectTo(gate("fromPayloadSender")); rtpPayloadSender->initialize(); rtpPayloadSender->scheduleStart(simTime()); RTPInnerPacket *rinpOut1 = new RTPInnerPacket("senderModuleCreated()"); rinpOut1->senderModuleCreated(ssrc); send(rinpOut1, "toRTP"); RTPInnerPacket *rinpOut2 = new RTPInnerPacket("initializeSenderModule()"); rinpOut2->initializeSenderModule(ssrc, rinp->getFileName(), _mtu); send(rinpOut2, "toPayloadSender"); delete rinp; ev << "createSenderModule Exit"<<endl; }; Στην γραµµή που φαίνεται µε έντονη γραφή υπήρχε λάθος καθώς αντί για τη συνάρτηση initialize() ο προγραµµατιστής έπρεπε να καλέσει την callInitialize(). Έτσι αυτή η γραµµή τροποποιήθηκε ως εξής: rtpPayloadSender->callInitialize(); 211 Αυτό το λάθος ήταν αρκετά σηµαντικό αν κατανοήσουµε τη διαφορά της initialize() µε την callInitialize(). Η διαφορά τους είναι ότι η µεν πρώτη πραγµατοποιεί την αρχικοποίηση µόνο του module από το οποίο καλείται, ενώ η δεύτερη πραγµατοποιεί και την αρχικοποίηση όλων των submodules από τα οποία αποτελείται το module που την καλεί. Επίσης µέσα στο ίδιο αρχείο υπάρχει ακόµη ένα σοβαρό λάθος. Παρακάτω φαίνεται ο κώδικας της συνάρτησης findSSRCGate(uint32 ssrc) : RTPProfile::SSRCGate *RTPProfile::findSSRCGate(uint32 ssrc) { ev << "ATTENTION 1: ssrc=" << ssrc << endl; const char *name = RTPParticipantInfo::ssrcToName(ssrc); int objectIndex = _ssrcGates->find(name); ev << "ATTENTION 2: objectIndex=" << objectIndex << endl; if (objectIndex == -1) { return NULL; } else { cObject *co = (_ssrcGates->get(objectIndex)); return (SSRCGate *)co; }; }; Αυτή η συνάρτηση ψάχνει µέσα στο cArray “_ssrcGates” αν υπάρχει ένα αντικείµενο του τύπου SSRCGate. Κριτήριο της εύρεσης του αντικειµένου είναι ένα όνοµα που δίνουµε ως όρισµα. Όµως αν παρατηρήσουµε τον κώδικα του κατασκευαστή (constructor) ενός αντικειµένου SSRCGate στο αρχείο “RTPProfile.h”, βλεπουµε ότι είναι ο παρακάτω: SSRCGate(uint32 ssrc=0) {this->ssrc = ssrc; gateId = 0;} Κοιτώντας αυτόν των κώδικα εύκολα διαπιστώνουµε ότι όταν δηµιουργείται ένα αντικείµενο αυτού του τύπου δεν έχει κανένα όνοµα. Οπότε η findSSRCGate(uint32 ssrc) δεν θα λειτουργεί σωστά και ποτέ δεν θα µπορεί να βρει το αντικείµενο που αναζητούµε. Έτσι, για να λυθεί το πρόβληµα , ο κατασκευαστής (constructor) τροποποιήθηκε ως εξής: SSRCGate(uint32 ssrc){ this->ssrc = ssrc; gateId = 0; char name[9]; sprintf(name, "%08x", ssrc); setName(name); } Το αποτέλεσµα αυτής της τροποποίησης είναι προφανές. Κάθε αντικείµενο έχει πλέον µια ιδιότητα ονόµατος και η συνάρτηση λειτουργεί σωστά. Τέλος η κλάση SSRCGate είναι δηλωµένη αρχικά ως cNamedObject ενώ κανονικά πρέπει να δηλωθεί ως cArray. 212 Αυτά είναι κάποια ενδεικτικά λάθη που φανερώνουν ότι η υλοποίηση του RTP στο πακέτο INET είναι ακόµη στη φάση της ανάπτυξης και αν κάποιος επιθυµεί να ασχοληθεί µε προσοµοιώσεις δικτύων κίνηση RTP, πρέπει να είναι προετοιµασµένος για δυσάρεστες εκπλήξεις. Το αποτέλεσµα όµως δικαίωσε τις προσπάθειες, αφού όλες οι σχετικές προσοµοιώσεις έτρεξαν τελικά χωρίς προβλήµατα, επιβεβαιώνοντας µάλιστα και τον ορθό τρόπο λειτουργίας. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο OMNeT++ είναι ένας σχετικά δηµοφιλής και πολύπλευρος δικτυακός (και όχι µόνο) προσοµοιωτής. Συνεπώς αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιµο εργαλείο για την κατανόηση, µελέτη και σχεδιασµό µοντέρνων δικτύων, πρωτοκόλλων και τεχνικών, κάτω από διάφορες πολύπλοκες συχνά συνθήκες. Εν τούτοις, παρουσιάζει στην τρέχουσα έκδοσή του προβλήµατα ως προς την υλοποίηση του πρωτοκόλλου RTP και των συναφών, κάτι που αποτελεί σηµαντικό µειονέκτηµα κατά την προσοµοίωση κυκλοφορίας πραγµατικού χρόνου. Σε αυτήν την εργασία, παρατέθηκε το σύνολο των βασικών προβληµάτων, όπως και η βασική µέθοδος επίλυσής τους, ώστε ο OMNeT++ να καταστεί λειτουργικός για προσοµοιώσεις που χρησιµοποιούν RTP. Φυσικά µπορούν να πραγµατοποιηθούν αρκετές βελτιώσεις ακόµη έτσι ώστε η υλοποίηση του πρωτοκόλλου να είναι ακόµη πιο ρεαλιστική. ∆υστυχώς όµως παρατηρείται µια στασιµότητα στην ανάπτυξη του µοντέλου του RTP και αυτό επιβεβαιώνεται και από την πρόσφατη έκδοση του INET το οποίο κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2010. Και σε αυτήν την έκδοση παραµένουν τα ίδια προβλήµατα, ενώ δεν υπάρχει καµία άλλη σχετική βελτίωση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦIA OMNeT++ Simulator, v4.0, http://www.omnetpp.org/, 2 Φεβρουαρίου 2010. Eclipse IDE, http://www.eclipse.org/, 5 Μαρτίου 2010. INET Framework for OMNeT++ 4.0, http://inet.omnetpp.org/, 2 Φεβρουαρίου 2010. Perkins C., 2003. RTP, Audio and Video for the Internet, Addison-Wesley. RTP Control Protocol (RTCP), RFC 3550, Ιούλιος 2010. 213 214 THE IMPLEMENTATION OF THE DIRECT STIFFNESS METHOD IN AUTOCAD Symeonidis Orestis Msc Student in Applied Informatics at University of Macedonia, 47 T. Oikonomidi, Thessaloniki, Greece Samaras Nikolaos Assistant Professor at University of Macedonia Department of Applied Informatics 156 Egnatia str. ,Thessaloniki, Greece ABSTRACT This paper demonstrates an implemented add-in for AutoCAD which can be used as a structural analysis tool for two dimensional structures under static loading conditions. The method, which is based on, is the direct stiffness method, a method well known to all scientists and engineers involved in structural analysis. The main body of the paper consists of three parts. The first contains some introductory terms and concepts required for the understanding of the method, the second describes the method and the third demonstrates the functionality of the add-in. The paper concludes with some points regarding why the choice of implementing the method in AutoCAD was correct. KEYWORDS Direct Stiffness Method, Structural analysis, AutoCAD 1. INTRODUCTION The analysis of structures is of great importance since it is an estimation of the true behavior of the building under different loading conditions. One of the most known and used methods of structural analysis is the direct stiffness method or in short D.S.M. whose final form dates back to 1959 [Turner M. J.,1959]. However it must be mentioned that other previous works contributed to great extends for Turner to present the method in its known form such as the work of John H. Argyris [Argyris J. H. et al, 1960] who systematized the concept of assembly of structural system equations from elemental components [Fellipa, Carlos A.,2001]. This method is considered to be particularly suited for implementation in the computer and that’s the reason most commercial FEM programs implement it. Our attempt was to implement the method in AutoCAD providing a tool for static analysis of two dimensional structures. 215 2. METHOD DESCRIPTION AND IMPLEMENTATION It is important for the reader first to familiarize himself with some basic terms and concepts of structural analysis before reading the description and implementation of the method. Subsection 2.1 tries to explain them in a plain straightforward manner without requiring any special knowledge on the subject. Any reader familiar with them can proceed reading the description or even the implementation of the method. However he must take into consideration the coordinate systems defined in the first section and the fact that both the description and the implementation refers to two dimensional frames only. 2.1 Introductory terms and concepts The ideal model of a structure is the first concept one has to bear in mind in his attempt to analyze the structure. This model should behave as close to the actual structure’s behavior as the requirements of analysis dictate, while omitting details that have an insignificant factor of influence towards this direction. The model used in structural analysis is usually an assembly of line segments, called members or elements, connected to each other at special points, called joints or nodes. In figure 1 the model of an actual bridge is depicted. Figure 1. The ideal model of an actual bridge 216 In Figure 1 the joints are depicted as small circles and the members are numbered from 1 to 5. Furthermore the outer joints seem to carry some strange symbolic icons which represent the supports or else the boundary conditions of the problem. These supports dictate that their joints will not have a displacement towards a specific direction during the analysis of the structure. In order for the D.S.M. to work the members must have some special properties. Each member must have a constant section along its length and its material cannot change also along its length. If an actual member does not have these properties it must be discretized into smaller members with constant section and material. Another important aspect about members is the way they are connected with the rest of the structure at joints. They may be firmly connected which implies that the displacements at their ends will be the same as the displacements of the joints or they may have releases. A release is the ability of a member’s end not to follow the displacement of a joint towards a direction. For example an actual steel member connected with one bolt to the rest of the structure has a release, meaning that its end’s rotation is not the same as the joint’s rotation. It is already stated that joints can be restrained by supports, meaning that their displacements towards some direction are zero-valued. The displacements of a joint when studying a two dimensional frame can be only three, two vertical to each other dispositions and a rotation. These displacements which are also called degrees of freedom are the unknowns the D.S.M. attempts to estimate. Figure 2. The required coordinate systems Another important aspect of D.S.M. is the coordinate systems. Firstly a global coordinate system (G.C.S.) is required to define the coordinates of each joint. Its x-axis is usually the horizontal of the plane with direction from left to right, its y-axis is the vertical with direction from down to up and the z-axis is vertical to the plane and has the direction dictated by the clockwise rule. Its origin can be anywhere on the plane since we are only interested in the relative distance between the joints. Secondly each member has its own local coordinate system (L.C.S.). Its origin is the start joint of the member and its x’-axis is parallel to the member’s length. The vertical to the x’-axis can be either the y’-axis or the z’-axis. This is a matter of convention and we considered it to be the z’-axis with a downwards direction as one observes the member from its start joint towards the end joint and y’ resulted to be on the same direction 217 as the z-axis of G.C.S. Finally in some cases a third coordinate system is needed which is called joint coordinate system (J.C.S.). It is required mainly when there is a support of a joint towards a direction that is not parallel to any axis of the global coordinate system. In these cases the rotation angle of the support’s direction is needed to be known and the joint coordinate system is just the global one rotated by this angle.(fig. 2) To complete the picture of the ideal model one must refer to the loads, the burdens this structure must carry. The tool we implemented is analyzing structures under static loading conditions and for the rest of this document when referring to loads static loads are implied. Loads fall into two broad categories, forces and bending moments which can be applied either on the members or on the joints of the structure. Member forces may also be distributed along the member, meaning that they are exercised along the member’s length in contrast to concentrated forces which are imposed on a single point. After describing the model the D.S.M. is able to solve the model, i.e. determine the unknowns which are the non-zero displacements of the joints. After a solution has been reached the analysis of the structure completes with the estimation of internal forces and bending moments of the members. If we imaginary cut a member into two parts with a plane vertical to its length we should be able to imagine that there are small forces that act on the section of one part that hold it together with the other one. The resultant of these small forces are the internal forces, one along the member’s length which is called axial force and one tangent to the section which is called shear force, and the bending moment. The final outcome of the implemented add-in are three diagrams which show the axial force, the shear force and the bending moment distribution along the members. 2.2 The Direct Stiffness Method The method can be divided into ten steps: i) Data preparation, ii) Calculation of each member’s local stiffness matrix, iii) Calculation of each member’s local force vector, iv) Calculation of each member’s transformation matrix, v) Globalization of each member’s local stiffness matrix and force vector, vi) Assembly of the whole structure’s stiffness matrix, vii) Assembly of the whole structure’s force vector, viii) Boundary conditions, ix) Solution of the system and x) Calculation of internal forces. The core of the method is included in the steps from two to nine while the first and last step can be considered as pre- and post-processing procedures. 2.2.1 Data preparation It includes the definition of all the required for the method input data. For each member the following must be known: i) its start and end joint, ii) its length, iii) its direction on the plane, iv) its section, v) its material, vi) its releases and vii) the loads that are applied on it. For each joint the following must be known: i) its coordinates in the global coordinate system, ii) its supports if there are any, iii) its coordinate system’s rotating angle and iv) the loads applied on it. 218 2.2.2 Calculation of each member’s local stiffness matrix Each member imposes some degree of difficulty on their start and end joint to displace. This difficulty is expressed by the member’s stiffness matrix. For a member without any releases at its ends the matrix is of the following form: ΕΑ  ΕΑ  0 0 − 0 0   L L  12EI 6EI 12EI 6EI   0  − − − 0  L3 L2 L3 L2  6EI  4EI 6EI 2EI  − 2i 0  0 2 L L  L L KL =  ΕΑ − ΕΑ 0 0 0 0   L  L  12EI 6EI 12EI 6EI  − 3 0  0  L2  L L2 L3  6EI 2EI 6EI 4EI   0 − 2 0 L L  L L2  (1) It can be interpreted as follows. Each column contains as entries the internal forces at the member’s ends that result from the corresponding unitary displacement of one of the joints while all other displacements are considered zero-valued. (Mitsopoulou, 2009) So each column refers to a corresponding displacement which is in terms of the local coordinate system. These displacements are six, three for each joint. For the matrix shown at formula 1 the first column corresponds to a disposition of the first joint aligned to the x-axis of the local coordinate system, the second to a disposition of the same joint aligned to z-axis of the L.C.S. and the third to the rotation about the y-axis of the L.C.S. The fourth, fifth and sixth column correspond to the same displacements of the other joint considering them in the same order. Because both internal forces and displacements refer to the local coordinate system this stiffness matrix is called local which is shown in the formula by indexing K with L. K ref L  ΕΑ  L   0   0 = − ΕΑ  L  0    0  0 3EI − − 0 − ΕΑ L L3 0 0 0 0 0 0 0 ΕΑ L 0 0 0 0 3EI L3 3EI L2 0 − 3EI L3 0 0 3EI L3 3EI 4 L2  0  3EI   − L2  0   0   3EI  L2  3EI  L  (2) 219 Without explaining how these internal forces result it is stated that they depend on the length L of the member, the modulus of elasticity E of the material, the area A of the section, and the moment of inertia I of the section. A reform of the matrix is needed when there are releases at its ends since a release implies that the member won’t impose any difficulty during the corresponding displacement of the corresponding joint. An example of a reformed matrix is shown above. The above matrix shows a local stiffness matrix of a member with a release aligned to the yaxis of the local coordinate system (a pin) at the start joint. 2.2.3 Calculation of each member’s force vector As already stated each member may have some loads imposed on it. These loads produce also internal forces at the ends of the member. The internal forces are calculated considering the member disconnected from the rest of the structure and bi-fixed, i.e. displacements of both of its ends are restrained. The reactions that result from the application of the load on this equivalent member can be determined by the use of the force method (whose explanation is beyond the scope of the paper). Tables 1 and 2 show the formulas used for calculating the internal forces for each loading type. Loading type q2 q1 1 2 Q 1 2 Table 1. Reactions of different loads not parallel to the member Bending moment Bending moment Shear force Shear force at end 1 M1 at end 2 M2 at end 1 Q1 at end 2 Q2 l l l2 l2 − (7q1 + 3q 2 ) − (3q1 + 7q 2 ) + (3q1 + 2q 2 ) − (2q1 + 3q 2 ) 20 20 60 60 b +Q·α·   l M 1 2 M· 2 a -Q·b·   l b α  3 ⋅   − 1 l l  M· 2 α b  3 ⋅   − 1 l l  - Q ⋅ b2 l - 3 6Μ l3 (l + 2α) ·α·b - + Q ⋅ α2 l3 6Μ l3 (l + 2b) α·b Table 2.Reactions of different loads parallel to the member Loading type Axial force Axial force at end 1 N1 at end 1 N1 N 1 2 -N·b/l -Ν·α/l 2 -q1·l/3-q2·l/6 -q1·l/6-q2·l/3 q1 q2 1 The signs in the above table follow the sign convention the defined local coordinate system dictates. If there are more than one loads upon the member the internal forces come up as the 220 sum of each load’s resulting reactions. The resulting six values N1, Q1, M1, N2, Q2 and M2 are the entries of the local force vector.  N1     Q1  M  FL=  1   N2  Q   2 M 2  (3) In case there are releases at the member’s ends a reformation of the vector is applied. 2.2.4 Calculation of each member’s transformation matrix Both the stiffness matrix and the force vector refer to the member’s local coordinate system. In order to assembly the whole structure’s stiffness matrix and to use equilibrium equations they must be transformed to refer to the joint’s coordinate system. This task is assigned to the member’s transformation matrix. To construct it three angles are needed, the angle of the member on the plane θ and the rotation angles of the joint coordinate systems of the two joints of the member θ 1r and θ r2 . Its form is the following: cos(θ - θ1r ) sin(θ - θ1r )  r r  sin(θ - θ1 ) − cos(θ - θ1 )  0 0 T=   0 0  0 0   0 0 0 0 1 0 0 0 0  0 0 0 0 0 0  cos(θ - θ r2 ) sin(θ - θ r2 ) 0  sin(θ - θ r2 ) − cos(θ - θ r2 ) 0 0 0 1  0 0 (4) 2.2.5 Globalization of each member’s local stiffness matrix and force vector After having constructed the transformation matrix for each member the global stiffness matrix and the global force vector of each member are: KGL = TT·KL·T (5) FGL = TT·FL (6) 2.2.6 Assembly of the whole structure’s stiffness matrix Having the stiffness matrices of the members in terms of the joints’ coordinate systems one can calculate the stiffness matrix of the whole structure which is an 3nx3n matrix where n stands for the total number of joints. It will be denoted as Ktot and its physical interpretation is the difficulty which all members impose on their joints to displace. To construct it the “difficulties” described by each member’s KGL must be “summed”. This is achieved through a mapping of each KGL entries to the corresponding places of Ktot and finally by adding these entries to these initially zero-valued entries of Ktot. 221 The six by six global stiffness matrix is divided into four three by three submatrices as shown below: K Κ GL =  bb  K eb K be   K ee  (7), where Kbb contains entries which are the reactions on the start joint due to unitary displacements of the same joint. Kbe contains entries which are the reactions on the start joint due to unitary displacements of the end joint. Keb contains entries which are the reactions on the end joint due to unitary displacements of the start joint and Kee contains entries which are the reaction on the end joint due to unitary displacements of the end joint. Considering that the start joint is numbered i and the end joint j the submatrices of Ktot that correspond to Kbb, Kbe, Keb and Kee are the following: The first is formed by the three successive rows which lie after the row numbered 3·(i-1) and the three successive columns next to the column numbered 3·(i-1). The second is formed by the three successive rows which lie after the row numbered 3·(i-1) and the three successive columns next to the column numbered 3·(j-1). The third is formed by the three successive rows which lie after the row numbered 3·(j-1) and the three successive columns next to the column numbered 3·(i-1). Finally the fourth is formed by the three successive rows which lie after the row numbered 3·(j-1) and the three successive columns next to the column numbered 3·(j-1). In mathematical terms the four submatices are: i) Ktot[3·(i-1)+1:3(i-1)+3, 3·(i-1)+1:3(i-1)+3] corresponds to Kbb ii) Ktot[3·(i-1)+1:3(i-1)+3, 3·(j-1)+1:3(j-1)+3] corresponds to Kbe iii) Ktot[3·(j-1)+1:3(j-1)+3, 3·(i-1)+1:3(i-1)+3] corresponds to Keb iv) Ktot[3·(j-1)+1:3(j-1)+3, 3·(j-1)+1:3(j-1)+3] corresponds to Kee With the above described mapping the Ktot can be assembled if we add the entries of the submatrices of each member’s global stiffness matrix to the corresponding submatrix of Ktot. 2.2.7 Assembly of the whole structure’s force vector The whole structure’s force vector is a vector of length 3xn where n stands for the total number of joints of the structure. Its entries contain the loads that are applied on the structure’s joints expressed in terms of each joint coordinate system decreased by the resulting reactions of the member’s loads. It is denoted as Ftot. It is constructed in a similar but easier to explain manner as the Ktot. First the loads of the joints are added to the corresponding entries of Ftot which are initially zero-valued. Considering that the joint with number i has a force F1 which is aligned to the x-axis of the joint coordinate system than this force is added to the first entry after the entry with number 3·(i-1). If it was aligned to the y-axis than it would be added to the second entry after the one with number 3·(i1). Finally if it was a bending moment it would be added to the third one. Secondly the reactions of the each member’s loads which are contained in the member’s global force vector should be subtracted from the corresponding entries of Ftot. Again each FGL is divided into two vectors, one containing the reactions for the start joint and the other containing the reactions for the end joint of the member. The first vector’s entries are subtracted from the entries which lie successively after the entry with number 3·(i-1) where i is the number of the start joint and the other vector’s entries are subtracted from the entries which lie successively after the entry with number 3·(j-1) where j is the number of the end joint. 222 2.2.8 Boundary conditions In order to impose the boundary conditions the lines and rows of the whole structure’s stiffness matrix that correspond to the restrained degrees of freedom of the joints must be deleted. So if joint i has a restrain that imposes zero-valued disposition along the x-axis of the J.C.S. the row and the column with number 3·(i-1)+1 must be deleted. If the restrain imposed a zero-valued disposition along the y-axis of the J.C.S. than the row and the column with number 3·(i-1)+2 should have been deleted. If the restrain imposed a zero-valued rotation about the z-axis of the J.C.S. then the row and column with number 3·(i-1)+3 should have been deleted. A similar elimination of entries must be applied to the entries of the structure’s force vector. The mapping is the same but instead of deleting rows entries are deleted. The outcomes of the above procedures are the reduced structure’s stiffness matrix K red tot and the reduced structure’s force vector F red tot . 2.2.9 Solution red Having calculated K red tot and F tot a system of equations can be written in the following form: red red red K red tot ·U tot = F tot , where U tot is the vector of all unknown displacements of the joints. In the implementation the system was solved using Gauss-Jordan elimination through partial red red pivoting to invert K red tot and the outcome was multiplied with F tot . The outcome, meaning U tot , may be called partial displacement solution, since it does not include the known zero-valued displacements of the structure’s joints. If we add the zero-valued displacements as well we get the complete displacement solution, a vector with 3·n entries where n stands for the number of joints, which will be denoted as Utot. 2.2.10 Calculation of internal forces The last described step concludes the core of the method. Having calculated Utot one can identify the internal forces at each member’s ends and then use simple equilibrium equations to identify the internal forces at each point of the member on which the internal forces is required to be known. In order to identify the internal forces of each member’s ends a six entry vector denoted as uGL must be constructed for each member. This vector’s entries will be the displacements of the member’s start and end joint in terms of joint coordinate system. A transformation of this vector is needed so that its displacements refer to the local coordinate system of the member. This is achieved by multiplying the transformation matrix of each member with the corresponding uGL. The transformed vector will be denoted as uL uL=T·uGL The internal forces of each member’s ends yield by multiplying each member’s local stiffness matrix with uL and adding to the result the local force vector. To be in accordance with classical statics’ sign convention the signs of the internal forces of the member’s start must change. To draw the diagrams of axial force, shear force and bending moment equilibrium equations are used. For an in detail description on drawing these diagrams the reader is referred to the citations. [Komodromos P.,2009] [Mitsopoulou E.,2009] 223 2.3 The implementation Our attempt was to implement an add-in for AutoCAD that would be able to perform the D.S.M. on two dimensional frames and produce the final diagrams, meaning axial force shear force and bending moment diagrams. We chose not to implement as a stand alone application because we wanted to exploit the powerful mechanisms AutoCAD provides for defining, i.e. drawing, the model and because this way mechanisms such undo, redo and save didn’t need to be implemented from scratch. 2.3.1 A few words about AutoCAD First of all the version of AutoCAD for which the add-in was implemented was AutoCAD 2009. As it is well known it is very powerful software which allows computer aided design. Describing all functionality of AutoCAD is not essential. However it must be pointed out that it provides many different APIs that allow extending its functionality, such as VBA, AutoLISP ,ObjectARX etc. Among them ObjectARX was chosen mainly because it is the API that allows defining custom objects, i.e. objects that behave according to the programmer’s wishes when an AutoCAD command is invoked. 2.3.2 The tools used The ObjectARX programming environment provides an object-oriented C++ application programming interface for developers to use, customise, and extend AutoCAD. It includes C++ libraries that are the building blocks one can use to develop AutoCAD applications, extend AutoCAD classes and protocol, and create new commands that operate in the same manner as built-in AutoCAD commands. An ObjectARX application is simply a dynamic link library (DLL) that shares the address space of AutoCAD and makes direct function calls to AutoCAD. Furthermore, Visual Studio 2005 SP1 was used to develop and compile the application. 2.3.3 Objects and entities defined in the application AutoCAD’s database may contain two broad categories of custom items, namely objects and entities. Objects have not a graphical representation on AutoCAD’s model space whereas entities have. In the application eight custom entities were defined, namely frElement which represented a member of the structure, joint which represented a joint of the structure, five entities regarding the different types of loads and an entity called diagram that was used to display the diagrams that yield from the structure’s analysis. The objects that were defined were four representing the sections that were provided to assign on each member. These sections can be parameterised, e.g. the rectangular section has as parameters the height and the width of the section and it calculates automatically the necessary for the method values of area and moment of inertia. The other section types were a circular section, an I-section and a custom section for which the user is allowed to input directly the moment of inertia and the area. 224 2.3.4 The application’s menu After the add-in is loaded a pop-up menu is added to AutoCAD’s menu bar which is displayed at figure 3 Figure 3. The Frame Menu The menu consists of 12 menu items which correspond to the registered by the application commands that are necessary to be issued in order for the user to describe the ideal model of the structure. The 13th menu item is chosen when the solution for the described model is needed. The menu also includes a submenu with items that when chosen allow the user to modify the loads and the sections he had previously defined. 2.3.5 Drawing of a member The first menu item “draw” issues the command “frElement” which allows the user to define a member in model space. When issued the user is prompted to select the first point of the member. Figure 4. A member with its joints drawn in model space The second point can be chosen using relative orthogonal or polar coordinates or it can simply be chosen by clicking on a point of the model space. Then a member with two joints at its ends is drawn (fig. 4). The user is allowed to define the joint of another member as the starting or ending point of the member he wants to draw. Each member will eventually only two joints one at each of its 225 ends. To make it easy for the user to draw a member beginning from another member’s end the entity is supplied with two snap points at its ends (fig.5) Figure 5. A snap point of a member Another important functionality feature provided for this entity is the ability to modify it through grip points. Grip points or grips are special points most entities in AutoCAD are equipped with. They become visible when the user selects the entity and allow him to modify the entity’s shape through various operations such as stretching, moving etc. The grip points provided for the member allow the user to stretch it from one of its ends (fig. 6). Figure 6. Using grip points to stretch a member 2.3.6 Releases, restrains and joint coordinate system Releases of a member can be defined through the given choice of the menu, named releases. When the corresponding command is issued the user is prompted to select a member. Then a dialog box appears that give the ability to the user to define which end of the member will have a release and the type of the release through checkboxes (fig.7). 226 Figure 7. Releases’ dialog box Each type of release has its own symbol drawn at the member’s end. For example if a member has a release of type moment meaning that it can have different rotation than the joint two circles, one inside the other, are drawn on the member’s end next to the joint, depicting a pin. Restrains are defined again through dialog box only now the user is prompted to select a joint. Again each type of restrain has its own symbol, e.g. a fully fixed joint has an upside down T drawn beneath it (fig. 8) Figure 8. A fully fixed joint A rotated joint coordinate system can be defined when the user chooses the menu item “Joint Rotation” where he must input the clockwise rotation angle of the joint C.S. 2.3.7 Materials and sections In the second part of the paper it was mentioned that the material of each member must be known. Actually the only property of the material that is required for the method is the modulus of elasticity E. In the application the user must input the value of E with the help of the menu item “Modulus of Elasticity”. When the corresponding command is issued the user is prompted to choose a member and type the value of E. The application regards the input value measure in kN/m2. Each member drawn for the first time has a default value of E equal to 21000000 kN/m2. On the other hand sections are first defined and then assigned to a member. Through a combo box the user can choose the type of section he wants to define. Then a new dialog box 227 appears according to the user’s previous choice that requests the user to input the necessary parameters of the section. As an example figure 9 shows the dialog box for an I-section. Figure 9. Dialog box for the definition of an I-section As one can see the user is requested to enter the parameters of the section in the appropriate fields as well as a name which is obligatory to be given for the definition of the section. The section properties are calculated automatically and cannot be altered by the user. After the definition of the sections the user must assign the sections to the members otherwise each member will have a default rectangular section. 2.3.8 Loads The types of loads that are available for the user to apply on the structure are five, namely distributed trapezoidal load consisting of forces acting on the whole length of the member, member point forces, member bending moments, joint forces and joint bending moments. Figure 10. Distributed load and a member point force Figure 10 displays some of the previously mentioned types of loads. The input parameters of the loads are entered with the help of dialog boxes that appear when the user issues the corresponding to the type of load command and after he has chosen the entity (member or joint) which the load will be applied on. An example of the dialog boxes use is displayed by figure 11. 228 Figure 11. Dialog box for a member’s point force For all types of load the loading value is required. If it is a distributed load the value at the start and the end of the member measured in kN/m are requested. If it is a bending moment the value inserted is considered to be measured in kN·m. Finally on the case of forces the value is measured in kN. Other required inputs are for member forces and member bending moments the distance from the start of the member they are applied on and for all types of forces and the distributed loading their direction. 2.3.9 Modification and saving mechanisms The user is able to modify any of the entities drawn besides joints since the latter to be attached at a member’s end. This means that joints should always be drawn as part of the members and to behave according to the member’s behaviour. A member on the other hand can be modified with the use of grip points which were described in section 2.3.5. In most cases the joint “follows” the stretching of the member. The sections and the loads are modified through registered by the add-in commands which are included in the submenu modify. This submenu consists of items that let the user choose among section modification or any type of loads modification. To erase an entity the erase command of AutoCAD can be issued. Only joints can’t be erased directly but only after erasing the members they are attached on. Undoing and redoing any command issued is also an ability provided by AutoCAD. The only task needed to be performed was to define the behaviour of the custom objects and entities through the use of virtual methods in the relative classes. At any stage of the description of the model the user is also able to save his work in dwg format and load it the next time he uses AutoCAD. Again through virtual methods of the relative classes the behaviour of the custom objects and entities has been defined. To summarise all this for undoing, redoing, saving and loading no extra commands were needed to be registered by the application. For all other modifications the user can use the submenu modify. 2.3.10 Solution Finally after the model has been described the user can choose the menu item “Frame Solution” which starts the analysis of the structure. Special consideration should be taken in order to describe a model that is well supported meaning it is both a determinate or indeterminate 229 structure and not a mechanism. Otherwise the application will print a message that informs the user of the insufficient support of the structure. In the following pages four figures, namely figures 12 to15, display the model, the axial force, the shear force and the bending moment diagram of a simple structure produced by the application. Figure 12. The model Figure 14. The shear force diagram Figure 13. The axial force diagram Figure 15. The bending moment diagram 3. CONCLUSION The implemented add-in can be used to solve and analyze any two-dimensional determinate or indeterminate structure. This means that it will be rather useful for a student of structural or civil engineering who wishes to study the behavior of two dimensional frames. 230 Limitations regarding the application are the fact that is for two dimensional structures only and that it doesn’t analyze the structure for dynamic loading nor supports inelastic analysis of the structure. These features can be provided by much larger applications that may include additional functionality as well. However this small to medium scale application shows why it is preferable to develop an add-in for a CAD software and specifically AutoCAD and not a stand alone application as a structural analysis tool. To be more specific two aspects of the described add-in can be considered as its main advantages, its relatively easy implementation and the functionality that provides to the user to describe the model. Both of them are due to the fact that it was implemented as an add-in for another application, specifically AutoCAD, and not as a stand alone application. As an add-in we didn’t have to invent mechanisms for saving, undoing and redoing since these were provided by AutoCAD. Nor did we have to build a database that would maintain all application’s objects. All that was required to be done is to define the behavior of the custom objects and entities during the execution of these commands. This was done through virtual methods of the base classes from which the custom objects and entities derived. Finally AutoCAD’s model space worked perfectly as a graphical user interface providing great extends of flexibility for the user to describe the geometry of the structure’s model. Determining points with the use of polar or orthogonal relative coordinates or with the use of snaps are features that were provided by AutoCAD and which either they wouldn’t be implemented in a stand alone application or it would be a real nuisance to provide them. In addition to that grips can make the modification of a drawn member look like a toy. To conclude the choice of implementing the method as an add-in for AutoCAD must be considered correct especially if one takes into consideration that it is the CAD software that most engineers use. REFERENCES Argyris J. H et al., 1960. Energy Theorems and Structural Analysis, Butterworths, London, England; Part I reprinted from Aircraft Engrg. 26, Oct-Nov 1954 and 27, April-May 1955. Felippa, Carlos A., 2001. A historical outline of matrix structural analysis: a play in three acts In Computers & Structures, 79 (14), pp 1313–1324 Komodromos P., 2009. Structural Analysis: Modern Methods with the Use of Personal Computers, Papasotiriou Publishers, Athens, Greece. Mitsopoulou E., 2009. Statics of Linear Structures: Classic and Matrix Methods of Analysis, Sofia Publishers, Thessaloniki, Greece Turner M. J., 1959. The direct stiffness method of structural analysis. Structural and Materials Panel Paper, AGARD Meeting, Aachen, Germany. 231 232 ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΩΝ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ SOA: ΕΝΟΡΧΗΣΤΡΩΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΙΣΤΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟΥ ΤΑΞΙ∆ΙΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ BPEL Ταταρίδης Παναγιώτης Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη [email protected] Προβατίδης Απόστολος Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη [email protected] Γεωργιάδης Χρήστος Κ. Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη [email protected] ABSTRACT Η ενσωµάτωση υπήρξε ανέκαθεν ένα πρόβληµα για τις επιχειρήσεις. Το Service Oriented Architecture (SOA) υπόσχεται να απαλείψει αυτό το πρόβληµα µε την εισαγωγή της αρχής της ενσωµάτωσης των υπηρεσιών. Οι επιχειρήσεις χρησιµοποιούν την αρχιτεκτονική SOA για να λύσουν καθηµερινά προβλήµατα ενσωµάτωσης, καθιστώντας το µε αυτόν τον τρόπο ως µια κυρίαρχη τεχνολογία. Η προσανατολισµένη προς τις υπηρεσίες αρχιτεκτονική (SOA) υποβοηθούµενη από τις τεχνολογίες όπως η XML, οι υπηρεσίες Ιστού, και το SOAP, κερδίζει έδαφος καθηµερινά στο να καταστεί η δεσπόζουσα λύση στις επιχειρηµατικές λειτουργίες. Ένα από τα βασικά πρότυπα που επιταχύνουν την υιοθέτηση του SOA είναι η γλώσσα εκτέλεσης επιχειρησιακών διαδικασιών για τις υπηρεσίες Ιστού (BPEL). Η BPEL δηµιουργήθηκε για να εξετάσει τις απαιτήσεις της σύνθεσης των υπηρεσιών Ιστού σε ένα προσανατολισµένο προς τις υπηρεσίες περιβάλλον. Προσφέρει στις επιχειρήσεις ένα νέο επίπεδο ευελιξίας στην ανάπτυξη των εφαρµογών, σύµφωνα µε το µεταβαλλόµενο επιχειρησιακό τοπίο. Η BPEL επιτρέπει στις επιχειρήσεις να αυτοµατοποιήσουν τις επιχειρησιακές διαδικασίες τους µε την ενορχήστρωση των υπηρεσιών. Η επικοινωνία µε τους εξωτερικούς προµηθευτές και τους συνεργάτες γίνεται µέσω των υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες επαναχρησιµοποιούνται σε διαφορετικές εφαρµογές. Το XML, το SOAP, οι υπηρεσίες Ιστού, και η BPEL είναι βασικά αντικείµενα οποιασδήποτε εφαρµογής SOA. Στη παρούσα εργασία αναφερόµαστε στον τρόπο µε τον οποίο αυτές οι τεχνολογίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να δηµιοιυργηθεί µια απλή λύση SOA. Αναπτύσσουµε υπηρεσίες µε τη βοήθεια της αρχιτεκτονικής SOA, των επιχειρησιακών διαδικασιών BPEL και της Java Enterprise Edition για τη δηµιουργία µιας πρωτότυπης εφαρµογής που παρουσιάζει τη δυνατότητα δηµιουργίας και διαχείρισης των επιχειρηµατικών διαδικασιών αρχιτεκτονικής SOA µε τη χρήση της γλώσσας BPEL και των υπηρεσιών Ιστού. Αναφερόµαστε στις βασικές έννοιες της σύνθεσης των υπηρεσιών Ιστού µε τη BPEL. Εξετάζουµε τις βασικές έννοιες της BPEL, και περιγράφουµε πώς µπορούµε να καλέσουµε τις υπηρεσίες Ιστού σύγχρονα ή ασύγχρονα. 233 Εξετάζουµε πώς η Java ως πλατφόρµα ανάπτυξης για την αρχιτεκτονική SOA έχει ενισχύσει σηµαντικά την ευκολία χρήσης των υπηρεσιών Ιστού, παρέχοντας τα εργαλεία που οι σύγχρονες επιχειρήσεις χρειάζονται για να ενσωµατώσουν τις εφαρµογές τους στο SOA. KEYWORDS Service Oriented Architecture, SOA, BPEL, Υπηρεσίες Ιστού, Java EE. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι επιχειρηµατικές εφαρµογές και τα συστήµατα πληροφοριών αποτελούν σήµερα ένα σηµαντικό ενεργητικό για τις επιχειρήσεις οι οποίες στηρίζονται σ’ αυτά για να έχουν τη δυνατότητα να εκτελούν τις επιχειρηµατικές λειτουργίες. Τα πληροφοριακά συστήµατα µπορούν να βελτιώσουν την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων µέσω της αυτοµατοποίησης των επιχειρησιακών διαδικασιών. Ο στόχος σχεδόν κάθε επιχείρησης είναι οι εφαρµογές που χρησιµοποιεί να παρέχουν αναλυτική υποστήριξη για τις επιχειρησιακές τους διαδικασίες. Τα πληροφοριακά συστήµατα πρέπει να υποστηρίξουν τις αλλαγές γρήγορα και αποτελεσµατικά. Πρέπει επίσης να προσαρµόζονται στη ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Η πλειοψηφία των επιχειρηµατικών πληροφοριακών συστηµάτων είναι ετερογενής, περιέχοντας µια ποικιλία από διαφορετικά συστήµατα, εφαρµογές, τεχνολογίες, και αρχιτεκτονικές. Η ενσωµάτωση αυτών των τεχνολογιών είναι σηµαντική, δεδοµένου ότι µόνο τα ενσωµατωµένα συστήµατα πληροφοριών µπορούν να είναι αποδοτικά για µία επιχείρηση, και να παρέχουν ικανή υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων, άµεση πρόσβαση στη πληροφορία, και αξιόπιστα στοιχεία µαζί µε µειωµένο κόστος ανάπτυξης και συντήρησης του λογισµικού (Blanvalet, Stany et al. 2006). Αποδοτικότερη ανάπτυξη, σηµαίνει δηµιουργία µεγαλύτερης λειτουργικότητας σε λιγότερο χρόνο, µε λιγότερο κόστος. Αυτό εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, συµπεριλαµβανοµένης της επαναχρησιµοποίησης των υπηρεσιών και της δυνατότητας σύνθεσης των εφαρµογών γρήγορα από αυτές τις υπηρεσίες. Αυτό απαιτεί στη συνέχεια µια διαφορετική προσέγγιση στην ανάπτυξη υπηρεσιών και λύσεων από την προσέγγιση που έχει χρησιµοποιηθεί στο παρελθόν. 2. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΙΣΤΟΥ ΚΑΙ SOA Η Προσανατολισµένη σε Υπηρεσίες Αρχιτεκτονική (Service-Oriented Architecture ή SOA) είναι η πιό πρόσφατη αρχιτεκτονική προσέγγιση που σχετίζεται µε την ανάπτυξη, την ενσωµάτωση, και τη συντήρηση των σύνθετων πληροφοριακών συστηµάτων. Αποτελεί µια συλλογή υπηρεσιών, οι οποίες επικοινωνούν µεταξύ τους. Η επικοινωνία αυτή µπορεί να περιλαµβάνει απλή µεταφορά δεδοµένων, ή δύο ή περισσότερες υπηρεσίες που συντονίζουν κάποια δραστηριότητα. Μία υπηρεσία είναι µια ανεξάρτητη λειτουργία καθορισµένη µε σαφήνεια, και δεν εξαρτάται από το πλαίσιο ή την κατάσταση άλλων υπηρεσιών. Σε γενικές γραµµές, µια υπηρεσία είναι ένα κοµµάτι λογισµικού που εφαρµόζει κάποια καλά καθορισµένη λειτουργία η οποία µπορεί να καταναλωθεί από τους πελάτες (π.χ. άλλες υπηρεσίες), άσχετα από την εφαρµογή ή το επιχειρησιακό πρότυπο (El Haddad 2009). Οι υπηρεσίες είναι αυτές που συνδέουµε, χρησιµοποιώντας τις υπηρεσίες Ιστού (web services). Κάθε υπηρεσία αποτελεί το άκρο µιας σύνδεσης. Επίσης, µια υπηρεσία έχει σαν υπόστρωµα κάποιο υπολογιστικό 234 σύστηµα, που υποστηρίζει την συγκεκριµένη σύνδεση. Οι υπηρεσίες επικοινωνούν µεταξύ τους µε τη βοήθεια των ανταλλαγών µηνυµάτων. Η µεγαλύτερη διαφορά µεταξύ της προσανατολισµένης στις υπηρεσίες αρχιτεκτονικής και των προηγούµενων προσεγγίσεων, είναι ότι η εφαρµογή της αρχιτεκτονικής σχεδιασµού σε σύγκριση µε το SOA ήταν στενά συνδεδεµένη στα συγκεκριµένα περιβάλλοντα εκτέλεσης, και η επαναχρησιµοποίηση περιοριζόταν συνήθως µέσα στα όρια του τµήµατος ΙΤ. Εντούτοις, µε το SOA, για πρώτη φορά στην ιστορία, αυτός ο στόχος της επαναχρησιµοποίησης έχει επεκταθεί πέρα από τα ετερογενή περιβάλλοντα εκτέλεσης, ξεπέρασε τα παραδοσιακά όρια του τµήµατος ΙΤ, και έφθασε στους τελικούς χρήστες (Rosen et al. 2008). 2.1 Οι υπηρεσίες Ιστού Οι υπηρεσίες Ιστού αποτελούν την καταλληλότερη τεχνολογία για την πραγµατοποίηση εφαρµογών SOA. Έχουν γίνει η πλέον χρησιµοποιούµενη τεχνολογία για τη διαλειτουργικότητα και την ολοκλήρωση εφαρµογών και των πληροφοριακών συστηµάτων. Οι υπηρεσίες Ιστού αποτελούν την τεχνολογική βάση για την υλοποίηση της διαλειτουργικότητας µεταξύ των εφαρµογών, που χρησιµοποιούν διαφορετικές πλατφόρµες λογισµικού, λειτουργικά συστήµατα, και γλώσσες προγραµµατισµού (Kumar et al). Η υπόσχεση των υπηρεσιών Ιστού είναι να επιτρέψουν ένα κατανεµηµένο περιβάλλον µέσα στο οποίο οποιοσδήποτε αριθµός εφαρµογών, ή τµήµατα εφαρµογών, µπορούν να επικοινωνήσουν αφανώς µεταξύ των οργανισµών µε ένα τρόπο ανεξαρτήτως πλατφόρµας και γλώσσας. Αυτή η λειτουργικότητα δηµιουργεί ετερογένεια στον κόσµο του κατανεµηµένου computing. Μια υπηρεσία Ιστού είναι ένα τµήµα επιχειρησιακής λογικής, που βρίσκεται κάπου στο διαδίκτυο, το οποίο είναι προσβάσιµο µέσω των τυποποιηµένων και βασισµένων στο ∆ιαδίκτυο πρωτοκόλλων όπως το HTTP ή το SMTP (Ford 2004). Η χρήση µιας υπηρεσίας Ιστού µπορεί να είναι τόσο απλή όσο η είσοδος σε µία ιστοσελίδα, ή τόσο σύνθετη όσο η διευκόλυνση µιας επιχειρησιακής διαπραγµάτευσης µεταξύ οργανισµών. 2.2 Η γλώσσα εκτέλεσης επιχειρησιακής διαδικασίας BPEL Ο αρχικός στόχος στον σχεδιασµό µιας επιχειρηµατικής εφαρµογής είναι η σύνθεση διαφορετικών υπηρεσιών ώστε να εξυπηρετηθεί µια συγκεκριµένη επιχειρησιακή ανάγκη. Υπάρχει επίσης µία ακόµη πρόκληση που σχετίζεται µε το σχεδιασµό του συστήµατος, όπου η εισαγωγή νέων υπηρεσιών ή η τροποποίηση των υπαρχουσών, δεν θα πρέπει να έχει επιπτώσεις στο σύστηµα γενικότερα. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µόνο όταν υπάρχει ένα σύνολο επιχειρησιακών διαδικασιών που µπορεί να συντονίσει το σύστηµα, και να κάνει τις υπηρεσίες να επικοινωνήσουν µεταξύ τους την κατάλληλη στιγµή. Η BPEL (Business Process Execution Language for Web Services - Γλώσσα Εκτέλεσης Επιχειρησιακής ∆ιαδικασίας για τις Υπηρεσίες Ιστού, ή WS-BPEL, BPEL4WS) είναι µια γλώσσα που χρησιµοποιείται για τη σύνθεση, την ενορχήστωση, και το συντονισµό των υπηρεσιών Ιστού (SOA World Magazine 2003). Παρέχει ένα πλούσιο λεξιλόγιο για την αποτύπωση της συµπεριφοράς των επιχειρησιακών διαδικασιών. Ο κύριος στόχος της BPEL είναι να τυποποιήσει τη διαδικασία αυτοµατοποίησης µεταξύ των υπηρεσιών Ιστού. Με τη BPEL µπορούµε να καθορίσουµε απλές ή σύνθετες επιχειρησιακές διαδικασίες. Η BPEL µοιάζει µε τις παραδοσιακές γλώσσες 235 προγραµµατισµού. Υποστηρίζει τις βασικές δραστηριότητες για την επικοινωνία µε τις υπηρεσίες Ιστού. Προσφέρει δοµές, όπως οι βρόχοι, branches, µεταβλητές, αναθέσεις, κ.λ.π. που µας επιτρέπουν να καθορίσουµε τις επιχειρησιακές διαδικασίες µε έναν αλγοριθµικό τρόπο. Καθιστά εύκολη την πρόσβαση στις διαδικασίες των υπηρεσιών Ιστού σύγχρονα ή ασύγχρονα, σε σειρά ή παράλληλα. Παρέχει επίσης ένα πλούσιο λεξιλόγιο για το χειρισµό σφαλµάτων. Ως εκ τούτου, η ενορχήστρωση των υπηρεσιών µέσω της BPEL έχει γίνει µια γενικά αποδεκτή λύση για το σχεδιασµό των επιχειρηµατικών εφαρµογών. Η BPEL έχει αναδειχθεί ως το πρότυπο για τη σύνθεση σύγχρονων και ασύγχρονων υπηρεσιών σε ροές διαδικασίας (Matjaz et al 2006). Η BPEL ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να καθορίσουν περαιτέρω τις επιχειρησιακές διαδικασίες τους, γεγονός που οδηγεί κατόπιν στη βελτιστοποίηση της επιχειρησιακής διαδικασίας, και την επιλογή των πιο κατάλληλων διαδικασιών, κατά συνέπεια βελτιστοποιώντας περαιτέρω την οργάνωση. Οι ορισµοί των επιχειρησιακών διαδικασιών που περιγράφονται σε BPEL δεν επηρεάζουν τα υπάρχοντα συστήµατα. Η BPEL είναι η βασική τεχνολογία στα περιβάλλοντα όπου οι λειτουργίες είναι ήδη, ή πρόκειται να εκτεθούν µέσω των υπηρεσιών Ιστού. 2.3 Υλοποίηση της εφαρµογής Για να παρουσιάσουµε τον τρόπο εφαρµογής αυτών των τεχνολογιών σε µια τυπική επιχείρηση, λαµβάνουµε υπ’ όψιν τις απαιτήσεις ενός πρακτορείου ταξιδίων. Στόχος µας είναι να παρουσιαστεί το σενάριο επιχειρηµατικής εφαρµογής για τις απαιτήσεις µιας επιχείρησης αυτής της µορφής. Στη παρούσα εργασία εξετάζουµε ένα τυπικό σενάριο σε ένα υποθετικό πρακτορείο ταξιδίων. Ένας πελάτης ζητά από το ταξιδιωτικό γραφείο ένα πακέτο που αποτελείται από τρεις κρατήσεις: αεροπορικό εισιτήριο, ξενοδοχειακό κατάλυµα, και ενοικίαση αυτοκινήτου. Στο σενάριο αυτό θα µπορούσαν να υπάρξουν αρκετές εναλλακτικές καταστάσεις, από τις οποίες ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τη βέλτιση επιλογή. Παραδείγµατος χάριν, το βήµα κράτησης αεροπορικού εισιτηρίου θα µπορούσε να προσφέρει στον πελάτη δυνατότητα επιλογής της εταιρίας, της τιµής, του χρόνου, και ούτω καθεξής. Το σενάριο κράτησης δωµατίου θα µπορούσε να προσφέρει στον πελάτη δυνατότητες όπως η επιλογή του ξενοδοχείου, τον τύπο δωµατίου, τιµή δωµατίου, τη θέση του ξενοδοχείου, κ.λ.π. Παρόµοιες δυνατότητες µπορεί να υπάρχουν και για άλλες υπηρεσίες όπως η ενοικίαση αυτοκινήτου, και ούτω καθεξής. Σε µία τέτοια περίπτωση, ένα πρακτορείο ταξιδίων θα µπορούσε να ακολουθήσει το παρακάτω πλάνο: να επιχειρήσει την κράτηση αεροπορικού εισιτηρίου, την κράτηση δωµατίου, και την ενοικίαση αυτοκινήτου µε µια συγκεκριµένη σειρά. Το πρακτορείο θα µπορούσε να περιµένει την επιβεβαίωση κράτησης από έναν φορέα παροχής υπηρεσιών πριν απευθυνθεί στον επόµενο φορέα. Ή θα µπορούσε να προχωρήσει και να επιβεβαιώσει την κράτηση από κάποιους φορείς παροχής υπηρεσιών, ενώ περιµένει από κάποιους άλλους την επιβεβαίωση. Εναλλακτικά, το πρακτορείο θα µπορούσε να επεξεργαστεί όλες τις κρατήσεις παράλληλα, µέθοδος η οποία υιοθετείται στην παρούσα εργασία. Η επεξεργασία τέτοιων αιτηµάτων µπορεί να γίνει πολύπλοκη, εάν το πακέτο που ζητείται περιλαµβάνει ταξίδια σε διάφορα σηµεία, µια σειρά από επιλογές ξενοδοχείων, περιορισµούς στην τιµή, επιλογή των τοποθεσιών κ.λ.π. Στη συγκεκριµένη εργασία ακολουθείται το απλό σενάριο της κράτησης αεροπορικού εισιτηρίου από µία αεροπορική εταιρία. Την κράτηση δωµατίου από ξενοδοχείο για ορισµένο χρονικό διάστηµα, µε δικαίωµα επιλογής τύπου δωµατίου (πχ µονόκλινου, δίκλινου κ.λ.π). Την 236 ενοικίαση αυτοκινήτου, όπου υπάρχει δυνατότητα επιλογής από τρεις τύπους αυτοκινήτων. Η εργασία αυτή υλοποιεί την ανάπτυξη µιας εφαρµογής όπου καταδεικνύεται η δυνατότητα δηµιουργίας και ενορχήστρωσης των επιχειρησιακών διαδικασιών αρχιτεκτονικής SOA µε τη χρήση της γλώσσας BPEL και των υπηρεσιών Ιστού. Η εφαρµογή αναπτύσσεται µε το περιβάλλον ανάπτυξης Netbeans 6.7 το οποίο περιλαµβάνει το BPEL designer. Με τη χρήση τού BPEL designer, µπορούµε εύκολα να δηµιουργήσουµε και να συντάξουµε διαδικασίες BPEL σε γραφικό περιβάλλον, να τις αναπτύξουµε στη µηχανή υπηρεσιών (BPEL Service Engine), και να τρέξουµε αυτές τις διαδικασίες σε κατάσταση test ή debug (Heffelfinger, R and David 2008). Το τµήµα της επιχειρηµατικής λογικής (business logic) αναπτύσσεται µε την τεχνολογία Java Enterprise Edition (Java EE) και τον GlassFish Enterprise Server V2 ο οποίος προσφέρεται ενσωµατωµένος στο Netbeans. Η τεχνολογία EJB (Enterprise JavaBeans) αποτελεί τµήµα της αρχιτεκτονικής του Server της Java EE. Τα EJBs επιτρέπουν τη γρήγορη και εύκολη ανάπτυξη κατανεµηµένων, ασφαλών και µεταφέρσιµων τµηµάτων των εφαρµογών. Αυτά τα συστατικά χειρίζονται το µέρος της επιχειρησιακής λογικής της επιχειρηµατικής λύσης. Σε αντίθεση µε άλλες τεχνολογίες, η τεχνολογία EJB αποκρύπτει τις βασικές διαδικασίες του συστήµατος που συνδέονται µε τις κατανεµηµένες εφαρµογές, όπως η διαχείριση των στιγµιοτύπων, η διαχείριση της τράπεζας αντικειµένων, η διαχείριση πολλαπλών threads και η διαχείριση τράπεζας συνδέσεων. Τα συστατικά EJB συνήθως εκτελούνται µέσα σε ένα περιβάλλον που αποκαλείται container. Ο container παρεµβάλλεται για να παρέχει πρόσθετες υπηρεσίες όπως η ταυτόχρονη επεξεργασία, η εξελιξιµότητα, οι συναλλαγές, η ασφάλεια, και η διανοµή. Η εφαρµογή µας θα υιοθετήσει µια επιχειρησιακή διαδικασία για να υλοποιήσει τους στόχους που έχουµε θέσει. Η επιχειρησιακή µας διαδικασία αποτελεί σύνθεση διαφορετικών υπηρεσιών που έχουν υλοποιηθεί µε τη σειρά τους ως διακριτές επιχειρησιακές διαδικασίες. Η επιχειρησιακή διαδικασία θα χρησιµοποιήσει τις υπηρεσίες Ιστού για τις κρατήσεις και στη συνέχεια θα στείλει µία απάντηση στον πελάτη. Με αυτό τον τρόπο, πραγµατοποιείται η έννοια της ενορχήστρωσης των διαδικτυακών υπηρεσιών για την εκπλήρωση µιας επιχειρησιακής διαδικασίας υψηλότερου επιπέδου. 2.3.1 Στρατηγική υλοποίησης Με την παραλαβή του αιτήµατος κράτησης, η επιχείρηση ελέγχει πρώτα εάν ζητείται κράτηση αεροπορικού εισιτηρίου. Εάν υπάρχει, η επιχειρησιακή διαδικασία ξεκινά την διαδικασία κράτησης µε την κλήση της αντίστοιχης υπηρεσίας Ιστού. Η επιχειρησιακή διαδικασία ελέγχει έπειτα εάν έχει ζητηθεί κράτηση ξενοδοχειακού καταλύµατος. Εάν έχει ζητηθεί, καλείται η υπηρεσία Ιστού κράτησης δωµατίου. Μια παρόµοια διαδικασία επαναλαµβάνεται για την ενοικίαση αυτοκινήτου. Κάθε µία από τις τρεις υπηρεσίες, επεξεργάζεται τα στοιχεία, και επιβεβαιώνει την κράτηση επιστρέφοντας στο τέλος τα πλήρη στοιχεία στην επιχειρησιακή διαδικασία. Η διαδικασία διεξάγεται παράλληλα όπως φαίνεται στο σχήµα 1. Τα δεδοµένα εισόδου της επιχειρησιακής διαδικασίας περιέχονται στο xml αρχείο TravelItenerary.xsd, ενώ τα δεδοµένα εξόδου της επιχειρησιακής διαδικασίας στο αρχείο TravelCallBackItinerary.xsd. Η επιχειρηµατική διαδικασία υλοποιείται σε τρία σκέλη (σχήµα 2), τα οποία εκτελούνται παράλληλα µε τη χρήση της δραστηριότητας <flow>, η οποία επιτρέπει τον καθορισµό πολλαπλών δραστηριοτήτων που µπορούν να συµβούν ταυτόχρονα. Τα τρία σκέλη που αποτελούν την επιχειρησιακή µας διαδικασία, είναι τα ifAir, ifHotel, και ifAuto. Η εντολή IfAir που φαίνεται στο σχήµα 2, ελέγχει αν υφίσταται εντολής κράτησης αεροπορικού εισιτηρίου από τον πελάτη. Η υπόθεση αξιολογείται, και σε θετική έκβαση κατευθύνει τη ροή της 237 διαδικασίας στο εσωτερικό του branch if όπου γίνεται κλήση της αντίστοιχης υπηρεσίας Ιστού για την κράτηση του εισιτηρίου. Στο ενδεχόµενο αρνητικής έκβασης, ακολουθείται η διαδροµή else της διακλάδωσης if. Αντίστοιχα οι δοµές ελέγχου ifHotel και ifAuto ελέγχουν αν υπάρχει αίτηµα για κράτηση δωµατίου και ενοικίαση αυτοκινήτου και ενεργούν ανάλογα (Raj et al, 2006). Σχήµα 1. ∆ιαδικασία Κράτησης Παράλληλα Σχήµα 2. Οι δοµές ελέγχου IfAir, ifHotel, ifAuto Με την προσθήκη της εντολής assign (σχήµα 2) µεταφέρουµε τα δεδοµένα εισόδου στην αντίστοιχη εντολή invoke ώστε να προωθηθούν προς την υπηρεσία Ιστού για επεξεργασία. Η κλήση των υπηρεσιών Ιστού κράτησης, γίνεται µέσω των συνεργατών AirlinePL, HotelPL και AutoPL που υλοποιούν το AirWSDL.wsdl - το οποίο περιέχει δύο µηνύµατα, το AirWSDLOperationRequest και το AirWSDLOperationResponse, - και HotelWSDL και AutoWSDL αντίστοιχα. Η επιχειρησιακή λογική της υπηρεσίας Ιστού, υλοποιείται από τα EJB modules ejbAir, ejbHotel, και ejbAuto που έχουν αναπτυχθεί σε κώδικα Java. Η θύρα συνδέει µία διεύθυνση WSDL µε µία εφαρµογή υπηρεσιών EJB, µία κλάση Java που παρέχει την επιχειρησιακή 238 λογική της υπηρεσίας Ιστού και που τρέχει πάντα σε ένα container EJB. Επειδή η εφαρµογή υπηρεσιών είναι συγκεκριµένη για ένα container, η εφαρµογή υπηρεσιών συνδέει επίσης ένα συστατικό της θύρας στη συµπεριφορά του container της. Οι µέθοδοι που υλοποιεί η εφαρµογή υπηρεσιών καθορίζονται από τη διεπαφή του σηµείου υπηρεσιών. Στο ejbAir εισάγονται τα στοιχεία: αριθµός πτήσης, ηµεροµηνία και ώρα αναχώρησης, και επιστρέφονται τα στοιχεία: αεροδρόµιο αναχώρησης και προορισµός, η αεροπορική εταιρεία, το κόστος του εισιτηρίου και το µήνυµα επιβεβαίωσης της πτήσης. Στο ejbHotel εισάγονται τα στοιχεία: τύπος δωµατίου, αριθµός δωµατίων, ηµερ/νία άφιξης και ηµερ/νία αναχώρησης και επιστρέφονται αντίστοιχα τα δεδοµένα : κόστος ανά ηµέρα, συνολικό κόστος για όλη τη διάρκεια, και status επιβεβαίωσης (σχ. 3). Σχήµα 3. Τα δεδοµένα εξόδου ejbHotel Στο ejbAuto εισάγονται τα στοιχεία: ηµερ/νία παραλαβής, ηµερ/νία επιστροφής, τοποθεσία παραλαβής, τοποθεσία παράδοσης, κατηγορία αυτοκινήτου, και επιστρέφονται τα στοιχεία: κόστος ηµέρας, συνολικό κόστος, και status επιβεβαίωσης (σχ. 4). Σχήµα 4. Τα δεδοµένα εξόδου ejbAuto Στο τελευταίο στάδιο ανάπτυξης της επιχειρηµατικής εφαρµογής τα δεδοµένα στο σύνολο τους µεταφέρονται µέσω της εντολής InvokeDB στο συνεργάτη DatabasePL όπου γίνεται εγγραφή και µόνιµη αποθήκευση των στοιχείων σε µία σχεσιακή βάση δεδοµένων. Τέλος, τα δεδοµένα προωθούνται στην εντολή της επιχειρηµατικής µας διαδικασίας Reply, και 239 επιστρέφονται µέσω ReservationPL (σχ. 5). της λειτουργίας ReservationFormOperation, στο συνεργάτη Σχήµα 5. Τα δεδοµένα εγγράφονται µε την invoked Στη συνέχεια, αναπτύσσουµε την εφαρµογή στον server Glassfish V2 για να καταστεί το σύνολο των υπηρεσιών διαθέσιµο στο εξυπηρετητή εφαρµογών, επιτρέποντας στις µονάδες υπηρεσιών του να εκτελεστούν (Goncalves 2009). Για να δοκιµάσουµε τη σύνθετη εφαρµογή µε την προσθήκη περιπτώσεων δοκιµής (test cases), παρέχουµε δεδοµένα προς εισαγωγή, και µε τη χρήση του εργαλείου δοκιµών του NetBeans έχουµε τα αποτελέσµατα σε µορφή xml όπως φαίνεται στα σχήµατα 6 και 7 αντίστοιχα. Σχήµα 6. Τα δεδοµένα εισαγωγής 240 Σχήµα 7. Τα δεδοµένα εξόδου 3. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο στόχος του Service Oriented Architecture είναι ένα παγκόσµιο πλέγµα συνεργαζόµενων υπηρεσιών, οι οποίες δηµοσιεύονται και διατίθενται για επίκληση στο δίαυλο υπηρεσιών. Η υιοθέτηση της αρχιτεκτονικής SOA είναι ουσιαστική στην παροχή προσαρµοστικότητας στις επιχειρήσεις, και ευελιξίας στις τεχνολογίες πληροφορικής που υπόσχονται οι υπηρεσίες Ιστού. Αυτά τα οφέλη παρέχονται όχι µόνο βλέποντας την αρχιτεκτονική υπηρεσιών από την οπτική της τεχνολογίας και την υιοθέτηση των πρωτοκόλλων υπηρεσιών Ιστού, αλλά απαιτούν τη δηµιουργία ενός περιβάλλοντος προσανατολισµένου στις υπηρεσίες. Το SOA απλοποιεί τη δηµιουργία και διαχείριση, των κατανεµηµένων συστηµάτων επειδή οι τεχνολογίες που χρησιµοποιούνται για τη δηµιουργία αυτών των συστηµάτων είναι συχνά τυποποιηµένες. Η πρόοδος της επιχειρησιακής αρχιτεκτονικής έχει αναλυθεί µέσω του συνδυασµού δύο εννοιολογικών προσεγγίσεων: αρχιτεκτονική server-side και αρχιτεκτονική client-side. Η σύγκλιση αυτών των αρχιτεκτονικών έχει οδηγήσει σε µια αρχιτεκτονική που παρέχει χαλαρά συνδεδεµένες και διαλειτουργικές εφαρµογές, και ουσιαστικά αυτό αποτελεί την προσανατολισµένη προς τις υπηρεσίες αρχιτεκτονική (SOA). Αν και υπάρχουν αρκετές τεχνολογίες που µπορούν να παρέχουν SOA, οι βασισµένες σε XML υπηρεσίες Ιστού θεωρούνται ως η καλύτερη εφαρµογή SOA για οποιαδήποτε επιχείρηση. Μια αρχιτεκτονική που είναι βασισµένη στις αρχές SOA και εφαρµόζεται µέσω των υπηρεσιών Ιστού επιφέρει την επιθυµητή διαλειτουργικότητα µεταξύ των συνεργατών της επιχείρησης. Η εφαρµογή µας σχεδίασε µια επιχειρησιακή διαδικασία που προσφέρει µια σειρά από υπηρεσίες προσβάσιµες από τον Ιστό. Ο στόχος είναι κάθε µία από τις υπηρεσίες να επεξεργαστεί τα στοιχεία και να επιβεβαιώσει το αποτέλεσµα µε την αποστολή ενός µηνύµατος επιστροφής στην επιχειρησιακή διαδικασία. Χρησιµοποιήθηκε το πακέτο NetBeans µε SOA για να παρουσιάσει την παράδοση ενός σεναρίου κράτησης ταξιδίου. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάστηκε η δοµή και ο τρόπος λειτουργίας του IDE. Η διαδικασία της ροής εργασίας του αιτήµατος κράτησης, διατυπώθηκε µε τη βοήθεια των διαδικασιών BPEL του NetBeans. Είδαµε επίσης πως οι νέες τεχνολογίες Επιχειρηµατικής 'Έκδοσης της Java παρέχουν ριζικά βελτιωµένα χαρακτηριστικά για τους υπεύθυνους ανάπτυξης επιχειρηµατικών λύσεων. Αυτή η τεχνολογία επιτρέπει στους developers να εστιάσουν στην επιχειρηµατική λογική και τη λογική παρουσίασης αντί να ασχολούνται µε σύνθετα θέµατα επιπέδου συστήµατος όπως η απόδοση, η εξελιξιµότητα, και η διαθεσιµότητα. Η εµφάνιση των συστατικών-containers έχει οδηγήσει στην εξέλιξη των συστατικών του Ιστού και των επιχειρησιακών συστατικών. Επιπλέον, αυτή η τεχνολογία έχει επηρεάσει πάρα πολύ τον τρόπο µε τον οποίο αναπτύσσονται οι επιχειρηµατικές εφαρµογές. Η κύρια εστίαση της πλατφόρµας Java Enterprise Edition είναι στην ευκολία ανάπτυξης εφαρµογών και στην αύξηση της παραγωγικότητας των developers. Η παρούσα εργασία, καλύπτει µόνο ένα µικρό µέρος των λειτουργικών απαιτήσεων, και επιτρέπει περιθώρια βελτίωσης της λειτουργικότητας. Ένα παράδειγµα είναι η δυνατότητα επιλογής αεροµεταφορέα. Η εφαρµογή όπως είναι τώρα, καλεί µία συγκεκριµένη υπηρεσία Ιστού ενός µόνο συνεργάτη. Το ίδιο συµβαίνει και µε την επιλογή του ξενοδοχείου, αλλά και του γραφείου ενοικίασης αυτοκινήτου. Μία πρόταση για περαιτέρω ανάπτυξη της εφαρµογής αποτελεί η δυνατότητα επιλογής από µία σειρά από πιθανούς συνεργάτες που θα επιστρέφει η διαδικασία υπό µορφή προτάσεων. Το βήµα κράτησης αεροπορικού εισιτηρίου θα µπορούσε να προσφέρει στον πελάτη δυνατότητα επιλογής της εταιρίας από µία γκάµα εταιρειών που ικανοποιούν τα κριτήρια επιλογής, δηλ. την ηµεροµηνία και ώρα αναχώρησης και επιστροφής, αεροδρόµιο αναχώρησης, 241 προορισµός κ.λ.π. Μπορεί επίσης να δίνεται η δυνατότητα επιλογής από ηµεροµηνίες και ώρες που προσεγγίζουν τις ζητούµενες, δηλ. µε περιθώριο προσαρµογής δύο ή τριών ηµερών πριν ή µετά την επιθυµητή ηµεροµηνία. Η εφαρµογή µπορεί να επιστρέφει ένα σύνολο από διαφορετικές προτάσεις ανάλογα µε τα στοιχεία εισαγωγής στη διαδικασία. Μπορεί να διενεργεί έλεγχο εάν υπάρχουν διαθέσιµες θέσεις στη ζητούµενη πτήση, και σε αντίθετη περίπτωση να επιστρέφει παρόµοιες προτεινόµενες πτήσεις αφού έχει καλέσει άλλες υπηρεσίες Ιστού και έχει διενεργήσει την σχετική έρευνα. Άλλοι περιορισµοί που µπορούν να τεθούν είναι η επιλογή της θέσης στο αεροσκάφος - παράθυρο, διάδροµος, τουριστική ή business - επιλογή συγκεκριµένου αεροµεταφορέα, περιορισµό στο κόστος του ταξιδιού, κ.λ.π. Για την επιλογή του ξενοδοχείου, µπορούν να τεθούν επιπλέον κριτήρια, όπως η κατηγορία ξενοδοχείου, οι παροχές του ξενοδοχείου (κλιµατισµός, πισίνα, γεύµατα, σύνδεση internet), αλλά και οι παροχές του δωµατίου, η τοποθεσία του ξενοδοχείου όπως κεντρική, ή θάλασσα. Μπορεί να ελέγχει τη διαθεσιµότητα δωµατίου, και αν δεν υπάρχει διαθεσιµότητα να επιστρέφει προτεινόµενες ηµεροµηνίες που υπάρχουν διαθέσιµα δωµάτια. Επίσης και εδώ θα µπορούσε να τεθεί περιορισµός ως προς το ανώτερο επιθυµητό κόστος του δωµατίου και να προτείνονται εναλλακτικές που πληρούν τα κριτήρια. Η διαδικασία µπορεί να επιστρέφει όπως και στα εισιτήρια – ένα πλήθος από ξενοδοχεία που ικανοποιούν τα κριτήρια επιλογής. Το βήµα της ενοικίασης αυτοκινήτου ως έχει, δέχεται σαν είσοδο την ηµεροµηνία παραλαβής και επιστροφής, τοποθεσία παραλαβής, τοποθεσία παράδοσης, κατηγορία αυτοκινήτου, και επιστρέφονται τα στοιχεία: κόστος ανά ηµέρα, και συνολικό κόστος. Θα µπορούσαν να προστεθούν περισσότερες επιλογές ως προς την κατηγορία, - η εφαρµογή προς το παρόν επιτρέπει την επιλογή ανάµεσα σε µικρό, µεσαίας κατηγορίας, και πολυτελείας – ως προς τα αξεσουάρ του αυτοκινήτου (κλιµατισµό, αυτόµατο κιβώτιο, κ.λ.π.) εάν επιθυµούµε ενοικίαση για απεριόριστα χιλιόµετρα, ασφάλεια ατυχήµατος κ.λ.π. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Matjaz B. Juric, Mathew B & Sarang P, 2006 Business Process Execution Language for Web Services. 2nd edition, Packt Publishing Ltd, Birmingham UK. Ford, N 2004 Art of Java Web Development. Manning Publications Co, Greenwich CT El Haddad, J 2009 State of the art : languages for services interface description and for services composition. Project ANR PERSO Report R 1.a, ∆ιαθέσιµο on-line στο: http://anr-perso.ibisc.univevry.fr/PublicDocuments/ Rosen, M Lublinsky, B et al. 2008 Applied SOA – Service Oriented Architecture and Design Strategies. Wiley Publishing, Inc., Indianapolis Indiana Kumar, V Narayan, Prakash et al. Implementing SOA Using Java EE. Upper Saddle River, NJ AddisonWesley Heffelfinger, R David 2008 Java EE 5 Development with NetBeans 6. Packt Publishing Ltd, Birmingham U.K Raj, Suresh Babo, Keith et al. 2006 Implementing Service-Oriented Architectures with the Java EE SDK. 3rd Revision, Sun Microsystems Inc., Santa Clara CA Goncalves, Antonio 2009 Beginning Java EE 6 Platform with Glassfish 3. Apress, Berkeley CA Blanvalet, Stany et al. 2006 BPEL Cookbook: Best Practices for SOA-based integration and composite applications development. Packt Publishing Ltd, Birmingham U.K Web Services Orchestration and Choreography. SOA World Magazine. ∆ιαθέσιµο on-line στο: http://soa.sys-con.com/node/39800 242 Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ∆ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ Η ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΗΜΕΡΑ Τελλίδου Ναταλία ∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστήµιο Μακεδονίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει επιφέρει σηµαντικές αλλαγές σε πολλούς τοµείς της καθηµερινότητας µας. Το διαδίκτυο κατέχει πρωτεύον ρόλο σήµερα. Μια εφαρµογή του είναι και η Ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Οι κυβερνήσεις από όλο τον κόσµο προσπαθούν να ενσωµατώσουν τις νέες τεχνολογίες στην διοίκηση του κράτους και στην εξυπηρέτηση των πολιτών τους. Για αυτό τον λόγο και η σηµασία της ολοένα και αυξάνεται. Στα πλαίσια της εργασίας ερευνήθηκαν οι λειτουργίες της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης καθώς και τα αποτελέσµατα που έχουν επιφέρει. Επιπροσθέτως, παρουσιάστηκε η έννοια της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας και της ένταξης της ψηφιακής ψηφοφορίας στον πολιτικό γίγνεσθαι. ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙ∆ΙΑ Ηλεκτρονική διακυβέρνηση, Ηλεκτρονική δηµοκρατία, Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνίας(ΤΠΕ), Ηλεκτρονική ψηφοφορία, Ψηφιακό χάσµα(Digital Divide). 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Λίγα λόγια για την παρούσα πολιτική και κοινωνική συγκυρία Η τεχνολογία της πληροφορίας είναι το σηµερινό ισοδύναµο του ηλεκτρισµού κατά την βιοµηχανική εποχή4. Το διαδίκτυο γίνεται ουσιαστικό µέσο επικοινωνίας και οργάνωσης σε όλα τα πεδία δραστηριότητας , καθιστώντας το προνοµιούχο εργαλείο για δράση, πληροφόρηση, στρατολόγηση, οργάνωση, κυριαρχία και αντικυριαρχία5. Οι απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής έχουν αυξήσει τις αξιώσεις των πολιτών για µεγαλύτερη ευελιξία και περισσότερες διευκολύνσεις στις συναλλαγές τους µε τον δηµόσιο τοµέα. Παράλληλα, το ποσοστό των πολιτών που εξοικειώνεται µε το διαδίκτυο ολοένα και αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Η Πολιτεία, συνεπώς, είναι υποχρεωµένη να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις µε τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, τις µεθόδους συνεργασίας 4 5 Manuel Castells, Ο γαλαξίας του διαδικτύου,σελ.29,2005 Όπως 1, σελ. 169 243 των διαφόρων κρατικών υπηρεσιών και τους τρόπους εξυπηρέτησης, έτσι ώστε αυτοί να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες συνθήκες ζωής.6 1.2 Ιστορία του διαδικτύου Οι τεχνολογικές επαναστάσεις της ανθρωπότητας επηρέασαν όχι µόνο την οικονοµία των κρατών, αλλά και τον τρόπο διακυβέρνησης, τις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο διεξαγωγής των πολεµικών συρράξεων. Όπως αναφέρει ο Manuel Castells, το πρόγραµµα του υπουργείου αµύνης των ΗΠΑ, βασιζόταν σε τρεις βασικές αρχές, µε τις οποίες λειτουργεί ακόµα και σήµερα το διαδίκτυο: “αποκεντρωµένη δοµή δικτύου, κατανεµηµένη υπολογιστική ισχύς µέσω των κόµβων του δικτύου και πλεόνασµα λειτουργιών στο δίκτυο προκειµένου να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι αποσύνδεσης. Αυτά τα γνωρίσµατα ανταποκρίνονται βασικά στις στρατιωτικές ανάγκες για βιωσιµότητα του συστήµατος: ευελιξία, απουσία κέντρου διοίκησης και µέγιστη οικονοµία του κάθε κόµβου”. Ο όρος ∆ιαδίκτυο/Ίντερνετ ξεκίνησε να χρησιµοποιείται ευρέως την εποχή που συνδέθηκε το APRANET µε το NSFNet και Ίντερνετ. Η µεγάλη άνθιση του ∆ιαδικτύου όµως, ξεκίνησε µε την εφαρµογή της υπηρεσίας του Παγκόσµιου Ιστού από τον Τιµ Μπέρνερς-Λι στο ερευνητικό ίδρυµα CERN το 1989, που στην ουσία είναι η πλατφόρµα η οποία κάνει εύκολη την πρόσβαση στο Ίντερνετ, ακόµα και στη µορφή που είναι γνωστό σήµερα. Πριν από τέσσερις αιώνες ο Άγγλος πολιτικός και φιλόσοφος Francis Bacon έγραψε ότι η πληροφορία είναι εξουσία. Τα κράτη τα οποία προσπαθούν σε ένα διεθνές οικονοµικό και πολιτικό ανταγωνιστικό περιβάλλον να αναπτυχθούν οικονοµικά και κοινωνικά, αλλά και να ισχυροποιηθούν πολιτικά και στρατιωτικά, πρέπει να προσαρµοσθούν στα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα που απορρέουν από την Κοινωνία της Πληροφορίας και τη διαδικασία της παγκοσµιοποίησης. 1.3 Βιβλιογραφία Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχει πληθώρα αναλύσεων και ερευνών για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση τόσο ως εφαρµογή των νέων τεχνολογιών στην ευρύτερη δηµόσια διοίκηση7, όσο και στις εφαρµογές των ΤΠΕ στις σύγχρονες δηµοκρατικές διαδικασίες, δηλαδή στην 6 Παπαδόπουλος Γ. Πέτρος, διπλωµατική εργασία µε θέµα «Η ηλεκτρονική διακυβέρνησης στην Ευρώπη και την Ελλάδα», , σελ.2,2007 7 Ενδεικτικά αναφέρουµε: Chadwick Andrew and Christopher May, “Interactions between States and Citizens in the age of the Internet: E-government in United States, Britain, and the European Union”, Governance an International Journal of Policy, and Institutions, Vol.16,No.2, April 2003,pp.271-300, Duncan Aldrich, John Carlo Bertot, Charles R. McClure, “Egovernment: initiatives, developments, and issues”, Government Information Quarterly 19, pp.349-355, 2002, Jaeger T., Paul Kim M. Thomson, “E-government around the world: Lessons, challenges, and future directions”, Government Information Quarterly, 20, pp. 389394, 2003. 244 ηλεκτρονική δηµοκρατία8. Παράλληλα υπάρχει πλήθος επιστηµονικών αναφορών στον ευρύτερο τοµέα της διαδικτυακής πολιτικής9. Ωστόσο, το ενδιαφέρον µεταφέρθηκε πρόσφατα στην χώρο της ζήτησης, δηλαδή τον κάθε πολίτη. Το ενδιαφέρον µετατοπίζεται από το κρατικό επίπεδο σε περισσότερο πολιτικοκεντρικό, µε θέµατα όπως η ευχρηστία και η λειτουργικότητα10. Στην ελληνική βιβλιογραφία υπάρχουν ελάχιστες µελέτες και αναλύσεις όσο αφορά την ηλεκτρονική διακυβέρνησης και την ηλεκτρονική δηµοκρατία, το οποίο αποτελεί ένα νέο επιστηµονικό τοµέα. 1.4 Στόχος της εργασίας Βασικοί σκοποί της εργασίας είναι: 1. Η ιεράρχηση των υπηρεσιών και των λειτουργιών της Ηλεκτρονικής ∆ιακυβέρνησης, 2. Η παρουσίαση των λειτουργιών της ηλεκτρονική δηµοκρατίας, 3. Η ανάλυση ορισµένων εκφάνσεων όπως e-business, e- learning κ.α. 4. Η παρουσίαση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας στην Ευρώπη, στην Ελλάδα και στον κόσµο. 5. 1.5 Προσφορά στην επιστηµονική κοινότητα Η συγκεκριµένη εργασία θα επιχειρήσει να συγκεκριµενοποιήσει τις εφαρµογές των Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Με την αφορµή της, το φοιτητικό συνέδριο «Εφαρµογές πληροφορική και µεθοδολογίες διοίκησης», έχει ως στόχο να παρουσιάσει την αλλαγή που υπέστη η κοινωνία από την εµφάνιση της Ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της Ηλεκτρονικής δηµοκρατίας. 2. Κυρίως µέρος 2.1 Ηλεκτρονική διακυβέρνηση 2.1.1 Ορισµός Από τα αρχικά βήµατα για την καθιέρωση του ∆ιαδικτύου στα τέλη της δεκαετίας του 1960 έως και την εγκαθίδρυση του National Information Infrastructure όπως και το National Performance Review πρωτοβουλίες που πάρθηκαν κατά την διάρκεια της κυβέρνησης Κλίντον 8 Ενδεικτικά αναφέρουµε: Kheir Al-Kodmany, “online tools for public participation”, Government Information Quarterly, 18, pp.329-341,2001. 9 Αθανάσιος Η. Μποζίνης, ∆ιδακτορική ∆ιατριβή µε θέµα «Εφαρµογές και Επιπτώσεις των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στις ∆ιεθνείς Οικονοµικές και Πολιτικές Σχέσεις: Ηλεκτρονική ∆ηµοκρατική ∆ιακυβέρνηση», ,σελ.29,2006 10 Όπως 8 σελ.4 245 έχοντας ως σκοπό τη χρήση των πληροφοριακών συστηµάτων έτσι ώστε να δηµιουργηθεί µια κυβέρνηση που να λειτουργεί καλύτερα και µε το λιγότερο δυνατό κόστος11. Με δεδοµένη την ποικιλοµορφία των προσεγγίσεων της Ηλεκτρονικής διακυβέρνησης ανά τον κόσµο, η δηµιουργία ενός λειτουργικού ορισµού για το e-government καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη12. Μερικοί ορισµοί, εστιάζουν µόνο στην χρήση των νέων τεχνολογιών, ενώ άλλοι σαν εγχείρηµα µετασχηµατισµού της διακυβέρνησης. Παρακάτω δίνονται οι πιο παγκόσµια αποδεκτοί ορισµοί: • «Η χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών στη δηµόσια διοίκηση, σε συνδυασµό µε οργανωτικές αλλαγές και νέες δεξιότητες του προσωπικού, µε σκοπό τη βελτίωση της εξυπηρέτησης του κοινού, την ενδυνάµωση της δηµοκρατίας και την υποστήριξη των δηµόσιων πολιτικών» (Ευρωπαϊκή Ένωση) • «Η χρήση από την κυβέρνηση εφαρµογών ∆ιαδικτύου και άλλων τεχνολογιών, σε συνδυασµό µε διαδικασίες που ενσωµατώνουν αυτές τις τεχνολογίες για την ενίσχυση της πρόσβασης στην κρατική πληροφορία και υπηρεσία προς το κοινό, άλλες υπηρεσίες και κρατικές οντότητες, ή την βελτίωση σε κυβερνητικές λειτουργίες ως προς την αποτελεσµατικότητα, την ποιότητα των υπηρεσιών και τον µετασχηµατισµό τους». (Κυβέρνηση ΗΠΑ,[2002].) 2.1.2 Οι στόχοι και οι λειτουργίες Βασικοί σκοποί της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι: • Καλύτερη και ποιοτικότερη παροχή υπηρεσιών στους πολίτες και τις επιχειρήσεις • Ελαχιστοποίηση του κόστους λειτουργίας του δηµόσιου τοµέα • ∆ηµιουργία κατάλληλου κλίµατος διαφάνειας και συνεργασίας κράτους και πολιτώνεπιχειρήσεων • Χρήση των νέων τεχνολογιών (ΤΠΕ) µε σκοπό την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη • Ενδυνάµωση των δηµοκρατικών θεσµών και διαδικασιών • Πρόσβαση των πολιτών στην πληροφορία και εδραίωση αµφίδροµης επικοινωνίας µε τους δηµόσιους οργανισµούς • ∆ιασύνδεση της κεντρικής κυβέρνησης µε την περιφέρεια και την τοπική αυτοδιοίκηση • Πρόσβαση των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.13 Ουσιαστικά η ηλεκτρονική διακυβέρνηση αποτελεί µια προσπάθεια στο γενικότερο πλαίσιο εκµετάλλευσης των σύγχρονων τεχνολογιών προκειµένου να µπορεί ο απλός πολίτης να διεκπεραιώσει τις υποχρεώσεις του προς τους δηµόσιους φορείς µε τη χρήση των υπολογιστών και του διαδικτύου. Επίσης, µε τον τρόπο αυτό υπάρχει µεγαλύτερη ασφάλεια στην 11 Duncan Aldrich, John Carlo Bertot, Charles R. McClure, “E-government: initiatives, developments, and issues”, Government Information Quarterly 19, pp.349-355, 2002 12 Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, «Γ’ Εξαµηνιαία αναφορά για την ευρυζωνικότητα», Ιούλιος 2006 13 Αθανάσιος Η. Μποζίνης, ∆ιδακτορική ∆ιατριβή µε θέµα «Εφαρµογές και Επιπτώσεις των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στις ∆ιεθνείς Οικονοµικές και Πολιτικές Σχέσεις: Ηλεκτρονική ∆ηµοκρατική ∆ιακυβέρνηση», 2006, σ. 140-141. 246 πραγµατοποίηση των συναλλαγών, είναι όλα πιο διαφανή και µπορεί να καταπολεµηθεί η διαφθορά αφού όλες οι ενέργειες µπορούν να ελεγχθούν.14 Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση µπορεί να συµπεριλαµβάνει ως έννοιες την ηλεκτρονική δηµοκρατία(e-democracy) , την ηλεκτρονική µάθηση(e-learning), την ηλεκτρονική διαδικασία λήψης αποφάσεων(e-decision making), την πολιτική επικοινωνία(e-political communication) και την πρόσβαση των πολιτών σε κάθε είδους ηλεκτρονική πληροφορία. Θεωρούµε απαραίτητο το διαχωρισµό της χρήσης των νέων τεχνολογιών από ένα κράτος στον τρόπο διακυβέρνησης σε δύο τοµείς: i. Χρήση των νέων τεχνολογιών για τις εσωτερικές σχέσεις (οικονοµικές, πολιτικές, κοινωνικές) του κράτους – µε ονοµασία Intragov(Intra- Government) ii. Χρήση των νέων τεχνολογιών για τις εξωτερικές σχέσεις (οικονοµικές, πολιτικές, κοινωνικές) του κράτους που ονοµάζεται Extragov(Extra-Government)15 Το Intragov περιλαµβάνει τις εξής υποδιαιρέσεις: • G2C (Government to Citizen) όσον αφορά πολίτες. Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνονται όλες εκείνες οι υπηρεσίες οι οποίες παρέχονται προς πολίτεςχρήστες από τους φορείς της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης, όπως Υπουργεία, Γενικές Γραµµατείες και Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και άλλες δηµόσιες υπηρεσίες, όπως ΙΚΑ και ΟΑΕ∆. Ενδεικτικά αναφέρουµε κάποια παραδείγµατα, όπως είναι η αίτηση χορήγησης άδειας παραµονής στη χώρα και η αίτηση έγκρισης οικογενειακού επιδόµατος από τον ΟΑΕ∆. • G2B (Government to Business) όσον αφορά επιχειρήσεις. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλες οι υπηρεσίες που απευθύνονται σε επιχειρήσεις και επίσης παρέχονται από τους κρατικούς φορείς και αφορούν κυρίως στη χορήγηση διαφόρων τύπων δικαιολογητικών, βεβαιώσεων και αιτήσεων που είναι απαραίτητα για τη σωστή και νόµιµη λειτουργίας τους. Ενδεικτικά ο έλεγχος του δικαιώµατος χρήσης της επωνυµίας και του διακριτικού τίτλου της επιχείρησης από το Εµπορικό Βιοµηχανικό Επιµελητήριο Αθηνών. • G2E (Government to Employee) όσον αφορά εργαζοµένους. Αυτές αποτελούν ουσιαστικά µία υποκατηγορία των υπηρεσιών προς πολίτες και απευθύνονται σε όλους εκείνους που εργάζονται. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η αναζήτηση θέσεων εργασίας από τον ΟΑΕ∆. Ανάµεσα σε φορείς της ∆ιοίκησης και συγκεκριµένα: • G2G (Government to Government-national):Η κατηγορία αυτή αναφέρεται στα διάφορα είδη υπηρεσιών που πραγµατοποιούνται µεταξύ των φορέων της ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης σε εθνικό επίπεδο. • G2G (Government to Government-international): Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλες εκείνες οι υπηρεσίες που “ξεπερνούν” τα εθνικά σύνορα και υλοποιούνται από την συνεργασία ανάµεσα σε δύο ή περισσότερες χώρες16. 14 15 Όπως 1, σ. 5. Όπως 2, σ. 120-121. 16 Χαράλαµπος Πλούµης, ∆ιπλωµατική εργασία µε θέµα «Ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση: Ορισµός, Ανάλυση & Τεχνολογίες Ανάπτυξης Μοντέλου Αιτήσεων- Εγκρίσεων», , σελ.23-24, 2004 247 2.1.3 Τα βήµατα για µια πιο επιτυχηµένη εφαρµογή Παρακάτω δίνονται ορισµένες καθοδηγητικές αρχές για µια επιτυχηµένη ηλεκτρονική διακυβέρνηση Οραµατική/Πολιτική πρόθεση 1. Ηγεσία και προσήλωση: Η ηγεσία και η προσήλωση, και σε επίπεδο πολιτικό αλλά και σε διοικητικό, είναι ζωτικής σηµασίας για να επιτευχθεί σωστά η διαχείριση της αλλαγής. 2. Ενσωµάτωση: Χρειάζεται να ενσωµατωθεί στην πολιτική διαδικασία περισσότερο όπως και στις υπηρεσίες που προσφέρει, να ενσωµατωθεί στην πολιτική διαχείριση και να παράγει ανάπτυξη και αποτελεσµατικότερη Κοινωνία της πληροφορίας. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 248 Κοινό Πλαίσιο/ συνεργασία ∆ιυπουργική συνεργασία: Τα υπουργεία και οι αρµόδιες υπηρεσίες πρέπει να είναι ικανές να λειτουργήσουν σε κοινό πλαίσιο ώστε να εξασφαλίσουν διαλειτουργικότητα , να µεγιστοποιήσουν την αποδοτικότητα εφαρµογής και να αποφύγουν το διπλασιασµό. Χρηµατοδοτώντας: Ένα κεντρικό πρόγραµµα χρηµατοδότησης θα µπορούσε να βοηθήσει να ενθαρρύνει την καινοτοµία και να επιτρέψει τα βασικά έργα επίδειξης. Εστίαση Πελατών Πρόσβαση:. Πολλά πλεονεκτήµατα των σε απευθείας σύνδεση κυβερνητικών πληροφοριών και των υπηρεσιών δεν είναι δυνατόν να ανακτηθούν χωρίς πρόσβαση στο διαδίκτυο, έτσι ώστε εκείνοι που στερούνται την πρόσβαση θα αποκλειστούν, εκτός και αν ληφθούν τα απαραίτητα µέτρα. Επιλογή: Οι πελάτες πρέπει να έχουν την επιλογή στη µέθοδο επικοινωνίας µε την κυβέρνηση, και η υιοθέτηση των σε απευθείας σύνδεση υπηρεσιών δεν πρέπει να µειώσει την επιλογή. ∆έσµευση πολιτών: Οι e-κυβερνητικές πληροφορίες και οι υπηρεσίες πρέπει να είναι υψηλής ποιότητας και να συµµετέχουν οι πολίτες στην πολιτική διαδικασία. Οι ποιοτικές πολιτικές πληροφοριών και οι ανατροφοδοτικοί µηχανισµοί θα βοηθήσουν στη µεγιστοποίησης της χρησιµότητας παροχής πληροφοριών και θα ενισχύσουν τη συµµετοχή πολιτών. Προσωπικά δεδοµένα: Η ε-κυβέρνηση δεν πρέπει να παραδοθεί εις βάρος των καθιερωµένων προσδοκιών της προστασίας των προσωπικών δεδοµένων, και πρέπει να προσεγγιστεί µε το στόχο τη µεµονωµένη ιδιωτικότητα. Ευθύνη Υπευθυνότητα:. Οι ρυθµίσεις για την υπευθυνότητα πρέπει να εξασφαλίσουν ότι είναι σαφές ποιος είναι αρµόδιος για τα κοινά προγράµµατα και τις πρωτοβουλίες. Οµοίως, η χρήση των συνεργασιών ιδιωτικού τοµέα δεν πρέπει να µειώσει την υπευθυνότητα. 10. Έλεγχος και αξιολόγηση:. Οι e-κυβερνητικοί εφαρµοστές δεν µπορούν να περιµένουν την υποστήριξη εάν δεν µπορούν να αξιολογήσουν τα πιθανά οφέλη.17 2.1.4 Η ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι κύριοι υποκινητές της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι η ευρωπαϊκή επιτροπή και το γραφείο της κοινωνίας της πληροφορίας, το βασικό όργανο που συµβουλεύει την επιτροπή για την ορθή χρήση σε πολιτικό επίπεδο των ΤΠΕ18. Η στρατηγική της Λισσαβόνας το 2000 είχε ως στόχο να καταστεί η Ευρώπη µέχρι το 2010, « την πλέον ανταγωνιστική και δυναµική οικονοµία γνώσης παγκοσµίως, ικανή για βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη, µε περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και µεγαλύτερη κοινωνική ισχύ»19 Η στρατηγική e-Europe έδωσε ό,τι είχε να δώσει, αλλά τα αποτελέσµατα της δεν ήταν επαρκή. Η ευρωπαϊκή ένωση παρουσίασε την στρατηγική i2010 που κινείται γύρω από τρείς άξονες : την αγορά , τις επενδύσεις και την ποιότητα ζωής.20. Σύµφωνα µε την έκθεση των Ηνωµένων Εθνών η οποία αναφέρεται στην ενσωµάτωση των λειτουργιών της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης ανά τον κόσµο, η Ε.Ε εµφανίζεται µε µέσο όρο 2,01 και κατέχει την δεύτερη θέση στην κατάταξη, πίσω από την Βόρεια Αµερική(2,60). Ο Παγκόσµιος όρος ανέρχεται στο 1,6221(βλ. διάγραµµα 1). ∆ιάγραµµα 1:U.N 2003 Global index e-gov Στην Ελλάδα η Ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση αποτελεί µέρος της ψηφιακής στρατηγικής 2006-2013, η οποία βασίστηκε στη διάγνωση και τον εντοπισµό της ρίζας των προβληµάτων, 17 Όπως 21, σελ 3 Chadwick Andrew and Christopher May, “Interactions between States and Citizens in the age of the Internet: E-government in United States, Britain, and the European Union”, Governance an International Journal of Policy, and Institutions, Vol.16,No.2,pp.290,2003 19 Παπαδόπουλος Γ. Πέτρος, διπλωµατική εργασία µε θέµα «Η ηλεκτρονική διακυβέρνησης στην Ευρώπη και την Ελλάδα», σελ.67,2007 20 Όπως 24, σελ.79 21 UN, Public Sector World Report for 2003, http://www.unpan.org/dpepa_worldpareport.asp, (14/11/04) 18 249 στη διεθνή εµπειρία των πιο ανεπτυγµένων τεχνολογικά χωρών στην Ευρώπη, στη µελέτη των διεθνών και ευρωπαϊκών εξελίξεων στον τοµέα της κοινωνίας της πληροφορίας (π.χ. i2010) και στη διαµόρφωση πολιτικών σε συνεργασία µε τους φορείς και λαµβάνοντας υπ’ όψιν τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονοµίας. Οι βασικές κατευθύνσεις της ψηφιακής στρατηγικής και το πώς αυτές θα προσπαθήσουν να υλοποιηθούν εναρµονίζονται µε τους στόχους που έχει θέσει και η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως παρουσιάστηκαν παραπάνω. 2.1.5 Η παγκοσµιοποίηση Η χρήση τόσο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης όσο και της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας έχει παγκοσµιοποιηθεί όσον αφορά το γεγονός ότι διεθνείς οργανισµοί προωθούν µια σειρά από δράσεις και προγράµµατα για την προώθηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Τα Ηνωµένα Έθνη , στα πλαίσια της Κοινωνίας της Πληροφορίας, προωθούν τη χρήση των πληροφοριακών συστηµάτων από τις κυβερνήσεις προκειµένου να ισχυροποιήσουν τις κοινωνικές δοµές, αφού, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, µε αυτό τον τρόπο αυξάνουν την κυβερνητική αποτελεσµατικότητα, δηµιουργούν κλίµα εµπιστοσύνης και δίνουν τη δυνατότητα της συµµετοχής των πολιτών στα κοινά22. Ήδη από την δεκαετία του 1990 η κυβέρνησης Κλίντον/Γκορ δηµιούργησε ισχυρά θεµέλια για την εγκαθίδρυση και λειτουργία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης ώστε το καλοκαίρι του 2000, η οµοσπονδιακή κυβέρνηση εισήχθη στην πρώτη διαδικτυακή κυβέρνηση23. 2.2 Ηλεκτρονική ∆ηµοκρατία(e-democracy) 2.2.1. Ορισµός Η ηλεκτρονική δηµοκρατία είναι ένας όρος για την χρήση της πληροφοριακής και τηλεπικοινωνιακής τεχνολογίας µε σκοπό την ενίσχυση της συµµετοχής των πολιτών στη δηµοκρατική διαδικασία. Ανάλογα µε την οπτική της δηµοκρατίας, η Ηλεκτρονική δηµοκρατία µπορεί να ενσωµατώσει διάφορες τεχνικές: • για την αύξηση της διαφάνειας στην πολιτική διαδικασία, • για την ενίσχυση της άµεσης ανάµειξης και συµµετοχής των πολιτών και • για την βελτίωση της ποιότητας της διαµόρφωσης γνώµης, µέσα από νέους χώρους πληροφόρησης και συζήτησης.24 22 United Nations Institute for Training and Education/e-Government, http://egov.unitar.org/spip/rubrique22.html(20/10/2004) 23 Andrew and Christopher May, “Interactions between States and Citizens in the age of the Internet: Egovernment in United States, Britain, and the European Union”, Governance an International Journal of Policy, and Institutions, Vol.16,No.2,pp.282,2003 24 Παπαδόπουλος Γ. Πέτρος, διπλωµατική εργασία µε θέµα «Η ηλεκτρονική διακυβέρνησης στην Ευρώπη και την Ελλάδα», σελ. 39,2007 250 Η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστικών συστηµάτων και των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία νέων σχέσεων επικοινωνίας µεταξύ των κυβερνήσεων και των πολιτών. Στην πραγµατικότητα, υποδηλώνει ένα συνδυασµό διαφόρων δηµοκρατικών µορφών και πρακτικών , οι οποίες χτίζουν και αλλάζουν τις υφιστάµενες παρατάξεις. Ενώ οι ευκαιρίες συµµετοχής των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων παραµένει στο σκοτάδι για το ευρύ κοινό.25 2.2.2 Λειτουργίες Ο όρος ψηφιακή κυβέρνηση περιγράφει την κυβέρνηση εκείνη, η οποία έχοντας εφαρµόσει τεχνολογίες πληροφορίας, είναι σε θέση να διεκπεραιώνει την πλειονότητα των συναλλαγών της µε τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και µε τους λειτουργούς της, µε ηλεκτρονική µέσα. Πέρα από αυτό , η ψηφιακή κυβέρνηση αντιπροσωπεύει µια θεµελιώδη αλλαγή στην κουλτούρα της διακυβέρνησης, µεταβάλει τους στόχους του κράτους, θέτοντας ως πρωταρχικό στόχο την εξυπηρέτηση των πολιτών και την άµεση προσφορά απλών και προσβάσιµων ηλεκτρονικών υπηρεσιών26. Τα πληροφοριακά συστήµατα και το διαδίκτυο στα πλαίσια της Κοινωνία της Πληροφορίας και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης ενδυναµώνουν τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων δηµοκρατικών συστηµάτων: Α) Ηλεκτρονική πολιτική ενηµέρωση: η ανοιχτή πρόσβαση στις πολιτικές διαδικασίες και εξελίξεις είναι πλέον πιο εύκολη µε την παρακολούθηση των πολιτικών δρώµενων από τους πολίτες µέσα από τις πληροφορίες που διαχέονται από τις κυβερνητικές ιστοσελίδες(government web sites). Η ροή πληροφοριών δεν αποτελεί πλέον προνόµιο πολιτικών και οικονοµικών ελίτ µέσα σε ένα κράτος, αντίθετα τα κυβερνητικά και κοµµατικά προγράµµατα, οι πολιτικές αποφάσεις νοµοθετικού και εκτελεστικού χαρακτήρα διαχέονται στους πολίτες. Ο Joseph Nye αναφέρει ότι « ήδη διαγράφεται µε σαφήνεια ένα πρώτο πολιτικό αποτέλεσµα της αυξανόµενης πληροφόρησης που διακινείται από τα νέα µέσα (διαδίκτυο). Οι κυβερνήσεις έχουν απολέσει ένα µέρος του ελέγχου που ασκούσαν παραδοσιακά στην πληροφορία στις ίδιες τις κοινωνίες τους.»27 Β) Ηλεκτρονική ψήφος και συµµετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων :ένα από τα βασικά πλεονεκτήµατα της χρήσης του διαδικτύου αποτελεί το γεγονός ότι οι πολίτες, µε τη χρήση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, µπορούν να εκφράσουν την άποψη τους σε ειδικά θέµατα, ενώ οι κυβερνήσεις µπορούν να καταγράψουν την κοινή γνώµη για επίµαχα θέµατα µέσα από τις ηλεκτρονικές ψηφοφορίες, ελαχιστοποιώντας έτσι το πολιτικό κόστος28. 2.2.3 Ηλεκτρονική ψηφοφορία και πολιτική ενηµέρωση Η ηλεκτρονική ψηφοφορία είναι δυνατόν να πραγµατοποιηθεί είτε στα παραδοσιακά εκλογικά τµήµατα είτε , σε οποιαδήποτε άλλο χώρο από τον οποίο υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στο 25 Αθανάσιος Η. Μποζίνης, ∆ιδακτορική ∆ιατριβή µε θέµα «Εφαρµογές και Επιπτώσεις των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στις ∆ιεθνείς Οικονοµικές και Πολιτικές Σχέσεις: Ηλεκτρονική ∆ηµοκρατική ∆ιακυβέρνηση»,, σ.143,2006 26 Παπαδόπουλος Γ. Πέτρος, διπλωµατική εργασία µε θέµα «Η ηλεκτρονική διακυβέρνησης στην Ευρώπη και την Ελλάδα»,σελ.40,2007 27 Nye S. Joseph, Το παράδοξο της Αµερικανικής ∆ύναµης, σελ. 116,2002 28 Όπως 35, σελ. 147 251 διαδίκτυο. Σύµφωνα µε τα παραπάνω, προκύπτει µια ουσιαστική διάκριση µεταξύ των µορφών που µπορεί να λάβει η ηλεκτρονική ψηφοφορία η οποία συναρτάται µε το χώρο από τον οποίο ο εκλογέας επιλέγει να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωµα: Ηλεκτρονική ψηφοφορία εντός των εκλογικών τµηµάτων: στην περίπτωση αυτή, η ψηφοφορία γίνεται στα εκλογικά κέντρα, υπό την εποπτεία των αρµόδιων διοικητικών αρχών, οι οποίες έχουν την ευθύνη για τον έλεγχο της καλής λειτουργίας του υλικού και του λογισµικού του υπολογιστικού συστήµατος, καθώς και την εποπτεία του περιβάλλοντος χώρο. Με την ύπαρξη εποπτείας, διαφυλάσσεται ο µυστικός χαρακτήρας της διαδικασίας και αποτρέπονται φαινόµενα άσκησης πιέσεων επί των εκλογέων, όπως απειλές, εκφοβισµός, ή άσκηση βίας, προκειµένου να διαµορφώσουν την ψήφο τους κατά συγκεκριµένο τρόπο . η εποπτεία των αρµόδιων διοικητικών οργάνων καλείται να διασφαλίσει ότι οι πολίτες δεν θα συναντήσουν προσκόµµατα κατά την άσκηση του εκλογικού δικαιώµατος, ενώ ταυτόχρονα µειώνει τον κίνδυνο ύπαρξης φαινοµένων πλαστοπροσωπίας. Ηλεκτρονική ψηφοφορία που πραγµατοποιείται από απόσταση : η άσκηση του ηλεκτρονικού δικαιώµατος γίνεται από οποιοδήποτε ιδιωτικό χώρο. Εγείρει όµως σηµαντικές επιφυλάξεις για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο ψηφοφόρος ασκεί το δικαίωµα του, καθώς και για το εάν οι δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονή τεχνολογία, είναι σε θέση να διασφαλίσουν ότι το περιεχόµενο της ψήφου θα παραµείνει µυστικό και αναλλοίωτο29. Τέλος, η ηλεκτρονική δηµοκρατία επιτρέπει στους πολιτικούς να διεξάγουν πολιτικό αγώνα και µέσω του διαδικτύου, κυρίως µέσω των προσωπικών ιστοσελίδων. Οι εκλογές του 2001 στην Βρετανία είχαν αυτό το χαρακτηριστικό. Μια επισκόπηση της διαδικασίας δίνεται παρακάτω: «Πρώτον η µεγαλύτερη πλειοψηφία των ιστοσελίδων δεν ήταν τίποτα περισσότερο από στατικές ηλεκτρονικές µπροσούρες. Κατά δεύτερον, στόχευαν περισσότερο στα µέλη και τους υποστηρικτές τους και επιχείρησαν να τους καθοδηγήσουν κατά την διάρκεια του πολιτικού αγώνα.».30 3. ΕΠΙΛΟΓΟΣ 3.1 Τα οφέλη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της ηλεκτρονικής δηµοκρατίας Η επικοινωνία είναι η ουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας, η διείσδυση παντού των χρήσεων του διαδικτύου τροποποίησε όλους τους τοµείς της κοινωνικής ζωής. Μια καινούργια κοινωνική µορφή, η δικτυακή κοινωνία, συγκροτείται σε όλο τον πλανήτη, αν και µε ποικιλία σχηµάτων και µε σηµαντικές διαφορές ως προς τις συνέπειες της για τη ζωή των ανθρώπων, ανάλογα µε την ιστορία, τον πολιτισµό και τους θεσµούς. αυτός ο µετασχηµατισµός προσφέρει ευκαιρίες και ταυτοχρόνως δηµιουργεί προκλήσεις. Οφέλη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι: Καλύτερη και ποιοτικότερη παροχή υπηρεσιών στους πολίτες και τις επιχειρήσεις Ελαχιστοποίηση του κόστους λειτουργίας του δηµόσιου τοµέα 29 Παπαδόπουλος Γ. Πέτρος, διπλωµατική εργασία µε θέµα «Η ηλεκτρονική διακυβέρνησης στην Ευρώπη και την Ελλάδα», σελ.42,2007 30 Stephen Ward and Rachel Gibson, “On-line and on message? Candidate websites in the 2001 General Election”, British journal of Politics and International Relations, Vol.5,No 2,pp.188-205,2003 252 ∆ηµιουργία κατάλληλου κλίµατος διαφάνειας και συνεργασίας κράτους και πολιτών – επιχειρήσεων Χρήση των νέων τεχνολογιών µε σκοπό την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη Ενδυνάµωση των δηµοκρατικών θεσµών και διαδικασιών Πρόσβαση των πολιτών στην πληροφορίας και εδραίωση αµφίδροµης επικοινωνίας µε τους δηµόσιους οργανισµούς ∆ιασύνδεση της κεντρικής κυβέρνησης µε την περιφέρεια και την τοπική αυτοδιοίκηση Πρόσβαση των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων31 Οι εφαρµογές των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών υπό τον όρο ηλεκτρονική δηµοκρατία δίνουν στους ψηφοφόρους τη δυνατότητα αποτελεσµατικότερης συµµετοχής στα κοινά, ενώ παράλληλα ενδυναµώνουν την πληροφόρηση τους για τα πολιτικά δρώµενα. Οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα πλέον να επικοινωνούν µεταξύ τους, να κάνουν διαδικτυακές συζητήσεις, να ανταλλάξουν απόψεις σε ειδικά θέµατα και να δηµιουργήσουν µε µαζικές κινητοποιήσεις νέους τρόπους πίεσης της κυβερνητικής πολιτικής. Μπορούν να ενηµερωθούν για τις νέες πολιτικές, νοµοθετικές και εκτελεστικές εξελίξεις ή σχεδιασµούς, προκειµένου να σχεδιάσουν την ανάλογη αντίδραση σε προσωπικό ή επαγγελµατικό επίπεδο. Η διεξαγωγή επίσηµων εκλογών για την ανάδειξη εκλεγµένων εκπροσώπων, όσον αφορά εθνικές εκλογές για ανάδειξη κυβέρνησης ή ευρωβουλευτών βρίσκεται ακόµα σε ερευνητικό και δοκιµαστικό στάδιο. 3.2. Περιορισµοί Οι περιορισµοί που έχει σήµερα η ηλεκτρονική διακυβέρνηση είναι: • Η ασφάλεια του διαδικτύου • Ο αποκλεισµός από τα δίκτυα(Digital divide) • Η ικανότητα του πολίτη να επεξεργάζεται τις πληροφορίες και να παράγει γνώσεις 3.3 Μελλοντικά βήµατα Τα µελλοντικά βήµατα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για την κοινωνία είναι: • Η εξασφάλιση της δυνατότητας να αποκτούν όλοι τις απαιτούµενες τεχνολογίες. • Η εκπαίδευση των πολιτών σχετικά µε την αξία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. • Η εξασφάλιση της πρόσβασης σε χρήσιµες πληροφορίες και υπηρεσίες. • Συντονισµός των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών πρωτοβουλιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. 31 Αθανάσιος Η. Μποζίνης, ∆ιδακτορική ∆ιατριβή µε θέµα «Εφαρµογές και Επιπτώσεις των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στις ∆ιεθνείς Οικονοµικές και Πολιτικές Σχέσεις: Ηλεκτρονική ∆ηµοκρατική ∆ιακυβέρνηση», σελ.140-141, 2006 253 • Η ανάπτυξη µεθόδων και δεικτών απόδοσης για την αξιολόγηση των υπηρεσιών του e-Government32 3.4 Πεδία εφαρµογής Παραδείγµατα πεδίων εφαρµογής µπορούν να περιλαµβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται σε αυτά, την αστική πολιτική σχεδιασµού, τις κοινωνικές και οικονοµικές πολιτικές, την δια βίου µάθηση, την κινητικότητα, κλπ, όπου η συµµετοχή των πολιτών µέσω δηµόσιων διαβουλεύσεων έχει καταστεί πολύτιµη. Οι ενδιαφερόµενοι φορείς όπως οι δηµόσιες διοικήσεις, τα ινστιτούτα πολιτικής, οι βιοµηχανίες, συµπεριλαµβανοµένων των ΜΜΕ και της ακαδηµαϊκής κοινότητας αναµένεται να διαδραµατίσουν σηµαντικό ρόλο σε αυτή τη δραστηριότητα33. Τέλος, σηµαντικό ρόλο µπορεί να διεξάγει και η διεθνής συνεργασία στον τοµέα των ΤΠΕ για την εκπόνηση µοντέλων διακυβέρνησης και της πολιτικής .Ο στόχος είναι να αξιοποιηθεί το µεγάλο ενδιαφέρον σε διεθνές επίπεδο, όπως ο ΟΟΣΑ,ΟΗΕ, ΗΠΑ, Καναδά. Η δράση θα συλλέγει πληροφορίες για να εφαρµοστούν και σε αναπτυγµένες χώρες. Αν δεν ανοικοδοµήσουµε, τόσο από τη βάση προς την κορυφή όσο και από την κορυφή προς τη βάση, τους θεσµούς διακυβέρνησης και δηµοκρατίας, δεν θα µπορέσουµε να αντέξοµε τις θεµελιακές προκλήσεις τις οποίες αντιµετωπίζουµε. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον ∆ιδ. κύριο Αθανάσιο Η. Μποζίνη, ∆ιεθνολόγος-Πολιτικός Οικονοµολόγος, για την συνεργασία και την εξειδικευµένη προταθείσα βιβλιογραφία που συντέλεσε στην δηµιουργία της παρούσας εργασίας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία Castells Manuel, Ο Γαλαξίας του διαδικτύου ,Καστανίωτης, Αθήνα, 2005 Heywood Anrew, Εισαγωγή στην πολιτική επιστήµη, Πόλις, Αθήνα, 2006 Nye S. Joseph, Το Παράδοξο της Αµερικανικής ∆ύναµης, Παπαζήσης, Αθήνα, 2003 ∆ιπλωµατικές και ∆ιδακτορικές εργασίες Αθανάσιος Η. Μποζίνης, ∆ιδακτορική ∆ιατριβή µε θέµα «Εφαρµογές και Επιπτώσεις των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στις ∆ιεθνείς Οικονοµικές και Πολιτικές Σχέσεις: Ηλεκτρονική ∆ηµοκρατική ∆ιακυβέρνηση», 2006 Νικόλαος Ι. Ζαχαριάδης, διπλωµατική εργασία µε θέµα «Ηλεκτρονική Μάθηση και Ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση(Ανάπτυξη Μαθηµάτων σε e-learning platform),σελ.17-18,2007 32 Jaeger T., Paul Kim M. Thomson, “E-government around the world: Lessons, challenges, and future directions”, Government Information Quarterly, 20, pp. 390-391, 2003. 33 ICT for Governance and Policy Modeling, FP7 Work Program me 2011-2012, «Report of the Experts' consultation», Brussels 2 February 2010,pp.13 254 Παπαδόπουλος Γ. Πέτρος, διπλωµατική εργασία µε θέµα «Η ηλεκτρονική διακυβέρνησης στην Ευρώπη και την Ελλάδα», σελ.42,2007 Χαράλαµπος Πλούµης, ∆ιπλωµατική εργασία µε θέµα «Ηλεκτρονική ∆ιακυβέρνηση: Ορισµός, Ανάλυση & Τεχνολογίες Ανάπτυξης Μοντέλου Αιτήσεων- Εγκρίσεων», , σελ.23-24, 2004 Άρθρα Andrew and Christopher May, “Interactions between States and Citizens in the age of the Internet: Egovernment in United States, Britain, and the European Union”, Governance an International Journal of Policy, and Institutions, Vol.16,No.2,pp.282,2003 Athanasios I. Bozinis, “International Economic Relations and Information Communication Technologies(ICT) Use: Economic Globalization via Economic Digitalization”, American Journal of Applied Sciences 4,pp.188-191, 2007 Athanasios I. Bozinis, “Internet Politics and Divide Issue: The Rising of a new Electronic Aristocrats and Electronic Meticians”, Journal of Social Sciences 3,pp.24-26,2007 Athanasios I. Bozinis, “Governance and Democratic Procedures in the Information Society Era” , Journal of Social Sciences 3, pp.123-126,2007 Bouras C., N.Katris, V.Triantafillou, “An electronic voting service to support decision-making in local government”, Telematics and informatics 20,pp.257-274, 2003 Duncan Aldrich, John Carlo Bertot, Charles R. McClure, “E-government: initiatives, developments, and issues”, Government Information Quarterly 19, pp.349-355, 2002 Harold C. Relya, “E-gov: Introduction and overview”, Government Information Quarterly 19,pp.935,2002 Jim Nicholson, “The rise of the “e-precinct”, by president and the Fellows of Harvard and the MIT,2000 Kurt Mills, “Cybernations: Identity, self-determination, Democracy and the “Internet Effect” in the Emerging Information Order, Global Society, Vol.16,No.1,2002 Michael D. Mehta and Eric Darier, “Virtual Control and Discipling on the Internet: Electronic Governmentality in the New Wired World” , The information of Society 14, pp107-116,1998 Policy Brief , ”The e-government imperative: main findings”, OESD Observer, 2003 Stephen Ward and Rachel Gibson, “On-line and on message? Candidate websites in the 2001 General Election”, British journal of Politics and International Relations, Vol.5,No 2,pp.188-205, 2003 255 256 ΑΠΟΛΥΣΗ, ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙ∆ΟΜΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Τζούβελη Βασιλική Φοιτήτρια Εφαρµοσµένης Πληροφορικής [email protected] Σταυρόπουλος Αντώνιος Επίκουρος Καθηγητής Εφαρµοσµένης Πληροφορικής [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ζούµε σε µία εποχή όπου η δυσχερής οικονοµική κατάσταση της Ελλάδας οδήγησε την κυβέρνηση στη λήψη και εφαρµογή σκληρών µέτρων, τα οποία επηρεάζουν αρνητικά τα συµφέροντα και τα δικαιώµατα των εργαζοµένων. Έτσι, µε αφορµή τις αποφάσεις που έλαβε η ελληνική κυβέρνηση για απελευθέρωση των απολύσεων και µείωση των αποζηµιώσεων, σε αυτήν την εργασία γίνεται προσπάθεια να αναλυθούν ορισµένα θέµατα του εργατικού δικαίου και συγκεκριµένα αυτά των απολύσεων, των αποζηµιώσεων και του επιδόµατος ανεργίας. Είναι ενδιαφέρουσα, λοιπόν, η αναφορά στη νοµοθεσία σχετικά µε τις καταγγελίες συµβάσεων εργασίας αορίστου και ορισµένου χρόνου, τον τρόπο υπολογισµού των αποζηµιώσεων απόλυσης, την εγγραφή στο Ταµείο Ανεργίας, τα δικαιολογητικά και τις προϋποθέσεις για την είσπραξη του επιδόµατος ανεργίας. Παρατηρείται λοιπόν, πως ο ρόλος του ΟΑΕ∆ είναι ιδιαίτερα σηµαντικός για την εξυπηρέτηση του ολοένα και αυξανόµενου αριθµού των ανέργων. Έτσι, ο ΟΑΕ∆ οφείλει να αναγνωρίσει και να αντιµετωπίσει την ανάγκη για εκσυγχρονισµό και αναµόρφωση του υφιστάµενου πλαισίου λειτουργίας του, ώστε να χειριστεί µε ευελιξία τις συνεχείς εξελίξεις. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ Μισθωτός, απόλυση, αποζηµίωση, επίδοµα ανεργίας, ΟΑΕ∆. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα προβληµατίζει σε µεγάλο βαθµό τους εργαζόµενους, τους ανέργους, καθώς επίσης και αρκετούς νέους που ολοκληρώνουν τις σπουδές τους και βρίσκονται ένα βήµα πριν την αναζήτηση εργασίας. Έτσι, η παρούσα εργασία είναι αποτέλεσµα µίας πολύµηνης έρευνας στην αγορά εργασίας, όπου παρατηρήθηκαν αρκετά προβλήµατα κυρίως στην ενηµέρωση του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού σχετικά µε τα νέα δεδοµένα στις νόµιµες και πραγµατικές αποδοχές, στις απολύσεις και στις αποζηµιώσεις. Κατά συνέπεια, ο σκοπός αυτού του έργου είναι η σωστή και λεπτοµερής νοµική ενηµέρωση των δικαιωµάτων και των υποχρεώσεων του εργατικού δυναµικού όσον αφορά στον υπολογισµό των αποζηµιώσεων και στην είσπραξη του επιδόµατος ανεργίας. Οπότε, αρχικά θα εξετάσουµε διεξοδικά τις περιπτώσεις που λύεται αυτόµατα η σύµβαση εργασίας, τις ενέργειες στις οποίες 257 οφείλει να προβεί ο εργοδότης όταν απολύει έναν εργαζόµενο, καθώς και τις περιπτώσεις που απαγορεύονται οι απολύσεις. Στη συνέχεια, θα µιλήσουµε για τις αποζηµιώσεις που δικαιούνται οι απολυόµενοι µισθωτοί και τον τρόπο που αυτές υπολογίζονται. Τέλος, θα αναφερθούµε στο επίδοµα ανεργίας, στην εγγραφή στο Ταµείο Ανεργίας, στα απαραίτητα δικαιολογητικά που θα πρέπει να φέρει ο άνεργος, στη διάρκεια και στο ποσό επιδότησης, καθώς επίσης και στον εκσυγχρονισµό του υφιστάµενου πλαισίου λειτουργίας του ΟΑΕ∆. 2. ΑΠΟΛΥΣΗ, ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙ∆ΟΜΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ 2.1 Γενικά περί απόλυσης µισθωτών Η σύµβαση εργασίας λύεται αυτόµατα, σύµφωνα µε τη νοµοθεσία µας, στις εξής περιπτώσεις: • µε τον θάνατο του εργαζοµένου, • µε τον θάνατο του εργοδότη, αν ο εργαζόµενος εξυπηρετούσε προσωποπαγείς ανάγκες του (για παράδειγµα γραµµατειακή υποστήριξη), αλλιώς µπορεί να καταγγελθεί η σχέση εργασίας από τους διαδόχους του εργοδότη, • µε τη λήξη του συµφωνηµένου χρόνου εργασίας, • µε την καταδίκη του εργαζοµένου για σοβαρό αδίκηµα, • µε την απώλεια της ελληνικής ιθαγένειας, • µε την κατάργηση της θέσης του ή µε την ανάληψη από αυτόν άλλης θέσης στο δηµόσιο τοµέα, • µε πειθαρχική ποινή απόλυσης, αν αυτό προβλέπεται από κανονισµό που ισχύει από το νόµο. Ένας εργοδότης µπορεί να καταγγείλει την αορίστου χρόνου σύµβαση εργασίας ενός µισθωτού (εργάτη ή υπαλλήλου) υπό ορισµένες προϋποθέσεις, όπως: • η γραπτή γνωστοποίηση της καταγγελίας στον εργαζόµενο, • η καταβολή της νόµιµης αποζηµίωσης (εφόσον ο εργαζόµενος έχει συµπληρώσει τουλάχιστον δίµηνη εργασία), και • η αναγγελία της απόλυσης στον ΟΑΕ∆ µέσα σε 8 ηµέρες από την κοινοποίηση του εγγράφου της καταγγελίας στον εργαζόµενο. Όσον αφορά στις συµβάσεις εργασίας ορισµένου χρόνου (π.χ. εποχιακή εργασία, έκτακτες ανάγκες της επιχείρησης ή αναπλήρωση απουσιάζοντα µισθωτού κλπ.), τότε µε τη λήξη τους (δηλαδή µε τη λήξη του χρόνου εργασίας ή της αποπεράτωσης του έργου) λύεται αυτόµατα και η σύµβαση εργασίας, χωρίς ο απολυόµενος να δικαιούται αποζηµίωση. Επίσης, ένας εργοδότης µπορεί να καταγγείλει πρόωρα την σύµβαση αυτή, αλλά µόνο όταν υπάρχει σπουδαίος λόγος. Ως σπουδαίος λόγος θεωρείται: • η παράβαση υποχρεώσεων που απορρέουν από την σύµβαση, • η αδικαιολόγητη απουσία του εργαζοµένου, • η ανικανότητα ή η ανεπάρκεια στην εκπλήρωση των καθηκόντων του. Απαγορεύεται να γίνει απόλυση µισθωτού στις εξής περιπτώσεις: • Όταν ο εργαζόµενος βρίσκεται σε κανονική άδεια ή και σε διαθεσιµότητα, απαγορεύεται να απολυθεί. 258 • • • • • • • • • Όσοι στρατεύονται δε µπορούν να απολυθούν κατά την περίοδο της στράτευσής τους και ένα χρόνο µετά την αποστράτευσή τους, χωρίς την άδεια της ειδικής διοικητικής επιτροπής. Αν δεν τηρηθούν αυτές οι διαδικασίες ο µισθωτός έχει αξίωση αποζηµίωσης έξι επιπλέον µηνών για την απόλυσή του. Η απόλυση εγκύου εργαζοµένης κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης αλλά και ένα χρόνο µετά τον τοκετό ή για µεγαλύτερο διάστηµα, αν είχε επιπλοκές λόγω του τοκετού, απαγορεύεται. Επιτρέπεται µόνο για σπουδαίο λόγο, άσχετο µε τη µείωση της αποδοτικότητάς της εξαιτίας της εγκυµοσύνης. Επίσης, πρέπει να γνωστοποιείται και στην Επιθεώρηση Εργασίας. Όταν ένας εργαζόµενος είναι φοιτητής και παράλληλα µισθωτός τουριστικών επαγγελµάτων απαγορεύεται να απολυθεί. Σε περίπτωση «βραχείας διάρκειας» ασθένειας του µισθωτού δε µπορεί να γίνει απόλυσή του. Μάλιστα, ο εργοδότης οφείλει να ανεχθεί την ασθένεια του εργαζόµενου που διαρκεί: α) ένα (1) µήνα για όσους εργάζονται µέχρι 4 χρόνια β) τρεις (3) µήνες για όσους εργάζονται από 4 µέχρι 10 χρόνια γ) τέσσερις (4) µήνες για όσους εργάζονται από 10-15 χρόνια δ) έξι (6) µήνες για όσους εργάζονται από 15 χρόνια και άνω Έτσι, ο εργοδότης δε µπορεί να θεωρήσει σε καµία από αυτές τις περιπτώσεις οικειοθελή αποχώρηση την απουσία του εργαζόµενου. Βέβαια, δεν σηµαίνει ότι κάθε µεγαλύτερη απουσία του εργαζόµενου για λόγους ασθένειας θεωρείται και οικειοθελής αποχώρησή του από την εργασία του. Τα θέµατα αυτά είναι σηµαντικά για τον εργαζόµενο, γιατί στην περίπτωση που ο εργοδότης δεν αποδεχθεί τις υπηρεσίες του µετά την ίασή του ή τους λόγους αποχής από την εργασία του, µπορεί να διεκδικήσει τη διατήρηση της θέσης του και τους µισθούς υπερηµερίας ή την καταβολή της αποζηµίωσης για την καταγγελία της σχέσης εργασίας του. 2.2 Γενικά περί αποζηµίωσης απολυόµενων µισθωτών Σε περίπτωση που ένας µισθωτός (εργάτης ή υπάλληλος) απασχολείται στην ίδια επιχείρηση, µε σχέση εξαρτηµένης εργασίας και µε σύµβαση αορίστου χρόνου πάνω από δύο µήνες ηµερολογιακού έτους συµπληρωµένους, και στη συνέχεια απολυθεί, δικαιούται ένα ποσό χρηµάτων που λέγεται αποζηµίωση και είναι ανάλογη της διάρκειας της σύµβασης εργασίας στην συγκεκριµένη επιχείρηση. Η αποζηµίωση του εργαζοµένου καθορίζεται µε βάση την ιδιότητά του (αν δηλαδή είναι υπάλληλος ή εργατοτεχνίτης) και του χρόνου διάρκειας της εργασιακής του σχέσης. Μετά τη συµφωνία όµως εργοδότη και µισθωτού, για τον υπολογισµό της αποζηµίωσης του µισθωτού σε περίπτωση απόλυσής του, µπορεί να συνυπολογίζεται και η προηγούµενη προϋπηρεσία του µισθωτού σε άλλο εργοδότη. Σε περίπτωση που η επιχείρηση κλείσει οριστικά λόγω ανωτέρας βίας (π.χ. από σεισµό, πυρκαγιά, πληµµύρα, βαριά ασθένεια του εργοδότη κ.λπ.) γεγονός για το οποίο δεν είναι ασφαλισµένος ο εργοδότης, τότε ο τελευταίος απαλλάσσεται από την υποχρέωση να καταβάλει αποζηµιώσεις στο προσωπικό του. Στην περίπτωση όµως που ο εργοδότης είναι ασφαλισµένος, τότε οφείλει να καταβάλει στο προσωπικό µόνο τα 2/3 της νόµιµης αποζηµίωσης. Αξίζει να σηµειωθεί πως δεν θεωρείται ανωτέρα βία η κακή οικονοµική κατάσταση του εργοδότη, λόγω της οποίας επήλθε διακοπή των εργασιών της επιχείρησης, οπότε, για να µην περιέλθει ο εργοδότης σε κατάσταση υπερηµερίας, θα πρέπει να τηρήσει τις νόµιµες διαδικασίες. 259 Επίσης, όταν µία επιχείρηση πτωχεύσει, τότε ο σύνδικος είναι υποχρεωµένος να κοινοποιήσει έγγραφη καταγγελία της σύµβασης εργασίας για να µην περιέλθει η επιχείρηση σε υπερηµερία. Μέχρι την ηµέρα κοινοποίησης της καταγγελίας, οι εργαζόµενοι δικαιούνται να εισπράξουν τις αποδοχές τους, εφόσον φυσικά ήταν στη διάθεση της επιχείρησης. Σε περίπτωση πτώχευσης, δεν καταβάλλονται οι αποζηµιώσεις στους απολυόµενους µισθωτούς, µε την καταγγελία της σύµβασης εργασίας, ούτε περιέρχεται για το γεγονός αυτό ο εργοδότης σε κατάσταση υπερηµερίας. Αυτό γίνεται διότι, στις περιπτώσεις αυτές, οι µισθωτοί που απολύονται περιλαµβάνονται στα προνοµιακά χρέη της πτωχευτικής περιουσίας και κατά συνέπεια θα εισπράξουν την αποζηµίωσή τους κατά τη διαδικασία της διανοµής του προϊόντος της εκκαθάρισης. ∆ηλαδή, οι εργαζόµενοι δεν χάνουν τα δικαιώµατά τους, καθώς αυτά ικανοποιούνται κατά προτεραιότητα από την πτωχευτική περιουσία. ∆εν οφείλεται αποζηµίωση στον εργαζόµενο στις εξής περιπτώσεις: • Αν παραιτηθεί ο εργαζόµενος. • Αν απολυθεί πριν συµπληρώσει δίµηνο εργασίας από την πρόσληψή του. • Η αντισυµβατική συµπεριφορά του µισθωτού (π.χ. καθυστέρηση προσέλευσής του ορισµένες φορές στην εργασία του κλπ.) δεν αποτελεί λόγο απόλυσης χωρίς αποζηµίωση. Όταν όµως εµπεριέχεται και το στοιχείο της κακοβουλίας (π.χ. δηµιουργία επεισοδίων, συχνή απουσία, άρνηση υπακοής στις εντολές του εργοδότη, παράνοµες ενέργειες κλπ.), τότε η απόλυση γίνεται χωρίς καταβολή αποζηµίωσης. Ο χειρισµός όµως του θέµατος αυτού είναι λεπτός, διότι υπάρχει περίπτωση να κριθεί από το δικαστήριο η απόλυση ως καταχρηστική (άκυρη) και κατ’ επέκταση, η επιχείρηση να καταβάλει µισθούς υπερηµερίας. • Αν ο µισθωτός απουσιάζει για αρκετό χρονικό διάστηµα από την εργασία του (π.χ. πάνω από 2-3 ηµέρες) τότε µπορεί να θεωρηθεί ότι ο µισθωτός αυτός αποχώρησε οικειοθελώς και έτσι λύεται η σύµβαση εργασίας χωρίς να πάρει αποζηµίωση. • Αν το δικαστήριο έκρινε παράνοµη την απεργία και ο εργοδότης προσκάλεσε το µισθωτό να επαναλάβει την εργασία του, τότε η τυχόν άρνηση του µισθωτού να εργαστεί, θεωρείται ως σιωπηρή καταγγελία της εργασιακής σύµβασης (από µέρος του µισθωτού) και έτσι απολύεται χωρίς αποζηµίωση. • Αν ο µισθωτός µηνυθεί από τον εργοδότη για αδίκηµα που διεπράχθη κατά την εκτέλεση της εργασίας του ή του απαγγελθεί αδίκηµα (τουλάχιστον πληµµέληµα) που επηρεάζει δυσµενώς την σχέση εργασίας του ή καταδικάστηκε για τέτοιο αδίκηµα. Βέβαια, αν ο εργαζόµενος αθωωθεί, ο εργοδότης οφείλει να του καταβάλει την αποζηµίωση όταν του κοινοποιηθεί το απαλλακτικό βούλευµα ή η αθωωτική απόφαση, αλλιώς, αναβιώνει η εργασιακή σχέση και ο µισθωτός δικαιούται να του καταβληθούν οι µισθοί λόγω υπερηµερίας ως προς την αποδοχή της εργασίας του. Σε αυτό το σηµείο αξίζει να σηµειωθεί πως ο µισθωτός (υπάλληλος ή εργάτης) ο οποίος υποβάλλει την παραίτησή του ή αποχωρεί οικειοθελώς από την επιχείρηση που εργάζεται, σηµαίνει ότι λύνει τη σύµβαση εργασίας που είχε συνάψει γραπτά ή προφορικά µε την επιχείρηση αυτή και εποµένως δε δικαιούται αποζηµίωση. Την ηµέρα που αποχωρεί ο µισθωτός από την επιχείρηση, είναι υποχρεωτικό να συµπληρώνεται η «ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ ΟΙΚΕΙΟΘΕΛΟΥΣ ΑΠΟΧΩΡΗΣΗΣ» για τον ΟΑΕ∆. Ο µισθωτός οφείλει να υπογράψει ότι «αποχωρεί οικειοθελώς και δεν έχει καµία απαίτηση αποζηµίωσης από την επιχείρηση … στην οποία απασχολούνταν από … έως … σαν … (ειδικότητα)». Ο µισθωτός όµως που έχει συµπληρώσει 15 έτη εργασίας στον ίδιο εργοδότη και στη συνέχεια αποχωρεί µε τη συγκατάθεση και του εργοδότη του (έγγραφη ή προφορική ή σιωπηρή συγκατάθεση), 260 δικαιούται το µισό της αποζηµίωσης. Επίσης, αν δεν είχε πάρει ο µισθωτός που αποχωρεί την άδεια και το επίδοµα άδειας που αφορούν το ηµερολογιακό έτος που αποχωρεί, τα δικαιούται. 2.2.1 Υπολογισµός της αποζηµίωσης που δικαιούνται οι απολυόµενοι υπάλληλοι Οι πραγµατικά ακαθάριστες αποδοχές του τελευταίου µήνα µε συνθήκες πλήρους απασχόλησης πολλαπλασιάζονται µε το 14, όπου ως 14 εννοούµε: • τους 12 µήνες του έτους + • το ½ µισθού για επίδοµα Πάσχα + • 1 µισθός ως επίδοµα Χριστουγέννων + • το ½ µισθού για επίδοµα άδειας. Στη συνέχεια, το γινόµενο αυτό διαιρείται µε το 12 (12 µήνες του έτους) ώστε να υπολογιστεί η µηνιαία αποζηµίωση. ∆ηλαδή, Μισθός x 14/12 = µηνιαία αποζηµίωση ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΛΟΓΩ ΑΠΟΛΥΣΕΩΝ Προειδοποίηση Χ ρ όν ο ς υ π η ρ ε σ ί α ς σ τ ον ί δ ι ο ε ρ γ ά τ η ή Αποζηµίωση Από 2 µήνες συµπληρωµένους – 1 έτος…….… 1 µήνας Από 1 έτος συµπληρωµένο – 4 έτη………....… 2 µήνες Από 4 έτη συµπληρωµένα – 6 έτη………….… 3 µήνες Από 6 έτη συµπληρωµένα – 8 έτη………….… 4 µήνες Από 8 έτη συµπληρωµένα – 10 έτη………….. 5 µήνες Από 10 έτη συµπληρωµένα – 11 έτη………….. 6 µήνες Από 11 έτη συµπληρωµένα – 12 έτη………….. 7 µήνες Από 12 έτη συµπληρωµένα – 13 έτη………….. 8 µήνες Από 13 έτη συµπληρωµένα – 14 έτη………….. 9 µήνες Από 14 έτη συµπληρωµένα – 15 έτη………….. 10 µήνες Από 15 έτη συµπληρωµένα – 16 έτη………….. 11 µήνες Από 16 έτη συµπληρωµένα – 17 έτη………….. 12 µήνες Από 17 έτη συµπληρωµένα – 18 έτη………….. 13 µήνες Από 18 έτη συµπληρωµένα – 19 έτη………….. 14 µήνες Από 19 έτη συµπληρωµένα – 20 έτη………….. 15 µήνες Από 20 έτη συµπληρωµένα – 21 έτη………….. 16 µήνες Από 21 έτη συµπληρωµένα – 22 έτη………….. 17 µήνες Από 22 έτη συµπληρωµένα – 23 έτη………….. 18 µήνες Από 23 έτη συµπληρωµένα – 24 έτη………….. 19 µήνες Από 24 έτη συµπληρωµένα – 25 έτη………….. 20 µήνες Από 25 έτη συµπληρωµένα – 26 έτη………….. 21 µήνες Από 26 έτη συµπληρωµένα – 27 έτη………….. 22 µήνες Από 27 έτη συµπληρωµένα – 28 έτη………….. 23 µήνες Από 28 έτη συµπληρωµένα και πάνω………….. 24 µήνες Έπειτα, το ποσό που προκύπτει πολλαπλασιάζεται µε το σύνολο των µηνών αποζηµίωσης (βλέπε παρακάτω πίνακα) που δικαιούται να πάρει ο απολυόµενος υπάλληλος και έτσι υπολογίζεται το συνολικό ποσό της αποζηµίωσης. 261 Ύστερα, από το συνολικό ποσό της αποζηµίωσης, αφαιρείται το αφορολόγητο ποσό των 20.000 ευρώ και το υπόλοιπο ποσό φορολογείται αυτοτελώς µε συντελεστή φόρου 20%. Αξίζει να σηµειωθεί ότι δεν υπόκειται σε ασφαλιστικές εισφορές υπέρ του ΙΚΑ. Τέλος, από το αρχικό συνολικό ποσό της αποζηµίωσης, αφαιρείται ο φόρος που υπολογίστηκε πιο πάνω και το καθαρό ποσό αποζηµίωσης καταβάλλεται στον απολυόµενο µισθωτό. Σηµειώσεις: • Εάν η καταγγελία της σύµβασης εργασίας γίνει χωρίς προειδοποίηση, ο απολυόµενος υπάλληλος δικαιούται αποζηµίωση τόσων µηνιαίων µισθών, όσοι και οι µήνες προειδοποίησης. Αλλιώς, εάν η καταγγελία γίνει ύστερα από προειδοποίηση τόσους µήνες νωρίτερα όσοι είναι και οι µήνες της αποζηµίωσης, ο υπάλληλος δικαιούται τη µισή αποζηµίωση. • Στην καταγγελία ύστερα από προειδοποίηση υπάρχουν κάποια µειονεκτήµατα. Ο υπάλληλος επειδή θα γνωρίζει πως πρόκειται να απολυθεί µετά από ένα συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα, δικαιούται να λείπει από την εργασία του κάποιες ώρες για εύρεση µίας νέας εργασίας. Επίσης, η απόδοσή του δεν θα είναι αυτή που ήταν παλαιότερα αλλά θα είναι µειωµένη. Έτσι, η απόλυση µε προειδοποίηση δεν συµφέρει τον εργοδότη, µε αποτέλεσµα να µην χρησιµοποιείται και πολύ στην πράξη, παρά µόνο περίπου στο 5% των απολύσεων. 2.2.2 Υπολογισµός της αποζηµίωσης που δικαιούνται οι απολυόµενοι εργάτες Το ηµεροµίσθιο του τελευταίου µήνα πολλαπλασιάζεται µε το 14 και διαιρείται µε το 12. έτσι, υπολογίζεται το ηµεροµίσθιο αποζηµίωσης. ∆ηλαδή, Ηµεροµίσθιο x 14/12 = Ηµεροµίσθιο αποζηµίωσης ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΩΝ ΕΡΓΑΤΟΤΕΧΝΙΤΩΝΛΟΓΩ ΑΠΟΛΥΣΕΩΝ Χ ρ όν ο ς υ π η ρ ε σ ί α ς σ τ ον ί δ ι ο ε ρ γ ο δ ό τ η Αποζηµίωση Από 2 µήνες συµπληρωµένους – 1 έτος…………....... 5 ηµεροµίσθια Από 1 έτος συµπληρωµένο – 2 έτη……………….…... 7 ηµεροµίσθια Από 2 έτη συµπληρωµένα – 5 έτη………………......... 15 ηµεροµίσθια Από 5 έτη συµπληρωµένα – 10 έτη……………….…… 30 ηµεροµίσθια Από 10 έτη συµπληρωµένα – 15 έτη…………………... 60 ηµεροµίσθια Από 15 έτη συµπληρωµένα – 20 έτη…………………. 95 ηµεροµίσθια Από 20 έτη συµπληρωµένα – 25 έτη…………………. 115 ηµεροµίσθια Από 25 έτη συµπληρωµένα – 30 έτη…………………. 135 ηµεροµίσθια Από 30 έτη συµπληρωµένα και πάνω…………............ 150 ηµεροµίσθια 262 Στη συνέχεια, το ηµεροµίσθιο αποζηµίωσης πολλαπλασιάζεται µε τα ηµεροµίσθια αποζηµίωσης που δικαιούται µε βάση τον παρακάτω πίνακα αποζηµίωσης απολυόµενου ηµεροµισθίου εργατοτεχνίτη, ανάλογα µε τον χρόνο εργασίας. Έτσι, προκύπτει η συνολική αποζηµίωση. Έπειτα, από την συνολική αποζηµίωση αφαιρείται το αφορολόγητο ποσό των 20.000 ευρώ και το υπόλοιπο που αποµένει φορολογείται αυτοτελώς µε συντελεστή 20%. Από το σύνολο της αποζηµίωσης αφαιρείται ο φόρος που υπολογίστηκε πιο πάνω και το υπόλοιπο της αποζηµίωσης αποτελεί το καθαρό ποσό που δίνεται στον απολυόµενο εργάτη. Σηµείωση: Απαγορεύεται έγγραφη προειδοποίηση για τους εργατοτεχνίτες. Σε αυτό το σηµείο, αν συγκρίνουµε τους 2 παραπάνω πίνακες, διακρίνεται η ανισότητα που υπάρχει µεταξύ των υπαλλήλων και των εργατών. Καταρχάς, υπάρχει η δυνατότητα στους υπαλλήλους να γίνει η καταγγελία της σύµβασης εργασίας τους µε προειδοποίηση (ανάλογα µε την απόφαση του εργοδότη), ενώ κάτι τέτοιο απαγορεύεται για τους εργάτες. Επίσης, όσον αφορά το ύψος της αποζηµίωσης, οι υπάλληλοι βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση, ενώ οι εργάτες σε µειονεκτική θέση. ∆ηλαδή, ένας απολυόµενος υπάλληλος που απασχολείται 3 χρόνια σε µία επιχείρηση θα δικαιούται 2 µήνες αποζηµίωση, ενώ αντίστοιχα ο εργάτης θα δικαιούται µόλις 15 ηµεροµίσθια αποζηµίωση. 2.3 Επίδοµα Ανεργίας από τον ΟΑΕ∆ Ο µισθωτός έχει δικαίωµα να εισπράξει επίδοµα ανεργίας από τον ΟΑΕ∆, όταν είναι ασφαλισµένος στο ΙΚΑ και απολυθεί από την επιχείρηση που εργάζεται ή όταν η επιχείρηση αυτή διακόψει τις εργασίες της, για οποιοδήποτε λόγο. ∆ηλαδή, για να δικαιούται κάποιος επίδοµα ανεργίας θα πρέπει να έχει την ιδιότητα του ανέργου, να είναι έγκυρη η απόλυσή του, να έχει γραφτεί στο αρµόδιο Γραφείο Ευρέσεως Εργασίας και να έχει ικανότητα προς εργασία. ∆εν θεωρούνται άνεργοι και κατά συνέπεια δε δικαιούνται επίδοµα ανεργίας, όσοι αποχωρούν οικειοθελώς από την εργασία τους. Επίσης, επίδοµα ανεργίας δικαιούνται να πάρουν και οι µισθωτοί που εργάζονται µε σύµβαση εργασίας ορισµένου χρόνου ή έργου. Στην περίπτωση αυτή, το επίδοµα ανεργίας το δικαιούνται οι µισθωτοί από την ηµέρα που θα ολοκληρωθεί το έργο ή λήξει ο ορισµένος χρόνος εργασίας τους στην επιχείρηση. Αν απολυθούν από την επιχείρηση προτού λήξει ο ορισµένος χρόνος ή πριν τελειώσει το έργο, δικαιούνται και πάλι το επίδοµα ανεργίας. 2.3.1 Εγγραφή στο Ταµείο Ανεργίας Η εγγραφή στο ταµείο ανεργίας του Ο.Α.Ε.∆., όπως και κάθε άλλη συναλλαγή της επιδότησης, γίνεται ΜΟΝΟ µε την προσέλευση του ίδιου του ασφαλισµένου. • Η προθεσµία εγγραφής στο ταµείο ανεργίας είναι 60 (εξήντα) ηµερολογιακές ηµέρες από την απόλυση του ασφαλισµένου. • Ο ασφαλισµένος υποβάλλει αίτηση στον Ο.Α.Ε.∆. του τόπου κατοικίας του (που αποδεικνύεται µε εκκαθαριστικό σηµείωµα της Εφορίας ή λογαριασµό ∆.Ε.Η., Ο.Τ.Ε. κ.α.) ή του τόπου τελευταίας εργασίας του και στη συνέχεια εγγράφεται στο Γραφείο Ευρέσεως Εργασίας. • Η επιδότηση ανεργίας ξεκινάει από την ηµεροµηνία εγγραφής στην Υπηρεσία παροχών του ΟΑΕ∆. • Αν η εγγραφή γίνει πριν την παρέλευση 7 (επτά) ηµερών από την απόλυση του ασφαλισµένου, η επιδότηση ξεκινάει από την 7η ηµέρα µετά την απόλυση. 2.3.2 Απαιτούµενα ∆ικαιολογητικά Για να εισπράξει ο µισθωτός το επίδοµα ανεργίας από τον ΟΑΕ∆, θα πρέπει να προσκοµίσει τα εξής δικαιολογητικά: 263 • Φωτοτυπία της ΚΑΡΤΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ. • Έγγραφο ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ή βεβαίωση ΛΗΞΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΟΡΙΣΜΕΝΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (Απόλυση µε πρωτότυπες υπογραφές και σφραγίδες). • ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΤΟΜΙΚΟΥ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ • Ένσηµα των τελευταίων (2) δύο ετών πριν την απόλυση εκτός των δύο τελευταίων µηνών που δεν υπολογίζονται. • ΦΩΤΟΤΥΠΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΤΙΚΟΥ ΕΦΟΡΙΑΣ τρέχοντος οικονοµικού έτους. • α) Σε περίπτωση µη παραλαβής του εκκαθαριστικού Εφορίας, τότε επισυνάπτεται επικυρωµένο αντίγραφο της τελευταίας δήλωσης εισοδήµατος. • β) Αν ο άνεργος δεν είναι υπόχρεος υποβολής φορολογικής δήλωσης, θα προσκοµίζει Υπεύθυνη ∆ήλωση από την αρµόδια ∆.Ο.Υ (ΕΦΟΡΙΑ) µε την οποία θα βεβαιώνεται η µη υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης. • ΦΩΤΟΤΥΠΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΒΙΒΛΙΑΡΙΟΥ ΑΣΘΕΝΕΙΑΣ σε ισχύ (εφόσον ο άνεργος έχει προστατευόµενα µέλη, σύζυγο ή παιδιά). • ΥΠΕΥΘΥΝΗ ∆ΗΛΩΣΗ Ν. 1599/86, την οποία θα συµπληρώσει ο ενδιαφερόµενος στον ΟΑΕ∆ σύµφωνα µε τις υποδείξεις της Υπηρεσίας. • Άλλα δικαιολογητικά, όπως: α) ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ για Έλληνες ανέργους. β) ΦΩΤΟΤΥΠΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΟΜΟΓΕΝΟΥΣ και ∆ΙΑΒΑΤΗΡΙΟΥ για Οµογενείς ανέργους. γ) ΦΩΤΟΤΥΠΙΑ ∆ΙΑΒΑΤΗΡΙΟΥ, Α∆ΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ και Α∆ΕΙΑΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ για αλλοδαπούς ανέργους. Σηµείωση: Σε περίπτωση καθυστέρησης αποστολής των ενσήµων από το Ι.Κ.Α., θα προσκοµίζονται Ο Π Ω Σ ∆ Η Π Ο Τ Ε οι Α.Π.∆. ΕΡΓΟ∆ΟΤΗ (ΒΕΒΑΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΟ∆ΟΤΗ) µε θεώρηση και σφραγίδα από το Ι.Κ.Α. του εργοδότη. Επίσης, όλα τα ΕΝΣΗΜΑ ή οι Α.Π.∆. του ΕΡΓΟ∆ΟΤΗ θα είναι ΠΡΩΤΟΤΥΠΑ. 2.3.3 Προϋποθέσεις Επιδότησης Ανεργίας Αν επιδοτείται για πρώτη φορά: • Όταν πρόκειται να εισπράξει ο µισθωτός για πρώτη φορά επίδοµα ανεργίας, τότε πρέπει µέσα στους τελευταίους 14 µήνες που προηγούνται από τη λύση της σχέσης εργασίας να έχει συµπληρώσει 125 ηµέρες εργασίας (ΕΝΣΗΜΑ), χωρίς να υπολογίζονται τα ηµεροµίσθια (ΕΝΣΗΜΑ) του τελευταίου διµήνου. Επιπλέον, συντρέχει και η προϋπόθεση να έχει πραγµατοποιήσει 80 ηµέρες εργασίας (ΕΝΣΗΜΑ), σε κάθε ένα από τα δύο τελευταία έτη, πριν την ηµέρα εγγραφής του στο ταµείο ανεργίας. • Επίδοµα ανεργίας παίρνει και ο ασφαλισµένος που έχει πραγµατοποιήσει 200 ηµέρες εργασίας (ΕΝΣΗΜΑ) στα τελευταία δύο χρόνια πριν την απόλυση του χωρίς να υπολογίζονται τα ηµεροµίσθια (ένσηµα) του τελευταίου διµήνου και επιπλέον να έχει πραγµατοποιήσει 80 ηµέρες εργασίας (ΕΝΣΗΜΑ) σε κάθε ένα από τα δύο τελευταία έτη, πριν την ηµέρα εγγραφής του στο ταµείο ανεργίας. 264 Παράδειγµα: Αν η επιδότηση αρχίζει στις 18/09/2009, τότε θα πρέπει ο µισθωτός αυτός να έχει πραγµατοποιήσει τουλάχιστον 200 ηµέρες εργασίας µέσα στο χρονικό διάστηµα από 18/09/2007 – 17/07/2009, µε την πρόσθετη υποχρέωση όµως, να έχουν πραγµατοποιηθεί τουλάχιστον 80 ηµέρες εργασίας στο καθένα από τα παρακάτω προηγούµενα έτη: 1ο έτος: από 18/09/2008 – 17/09/2009, 80 ηµέρες εργασίας. 2ο έτος: από 18/09/2007 – 17/09/2008, 80 ηµέρες εργασίας. Αν, µέσα στο παραπάνω χρονικό διάστηµα των 14 µηνών ή των 2 ετών, µεσολαβήσει ασθένεια ή στράτευση κλπ., τότε το διάστηµα αυτό επιµηκύνεται για ίσο χρόνο µε εκείνο της ασθένειας ή της στράτευσης κλπ., για τον υπολογισµό των εργάσιµων ηµερών εργασίας. Αν επιδοτείται για δεύτερη φορά: Ο µισθωτός, για να δικαιούται επίδοµα ανεργίας και για δεύτερη ή τρίτη κλπ. φορά, θα πρέπει να εργαστεί ξανά ως µισθωτός και να πραγµατοποιήσει από την αρχή άλλες 125 µέρες εργασίας (ΕΝΣΗΜΑ) το τελευταίο 14µηνο πριν τη λύση της εργασιακής του σχέσης (απόλυση), χωρίς να υπολογίζονται οι ηµέρες εργασίας (ΕΝΣΗΜΑ) του τελευταίου διµήνου. Παράδειγµα: Αν ο µισθωτός απολυθεί στις 20/02/2009, τότε, για να δικαιούται επίδοµα ανεργίας, θα πρέπει να έχει εργαστεί στο διάστηµα από 20/12/2007 µέχρι 19/12/2008, τουλάχιστον 125 µέρες. Οµοίως και εδώ, αν µέσα στο διάστηµα αυτό του 14µηνου ασθενήσει ο µισθωτός ή στρατευτεί κλπ., τότε επιµηκύνεται το διάστηµα αυτό κατά το χρόνο που µεσολάβησε για ασθένεια κλπ. Αν απασχολείται σε εποχιακά επαγγέλµατα: Για ορισµένους άνεργους, όπως οικοδόµους, αλιεργάτες, καθώς και τους απασχολούµενους σε τουριστικά και άλλα εποχιακά επαγγέλµατα (ξενοδοχοϋπάλληλοι, µουσικοί, ηθοποιοί κλπ.) αρκούν 100 ηµέρες εργασίας (αντί 125 ηµέρες) (ΕΝΣΗΜΑ) το τελευταίο 12µηνο λαµβανοµένων υπόψη και των ηµεροµισθίων (ΕΝΣΗΜΑ) του τελευταίου διµήνου, πριν από τη λύση της σχέσης εργασίας. Στα παραπάνω χρονικά διαστήµατα δεν υπολογίζονται οι µέρες ασθενείας, στράτευσης, λουτροθεραπείας, εγκυµοσύνης κ.λπ. 2.3.4 ∆ιάρκεια Επιδότησης Α/Α 1 2 3 4 5 6 Πίνακας χρονικής διάρκειας καταβολής του επιδόµατος ανεργίας ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΣΕ ∆ΙΑΡΚΕΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΕΠΟΧΙΑΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛ. ΕΠΙ∆ΟΤΗΣΗΣ 125-149 ηµέρες εργασίας* 100-149 ηµέρες εργασίας 5 µήνες - 125 ηµέρες 150-179 ηµέρες εργασίας** 150-179 ηµέρες εργασίας 6 µήνες - 150 ηµέρες 180-219 ηµέρες εργασίας*** 180-219 ηµέρες εργασίας 8 µήνες - 200 ηµέρες 220-249 ηµέρες εργασίας 220-249 ηµέρες εργασίας 10 µήνες - 250 ηµέρες 250 και άνω ηµέρες εργασίας 250 και άνω ηµέρες εργασίας 12 µήνες - 300 ηµέρες 210 ηµέρες εργασίας 210 ηµέρες εργασίας και συµπλήρωση του και συµπλήρωση του 12 µήνες – 300 ηµέρες 49ου έτους της ηλικίας 49ου έτους της ηλικίας * ή 200 ένσηµα στη διετία ** ή 250 ένσηµα στη διετία *** ή 300 ένσηµα στη διετία 265 Η χρονική διάρκεια που καταβάλλεται το επίδοµα ανεργίας, διαφέρει από κατηγορία εργαζοµένων και κυµαίνεται συνήθως από 5 µήνες – 12 µήνες, µε παράταση επιδότησης µέχρι 3 ακόµα µήνες. Η διάρκεια της επιδότησης εξαρτάται από τον αριθµό των ηµερών εργασίας που έχει πραγµατοποιήσει ο ενδιαφερόµενος στα προαναφερθέντα κρίσιµα διαστήµατα (14µηνο, 12µήνο ή διετίας). Η επιχορήγηση διακόπτεται, αν ο άνεργος βρει απασχόληση εξαρτηµένης εργασίας. Τα παρακάτω ηµεροµίσθια (ηµέρες εργασίας) αφορούν το χρονικό διάστηµα των τελευταίων 14 µηνών χωρίς να συµπεριλαµβάνεται το τελευταίο 2µηνο. Σηµειώνεται ότι το επίδοµα καταβάλλεται µια φορά το µήνα για 25 ηµέρες. 2.3.5 Παροχές (Ποσό Ανεργίας) Η διάρκεια της παροχής µπορεί να ανέλθει ως τους 13 µήνες. Το επίδοµα ανεργίας που καταβάλλεται στους εργάτες είναι το 40% του ηµεροµισθίου και στους υπαλλήλους το 50% του µισθού, µε τον περιορισµό ότι το ποσό αυτό που προκύπτει από τον πολλαπλασιασµό να µην είναι µικρότερο από τα 2/3 του ηµεροµισθίου του ανειδίκευτου εργάτη. Το ποσό αυτό προσαυξάνεται συνήθως και µε ορισµένα άλλα οικογενειακά επιδόµατα. Από την 1η Μαΐου 2009, το µηνιαίο επίδοµα ανεργίας του Οργανισµού Απασχόλησης Εργατικού ∆υναµικού (ΟΑΕ∆) διαµορφώθηκε στα 454,25 ευρώ και ισχύει µέχρι και σήµερα. Επίσης, παρέχεται πλέον σε όλες τις κατηγορίες ανέργων η προσαύξηση της τάξης του 10% επί του επιδόµατος για κάθε προστατευόµενο µέλος του δικαιούχου ανέργου. 2.4 Εκσυγχρονισµός και Αναµόρφωση του υφιστάµενου πλαισίου λειτουργίας του ΟΑΕ∆ Είναι φανερό ότι το σηµερινό σύστηµα κάλυψης της ανεργίας, του ελέγχου της αγοράς εργασίας και της επαγγελµατικής κατάρτισης που ασκείται από τον ΟΑΕ∆ είναι απαρχαιωµένο και διαµορφώθηκε για να αντιµετωπίσει επίπεδα ανεργίας πολύ χαµηλά και µικρότερης διάρκειας, καθώς και προβλήµατα εργασίας λιγότερο απαιτητικά από αυτά που διαµορφώνονται στην σηµερινή πραγµατικότητα, η οποία απαιτεί κατ’ εξοχήν ευελιξία και γρήγορη πράξη. ∆ηλαδή, χρειάζεται ριζική αναµόρφωση του υφιστάµενου συστήµατος καθώς και των νοµικών πλαισίων. Οπότε, είναι σηµαντικό να διακριθεί και να αντιµετωπιστεί η ανάγκη εκσυγχρονισµού, ώστε ο ΟΑΕ∆ να χειριστεί τις συνεχείς εξελίξεις και τα νέα δεδοµένα. Οι κατευθύνσεις που µπορούν να ακολουθηθούν είναι: • Βελτίωση του ελέγχου της ανεργίας και των προϋποθέσεων επιδότησης, ώστε να αντιµετωπιστούν οι καταστρατηγήσεις. • Αµεσότερη απόδοση των εισφορών οι οποίες καταβάλλονται για την αντιµετώπιση της ανεργίας. • ∆ιαµόρφωση δύο σταδίων/επιπέδων επιδοµάτων ανεργίας, ως εξής: α) Επίδοµα ανεργίας – Αυξηµένα ποσά επιδόµατος για βραχύτερο χρόνο Η χρηµατοδότησή του θα προέρχεται κυρίως από εργοδότες και εργαζόµενους, ίσως και µέσα από τα πλαίσια της εισφοράς 0,36% για την ανεργία (που αποφασίστηκε µε συµφωνία των κοινωνικών εταίρων). Η διαχείρισή του επιδόµατος αυτού, πρόκειται να δροµολογηθεί άµεσα. β) Επικουρική Επιδότηση (κοινωνικό επίδοµα) Χαµηλά ποσά επιδόµατος για πολύ µακρύ χρόνο θα καταβάλλονται µετά τη λήξη της τακτικής επιδότησης και θα χρησιµοποιούνται από τον Κρατικό Προϋπολογισµό. Αντίστοιχες πρακτικές εφαρµόζονται και στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Οι πρώτοι έξι 266 µήνες συνήθως πληρώνονται από λογαριασµό που προκύπτει από εισφορές εργαζοµένων και εργοδοτών, ενώ µετά το πρώτο εξάµηνο, η δαπάνη του επιδόµατος ανεργίας βαρύνει τον Εθνικό Προϋπολογισµό του κράτους, αποτελώντας έτσι µία καθαρά κοινωνική παροχή και µέριµνα από πλευράς πολιτείας. • Αναδιοργάνωση και δραστηριοποίηση των Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας, ώστε να µπορούν να ανταποκρίνονται µε ταχύτητα στην προσφορά και ζήτηση εργασίας σε όλη τη χώρα. Συγχρόνως, θα πρέπει να επιτραπεί η λειτουργία ιδιωτικών φορέων ευρέσεως εργασίας µε ορισµένες προϋποθέσεις. Είναι ευνόητο πως ο εκσυγχρονισµός των Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας µπορεί να γίνει µόνο µε την πλήρη µηχανοργάνωση τους καθώς και τη δηµιουργία δικτύου πλήρους και εκσυγχρονισµένης παροχής πληροφοριών από και προς όλα τα γραφεία της Ελλάδας. • Συντονισµός και νέα προσέγγιση για τη δηµιουργία και λειτουργία προγραµµάτων επαγγελµατικής κατάρτισης και επανεκπαίδευσης ανέργων και εργαζοµένων, των οποίων η εξειδίκευση απαξιώνεται. • Βελτίωση της αποτελεσµατικότητας των Κοινοτικών και Εθνικών πόρων στον τοµέα αυτό. • Τροποποίηση στις αποφασιστικές δραστηριότητες και στην σύνθεση του ∆.Σ. του ΟΑΕ∆ έτσι ώστε οι Κοινωνικοί Εταίροι να έχουν ισότιµη και ισοµερή συµµετοχή µε το κράτος. • Η συνολική αναµόρφωση του συστήµατος, όπως εκφράζεται παραπάνω, πρέπει να αποτελέσει αντικείµενο διαλόγου µεταξύ φορέων και εκπροσώπων εργαζοµένων και εργοδοτών, µε στόχο την εκπόνηση κοινού πορίσµατος το οποίο θα πρέπει να είναι υποχρεωτικό για τη ∆ιοίκηση και να εφαρµοστεί µέσα σε τακτό χρονικό διάστηµα. • Με δεδοµένο ότι η πρόσληψη και καταπολέµηση του Κοινωνικού Αποκλεισµού αποτελεί βασικό άξονα παρέµβασης του ΟΑΕ∆, η Υπηρεσία Ατόµων µε Ειδικές Ανάγκες, σε συνεργασία µε τις ∆ιευθύνσεις Εκπαίδευσης, Απασχόλησης και Επαγγελµατικού Προσανατολισµού, θα προωθήσει Προγράµµατα Επαγγελµατικής Κατάρτισης των πληθυσµιακών οµάδων που απειλούνται από αυτό. Τα προγράµµατα αυτά θα είναι διευρυµένα και προσαρµοσµένα στις εξελίξεις της αγοράς εργασίας, έτσι ώστε οι εξειδικεύσεις να ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στη ζήτηση που διαµορφώνεται στην αγορά εργασίας. Για την αξιολόγηση των Προγραµµάτων ως προς το περιεχόµενο και την καταλληλότητά τους σε σχέση µε τις δυνατότητες των ατόµων µε ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ), θεωρείται σηµαντική η ενεργοποίηση του Συµβουλίου Επαγγελµατικής Κατάρτισης και Αποκατάστασης ΑΜΕΑ. Το συµβούλιο αυτό σαν συντονιστικό όργανο θα αναλάβει την αξιολόγηση των Προγραµµάτων, τον συντονισµό των φορέων που παρέχουν επαγγελµατική κατάρτιση και την καλύτερη χωροταξική τους κατανοµή. Με τα παραπάνω και µε τη συνεργασία των κοινωνικών εταίρων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο ΟΑΕ∆ θα συµβάλλει και αυτός σαν Οργανισµός – στο µέτρο των δυνατοτήτων του – στον πλήρη εκσυγχρονισµό της λειτουργίας του. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα παραπάνω θέµατα που αφορούν στις απολύσεις, στις αποζηµιώσεις και στο επίδοµα ανεργίας, χρήζουν την πλήρη κατανόηση όχι µόνο από τα άτοµα που ασχολούνται µε θέµατα εργατικού δικαίου, αλλά από όλο το εργατικό δυναµικό που οφείλει να γνωρίζει τα δικαιώµατά του και τις υποχρεώσεις του στις εργασιακές σχέσεις. Είναι ευνόητο, πως η απελευθέρωση των 267 απολύσεων θα δηµιουργήσει ένα µεγάλο κύµα ανέργων που θα στραφούν στο ταµείο ανεργίας µε σκοπό την είσπραξη επιδόµατος ΟΑΕ∆. Το γεγονός αυτό επαληθεύεται καθώς αυξήθηκε πολύ, µέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα, ο αριθµός των εγγεγραµµένων ανέργων στα µητρώα του ΟΑΕ∆. Σηµειώνεται ότι ο ΟΑΕ∆ δεν καταγράφει όσους απασχολούνται εποχιακά ή προσωρινά (επισφαλείς µορφές απασχόλησης), ενώ δεν υπολογίζει και τη λανθάνουσα ανεργία (µακροχρόνια άνεργοι που πλέον δεν ενδιαφέρονται για εργασία) αλλά και όσους ανέργους δεν εγγράφονται στα µητρώα του ΟΑΕ∆. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει πολύ µεγάλη ακρίβεια στον προσδιορισµό των ανέργων. Επιπλέον, οι συνεχείς απολύσεις στον ιδιωτικό τοµέα καθιστούν ακόµα πιο δύσκολη την κατάσταση, αφού εκτός από ευκολότερες, γίνονται και «φθηνότερες». Και αυτό διότι µε το νέο νοµοσχέδιο, µειώνονται µέχρι και 50% οι αποζηµιώσεις λόγω απόλυσης µισθωτών, αυξάνονται οι οµαδικές απολύσεις, καταργείται η Εθνική Γενική Συλλογική Σύµβαση Εργασίας και δηµιουργείται η γενιά των 592 ευρώ, µε πρόσληψη νέων των οποίων οι αµοιβές θα είναι κάτωθεν του βασικού µισθού. Παράλληλα, η σύγκλιση των αποζηµιώσεων µεταξύ των εργατοτεχνιτών και των υπαλλήλων σηµαίνει πως θα υπάρξει µείωση της αποζηµίωσης των υπαλλήλων, ενώ ως αντιστάθµισµα δεν αποκλείεται να υπάρξει µία µικρή βελτίωση των χρηµάτων που παίρνουν οι εργατοτεχνίτες. Συνεπώς, το µέλλον είναι αβέβαιο και απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Η κοινωνία µας και οι οικονοµικές ισορροπίες µέσα σε αυτήν είναι εύθραυστες. Είναι λάθος να πιστεύουµε πως έχουµε δοκιµάσει τα πάντα για την αντιµετώπιση της ανεργίας. Το σωστό είναι κάθε φορά να πιστεύουµε πως µπορούµε να κάνουµε καλύτερες προσπάθειες και όσες είναι δυνατόν περισσότερες. Μπορούµε να κάνουµε περισσότερα και καλύτερα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλίο Καραγιάννης ∆ηµήτριος et al, 2009. Εργατικά, Μισθοδοσίες, Ασφαλιστικά. 14η Έκδοση, Θεσσαλονίκη 2009, Ελλάδα. Πανεπιστηµιακές Παραδόσεις Βαζακίδης Αθανάσιος, Σταυρόπουλος Αντώνιος. Εργασιακές Σχέσεις. Θεσσαλονίκη 2009, Ελλάδα. Πληροφορίες Λογιστήριο Εταιρίας «Κυριακούλης Μεσογειακαί Κρουαζιέραι, Ναυτιλιακή Α.Ε.». Κέντρο Πληροφόρησης Εργαζοµένων & Ανέργων. Κέντρα Προώθησης Απασχόλησης. Ιστοσελίδες http://www.paske.gr/userfiles/apolisi%20apozimiosi.html http://www.oaed.gr/Pages/SN_58.pg http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=1009004 268 ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΕΣ ΣΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆ΩΝ ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΩΝ ΤΗΣ ΘΗΤΕΙΑΣ 2004-2009 Τογκαρίδου Κωνσταντίνα Α) ∆ιατµηµατικό Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών «∆ηµόσια ∆ιοίκηση Ολικής Ποιότητας» Πανεπιστήµιο Μακεδονίας-Θεσ/νικη Β) Τµήµα ∆ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα ∆υτικής Μακεδονίας Παράρτηµα Καστοριάς – 52100 Καστοριά Λάππας Γεώργιος Τµήµα ∆ηµοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα ∆υτικής Μακεδονίας Παράρτηµα Καστοριάς – 52100 Καστοριά [email protected] ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να ερευνήσει την χρήση του διαδικτύου ως µέσο πολιτικής επικοινωνίας από τους Ευρωβουλευτές που η θητεία τους έληγε µε τις Ευρωεκλογές του 2009, αναλύοντας τα στοιχεία των προσωπικών ιστοσελίδων τους. Ερευνάται η πολιτική ατζέντα της θεµατολογίας τους ενώ επιχειρείται µια πολιτική και πολιτισµική προσέγγιση της χρήσης του διαδικτύου από τους Ευρωβουλευτές, η οποία προσφέρει ενδιαφέροντα συµπεράσµατα για τις πολιτικο-πολιτισµικές διαφορές στην χρήση του διαδικτύου ως εργαλείου πολιτικής επικοινωνίας µεταξύ των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ E-Campaigns, Ε-Politics, E-Democracy, E-Participation, Political Communication on the Web. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χρήση των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου στον χώρο της πολιτικής επικοινωνίας από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνεχώς αυξάνεται καθώς το Ίντερνετ είναι το πρώτο µέσο µαζικής ενηµέρωσης και επικοινωνίας που καλύπτει και την έννοια της αµφίδροµης σχέσης, που υλοποιεί µε αµεσότητα και τον όρο επικοινωνία. Το Ίντερνετ έρχεται να προσθέσει νέα στοιχεία στην πολιτική επικοινωνία όπως (Σαρτζετάκης, 2001:5-6): Ι. Αµφίδροµη επικοινωνία σε πραγµατικό χρόνο ΙΙ. Απεξάρτηση του πολιτικού λόγου από την έννοια του περιορισµένου χρόνου επικοινωνίας µε τον πολίτη 269 ΙΙΙ. Συνέχεια της διαµεσολαβηµένης πολιτικής επικοινωνίας Οι νέες τεχνολογίες και συγκεκριµένα το διαδίκτυο προσφέρει τεράστιο δυναµικό για την ανανέωση της πολιτικής επικοινωνίας και τη δυνατότητα αποφυγής προβληµάτων που συνδέονται µε τα παραδοσιακά Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, αποτελώντας το αντίδοτο στην απάθεια των ψηφοφόρων και στην αποδυνάµωση του πολίτη και το αντίβαρο για τη σηµερινή κατάσταση της τηλεοπτικοποίησης της πολιτικής επικοινωνίας επιτρέποντας τη λειτουργία µιας πιο άµεσης και ενδυναµωµένης δηµοκρατίας ( Αθανασιάδης :2006). Αντιπροσωπευτικό παράδειγµα χρήσης του διαδικτύου ως µέσο πολιτικής επικοινωνίας ήταν οι εκλογές για την ανάδειξη του Προέδρου των Η.Π.Α. Όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζεται «αν δεν ήταν το διαδίκτυο ο Οbama δε θα ήταν τώρα Πρόεδρος», καθώς η κινητοποίηση απαθών ψηφοφόρων επετεύχθη µέσω του διαδικτύου. Στην Ευρώπη και ειδικότερα σε επίπεδο Ευρωεκλογών το φαινόµενο της πολιτικής επικοινωνίας µέσω του διαδικτύου δε φαίνεται να έχει αναπτυχθεί στο βαθµό που έχει αναπτυχθεί στις Η.Π.Α. αν και η Ευρώπη έχει υιοθετήσει πολιτικές για την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και την χρήση του διαδικτύου. Το ενδιαφέρον για την επίδραση του διαδικτύου στην πολιτική επικοινωνία αποτέλεσε το θέµα πολλών ερευνών ήδη από τις Αµερικανικές εκλογές του 1992 (Diamond, et. al 1993; Myers, 1993). Η πολιτική επικοινωνία µέσω της χρήσης του διαδικτύου κατά τις ευρωεκλογές του 2004 ήταν αντικείµενο ερευνών ( Ward 2005, Carlson and Stransberg 2005, Danyi and Galacz 2005, Jankowski et al 2005, Lusoli,2005 ). Οι προαναφερόµενες έρευνες, επικεντρώνονταν κυρίως στη χρήση του διαδικτύου σε µεµονωµένες χώρες, στις ιστοσελίδες των πολιτικών κοµµάτων και στην γενικότερη χρήση του διαδικτύου από τους Ευρωβουλευτές. Για την Ελλάδα µια σειρά από έρευνες έχουν καλύψει την χρήση του διαδικτύου σε διάφορες περιόδους (Kotsikopoulou 2002; Sartzetakis, 2003;Yannas and Lappas 2005a; Yannas and Lappas 2005b; Demertzis,et. al. 2005a; Demertzis,et. al. 2005b; Lappas et. al. 2008). 2. ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ Τα στοιχεία της έρευνας είναι πρωτογενή και η µεθοδολογία της βασίστηκε στη συστηµατική εξέταση όλων των διαθέσιµων προσωπικών ιστοσελίδων των ευρωβουλευτών από τις είκοσι επτά χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πηγή αναζήτησης και καταγραφής όλων των ευρωβουλευτών αποτέλεσε η ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (www.europarl.europa.eu). Επιπρόσθετα πραγµατοποιήθηκε αναζήτηση του κάθε ευρωβουλευτή χρησιµοποιώντας ως λέξεις-κλειδιά το όνοµα και το επίθετο του στη µηχανή αναζήτησης google για την εξακρίβωση της ύπαρξης ή µη ιστοσελίδας του. Η επιπρόσθετη αναζήτηση έγινε λόγω διαπίστωσης ύπαρξης ιστοσελίδων ευρωβουλευτών που δεν αναγράφονταν στην ιστοσελίδα του ευρωκοινοβουλίου. Οι ιστοσελίδες στην συνέχεια αποθηκεύονταν και αρχειοθετούνταν µε σκοπό να είναι εφικτή η offline ανάλυση της ιστοσελίδας ώστε ο χρόνος και οι όποιες µεταβολές επέρχονταν στην συνέχεια στην ιστοσελίδα να είναι παράµετροι που δεν θα επηρεάζουν την ανάλυση µας. Η αποθήκευση των ιστοσελίδων των ευρωβουλευτών πραγµατοποιήθηκε µε την χρήση του προγράµµατος ΤeleportPro (www.tenmax.com), το οποίο ως ειδικό πρόγραµµα “πλοηγού χωρίς σύνδεση” (offline browser) δίνει την δυνατότητα για αποθήκευση και στην συνέχεια πλοήγηση στις αποθηκευµένες ιστοσελίδες. Η διαδικασία αποθήκευσης άρχισε τον Ιανουάριο του 2009 και ολοκληρώθηκε πριν τη διενέργεια των ευρωεκλογών (Ιούνιος 2009). Το δείγµα της έρευνας 270 αποτελείται από 406 ευρωβουλευτές των 27 κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σύνολο 783 ευρωβουλευτών. Ο αριθµός των µη ανταποκρινόµενων ιστοσελίδων κυµάνθηκε στο 2,9% υπό την έννοια ότι δεν ήταν διαθέσιµες λόγω της προσωρινής µη λειτουργίας της ιστοσελίδας του ευρωβουλευτή ή ήταν ιστοσελίδα υπό κατασκευή. Ο αριθµός των µη λειτουργικών αποθηκευµένων ιστοσελίδων ήταν σχετικά µικρός (2,1%) µε αποτέλεσµα το υπό µελέτη λειτουργικό δείγµα µας να αποτελείται από 385 ιστοσελίδες Ευρωβουλευτών. 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΙΣΤΟΣΕΛΙ∆ΩΝ ∆ιάφορα σχήµατα ανάλυσης πολιτικών ιστοσελίδων έχουν παρουσιαστεί στην βιβλιογραφία (Ward and Gibson: 2001; Lappas and Yannas: 2006). Στην εργασία µας θα επικεντρωθούµε ιδιαίτερα στον προσδιορισµό της πολιτικής ατζέντας στις ιστοσελίδες των Ευρωβουλευτών. Από την ανάλυση του περιεχοµένου των 385 λειτουργικών ιστοσελίδων των Ευρωβουλευτών τα θέµατα πολιτικής ατζέντας τα οποία πραγµατεύονται οι Ευρωβουλευτές εµφανίζονται στο Γράφηµα 1. Τα θέµατα του περιβάλλοντος/οικολογίας και της εξωτερικής πολιτικής πρωτοστατούν ενώ θέµατα όπως ναρκωτικά και ΑΜΕΑ που έχουν ευρύ κοινωνικό ενδιαφέρον βρίσκονται χαµηλά στην πολιτική τους ατζέντα µε ποσοστά που αγγίζουν µόλις το 1 και το 2 % αντίστοιχα. Γράφηµα 3. Η Πολιτική Ατζέντα των Ευρωβουλευτών µέσω των ιστοσελίδων τους. Χαρακτηριστικό είναι ότι σύµφωνα µε έρευνα του Ευρωβαροµέτρου που σχετίζονταν µε τις ευρωεκλογές του 2009 (Eurobarometer, 2009 ) στην ερώτηση: Κατά τη γνώµη σας, από τα ακόλουθα θέµατα, ποια είναι εκείνα στα οποία θα έπρεπε να εστιάζει η προεκλογική εκστρατεία για τις επόµενες εκλογές; Κατά κύριο λόγο; (QC6T) οι απαντήσεις των ερωτηθέντων καταγράφονται στον Πίνακα 1. 271 Πίνακας 1: Θέµατα Εκστρατείας – Εκλογές 2009 ΕΕ-27 (Πηγή: Eurobarometer, 2009) Ανεργία 47% Οικονοµική ανάπτυξη 45% Πληθωρισµός και αγοραστική δύναµη 41% Εγκληµατικότητα 37% Τροµοκρατία 35% Καταπολέµηση της αλλαγής κλίµατος 33% Το µέλλον των συντάξεων 32% Μετανάστευση 32% Γεωργία 17% Το ενιαίο νόµισµα, το ευρώ 17% Ο ρόλος της ΕΕ στη διεθνή σκηνή 15% Οι εξουσίες και οι αρµοδιότητες των Ευρωπαϊκων θεσµικών οργάνων 12% Ευρωπαϊκή ταυτότητα και αξίες 12% Η διατήρηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου 12% ∆εν γνωρίζω 5% Από τη σύγκριση των αποτελεσµάτων της έρευνας του Ευρωβαρόµετρου (Πίνακας 1) και της ανάλυσης του περιεχοµένου των ιστοσελίδων των ευρωβουλευτών (Γράφηµα 1) διαπιστώνονται τα εξής: Υφίσταται απόκλιση σχετικά µε τα θέµατα ενδιαφέροντος των πολιτών στην προτίµηση των οποίων πρωταρχικό ρόλο έχει η ανεργία, η οικονοµική ανάπτυξη, ο πληθωρισµός και η αγοραστική δύναµη µε τα θέµατα ενασχόλησης των Ευρωβουλευτών στα οποία πρωταρχικό θέµα είναι η εξωτερική πολιτική µε την έννοια των διµερών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε άλλα κράτη ενώ µόλις 8 % των Eυρωβουλευτών έχει στα θέµατα ατζέντας την ανεργία. Κοινό θέµα ενδιαφέροντος µε υψηλά ποσοστά αποτελεί µόνο το περιβάλλον το οποίο είναι έκτο στα θέµατα των πολιτών µε ποσοστό 33 % ενώ είναι δεύτερο θέµα στην ατζέντα των Eυρωβουλευτών µε ποσοστό 31%. Θέµατα που αφορούν την Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται από τους πολίτες ότι πρέπει να είναι µέρος της προεκλογικής εκστρατείας των Ευρωβουλευτών αν και αναφορά στα θέµατα αυτά πραγµατοποιείται µέσω των κοινοβουλευτικών παρεµβάσεων των Eυρωβουλευτών και των επιτροπών στις οποίες συµµετέχουν. Θέµατα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ως ξεχωριστές θεµατικές ενότητες δεν υπάρχουν στις ιστοσελίδες των Eυρωβουλευτών παρά µόνο σε αρχεία δελτίων τύπου, επερωτήσεων ενώ αναφορές για το όραµα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τους στόχους που τίθενται, γίνονται στο κεντρικό µήνυµα της ιστοσελίδας του Eυρωβουλευτή σε ιστοσελίδες που υφίσταται κεντρικό µήνυµα. ∆ιαφαίνεται αναµφίβολα ένα επικοινωνιακό κενό µεταξύ ποµπού (κοινωνίας) – δέκτη (ευρωβουλευτές) µεταξύ των θεµάτων που θεωρούνται πρώτης προτεραιότητας για την κοινωνία και των θεµάτων που δίνεται βαρύτητα από τους ευρωβουλευτές. 272 4. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΧΡΗΣΗΣ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΥΡΟΒΟΥΛΕΥΤΕΣ Η χρήση των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα η χρήση του διαδικτύου από του Ευρωβουλευτές επηρεάζεται από τα ιδιαίτερα πολιτισµικά και πολιτικά χαρακτηριστικά του κάθε κράτους µέλους, που συνθέτουν το κοινωνικό-πολιτικό πολιτισµικό-µορφωτικό υπόβαθρο του κάθε πολίτη. Κατά συνέπεια επηρεάζεται και η χρήση του διαδικτύου ως εργαλείου πολιτικής πληροφόρησης και ενηµέρωσης των πολιτών µέσω των προσωπικών ιστοσελίδων των Ευρωβουλευτών. 4.1 Ανάλυση ανά Χώρα Προέλευσης Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της έρευνας µας µε τρόπο που να προσδιορίζει τον αριθµό των Ευρωβουλευτών ανά χώρα και ανά κόµµα καθώς και τον αντίστοιχο αριθµό των Ευρωβουλευτών που διαθέτουν ιστοσελίδα ώστε ο πρώτος αριθµός να αναφέρεται στον αριθµό των Ευρωβουλευτών και ο δεύτερος στον αριθµό Ευρωβουλευτών που διαθέτουν ιστοσελίδα. Με αυτό τον τρόπο παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσµατα της χρήσης ιστοτόπων από Ευρωβουλευτές και ανά χώρα αλλά και ανά Ευρωπαϊκό κόµµα. Γράφηµα 2. Ποσοστά Ιστοσελίδων Ευρωβουλευτών ανά Χώρα. Η διεισδυτικότητα του διαδικτύου στην πολιτική επικοινωνία των Ευρωβουλευτών της κάθε χώρας αναφέρεται στην ύπαρξη ή µη προσωπικής ιστοσελίδας του Ευρωβουλευτή στο διαδίκτυο. Στο Γράφηµα 2, το οποίο διαµορφώθηκε από τα στοιχεία του Πίνακα 2, το υψηλότερο ποσοστό διεισδυτικότητας παρατηρείται στη Φιλανδία, η µόνη χώρα στην οποία όλοι οι ευρωβουλευτές διαθέτουν ιστοσελίδα, καθώς ήδη πριν τις ευρωεκλογές του 2004, το διαδίκτυο θεωρούνταν ως ένα βασικό εργαλείο στην πολιτική εκστρατεία αν και ένα εξίσου σηµαντικό ποσοστό των Ευρωβουλευτών θεωρούσε το διαδίκτυο ασήµαντο. Ωστόσο οι ευρωβουλευτές προχώρησαν στη δηµιουργία ιστοσελίδας γιατί κατά τα λεγόµενα τους ήταν «must» και ακολούθησαν τη «µόδα» καθώς η ύπαρξη ιστοσελίδας συµβάλλει στη διατήρηση της εικόνας του επαγγελµατισµού ( Carlson and Strandberg, 2005:190). Η Γερµανία είναι η δεύτερη σε διεισδυτικότητα χώρα µε ποσοστό που ανέρχεται στο 89,89% . Παρατηρείται, λοιπόν, ότι δύο χώρες µε τα υψηλότερα ποσοστά διεισδυτικότητας η Φιλανδία και η Γερµανία είναι οι χώρες στις οποίες σύµφωνα µε τα στοιχεία της Εurostat οι πολίτες κάνουν χρήση του διαδικτύου σε υψηλά ποσοστά. Κατά συνέπεια, η χρήση του διαδικτύου από τους ευρωβουλευτές συµπορεύεται µε την γενικότερη ανάπτυξη των τεχνολογιών στις 273 συγκεκριµένες χώρες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η διεσδυτικότητα στην Ολλανδία που ανέρχεται στο 55,56 % και στη ∆ανία στο 64,29%. Είναι δύο χώρες στις οποίες το διαδίκτυο διαδραµατίζει ένα πολύ πιο ουσιαστικό ρόλο ως πηγή πληροφόρησης εκστρατειών συγκριτικά µε την τηλεόραση (Lusoli, 2005:259). Πίνακας 2. Κατανοµή Ευρωβουλευτών και Ιστοσελίδων τους ανά χώρα και ανά Ευρωπαϊκό Κόµµα. Όπου Ε.Λ.Κ.:Ευρωπαικό Λαικό Κόµµα, S&D:H οµάδα της Προοδευτικής Συµµαχίας των Σοσιαλιστών και των ∆ηµοκρατών, ALDE: Οµάδα της Συµµαχίας των Φιλελεύθερων και ∆ηµοκρατών για την Ευρώπη, Ο.Ε.Ε.:Οµάδα Έvωση για τηv Ευρώπη τωv Εθvώv, Πράσινοι: Οµάδα των πρασίνων, GUE/NGL:Συνοµοσπονδιακή Οµάδα της Ευρωπαικής Ενωτικής Αριστεράς/ Αριστερά των Πρασίνων των Βορείων Χωρών, Αν:Οµάδα Ανεξαρτησία, Μη εγ:Μη εγγεγραµµένοι ΧΩΡΑ ΒΕΛΓΙΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΤΣΕΧΙΑ ∆ΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΣΘΟΝΙΑ ΙΡΛΑΝ∆ΙΑ ΕΛΛΑ∆Α ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΕΤΟΝΝΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒ. ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΜΑΛΤΑ ΟΛΛΑΝ∆ΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΛΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΦΙΛΑΝ∆ΙΑ ΣΟΥΗ∆ΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ Σύνολο Σύνολο Ε.Λ.Κ. S&D ALDE 6/4 5/1 14/13 1/1 49/45 1/1 5/1 11/5 24 / 3 18/13 24 / 7 3/1 3/2 2/1 3/1 13/9 2/2 7/4 6/3 15/14 9/3 18/3 4/3 8/4 4/4 6/6 27/13 288/ 168 7/5 5/1 2/1 5/3 23/21 3/2 1/3 8/3 23/0 31/06 17/6 6/5 5/0 2/2 1/0 9/9 3/2 7/6 7/6 9/7 12/2 10/2 1/0 3/0 3/3 5/1 19/12 216/ 102 4/3 7/6 2/0 1/0 1/0 10/06 12/5 1/0 1/1 7/6 1/0 2/2 5/4 1/1 6/4 O.E.E Πράσ. GUE Αν. 2/2 1/1 1/0 13/11 4/2 13/4 4/0 2/1 3/0 6/2 2/2 6/1 1/0 7/6 1/0 1/1 1/0 4/0 1/0 3/1 7/4 2/1 1/1 1/0 2/0 2/0 3/0 Μη εγγ. 3/0 3/1 1/0 7/2 3/3 1/0 1/0 4/1 2/0 20/14 3/1 2/0 1/1 3/0 6/0 2/1 1/0 5/5 3/1 11/8 1/1 1/1 5/3 1/1 2/1 1/0 2/0 8/1 43/23 41/15 22/4 3/0 99/58 44 /22 7/5 30/ 14 24/16 18/03 24/15 14/09 99/89 6/3 13/07 24/8 52/3 78/30 78/31 6/2 9/3 13/10 6/1 24/20 5/4 27/15 18/12 54/41 24/5 35/5 7/4 14/4 14/14 19/10 78/42 783/ 406 Στο Βέλγιο την έδρα του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το ποσοστό είναι στο 66,67%, στην Γαλλία στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο, το ποσοστό αγγίζει το 38,46% και στο Λουξεµβούργο την έδρα του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου και του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου το ποσοστό είναι στο 16,67%. 274 Συµπερασµατικά στις 16 από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η ύπαρξη προσωπικών ιστοσελίδων των Ευρωβουλευτών ξεπερνά το 50%. Ποσοστό ικανοποιητικό, ωστόσο µη ανταποκρινόµενο στις ευρωπαϊκές πολιτικές και στις επικοινωνιακές εκστρατείες που στόχευαν στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Ιδιαίτερα σε ορισµένες χώρες όπως η Ισπανία και η Ρουµανία τα ποσοστά είναι ιδιαίτερα χαµηλά µε 5,77% και 14,29% αντίστοιχα. 4.2 Ανάλυση ανά Γεωγραφική Περιοχή Η χρήση του διαδικτύου τόσο από τους Ευρωβουλευτές όσο και από τους πολίτες διαφοροποιείται ανα περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γίνεται αντιληπτό από την ανάλυση του Γραφήµατος 3, στο οποίο παρουσιάζονται τα ποσοστά διεισδυτικότητας των Ευρωβουλευτών ανά περιοχή της Ευρώπης, ότι υφίσταται χάσµα. Γράφηµα 3. Ποσοστά Ιστοσελίδων Ευρωβουλευτών ανά Ευρωπαϊκή Γεωγραφική Περιοχή. Tο πιο υψηλό ποσοστό διείσδυσης είναι στην Κεντρική Ευρώπη µε ποσοστό 77,68%, ακολουθεί η Βόρεια Ευρώπη µε ποσοστό 65,33% , η ∆υτική Ευρώπη µε 49,20% και το χαµηλότερο ποσοστό στη Νότια Ευρώπη µε 30,52%. Οι χώρες της Βόρειας, ∆υτικής και Κεντρικής Ευρώπης διέθεσαν ένα µεγάλο ποσοστό από τα ευρωπαϊκά προγράµµατα για την υλοποίηση πολιτικών τεχνολογιών και επικοινωνιών και εφάρµοσαν πολιτικές για την εξοικείωση των πολιτών στην χρήση του ηλεκτρονική υπολογιστή µε σκοπό να επιτύχουν την εφαρµογή των νέων τεχνολογιών στην καθηµερινότητα του πολίτη. Αυτό καταγράφεται και στα στοιχεία της Eurostat (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010) σύµφωνα µε τα οποία η πρόσβαση των πολιτών στο διαδίκτυο στις βόρειες χώρες είναι πολύ υψηλή και ένα µεγάλο ποσοστό του πληθυσµού είναι κάτοχοι ηλεκτρονικού υπολογιστή σε αντίθεση, σύµφωνα πάντα µε τα ίδια στοιχεία, µε τις µεσογειακές χώρες όπου οι πολίτες δεν έχουν αποκτήσει εξοικείωση µε τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και η πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι χαµηλή. Τα πραγµατικά αίτια της διαφοράς µεταξύ Βόρειας-Νότιας-∆υτικής-Κεντρικής Ευρώπης είναι στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του οικονοµικού, πολιτιστικού και πολιτικού χαρακτήρα της κάθε χώρας: τη διαθεσιµότητα και το κόστος της ψηφιακής τεχνολογίας σε κάθε χώρα, το γενικότερο επίπεδο µόρφωσης στην χώρα, οι γλωσσικές δεξιότητες του πληθυσµού της χώρας, και ιδιαίτερα η χρήση της αγγλικής γλώσσας, το επίπεδο της δηµοκρατίας (ελευθερία έκφρασης), η δυναµική των πολιτικών να προωθήσουν την κοινωνία της πληροφορίας γενικά και την πρόσβαση ειδικότερα, µία κουλτούρα που προσελκύεται από την τεχνολογία, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και την επικοινωνία των υπολογιστών. Ένας από τους λόγους που 275 εξηγούν τα χαµηλότερα ποσοστά στη Νότια Ευρώπη είναι και ο τρόπος ζωής µε δραστηριοτήτες εκτός σπιτιού συγκριτικά µε τη Βόρεια Ευρώπη όπου οι άνθρωποι περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους στο σπίτι µεταξύ άλλων και πίσω από την οθόνη του υπολογιστή (Chadwick and Howard, 2009:292). Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι και η σύνδεση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος µε τα διαδικτυακά νέα. Οι πολίτες σε σχετικά πλούσιες χώρες είναι πιο πιθανό να χρησιµοποιήσουν το διαδίκτυο για πολιτική πληροφόρηση, όπως επίσης είναι πιο πιθανό να χρησιµοποιήσουν το διαδίκτυο γενικότερα (Lusoli, 2005:261 ). Σύµφωνα µε έρευνα που αφορά την ανάπτυξη του ατόµου σε κάθε χώρα, είναι αξιοσηµείωτο ότι όλες οι χώρες που ανήκουν στη Βόρεια, στη ∆υτική και στην Κεντρική Ευρώπη συµπεριλαµβάνονται στις 50 πρώτες χώρες σε σύνολο 176 χωρών ενώ από τις χώρες της Νότιας Ευρώπης δε συµπεριλαµβάνονται εντός των 50 πρώτων θέσεων µόνο η Βουλγαρία και η Ρουµανία (The Human Development Report Office Τeam, 2009). Συµπερασµατικά, οι χώρες της Βόρειας, Κεντρικής, ∆υτικής και Νότιας Ευρώπης πληρούν τις προϋποθέσεις για τον χαρακτηρισµό τους ως πλούσιες σχετικά χώρες που προσφέρουν ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο στους πολίτες τους και συµβάλλουν στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και επικοινωνιών. Αποδεικνύεται ότι η οικονοµική-κοινωνική-πολιτιστική κατάσταση µίας χώρας επηρεάζει τη διείσδυση των Ευρωβουλευτών στο διαδίκτυο γιατί συνδέεται µε την προσβασιµότητα και την χρήση του διαδικτύου από τους πολίτες στις χώρες αυτές γεγονός που αποτελεί κίνητρο για τους Ευρωβουλευτές για την χρήση ή µη του διαδικτύου κατά την κοινοβουλευτική τους θητεία και ιδιαίτερα κατά την προεκλογική περίοδο. Το ποσοστό των ιστοσελίδων των Ευρωβουλευτών στην Κεντρική Ευρώπη έχει ιδιαίτερη σηµασία υπό το πρίσµα ότι η δηµοκρατία ως µορφή διακυβέρνησης εγκαθιδρύθηκε στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης σχετικά πρόσφατα. Η κοινωνικο-πολιτική µεταµόρφωση που προήλθε από τις ριζικές πολιτικές αλλαγές του 1989-1990 συµπίπτουν µε την επικοινωνιακή επανάσταση που χαρακτηρίστηκε από την χωρίς προηγούµενο παρουσία νέας πληροφορίας και των τεχνολογιών της επικοινωνίας όπως προσωπικοί υπολογιστές, διαδραστική τηλεόραση και το διαδίκτυο σε πολλές δραστηριότητες της ζωής. Εάν κάποιος θέλει να κατανοήσει πως λειτουργεί η δηµοκρατία στην Κεντρική Ευρώπη, οι πολιτικές χρήσεις των νέων επικοινωνιακών τεχνολογιών είναι µε βεβαιότητα από τα πιο ουσιώδη θέµατα επιστηµονικής έρευνας (Danyi and Galacz, 2005:219 ). Πρόκειται για µετα-κοµµουνιστικές χώρες, στις οποίες η χρήση του διαδικτύου συνδέεται µε τη δηµοκρατία. Υπό αυτό το πρίσµα µπορεί να αιτιολογηθεί το υψηλό ποσοστό χρήσης προσωπικών ιστοσελίδων από τους Ευρωβουλευτές στην Ουγγαρία (83,33%) στην Τσεχία (62,50%), στην Πολωνία (75,92%). Αξιοπρόσεκτο είναι και το ποσοστό της Εσθονίας που ανέρχεται στο 50 %, αν ληφθεί υπόψη ότι η Εσθονία ήταν η µόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επέτρεψε την ψηφοφορία µέσω διαδικτύου για τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η διαδικτυακή ψηφοφορία παρουσιάστηκε ως συµπληρωµατική και όχι µε σκοπό να αντικαταστήσει τους παραδοσιακούς τρόπους εκλογής (Europe’s Information Society ,2008) δηλώνει όµως την εξοικείωση των πολιτών µε το διαδίκτυο, καθώς πάνω από το 15% των ψηφοφόρων άσκησαν το εκλογικό τους δικαίωµα µέσω του διαδικτύου. 4.3 Ανάλυση ανά Κόµµα Ευρωβουλευτή Τα συγκεντρωτικά αποτελέσµατα του ποσοστού προσωπικών ιστοσελίδων Ευρωβουλευτών βάσει του κόµµατος προέλευσης τους παρουσιάζονται στον πίνακα 3. 276 των ∆ιαπιστώνεται ότι τα µικρά σε ισχύ κόµµατα βάσει του αριθµού των εκπροσώπων τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρουσιάζουν ικανοποιητικά ποσοστά ύπαρξης προσωπικών ιστοσελίδων των ευρωβουλευτών τους. Συγκεκριµένα, το κόµµα της Οµάδας της Συµµαχίας Φιλελευθέρων και ∆ηµοκρατών για την Ευρώπη κατέχει την πρώτη θέση µε ποσοστό 58,58% (58 από τους 99 ευρωβουλευτές), ενώ στο κόµµα της Οµάδας των Πρασίνων οι 23 από τους 43 ευρωβουλευτές του κόµµατος, ήτοι ποσοστό 53,48%, κατέχουν ιστοσελίδα στο διαδίκτυο και στους Μη Εγγεγραµµένους το ποσοστό ανέρχεται στο 46,66% (οι 14 από τους 30 ευρωβουλευτές). Αξιοπρόσεκτο είναι το ποσοστό της Οµάδας Έvωσης για τηv Ευρώπη τωv Εθvώv 50% υπό την έννοια ότι το 63,63% των Ευρωβουλευτών του κόµµατος που κατέχουν ιστοσελίδα παρουσιάζεται στην Πολωνία (Πίνακας 1). Από τα «µεγάλα» κόµµατα η Οµάδα τoυ Ευρωπαϊκoύ Λαϊκoύ Κόµµατoς και των Ευρωπαίωv ∆ηµoκρατώv- το κόµµα που ήταν ο νικητής των Ευρωεκλογών τον Ιούνιο του 2009- καταλαµβάνει τη δεύτερη θέση στον πίνακα µε ποσοστό 58,33% (οι 168 από τους 288 ευρωβουλευτές) και το κόµµα της Σοσιαλιστικής Οµάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατατάσσεται στη πέµπτη θέση µε ποσοστό 49,51%. Το χαµηλότερο ποσοστό 18,18% (οι 4 από τους 22 ευρωβουλευτές) εµφανίζεται στην Οµάδα Ανεξαρτησία/∆ηµοκρατία. Πίνακας 3. Ποσοστά Ιστοσελίδων Ευρωβουλευτών ανά Ευρωπαϊκό Κόµµα. Οµάδα τoυ Ευρωπαϊκoύ Λαϊκoύ Κόµµατoς και των Ευρωπαίωv ∆ηµoκρατώv 58,33% Σοσιαλιστική Οµάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 49,51% Οµάδα της Συµµαχίας Φιλελευθέρων και ∆ηµοκρατών για την Ευρώπη 58,58% Οµάδα Έvωση για τηv Ευρώπη τωv Εθvώv 50,00% Οµάδα τωv Πρασίvωv / Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συµµαχία 53,48% Συνοµοσπονδιακή Οµάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς/ Αριστερά των Πρασίνων των Βορείων Χωρών 36,58% Οµάδα Ανεξαρτησία/∆ηµοκρατία 18,18% Μη Εγγεγραµµένοι 46,66 % 277 4.4 Ανάλυση βάσει Εκλογικού Συστήµατος Τα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης διατηρούν τη δυνατότητα να εφαρµόσουν εκλογικό σύστηµα βάσει ψηφοδελτίων συνδυασµών ή ενιαίου ψηφοδελτίου µε έκφραση προτιµήσεων. Κάθε πολίτης της Ένωσης που διαµένει ή έχει την κατοικία του σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαφορετική από τη χώρα καταγωγής του, έχει το δικαίωµα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις ευρωεκλογές στο κράτος µέλος κατοικίας του. Το εκλογικό σύστηµα που χρησιµοποιείται από κάθε κράτος-µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,2009) καταγράφεται στο Πίνακα 4. Πίνακας 4. Τα Εκλογικά Συστήµατα των Ευρωεκλογών για κάθε Χώρα. ΨΗΦΟ∆ΕΛΤΙΟ ΕΝΙΑΙΟ ΨΗΦΟ∆ΕΛΤΙΟ ΨΗΦΟ∆ΕΛΤΙΟ ΣΥΝ∆ΥΑΣΜΩΝ ΜΕ ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΥΝ∆ΥΑΣΜΩΝ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ & ΨΗΦΟΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ ΠΟΛΩΝΙΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΤΣΕΧΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΜΑΛΤΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΛΙΑ ΙΡΛΑΝ∆ΙΑ ∆ΑΝΙΑ ΛΕΤΤΟΝΙΑ ΦΙΛΑΝ∆ΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΕΛΛΑ∆Α ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΕΣΘΟΝΙΑ ΟΛΛΑΝ∆ΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΣΟΥΗ∆ΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ Γράφηµα 4. Ποσοστά Ιστοσελίδων µε δυνατότητα επιλογής Αγγλικής Γλώσσας. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στις χώρες που χρησιµοποιούν ως εκλογικό σύστηµα ενιαίο ψηφοδέλτιο µε έκφραση προτιµήσεων και στις χώρες που χρησιµοποιούν ψηφοδέλτιο συνδυασµών και ψήφο προτίµησης συγκριτκά µε τα ποσοστά χρήσης προσωπικών ιστοσελίδων από τους ευρωβουλευτές στις χώρες αυτές. ∆ιαπιστώνεται ότι από τα πιο υψηλά ποσοστά χρήσης –Φιλανδία 100%, Λιθουανία 76,92%, Αυστρία 66,66%, Γερµανία 89,89%, Μάλτα 80,00%- παρατηρούνται στις χώρες µε σταυρό προτίµησης για τον Ευρωβουλευτή. Το διαδίκτυο για τον Ευρωβουλευτή είναι ένα επιπρόσθετο εργαλείο για την προσέλκυση περισσότερων ψηφοφόρων ενώ στις περιπτώσεις των χωρών που χρησιµοποιούν ως εκλογικό 278 σύστηµα τις λίστες η εκλόγιµη ή µη θέση στο ψηφοδέλτιο του πολιτικού κόµµατος καθορίζει την παρουσία ή µη του Ευρωβουλευτή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 4.5 Ανάλυση βάσει γλώσσας για προσδιορισµό κοινού που απευθύνονται Από την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ευρωβουλευτων σε ποσοστό που ανέρχεται στο 66,25% δε διέθεταν την ιστοσελίδα τους στην αγγλική, το 33,23% έδινε τη δυνατότητα της επιλογής της αγγλικής γλώσσας ενώ υπήρξε και ένα ποσοστό 3,65% των ιστοσελίδων που έδιναν τη δυνατότητα ύπαρξης του βιογραφικού σηµειώµατος των Ευρωβουλευτών στην αγγλική γλώσσα (Γράφηµα 4). Η ύπαρξη µόνο του βιογραφικού σηµειώµατος στα αγγλικά ενισχύει το συµπέρασµα της ιδιαίτερης βαρύτητας που δίνουν οι Ευρωβουλευτές στο κριτήριο του βιογραφικού σηµειώµατος ως στοιχείο ενίσχυσης της προσωπικότητας τους. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα ανωτέρω ποσοστά προέκυψαν υπό το σύνολο 323 ευρωβουλευτών των κρατών µελών της Ευρωπαικής Ένωσης εφόσον για ευνόητους λόγους δε συµπεριλήφθηκαν οι Ευρωβουλευτές των οποίων η αγγλική είναι η µητρική τους γλώσσα (Ηνωµένο Βασίλειο, Ιρλανδία). 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η χρήση του διαδικτύου από τους Ευρωβουλευτές ενισχύεται λόγω του διαδραστικού συγκριτικού του πλεονεκτήµατος έναντι των άλλων παραδοσιακών µέσων ενηµέρωσης (τύπο, τηλεόραση). Συγκριτικό πλεονέκτηµα που ενισχύει την αµφίδροµη επικοινωνία σε πραγµατικό χρόνο, την απεξάρτηση του πολιτικού λόγου από την έννοια του περιορισµένου χρόνου επικοινωνίας µε τον πολίτη και τη συνέχεια της διαµεσολαβηµένης πολιτικής επικοινωνίας. Με την ολοκλήρωση της έρευνας προέκυψαν ενδιαφέροντα αποτελέσµατα σε σχέση µε την ατζέντα πολιτικών θεµάτων στα οποία δίνονται προτεραιότητα στις ιστοσελίδες των Ευρωβουλευτών ενώ προέκυψαν και ενδιαφέροντα µοτίβα από την επεξεργασία της πολιτικοκοινωνικής διάστασης προέλευσης των στοιχείων. Το διαδίκτυο θα αποτελέσει το πεδίο στο οποίο θα κερδιθούν ή θα χαθούν οι µελλοντικές εκλογικές αναµετρήσεις ενώ µπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα πολιτικής επικοινωνίας µεταξύ Ευρωβουλευτή-πολίτη, ως µέσο επαφής της νέας γενιάς µε το πολιτικό γίγνεσθαι, µίας νέας γενιάς που χαρακτηρίζεται από την απαξίωση και την αδιαφορία για την πολιτική ζωή. Βασιζόµενοι στην ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε στην παρούσα εργασία, αποδεικνύεται ότι βήµατα προσέγγισης των νέων τεχνολογιών έχουν γίνει σηµαντικά, δεν αρκούν όµως αν δεν συµβάλλουν στην αφύπνιση των πολιτών για µία άµεση, καθολική συµµετοχή στην πολιτική ζωή. Ο Παγκόσµιος Ιστός 2.0 και οι διαδικτυακές κοινότητες αποτελούν ένα νέο πεδίο πολιτικής δράσης και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για µελλοντική έρευνα, η εµπλοκή Ευρωβουλευτών και του κοινού µέσω της συµµετοχής τους στα κοινωνικά δίκτυα καθώς και κατά πόσο αυτά µπορούν να οδηγήσουν σε περισσότερη συµµετοχή των πολιτών στην λήψη σηµαντικών πολιτικών αποφάσεων. 279 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αθανασιάδης Η., (2006), “Το διαδίκτυο και η ενίσχυση της δηµοκρατικής διαδικασίας”. http:www.elogos.gr (πρόσβαση στις 15 Ιουλίου 2009) Eυρωπαικό κοινοβούλιο, http://europarl.eu.int ( πρόσβαση στις 25 Ιουνίου 2009) Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,(2009), Έκθεση για την ψηφιακή ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης Κύρια επιτεύγµατα της στρατηγικής i2010 µεταξύ 2005-2009 http:/ eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri= COM: 2009: 0390 :FIN.( πρόσβαση στις 02 Φεβρουαρίου 2010) Σαρτζετάκης Ν., (2001), Πολιτική επικοινωνία στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ, http://www.sartz.gr/pdf/ politicalcommunications.pdf ( πρόσβαση στις 16 Ιανουαρίου 2010) Carlson T. and Strandberg K., ( 2005 ) The 2004 European parliament election on the web: Finnish actor strategies and voter responses, Information Polity 10 189-204 IOS Press Chadwick A. & Howard P., ( 2009 ) Routledge International Handbook of Internet Politics published by Routledge, USA Danyi E.and Galacz A., ( 2005 ) Internet and elections: Changing political strategies and citizen tactics in Hungary, Information Polity 10 219-232 IOS Press Demertzis, N., Gazi, A., Diamantaki, K., Sartzetakis, N., (2005a). Istoselides Ellinon Vouleuton Kata tin Proeklogiki Periodo 2004 [Webpages of Members of the Hellenic Parliament at the Election Campaign of 2004], Zitimata Epikinonias [Communication Issues], 2, 103-112. Demertzis, N., Diamantaki, K., Gazi, A., Sartzetakis, N., (2005b). Greek Political Marketing Online: An Analysis of Parliament Members’ Web Sites, Journal of Political Marketing, 4(1), 51-74. Diamond, E., McKay, M., Silverman, R., (1993). Pop Goes Politics: New media, Interactive Formats, and the 1992 Campaign. American Behavioral Scientist, 37(2):257-261. “European Elections:15% of Estonians voters have voted by Internet” ( 2009 ) http://www.edemocracyforum.com/2009/06/european-elections-15-of-estonians-voters-have-voted-by-internet.html ( πρόσβαση στις 15 Σεπτεµβρίου 2009) Eurobarometer (2009), Ευρωπαϊκές Εκλογές, Τακτικό Ευρωβαρόµετρο (EB 69), http://www.europarl.europa.eu/pdf/ eurobarometre /EB69.2_ Europeans_ elections2009/EB69.2_resultats_bruts_el.pdf ( πρόσβαση στις 10 ∆εκεµβρίου 2009) Gibson, R.K., Ward, S.J., (2000). A Proposed Methodology for Studying the Functions and Effectiveness of Party and Candidate Web-sites. Social Science Computer Review 18(3): 301-319. The Human Development Report Office team, 2009 Human Development Report 2009 http://hdr.undp.org/en/media/ HDR_2009_EN_Summary. pdf Jankowski N.W., Foot K., Kluverc R. and Schneiderd S. ( 2005 ), The web and the 2004 EP election: Comparing political actor web sites in 11 EU Member State. Information Polity 10 (2005) 165–176 IOS Press Kotsikopoulou V., (2002). Ekloges kai Diadiktyo: I Periptosi tou Inomenou Vasileiou kai tis Elladas. (Elections and the Internet: The Cases of the United Kingdom and Greece), in Nikos Demertzis ed., I Politiki Epikoinonia stin Ellada (Political Communication in Greece), Papazissis Publishers, Athens,: 173-210. Lappas, G., Yannas, P. (2006). “A Framework to Evaluate Political Parties Websites”, in Proceedings of the 4th International Conference on Politics and Information Systems: Technologies and Applications, Volume II, July 20-23, Orlando, USA, pp 226-231, ISBN 980-6560-80-9. Lappas, G., Chatzopoulos, S., Yannas, P. (2008), “Parliamentary Candidates Running on the Web for the 2004 Greek National Elections”, Journal of Political Marketing, Vol. 7 Iss. 3-4, pp. 256-277 Lusoli W., (2005), A second- order medium? The Internet as a source of electoral information in 25 European countries, Information Polity 10 247-265 IOS Press 280 Myers, D.D., (1993). New Technology and the 1992 Clinton Presidential Campaign. American Behavioral Scientist, 37(2), 181-187. Sartzetakis, N., (2003). Political Communication in the Web: the case of Greece in the National Elections of April 2000. in Panagiotopoulou R. (ed), The Digital Challenge Media and Democracy, Athens:Typothito,: pp277-295 Ward J., (2005), An opportunity for engagement in cyberspace: Political youth Web Sites during the 2004 European Parliament election campaign. Information Polity 10 233-246 IOS Press Ward S. and Gibson R., 2001 “ Online and On Message? Candidate Websites in the 2001 General Election”, 2003 Volume 5 Issue 2 , Pages 143 – 293, The British journal of politics and international relations. World Values Survey Association, 2009, Statistics, http://www.worldvaluessurvey.org/ Yannas, P., Lappas, G., (2005a). Parliamentary Candidates Running on the Web for the 2004 Greek National Elections. Paper presented at the International Conference on Political Marketing (ICPM), Kastoria, Greece, 31 March- 2 April. Yannas P., G. Lappas (2005b). Web Campaign in the 2002 Greek Municipal Elections, Journal of Political Marketing, 4(1): 33-50. 281 282 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ L Lantzaki Christina................................. 121 S Samaras Nikolaos ......................... 121, 215 Symeonidis Orestis ............................... 215 Α Αντωνογιαννάκη Μαργαρίτα.................... 1 Ασλανίδης Χρήστος ................................. 9 Β Βρογκιστινός Σπυρίδων ........................ 173 Γ Γεωργιάδης Χρήστος Κ. ................... 1, 233 Γεωργιάδου Αναστασία .......................... 17 Μοσχίδης Οδυσσέας .......................71, 195 Μοσχούς Αικατερίνη ............................145 Ν Ντίνας Θεόδωρος..................................157 Ο Οικονόµου Μιχαήλ ...............................173 Π Πανούσης Άγγελος ...............................179 Παπαθανασίου Ιάσων ...................157, 179 Παπουτσόγλου Μαρία Χ.........................55 Περιστέρας Βασίλειος.............................55 Προβατίδης Απόστολος ........................233 Ρ Ραπτοπούλου Χαρίκλεια .......................101 ∆ Σ ∆αµιανίδου Χρυσούλα............................ 31 Θωµαΐδου Ευτυχία.................................... 9 Σιάτρη Αθανασία ..................................195 Σιφαλέρας Άγγελος .................................87 Σταµπουλής Παντελής ..........................203 Σταυρόπουλος Αντώνιος.......................257 Στειακάκης Εµµανουήλ ..........................17 Στεφανίδου Παρθένα ............................195 Συργιάννης Χαράλαµπος ......................145 Κ Τ Καλαϊτζή ∆ήµητρα ................................. 55 Καραγιώργου ∆ήµητρα .......................... 71 Καρακώστας Παναγιώτης Α................... 87 Κάτου Αναστασία Α............................... 71 Κοϊνάρη Γαρυφαλιά ............................. 101 Κοτσώνης Ανδρέας................................. 71 Κουρτελής Βίκτωρ................................ 111 Ταταρίδης Παναγιώτης .........................233 Τελλίδου Ναταλία.................................243 Τζούβελη Βασιλική...............................257 Τογκαρίδου Κωνσταντίνα.....................269 Τσόπογλου Σταύρος..............................101 Ζ Ζλάτης Χρήστος ..................................... 43 Θ Φ Λ Φουληράς Παναγιώτης .........................203 Φουτσιτζιόπουλος Νικόλαος.................173 Λαζαρίδης Αλέξανδρος-Τηλέµαχος Ι. .... 87 Λάππας Γεώργιος.................................. 269 Χ Μ Χαϊδευτός Ζαφείριος.............................195 Χατζηγεωργίου Αλέξανδρος.................111 Μαυρίδης Ιωάννης................................ 131 Μαυρουδής Βασίλειος.......................... 131 283 284