periodontal hastalık ile diyabet arasında çift yönlü ilişki

TunalıM,ErşahanŞ,AydınbelgeM
SAĞLIKBİLİMLERİDERGİSİ
JOURNALOFHEALTHSCIENCES
ErciyesÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsüYayınOrganıdır
Derleme
2014;23:28-38
PERİODONTALHASTALIKİLEDİYABETARASINDAÇİFTYÖNLÜİLİŞKİ
THETWO-WAYRELATIONSHIP BETWEENPERIODONTALDISEASEANDDIABETES
MustafaTunalı1ŞeydaErşahan2MustafaAYDINBELGE3
1GATAHaydarpaşaEğitimHastanesiDişServisiPeriodontolojiBölümü,İstanbul
ErciyesÜniversitesiDişHekimliğiFakültesiRestoratifDişTedavisiAnabilimDalı,Kayseri
2ErciyesÜniversitesiDişHekimliğiFakültesiRestoratifDişTedavisiAnabilimDalı,Kayseri
2
BeytepeAskerHastanesi,DişServisi,EndodontiBölümü,Ankara
3ErciyesÜniversitesiDişHekimliğiFakültesiRestoratifDişTedavisiAnabilimDalı,Kayseri
3ErciyesÜniversitesiDişHekimliğiFakültesiPedodontiAnabilimDalı,Kayseri
ÖZET: Diyabet, hayatın uzunluğ unu ve kalitesini
etkileyenbirçokmajorkomplikasyonlarlakendini
gö sterenbirsistemikhastalıktır.Periodontalhastalık (periodontitis) bu komplikasyonlardan birisidir.Sonçalışmalarperiodontalhastalığ ınsadece
lokalize oral enfeksiyon terimiyle açıklanamayaşikliklerenedenolabileceğ inigö stermiştir.Periodontitisvediyabetarasındakiilişki,sistemikhastalığ ınoralenfeksiyonayatkınlığ ıartırdığ ı,veenfeksiyon oluştuktan sonra oral enfeksiyonun sistemikhastalığ ışiddetlendirdiğ ineiyibirö rnektir.
Anahtarkelimeler:Diyabet,periodontitis,periodonsiyum
ABSTRACT:Diabetesmellitusisasystemicdiseasewithseveralmajorcomplicationsaffectingboth
thequalityandlengthoflife.Oneofthesecomplicationsisperiodontaldisease(periodontitis).Recentdataindicatethatperiodontitisismuchmore
than a localized oral infection and may cause
changes in systemic physiology. The interrelationships between periodontitis and diabetes provideanexampleofsystemicdiseasepredisposing
tooralinfection,and oncethatinfectionis established, the oral infection exacerbates systemic
disease.
Keywords:Diabetes,periodontitis,periodontium
GİRİŞ
Periodonsiyum, dişleri çevreleyen ve destekleyen dokuların oluşturduğ u dinamik bir yapıdır.Buyapıyı meydanagetirendişeti,periodontal
ligament, sement ve alveoler kemik elemanları
morfolojikvefonksiyonelaçıdanbirbü tü nlü ksergilerler.Sağ lıklıperiodonsiyumdadokuyapıtaşları
biyolojik adaptasyon ve yenilenme sü reçlerini bir
uyumiçerisindesü rdü rü rler(1).
Periodontal hastalık; periodonsiyumu
oluşturan dokuların bakteriyel kronik iltihabı ile
gelişir. Bir tü r gram negatif oral enfeksiyon olan
Makale Geliş Tarihi : 01.11.2013
Makale Kabul Tarihi: 14.02.2014
28
ilekarakterizedir.Dişetiilesınırlıformugingivitis,
periodontal ligament ve alveoler kemik kaybı ile
karakterize şekli ise periodontitis olarak tanımlanır. Gingivitis ve periodontitisin birincil etkeni
bakteriyel plak olmasına rağ men bazı sistemik ve
metabolikfaktö rlerinhastalıkşiddetveprognozunuetkileyerekperiodontalhastalıkriskiniarttırdı(1,4).BusistemikhastalıklardanDiabetesMellitus
(DM)toplumdaoldukçayaygınolarakgö rü lmektedir. Periodontal enfeksiyon ile DM arasında ilişki
olduğ uçoksayıdaçalışmailebildirilmişolmasına
karşın,sonzamanlardadiyabetlihastalardaperioCorrespondingAuthor:Yrd.Doç.Dr.MustafaTUNALIGATAHaydarpaşa
K YE
TelCep:05327772570
E-posta: [email protected]
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
PeriodontalHastalıkveDiyabet
dontitisgö rü lmesıklığ ınınartışıvehastalığ ındaha
şiddetli seyretmesi bu ilişki hakkında daha kapsamlı araştırmalar yapılıp, bilinmeyen bazı meka-
likleperiodontalhastalığ ınglisemikkontrolü nasıl
değ iştirebildiğ i ve periodontal tedaviyle glisemik
kontrolü n iyileştirilip iyileştirilemeyeceğ i konularınaaçıklıkgetirilmelidir.Buderlemeçalışmasının
amacı DM ve oluşum mekanizması hakkında kısa
bilgi verip, periodontal hastalıkla etkileşiminin
nasılolduğ ukonusunaışıktutmaktır.
Diyabet veya DM insü lin hormon sekresyonunun ve/veya insü lin etkisinin mutlak veya
gö receliazlığ ısonucukarbonhidrat,proteinveyağ metabolizmalarındabozukluklarayolaçanbirhastalıktır. Diyabet klinik olarak polidipsi, poliü ri,
polifaji,kilokaybıgibiklasikbelirtilervebuhastaanjiyopati veya makroanjiyopati gibi komplikasyonlar ile karakterizedir (5). Amerikan Diyabet
Birliğ i (ADA) tarafından 1998 yılında ö nerilen sı-
TipIdiyabetinayrıcaimmü nolojikveidiopatikalt
gruplarıvardır(6).
Tip I diyabet (insü line bağ ımlı), pankreatik beta hü crelerinin otoimmü n hasarı sonucu,
mutlak insü lin yetersizliğ i nedeniyle ortaya çıkar.
Tü m diyabet populasyonunun yaklaşık %10’unda
gö rü lü r. Genellikle 35 yaşın altında, en sık 8-14
yaş grubunda (7), ortaya çıkmasına rağ men, otoimmü nite tanı testleri tip I diyabetin her yaşta
ortaya çıkabileceğ ini gö stermektedir, bundan dolayı juvenil diyabet terimi terminolojiden çıkartılmıştır.Organizmanınkendipankreatikbetahü crelerine karşı başlattığ ı immü n saldırı, sağ lam beta
hü creoranı%20’lereininceyekadarsemptomsuz
kalırvetipIdiyabetsemptomlarıgö rü lü r(8).
Toplumda en sık gö rü len tip II diyabet
(insü linebağ ımlıolmayan)polidipsi,polifaji,poliü ri,kilokaybıgibiklasikbelirtilerilebirlikteortaya çıkabileceğ i gibi, çoğ u kez ciddi belirti vermedenuzunasemptomatikbirdö nemdesergileyebilir.Genellikleilkhastaşikayetleri45yaşü zerinde
başlar.Dahaçokretinopati,nefropati,nö ropative
aterosklerotik kalp hastalığ ı gibi kronik komplikasyonlarileilgiliyakınmalarhastanınhekimeilk
kez başvurmasına neden olur ve çoğ unlukla ilk
tanıkonulduğ undabukomplikasyonlarvardır(9).
HeterojenbirhastalıkolantipIIdiyabet’inpatogenezinden betahü crefonksiyon bozukluğ u,insü lin
direncivehepatikglikozü retimartışıgibiü çme-
tabolik bozukluk sorumludur (10). Hepatik glikoz
ü retimiartışınınprimerdefektolduğ unugö steren
ise tip II diyabetin iki asıl nedenini oluşturur
(11,12).Sonçalışmalarda,insü lineksikliğ iveinsü lindirenciarasındakarşılıklıbiretkileşiminolduğ u ve her iki metabolik bozukluğ un da hastalık
patogenezindeeşitö nemderolaldığ ıö neçıkanbir
gö rü ştü r(13).Gestasyoneldiyabet,ilkkezhamilelik sırasında ortaya çıkan diyabettir. Gebelikten
ö ncediyabettanısıkonankadınlarbutanımlamayadahildeğ ildir(14).
β-hü cre
fonksiyonunda ve insü linin fonksiyonundaki genetik defektleri, ekzokrin pankreas hastalıkları,
endokrinopatiler,vb.(8).
DiyabetEtiyolojisi
Diyabetin etiyolojisi genetik ve çevresel
faktö rlerin bir kombinasyonu gibi gö zü kmekle
beraber,bazıaraştırmacılardiyabetiglikozintoleransının ortak olduğ u bir dizi hastalıklar serisi
olarakdü şü nmektedir(7).GenetiktipIIdiyabette
dahaö nemlibirroloynarken,tipIdiyabetü zerindeki etkisi tam olarak anlaşılmış değ ildir. Otoimmü niteninyanısırakonjenitalkızamıkçık,hepatit,
kabakulak ve sitomegalovirü s gibi viral enfeksiyonlarıntipIdiyabetgelişiminitetiklediğ ibildirilmiştir (7). Pankreas beta hü crelerinin cerrahi,
sıra hipertiroidizm, hiperpituitarizm, steroid ilaçları da duyarlı kişilerde diyabet gelişimine neden
olabilir.TipIdiyabetyatkınlığ ıTlenfositlerinyü zeyindebulunaninsanlö kositantijenleri(HLA)ile
tespit edilir (8). HLA genetik olarak kontrol edilmektedir. Tip II diyabet insü lin direnci, bozulmuş
insü linsekresyonuveartmışkaraciğ erglikozü retimi ile ilişkili olup, pankreas beta hü crelerinin
yıkımı ile bir ilişkisi bulunmamaktadır (8). Tek
yumurtaikizleriü zerindeyapılançalışmalartipII
diyabet gelişimi açısından ikizlerin %90 uyum
içindeolduğ unugö stermiştir(8).ObezitedetipII
diyabetgelişimindeö nemlibirroloynarvebuda
tipIIdiyabetgelişengençhastalarınçoğ ununobez
olduğ u gerçeğ i ile kanıtlanmıştır (10). Obezitenin
yanındasedanteryaşamveyaşınilerioluşudatip
IIdiyabetiçin riskfaktö rleriarasındasayılmaktadır. Gestasyonel diyabet adından da anlaşıldığ ı
ü zere hamilelik esnasında ortaya çıkar ve gebe
kadınların dü şü k riskini artırır (14). Doğ umdan
sonra gö zü kmese de, annenin doğ umdan 5 ila 10
yılsonratipIIdiyabetolmariskiçokyü ksektir.
Diyabet anormal glikoz metabolizmasıyla
sonuçlanır(15).Hü crelergelişim,bakımve enerji
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
29
TunalıM,ErşahanŞ,AydınbelgeM
ihtiyaçlarını karşılamak için glikoza ihtiyaç duymaktadır.Glikozunçoğ uyiyeceklerinsindirimiile
elde edilir ve daha sonra kan dolaşımına katılır.
Glikozunhü crezarındaniçerigirebilmesiiçinö zel
hü cresel reseptö rlere bağ lanması gerekmektedir.
Merkezi sinir sistemi ve beyin hü creleri glikozu
kullanmak için insü line gerek duymaz. Pankreas
beta hü crelerinden insü lin salgılanması gıdaların
sindirimiileuyarılmaktaveikiaşamadagerçekleş-
insü lin ü retiminin %3-5’i gerçekleşmektedir. Bir
saat sü ren ikinci aşama sırasında insü linin çoğ u
-10dakika)kalırvesonrahemeninsü linhü creyü zeyirelar, yağ ve karaciğ er olup dolaşım sistemindeki
kandaninsü linbağ ımlıhü crelereglikozaktarmak,
aminoasitlerin hü cre içine transferini kolaylaştırmak, trigliserid sentezini kolaylaştırmak ve trigliseridhasarınıö nlemektir.
duğ unda veya insü lin fonksiyonlarına mü dahale
olduğ unda,glikozinsü linbağ ımlıhü creleretaşınamaz ve bu da glikoz seviyesinde artışla
(hiperglisemi)sonuçlanır(15).Ayrıcaaşırıinsü lin
birikimiolduğ undatamtersinedolaşımdakiglikoz
seviyesidü şü p,hipoglisemigelişebilir(15).Merkezisinirsistemi,beyinyadainsü linbağ ımlıdokular
tarafındankullanılmayanglikozkaraciğ erdeglikojenolarakdepolanır.Glikozkullanımihtiyacıarttığ ızaman,karaciğ erbudepolanmışglikojeniglikozaçevirecektir.Katekolamin,glukagon,glikokortikoidler, bü yü me hormonu ve tiroksin gibi bazı
hormonlardolaşımdakiglikozseviyesiniartırarak,
insü linin etkisini antagonize ederler (16). Bu ne-
diyabetli bir birey ö nemli miktarda katekolamin
veglikokortikoidserbestleyecektir.Budakanglikoz seviyesini artırıp, ağ ır hiperglisemiye neden
olacaktır.Kortizolseviyelerindekiartışaminoasitlerin proteinlere dahil edilmesi ve proteinlerin
parçalanmasınanedenolur vesonuçtaaminoasitler glikoza dö nü şü p sü reç hiperglisemi ile sonlanır.Hiperglisemikaşamadaartmışidrarhacmiile
bü yü k miktarda glikozun atılımı sö z konusudur.
Bö ylelikle elektrolitler ve azot da idrar yoluyla
kaybolur.Diğ erbirkomplikasyonisevü cutyağ larınıngliserolkısmınınglikozadö nü şü mü dü rki,bu
daidraryoluylaatılacakolanaşırıasetonvebetahidroksibü tirikasiteyolaçar(16).Buolaylarzinciri devam ederse tip I diyabetli hasta metabolik
ketoasidoza girer, bu da tedavi edilmediğ i takdirdekoma,hattaö lü mebileyolaçabilir.
ö nemli husus da glikolizasyon olarak da bilinen
30
normal bir non-enzimatik olayın hiperglisemi ile
birlikteö nemliö lçü deartmasıdır.Sü reklihiperglisemili hastaların dokularında biriken karbonhidratiçerikliproteinlereileriglikolizasyonsonü rü nleri (advanced glycosylation endproducts, AGE)
denir(16).AGEekstraselü lermatriksintemelbileşeni kollajen ü zerinde çapraz bağ ları arttırarak
çok stabil makromolekü llerin oluşmasına neden
olur.AGEnormalenzimatikparçalanmayavedoku
yenilenmesine direnç gö sterir ve etkilenen bö lgedeproteinbirikmesinenedenolur.AGEvelipitler
diyabetikhastalarınö zellikledamarduvarıvekolajendokularındabirikip,kandamarlarındagö rü len mikro ve makro vaskü ler değ işikliklere yol
kimi kan damarlarında çeperi kalınlaştırarak lü meni daraltır ve dolaşımdaki dü şü k yoğ unluklu
lipoproteinin(LDL)bubirikintilereçaprazbağ lanması bü yü k damarsal yapılarda aterogeneze yol
damarlarında bazal membranı kalınlaştırır ve
membranyoluylagerçekleşentransportundengesinibozar(16).
SistemikKomplikasyonlar
Tip I ve tip II diyabet, karbonhidrat, lipit
ve protein metabolizmalarındaki dü zensizliklere
ek olarak retinopati, nefropati gibi mikrovaskü ler
hastalıklara,nö ropati,kardiyovaskü lerveserebrovaskü ler hastalıklar ve yara iyileşmesinde bozukluk gibi kronik komplikasyonlara yol açar. Mikrovaskü lerhastalıklardiyabeteö zgü olmalarınakarşın, makrovaskü ler hastalıklar diyabetik olmayan
populasyonda da yaygın olarak gö rü lü rler. Buna
rağ men diyabet makrovaskü ler hastalık riskini
ö nemli ö lçü de arttırmaktadır (15). Diyabetik hastalarda gö rme bozukluğ u/kö rlü k, bö brek yetmezliğ i, ekstremite amputasyonları, felç ve miyokard
enfarktü sü gö rü lmeriskifazladır.Sü reklihiperglisemidiyabetikkomplikasyonlarınoluşmasındave
ilerlemesindeenö nemlirolü ü stlenir(16).Diyabetin vaskü ler komplikasyonları mikroanjiyopati ve
aterosklerozsonucugelişir.Damarlardakideğ işiklikler endotelyal proliferasyon ve bazal membran
kalınlaşması, bü yü k damar duvarlarının kalınlaşması, damarlardaki lipit birikimi ve ateroma formasyonu şeklinde ortaya çıkar. Bu değ işiklikler
bü tü nvü cuttaoluşurvediyabetkomplikasyonlarınınbü yü kçoğ unluğ undansorumludur(17).
Hiperglisemik hastalardaki LDL oksidasyonuoksidatifstresiartırarak,damarduvarlarıve
benzeri dokulara karşı monosit/makrofaj kemotaksisiniyoğ unlaştırabilir.OksideolmuşLDLetkilenendokubö lgesineyerleştiğ indehü creseladezyon bozukluklarını indü kleyebilir ve kemotaktik
faktö rlerin, bü yü me faktö rlerinin ve sitokinlerin
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
PeriodontalHastalıkveDiyabet
oluşumunu arttırabilir. Bu olay bü yü k damarsal
yapılarda damar çeperlerinin kalınlaşmasına, ateroma ve mikrotrombü slerin oluşumuna yol açar
(18). Kü çü k damarsal yapılarda ise endotelyal
hü crelerdefonksiyonve permeabilite bozukluklarınanedenolmaktadır(19).
Diyabetin sistemik komplikasyonları çeşitli dokularda, ö zellikle de vaskü ler ve periferal
sinir sisteminde, AGE birikimi ile ilgilidir (20).
AGE birikimi ekstraselü ler matriks elemanları ile
birlikte matriks-matriks ve hü cre-matriks ilişkilerinideetkiler.Diyabeteö zgü olansü reklihipergliseminin neden olduğ u lipit ve protein metabolizmalarındaki bu bozukluklar hastalığ ın kronik
komplikasyonlarında ana rolü ü stlenmiş gö zü kmektedir(21,23).
DiyabetinOralKomplikasyonları
EnbelirginoralkomplikasyonlargerektipI
gerekse tip II diyabette kontrolsü z diyabet hastalarında gö rü lü r. Hiperglisemi uygun şekilde kontrol edilirse oral komplikasyonların çok az olacağ ı
veyahiçgö rü lmeyeceğ ibirçokklinikaraştırmaile
de gö sterilmiştir (23,25). Ağ ız içi bulgular arasındatü kü rü kbezindebü yü me,azalmıştü kü rü kakışı, enfeksiyon eğ iliminde artış, gecikmiş ve anormal yara iyileşmesi, kandidiazis, ağ ızda yanma
hissi,ağ ızkuruluğ uveperiodontalhastalıktır(24).
Bunlardan periodontal hastalık diyabetli bireylerde olmayanlara gö re oldukça yü ksek oranda gö zü kmekte ve daha şiddetli seyretmektedir. Bu
komplikasyonların bazıları kontrolsü z diyabetiklerdeaşırıidraraçıkmayabağ lısıvıkaybıileilişkilendirilebilirken,ö zellikleağ ızkuruluğ uhastaların
kullandıkları ilaçların tipine bağ lı dü şü nü lebilir.
Azalmış tü kü rü k akışı sonucunda oluşan ağ ız kuruluğ u(kserostomi),ağ ızdayanmaveçü rü kgelişimine yol açabildiğ i gibi, kandidiazis oluşumunu
da kolaylaştırır. Bazı çalışmalar diyabetiklerde
çü rü k riskinin arttığ ını bildirse de, aksini iddia
edençalışmalardamevcuttur(25).Çü rü kgelişimi
ö zellikle kontrolsü z diyabet hastalarında tü kü rü k
salgısındakiartmışglikozseviyelerindenetkilenebilir. Diğ er taraftan kontrol altındaki diyabet hastalarındadahadü şü kmiktardakarbonhidratalımı
daçü rü koluşumunuazaltabilir(25).
PeriodontalHastalıkveDiyabetİlişkisi
Diyabetveperiodontitisarasındabirilişki
olduğ ugenelolarakkabulgö rmektedir.Azsayıda
aksini iddia eden çalışmanın varlığ ına rağ men,
(26,27), yapılan klinik ve epidemiyolojik çalışmalarınçoğ udiyabetli bireylerde(tipIvetipIIDM)
sağ lıklı olanlara gö re periodontal hastalığ ın daha
sıkgö rü ldü ğ ü veö zellikledehızlıyıkımlakarakterize olduğ unu gö stermektedir (28,30). Ayrıca
kontrolsü z diyabetik bireylerde diyabetin kontrol
altında tutulduğ u bireylere oranla periodontal
hastalık gö rü lme sıklığ ının da daha fazla olduğ u
altındaki diyabetik bireylerde halen periodontal
problemlerin devam etmesi, diyabetin uyardığ ı
bazı metabolik değ işimlerin periodontal yıkıma
karşıkonakcevabınıazalttığ ınıvekonakcevabındakidiyabetebağ lıbudeğ işimleringlisemikkontrolleö nlenebilirveyageridö nü şü mlü olmayabileceğ igö rü şü nü desteklemektedir(31,32).
Diyabetiklerde artmış periodontal hastalık sıklığ ının birçok nedeni bulunmaktadır. Diyabetlilerde periodontal hastalık gelişimine katkıda
bulunan faktö rler arasında; değ işmiş polimorfonü kleer lö kosit fonksiyonları, artmış oksidasyon,
immü ncevaptadeğ işiklik,LDLseviyelerindeartış
ileateromoluşumu, periodontalligamentinkollajeni ve dişeti kapillerlerinde AGE birikimi sayılmaktadır(24).
rikonusundakesinyargılaravarmakgü çolmasına
rağ men, yapılan çalışmalarda diyabetin gingival
bü yü meler,gingivalpolipler,polipoidgingivalproliferasyonlar,apseler,periodontitisvedişkayıpları açısından bir risk oluşturduğ u saptanmıştır
(24).
Son yıllarda diyabetin periodontal sağ lığ ı
çok sayıda biyolojik mekanizmalar aracılığ ıyla
olumsuz etkilediğ i gö rü şü ağ ırlık kazanmaktadır.
Bu mekanizmaları anjiyopati, dişeti oluğ u sıvısındaki değ işiklikler, kollajen metabolizmasındaki
tik yatkınlık olarak sıralayabiliriz (24). Diyabetin
periodontal hastalık oluşumunda bir risk faktö rü olarak kabul edilmesi, konu ü zerinde yapılan bilimselaraştırmalarıilgilimekanizmalarınmolekü ler dü zeyde incelenmesi ü zerine yö nlendirmiştir
(25,33).
TipIDiyabetvePeriodontalHastalık
TipIdiyabetveperiodontalhastalıkarasındakiilişkiyiaraştıranilkçalışmalardanbirinde,tip
I diyabetli 263 hastanın periodontal durumu bu
hastalarındiyabetolmayan ikizkardeşleri(n=59)
ve diyabet olmayan kontrol grubundaki bireylerinkiyle (n=139) karşılaştırılmıştır (34). On iki
yaşın altındaki diyabet hastalarında herhangi bir
periodontal hastalık gö zlenmezken (n=97), 13-18
yaş aralığ ındaki hastaların (n=110) %13.6’sında
periodontalhastalıkgö zlenmiştir.19-32yaşaralığ ındakihastaların(n=56)ise%39’undaperiodontal hastalık gö zlenmiştir. Diyabet hastalarının diyabet olmayan ikizlerinin hiçbirinde periodontal
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
31
TunalıM,ErşahanŞ,AydınbelgeM
hastalığ a rastlanmamış iken, diyabetik olmayan
kontrol grubundaki bireylerin ise yalnızca %
2.5’inde periodontal hastalık saptanmıştır. Araştırıcılar ayrıca diyabet hastalığ ının sü resi uzadıkça
periodontal hastalığ ın şiddetinin de arttığ ını bildirmişlerdir(34).Budademekoluyorki,tipIdiyabet hastalarının yaşları ilerleyince hastalığ ın
sü resi de artmış olacak ve şiddetli periodontal
enfeksiyongö rü lmeriskiartacaktır.YetmişbirtipI
diyabet hastasının 16.5 yıl izlendiğ i başka bir çalışmada, hastalar diyabetlerinin zayıf kontrollü oluşuveyaiyikontrolaltındatutulmasınagö reiki
gruba ayrılmıştır (35). Benzer plak kontrolü sağ landığ ında,zayıfkontrollü diyabetgrubundadiğ erine gö re daha fazla interdental ataşman kaybı
gö zlenmiştir(35).
TipIIDiyabetvePeriodontalHastalık
Epidemiyolojik çalışmaların çoğ u yü ksek
oranda tip II DM’nin gö rü ldü ğ ü Pima yerlilerinde
yapılmıştır. Bu toplulukla yapılan ilk çalışmalardan birinde ataşman kaybı ve radyolojik kemik
kaybıparametreleriincelenmiştir(36).Çalışmaya
katılacakbireylereö ncesindeglukoztoleranstesti
yapılarak diyabet endikasyonu konmuştur
(n=3219).Buçalışmadadiyabetlihastalardadaha
yü ksekorandaperiodontalataşmankaybıveradyolojikkemikkaybıgö rü lmesiilediyabetinperiodontalhastalıkiçinbirriskfaktö rü olduğ udagö sterilmiştir(36).TipIIdiyabetli1342bireyinincelendiğ i diğ er bir çalışmada ise bireyler diyabetli
olmayanlarla karşılaştırılmış ve diyabetli grupta
2.8katdahafazlaklinikataşmankaybıve3.4kat
daha fazla radyolojik kemik kaybı gö zlenmiştir
(37). Diyabetlilerdeki artmış periodontal hastalık
riski ile yaş, cinsiyet ve ağ ız hijyeni arasında bir
bağ lantı kurulamamıştır. Klinik ataşman kaybının
yaygınlığ ı(5mm’denfazlaolanbirveyadahaçok
bö lgenin mevcudiyeti) yaşa gö re değ erlendirildiğ inde, 15-24 yaş aralığ ındaki diyabetlilerde diyabetikolmayanlaragö re4.8katdahafazlave25-34
yaş grubunda ise 2.3 kat daha fazla periodontal
hastalık bulunmuştur (37). Diyabetli bireyler arasındaperiodontalhastalıkgö rü lmesıklığ ıenfazla
şu ü ç grupta idi: 35-44 yaş grubundaki diyabetlilerde oran 1:5 iken, 45-54 yaş grubu ve 55 yaş
ü stü için bu oran 1:1 bulunmuştur. Yaş arttıkça
periodontal hastalıklı diyabetli birey sayısının diyabetli olmayan periodontal hastalıklılara oranı
azalmıştır, bu da diyabetli olmayan Pima yerlilerinde yaşla beraber periodontal hastalık gö rü lme
sıklığ ının arttığ ını gö stermektedir (45 yaş ü stü için periodontal hastalık gö rü lme oranı %75’in
ü stü ndedir).Yinebaşkabirçalışmada15yaşü stü 2273 Pima yerlisinde periodontal hastalık gö rü lme sıklığ ı ve yaygınlığ ı incelenmiştir (38). Diyabetlihastalardaperiodontalhastalıkgö rü lmeora32
nı %60 iken, diyabetli olmayanlarda bu oran %
36’dır.TipIIdiyabethastalarınınikiyılincelendiğ i
diğ er bir çalışmada ise, diyabetli bireylerde diyabetli olmayanlara gö re 4.2 kat daha fazla alveol
kemikkaybıgö rü lmü ştü r(39). Buçalışmadagenç
bireylerde kemik kaybının daha fazla olduğ u gö rü lmü ştü r.YinePimayerlilerindeyapılanbirdiğ er
çalışmada tip I ve II diyabetlilerde periodontitis
eşit sıklıkta gö rü lmü ştü r (40). Yine bu çalışmada
periodontitisingö rü lmesıklığ ı,şiddetiveyayılımının diyabet kontrolü zayıf olan bireylerde arttığ ı
gö zlenmiştir (40). Diyabetik kontrol ve periodontal hastalığ ın ortaya çıkışı arasında bağ lantı olduğ u daha birçok çalışma ile de desteklenmektedir.
1995yılındayapılanbirçalışmailetipIdiyabette
metabolik kontrolü n sağ lanması ile periodontal
sağ lığ ındü zeldiğ ibildirilmiştir(41).Thorstensson
ve Hugoson (42), uzun dö nemli insü lin bağ ımlı
diyabeti olan 83 hastayı periodontal hastalık gö rü lme riski açısından 99 kontrol grubu bireyle
karşılaştırmışlartır.Periodontalkemikseviyesinin
karşılaştırıldığ ıbuçalışmada40-49yaşgrubuarasındaki diyabetlilerde daha yaygın kemik yıkımı
gö rü lmü ş ve gelecekteki periodontal yıkım için
diyabetin başlama yaşının ö nemli bir risk faktö rü olduğ ubildirilmiştir(42).
Periodontal Enfeksiyonun Diyabetin Şiddetini
Artırması
Periodontal hastalık DM’nin altıncı komplikasyonu olarak bilinmektedir (43). Diğ er uzun
dö nemli diyabetik komplikasyonlara benzer olarak, periodontal hastalık varlığ ı da diyabetik hastada ciddi sağ lık problemi oluşturacaktır. Periodontal hastalık ortaya çıktığ ında, bu hastalığ ın
kronik seyri diyabetik tablonun kö tü leşmesine ve
daha ciddi diyabet bağ lantılı komplikasyonların
ortaya çıkmasına yol açacaktır (43). Birbirinden
bağ ımsız ü ç ayrı çalışmada periodontal hastalığ ın
diyabetin şiddeti ve komplikasyonların gö rü lme
sıklığ ıü zerineetkisiaraştırılmıştır(44,46).Herü ç
çalışmanın bulguları da birbiriyle uyumlu olacak
şekildeciddiperiodontalhastalığ asahipdiyabetliyabetlilere oranla diyabete bağ lı komplikasyonların daha şiddetli gö rü ldü ğ ü bildirilmiştir (44,46).
Diğ er bir deyişle, şiddetli periodontal hastalığ ın
diyabet bağ lantılı komplikasyonların ortaya çıkmasındaö nemlibirriskfaktö rü oluşturacağ ıbildirilmiştir.Periodontitisdiyabetarasındakibugü çlü bağ lantıhemtipI,hemdetipIIdiyabetiçingeçerlidir(44,46).
Periodontalhastalıkilediyabetinmetabolik
kontrolü arasındaki ilişkiyi inceleyen ilave çalışmalarda,periodontalhastalığ ındiyabetiçinö nemli bir risk faktö rü olduğ unu kanıtlamaktadır
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
PeriodontalHastalıkveDiyabet
(47,48). HbA1c’nin (uzun dö nemli glukoz kontrol
ö lçü tü ) iki-ü ç yıllık uzun dö nemli incelendiğ i bir
çalışmada şiddetli periodontitisli tip II diyabetlilerde%0.5artarken,glikozkontrolü nü nsağ landı-
reylerde ise kullanılan diyabet ilacından bağ ımsız
olarak %0.9 azaldığ ı bildirilmiştir (47). Şiddetli
periodontal enfeksiyonun tip II diyabetlilerde sık
gö rü ldü ğ ü vediyabetinmetabolikkontrolü nü zorlaştırdığ ı sonucuna varılmıştır. Benzer bulgular
uzun dö nemli başka bir çalışma ile de desteklenmiştir (48). Bahsedilen çalışmada şiddetli periodontitisli(%50veyadahafazlakemikkaybı)diyakarşılaştırılmışveikiyıllıkgö zlemsü recisonucunda şiddetli periodontitise sahip hastalarda HbA1c
değ erleridahadakö tü leşmiştir(48).
Tip I diyabetli 37 çocuk ve ergen ü zerinde
yapılanbiraraştırmada(8-19yaşarası),sondalamaderinliğ inin>3mm’denfazlaolduğ ubö lgelerin
oranıarttıkçaHbA1cdeğ erlerinin deartmışolduğ ubildirilmiştir(49).Benzerşekildeyapılandiğ er
birçalışmadaise25-75yaşarasıtipIIdiyabetlilerde periodontal sağ lık incelenmiş ve sondalama
derinliğ inin>5mmfazlaolduğ u bö lgelerinçokluğ uileHbA1coranlarıarasındabağ lantıbulunmuştur (38). Tü m bu çalışmaların bulguları kronik
enfeksiyonun glikoz kontrolü nü zorlaştırdığ ını
gö stermektedir.Diğ erbirsonuçisediyabethastalarında yalnızca periodontal hastalığ ın sıklığ ı iki
katartmaklakalmamış,aynızamandaperiodontitisinşiddetiileyayılımıve bunlarla beraberdiyabete bağ lı komplikasyonların şiddeti de artmıştır
(44,46).Diyabetlilerö nemliacilsağ lıkproblemleriyle sonuçlanacak akut enfeksiyonlara daha yatkın olmalarına rağ men, kronik ve genellikle
asemptomatikseyredenperiodontalenfeksiyonda
diyabetin kontrolü nü zorlaştırıp (47,48), diyabet
bağ lantılı komplikasyonların sayısı ve şiddetini
artırarak(44,46)uzundö nemdeciddisağ lıkproblemlerine sebep olacaktır. Tü m bu nedenlerle diyabetlihastalardaperiodontalenfeksiyonun etkili
tedavisi ve rutin periodontal muayenelerin yapılmasıgereklidir.
Diyabetlilerde Uygulanacak Diş Tedavi Yöntemleri
KontrolaltındakitipIveIIdiyabethastalarına herhangi bir ö nlem alınmaksızın tü m dental
tedavileruygulanabilir.Hastainsü linkullanıyorsa
bunundozuvetipiilekullanılanherhangibirilave
ilaçvarsabunlarö ğ renilmelidir.Dahaö ncegeçirilmiş hipoglisemi atağ ı varsa diş hekimi bilgilendirilmeli,beraberindegö rü lenbelirtivesemptomlar
bilinmelidir.Diştedavisiesnasındaolasıbirhipoglisemiatağ ınıö nlemekiçintedavilerinsü linaktivi-
tesinin en yü ksek olduğ u enjeksiyondan sonraki
30 dakika ile sekiz saatlik zaman dilimi arasında
planlanmalıdır.Herhangibiratakesnasındahastayaverilmesiiçin glikoz,portakalsuyuveya başka
birformhalindehazırbulundurulmalıdır.Herhangibirmeyvesuyuhipoglisemiksemptomlarıhızlı-
stres salgılanan kortizol ve epinefrin miktarını
artırabilir,budahiperglisemiyitetikleyebilir(31).
Bu nedenle endişeli hastalarda sedasyon tercih
edilebilir.Diyabetebağ lıkalpveyabö brekhastalığ ı gibi sistemik komplikasyonlar varsa, diyabet
kontrolü nü ntamolaraksağ lanamadığ ıyü ksekdoz
insü lin kullanan bireylerde ve periodontal/
periapikal apse gibi akut oral enfeksiyonlar mevcutisehastanınhekimiilekonsü ltasyonyapılmalı
ve gerekirse ö ncelikle hasta hospitalize edilerek
diyabetkontrolaltınaalınmalıdır.Butiphastalarda tedavi sonrası sekonder enfeksiyonu ö nlemek
ve yara iyileşmesini hızlandırmak için antibiyotik
reçete edilebilir. Şiddetli periodontal hastalığ a
sahipdiyabetlibireylerdeuygunperiodontaltedaviye ek olarak, tetrasiklin grubu antibiyotik sistemikolarakverilebilir.Tetrasiklinhemperiodontal
hastalığ ın hem de hipergliseminin kontrolü nde
etkiliolacaktır(24).
Diyabetlilerde Periodontal Enfeksiyonun Tedavisi
Periodontal enfeksiyonun diyabetteki glisemik kontrolü etkilediğ ine dair çok sayıda çalışma bulunmaktadır (46,49). Şiddetli periodontitisinglisemikkontrolü olumsuzetkilediğ içoksayıda çalışma ile kanıtlanmasına rağ men (46,49),
periodontal tedaviden sonra glisemik kontrolü n
iyileştiğ ini bildiren çalışma sayısı azdır (50,53).
Periodontaltedavininglisemikkontrolü zerindeki
etkisininuygulanantedavişeklinebağ lıolduğ uda
bildirilmiştir (29). Yapılan çalışmalarda sadece
mekaniktedaviuygulandığ ındayalnızperiodontal
durumdaiyileşmegö zlenirken(glisemikkontrolde
değ işiklik olmaksızın) (50,53), mekanik tedavi ve
sistemik antibiyotik uygulaması kombine edildiğ inde hem periodontal sağ lık hem de glisemik
kontrolde iyileşme sağ landığ ı bildirilmiştir (54).
Tedavişeklinebağ lıolarakfarklısonuçlaralınması
antibiyotik (ö zellikle de doksisiklin) kullanımına
dayandırılmış ve antimikrobiyal etki, konak cevabının iyileşmesi ve enzimatik olmayan glikozilasyon işleminin inhibisyonuyla bağ lantılı olduğ u
dü şü nü lmü ştü r.
MekanikTedaviyiUygulayanÇalışmalar
SeppalaveAinamo’nun(50),38kontrolsü z
tip I diyabet hastasında yaptığ ı çalışmada subgin-
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
33
TunalıM,ErşahanŞ,AydınbelgeM
givalkü retaj,periodontalcerrahivedişçekimigibi
işlemlerden sonra kan glikoz seviyelerinde herhangi bir değ işim gö zlenmemiştir . Alridge ve
ark.’nın(51)çalışmasındaisetipIdiyabetligingişiddetliperiodontitisiolan23hastadasubgingival
kü retaj sonrası diyabetin metabolik kontrolü nde
herhangi bir iyileşme gö zlenmemiştir Yine bu çalışmada tip I diyabetli şiddetli periodontitisi olan
23 hastanın subgingival kü retaj ve çekim işlemlerinitakibenHbA1cdeğ erlerindeherhangibirdeğ işiklikgö zlenmemiştir(51).
MekanikTedavive LokalAntimikrobiyellerinBeraberUygulandığıÇalışmalar
Mekanikperiodontaltedaviyeekolaraklokalantimikrobiyellerinkullanıldığ ıikiçalışmabulunmaktadır. Smith ve ark. (52) Tip I diyabetli orta ve
şiddetli periodontitise sahip 18 hastada yalnız
mekaniktedaviuygulandıktanikiaysonraHbA1c
değ erlerinde herhangi bir değ işim olmadığ ını bildirmişlerdir.Diğ erçalışmadaisekontrolaltındaki
tip I ve tip II diyabetli periodontitisli hastalarda
kü retaj ve kö k yü zeyi dü zleştirme işlemlerine ek
olarak %0.2’lik klorheksidin ile subgingival irrigasyon yapılmasının HbA1c ü zerine hiçbir etkisi
olmadığ ı bildirilmiştir (53). Her iki çalışmada
HbA1c değ erlerine ilaveten subgingival periodontal patojenleri de incelemiştir. Smith ve ark çalışmalarınakatılantipIdiyabetli18hastanın11’inde
Tannerella forsythia (T. forsythia)’nın %36 bö lgede, Porphyromonas gingivalis (P. gingivalis)’in ise
%7bö lgedeinatçıbirşekildevarlığ ınısü rdü rmeye
devam ettiğ ini bildirmişlerdir (52). Christgau ve
ark.’nın(53),çalışmasındaisediyabetik20hastanın12’sindetedavisonrasıP.gingivalisizoleedilmeyedevametmiştir.Mekanikperiodontaltedavi
klorheksidinkombinasyonununpatojenikP.gingivalis’in baskın olduğ u subgingival enfeksiyonu
ö nlemedeetkinolmadığ ıbuçalışmalarladagö rü lmü ştü r. P. gingivalis ve/veya T. forsythia’nın subgingival bö lgeden tam olarak uzaklaştırılamaması
HbA1c değ erlerinde iyileşme olmasını da ö nlemektedir.
Mekanik Tedavi ve Sistemik Antibiyotiklerin
BeraberUygulandığıÇalışmalar
Mekanik periodontal tedaviye ek olarak
doksisiklin verilen bir çalışmada, tip II diyabetli
dokuz hastanın HbA1c değ erlerinde ortalama %
0.6’lık bir azalma gö zlenmiştir (54). Periodontal
tedaviye ek olarak parenteral Penisilin G enjeksiyonunun yapıldığ ı başka bir çalışmada ise insü lin
gereksiniminin azaldığ ı gö zlenmiştir (55). Son
34
yıllardayapılandiğ erbirçalışmadaisetipIIdiyabetli 13 Japon hastada mekanik periodontal tedaviye ek olarak subgingival bö lgeye minosiklin jel
uygulanmış ve HbA1c değ erlerinde %0.8’lik bir
azalmagö zlenmiştir(56).Yinebuçalışmadadolaşımdakitü mö rnekrozisfaktö rα(TNF-α)dü zeyindevesubgingivalbakterisayısındaazalmagö zlenmiştir(56).
ŞiddetliperiodontalhastalıklıtipIIdiyabetli bireylerde ultrasonik bakterisidal kü retaj, topikal antimikrobiyel ajan uygulaması ve sistemik
doksisiklinin (14 gü n boyunca 100mg/gü n) kombineolarakverildiğ ibirçalışmadaisetedavidenü ç
ay sonra tü m hastalarda P. gingivalis tespit edilemeyenseviyeleregerilemiştir(54).Bubulguyaek
olarakataşmanseviyesindeanlamlıartışveHbA1c
seviyesindeanlamlıazalmasaptanmıştır(54).YapılanbuçalışmalarperiodontaltedavidensonraP.
gingivalis’in negatif olduğ u tü m hastalarda
HbA1c’nin de azaldığ ını gö stermiştir. Bu çalışmadatekbaşınaultrasonikkullanımıileHbA1c’de%
0.3’lü k, ultrasoniğ in sistemik doksisiklinle kombine olarak kullanımında ise %0.8’lik bir azalma
gö zlenmiştir. Diğ er taraftan tedaviden sonra P.
gingivalis’ininatçıbirşekildevarlığ ınısü rdü rdü ğ ü bireylerdeiseHbA1c’deartışgö zlenmiştir.Yukarıda bahsedilen çalışmalardan şu sonuçlar çıkarılaP.gingivalisenfeksiyonunun
ortadan kaldırılması zayıf kontrollü diyabetlilerdekiglikozkontrolü nekatkısağ layacakveö lçü len
mik doksisiklin kullanımı ile diyabet kontrolü nde
ilavekatkısağ lanacaktır.
Tetrasiklinvetü revlerininkendiantimikrobiyal etkilerinden bağ ımsız olarak kollajenolitik
sü reçleri inhibe edip, protein sentezi ve salgısını
artırarakkonakcevabıü zerindedü zenleyicietkiye
sahip oldukları gö sterilmiştir (57). Doksisiklinin
kollajen yıkımının ö nlenmesinde etkili olup, tip II
diyabetlifarelerdeproteinleringlikasyonseviyesiniazalttığ ıbildirilmiştir(58).Tetrasiklinvetü revlerinin doku yıkıcı enzimleri inhibe etme etkisi
sayesinde periodontal tedaviye ek olarak kullanımı ö nerilmektedir (58). Bundan dolayı diyabetlilerdemekanikperiodontaltedaviyeekolarakdokolarak doksisiklin gibi periodontal patojenlerin
çoğ unaetkiligenişspektrumluantibiyotiklerdişetisıvısındakandakiseviyesindenyedi-onkatdaha
fazla oranda bulunmaktadır ve bö ylece periodontal patojenlerin azaltılmasına destek olacaktır.
hastalarda periodontal enfeksiyona karşı azalmış
olankonakcevabınıdü zenleyecektir,
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
PeriodontalHastalıkveDiyabet
ö zelliklededoksisiklinhü credışıproteinlerinenzimatik olmayan glikasyonunu inhibe edecek ve
kuvvetli ihtimalle hemoglobinin glikasyonu ü zerindedebenzeretkiyigö sterecektir.
Grossi (49), diyabetli hastalarda periodontal hastalığ ın tedavisi konusunda bir çalışma
yapmışveperiodontaltedaviyeekolarakenfeksiyonkontrolü içinsistemikantibiyotikverilmesinin
glisemikkontrolü zerindeolumluetkioluşturacağ ı
sonucuna varmıştır. Grossi (49), bu sonuca ilave
mayıuyardığ ınıvebunlarındaperiodontalyıkımlabağ lantılıolaninterlö kin1β(IL-1β),interlö kin6
(IL-6)veTNF-α
timiniartırdığ ınıbildirmiştir.
Periodontal tedavinin diyabetin metabolik
kontrolü ü zerine etkisini inceleyen geçmiş çalışmalardiyabetikkontrolü nuygulanantedavişekline bağ lı olduğ unu gö stermiştir. Diğ er bir deyişle
mekanik periodontal tedaviye ek olarak sistemik
antibiyotiğ in verildiğ i durumlarda subgingival
bö lgede sık gö rü len patojenik P. gingivalis azalacak ve bu da kontrol altında olmayan diyabetli
hastalarda metabolik kontrolü iyileştirecektir.
Periodontalenfeksiyonunsistemikantibiyotiklerle
etkilibirşekildetedavisidiyabetlihastalardahem
periodontal hastalığ a bağ lı lokal belirti ve semptomları azaltacak hem de diyabetin kontrolü nü kolaylaştıracaktır. Diyabetik hastada gram negatif
kronik periodontal enfeksiyonun kontrolü standarttedavininbirparçasıolmalıdır.
SONUÇ
Diyabetin periodontal dokular ü zerindeki
etkilerininyanısıraperiodontalhastalığ ındadiyabetietkileyebileceğ idü şü nü lmektedir.Periodontal
hastalık patogenezinde rol alan mikrobiyal plak
ajanları, ü rettikleri lipopolisakkarit formundaki
endotoksinler aracılığ ıyla doku hasarı oluşturan
konakçı immü n sistem mekanizmalarını harekete
geçirme kabiliyetine sahipler. Geleneksel gö rü şe
gö reperiodontitisağ ıziçindegelişenbirhastalıkrı dişlerin destek dokuları ile sınırlıdır. Buna rağ men yapılan son çalışmalar periodontitisin vü cudungenelsağ lığ ınıetkileyebilecekbazıdeğ işikliklere de neden olabileceğ ini gö stermektedir. Araş-
tırmacılar diyabet de dahil çok sayıda sistemik
durum/hastalığ ın periodontitisten etkilenebileceğ ini dü şü nmektedir. Gü nü mü zde giderek ö nem
kazananbugö rü şperiodontitis-diyabetarasındaki
etkileşimi çift yö nlü dü şü nmemizi gerekli kılmaktadır(59,60).
Tü m bu geçmiş çalışmaların bulgularından da anlaşıldığ ı ü zere, diyabet periodontal hastalık arasındaki ilişki çift yö nlü dü r yani diyabet
(tipIvetipII)periodontitisiçinartmışriskfaktö rü oluşturup, periodontitisin ilerleme şiddetini
arttırmaktaveperiodontalenfeksiyondadiyabetli
bireylerde glisemik kontrolü zorlaştırmaktadır.
Diyabetlibireylerdeperiodontalenfeksiyonutedaviederkenoralhijyeninsağ lanmasıçokö nemlibir
bileşen olup, glisemik kontrolü n sağ lanması ve
idameettirilmesindedeö nemlibirroloynayabilir.
Benzerşekildeperiodontalenfeksiyontedaviside
glisemik kontrolü n sağ lanmasında etkili olup, diyabetebağ lıkomplikasyonlarıazaltmaşansıolabilir.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
DemmerRT,PapapanouPN.Epidemiologic patterns of chronic and aggressive
periodontitis. Periodontol 2000. 2010;
53:28-44.
Mealey BL. Periodontal implications:
medically compromised patients. Ann
Periodontol1996;1:256–321.
NishimuraF,TakahashiK,KuriharaM.et
al.Periodontaldiseaseasacomplication
of diabetes mellitus. Ann Periodontol
1998;3:20–29.
Offenbacher S. Periodontal disease: Pathogenesis.AnnPeriodontol1996;1:821
–878.
Forbes JM, Cooper ME. Mechanisms of
diabetic complications. Physiol Rev
2013;93:137-188.
AliD,KunzelC.Diabetesmellitus:Update
and relevance for dentistry. Dent Today
2011;30:45-46.
KrolewskiAS,WarramJH,RandLI,etal.
Epidemiologic approach to the etiology
oftypeIdiabetesmellitusanditscomplications. N Engl J Med 1987; 317: 13901398.
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
35
TunalıM,ErşahanŞ,AydınbelgeM
8.
Altuntaş Y. Diabetes Mellitus’un tanımı,
9.
ReavenGM,HollenbecCB,ChenYD.Relationship between glucose tolerance, insulinsecretionandinsulinactioninnonobese individuals with varying degrees
of glucose tolerance. Diabetologia 1989;
32:52-59.
tesMellitusKitabı.NobelTıpKitabevleri,
-128
10. GolayA,FelberJP,JequierE,etal.Metabolic basis of obesity and non-insulin
dependentdiabetesmellitus.DiabMetab
Rev1988;4:727-747.
11. Porte D. Beta cells in type II Diabetes
Mellitus.Diabetes1991;40:166-180.
12. MitrakouA,KellyD,MokanM,etal.Role
of reduced suppression of glucose production and diminished early insulin
releaseinimpairedglucosetolerance,N
EnglJMed1992;326:22-29.
13. Taylor GW. Bidirectional interrelationships between diabetes and periodontal
diseases: An epidemiologic perspective.
AnnPeriodontol2001;6:99-112.
14. CoustanD.Gestationaldiabetes.Diabetes
Care1993;16:8-15.
15. Nathan DM. The pathophysiology of diabeticcomplications:Howmuchdoesthe
glucose hypotesis explain? Ann Intern
Med1996;124:86-89.
16. Mandrup PT. Recent advances-Diabetes.
BrMedJ1998;316:1221-1225.
17. KleinBE.Overviewofepidemiologicstudies of diabetic retinopathy. Ophthalmic
Epidemiol2007;14:179-183.
18. Tousoulis D, Kampoli AM, Stefanadis C.
Diabetes mellitus and vascular endothelial dysfunction: current perspectives.
CurrVascPharmacol.2012;10:19-32.
19. Wu M, Lyons TJ. Treatment approaches
fordiabetesanddyslipidemia.HormRes
Paediatr.2011;76:76-80.
20. Brownlee M. Glycosylation diabetic
complications. Diabetes 1994; 43: 836841.
21. Schmidt AM, Hori O, Brett J. Cellular receptors for adveanced glycosylation end
products. Implications for induction of
oxidant stres and cellular dysfunction in
36
the pathogenesis of vascular lesions. AtherosclerThromb1994;14:1521-1528.
22. EspositoC,GerlachH,BrettJ.Endothelial
receptor-mediated binding of glucosereased monolayer permeability and modulationofcellsurfacecoagulantproperties.JExpMed1992;170:1387-1407.
23. SchmidtAM,HoriO,CaoR.RAGE,anovel
cellularreceptorforadvencedglycosylationendproducts.Diabetes1996;45:77
-80.
24. Klokkevold PR, Mealey BL, Carranza FA.
dersontheperiodontium,In:Carranza’s
Clinical Periodontology, (9th ed). Philadelphia,WBSaundersCo.2002;pp204228.
25. MurrahVA.Diabetesmellitusandassociatedoralmanifestations:Areview.JOral
Pathol1985;14:271-281.
26. MealeyBL,OcampoGL.DiabetesMellitus
and Periodontal Disease. Periodontology
2000.2007;44:127-153.
27. Manouchehr-Pour M, Bissada NF. Periodontal disease in juvenile and adult diabeticpatients:Areview.JAmDentAssoc
1983;107:766-770.
28. Oliver RC, Tervonen T. Diabetes-a risk
factorforperiodontitisinadults?JPeriodontol1994;65:530-538.
29. Grossi SG, Genco RJ. Periodontal disease
and diabetes mellitus: A two-way relationship.AnnPeriodontol1998;3:51-61.
30. GoteinerD,VogelR,DeasyM,etal.Periodontal and caries experience in children
with insulin-dependent diabetes mellitus.JAmDentAssoc1986;113:277-279.
31. Harrison R, Bowen WH. Periodontal health,dentalcaries,andmetaboliccontrol
in insulin-dependent diabetic children
and adolescents. Pediatr Dent 1987; 9:
283-286.
32. dePommereauV,Dargent-PareC,Robert
JJ, et al. Periodontal status in insulindependent diabetic adolescents. J Clin
Periodontol1992;19:628-632.
33. SoskolneWA,KlingerA.Therelationship
betweenperiodontaldiseasesanddiabetes:Anoverview.AnnPeriodontol2001;
6:91-98.
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
PeriodontalHastalıkveDiyabet
34. CianciolaLJ,ParkBH,BruckE,etal.Prevalenceofperiodontaldiseaseininsulindependent diabetes mellitus (juvenile
diabetes). J Am Dent Assoc 1982; 104:
653-660.
35.
-Seppä lä B, Ainamo J. Periodontal
conditionsininsulin-dependentdiabetes
mellitus.JClinPeriodontol1992;19:2429.
36. Shlossman M, Knowler WC, Pettitt DJ, et
al. Type 2 diabetes mellitus and periodontal disease. J Am Dent Assoc 1990;
121:532-536.
37. EmrichLJ,ShlossmanM,GencoRJ.Periodontal disease in non-insulin dependent
diabetesmellitus.JPeriodontol1991;62:
123-131.
38. NelsonRG,ShlossmanM,BuddingLM,et
al. Periodontal disease and NIDDM in
Pima Indians. Diabetes Care 1990; 13:
836-840.
39. Taylor GW, Burt BA, Becker MP, et al.
Non-insulindependentdiabetesmellitus
and alveolar bone loss progression over
2years.JPeriodontol1998;69:76-83.
40. TervonenT,OliverRC.Long-termcontrol
of diabetes mellitus and periodontitis. J
ClinPeriodontol1993;20:431-435.
41. Aldridge JP, Lester V, Watts TLP, et al.
Single-blindstudiesoftheeffectsofimproved periodontal health on metabolic
control in type I diabetes mellitus. J Clin
Periodontol1995;22:271-275.
42. ThorstenssonH,HugosonA.Periodontal
disease experience in adult longduration insulin-dependent diabetics. J
ClinPeriodontol1993;20:352-358.
43.
Lö e H. Periodontal disease: The sixth
complicationofdiabetesmellitus.DiabetesCare1993;16:329-334.
44. KarjalainenKM,KnuuttilaMLE,vonDickhoffKJ.Associationoftheseverityofperiodontal disease with organ complications in Type I diabetic patients. J Periodontol1994;65:1067-1072.
45. Thorstensson H, Kuylenstierna J, Hugoson A. Medical status and complications
in relation to periodontal disease experience in insulin-dependent diabetes. J
ClinPeriodontol1996;23:194-202.
46. FinestoneAJ,BoorujySR.Diabetesmelli-
tus and periodontal disease. Diabetes
1967;16:336-340.
47. Collin HL, Uusitupa M, Niskanen L, et al.
with non-insulin dependent diabetes
mellitus. J Periodontol 1998; 69: 962966.
48. TaylorGW,BurtBA,BeckerMP,etal.Severeperiodontitisandriskforpoorglycemic control in patients with non-insulin
dependent daibetes mellitus. J Periodontol1996;67:1085-1093.
49. GrossiSG.TreatmentofPeriodontaldisease and control of diabetes: An assessmentoftheevidenceandneedforfuture
research. Ann Periodontol 2001; 6: 138145.
50.
-Seppä lä B, Ainamo J. A site-bysitefollow-upstudyontheeffectofcontrolled versus poorly controlled insulindependentdiabetesmellitus.JClinPeriodontol1994;21:161-165.
51. Alridge JP, Lester V, Watts TLP, et al.
Single-blindstudiesoftheeffectsofimproved periodontal health on metabolic
controlinTypeIdiabetesmellitus.JClin
Periodontol1995;22:271-275.
52. SmithGT,GreenbaumCJ,JohnsonBD,et
al. Short-term responses to periodontal
therapy in insulin-dependent diabetic
patients. J Periodontol 1996; 67: 794802.
53. Christgau M, Palitzsch KD, Schmalz G, et
al.Healingresponsetonon-surgicalperiodontaltherapyinpatientswithdiabetes
mellitus: Clinical, microbiological and
immunologic results. J Clin Periodontol
1998;25:112-124.
54. GrossiSG,SkrepcinskiFB,DeCaroT,etal.
Treatment of periodontal disease in diabetics reduces glycated hemoglobin. J
Periodontol1997;68:713-719.
55. MillerLS,ManwellMA,NewboldD,etal.
The relationship between reduction in
control:Areportof9cases.JPeriodontol
1992;63:843-848.
56. IwamotoY,NishimuraF,NakagawaM,et
al.Theeffectofantimicrobialperiodontal
treatment on circulating tumor necrosis
factor-alpha and glycated hemoglobin
level in patients with type 2 diabetes. J
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)
37
TunalıM,ErşahanŞ,AydınbelgeM
Periodontol2001;72:774-778.
57. Sasaki T, Ramamurthy NS, Yu Z, et al.
Tetracycline administration increases
proteinsynthesisandsecretioninperio58.
tocin-induced diabetic rats. J Periodont
Res1992;27:631-639.
king periodontal disease progression by
inhibiting tissue-destructive enzymes: A
potential therapeutic role for tetracyclilogs.JPeriodontol1993;64:819-827.
59. Mattila KJ, Nieminen MS, Valtonen VV.
Association between dental health and
acute myocardial infarction. Br Med J
1989;298:779-781.
60. OffenbacherS,KatzV,FertikG.Periodontal infection as a risk factor for preterm
lowbirthweight.JPeriodontol1996;67:
1103-1113.
38
Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 2014 ; 23 (1)

Download Report