Ġlkay ÖNAL Makale ġĠRKETLERDE SERMAYE AZALTILMASININ TTK VE VERGĠ UYGULAMALARI YÖNÜNDEN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Şirketlerde sermaye azaltılması; ortaklar yönüyle genellikle finansman sıkıntısı, işletme büyüklüğü ve faaliyetleri göz önüne alındığında fuzulen koyulmuş veya taahhüt edilmiş sermaye tutarları vb. nedenlerle gündeme gelebilmektedir. Sermayenin azaltılması konusu hem Yeni Türk Ticaret Kanunu, hem de Kurumlar Vergisi bakımından şirketlere birtakım yükümlülükler getirmektedir. Öncelikle TTK tarafında getirdiği yükümlülüklere, ardından Kurumlar Vergisi bakımından sermaye azaltımının vergisel boyutuna bakacağız. I. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU UYARINCA SERMAYE AZALTIMI Yeni TTK uyarınca yapılan düzenlemede eski haline nazaran mahkeme ve bilirkişi sürecinin yinelenmediğini görmekteyiz. Yeni düzenleme ile bu görev genel kurul ile yönetim kuruluna verilmiştir. Son düzenlemeler uyarınca sermaye azaltımı şirketler açısından 473.474.ve 475.maddelere dayanarak üç aşamada tamamlanabilecektir. 1. Karar aĢaması 473. madde: (1) Bir anonim şirket sermayesini azaltarak, azaltılan kısmın yerine geçmek üzere bedelleri tamamen ödenecek yeni paylar çıkarmıyorsa, genel kurul, esas sözleşmenin gerektiği şekilde değiştirilmesini karara bağlar. Genel kurul toplantısına ilişkin çağrı ilanlarında, mektuplarda ve internet sitesi bildiriminde, sermaye azaltılmasına gidilmesinin sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağı ayrıntılı bir şekilde ve hesap verme ilkelerine uygun olarak açıklanır. Ayrıca yönetim kurulu bu hususları içeren bir raporu genel kurula sunar, genel kurulca onaylanmış rapor tescil ve ilan edilir. (2) Sermayenin azaltılmasına rağmen şirket alacaklılarının haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifin, şirkette varlığı belirlenmiş olmadıkça sermayenin azaltılmasına karar verilmez. (3) Genel kurulun kararına 421 inci maddenin üçüncü fıkrasının birinci cümlesi uygulanır. Kararda sermayenin azaltılmasının ne tarzda yapılacağı gösterilir. (4) Esas sermayenin azaltılması sebebiyle kayıtlara göre doğacak defter kârı sadece payların yok edilmesinde kullanılabilir. (5) Sermaye hiçbir suretle 332 nci madde ile belirlenen en az tutardan aşağı indirilemez. (6) Bu madde ile 474 ve 475 inci maddeler, kayıtlı sermaye sisteminde çıkarılmış sermayenin azaltılmasına kıyas yoluyla uygulanır. 2. Alacaklılara çağrı 474. madde: (1) Genel kurul esas sermayenin azaltılmasına karar verdiği takdirde, yönetim kurulu, bu kararı şirketin internet sitesine koymaktan başka, 35 inci maddede anılan gazetede ve aynı zamanda esas sözleşmede öngörüldüğü şekilde, yedişer gün arayla, üç defa ilan eder. İlanda alacaklılara, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesindeki üçüncü ilandan itibaren iki ay içinde, alacaklarını bildirerek bunların ödenmesini veya teminat altına alınmasını isteyebileceklerini belirtir. Şirketçe bilinen alacaklılara ayrıca çağrı mektupları gönderilir. (2) Sermaye, zararlar sonucunda bilançoda oluşan bir açığı kapatmak amacıyla ve bu açıklar oranında azaltılacak olursa, yönetim kurulunca alacaklıları çağırmaktan ve bunların haklarının ödenmesinden veya teminat altına alınmasından vazgeçilebilir. 3. Kararların yerine getirilmesi 475. madde: (1) Sermaye, ancak alacaklılara verilen sürenin sona ermesinden ve beyan edilen alacakların ödenmesinden veya teminat altına alınmasından sonra azaltılabilir; aksi hâlde alacaklılar şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinde sermayenin azaltılması işleminin tescilinin ilan edilmesinden itibaren iki yıl içinde sermayenin azaltılmasının iptali davası açabilirler. Teminatın yetersizliği hâlinde de yargı yolu açıktır. (2) Azaltma kararının uygulanabilmesi için, pay senetleri miktarının, değiştirme veya damgalama yoluyla ya da diğer bir şekilde azaltılmasının gerekli olduğu hâllerde bu husus için yapılan ihtara rağmen geri verilmeyen pay senetleri şirketçe iptal edilebilir. Tebliğde şirkete geri verilmeyen senetlerin iptal edilecekleri yazılır. (3) Pay sahiplerinin, değiştirilmek üzere şirkete geri verdikleri pay senetlerinin miktarı, karar gereğince değiştirmeye yetmezse, bu senetler iptal olunarak bunların karşılığında verilmesi gereken yeni senetler satılıp paylarına düşen miktar şirkette saklanır. (4) Yukarıdaki fıkralarla, 473 ve 474 üncü maddelerde yazılı şartlara uyulmuş olduğunu gösteren belgeler ibraz edilmedikçe esas sermayenin azaltılmasına dair karar ve sermayenin gerçekten azaltılmış olması olgusu ticaret siciline tescil olunamaz. Sermaye azaltımı yeni TTK uyarınca yukarıda verilen 473.474.ve 475.maddeler ile düzenlenmiş olup, söz konusu işlemin Ticaret Sicil Yönetmeliğinde 79.ve 80.maddelerde uyulması gerekli prosedürleri ise aşağıdaki gibidir: II. ESAS SERMAYENĠN AZALTILMASINDA BAġVURU VE BELGELER (1) Esas sermayenin azaltılması ile birlikte eş zamanlı olarak sermaye artırımı yapılmaması halinde tescil başvurusunda müdürlüğe aşağıdaki belgeler verilir: a) Şirket sözleşmesi değişikliği Bakanlık veya diğer resmi kurumların iznine veya uygun görüşüne tabi olan şirketler için bu izin veya uygun görüş yazısı. b) Sermayenin azaltılmasına ilişkin yönetim kurulu raporunun onaylandığı ve sermayenin azaltılmasının ne tarzda yapılacağının gösterildiği sermaye azaltılmasına dair genel kurul kararının noter onaylı örneği. c) Sermayenin azaltılmasının sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağını gösterir yönetim kurulunca hazırlanmış ve genel kurul tarafından onaylanmış sermayenin azaltılmasına ilişkin rapor. ç) Sermayenin azaltılmasına rağmen şirket alacaklılarının haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifin şirkette mevcut olduğunun belirlenmesine ilişkin yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir, kuruluşu ve esas sözleşme değişikliği Bakanlık iznine tabi olan şirketlerde ise yeminli mali müşavir raporu. d) Şirket sözleşmesinin değişiklikten sonraki yeni duruma uyarlanmış metni. e) Şirket alacaklılarına yedişer gün arayla üç defa çağrı yapıldığına dair sicil gazetesi örnekleri. f) Alacakların ödendiği veya teminat altına alındığını gösteren belge örnekleri. (2) Sermaye azaltımı yapan şirketin denetime tabi olması halinde birinci fıkranın (ç) bendinde belirtilen rapor şirket denetçisi tarafından da düzenlenebilir. (3) Sermaye, zararlar sonucunda bilançoda oluşan bir açığı kapatmak amacıyla ve bu açıklar oranında azaltılacak olursa, yönetim kurulunca alacaklıları çağırmaktan ve bunların haklarının ödenmesinden veya teminat alınmasından vazgeçilmiş ve buna ilişkin yönetim kurulu kararı müdürlüğe ibraz edilmiş ise birinci fıkranın (e) ve (f) bentlerinde belirtilen belgeler aranmaz. III. ESAS SERMAYENĠN AZALTILMASINDA TESCĠL SÜRECĠ Ticaret Sicil Yönetmeliği’nin 80.maddesine göre aşağıda belirtilen hususlara uyulması gerekmektedir: (1) Esas sermayenin azaltılmasında sicile tescil olunacak belgeler: a) Esas veya kayıtlı sermaye sisteminde sermaye azaltılmasına ilişkin genel kurul kararı. b) Sermayenin azaltılmasına ilişkin şirket sözleşmesi değişikliği. c) Sermayenin azaltılmasının sebepleri ile azaltmanın amacı ve azaltmanın ne şekilde yapılacağını gösterir yönetim kurulunca hazırlanmış ve genel kurul tarafından onaylanmış sermayenin azaltılmasına ilişkin rapor. (2) Son yıllık bilançoya göre, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kaldığının anlaşılması üzerine genel kurul tarafından; a) Sermayenin üçte biri ile yetinmeye karar verilmiş ise, birinci fıkra hükümlerine göre sermaye azaltılır, b) Sermayenin karşılıksız kalan kısmının azaltılarak, azaltılan kısmın yerine geçmek üzere tamamı ödenerek ve eş zamanlı sermaye artırımı yoluyla sermayenin tamamlanmasına karar verildiği takdirde, 81.’nci madde hükmü uygulanır. IV. KURUMLAR VERGĠSĠ BAKIMINDAN SERMAYE AZALTIMINDA VERGĠSEL YÜKÜMLÜLÜKLER Şirketler yazımızın başlangıcında belirttiğimiz sair sebeplerle sermaye azaltımına gitmek isteyebilirler, ancak sermaye azaltımına gidilmeden önce sermaye hesabı içerisinde yer alan kaynakları incelemekte yarar bulunmaktadır. Şöyle ki; Mevcut şirket sermayesi içerisinde zamanla sermayeye ilave edilen işletme içi fonların veya enflasyon düzeltme farkları gibi benzer kalemlerin dökümünün yapılması vergisel yönden eleştiriye maruz kalmamak adına önemlidir. Sermaye içerisinde yer alan kaynaklardan genellikle uygulamada sık karşılaşılanlar altı başlık halinde sıralanabilir; Geçmiş Yıllar Karları, Enflasyon Düzeltmesi Olumlu Farkları, Yeniden Değerleme Artışları, Gayrimenkul ve İştirak Hisseleri Satış Kazancı, Geçmiş Yıllar Zararlarının Mahsubu, Şirket ortaklarının sermaye taahhütleri(ayni veya nakdi) (1) GeçmiĢ Yıllar Karlarının Durumu; Sermayeye ilavede kullanılan işletme içi fonlardan birisi olmakla birlikte, sermaye azaltımına gidildiğinde Gelir Vergisi Kanunu’nun 94.maddesi uyarınca (2009/14592 sayılı B.K.K. Madde 1/6 ile;) “a) Tam mükellef kurumlar tarafından; tam mükellef gerçek kişilere, gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara ve gelir vergisinden muaf olanlara dağıtılan, 75 inci maddenin ikinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarından (kârın sermayeye eklenmesi kâr dağıtımı sayılmaz.) % 15, b) Tam mükellef kurumlar tarafından; dar mükellef gerçek kişilere ve gelir vergisinden muaf olan dar mükelleflere dağıtılan, 75 inci maddenin ikinci fıkrasının (1), (2) ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarından (kârın sermayeye eklenmesi kâr dağıtımı sayılmaz) % 15," Stopaj yapılacaktır. Geçmiş yıllar karlarının sermayeye ilavesi kar dağıtımı sayılmamakta ve stopaj yükümlülüğü bulunmamakla birlikte, sermaye azaltımında bu madde gerekçesiyle kaynağın şirketten çekilmesi gündeme geldiğinden %15 stopajın yapılması gerekecektir. (2) Enflasyon Düzeltmesi Olumlu Farklarının Durumu; 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının 5 inci bendinde “… Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tâbi tutulur. Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farkları düzeltme sonucu oluşan geçmiş yıl zararlarına mahsup edilebilir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir; bu işlemler kâr dağıtımı sayılmaz.” denilmektedir. Bu hükümden hareketle sermayeye eklenmiş olan pasif kalemlere ait enflasyon fark hesaplarının, şirketin sermaye azaltımı yapması sebebiyle ortaklara dağıtılması halinde, işletmeden çekilen tutarların öncelikle kurumlar vergisine tabi tutulması, vergi sonrası dağıtılan kazancın da kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulması(%15) gerekecektir. (3) Yeniden Değerleme ArtıĢlarının Durumu; Sermayeye ilave edilmiş bulunan yeniden değerleme değer artış fonunun, enflasyon farklarında olduğu gibi sermaye azaltımı suretiyle ortaklara dağıtılması halinde, işletmeden çekilen tutarların öncelikle kurumlar vergisine, vergi sonrası dağıtılan kazanç da kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulması gerekecektir. (4) Gayrimenkul ve ĠĢtirak Hisseleri SatıĢ Kazançlarının Durumu; 5520 sayılı KVK’nun 5/1-e maddesi uyarınca; Kurumların, en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan taşınmazlar ve iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançların % 75'lik kısmı kurumlar vergisinden istisnadır. İstisna edilen kazançtan beş yıl içinde sermayeye ilave dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilen veya işletmeden çekilen ya da dar mükellef kurumlarca ana merkeze aktarılan kısım için uygulanan istisna dolayısıyla zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğramış sayılır. Aynı süre içinde işletmenin tasfiyesi (bu Kanuna göre yapılan devir ve bölünmeler hariç) halinde de bu hüküm uygulanır. Sermayeye ilave edilmiş bulunan gayrimenkul satış kazancı ve iştrirak hisseleri satış kazancının da sermaye azaltımı suretiyle ortaklara dağıtılması halinde, işletmeden çekilen tutarların(vergi ötelemesi sebebiyle) öncelikle kurumlar vergisine, vergi sonrası dağıtılan kazancın da kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisine tabi tutulması gerekecektir. Ancak söz konusu satış kazançlarının 5 yıllık süre dolduktan sonra sermaye azaltımı yolu ile ortaklara dağıtılması halinde, sadece kar dağıtım stopajına konu edilecektir. (5) GeçmiĢ Yıllar Zararlarının Durumu; Sermaye azaltımında geçmiş yıl zararlarının mahsubu da söz konusu olabilmektedir. Ancak geçmiş yıl zararlarının mahsubu suretiyle sermaye azaltımında kurumlar vergisi ve kar dağıtım stopajı işlemine bakacak olursak; Sermaye azaltımına gidildiğinde hali hazırda sermaye içerisinde geçmiş yıl karları veya yeniden değerleme artışları bulunmakta ise, öncelikle bu kalemlerden mahsup yapılmakta ve kurumlar vergisi aranmaktadır. İdare hesaben veya nakden bir ödeme yapılmadığından hareketle kar payı tevkifatı yapılmayacağı yönünde görüşler vermektedir. (6) Şirket ortaklarının sermaye taahhütleri(ayni veya nakdi) Şirket ortakları tarafından sermaye olarak konulan nakdi veya ayni sermaye tutarları ise, ticari kazançla ilişkilendirilmeyeceğinden kurum stopajı veya kar dağıtım stopajına konu edilmeyecektir. V. SONUÇ: Sermaye azaltımı prosedürü Yeni TTK uyarınca her ne kadar sadeleştirilmişse de, Kurumlar vergisi yönüyle azaltımda kaynakların dikkatli irdelenmesinde ve genel kurula hangi tutarlardan azaltım olabileceğinin bilgisinin verilmesinde yarar görülmektedir. İdarenin verdiği muktezalara göre; Sermaye üzerinde artış yaratan geçmiş yıllar karları, yeniden değerleme artışları ,enflasyon düzeltmesi olumlu farklarının, gayrimenkul ve iştirak hisseleri satış kazançlarının, özel fonların sermaye azaltımına gidildiğinde azaltıma konu tutar öncelikle bu kalemlerden başlanacak ve buna bağlı vergi kesintileri aranacaktır.