T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı SOSYAL BİLİMLER LİSESİ OSMANLI TÜRKÇESİ DERSİ (10, 11 ve 12. SINIFLAR) ÖĞRETİM PROGRAMI 2011 OSMANLI TÜRKÇESİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINI GELİŞTİRME KOMİSYONU Prof. Dr. Adnan KARAİSMAİLOĞLU Akademik Danışman Turgut BAĞRIAÇIK Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni Mehmet Akif SÜTCÜ Program Geliştirme Uzmanı Mehtap ERMAN Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı 1 TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN GENEL AMAÇLARI 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları: 1. Genel Amaçlar Madde 2. Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini; 1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik; lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek; 2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek; 3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak; Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı seçkin bir ortağı yapmaktır. 2 GİRİŞ Dilin insanlar için bir iletişim aracı olması yanında, en önemli yönü bir topluma millet olma özelliği kazandırmasıdır. Dil, toplumu ayakta tutan millî ve manevi değerlerin temelinde yer alır. Dilin, kültürün hem yapıcısı hem de nesilden nesile aktarıcısı olma gibi önemli bir görevi vardır. Bir millet tarihini dili sayesinde öğrenir. Mensup olduğu milletin diline, geçmişine yabancılaşan insanların, o milletin geleceği için hiçbir olumlu davranış içinde bulunamayacağı bir gerçektir. Geçmişini bilmeyen, geleceğe yön veremeyeceğinden sosyal bilimler alanında çalışacak, milletinin ve devletinin geleceğine önemli katkı sağlayacak gençler için Türk dilinin tüm özelliklerini ve geçmişini bilmek milletini, milletinin düşünüş, yaşayış ve beklentilerini anlamada en büyük rehber olacaktır. Osmanlı Türkçesi, yaklaşık altı yüz yıllık bir sürece tanıklık eden, Türk edebiyatına binlerce eser kazandıran, milyonlarca arşiv belgesinin oluşturulduğu tarihî bir yazı dilidir. Bir toplumun aydını olmak; yalnızca yaşadığı devrin gereğini yerine getirmek, sosyal ve siyasi gelişmelerini takip etmekle mümkün değildir. Kendisinden yarım asır önce yapılmış felsefi, bilimsel, siyasi tartışma ve gelişmelerden habersiz insanlar, sadece güncel bilgilerle milletinin geleceğine ışık tutamaz. Osmanlı Türkçesi dersi öğrenciler için geçmişe açılan kapının anahtarıdır. Bu anahtarla öğrenciler, yazı inkılâbının nedenlerini, Türk dilinin incelik ve zenginliğini; Türk sanatının ve sanatçısının estetik yaklaşımını; sanat anlayışını; Türk milletinin duyuş ve düşünüşünü; yaklaşık bin yıllık siyasi, sosyal, ekonomik, askerî ve kültürel yaşantısını, o döneme tanıklık eden eser ve belgelerden okuma, anlama imkânına sahip olacaklardır. Ayrıca öğrenciler bu dersin öğrenim aşamalarında yaptıkları gezi, gözlem, sınıf ve okul içi etkinlikler sayesinde bedenen, zihnen ve duygusal olarak dengeli ve sağlıklı bir kişiliğe; bilimsel düşünme becerisine; karşılaştırma, yorumlama becerisine sahip; topluma ve toplumsal olaylara duyarlı kişiler olarak yetişeceklerdir. Günümüzde hukuk, uluslararası ilişkiler, felsefe, sosyoloji, iktisat, işletme, basınyayın, kamu yönetimi, tıp, halk bilim, Türk dili ve edebiyatı, tarih, resim, müzik gibi birçok alanda doğru bilgilere ulaşıp sağlıklı araştırmalar yapabilmede Osmanlı Türkçesini bilmek önemlidir. Bu programla, Türk dilinin tarihî safhalarını bilen, diline, kültürüne, millî ve manevi değerlerine sahip çıkan, Türkiye Cumhuriyeti devletinin bağımsızlığını, Atatürk ilke ve inkılaplarını kişisel değerlerin üzerinde tutarak korumaya çalışan gençlerin daha duyarlı hale getirilmesi hedeflenmektedir. 3 PROGRAMIN YAPISI VE İŞLENİŞE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR Osmanlı Türkçesi Dersi Öğretim Programı, ünite esasına dayalı olarak hazırlanmıştır. Onuncu sınıftan başlayarak on ikinci sınıfa kadar devam edecek olan bu programda 10. ve 11. sınıfta dört üniteye son sınıfta ise üç üniteye yer verilmiştir. 10. sınıfın birinci ünitesinde Osmanlı Türkçesinin genel özellikleri ve Osmanlı Türkçesi etrafında gelişen kültür değerlerine odaklanılırken diğer üç ünitede Osmanlı Türkçesinin özellikleri, Osmanlı Türkçesi metinlerinin okunması, bu metinlerin okunmasını kolaylaştıracak kurallar ele alınmıştır. Ünitelerde yer alan alt başlıklar çerçevesinde ünite kazanımları belirlenmiştir. Kazanımların her biriyle, bazı durumlarda da birden fazla kazanım ile eşleşen etkinliklere yer verilmiş; etkinlik örneklerinin çeşitliliğine özen gösterilmiştir. Gerekli görülen durumlarda kazanımların verilişiyle ilgili açıklamalara yer verilmiş; kullanılacak ölçme ve değerlendirme araçlarına ilişkin yönlendirme yapılmıştır. Onuncu sınıfta yer alan üniteler sırasıyla “Osmanlı Türkçesine Giriş, Osmanlı Türkçesi Alfabesi ve Özellikleri, Osmanlı Türkçesinin Özellikleri, Osmanlı Türkçesinde Yabancı Kökenli Kelimelerin Kullanımı-I” başlıklarını taşımaktadır. Birinci ünitede öğrencilerin, Osmanlı Türkçesinin ayrı bir dil olmadığını; Türkçenin belli bir dönemini temsil ettiğini, kendine özgü nitelikleri bulunduğunu ve bu niteliklerin oluşumunda hangi tarihî, kültürel şartların etkili olduğunu kavramaları amaçlanmaktadır. İkinci ünite, Osmanlı Türkçesi alfabesinin tanıtılması, harflerin bitişme sırasında aldığı şekillerin kavratılması üzerine temellendirilmiştir. Üçüncü ünitede Osmanlı Türkçesindeki Türkçe kelime ve eklerinin tanınması ve okunması amaçlanmaktadır. Dördüncü ünite, Osmanlı Türkçesinde yabancı kelimelerin kullanımına giriş niteliğindedir. Açıklamalarda yer verilen “Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.” ifadesiyle düzeye uygun metinlerden hareketle yapılacak çalışmaların önemi vurgulanmıştır. Burada üzerinde hassasiyetle durulması gereken husus, öğrencilerin Osmanlı Türkçesi ile yazılmış metinleri okumaya geçiş sürecinin uzun tutulmamasıdır. Sürecin geciktirilmesi öğrencide olumsuz algılamalara ve bezginliğe yol açabilecekken düzeye uygun metinlerin erken dönemde okunabilmesi motivasyonu artıracaktır. Okuma amaçlı metinler ile öğrencilerin, belirtilen konuların öğretimine uygun, bu açıdan zengin metinler ile karşılaşmalarının sağlanması amaçlanmıştır. Onbirinci sınıfta yer alan üniteler sırasıyla “Türkçe-Farsça-Arapça İlişkileri, Osmanlı Türkçesinde Kullanılan Yabancı Kökenli Kelimelerin Yapı Özellikleri, Osmanlı Türkçesinde Sık Kullanılan Arapça Mastar, Sıfat ve Çokluk Kalıpları, Osmanlı Türkçesindeki Tamlamaların Anlam Özellikleri” başlıklarını taşımaktadır. Genel olarak Osmanlı Türkçesinde yer alan Arapça ve Farsça unsurların kullanımına ilişkin kazanımların verilişinde hareket noktası, öğrenciye bu dillere ait kuralları kavratmak değil; Osmanlı Türkçesi metinlerinin anlamlandırılmasını kolaylaştırmaktır. On ikinci sınıfta yer alan üniteler sırasıyla “Osmanlı Türkçesinde Arapça ve Farsça Kökenli Kelimelerin Kullanımı-II, Yazı Çeşitleri, Osmanlı Türkçesiyle Yazılmış Kaynaklar ve Belgeler” başlıklarını taşımaktadır. Yazı Çeşitleri ünitesinde öğrenciden beklenen söz gelimi sülüs ile ya da kûfî yazı stiliyle yazılmış bir metni okuması değil; yazı stillerini bir bütün olarak algılamaya yönelik bir görsel hafıza geliştirmek suretiyle bu tür metinleri birbirinden ayırt edebilmesidir. Üçüncü ünitede yazma eserlere ilişkin bilgilerin verilmesi, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış ferman, kadı sicili, tapu kaydı gibi resmî belgeler ile levha, kitabe, hat örneklerinin tanıtılması hedeflenmektedir. Bu ünitede de öğrenciden beklenen, adı geçen belgelerde öne çıkan biçim, üslup özelliklerini kavrayarak konu hakkında genel kültür düzeyinde bilgi sahibi olmasıdır. 4 Programın uygulanmasında 1353 sayılı “Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun”un ilgili hükümleri esastır. GENEL AMAÇLAR Osmanlı Türkçesi Dersi Öğretim Programı ile öğrencilerin; 1. Osmanlı Türkçesi ile yazılmış farklı güçlük düzeyindeki metinleri okumaları, 2. Osmanlı Türkçesi ile yazılmış metinleri anlamlandırmaları, 3. Okudukları metinlerden hareketle söz varlığını zenginleştirmeleri, 4. Osmanlı Türkçesi etrafında gelişen kültürü tanımaları, 5. Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserleri koruma konusunda duyarlılık kazanmaları, 6. Sosyal bilimler alanında yapacakları çalışmalarda Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserlerden yararlanmaları amaçlanmaktadır. 5 10. SINIF ÜNİTELER 1. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNE GİRİŞ KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ özelliklerini  BilİsteÖğren: Öğrencilerden iki grup oluşturulur: Birinci grup Osmanlı Türkçesinin Türk dili tarihindeki yeri ile 1. Osmanlı Türkçesinin 2. Osmanlı Türkçesinin oluşumu ve tarih oluşum ve gelişim sürecini; ikinci grup Özellikleri içindeki gelişimini ana hatlarıyla üniversitelerde Osmanlı Türkçesinin 2. Osmanlı Türkçesi açıklar. kullanıldığı alanları araştırır. Ulaşılan Bilmenin Önemi 3. Osmanlı Türkçesi bilmenin önemini bilgiler sınıfta paylaşılır (1, 2, 4. kazanım). fark eder.  Fotoğraflar Konu şuyor: Öğrencilerden üç 4. Osmanlı Türkçesini öğrenmeye istekli grup oluşturulur. Birinci grup bulundukları olur. ilde Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserlerin olduğu kütüphanelere giderek Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserleri; ikinci grup Osmanlı dönemine ait mimari eserlerin üzerindeki yazıları; üçüncü grup yeni ve eski mezar taşı ve kitabelerini araştırır, fotoğraflandırır. Bu fotoğraflar sınıfta yorumlanır (3, 4. kazanım). 1. Osmanlı belirtir. Türkçesinin AÇIKLAMALAR [!] Kazanımların metinler aracılığıyla verilmesi esastır. [!]  Tarih dersi ile ilişkilendirilerek Osmanlı Türkçesinin oluşum ve gelişimini etkileyen olaylar üzerinde durulur (2. kazanım). [!]  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Osmanlı Türkçesinin kullanıldığı alanlara vurgu yapılır (3. kazanım). [!] Öğrencilere illerindeki Osmanlı dönemine ait mimari eserleri, kitabeleri gezip görmeleri önerilir. Eserlerin üzerindeki yazıları okuyabilmelerinin verdiği haz üzerinde durulur (3. kazanım).   Sınıf-okul içi etkinlik Farklı coğrafyalarda, Türklerin kullandıkları diğer alfabelerden (Göktürk ve Uygur alfabeleri vb.) kısaca söz edilir (2.kazanım). Diğer derslerle ilişkilendirme Bu ünitede açık uçlu, çoktan seçmeli sorular ve gözlem formu kullanılarak değerlendirme yapılabilir.  Ölçme ve değerlendirme 6 10. SINIF ÜNİTELER 2. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİ ALFABESİ VE ÖZELLİKLERİ KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 1. Osmanlı Türkçesinde kullanılan harflerin ses karşılıklarını söyler. 2. Ünsüzleri karşılayan harfleri Türkçesi ve yazılış biçimlerini tanır. 1. Osmanlı Alfabesi 3. Alfabedeki harflerin bitişme 2. Osmanlı Türkçesi özelliklerini kavrayarak Alfabesinde bitişme sırasında aldığı Harflerin Bitişme şekilleri tanır. Özellikleri ve Bitişme Sırasında 4. Osmanlı Türkçesi alfabesiyle yazılmış hece, kelime ve Aldığı Şekiller metinleri okur. 5. Osmanlı Türkçesinde kullanılan rakamları okur. AÇIKLAMALAR  Eşini Bul: Osmanlı Türkçesi alfabesiyle yazıldığı bilinen cümle ve dizelerin yeni Türk alfabesine [!] Örnekler öğrencinin aşina olduğu aktarılmış biçimi yazılır ve harfler karşılıklı İstiklâl Marşı, Atatürk’ün eşleştirilerek her harfin adı ve Osmanlı Türkçesi Gençliğe Hitabesi vb. metinlerden harflerindeki karşılığı gösterilir. Aynı etkinlik harflerin seçilmelidir. bitişme özelliklerinin kavranması için de yapılır (1, 2, [!] Klasik şiirimizde harflerle yapılan 3. kazanım). edebî sanatlara; günlük hayatta  Kelime Defteri Oluşturuyoruz: Türk edebiyatı, Tarih gönderme yapılan deyim, ibare ve ve Osmanlı Türkçesi derslerinde geçen Osmanlı kalıp sözlere örnekler verilir (1, 2. Türkçesine ait kelimelerin anlamları sözlükten bulunur kazanım). (4. kazanım). [!] Osmanlı Türkçesi alfabesindeki  Adı Kutuda Sakl ı: Osmanlı Türkçesi alfabesiyle ünlüler ve ünsüzleri tanımaları, yazılmış kelimelerin bulunduğu kâğıtlar bir kutuya Türkçedeki ses karşılıklarını konur, her öğrenci bir kâğıt çeker ve kâğıttaki kelimeyi kavramaları için okur (4. kazanım). ünlülerin/ünsüzlerin ağırlıklı olduğu ünlemler, yansımalı  Herkes Yerine : Bazı atasözü, deyim ve özdeyişleri kelimelerin çok olduğu cümleler oluşturan kelimeler bir kutuya konularak karıştırılır. okunur (5. kazanım). Kutudan çekilen kelimelerle atasözü, deyim ve özdeyişler yeniden oluşturulur (4. kazanım). [!] Sayıların, harflerin aksine soldan sağa doğru okunup yazıldığı  Saatleri İnceliyoruz: Osmanlı Türkçesinde kullanılan vurgulanır (6. kazanım). rakamların yer aldığı saat kadranlarını gösteren resimler sınıfta öğrencilerle birlikte incelenir (5.  Bu ünitede; açık uçlu, boşluk kazanım). doldurma, eşleştirmeli sorular; gözlem formu ve performans görevi ile değerlendirme yapılabilir. [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 7 10. SINIF ÜNİTELER 3. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNİN ÖZELLİKLERİ 1. Türkçe Kelimelerin Özellikleri 2. Türkçe Eklerin Özellikleri 3. Türkçe Kalıplaşmış Kelimeler KAZANIMLAR 1. Osmanlı Türkçesindeki Türkçe eklerin özelliklerini kavrar. ETKİNLİK ÖRNEKLERİ  2. Ek almış Türkçe kelimeleri kuralına uygun olarak okur. 3. Sık kullanılan zamir, edat ve bağlaçların kalıplaşmış yazımlarını okur.  4. Yazımı kalıplaşmış özel adları okur. 5. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış düzeye uygun metinleri okur.   AÇIKLAMALAR Tablo Hazırlıyoruz: Osmanlı Türkçesi alfabesiyle [!] Kazanımların metinler aracılığıyla verilmesi esastır. yazılmış kısa metinlerde zamirler, edatlar ve bağlaçların farklı renklerde kalemlerle altları  Türkçe çekim ve yapım ekleri çizilir. Farklı ekler almış kelimeler bulunarak ile zamir, edat ve bağlaçlarla bunlarla tablo oluşturulur ve sınıfa asılır (4. ilgili bilgi verilmeden Dil ve kazanım). Anlatım dersi ile ilişkilendirilmelidir. (1, 2, 3, 4. Harita Olu şturuyoruz: Bir Türkiye haritası kazanım). hazırlanır. Şehir isimleri, dağ, nehir, plato, ova ve deniz isimlerinin Osmanlı Türkçesi alfabesiyle  9. sınıf 2. ünite ile yazılmış şekilleri bulunarak haritada uygun yerlere ilişkilendirilerek çıkış noktası yapıştırılır (5. kazanım). art damak olan “n” sesini gösteren kef harfinin teklik kişi Cevabımı Ar ıyorum: Osmanlı Türkçesi zamirlerinin yönelme hâlinde, alfabesiyle yazılmış sorular yine Osmanlı Türkçesi ilgi hâlinde, teklik ve çokluk 2. alfabesiyle yazılmış ve karışık bir şekilde kişi ekinde de kullanıldığı sıralanmış cevaplar ile eşleştirilir. (4. kazanım) hatırlatılır (4. kazanım). Metin Oku ma: Atatürk’e ait Osmanlı Türkçesi alfabesiyle yazılmış özdeyişler ile kısa metinler,  Bu ünitede boşluk doldurma, günlük diyaloglar, atasözleri, şiir ve fıkra örnekleri eşleştirmeli, doğru/yanlış, açık okunur (5.kazanım). uçlu sorular ve performans görevi ile değerlendirme yapılabilir. [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 8 10. SINIF ÜNİTELER 4. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNDE YABANCI KÖKENLİ KELİMELERİN KULLANIMI -I 1. Farsça Unsurlar a. Farsça Kelimeler b. Farsça Sayılar ve Gün Adları 2. Arapça Unsurlar a. Arapça Kelimeler b. Arapça Ay Adları ve Takvim Bilgisi KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 1. Okuduğu metinde geçen Farsça ve  Beyin Fırtınası: Farsça sayı ve gün adları [!] Kazanımların metinler aracılığıyla Arapça kökenli kelimeleri fark eder. verilmesi esastır. günümüzdeki kullanımlarından ve bilinen metinlerden örneklendirilir (çeyrek=çehar2. Farsça sayı ve gün adları ile Arapça ay [!] Türkçede kullanılan Farsça sayı yek, Çarşamba=çehar-şenbe, “Olmaz ilaç adlarını okur. adları ile sınırlandırılır (2. sinei sad pareme”…) (2. kazanım). kazanım). 3. Hicrî ve rumî tarihleri yıl olarak  Kelime Seç, Anlam ını Bul: Bir metinden miladiye çevirir. [!] Etkinliklerde okunacak metinler Arapça ve Farsça kökenli kelimeler öğrencilerin aşina olduğu 4. Beğendiği mısra ve beyitler ile belirlenerek anlamları bulunur (1, 6. örneklerden seçilir. şiirlerden bölümler ezberler. kazanım). Tarih dersi ile ilişkilendirilir. 5. Osmanlı Türkçesi sözlüğü kullanmayı Türklerin tarih boyunca kullandığı öğrenir. takvimler hakkında Tarih dersi 6. Türk edebiyatının belli başlı yazar ve öğretmeninden bilgi alınır. şairlerinin Osmanlı Türkçesiyle  Bu ünitede boşluk doldurma, yazılmış eserlerinden örnekler okur. eşleştirmeli, açık uçlu sorular kullanılarak değerlendirme yapılabilir. [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur. Bu eserler 20. Yüzyılın birinci çeyreğinde yaşamış şair ve yazarların eserlerinden seçilir (6. kazanım).  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 9 11. SINIF ÜNİTELER KAZANIMLAR 1. ÜNİTE: TÜRKÇEFARSÇA-ARAPÇA İLİŞKİLERİ 1. Dillerdeki Ses Özellikleri 2. Türkçe- Farsça- Arapça Arasındaki Kelime Geçişleri 3. Arapça ve Farsçadan Dilimize Giren Kelimelerin Nitelikleri ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 1. Türkçe-Arapça-Farsçanın ses özellikleri  Beyin F ırtınası: Dillerdeki ses bakımından benzer ve farklı yönlerini özellikleri bakımından benzer kavrar. yönlerin Türkçe-Arapça-Farsça arasındaki kelime alışverişine etkisi 2. Arapça ve Farsça kökenli kelimelerin beyin fırtınası yöntemi ile belirlenir kullanım sırasında uğradığı ses ve anlam (1. kazanım). değişikliklerini fark eder.  Türkçe-Arapça-Farsça ilişkileri 3. Türkçe-Arapça-Farsça arasındaki kelime konusunda düzeyine uygun bilimsel geçişlerinin hangi alanlarda gerçekleştiğini yazıları araştırılarak sonuçlar sınıfla belirler. paylaşılır (3. kazanım). 4. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış düzeye uygun metinleri okur. AÇIKLAMALAR [!] Kazanımların metinler aracılığıyla verilmesi esastır.  Dil ve Anlatım dersi, Türkçenin ses özellikleri konusuyla ilişkilendirilir (2. kazanım).  10. sınıf dördüncü ünitedeki Arapça ve Farsça Kelimelerin Özellikleri konusu ile ilişkilendirilir (2. kazanım).  Bu ünitede boşluk doldurma, eşleştirmeli, açık uçlu sorular; performans görevi ve gözlem formu kullanılarak değerlendirme yapılabilir. [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 10 11. SINIF ÜNİTELER 2. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNDE KULLANILAN ARAPÇA VE FARSÇA KÖKENLİ KELİMELERİN YAPI ÖZELLİKLERİ KAZANIMLAR 1. Farsça kökenli kelimeleri fark eder. ETKİNLİK ÖRNEKLERİ türemiş  2. Farsça tamlamaların özelliklerini kavrar. yapı 3. Arapça tamlamaların özelliklerini kavrar. yapı  1. Farsça Türemiş 4. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış İsim ve Sıfatlar düzeye uygun metinleri okur. 2. Farsça  Tamlamaların Yapı Özellikleri 3. Arapça Tamlamaların Yapı Özellikleri  AÇIKLAMALAR Şiir Aktaral ım: İçinde Farsça tamlamalar [!] Kazanımların metinler aracılığıyla bulunan şiirler günümüz Türkçesiyle düz verilmesi esastır. yazıya dönüştürülür (2. kazanım). [!] Farsça bir mastarın emir gövdesinin Sözlükten Ara ştıralım: Sözlükten herhangi bir ek almadan sıfat –fiil anlamı kalıplaşmış olarak kullanılan Farsça da taşıdığı belirtilir. “gazel-han, kıssatamlamalardan örnekler (gül-i rânâ, mest-i han, mevlid-han” örnekleri verilir. naz, devr-i âlem, lisân-ı Osmânî)  9. sınıf Dil ve Anlatım dersi ile yazılışlarıyla birlikte bulunur (2. kazanım). ilişkilendirilerek Farsça türemiş kelimeler anlatılırken Türkçede kelime oluşturma DüşünPaylaşYaz: Öğrenciler günümüz yolları hatırlanır. Türkçesinde kullanılan Arapça tamlamalara örnekler (darülaceze, Abdullah vb.) düşünür [!] Osmanlı Türkçesi harfleriyle yazılmış ve bunları sırayla sınıfla paylaşır (3. metinlerde geçen bazı Farsça tamlamaları kazanım). ayırt edecek herhangi bir işaretin bulunmamasının, tamlamanın fark edilmesinde güçlük doğurduğu hatırlatılır (2. kazanım). Tamlama: Şemsi ve kameri harflerin bulunduğu Arapça tamlamalar okunur (3.  Bu ünitede boşluk doldurma, eşleştirmeli, kazanım). açık uçlu sorular; performans görevi ve gözlem formu kullanılarak değerlendirme yapılabilir. [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 11 11. SINIF ÜNİTELER 3. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNDE SIK KULLANILAN ARAPÇA MASTAR, SIFAT VE ÇOKLUK KALIPLARI 1. Osmanlı Türkçesinde Sık Kullanılan Arapça Mastar ve Sıfatlar 2. Osmanlı Türkçesinde Sık Kullanılan Mastar Kalıplarının İsm-i Fâ’il ve İsm-i Mef’ûlleri 3. Arapça çokluk kalıpları KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 1. Osmanlı Türkçesinde sık  Sen de Dü şün: Öğrenciler iki gruba kullanılan mastar kalıplarını ayrılarak verilen metni okurlar. tanır. Metnin içindeki mastar kalıpları tespit ederler. Kelimelerin anlamlarını 2. Kelimelerin kurallı mastar sözlükten araştırarak metni günümüz kalıplarında kazandığı anlam Türkçesine çevirirler (1, 2, 3. özelliklerini fark eder. kazanım). 3. Sıfat kalıplarını tanır.  Dağarcığıma Kelime Ekliyorum: Her 4. Çokluk kalıplarını tanır. öğrenci bir harf satın alarak bu harfle başlayan ve Türkçede kullanılan 5. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış Arapça kökenli kelimeler bulmaya düzeye uygun metinleri okur. çalışır. Daha sonra öğrenciler gruplara ayrılarak her grup kendi kelimelerinin asıl anlamları ile Osmanlı Türkçesinde kazandıkları anlamları karşılaştırır (2. kazanım).  AÇIKLAMALAR [!] Kazanımların metinler aracılığıyla verilmesi esastır.  10. sınıf, dördüncü ünitenin 2. konusu olan Arapça unsurlar ile ilişkilendirilir (2. kazanım). [!] 3. kazanımda ism-i fâ’il ve ism-i mef’ul sıfat kalıpları verilecektir. [!] Herhangi bir kalıptaki mastarın hem ism-i fâ’ilinin hem de ism-i mef’ulünün bulunamayabileceği, bir mastarın Arapçada kullanılırken Osmanlı Türkçesine sadece ism-i fâ’ili veya ism-i mef’ulünün girmiş olabileceği belirtilir (2. kazanım). [!] Mezidünfih mastarlardan bazılarının Osmanlı Türkçesinde anlam değişikliğine uğradığı da vurgulanır (2. kazanım). Öğrendiklerini De ğerlendir: Okunan [!] Osmanlı Türkçesinde kullanılan kalıpları metinlerde Arapça mastarlar belirlenir. seçerken günümüz Türkçesinde hâlen kullanılan Bu mastarların anlamları bulunarak kelimelerin dikkate alınması tavsiye edilir. karşılarına Türk Alfabesi harfleriyle (Örneğin, ihlal, müsrif, tercih…) yazılır, bu kelimelerle yeni ve anlamlı  Bu ünitede boşluk doldurma, eşleştirmeli, açık cümleler oluşturulur (1, 2. kazanım). uçlu sorular; performans görevi ve gözlem formu kullanılarak değerlendirme yapılabilir. [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 12 11. SINIF ÜNİTELER 4. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNDEKİ TAMLAMALARIN ANLAM ÖZELLİKLERİ 1. Farsça Tamlamaların Anlam Özellikleri 2. Arapça Tamlamaların Anlam Özellikleri KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 1. Osmanlı Türkçesinde kullanılan  Farsça tamlamaların anlam özelliklerini fark eder. 2. Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça tamlamaların anlam  özelliklerini fark eder. 3. Osmanlı Türkçesi metinlerindeki Farsça ve Arapça tamlamaları, anlam özelliklerini dikkate alarak günümüz Türkçesine aktarır. 4. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış düzeye uygun metinleri okur.    Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı AÇIKLAMALAR Yapboz Yapal ım: Osmanlı Türkçesi ile kelime [!] Kazanımların metinler aracılığıyla gruplarının (tamlamalar) yazılı olduğu yapboz, verilmesi esastır. parçalara ayrılır ve en kısa zamanda  10. sınıf 2. ünitenin Arapça ve birleştirilmeye çalışılır (1, 2. kazanım). Farsça tamlamaların yapı Tamlamaları Bul: Farsça tamlamaların fazlaca özellikleri konuları ile kullanıldığı Edebiyat-ı Cedide ve Fecr-i Ati ilişkilendirilir. dönemlerine ait eserler, Türk edebiyatında önemi [!] Arapça tamlamaların Osmanlı olan gazete yazıları, güncel ve toplumsal açıdan Türkçesinde az kullanıldığı, büyük değeri olan resmî yazılar araştırılarak sınıfa kısmının makam, mevki, kitap getirilir. (Ahmet Haşim: Yollar, Şinasi: isimlerinde, bilimsel terim ve dinî Mukaddime, Fecr-i Ati Beyannamesi, Tanzimat tabirlerde kullanıldığı belirtilir. Fermanı) okunur ve tamlamalar tespit edilerek [!] Tamlanan unsurun mastar olduğu anlamları belirtilir (1, 2, 3, 4. kazanım). tamlamalarda unsurlar arasındaki Eşini Bul: Arapça tamlama şeklindeki makam, ilişkinin her zaman sondan başa mevki, kitap isimleri ve terimleri oluşturan doğru gerçekleşmediği belirtilir. kelimelerin anlamları sözlükten bulunur (3.  Bu ünitede eşleştirme ve boşluk kazanım). doldurma soruları; proje görevi ve Metin Ok uma: Düzeye uygun metinler gözlem formu kullanılarak okunarak günümüz Türkçesine çevrilir (4. değerlendirme yapılabilir. kazanım). [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 13 12. SINIF ÜNİTELER KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ 1. Osmanlı Türkçesinde sık kullanılan  Beyin F ırtınası: Verilen metinde Arapça Arapça ve Farsça kalıplaşmış isim ve sıfatlar ile Farsça birleşik kelimeler ifadelerin özelliklerini fark eder. bulunur, anlamları sözlükten bulunarak karşılarına Türk Alfabesi harfleriyle yazılır 2. Osmanlı Türkçesinde sık kullanılan (1. kazanım). Arapça isim ve sıfatlar ile Farsça birleşik kelimeleri tanır.  Örneğin…: Birleşik kelimelere örnekler 1. Arapça İsim ve Sıfatlar bulunur, yapı ve anlam olarak incelenir (2. 3. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış ile Farsça Birleşik kazanım). düzeye uygun metinleri okur. Kelimeler  Metin Oku ma: Düzeye uygun edebî ve 2. Arapça ve Farsça tarihî metinler okunarak sözlük yardımıyla Kalıplaşmış İfadeler günümüz Türkçesine çevrilir. Yeni karşılaşılan kelimelerin anlamı, kelime defterine Türk Alfabesiyle yazılır (2. kazanım). 1. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNDE ARAPÇA VE FARSÇA KÖKENLİ KELİMELERİN KULLANIMI - II AÇIKLAMALAR [!] Kazanımların metinler aracılığıyla verilmesi esastır. [!] Farsça birleşik sıfatlarda kimi zaman isim ve sıfat unsurunun yer değiştirebildiği (dil-şikeste, şikestedil) belirtilir. [!] Maşallah, binaenaleyh, mamafih, müşarünileyh, ezcümle, kazara gibi kalıplaşmış ifadeler kullanılır (1. kazanım).  Bu ünitede eşleştirmeli, kısa cevaplı, açık uçlu sorular; proje görevi ve gözlem formu kullanılarak değerlendirme yapılabilir. [!] Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 14 12. SINIF ÜNİTELER 2. ÜNİTE: YAZI ÇEŞİTLERİ 1. El Yazısı (Rika Harfleri) 2. Diğer Yazı Çeşitleri (Nesih, Talik, Sülüs, Divanî, Kûfî, Siyakat) 3. Çeviri Yazı Sistemi KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 1. Harflerin el yazısında bitişme özellikleri  Gezerek Ö ğreniyoruz: Ünlü edebiyatçıların, tarihî [!] Kazanımların metinler ve bitişme sırasında aldığı şekilleri tanır. aracılığıyla verilmesi kişiliklerin mezarlarına gezi düzenlenir. Mezar taşı esastır. kitabelerinde kullanılan yazı çeşitleri hakkında bir 2. El yazısı harfleriyle yazılmış metinleri sunum hazırlanır (4. kazanım). okur. [!] Yazı çeşitlerinin en zoru sayılan ve  Sergi Aç ıyoruz: Öğrenciler tarafından okulun 3. Rika, Nesih, Talik, Sülüs, Divanî, Kûfî, genellikle arşiv bulunduğu şehirdeki mimari eserlerde yer alan ilginç Siyakat ile yazılmış metinleri ayırt eder. vesikalarında görülen hat sanatı örnekleri, çeşitli edebî, tarihî ve resmî 4. Rika, Nesih, Talik, Sülüs, Divanî, Kûfî, siyakat yazısının belgeler fotoğraflanır ve okulda sergilenir veya Siyakat’in hangi tür metinlerde uzmanlık isteyen bir kamera çekimi yapılarak bir belgesel oluşturulur (4. kullanıldığını belirtir. yazı çeşidi olduğu kazanım). vurgulanır 5. Çeviri yazı sistemini tanır.  Karşılığı Ne dir? Türk Tarih Kurumu, Devlet (4.kazanım). Arşivleri Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel 6. Osmanlı Türkçesi metinlerini çeviri Müdürlüğü ve diğer kurumlarca yayınlanmış tarihî [!] Transkripsiyonlu örnek yazıya aktarır. metinler kullanılır. belgelerin tıpkıbasımları, çeviri yazı hâliyle 7. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış klasik karşılaştırılır ve incelenir. Farklı türde metinler çeviri  Tarih dersi öğretmeni eserleri okur. yazıya aktarır (5, 6. kazanım). ile bu konuda iş birliği yapılır (4. kazanım).  Klasik Eserl eri Okuyoru m: Türk edebiyatının belli başlı eserlerinden örnekler sınıfa getirilerek okunur ve  Bu ünitede boşluk günümüz Türkçesine aktarılır. (7. kazanım). doldurma, kısa cevaplı sorular ve gözlem formu kullanılarak değerlendirme yapılabilir. [!]  Sınıf-okul içi etkinlik  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme Ünitenin sonunda üniteye yönelik okuma amaçlı metinler konulur.  Ölçme ve değerlendirme 15 12. SINIF ÜNİTELER KAZANIMLAR 3. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KAYNAKLAR VE BELGELER 1. Yazma eserlerin biçimsel özelliklerini (kapak, cilt, sayfa yapısı, sayfa numaralandırması) tanır. 1. Yazma Eserler 2. Resmî Belgeler (Ferman, Kadı Sicili, Tapu Kaydı) 3. Levha, Kitabe ve Hat Örnekleri 4. Harflerin Sayı Değerleri 2. Yazma eserleri okur. 3. Arşiv belgelerinin (ferman, kadı sicili, tapu kaydı gibi) temel özelliklerini tanır. 4. Levha, kitabe ve hat örneklerini ayırt eder. 5. Levha örneklerini okur. 6. Osmanlı Türkçesiyle yazılmış klasik eserleri okur. 7.  Sınıf-okul içi etkinlik Harflerin sayı değerlerinin farkında olur.  Okul dışı etkinlik [!] Uyarı ETKİNLİK ÖRNEKLERİ  AÇIKLAMALAR İnternetten Ara ştırıyoruz: Osmanlı Türkçesi metinlerine [!] Kazanımların metinler aracılığıyla verilmesi ulaşılabilecek yerler hakkında İnternetten araştırma yapılır, esastır. bu araştırma sonuçları sınıfta paylaşılır.  Eser İnceleme: Yazma eserler bulunan kütüphanelere  11. sınıf, 2. ünitenin yazı çeşitleri konusu gidilir, her öğrenci bir yazma eseri inceler, bu eseri tanıtan ile ilişkilendirilerek Türk Alfabesiyle bir yazı hazırlar ve sınıfta sunar (1. hangi belgelerde hangi kazanım). yazı çeşitleri  Geçmişten Bir Belge: Ders öğretmenleri tarafından bir kullanıldığı hatırlatılır. yazma eser belirlenir. Bu dersi alan bütün öğrencilere eşit şekilde eser paylaştırılır ve öğrenciler tarafından okunur.  Bu ünitede eşleştirmeli, kısa cevaplı, açık uçlu Okunan metin çeviri yazıyla yazılır ve okul kitaplığına sorular; proje görevi konur (2. kazanım). ve gözlem formu  Rapor Ya zalım: Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden kullanılarak ferman, kadı sicili, tapu kaydı gibi resmî belge örneklerinin değerlendirme tıpkıbasımları temin edilerek sınıfta okunur ve incelenir. yapılabilir. Bu belgelerin içerik ve şekil özellikleri tespit edilip bu [!] Ünitenin sonunda konuda bilgi veren bir rapor hazırlanır (3. kazanım). üniteye yönelik okuma  BulİncelePaylaş: Öğrenciler, tapu kayıtlarını, mezar amaçlı metinler taşı kitabelerini araştırır ve bulduğu belgeleri inceler. konulur. İnceledikleri kitabe ve belgelerin içerik ve şekil özelliklerini anlatan bir sunum hazırlayarak sınıfta [!] Belirgin tarih düşürme örnekleri öğretmen gösterirler (3. kazanım). eşliğinde incelenir.  Gezerek Öğreniyoruz: Hattatlarla tanışmak, hat yazımını görmek, Osmanlı hat sanatı örneklerini tanımak, özel koleksiyonları görmek için ilgili yerlere (cami, saray, mezarlık, hat kursları vb.) geziler düzenlenir. Fotoğraflar çekilerek okulda sergilenir (4, 5. kazanım).  Ders içi ilişkilendirme Diğer derslerle ilişkilendirme  Ölçme ve değerlendirme 16 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme ve değerlendirme öğrencilerin başarılarını ve eksikliklerini saptamak, süreç içerisinde gelişimlerine yönelik dönüt sağlamak ve öğretim yöntemlerinin yeterliğini ve etkinliğini belirlemek amacı ile kullanılır. Osmanlı Türkçesi Dersi Öğretim Programında ölçme değerlendirme ile sadece öğrenme ürünü değil, öğrencilerin öğrenme süreçleri de izlenir. Ölçme ve değerlendirme öğrenmenin ayrılmaz bir parçası olarak görülmeli ve yapılacak çalışmalar dersin amaçları ve kazanımlarına uygun olarak öğretim etkinlikleri ile birlikte yürütülmelidir. Öğretmenler öğrencilerin başarılarını değerlendirirken sadece kısa cevaplı, uzun cevaplı, çoktan seçmeli vb. sorulardan oluşan sınavlarla değil, gözlem, poster, öz değerlendirme, performans görevleri gibi süreci değerlendirmeye de yönelik araç ve yöntemleri kullanmalıdır. Aşağıda bazı ölçme araçları ve yöntemleri ile ilgili kısa bilgiler verilmiştir. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ GÖZLEM: Öğrenciler hakkında doğru ve çabuk bilgi sağlayan yöntemlerden biri olan gözlemde, öğretmen öğrencilerin sınıf içi tartışmalara katılmaları, grup çalışmalarında sorumluluklarını yerine getirme, soru ve önerilere verdikleri cevapları vb. gözlemleyebilirler. Öğretmen gözlem yaparken hazır formları kullanabileceği gibi kendi oluşturduğu ölçütlerin yer aldığı formları da kullanabilir. Gözlem yaparken aşağıdaki noktalara dikkat etmek öğretmenlere kolaylık sağlayacaktır:  Ölçütleri oluştururken bütün öğrenciler için aynı standartları kullanınız.  Her öğrenciyi birkaç kez gözlemleyiniz.  Her öğrenciyi değişik durumlarda ve farklı günlerde gözlemleyiniz.  Her öğrenciyi değişik özellikler, beceriler ve davranışlara göre değerlendiriniz.  Yapılan gözlem için değerlendirmeyi mümkün olduğu kadar gözlemlediğiniz zaman kaydediniz. SÖZLÜ S UNUM: Öğrencilerin konuşma, hatırlama, kavrama ve hitap düzeyleri hakkında bilgi toplamak için kullanılan araçlardandır. Sözlü sunumlar, kısa cevap gerektiren maddeler (sorular) gibi yapılandırdığımızda, öğrencilerin sahip olduğu bilgiler kısa bir sürede değerlendirilebilir. Bu yolla öğretim süreci içerisinde öğretimin ve değerlendirmenin eş zamanlı yürütülmesi kolaylaşmaktadır. Sözlü sunumların değerlendirilmesinde dereceli puanlama 17 anahtarlarının yanında, sergilenecek beceriye göre kontrol listeleri, öz değerlendirme ve akran değerlendirme ölçekleri de kullanılabilir. PERFORM ANS DEĞERLENDİRME: Performans değerlendirme, öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak onların bilgi ve becerilerini eyleme dönüştürmelerini, gerçek yaşama aktarmalarını sağlayacak durum ve ödevler aracılığıyla değerlendirme yapmak biçiminde tanımlanabilir. Performans değerlendirme gözlenebilen bir performans veya somut bir ürünle sonuçlanmaktadır. Öğretmenler performans değerlendirme amacıyla verecekleri görevler ile öğrencilerin yaptıkları analizleri, problem çözmelerini, verdikleri kararları, arkadaşları ile iş birliği içinde çalışmalarını, sözel sunumlarını ve bir ürünü oluşturmalarını doğrudan gözlemleyebilir ve onlara not verebilirler. Açık uçlu sorular, proje ve performans görevleri performans değerlendirme çalışmaları için iyi birer örnektir. a. Performans Görevi: Öğrencilerin sahip olduğu bilgi ve becerilerini günlük yaşamla da ilişkilendirerek ortaya koymasını gerektiren çalışmalardır. Sınıftaki her öğrenciye veya oluşturulan gruplara aynı konu başlığında ve aynı zaman diliminde verilmesi zorunlu değildir. Verilecek görevler öğrenci seviyesine uygun ve öğrenci tarafından yapılacak nitelikte olmalıdır. Öğrencinin görevi yaparken konuya ilişkin kazanımlarını gözlemleyebilmek için görevin belirli aşamaları öğretmen gözetiminde, sınıf ortamında yapılmalıdır. Örnek bir performans görevi EK 2 ’de verilmiştir. b. Proje: Bir konu hakkında araştırma planlayarak, tasarlayarak hazırlanan projeler kişiye yeni bilgiler, özel beceriler ve alışkanlıklar kazandırır. Proje konusu öğretmenler tarafından belirleneceği gibi öğrencinin belirleyeceği öğretmen tarafından uygun görülen konulardan da seçilebilir. Seçilecek konular öğrencilerin seviyesine, sosyo-ekonomik durumlarına ve çevresel şartlara uygun olmalı. Örnek bir proje EK 3’te verilmiştir. ÖZ DE ĞERLENDİRME: Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine öz değerlendirme denir. Öz değerlendirme, bireyin kendi yeteneklerini kendilerinin keşfetmelerine yardımcı bir yaklaşımdır.  Kendini değerlendirme, öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarına yardım eder.  Performansının düzeyi hakkında karar vermek için kişisel ya da kişiler arası ölçüt koymada ve öğrencinin motivasyonunun yükselmesinde öğrencilere fırsat verir.  Kendini değerlendirme ile öğrenci, sürecin bir parçası olduğunu hisseder.  Kendilerine dışardan bakma yetisi gelişir. 18 Bu tür değerlendirmenin olumsuz yönleri de vardır. Genellikle kendi performanslarını değerlendirirken yanlılığın varlığı göz ardı edilmemelidir. Başlangıçta kendini değerlendirme, öğrencilerin deneyimsizliği nedeniyle yanılgılara neden olabilir. Yine de öğrenciler daha fazla deneyim kazandıkça aldıkları kararlar daha doğru olacaktır. Öz değerlendirme formu örneği EK 4’te verilmiştir. AKRAN DE ĞERLENDİRME: Öğrencilerin, arkadaşlarının hazırladığı ödev, araştırma, proje, rapor vb. çalışmaları değerlendirmesidir. Öğrenciler, arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken kendilerinin eleştirel düşünme becerileri gelişir. Akran değerlendirme, öğretmene öğrencilerin gelişim ve yeterlik düzeyleri hakkında geri bildirim sağlar. Akran değerlendirmede, öğrencilerin yanlı davranışlarını önlemek için ölçütlerin öğrencilere verilmesi yararlı olur. ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI: Öğrenci ürün dosyası, öğrencilerin bir ya da birkaç alandaki çalışmalarını, harcadığı çabayı, geçirdiği evreleri gösteren, öğrencinin ürünlerinin bir araya getirilmesi ile oluşturulan bir dosyadır. Öğrencinin sınıf içi etkinlikler sırasında yaptığı çalışmalarından, hazırladığı performans görevlerinden, proje çalışmalarından, beğendiği ve performansını yansıttığına inandıklarını seçmesi sonucunda oluşan öğrenci ürün dosyası, aynı zamanda hem öğretmen hem de öğrenci için bir değerlendirme aracıdır. KISA CE VAPLI MADDE LER: Bir kelime, bir sembol ya da en çok birkaç kelime ile cevaplanabilen ve öğrencinin sorunun cevabını kendisinin yazdığı madde türüne denir. ÇOKTAN SEÇME Lİ MADDE LER: Çoktan seçmeli bir madde, kök ve seçeneklerden oluşur. Kök, kazanımın ifade edildiği veya sorunun sorulduğu kısımdır. Seçenekler de öğrencinin önüne konulan muhtemel cevaplardır. Öğrenciye yöneltilen sorunun cevabı genellikle üç ya da dört başka cevapla birlikte verilir. Öğrenciden istenen, doğru cevabı, verilenler arasından seçip işaretlemesidir. Bu maddeleri, öğrencilerin yaratıcılığını ve yazma becerilerini ölçmek amacıyla kullanamayız. Daha çok bilgi, zihinsel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullanılırlar. Fiziksel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullanılmazlar. EŞLEŞTİRMELİ MADDE LER: İki grup hâlinde verilen ve birbirleriyle ilgili olan bilgi ögelerinin, belli bir açıklamaya göre eşleştirilmesini gerektirir. “Kim, ne, nerede” gibi soruların cevabını oluşturan olgusal bilgilerin ölçülmesinde daha kullanışlıdır. AÇIK UÇLU MADDELE R: Bu tip maddelerde cevabın içeriği, niteliği ve uzunluğu açısından cevaplayıcı serbest bırakılır. Açık uçlu soruların değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı kullanılır. Her soru için değerlendirme ölçütleri belirlenir DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI: Öğrencinin gerçekleştirdiği bir çalışmaya ilişkin performansını, belirlenen ölçütler bakımından yetersizden yetkine doğru belirleyen puanlama anahtarıdır. Herhangi bir çalışmanın puanlanması için geliştirilmiş ölçütleri içeren bir araçtır. 19 Her bir çalışma için ölçütleri listeleyen ve çalışmada nelerin yapılacağını gösteren bir puanlama aracıdır. Dereceli puanlama anahtarının en önemli özelliği, öğrencilerin aldıkları puanın tam olarak neye karşılık geldiğini ve ondan beklenenin ne kadarını yapabildiğini görmelerini sağlamasıdır. Amaçlarına Göre Dereceli Puanlama Anahtarı 1. Bütüncül Dereceli P uanlama Anahtar ı: Öğretmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak, parçalarını dikkate almadan puanlamasıdır. Bu yöntem öğrenme ürünleri toplam puan olarak değerlendirilmek istendiğinde kullanılır. 2. Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı: Burada önce performans veya ürünün parçalarının ayrı ayrı puanlanmasını, sonra da bu puanları toplayarak toplam puanın hesaplanmasını gerektirir. Bu ölçekler, çalışmanın ya da ürünün farklı boyutlarına farklı puanlar vermek amacıyla oluşturulur. 20 Ek 1 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME FORM ÖRNEKLERİ ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU Ünite adı: ……… Ad ı ve soyadı : ……………… No : ……………… Sınıfı : ……………… AÇIKLAMA: Bu form, etkinlik süresince öğrencilerin yapılan çalışmalara katılma düzeylerini gözlemeniz amacıyla hazırlanmıştır. BECERİLER I. DERSE HAZIRLIK 1. Bilgi kaynaklarına nasıl ulaşacağını bilir. 2. Ulaştığı kaynaklardan etkin bir biçimde yararlanır. 3. Derse değişik yardımcı kaynaklarla gelir. 4. Derse hazırlıklı gelir. Toplam II. ETKİNLİKLERE KATILMA 2. Görüşü sorulduğunda söyler. 3. Yeni ve özgün sorular sorar. 4. Belirttiği görüşler ve verdiği örnekler özgündür. 5. Dersi iyi dinlediği izlenimi veren sorular sorar. Toplam III. İNCELEME – ARAŞTIRMA – GÖZLEM 1. Bilgi toplamak için çeşitli kaynaklara başvurur. 2. Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip başka kaynaklar araştırır. 3. İnceleme ve araştırma ödevlerini özenerek yapar. 4. Gözlemlerini dikkatli bir şekilde yapar. 5. Gözlemleri sonucunda mantıksal çıkarımlarda bulunur. 6. Araştırma ve inceleme sonucunda genellemeler yapar. Toplam IV. BİLİMSEL YÖNTEM 1. Bilinenlerden bilinmeyeni kestirir. 2. Verileri çizelgelere ve grafiklere dönüştürür. 7. Araştırma ve inceleme sonuçlarından genellemelere ulaşır. Toplam GENEL TOPLAM Hiçbir zaman 1 DERECELER Nadiren Bazen Sıklıkla 234 Her zaman 5 21 Ek 2 PERFORMANS GÖREVİ Dersin Adı Sınıf Kazanımlar Beklenen Performans Süre Puanlama Yöntemi Osmanlı Türkçesi 12 Levha, kitabe ve hat örneklerini ayırt eder. Levha örneklerini okur. Osmanlı Türkçesi alfabesiyle yazılmış eserlere sahip olan kişi ve kuruluşları araştırır. Araştırma 2 Hafta Dereceli Puanlama Anahtarı Performans Görevi Konusu Sizden, tapu kayıtlarını, mezar taşı kitabelerini araştırmanız ve bulduğunuz belgeleri inceleyerek kitabe ve belgelerin içerik ve şekil özelliklerini anlatan bir sunum hazırlamanız beklenmektedir. Hazırlayacağınız sunuda;  Kitabelerin ve belgelerin fotoğrafları veya fotokopilerine,  Belgelerin ve kitabelerin Türk alfabesiyle yazılışına,  Belgelerin ve kitabelerin Türkçe anlamlarına yer vermelisiniz. Ödevi Hazırlarken Dikkat Etmeniz Gerekenler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Sunu için en az beş belge ya da kitabe belirleyin. Belirlediğiniz belgeleri okuyarak Türk Alfabesi harfleriyle yazın. Belge ya da kitabelerin ulaşıldığı yerler hakkında bilgi toplayın. Belge ya da kitabelerin elde edildiği kişiler hakkında bilgi toplayın. İncelediğiniz levha, kitabe ve hat örnekleri arasındaki yazım bakımından farkları belirleyin. Elde ettiğiniz bilgileri düzenleyerek sununuza ekleyin. Sunumu yaparken verilen bilgileri görsel materyallerle (belgenin elde edildiği, kurum, yer ve kişilerin fotoğrafları) destekleyin. 8. Sunumunuzu ..../...../20… tarihinde yapacak şekilde hazırlıklarınızı tamamlayın. PERFORMANS GÖREVİ DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI Nitelikler Geliştirilmeli (1) Kaynak Osmanlı Türkçesi ile Kullanma yazılmış eserler hakkında yeterince araştırma yapılmamış, bir veya iki belgeye ulaşılmıştır. Amaca uygun belgeler İçerik seçilememiştir. Belge ya da kitabelerin elde edildiği kişiler hakkında bilgi toplanmamış ve belgeler arasındaki fark belirlenmemiştir. Sunum Sunuda görsel materyal kullanılmamıştır. Dinleyicilerle göz kontağı kurulmamıştır. Doğru ve etkili bir beden dili kullanılmamıştır. Sunuda kullanılan anlatım akıcı değildir. İyi (2) Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserler hakkında bir araştırma yapılarak belirtilen sayıda belgeye ulaşılamamıştır. Mükemmel (3) Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserler hakkında ayrıntılı bir araştırma yapılarak beş belgeye ulaşılmıştır. Büyük oranda amaca uygun belgeler seçilmiştir. Belge ya da kitabelerin elde edildiği kişiler hakkında bilgi toplanmamış veya belgeler arasındaki fark belirlenmemiştir. Sunu, yeteri kadar görsel materyallerle desteklenmiştir. Dinleyicilerle göz kontağı kurulmuştur. Doğru ve etkili bir beden dili kullanılmamıştır. Sunuda kullanılan anlatımın akıcılığında sorun vardır. Amaca uygun belgeler seçilmiştir. Belge ya da kitabelerin elde edildiği kişiler hakkında bilgi toplanmış ve belgeler arasındaki fark belirlenmiştir. Sunu, zengin görsel materyallerle desteklenmiştir. Dinleyicilerle göz kontağı kurulmuştur. Doğru ve etkili bir beden dili kullanılmıştır. Sunuda kullanılan anlatım akıcı ve ilgi çekicidir. 22 Ek 3 PROJE Dersin Adı Sınıf Ünite Adı Beklenen Performans Süre Puanlama Yöntemi Osmanlı Türkçesi 12 Yazı Çeşitleri Araştırma, iş birliği yapma 1 Ay Dereceli Puanlama Anahtarı Proje Konusu Sizden, Osmanlı Türkçesinde yazılmış çeşitli eserleri araştırmanız ve araştırmanızla ilgili bir sergi düzenlemeniz belenmektedir. Düzenlenecek sergide çevrenizde bulunan; - Mimari eserlerde yer verilmiş hat sanatı örneklerinin fotoğraflarına, - Çeşitli edebî eserlerin fotoğraf ya da fotokopilerine, - Tarihî ve resmî belgelerin orijinallerine ya da fotoğraflarına yer vermelisiniz. Projeyi Hazırlarken Dikkat Etmeniz Gerekenler 1. Bu sergiyi hazırlamak için sınıfınızdan grup hâlinde çalışabileceğiniz arkadaşlar belirlemelisiniz. 2. Araştırmalarınızı zamanında tamamlayacak ve okulda sergiyi düzenleyebilecek şekilde bir plan oluşturmalısınız. 3. Grup üyeleri kendi aralarında serginin düzenlenme sürecinde üstleneceği sorumlulukları belirlemelidir. 4. Sergide yer vereceğiniz eserler ve fotoğraflar için çevrenizde bulunan müzeler, tarihî mekânlar, kitaplar, dergiler, İnternet vb. kaynaklardan yararlanabilirsiniz. 5. Düzenlenen sergiyi okuldaki arkadaşlarınıza iki gün süreyle tanıtmalısınız. 6. Sergi hazırlıklarınızı en geç …./…./20… tarihine kadar bitirmelisiniz. DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI Nitelikler Geliştirilmeli (1) Araştırma Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserler hakkında yeterince araştırma yapılmamıştır. İçerik Amaca uygun mimari ve edebî eserler ile resmî belgeler seçilememiştir. Çalışmada çeşitlilik sağlanamamıştır. Görsellik Oluşturulan sergi ilgi çekici değildir. Görsel/işitsel materyallerle zenginleştirilmemiştir. Sergi için seçilen materyaller eserleri belgeler nitelikte değildir. İyi (2) Mükemmel (3) Osmanlı Türkçesi ile Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserler hakkında yazılmış eserler hakkında bir araştırma yapılmıştır. ayrıntılı bir araştırma yapılmıştır. Büyük oranda amaca Amaca uygun mimari ve uygun mimari ve edebî edebî eserler ile resmî eserler ile resmî belgeler belgeler seçilmiştir. seçilmiştir. Çalışmada Çalışmada çeşitlilik farklı örneklere yer sağlanmıştır. verilmiştir. Çeşitli görsel/işitsel Oluşturulan sergi ilgi materyallerden çekicidir. Çeşitli yararlanılmıştır. Sergi için görsel/işitsel materyallerle seçilen materyaller zenginleştirilmiştir. Sergi eserleri belgeler için seçilen materyaller niteliktedir. eserleri tam olarak belgeler niteliktedir. 23 Ek 4 ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Adı ve soyadı : Nu.: : Sınıfı : AÇIKLAMA: Aşağıdaki tabloda çalışmalarınızı en iyi şekilde ifade eden seçeneğin altına (X) işareti koyunuz. DERECELER DEĞERLENDİRİLECEK TUTUM VE Her DAVRANIŞLAR zaman Bazen Hiçbir zaman 1. Planlı çalışmaya özen gösterdim. 2. Çalışmalarım sırasında planıma uygun hareket ettim. 3.Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandım. 4. Öğretmenimin önerilerini dinledim. 5. Çalışmalarım sırasında değişik materyallerden faydalandım. 6. Sorumluluklarımı tam anlamıyla yerine getirdim. Bu etkinlik sırasında en iyi yaptığım şeyler ve diğer yorumlarım: …………………………. ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………