Metnin Tamamı

27 Ocak- 2 Şubat 2014
SAYI: 22
GÜNDEM
 Suriye’de İslami Cephe – IŞİD Savaşı
 İsrail-AB İlişkilerinde Yahudi Yerleşim Yerleri İnşası Krizi
 Su ve Enerji İlişkisi
 İran, Huzistan’da Su Sıkıntısı
 Ortadoğu Güncesi
Editör: Dr. Seyfi Kılıç - [email protected]
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]
 Suriye’de İslami Cephe – IŞİD Savaşı
İslami Cephe, Özgür Suriye Ordusu bünyesindeki en güçlü 7 İslamcı – Selefi silahlı
muhalif grubun bir araya gelmesi ile kurulmuş çatı bir yapılanmadır. Cephe’nin
kuruluşundaki en önemli nedenlerden biri Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD)’nin Suriye’de
artan gücüdür. İslamcı – Selefi gruplar ile IŞİD arasındaki ilişki ilk dönemlerde karşılıklı
şüpheye dayanmaktaydı. Bazı bölgelerde işbirliği yapsalar da IŞİD’in kural tanımaz
uygulamaları hem İslami Cephe hem de Özgür Ordu birliklerini rahatsız etmekteydi.
Zaman içinde IŞİD rejimden ziyade zaten muhaliflerin kontrolü altında olan bölgelere
yönelmeye başladı. Zayıf konumdaki Özgür Ordu’nun elinden birçok yeri aldı ve bazı
birlik liderlerini tutuklamaya başladı. IŞİD’in rejimle savaşmaması, rejimin de IŞİD
kontrolündeki bölgeleri bombalamaması nedeniyle muhalifler arasında IŞİD’in rejim
tarafından yönlendirilen bir örgüt olduğuna ilişkin inanç oluşmaya başladı. İslami Cephe
ile IŞİD arasında ipler, Ahrar el Şam liderlerinden Hüseyin Süleyman’ın Ocak 2014 ayı
başında IŞİD tarafından öldürülmesi ile koptu. İslami Cephe bu olayın ardından IŞİD için
“Esad rejiminden daha kötü” şeklinde çok sert bir açıklama yaptı ve taraflar arasında
Kuzey Suriye’nin stratejik bölgeleri ve sınır kapılarında çatışmalar yaşandı. Çatışmaların
sonunda İslami Cephe; İdlib’e bağlı Atme, Dane ile Halep’e bağlı Atarib, Munbiç,
Cerablus ve Halep şehir merkezindeki birçok kontrol noktasını IŞİD’den geri aldı. Halep
ve İdlib’te ağır darbe alan IŞİD, merkezi konumundaki Rakka Vilayeti’ne yönelerek kısa
sürede vilayetin neredeyse tamamında kontrolü ele geçirdi. Şanlıurfa’ya bağlı Akçakale
Sınır Kapısı da IŞİD tarafından ele geçirildi. Kapının kontrolünü kaybeden İslam
Cephesi’ne bağlı Ahrar el Şam birlikleri ise silahlarını bırakarak Türkiye’ye sığındı. İslami
Cephe ve IŞİD arasında son dönemde yaşanan çatışmalar neticesinde her iki taraftan
toplamda 700’ü aşkın kişinin hayatını kaybettiği iddia edilmiştir.
Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, [email protected]
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]
2
 İsrail-AB İlişkilerinde Yahudi Yerleşim Yerleri İnşası Krizi
İsrail’in Doğu Kudüs ve Batı Şeria’da Yahudi yerleşim yerleri inşaatına devam etmesine
Avrupa Birliği ülkelerinden tepkiler devam etmektedir. Avrupa Birliği İsrail’in bu
tutumuna tepkilerini birçok yönden göstermekte ve bu tutumundan vazgeçmesi için İsrail’e
baskı yapmaktadır. Daha önce AB – İsrail Gümrük Birliği Komitesi toplantısında; AB
tarafından tanınan vergi muafiyetinden Filistin’in işgal edilen topraklarında üretilen İsrail
ürünleri yararlanamayacağı açıklanmış ve konuyla ilgili çözüm bulunamazsa kararın
yürürlüğe gireceğine değinilmiştir. Böyle bir kararın alınması, İsrail’i ciddi bir zarara
uğratmaktadır. Avrupa Birliği 2013’ün Temmuz ayında Yahudi yerleşimleri ile ilgili bir
başka kararla olaya tepkilerini koymaktadırlar. Birliğin bu kararında İsrail AB’nin verdiği
fonları bu bölgedeki yerleşim yerlerinin inşasında kullanmama zorunluluğu getirmektedir.
Son olarak geçtiğimiz haftalarda Avrupa Birliği ülkeleri İngiltere, İspanya, Fransa ve İtalya
kendi ülkelerindeki İsrail büyükelçilerini dışişleri bakanlıklarına çağırarak İsrail’in Doğu
Kudüs ve Batı Şeria’daki kanunsuz inşaatlarını protesto etmişlerdir. İsrail AB’nin bütün bu
tutumlarını her defasında sert bir dille eleştirmiş, AB’yi yanlı bir tutum takınmakla
suçlamıştır. AB ve İsrail arasında yaşanan bu gelişmeler, iki taraf arasında gerginliğin
artmasına neden olmuş ve ilişkileri zedelemiştir. Bütün bu olanlara rağmen İsrail bu
bölgelerdeki yerleşim yerlerine devam etmektedir ve bu durum hem İsrail- Filistin barış
sürecini sekteye uğratmakta hem de AB ile olan ilişkileri yıpratmaktadır.
Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, [email protected]
 Su ve Enerji İlişkisi
2014 yılı için suyla ilgili tüm çalışmaların ana teması “su ve enerji ilişkisi” olarak
belirlenmiştir. Bu doğrultuda 22 Mart Dünya Su Günü ve 2014 Stockholm Dünya Su
haftalarının da odak noktasında su ve enerji ilişkisi yer alacaktır. Su, hidroelektrik,
termoelektrik soğutma, petrol çıkarma ve rafine edilmesi, yakıt üretiminde kullanılırken,
enerji ise suyun çıkarılmasında, arıtılması ve taşınmasında kullanılmaktadır. Tahıl üretimi
için su ve enerji kullanılırken, enerji için de bio-yakıt kullanılmaktadır. Su ve enerji
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]
3
arasında karşılıklı bir bağımlılık söz konusudur. Su güvenliği ve enerji güvenliği insani ve
ekonomik gelişim için önemli faktörlerdir. Bu nedenle de bu iki kaynağın kıtlığı gelecek
dönemlerde sorunlara neden olacaktır. 7 milyarlık dünya nüfusunda, 2,5 milyar insan
elektriğe ulaşamazken, 2,8 milyar insan su kıtlığının yoğun olarak hissedildiği bölgelerde
yaşamaktadır. 2035 yılı için yapılan öngörülerde enerji tüketimi yüzde 35 oranında, su
tüketimi ise yüzde 85 oranında artacaktır. 2012 yılında hazırlanan World Outlook
Factsheet’e göre, 2010 yılında enerji üretimi için kullanılan su miktarı 583 milyar
metreküptür, bu rakam dünyada faydalanılan toplam su miktarının yüzde 15’idir. Enerji
üretimi için kullanılan suyun 66 milyar metreküpü kaynağına geri dönmemektedir. Suyun
gün geçtikçe kıt bir kaynak haline gelmesi karşılıklı bağımlılığı kısır bir döngüye
dönüştürmesinden endişe edilirken, enerji projelerinin fiziksel, ekonomik ve çevresel
devamlılığı içinde büyük önem arz etmektedir.
Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, [email protected]
 İran, Huzistan’da Su Sıkıntısı
4
Su kaynakları açısından oldukça sıkıntılı bir ülke olan İran’da belirli bölgelerin su
ihtiyacını gidermek amacıyla bir takım büyük projeler geliştirilmektedir. Bunlar arasında
Urmiye gölünü kurumaktan kurtarma amaçlı Aras nehrinden su transferi planı ile Hazar
denizinden alınacak suyun tuzdan arındırılarak ülkenin iç kesimlerine aktarma planları en
bilinen projeler arasında yer almaktadır. Bu projelerin yanı sıra İran ülkenin güneyinde yer
alan Huzistan vilayetinden geçerek daha sonra Dicle nehrine katılan Karun nehrinin bir
kısım suyunu saptırarak İsfahan’daki Zenda Rud nehrine çevirmeyi planlamaktadır. Ancak
İran’ın en önemli petrol üretim alanı olmasına rağmen petrolün yarattığı zenginlikten
faydalanamayan bölge halkı tarafından bu proje ikinci bir darbe olarak algılanmaktadır.
Etnik olarak Arap olan bu bölgenin ekonomik yapısının çökertilmesine ve bu yolla
bölgenin demografik yapısının değiştirilmesinin planlandığı ileri sürülmektedir. İran-Irak
savaşı sırasında Saddam’ın bu bölgeye yönelik Pan-Arap politikalarına rağmen İran
saflarında savaşmış olan Huzistan Arapları her şeye rağmen İran rejiminin şüphesi
altındadır. İran bölge halkını batılı güçlerin ve radikal İslami hareketlerin kolaylıkla
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]
kullanabileceği bir kitle olarak görmektedir. Ayrıca bölgede ikamet eden Arapların İran’ın
iç bölgelerine göç ettirilerek Fars kökenlilerin yerleştirilmesi yoluyla demografik yapının
değiştirileceğine ilişkin planlar zaman zaman gündeme gelmektedir. Bölgedeki bu
rahatsızlığı çözmek amacıyla yeni İran Cumhurbaşkanı Ruhani’nin bölgeye bir gezi
yapmıştır. Ruhani su transferi planlarından rahatsızlık duyan bölge halkını sadece içme
suyu transferi olacağını söyleyerek rahatlatmaya çalışmaktadır. Ancak diğer çevre
sorunları ile birlikte ve bölgenin kalkın(ma)mışlık sorunu ele alınmadan yapılacak
planlamaların sonuç vermeyeceği açıktır. Ayrıca tarımsal üretimi artırmak amacıyla geniş
alanların sulu tarıma açılmış olması ülkede yaşanan su krizinin temel nedeni olarak
değerlendirilmelidir.
Dr. Seyfi Kılıç, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, [email protected]
Ortadoğu Güncesi
22 Ocak 2014: Terör örgütü PKK’nın Suriye kolu PYD, ele geçirdiği ülkenin
kuzeydoğusundaki Cezire bölgesinde “demokratik özerk yönetim” ilan ederek geçici
hükümet kurdu.
22 Ocak 2014: Ortadoğu ve daha uzak bölgelerde askeri gücünü görünür kılmak isteyen
İran, iki savaş gemisini Atlas Okyanusu’na doğru yola çıkardığını duyurdu.
22 Ocak 2014: Suriye krizine siyasi çözüm için son fırsat olarak görülen Cenevre-2
Konferansı, Esad güçlerinin işkenceyle öldürdüğü binlerce muhalifin fotoğraflarının ortaya
çıkmasının hemen ardından yapılıyor. Vahşet fotoğrafları, Şam üzerindeki baskıyı artırdı.
22 Ocak 2014: Suriye krizinin çözümüne yönelik Cenevre 2 konferansı İsviçre'nin Montrö
kentinde başladı. İlk ön toplantı Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, ABD Dışişleri
Bakanı John Kerry, BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon ve BM Suriye Özel Temsilcisi
Lahdar İbrahimi'nin katılımı ile kapalı kapılar ardında gerçekleşti.
23 Ocak 2014: Suriye’deki iç savaşa son verme umuduyla İsviçre’de başlayan Cenevre-2
konferansının ilk gününde Esad’in temsilcileriyle muhalifler arasında söz düellosu yaşandı.
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]
5
Başta Türkiye ve ABD olmak üzere Batılı ülkeler, kurulması planlanan geçiş hükümetinde
Esed’in yer almasının söz konusu olmadığını vurguladı.
23 Ocak 2014: Almanya’dan 270 kişi Beşar Esad'a karşı savaşmak için Suriye'ye gitti.
Alman Anayasayı Koruma Dairesi'nin yaptığı açıklamaya göre, bugüne kadar 270 kişi bu
amaçla Suriye'ye gitti. Bunlardan 15'i Suriye'deki iç savaşta yaşamını yitirdi.
23 Ocak 2014: İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, iç savaşın devam ettiği Suriye'de
serbest ve adil seçimler yapılması çağrısında bulundu. Krize en iyi çözümün bu olduğunu
ifade eden Ruhani, sandıktan nasıl bir sonuç çıkarsa çıksın kabul edeceklerini dile getirdi.
24 Ocak 2014: Mısır'ın başkenti Kahire'de, Polis Merkezi ve metro istasyonu önünde
meydana gelen patlamalarda en az 5 kişi hayatını kaybetti; 59 kişi yaralandı.
24 Ocak 2014: BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi El Ahdar el İbrahimi, Esad
rejimi ve muhaliflerin yarın müzakere masasına oturacağını açıkladı. Her iki tarafın da 1.
Cenevre Konferansı'nın prensiplerini kabul ettiğini belirten el İbrahimi, şu ana kadar
yaptığı görüşmelerin “cesaret verici” olduğunu dile getirdi.
25 Ocak 2014: Irak’ın Anbar eyaletindeki Ramadi ve Felluce şehirlerinde geçen ay
kontrolü ele geçiren El Kaide terör örgütü ile güvenlik güçleri arasındaki çatışmalardan
kaçarak evlerini terk edenlerin sayısı 140 bini geçti.
25 Ocak 2014: Mısır’ın başkenti Kahire’de dört bombalı saldırı gerçekleşti. Saldırılarda 6
kişi yaşamını yitirdi.
25 Ocak 2014: İsviçre'de bulunan Esad rejimi temsilcileri ve Suriyeli muhalifler, dün
planlandığı gibi doğrudan görüşmeler için bir araya gelmedi. Muhaliflerin ‘Esed bırakmalı’
talebi üzerine rejim, Şam'a dönme tehdidinde bulundu. Akşam saatlerinde açıklama yapan
İbrahimi, tarafların bugün aynı masaya oturacaklarını söyledi.
25 Ocak 2014: Mısır, Mübarek rejiminin sona ermesinin üçüncü yılını kutlarken
Müslüman Kardeşler'in gösterilerine polis müdahale etti.
26 Ocak 2014: Cenevre 2 Konferansı’ndan sonra Suriye’deki Esed rejimi temsilcileriyle
muhalifler, BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi El Ahdar El İbrahimi’nin
arabuluculuğunda bir araya geldi.
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]
6
26 Ocak 2014: Temmuz ayında yapılan askeri darbenin karşıtları, başkent Kahire ve
birçok şehirde düzenledikleri gösterilerde devrik lider Muhammed Mursi lehine sloganlar
attı. Polis, darbenin arkasındaki isim Savunma Bakanı Abdülfettah el-Sisi’nin resimlerini
yakan göstericilere biber gazıyla müdahale etti.
26 Ocak 2014: Afganistan'ın başkenti Kabil'de, Afgan ordusuna yönelik intihar saldırısı
sonucu 2'si sivil 4 kişi öldü, 22 kişi de yaralandı.
26 Ocak 2014: Irak Başbakanı Nuri El Maliki'nin Basın Danışmanı Ali el Musawi, bir
televizyon kanalına yaptığı açıklamada, Nuri El Maliki'nin Türkiye'ye gerçekleştirmesi
beklenen ziyaretin tarihinin belli olduğunu söyledi. Musawi, Maliki'nin bu ay sonunda
Türkiye'yi ziyaret edeceğini ancak tam tarihin kesinleşmediğini bildirdi.
26 Ocak 2014: Irak'ın Kerkük şehrinde bomba yüklü araçlarla düzenlenen 3 ayrı saldırıda
toplam 5 kişinin öldüğü, 16 kişinin de yaralandığı bildirildi.
26 Ocak 2014: Mısır'da eski Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek'in devrilmesinin üçüncü
yıldönümünde, polisin, askeri yönetim ve darbe karşıtı gösterilere müdahalesi sonucu 49
kişi hayatını kaybetti.
7
27 Ocak 2014: Cenevre-2 barış görüşmelerinde Esed rejimi ve muhaliflerin arabulucusu
olan BM ve Arap Birliği Özel Temsilcisi Lahdar el İbrahimi, tarafların rejim güçlerinin
kuşatması altındaki Humus şehrinden kadın ve çocukların serbestçe çıkabilmesi için
anlaşmaya vardıklarını belirtti.
27 Ocak 2014: Mısır’daki geçici yönetimde cumhurbaşkanlığı görevini yürüten Adli
Mansur, geçen yılın temmuz ayında yapılan darbeden sonra ilan edilen yol haritasında
değişiklik yapıldığını açıkladı. Dün bir televizyon kanalına konuşan Mansur, “Yol
haritasını, cumhurbaşkanlığı seçimlerini parlamento seçimlerinin önüne alacak şekilde
iyileştirmeye karar verdim.” dedi.
27 Ocak 2014: Tunus'ta Ulusal Kurucu Meclisi, anayasa taslağını görüşerek onayladı. 216
vekilden 200'ü, bir süredir üzerinde çalışılan yeni anayasaya "evet" dedi.
27 Ocak 2014: Mısır Ordu Konseyi, Mareşal Abdülfettah Sisi'nin Cumhurbaşkanlığı
adaylığı için yeşil ışık yaktı. Sisi, Temmuz ayında Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'yi
darbeyle devirmişti.
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]
28 Ocak 2014: Suriye’deki iç savaşa son vermek için Cenevre’de toplanan Esed rejimi
temsilcileri ve muhalifler, geçiş hükümeti konusunda anlaşamadı.
28 Ocak 2014: 2011’de Bin Ali rejiminin yıkılmasıyla ‘Arap Baharı’ sürecinin başladığı
Tunus, demokratikleşme yolunda çok önemli bir adım attı. İki yıldır tartışılan anayasa
taslağı, iktidardaki Ennahda hareketinin uzlaşmacı tutumu sayesinde meclisten geçti.
Ennahda lideri Gannuşi, yeni anayasa ile bölge için model olacaklarını söyledi.
28 Ocak 2014: ABD ile Pakistan ilişkilerini güvenlik dışında ticaret, enerji ve eğitim
alanlarında da geliştirmek amacıyla başlatılan “Stratejik Diyalog” toplantısı Washington'da
gerçekleşti.
Toplantıda
ABD'nin
Afganistan'dan
çekilme
süreci
ve
sonrasında
yaşanabilecekler öncelikli konu olarak ele alındı.
Hazırlayan: Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, [email protected]
8
www.orsam.org.tr
Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE
Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 [email protected]