Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü BBY 256 Bilgi Mimarisi (Bahar 2014) Yaşar Tonta Ders günü ve yeri: Perşembe 09:30-12:30 (B8 101) Öğretmen: Yaşar Tonta (e-posta: [email protected]; twitter: @yasartonta) İpek Şencan (e-posta: [email protected]) Dersin web sitesi: egitim.bilgiyonetimi.net SOSYO-TEKNİK ANALİZ VE TASARIM ÖDEVİ Sosyo-teknik analiz ve tasarım ödevi aşağıdaki bileşenlerden oluşmaktadır: 1. Amaç ve hedeflerin belirlenmesi Bir web sitesi aracılığıyla kolaylaştırılacak görev ve işlevleri belirlemek ve web sitesinin amacını tanımlamak için müşteri ve müşterinin işi/çalıştığı endüstri hakkında bilgi edinin. Sitenin amacını açıkça tanımlayın. Sitenin görev ve amaçları sürekli yeniden değerlendirilmelidir. Takım tasarım sürecinin her aşamasında sitenin amacını yeniden düşünmelidir. 2. Müşterinin vizyonunu tanımlama Web sitesinin nasıl görüneceği ve hissedileceği (look & feel) hakkında müşterinin kafasındaki kavram ya da vizyon nedir? Birden fazla müşteri varsa birden fazla (ve bazen birbiriyle çatışan) vizyonlar olabilir. Böyle bir durumda vizyon her müşterinin bakış açısını oluşturan ögelerden hareketle inşa edilmeli ve müşteriler buna inandırılmalıdır. 3. Kullanıcıların tanımlanması Gerçekte web sitesini kullanacak olan kullanıcı grubu ya da gruplarının tanımlanması. Bu adım önemli çünkü siteyi kullananların ne yapmak istediğine karar vermek gerekli. Örneğin eğer kullanıcılar siteyi günlük haberler/olaylar için ziyaret ediyorlarsa o zaman bu tür bilgilere kolayca erişilebilir olmalı, bilgiler derinlere gömülmemeli. Çoğu zaman birden fazla kullanıcı grubu vardır. Örneğin, ticari bir site hem çalışanlar hem de müşteriler tarafından kullanılabilir. İki grubun ilgi alanları örtüşebilir (örneğin her iki grup da ürün bilgisiyle ilgilenebilir). Fakat çoğu zaman grupların ilgi alanları ve öncelikleri birbirinden farklıdır. 4. İçerik envanteri yaratılması Sitenin amacına ve hedef kullanıcı grubuna göre ne tür bilgiler içermesi gerektiğininin belirlenmesi. İçerik envanteri çoğu zaman pratik nedenlerle yaratılır. Gerekli içeriği yaratmak mümkün değilse –örneğin günlük işlem özetlerinin verilmesi- o zaman bu tür içerik envanterde yer almamalıdır. İçerik envanteri çoğu zaman tüm müşterilerin sitede görmek istedikleri “istek listesi”dir. 5. Sunucu ortamının belirlenmesi Bu aşamada içeriği sunacak teknoloji hakkında ciddi kararlar verilmesi gerekli (hizmet sağlayıcının seçimi ya da sunucu işletim sistemi ve yazılımının seçimi gibi. Bu kararlar kısmen içeriğin niteliğine bağlıdır. Örneğin çok çabuk değişen içerik için veri tabanı desteği, görsel içerik için ise akıcı medya sunucusu gerekir. Teknoloji seçeneği bütçeyle ilgilidir. Bilgi mimarı bütçenin hazırlanmasında yer alsa bile projeye ne kadar para ayrılacağına hemen 6. 7. 8. 9. hemen hiçbir zaman tek başına karar veremez. Bilgi mimarı bütçenin durumuna göre içerik envanterini değiştirmelidir. Site haritaları yaratma Site haritası potansiyel kullanıcıların siteyi ziyaret etme yolunu belirler. Bu belirlemede önemli olan hangi kaynakların ana sayfadan sunulacağı hangilerinin sitenin diğer sayfalarında yer alacağı hususudur. Çok çeşitli site düzenleme stilleri vardır. Seçim sitenin amacına ve kullanıcı grubuna bağlıdır. Örneğin, grup tartışmasına odaklanan bir site tartışma hakkında çok sayıda ve hızlı bağlantılar sağlamalıdır. Bilgi sunan siteler bu bilgileri ilk sayfada ve merkezde sunmalıdır. (Site haritası tasarımı kullanılabilirlik ögelerinden de yararlanır. Sezgisel dolaşım akışlarını belirlemek için her site haritası gerçek kullanıcılarla test edilmelidir.) İçerik haritaları yaratma İçerik haritası bir sitenin içeriğinin bir veri tabanına göründüğü biçimiyle tanımlanmasıdır. İçerik haritaları veri türlerini sınıflandırmalı ve aralarındaki ilişkileri belirlemelidir. İçerik haritaları programlama amacıyla veri tabanı uzmanına gönderilir. İçerik haritaları site haritasında açık olmayan bağlantılar içerebilir. Örneğin, site haritası personele ve ürünlere yönlendiren patikalar içerebilir. İçerik haritası (ki her üründen sorumlu personel ve her personelin üzerinde çalıştığı ürünler olduğunu gösterir) ise ürün sayfalarıyla personel sayfaları arasında bağlantılar olmasını öngörür. İçerik haritası aynı zamanda önemli içeriğin site dışında bırakılmamasını garantiler. Eğer içerik envanterindeki bir madde içerik haritası sınıflamasına yerleştirilemiyorsa o zaman mevcut içerik haritası (ve muhtemelen site haritası) bu açığı giderecek şekilde gözden geçirilmelidir. Sayfa şemalarının tasarlanması Farklı içerik türleri tanılandıktan sonra bilgi mimarı içeriğin web sayfasında nasıl gösterileceği üzerinde odaklanır. Bu aşamada kullanılabilirlik ögelerinin yanı sıra içeriğin niteliği ve kullanıcı grubu da dikkate alınır. Sayfa şemaları skeç ve blok diyagram çizmeyi içerebilir. Bu şemalar bilginin okunması kolay ve göze hoş gelen bir biçimde sunulması ve düzenlemesinin ilk adımıdır. Yapıcı süreçlerin tasarlanması Bu noktada site programcılara, yazar ve sanatçılara teslim edilecek hale gelmiştir. Her üç grup da orijinal plan dahilinde çalışmalıdırlar. Bilgi mimarı her grup için anlaşılabilir bir dizi tasarım parametresi yaratmalıdır. Yazarlara sadece hangi konuda yazacakları değil, hangi yazı stiliyle yazacakları, yazıların uzunluğu ve nasıl bölümleneceği, hatta son sürümde kullanılacak yazı puntosu bile bildirilmelidir. Grafik tasarımcılara tasarım için bir dizi nesne –başlık, logo vs.- verilmeli, müşterinin tercihleri, bilgi mimarının vizyonu ve kullanıcıların gereksinimleri kendilerine aktarılmalıdır. HTML programcıları ve diğer programcılar sitede arzu edilen işlevsellik düzeyini bilmelidirler. Örneğin bilgi mimarı bir web sayfasının farklı tarayıcılara göre yeniden boyutlandırılmasını bekliyorsa bu, belgelenmelidir. Hedefleri ve bitiş tarihlerini gösteren bir üretim planı hazırlanmalı ve üç grup arasındaki iletişim kolaylaştırılmalıdır. (Tasarım sürecini rotasında tutmak için sürekli testler yapılmalı ve yapılanları müşteri de görmelidir.) Not: Ödev tanımı Stephen Downes’a ait olup Mary E. Brown’ın ILS 599 Bilgi Mimarisi ders programından alınmış ve uyarlanmıştır. http://www.southernct.edu/~brownm/599ia_Sp2006_syllabus.html] (URL artık aktif değil -15 Şubat 2014) Yaşar Tonta [email protected] Last updated: 15 Şubat 2014