VAKIF K A Y N A K LI ESKİ ESERLERİN RESTORASYONU Filiz OĞUZ g AYIN Büyüklerim, Saygıdeğer K onuklar ve Değerli Mesai A rkadaşlarım , Bu yıl birincisini k u tla m a k ta o ld u ğ u m u z V akıf H aftası nedeniyle düzenlenen Sem pozyum da bana ayrılan •,üre içinde, V akıf kaynaklı eski eserlerin bakım ve restorasy o n u konusuna değinm ek istiyorum ... Vakıf yoluyla m eydana getirilen ata yadigarı, m im arîeserlerim izin restorasyonu ve onların gelecek nesille re Türk kültürünün, Türk sanatının eşsiz belgeleri olarak aktarılm asını sağlam akla da yükümlü bulunan Vakıflar Genel Müdürlüğü, yürütm ekte olduğu bu görev bakım ından, Türkiye ve Dünya çapında benzer kuruluşlar arasında çok önem li bir y e r tu tm a k ta d ır. Selçuklular D evrinden b aşlam ak üzere çeşitli devirlere ait m im arî eserler,insanlığa hizm et y o lu n d a^an at ve kültür ile beraber yürüyen Türk vakıflarının uygarlık dünyasına arm ağan ettiğ i eşsiz sanat hâzineleridir. Tarihî ve m im arî değeri ta rtışılam ay acak değerdeki bu yapılar arasında: Cami-Mescit, m edrese, m ektep, darüşşifa, kervansaray, han, kütüphane, im aret, b ed e ste n , arasta, ham am , kaplıca, türbe ve çeşm eleri sayabiliriz. Y urdum uzun hem en her köşesini süsleyen ata yadigarı, vakıf abidelerim iz, inşa edildikleri tarihten günü müze kadar oldukları gibi gelem em işler, doğal afetler ve geçen zam anın yıpratıcı etkisi nedeniyle tah rip olm uş lar ve hatta bir kısmı bu suretle y o k o lm u ştu r. A ncak, zam an zam an devlet veya hayır sahibi kişiler tarafından veya, vakfın kendi gelirleri ile bakım , onarım veya yeniden inşaası yapılarak günümüze ulaşm aları sağlanm ıştır. Eserlerin pek ço ğ u n u n üzerinde bulunan tam ir kitabeleri bu d u ru m u açık seçik gösterm ektedir. Osmanlı İm p aratorluğunun son devirlerinde eserler üzerinde yapılan onarım faaliyetleri, sanat ve mim art anlayışın değişm esi nedeniyle, yapıların özgün karakterlerinin bozulm asına yol açm ıştır. Bu devirde yapılan onarım ve ilavelerle eserlerin bir çoğu daha da tahrip edilerek özgünlükleri bozulm akla kalmam ış, onarımı mümkün olan bazı eserler yıkılarak yeniden inşa edilm işlerdir. Onarım işlerinin belirli ilke ve k riterler içinde yapılm ası ancak Evkaf N ezareti'nin kurulm asıyla mümkün olabilmiştir. Bu devirde m im arlık, elek trik , su m ühendisliği gibi uzm anlardan oluşan bir "H e y e t—i Fenniye" oluşturulduğunu ve eski eser onarım larının "T a m ira t ve İn şaat D airesi" tarafından yürütüldüğünü görm ekte ............, .. C um huriyet D evrinde her alanda olduğu gibi,-V akıflar Idaresi’nde de reform yapılması öngörülmüş, son yüzyıl içinde işlem ez hale gelen V akıflar İdaresi’ndeki tarih î ve m im arî değeri olan abidelere yeni bir yön veril meye çalışılm ıştır. Tekkelerin kapatılm ası, m edreselerin yerlerini m odem okullara devretmesi nedeniyle işlevlerini yitiren bir ço k yapı Milli Eğirim B akanlığı'na, d in î yapılarda V akıflar Genel Müdürlüğü'nün y ö n e ti yiz- mine bırakıl m ştır. Bu dönem de, yeni ilkelerle eserlerin onarım ına girişilm iştir. Y apılan onarım larda iki önemli konu üzerin de durulm uştur: 1. Ciddi tehlike arzeden eserlerin önem sırasına göre kurtarılm ası, 2. Yüksek değerli eserlerin daha önce bilgisizce yapılm ış olan ilavelerden tem izlenerek, eserin özgün görü nümüne kavuşturulm ası, C um huriyetin ilk 10 yılında to p la m 2 .5 0 0 .0 0 0 TL. h arcan arak bir kısım eser onarılm ıştır. 49 C um huriyetin ikinci 10 yılında, bütün dünyanın savaş hali dolayısı ile, eski eser onarım larına ay rılan ö d e . nete azalma olm uştur. İkinci Dünya Savaşının bitişi ile birlikte, her alandaki ferahlam a, eski eser o n arım faaliyetlerini de rahatlatm ıştır. 1950 den sonra, onarım programına alınan eserlerin bölgesel özellikleri de gözönüne alınm aya b a şla n m ış, onarım ların illere göre sistematik dosyalanması yapılm ıştır. 1957 yılında kabul edilen 7044 sayılı Kanun'la "aslında vakıf yoluyla vücuda gelip, hazine, b eled iy e ve özel idarelerin mülkiyetine geçmiş bulunan korunması gerekli tarihî ve mimarî kıym eti bulunan eski eserlerin mülkiyeti V akıflar Genel Müdürlüğü'ne devrolunm uştur." Bu kanunla Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetine geçecek olan eski eserlerin onarım ları için her yıl M ali ye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne yardım yapılacağı öngörülm üştür. 1963 yılından itibaren Vakıflar Genel Müdürlüğü bünyesindeki eski eser onarım farında plânlı d ö n em e g e çilmiş olup, DPT. onayından geçen bir Restorasyon Program ve politikası takip edilmeye b aşlan m ıştır. Birinci 5 Yıllık dönem de, 60 ilde 516 eser programa alınmış ve toplam 100 milyon TL harcan m ıştır. İkinci 5 Yıllık programda, Birinciye göre biraz daha ilerleme kaydedilm iştir. DPT'nin onayından geçen Üçüncü 5 Yıllık programda, 63 ilde bulunan 551 eserin resto rasy o n u için 1 9 7 3 -1 9 7 7 yıllarında 30 ar milyonluk ödenekler harcanması öngörülmüştür. Böylece m em leketim izin d ö r t bucağında bulunan bir çok eser restore edilerek gelecek kuşaklara, millf kültür, sanat ve m im arim izin eşsiz şaheserleri olarak aktarılmaya çalışılmıştır. 1978 yılında 148 milyon, 1979 yılında 212 milyon, 1980 yılında 87 milyon harcanm ış, 1981 y ılın d a 238 milyon ödenek ile 151 eser, 1982 yılında 483 milyon ödenek ile 129 eser, 1983 yılında ise 6 0 5 m ilyon ödenek ile 84 eserin restorasyonu tamam lanm aya çalışılm ıştır. 1984 yılı için 200 eserin 1 .2 0 0 .0 0 0 .0 0 0 TL ödenek ile restorasyonu plânlanm ıştır. Günümüzde, vakıf kaynaklı eski eserlerin restorasyonu Abide ve Yapı İşleri Dairesine bağlı A b ideler Ş u b e si'nin yükümlülüğü altındadır. 1 Teknik-müşavir (y.mimar), 9 Mimar, 10 R estoratör, 6 R estoratör Yardımcısı ile, M armara ve T rak y a b ö l gesi hariç tutulm ak üzere, tüm A nadolu'ya yayılm ış bulunan abidelerimizin gelecek nesillere sağlıklı bir şek ild e aktarılmasını sağlamaya çalışan Abideler şubesi, teknik bakımdan 10 gruba ayrılm ıştır. 10 ayrı bölgede 1 sorumlu-mimar ve 1 restoratörden oluşan bir kontrollük görev yapm aktadır.R estorasyon uygulam asını fiilen yürü ten bu elemanlar yanında, bir RÖLÖVE BÜROSU, TESİSAT BÜROSU, İNCELEME ve KESİN HESAP B Ü ROSU ile TESCİL ve A R ŞİV BÜROSU da eşgüdüm içerisinde görev yapm aktadır. Bugüne kadar tespit edilmiş 7600 kadar vakıf abidelerimizin bakım ve restorasyonu, sürekli (rolling) 5 Yıllık ve ona bağlı olarak üretilen Yıllık Programlar çerçevesinde ele alınm aktadır.Böylece: 1. Restore edilecek veya bakımları yapılacak eski eserlerin öncelik sıraları saptanm akta, 2. Beş yıllık bir plân dahilinde hangi esere ne kadar onarım yapılabileceği belirlenm ekte, 3. Programa alınan eserlerin restorasyon öncesi araştırm a ve proje hazırlıkları plânlı bir şekilde y ü rü tü lm e ye çalışılm aktadır. Her yıl eklenen bir 5 inci yıl ile sürekliliği sağlanan 5 Yıllık P ro v am hazırlığı sırasında kullanılan k r ite r lerin başlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz: 1. ö n cek i yıllarda onarımına başlanılmış olan eserler öncelikle programa dahil edilerek tam am lanır. 2. Ç ok acil müdahele gerektiren eserler, örneğin : statik yönden tehlikeli durum da veya m im arî, te zy în i özellikleri y ok olma tehlikesi ile karşı karşıya bulunan eserlere öncelik tanınır. 3. Ç ok önem li turistik yörelerde bulunan eser, özellikle son senelerde, turizm am acına y ö n elik işlev verilerek kullanıma açılması bakım ından öncelikle ele alınmaktadır. 4. Ş eh ir ve kasabaların önemli noktalarında bulunan veya imar uygulamaları sonucunda gözönüne çık acak olan eserler, program hazırlığı sırasında öncelik kazanırlar. 5. Resmi veya mahalli istekler, gerekli araştırm a yapıldıktan sonra, makul nedenlere dayandığı ö lçüde, program hazırlığı sırasında dikkate alınırlar. Ayrıca her yıl, bir m iktar eserin norm al bakım ve tam iri için de ödenek ayrılır. 50 Program kapsam ına alınan eserlerin ve o yılki ö denek d u ru m u gözönüne alınarak, eserlere ödenek ayrılır. Bir onarım .yılında tam am lanm ası mümkün olm ayan işler, gelecek yıla aktarılacak şekilde planlanır. Yıllık O narım Program ının kesinleşm esinden sonra, Ş"up m im arları henüz rölöve projesi hazırlanm am ış eserleri saptarlar ve işlerin hacm ine göre rölöve ekibi ile birlikte arazi çalışm asına başlarlar. Eseri tanıtacak kadar plân, kesit, görünüş ölçüleri alınır. G erektiği hallerde eserin vaziyet planı ve çev reyle olan ilişkilari tesp it edilir. G ereken yerlerden detay ölçüleri alınır.K itabe, rölief gibi yerlerin istampajları çıkarılır. Eseri ta n ıtıc ı, çizim de kolaylık sağlayacak foto ğ rafları çekilir. Bütün bu tespitler, eserin o günkü durum unu o rtaya koyacak şekilde yapılır. Rölöve Projesi genellikle 1 /5 0 , bazı hallerde 1 /2 0 veya 1 /1 0 0 ö lçek te çizilir. Gereken hallerde detay p ro jeleri ilave edilir. Restorasyon uygulam asına başlam adan önce grup mim arı tarafından iki tür araştırm a yapması talep edilir: 1. Bizzat restore edilecek eser üzerinde yapılan ara ştırm ad a aşağıdaki hususların incelenmesi istenir: —Yapının geçirm iş olduğu devrelerin saptanm ası, varsa tam ir devrelerinin, m ahiyetlerinin ve tarihlerinin saptanması, -E s e rin onarılacak kısım larının özgün o lup olm adığının saptanm ası, — Onarılacak kısım ların in şaat etk in liğ i, m alzem esi ve işçilik karakterinin saptanm ası, —Eserin eksik elem anlarının saptanm ası ve b u n la r h ak k ın d a araştırm a yapılması (sıva raspası, kazı gibi) -S ta tik problem lerin saptanm ası. 2.Arazi çalışm ası dışında, eser h ak k ın d a yapılm ası gereken araştırm anın başlıca am açlarını şu şekilde sıralayabiliriz: —Eser hakkında arşiv ve diğer yazılı doküm anların (vakfiye kayıtları, n eşriy at gibi) araştırılm ası, —Eserin eksik veya önceki onarım larla özgünlüğünü kay b etm iş kısımları için belirli bir zaman ve bölge kapsamı içinde m ukayeseli analiz çalışm ası yapılm ası, —Eski işlevin ortad an kalktığı hallerde, yeni bir işlev için araştırm a yapılm ası, gerektiği hallerde proje hazırlanması, Bu araştırm alar sonucunda eserin ne şekilde onarılacağına karar alınır. Uygulanacak işlem veya işlemlerin saptanmasından sonra R estorasyon Projesi hazırlanır. Hazırlanan projeler (Rölöve, R esto rasy o n , gerektiği hallerde D etay sta tik , ve işlev projeleri), eserin hangi kısımlarının ne şekil onarılacağını izah eden O narım F işi, fo to ğ ra f ve diğer belgelerle birlikte Gayrim enkul Eski Eserler ve A nıtlar Y üksek K urulu, yeni adıyla, Kültür ve T ab iat Varlıkları Kurullarına gönderilerek onarım kararı alınır.A lınan karar d o ğ ru ltu su n d a O narım K eşfi ve Ş artnam esi hazırlanır. Bayındırlık İşleri Genel şartnam esinin genel hüküm lerine göre yapılm ış olan 1. Keşif takribi olm aktadır. Kesin m iktar belirten keşif, Kesin Kabul sırasında çıkartılan 2. k eşiftir. "V akıflar Genel Müdürlüğü V azife ve T eşkilatı hakkındaki kan u n u n 2 1 .5 .1 9 7 0 tarih ve 1262 sayılı kanunla değiştirilen 9. m addfsi ile aynı kanunla eklenen EK 2 ve 3. m addeleri gösterir Y önetm elik" gereği: Teklif is te m e - Kapalı zarf usulü ile artırm a veya eksiltm e — A çık artırm a veya eksiltm e - Pazarlık - Em anet - A n laşma veya M ahdut E ksiltm e usullerinden birine göre ihale yapılır. (2S86 sayılı 10 Eylül 1983 tarihli Devlet İhale Kanunu ile bu y ö n etm elik yürürlükten kalkm ıştır.) İhalelerin onaylanm asından sonra, sözleşm enin yapılm ası v ey aS ay > ıay 'ca vize edilm esininyükleniciye te b liğinden itibaren 15 gün içerisinde, iş yerinde k o n tro llü k tarafın d an , yapılacak işler ve yerleri ile sırası yükleni ciye gösterilerek Yer Teslimi yapılır. Müteahhidin yüklendiği işin sözleşm e ve eklerine, şartnam elere uygun olarak iyi bir şekilde ve zam a nında bitirm esini sağlam ak bölge k o n tro llü ğ ü n ü n görevidir. Belirli aralıklarla, bazı hallerde sürekli olarak, y ü k lenici tarafından yapılan işlerin yeri, m alzem esi, işçiliği, teknik şartlara, projesine ve hukuki şartlara uy g u n luğu, çalışma hızı ve yapılan çalışm anın özelliğine riayeti incelenir. Bununla beraber, iş sahasının tertip ve temizliğinden, yüklenicinin işçilere olan tu tu m ve davranışlarına kadar dikkat edilir. Yüklenici veya vekilinin yazılı talebi üzerine birer ay ara ile, işe başlanıldığı tarihten itibaren yapılan işler kontrol tarafından ölçülerek hakediş raporları tanzim edilir. Bütün işlerin tam am lanm asından sonra, yüklenici ve k ontrol tarafından beraberce kesin hesap çıkarılır. İşin sözleşm esine ve bunun eki olan keşif, fenni, özel, idari ve genel şartnam esine, birim fiat tarifine, p ro jesine uygun olarak yapılıp yapılm adığının işyerinde bir h ey et tarafından incelenmesi şeklinde tanım layabilece ğimiz Geçici ve Kesin Kabullerin yapılm ası ile onarım işi tam am lanır. Y urdum uzun her köşesinde, en küçüğünden en büyüğüne kadar başlıbaşına tarih olan, göğsümüzü kabar tacak değerler taşıyan ve çoğunlukla özgün işlevini k ay b etm iş olan vakıf abidelerim izin restore edilerek yaşatılm alarına, yeni işlev kazanm alarına çalışan tüm idareci ve personele başarılar diler, Devletin yamsıra T ürkhalkınında kullanm a ve korum a da gösterdiği titizliğe teşek k ü r ederim. 51
© Copyright 2024 Paperzz
