Νοσήματα στον άνθρωπο που σχετίζονται με την μη υγιεινή διαχείριση των ζωικών αποβλήτων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΑΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΟΝΟΣΩΝ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Ψαρουλάκη Άννα, Επίκουρη καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής • Το περιβάλλον ορίζεται ως «το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες. • Επιτακτική ανάγκη για τη σύγχρονη κοινωνία η διαχείριση του περιβάλλοντος κατά αειφόρο τρόπο δηλαδή κατά τρόπο, που θα ικανοποιεί τις ανάγκες των σημερινών γενεών, χωρίς να διακυβεύει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Ορθή διαχείριση των κτηνοτροφικών αποβλήτων Όφελος ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΕΛΙΚΟΥ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΟΥ ΠΡΟΙΟΝΤΟΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΠΗΓΗ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗ μείωση διασποράς των παθογόνων μικροοργανισμών ΑΠΟΦΥΓΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΖΩΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Περιοχές με έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα Μια μονάδα διαχείρισης των αποβλήτων είναι αποδοτική και οικονομικά γιατί βασίζεται στο γεγονός ότι η πρώτη ύλη έχει συχνά μηδενική αξία ενώ τα προϊόντα της μονάδας έχουν αναμφισβήτητα εμπορική αξία. Κέρδος για τη δημόσια Υγεία (υγεία ζώων ανθρώπου)-Κέρδος από Οικονομικό κόστος θεραπείας νοσημάτων • Ε.Ε. η τεχνολογία του βιοαερίου είναι πια τεχνολογία αιχμής. – Συνεχείς προσπάθειες για βελτίωση των μεθόδων παραγωγής, καθαρισμού και αναβάθμισης του βιοαερίου – Έρευνα για την παραγωγή υδρογόνου από αναβαθμισμένο βιοαέριο, για τη χρήση του σε κυψέλη καυσίμου και μικροαεροστροβίλους με σκοπό την παραγωγή ενέργειας. • Ελλάδα ακόμα σε εμβρυακή κατάσταση – Θετική η βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου στην Ελλάδα και ιδιαίτερα η εναρμόνιση με τον κανονισμό 1774/2002 για την έγκριση μονάδων παραγωγής βιοαερίου. – Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) έχει εγκρίνει μικρό αριθμό αιτήσεων για άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα με καύση βιοαερίου. • Παραμένει αξιοσημείωτο το γεγονός ότι στη χώρα μας, παρά το υψηλό δυναμικό που υπάρχει στην κτηνοτροφία, δεν έχουμε καμία μονάδα διαχείρισης για παραγωγή βιοαερίου από κτηνοτροφικά απόβλητα και αγροτοβιομηχανικά λύματα. • Αυτό θα έλυνε πολλά προβλήματα και όχι μόνον περιβαλλοντικά • Εξαιτίας του μεγάλου όγκου και των δυσκολιών συλλογής - μεταποίησης - μεταφοράς - αποθήκευσης της βιομάζας, η αξιοποίησή της γίνεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στις μονάδες παραγωγής. • Αυτή η δέσμευση σημαίνει ότι δημιουργούνται θέσεις εργασίας στην επαρχία και συγκεκριμένα σε αγροτικές και κτηνοτροφικές περιοχές. • Η EUBIA (European Biomass Industry Associaion) εκτιμά ότι ο τομέας της βιοενέργειας θα συνεισφέρει στη δημιουργία 1,5 εκατ. νέων θέσεων εργασίας ώς το 2020 και 5,7 εκατ. θέσεων ώς το 2050. Παθογόνοι μικροοργανισμοί για τον άνθρωπο και τα ζώα που βρίσκονται στην κοπριά και διασπείρονται στο περιβάλλον Σαλμονέλλες, Καμπυλοβακτηρίδια, Λιστέρια Παθογόνα στελέχη Escherichia coli O157:H7 Υερσίνιες Πρωτόζωα κρυπτοσπορίδια, γκιάρντιες τοξόπλασμα κ.ά Μετά από εισπνοή : Βρουκέλλα, Κοξιέλλα Παθογόνο αίτιο Βακτήρια Campylobacter jejuni E. coli (EHEC), Περίοδος επώασης Σημεία και συμπτώματα 2–5 ημέρες E. coli (ETEC) 1–3 ημέρες Διάρροια (συχνά αιματηρή), κοιλιακές 2–10 ημέρες κράμπες, πυρετός, έμετος. Σοβαρή διάρροια, συχνά αιματηρή, 5–10 ημέρες κοιλιακό άλγος και έμετος. Υδαρής διάρροια, κοιλιακές κράμπες, 3 - >7 ημέρες έμετος Διάρροια, πυρετός, κοιλιακές κράμπες, 4–7 ημέρες έμετος Συμπτώματα που μοιάζουν με 1–3 εβδομάδες σκωληκοειδίτιδα (διάρροια, έμετος, πυρετός και κοιλιακό άλγος) 1–8 ημέρες Salmonella spp./μη 1–3 ημέρες τύφο παρατυφική Yersinia enterocolytica 24–48 ώρες Διάρκεια νοσήματος Παράσιτα Cryptosporidium parvum 2–10 ημέρες Διάρροια (συνήθως υδαρής), κράμπες Eβδομάδες έως στο στομάχι, μικρή πυρετική κίνηση και μήνες Giardia lamblia 1–2 εβδομάδες Διάρροια, κράμπες στο στομάχι Toxoplasma gondii 5–23 ημέρες Trichinella spiralis 1–2 ημέρες τα αρχικά συμπτώματα. Nαυτία, διάρροια, έμετος, κόπωση, Μήνες Τα άλλα ξεκινούν 2–8 εβδομάδες πυρετός, κοιλιακή δυσφορία, ενώ μετά τη λοίμωξη ακολουθούν μυϊκός πόνος, αδυναμία, καρδιακές ή νευρολογικές επιπλοκές Ημέρες εβδομάδες Γενικά ασυμπτωματική νόσος, 20% Μήνες μπορεί να εμφανίσουν τραχηλική λεμφαδενοπάθεια και/ή γριπώδη συνδρομή - ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΒΑΚΤΗΡΙΑ • Μερικά βακτήρια όπως οι σαλμονέλλες είναι γνωστό ότι προκαλεί νόσο άλλα πολύ πρόσφατα διαπιστώθηκε η εμπλοκή τους σε νόσο στον άνθρωπο: • ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΑ ΠΑΘΟΓΟΝΑ – Παθογόνα στελέχη π.χ. E. coli O157:H7 – καμπυλοβακτηρίδια ΕΝΤΕΡΙΚΑ ΠΑΘΟΓΟΝΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ, ΣΕ ΒΟΟΕΙΔΗ, ΣΕ ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ & ΣΕ ΠΟΥΛΕΡΙΚΑ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΒΟΟΕΙΔΗ ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ ΠΟΥΛΕΡΙΚΑ Salmonella spp 1% 0-13% 0-38% 10-100% E. Coli 0157:H7 1% 16% 0.4% 1.3% Campylobacter jejuni 1% 1% 2% 100% Yersinia enterocolitica 0.002% <1% 18% 0% Giardia lamblia 1-5% 10-100% 1-20% 0% 1% 1-100% 0-10% 0% Cryptosporidium spp Παραγωγικά Ζώα Ιλυς ιζημα Νερά αναψυχής Λίμνες Εισαγωγή Άνθρωπος Άγρια Ζώα Επιφανειακά νερά Πόσιμο νερό Επεξεργασία Τρόφιμα Νερό Εδάφους Νερό Υπονόμων ΕΝΥ* Κοπριά * Επεξεργασμένο Νερό υπονόμων Έδαφος Αναλυτικά παραδείγματα βακτηρίων που βρίσκονται σε κοπρανώδες υλικό Σαλμονέλλα (όχι του τύφου ή παράτυφου) Διαρροική νόσος Bακτηριακή λοίμωξη του εντέρου που προκαλείται από μια ομάδα των βακτηρίων που ονομάζεται Salmonella. Βρίσκεται στo γαστρεντερικό σωλήνα πουλερικών, βοοειδών, αυγά, γάλα, στο δέρμα ερπετών και στα τρωκτικά Η Σαλμονέλλα περνά από τα κόπρανα των ανθρώπων ή των ζώων, σε άλλους ανθρώπους ή σε άλλα ζώα Σαλμονέλλωση Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι (ορότυποι). Στην Ελλάδα οι πιο συχνοί είναι οι ορότυποι Salmonella enteritidis και Salmonella typhimurium Σαλμονέλλωση Oξεία γαστρεντερίτιδα με μη αιματηρή διάρροια (στην πλειονότητα των περιπτώσεων) Συνήθως τα συμπτώματα της σαλμονέλλωσης έχουν αιφνίδια έναρξη. Οι ηλικιωμένοι, οι ανοσοκατασταλμένοι και τα μικρά παιδιά (μικρότερα των 5 ετών) εμφανίζουν πιο σοβαρή νόσο Η αφυδάτωση αποτελεί επιπλοκή της νόσου, κυρίως στα μικρά παιδιά και τους ηλικιωμένους. • Συχνότερη το καλοκαίρι σε σχέση με το χειμώνα Ποια είναι τα συμπτώματα της σαλμονέλλωσης; • Τα περισσότερα άτομα που μολύνονται εκδηλώνουν διάρροια, πυρετό και κοιλιακό άλγος 12-72 ώρες μετά την έκθεση και στην πλειοψηφία τους αναρρώνουν χωρίς θεραπευτική αγωγή 4-7 μέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων • Σε κάποια άτομα η διάρροια μπορεί να είναι σοβαρή και να χρειαστεί νοσηλεία. • Σ’ αυτούς τους ασθενείς η λοίμωξη μπορεί να επεκταθεί από το γαστρεντερικό στην κυκλοφορία του αίματος και στη συνέχεια σε άλλα μέρη του σώματος και να οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο, αν δεν γίνει έγκαιρη χορήγηση αντιβιοτικών • Ένας μικρός αριθμός ανθρώπων που μολύνονται με Salmonella θα εμφανίσουν σύνδρομο Reiter (πόνο στις αρθρώσεις, ερεθισμό στα μάτια και επώδυνη ούρηση) • Το σύνδρομο αυτό μπορεί να διαρκέσει από μήνες έως και χρόνια και μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια αρθρίτιδα που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί θεραπευτικά Πώς μεταδίδεται η νόσος στον άνθρωπο; • Η σαλμονέλλα ζεί στον εντερικό σωλήνα των ανθρώπων , των ζώων και των πουλιών • Μεταδίδεται στους ανθρώπους με την κατανάλωση τροφίμων μολυσμένων συνήθως με κόπρανα ζώων • Σπανιότερα τα τρόφιμα μολύνονται από χειριστές τροφίμων που δεν πλένουν τα χέρια τους μετά τη χρήση της τουαλέτας ή μετά την επαφή με τα κόπρανα κατοικίδιων ζώων • Ορισμένα στελέχη είναι ισχυρά παθογόνα και μπορούν να προκαλέσουν ασθένεια όταν τα κύτταρα Σαλμονέλλωση • Τα αιγοπρόβατα μολύνονται αν και η μόλυνση είναι πιο συχνή στα πουλερικά. Τα αιγοπρόβατα όπως και ο άνθρωπος εμφανίζουν πυρετό και διάρροια ΤΡΟΦΙΜΑ • Το κρέας συνήθως μολύνεται στο σφαγείο ή από χειρισμούς κατά τη διαδικασία επεξεργασίας των τροφίμων • Καταστρέφεται με το μαγείρεμα. • Μολυσμένη κοπριά που χρησιμοποιείται σαν λίπασμα μολύνουν νωπά λαχανικά (μαρούλι, λάχανα, μανιτάρια) μπορεί να είναι πηγή μόλυνσης για τον άνθρωπο. • Το νερό μπορεί να μολυνθεί από ζώα που αφοδεύουν στο νερό ή μέσω της απορροής μετά από έντονες βροχοπτώσεις. • Ανθρώπινες λοιμώξεις μπορεί να συμβεί μέσω κατανάλωσης μολυσμένου πόσιμου νερού ή με νερό που πλύθηκαν νωπά τρόφιμα. Τι μπορεί να κάνει κανείς σε ατομικό επίπεδο για την πρόληψη της σαλμονέλλωσης; • Η επιμόλυνση των τροφίμων (μεταφορά μικροβίων από το ένα τρόφιμο στο άλλο) αποφεύγεται με τα παρακάτω μέτρα: – Τα ωμά κρέατα να κρατούνται ξεχωριστά από τα τρόφιμα που καταναλώνονται ωμά, από τα μαγειρεμένα τρόφιμα ή τα έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα του εμπορίου – Τα χέρια, οι επιφάνειες κοπής, οι πάγκοι, τα μαχαίρια και τα άλλα μαγειρικά σκεύη να πλένονται πάντα μετά το χειρισμό ωμών τροφίμων – Τα χέρια να πλένονται πριν το χειρισμό καθενός τροφίμου και μεταξύ των χειρισμών διαφορετικών τροφίμων Πρόληψη της σαλμονέλλωσης • Ιδιαίτερη προσοχή κατά την προετοιμασία του φαγητού για βρέφη, ηλικιωμένους και ανοσοκατασταλμένα άτομα • Όλοι και ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά πρέπει να πλένουν τα χέρια τους με σαπούνι και νερό μετά από επαφή με περιττώματα ζώων • Τα ερπετά (και οι χελώνες) είναι πολύ συχνά ξενιστές της σαλμονέλλας χωρίς να παρουσιάζουν συμπτώματα. Δεν είναι κατάλληλα κατοικίδια για μικρά παιδιά και δεν πρέπει να βρίσκονται στο ίδιο σπίτι με βρέφη • Το μητρικό γάλα προστατεύει μεταξύ άλλων και από την εμφάνιση σαλμονέλλωσης τους πρώτους μήνες της ζωής Γενικά μέτρα για την πρόληψη της σαλμονέλλωσης • Παστερίωση του γάλακτος και χλωρίωση του νερού • Μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής στις φάρμες εκτροφής ζώων και στα σφαγεία • Μέτρα που στοχεύουν στη βελτίωση των διαδικασιών συγκομιδής και συσκευασίας των λαχανικών και των φρούτων • Εκπαίδευση των εργαζομένων στη βιομηχανία τροφίμων όσον αφορά στις αρχές ασφάλειας των τροφίμων Παθογόνα στελέχη Εscherichia coli (κολοβακτηρίδιο) • Η Εscherichia coli είναι ένα κοινό μικρόβιο του εντέρου των ζώων • Ανιχνεύεται στα κόπρανα Περίπου 200 είδη προκαλούν νόσο στον άνθρωπο Εντεροπαθογόνα και εντεροαιμορραγικά στελέχη Τοξίνες Διάρροια των ταξιδιωτών Διάρροια στα βρέφη Επιδημίες Μόλυνση νερού Escherichia coli O157: H7 (E. coli) • • • • Το στέλεχος coli O157: H7 μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ασθένεια σε ανθρώπους. Μπορεί να προκαλέσει διάρροια και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μια σοβαρή επιπλοκή που ονομάζεται αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο (HUS). Αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο: καταστρέφει τα νεφρά και τα αιμοφόρα αγγεία Είναι πιο συχνή στα μικρά παιδιά και σε ηλικιωμένους • Εντεροαιμορραγική E.coli • Βρίσκεται στο γαστρεντερικό σωλήνα των βοοειδών και άλλων ζώων (το κρέας μολύνεται στη σφαγή) αποβάλλεται με τα κόπρανα μολυσμένων ζώων και ανθρώπων (ιδιαίτερα μικρά παιδιά) • Μεταδίδεται με κατανάλωση μολυσμένου φαγητού, νερού, σχεδόν ωμού βοδινού, απαστερίωτου γάλακτος , λαχανικών • Προκαλεί: - Αιματηρές διάρροιες - HUS – νεφρική ανεπάρκεια - Ασυμπτωματική λοίμωξη E. coli O157:H7 E. coli O157: H7 Που ζουν αυτά τα βακτήρια στη φύση και πως μολύνεται ο άνθρωπος;; • Τα μηρυκαστικά είναι η κύρια δεξαμενή • Τα βοοειδή είναι η πιο σημαντική πηγή λοίμωξης για τον άνθρωπο και ακολουθούν τα πρόβατα οι κατσίκες, και τα ελάφια. • Άλλα ζώα και ο άνθρωπος μολύνονται με το κρέας, τα τρόφιμα, ή νερό μολυσμένο με κόπρανα από μηρυκαστικά • Στα ζώα συνήθως δεν προκαλούν νόσο -με λίγες εξαιρέσεις, όπως διάρροια στα μοσχάρια E. coli O157: H7 • Παρακολούθηση ενός κοπαδιού προβάτων για 16 μήνες έδειξε ότι τα ζώα αποβάλλουν την E. coli O157: H7 μόνο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. • Τα πρόβατα μπορεί να αποβάλλουν 10.000 cfu Ε. coli O157: Η7 ανά γραμμάριο κοπράνων • Τα βακτήρια βρέθηκε ότι επιβιώσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε μη κατεργασμένη κοπριά • Μολυσμένα αρνιά έχουν συσχετισθεί με κρούσματα ή επιδημίες που περιλαμβάνουν επισκέψεις σε αγροκτήματα ή χάιδεμα μηρυκαστικών σε ζωολογικούς κήπους. • Ανθρώπινη νόσος έχει συνδεθεί με κατανάλωση τυριού από γάλα μη παστεριωμένο κατσικίσιο, με χάιδεμα ζώων (κατσίκες,πρόβατα) σε ζωολογικούς κήπους σε παιδιά E. coli O157: H7 Μπορεί να διασπαρεί με διάφορους τρόπους γύρω από το περιβάλλον αγροτοκτηνοτροφικών εγκαταστάσεων μέσω μη επεξεργασμένης κοπριάς Οι δύο πιο συνηθισμένοι τρόποι είναι μέσω υπογείων υδάτων ή μέσω της απορροής μολυσμένου νερού σε λιμνοθάλασσες, ρέματα, αρδευτικά έργα Ζεστό υγρό κλίμα ευνοεί την επιβίωση. Επιβιώνει στο έδαφος 1- 6 μήνες ή και περισσότερο. Παράγοντες που ευνοούν την επιβίωση στο έδαφος είναι η θερμότητα, η ξηρασία, η έλλειψη μικροβιακής δραστηριότητας του εδάφους, η υγρασία Μπορεί να επιβιώσει σε γούρνες ζωοτροφών-μετάδοση μέσω του νερού και τροφής θεωρείται μια σημαντική πηγή για τη μόλυνση από ζώο σε ζώο. E. coli O157: H7 • Κοπριά που περιέχει E. coli O157: H7 μπορεί να είναι πηγή μόλυνσης για τα λαχανικά ή τα φρούτα που καταναλώνονται νωπά. • Σε μελέτη βρέθηκε ότι επιβιώνουν για 42 ημέρες σε σωρούς κοπριάς που ανακατεύτηκε και για 90 ημέρες σε σωρούς χωρίς να δουλευτεί • Επιβιώνει για περισσότερο από 2 μήνες σε χώμα κήπου εμπλουτισμένο με μολυσμένη κοπριά • Νερό άρδευσης μπορεί να προκαλέσει μόλυνση των λαχανικών. • Κρεμμύδια και καρότα που καλλιεργήθηκαν σε εδάφη λιπασμένα με μολυσμένη κοπριά ή αρδεύτηκαν με μολυσμένο νερό είχαν ανιχνεύσιμα επίπεδα του Ε. Coli Ο157: Η7 στα υπόγεια μέρη τους για 2.5 έως 5.5 μήνες. • Σε μαρούλια που αρδεύτηκαν με μολυσμένο νερό με ψεκασμό το βακτήριο παρέμενε μέχρι 30 μέρες στα φύλλα • Πειράματα που έγιναν με ψιλοκομμένο μαρούλι, καρότα, αγγούρια έδειξε ότι το Ε. Coli O157: H7 μπορεί να επιβιώσει και να αναπτυχθεί σ’ αυτά τα λαχανικά ακόμη και κάτω από τροποποιημένες ατμόσφαιρες που χρησιμοποιούνται σε εμπορικές συσκευασίες • Χυμοί φρούτων, λάχανα, και γαλακτοκομικά προϊόντα από νωπό γάλα ήταν σημαντικές πηγές τροφιμογενούς μετάδοσης Κολοβακτηρίδιο E. coli O157: H7 • Τα τρόφιμα μπορούν επίσης να μολυνθούν με E. Coli O157: H7 μέσω διασταυρούμενης μόλυνσης κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας τροφής και από μολυσμένα χέρια εργαζομένων που δεν εφαρμόζουν καλή υγιεινή. • Πολλές επιδημίες έχουν συνδεθεί είτε με νερό αναψυχής ή με πόσιμο νερό, οι οποίες έχουν άμεσα συνδεθεί με κοπρανώδη μόλυνση του νερού από μηρυκαστικά ζώα ΚΑΜΠΥΛΟΒΑΚΤΗΡΙΔΙΟ Εντερική φυσιολογική χλωρίδα των πουλερικών • Μετάδοση με: • μολυσμένα τρόφιμα – κυρίως πουλερικά, χοιρινό, ωμά μύδια και άλλα θαλασσινά • με επιφανειακά νερά που δεν έχουν χλωριωθεί • Τα συμπτώματα της λοίμωξης από καμπυλοβακτηρίδια είναι: – – – – – Ψηλός πυρετός (>40) Πονοκέφαλος Αδιαθεσία Ναυτία, κοιλιακό άλγος Έντονη διάρροια με υδαρείς, συχνά αιμορραγικές κενώσεις – Διάρκεια νόσου 1 εβδομάδα (2-5 μέρες) Σπανιότερα μακροχρόνιες συνέπειες: αρθρίτιδα, σύνδρομο που πλήττει το νευρικό σύστημα Σε ανοσοκατασταλμένα άτομα σοβαρές λοιμώξεις ΚΑΜΠΥΛΟΒΑΚΤΗΡΙΔΙΟ • Στα ζώα (πρόβατα) προκαλεί αποβολές • Οι πλακούντες μολυσμένων αρνιών περιέχουν μεγάλο αριθμό μικροβίων (προσεκτικός χειρισμός στις γέννες των ζώων). • Τα βακτήρια βρίσκεται συνήθως στα κόπρανα των μολυσμένων ζώων και σε προϊόντα τροφίμων που έχουν μολυνθεί με τα βακτήρια κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας ή παρασκευής. • Ωμό ή μαγειρεμένο κοτόπουλο είναι μια από τις πιο κοινές πηγές μόλυνσης του ανθρώπου. Καμπυλοβακτηρίδιο Το πιο κοινό βακτήριο που προκαλεί διάρροια στη Β.Αμερική (>2 εκατομμύρια νοσούν κάθε χρόνο) Σπάνια προκαλεί θάνατο. 100 μικρόβια προκαλούν νόσο στον άνθρωπο Κυρίως κρέας πουλερικών μοσχαρίσιο και χοιρινό λιγότερο συχνά Κατανάλωση μη παστεριωμένου γάλακτος (αγελαδινό κυρίως) – επιδημίες στον άνθρωπο . Κοπριά Βοοειδών και γουρουνιών είναι πηγή μόλυνσης του περιβάλλοντος και των νερών (μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλο αριθμό οργανισμών στα νερά) Sources and transmission of C. jejuni and C. coli. Καμπυλοβακτηρίδιο Υερσίνια (Yersinia Enterocolitica) • Ευρεία διασπορά στο περιβάλλον, έδαφος, νερό ποταμών λιμνών • Πολλά ζώα άγρια και μη • λαγοί, κουνέλια, ελάφια, οικιακά ζώα χοίροι, πρόβατα αγελάδες άλογα, πτηνά • Εντερικό παθογόνο- Κόπρανα • Ψυχρόφιλο μικρόβιο-Διατηρείται στους 4 βαθμούς Κελσίου (σε αντίθεση με άλλα εντερικά παθογόνα) • Προκαλεί : πυρετό , πόνο στις αρθρώσεις, διάρροια • Γλώσσα, στοματική κοιλότητα έντερο κόπρανα γουρουνιών > 83%. • Έκθεση σε κόπρανα γουρουνιών σημαντικός παράγοντας μετάδοσης Υερσίνια • • • • • • • Νόσος: εντεροκολίτιδα (2/3 των λοιμώξεων) Διαρροικές κενώσεις (υδαρείς, πολτώδεις, με βλέννα και πύον) Απώλεια νερού ηλεκτρολυτών-Αφυδάτωση Πόνος στην κοιλιά Πυρετός Μ ε χορήγηση αντιβιοτικών υποχωρεί Επιπλοκές Σπάνια: εξέλκωση εντέρου, διάτρηση και περιτονίτιδα (τα συμπτώματα μοιάζουν με σκωληκοειδίτιδα και μπορεί ο ασθενής αναίτια να οδηγηθεί στο χειρουργείο) • 2-6 εβδομάδες μπορεί να εμφανιστεί αντιδραστική αρθρίτιδα • Πιο συχνές λοιμώξεις σε άτομα μικρής ηλικίας και σ’ αυτούς που πάσχουν από αιματολογικά νοσήματα, κακοήθη νόσο, σακχαρώδη διαβήτη ή σε άτομα με κακή διατροφή • Σύμφωνα με την τελευταία δημοσιευθείσα έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), η οποία περιλαμβάνει τα δεδομένα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΕΕΑ/ΕFTA (Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου και της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών) για το 2009 • η λοίμωξη από καμπυλοβακτηρίδιο και η σαλμονέλλωση παραμένουν οι πιο συχνά δηλούμενες λοιμώξεις που προκαλούν γαστρεντερίτιδα στην Ευρώπη. • Η λοίμωξη από καμπυλοβακτηρίδιο εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά 0-4 ετών, ενώ η επίπτωση του νοσήματος το 2009 δεν παρουσίασε μεγάλη διαφορά σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. • Η σαλμονέλωση μειώνεται σταθερά από το 2004 κάτι που οφείλεται, εν μέρει, στα επιτυχημένα προγράμματα ελέγχου στη βιομηχανία των πουλερικών. • Η συχνότητα δήλωσης των κρουσμάτων STEC/VTEC στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΕΕΑ/ΕFTA από το 2006 και μετά παρουσιάζει αυξητική τάση. • Περισσότερα από τα μισά (52%) δηλωθέντα κρούσματα της λοίμωξης από STEC/VTEC το 2009 αφορούσαν τον υπότυπο Ο:157. • Αυξημένη ήταν και η επίπτωση του αιμολυτικού ουραιμικού συνδρόμου (HUS), μίας δυνητικά θανατηφόρας κλινικής εκδήλωσης της λοίμωξης από STEC/VTEC το 2009 (σημαντική αύξηση -66%) Από τα παραπάνω κρούσματα HUS, 63% αφορούσαν παιδιά ηλικίας 0-4 ετών. Οικονομικό κόστος • Σύμφωνα με έκθεση από το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, το 2000, το μέσο κόστος/περιστατικό λοίμωξης ΜΟΝΟ για το στέλεχος E. coli O157 ανέρχεται σε περίπου $11,210, • ενώ το μέσο κόστος/περιστατικό λοίμωξης από καμπυλοβακτηρίδιο και σαλμονέλλας $611 και $1,790 αντίστοιχα • Το κόστος από νόσο από E. coli ανέρχεται σε περίπου $405 εκατομμύρια ετησίως σύμφωνα με έκθεση 2005. Επιβίωση των παθογόνων μικροοργανισμών στην κοπριά και το περιβάλλον • Η επιβίωση των διαφόρων οργανισμών κάτω από διαφορετικές συνθήκες συνοψίζονται στους πίνακες που ακολουθούν • Είναι σαφές ότι η διατήρηση της κοπριάς ως λυματολάσπη, ή σε στερεά ξηρή μορφή ή ως κομπόστ πριν διανεμηθεί, καταλήγει σε μία σημαντική μείωση στην συγκέντρωση των παθογόνων παραγόντων. • Δεδομένου ότι τα περισσότερα παθογόνα επιβιώνουν σε συνθήκες κατάψυξης ή σε χαμηλές θερμοκρασίες για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, η κοπριά δεν θα πρέπει να διανέμεται σε περιοχές όπου υπάρχει δυναμικό για απορροή κατά τη διάρκεια της άνοιξης (λιώσιμο χιονιών) ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΚΟΠΡΑΝΩΔΟΥΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΥΛΙΚΟ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ Yersinia Cryptospor Campyloba Giardia Salmonella entercolitic idium cter ia ΝΕΡΟ ΕΔΑΦΟΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑΨΥΞΗΣ <0oC ΚΡΥΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 5 oC ΖΕΣΤΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 30 oC ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΤΑΨΥΞΗΣ <0oC ΚΡΥΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 5 oC ΖΕΣΤΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 30 oC E. coli O157:H7 <1μέρα >1χρόνο >6μήνες 2-8 εβδ. >1χρόνο >300μέρες 11εβδ. >1χρόνο >6μήνες 12μέρες >1χρόνο >300μέρες 2εβδ. 10εβδ. >6μήνες 4μέρες 10μέρες 84μέρες <1μέρα >1χρόνο >12εβδ. 2-8 εβδ. >1χρόνο >300μέρες 7εβδ. 8εβδ. 12-28 εβδ. 2 εβδ. >1χρόνο 100μέρες 2εβδ. 4εβδ. 4 εβδ. 1 εβδ. 10μέρες 2μέρες ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΚΟΠΡΑΝΩΔΟΥΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΥΛΙΚΟ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙ Α ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Yersinia Cryptospo Campyloba Giardia Salmonella entercolitic ridium cter ia ΚΟΠΡΑΝΑ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΜΗΡΥΚΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΨΥΞΗΣ E. coli O157:H7 <1μέρα >1χρόνο >6μήνες 2-8 εβδ. >1χρόνο >100μέρες 1εβδ. 8εβδ. 12-28 εβδ. 1-3εβδ. 30100μέρες >100μέρες 1εβδ. 4εβδ. 4 εβδ. 1εβδ. 1030μέρες 10μέρες 1χρόν. >1χρόνο 13-75 μέρες >112μέρες 12-28 μέρες 10100μέρες ΚΟΜΠΟΣΤΑ ΚΟΠΡΙΑΣ 2εβδ. 4εβδ. 7-14 μέρες 7μέρες 7μέρες 7μέρες ΣΤΕΓΝΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΩΝ 1μέρα 1μέρα 1-7 μέρες 1μέρα 1μέρα 1 μέρα <0oC ΚΡΥΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 5 oC ΖΕΣΤΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ 30 oC ΛΥΜΑΤΟΛΑΣΠΗ Κίνδυνοι από την εισπνοή κοπρανώδους υλικού • • • • Η Κοπριά των ζώων απελευθερώνει αέρια (αμμωνία, υδρόθειο, μονοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο) που δημιουργούν κινδύνους για τον άνθρωπο και τα ζώα Παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις σε περιορισμένο χώρο μπορεί να οδηγήσει σε ερεθισμό των βλεννογόνων μεμβρανών (αμμωνία, αέριο υδρόθειο). Υψηλές συγκεντρώσεις υδρόθειου μπορεί να προκαλέσουν εμετό, ναυτία, διάρροια αναπνευστική δυσχέρεια Η αιωρούμενη σκόνη που σχετίζεται με κοπριά η οποία εισπνέεται προκαλεί σοβαρά προβλήματα σε ανθρώπους και ζώα – • • • • • Περιέχει Ζωικά περιττώματα, ούρα, τρίχωμα, βακτήρια, βακτηριακές τοξίνες, μύκητες Τα μικρόβια μπορεί να φτάσουν σε συγκεντρώσεις πάνω από 1 εκατομμύριο οργανισμούς ανά κυβικό μέτρο. Μερικά άτομα μπορεί να αναπτύξουν σοβαρή υπερευαισθησία (αλλεργία) που μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονική βλάβη, δερματικά εξανθήματα, και το άσθμα. Τα μικρόβια που σχετίζονται με την κοπριά είναι αίτιο εκτός από εντερικές νόσους και για Σοβαρές αναπνευστικές λοιμώξεις. Aspergillus ανοσοκατασταλμένους ασθενείς . Βρουκέλλα Κοξιέλλα Βρουκέλλωση • Η βρουκέλλωση είναι μια βακτηριακή λοίμωξη που μπορεί να επηρεάσει κατσίκες και άλλα ζώα, όπως πρόβατα και αγελάδες και άγρια μηρυκαστικά (ελάφια, βίσσωνες) . Προκαλεί αποβολή ή θνησιγένεια στα ζώα. • Ο άνθρωπος συνήθως μολύνεται από άμεση επαφή με τον πλακούντα και άλλες εκκρίσεις των ζώων κατά τον τοκετό. • Τα μολυσμένα ζώα αποβάλλουν Brucella στο γάλα και στα κολπικά υγρά μετά την αποβολή ή τη γέννα. • Ο άνθρωπος επίσης μολύνεται από την κατανάλωση μη παστεριωμένου γάλακτος ή άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων προερχόμενο από μολυσμένα ζώα. Βρουκέλλωση ΕΠΙΒΙΩΣΗ B. abortus ΜΕΣΟ Έδαφος, ηλιακό φως Νερό Νερό Νερό Κοπριά Κοπριά Έδαφος Μαλλί ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗ <31oC 4-5 ώρες - 4oC 37oC, ph 7.5 8oC, ph 6.5 Καλοκαίρι Χειμώνας Φθινόπωρο, 90% υγρασία Αποθήκη 114 ημέρες <1 ημέρα >57 ημέρες 1 ημέρα 53 ημέρες 48-73 ημέρες 110 ημέρες ΕΠΙΒΙΩΣΗ B. melitensis ΜΕΣΟ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗ Ζωμός Ph >5.5 > 4 εβδομάδες Ζωμός Ph 5 < 3 εβδομάδες Ζωμός Ph 4 1 ημέρα Ζωμός Ph <4 Άμεση εξόντωση Μαλακό τυρί 37o C 48-72 ώρες Γιαούρτι 37o C 48-72 ώρες Γάλα 37o C 7-24 ώρες Μολυσμένο μακροφάγο μυελός οστών λεμφαδένες σπλήνας ήπαρ Βρουκέλλωση ΟΞΕΙΑ Διάρκεια < 3 μήνες ΥΠΟΞΕΙΑ Διάρκεια 3-12 μήνες ΧΡΟΝΙΑ Διάρκεια > 12 μήνες Πυρετός υψηλός Εφιδρώσεις Καταβολή διόγκωση ήπατος και σπληνός Διόγκωση λεμφαδένων Χαμηλή πυρετική κίνηση Απώλεια βάρους Μυαλγίες-αρθραλγίες Εστιακές λοιμώξεις Εστιακές λοιμώξεις Υποτροπές Άτυπες εκδηλώσεις Πυρετός : μπορεί να είναι υψηλός με ρίγος, κυρίως κατά την οξεία φάση, ή να είναι χαμηλή πυρετική κίνηση (υποξεία-χρόνια) ή μπορεί και να απουσιάζει. ΕΣΤΙΑΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΒΡΟΥΚΕΛΛΩΣΕΩΝ • • • • • • • • ΑΡΘΡΙΤΙΣ ΣΠΟΝΔΥΛΑΡΘΡΙΤΙΣ ΟΣΤΕΟΜΥΕΛΙΤΙΣ ΝΕΥΡΟΒΡΟΥΚΕΛΛΩΣΗ ΗΠΑΤΙΚΑ ΚΟΚΚΙΩΜΑΤΑ ΕΝΔΟΚΑΡΔΙΤΙΣ ΠΝΕΥΜΟΝΙΑ ΟΡΧΙΤΙΣ-ΠΡΟΣΤΑΤΙΤΙΣ Εκδηλώσεις από προσβολή επί μέρους συστημάτων ή οργάνων, όπως συμπτώματα από ΚΝΣ σε μηνιγγίτιδα και νευροβρουκέλλωση, ή από ουρογεννητικό σύστημα σε ανάπτυξη νεφρικών κοκκιωμάτων, επιδιδυμίτιδας ή ορχίτιδας. Η ενδοκαρδίτιδα είναι μια εστιακή μορφή της νόσου που εμφανίζεται στο 2% των ασθενών, αλλά ευθύνεται για την πλειονότητα των θανάτων από την νόσο. Κοξιέλλα -Πυρετός Q • Νόσος που προκαλείται από ένα είδος βακτηριδίου που ονομάζεται Coxiella burnetii. • Νόσος των βοοειδών, προβάτων, αιγών και άλλων ζώων • Η ασθένεια στον άνθρωπο κυμαίνεται από ασυμπτωματική έως σοβαρή. • Τα περισσότερα ζώα δεν έχουν συμπτώματα αλλά η μόλυνση μπορεί να προκαλέσει αποβολή σε πρόβατα και αίγες. • Μετάδοση γίνεται με την εισπνοή μολυσμένης σκόνης ( που έχει μολυνθεί με αποξηραμένα υλικά από πλακούντες, υγρά γέννησης, ούρα και περιττώματα από μολυσμένα ζώα). • Ο κίνδυνος μόλυνσης είναι μεγαλύτερος κοντά στην πηγή των βακτηρίων, αλλά υπήρξαν περιπτώσεις μόλυνσης ακόμη αρκετά μίλια μακριά. Ο μικροοργανισμός διατηρείται στη φύση μέσα από πολύπλοκους κύκλους, στους οποίους εμπλέκονται αρθρόποδα, τρωκτικά, πουλιά, ερπετά, άγρια και κατοικίδια θηλαστικά. Έχει απομονωθεί από 40 περίπου είδη κροτώνων, από ψείρες, καθώς και από πολλά άγρια και οικιακά είδη θηλαστικών, ιδιαίτερα βοοειδή, αιγοπρόβατα, γάτες, σκύλους. Coxiella burnetii ΜΕΤΑΔΟΣΗ • Αερογενής μετάδοση – Εισπνοή μολυσμένων σταγονιδίων ή σκόνης • (κύριος τρόπος μετάδοσης) • Επαφή με ιστούς ή εκκρίσεις μολυσμένων ζώων • Μετάδοση δια του γαστρεντερικού – κατανάλωση μολυσμένου κρέατος, νωπού γάλακτος ή γαλακτοκομικών προϊόντων. Coxiella burnetii ΜΕΤΑΔΟΣΗ Κυριότερη πηγή μόλυνσης το ποίμνιο • Τα ζώα αποβάλλουν το βακτήριο στο περιβάλλον τους με τα κόπρανα, τα ούρα, το γάλα αλλά κυρίως με τα προϊόντα του τοκετού. • Κατά τη διάρκεια του τοκετού μολύνεται το έδαφος με μεγάλες ποσότητες του μικροβίου (μεταφορά μολυσματικής σκόνης σε πολύ μεγάλες αποστάσεις, μόλυνση ανθρώπων και ζώων) • Στο γάλα ανευρίσκεται σε υψηλούς τίτλους (>από 10 5 /ml). ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ της Coxiella burnetii Μεγάλη αντοχή σε φυσικούς και χημικούς παράγοντες Μεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις Θεωρείται από τους πλέον μολυσματικούς μικροοργανισμούς 1 μικρ μικρ//σμός μπορεί να προκαλέσει νόσο Χρήση της Coxiella burnetii σαν βιολογικό όπλο (potential bioterrorist agent classified as a group Β agent by CDC) O σχηματισμός ενδοσπορίου καθιστά το βακτήριο ιδιαίτερα ανθεκτικό σε συνθήκες περιβάλλοντος ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ • Ιδιαίτερα θερμοανθεκτικό βακτήριο. • Αντέχει 1 ώρα στους 60ο C και 30 λεπτά στους 70ο C και παραμένει ζωντανή σε καλλιέργειες για δύο χρόνια μετά από κατάψυξη στους -20ο C. • Μεγάλη αντοχή της σε χημικούς παράγοντες • Αντοχή σε πολλά αντισηπτικά (φορμόλη 15%, φαινόλη, υποχλωριώδες Na 0,5%). • Επιβιώνει • 7 -10 μήνες στο μαλλί, σε θερμοκρασία 15ο -20ο C, περισσότερο από ένα μήνα στο κατεψυγμένο κρέας και πάνω από 40 μήνες στο άπαχο γάλα σε θερμοκρασία περιβάλλοντος . Πυρετός Q Ποικιλομορφία κλινικών εκδηλώσεων Η λοίμωξη στον άνθρωπο μπορεί να είναι υποκλινική, οξεία ή χρόνια  ΟΞΕΙΑ ΛΟΙΜΩΞΗ  ψευδογριππώδης συνδρομή Αυτοπεριοριζόμενο εμπύρετο αγνώστου αιτιολογίας πνευμονία Ηπατίτιδα  Σπανίως επιπλοκές λοίμωξη ΚΝΣ περικαρδίτιδα μυοκαρδίτιδα           ΧΡΟΝΙΑ ΛΟΙΜΩΞΗ ενδοκαρδίτιδα οστεομυελίτιδα χρόνια ηπατίτιδα  Μπορεί να εμφανιστεί αμέσως, μήνες μήνες,, ή χρόνια μετά την αρχική οξεία λοίμωξη Ευχαριστώ για την προσοχή σας ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΑΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΟΝΟΣΩΝ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Ψαρουλάκη Άννα, Επίκουρη καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής