ΠΕΛΛΑ ΜΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ P E L L A A C U LT U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Ο αρχαιολογικός χώρος της Πέλλας στις αρχές της δεκαετίας του 1960 | The archaeological site of Pella in the early 1960’s 2 | PELLA A CULTURAL TOUR ON THE ROUTES OF HISTORY ΠΕΛΛΑ ΜΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | 3 Introductory note Aeiforiki Anaptyxiaki Mesogeiou is a non-profit entity which with the support of PELLA LEADER programme has created an elegant publication that presents 25 centuries of history in Pella, emphasizing on the new archaeological museum of Pella and the surrounding archaeological site. This publication is delivered free of charge and aims to provide a motive for acquaintance with the rich cultural deposit of the area but also a proposal for a cultural tour in the wider area of Pella. The starting point is the ancient period, especially Hellenistic Pella, then the route continues in the Byzantine and Ottoman period and reaches our current times, highlighting both the rich folk traditions of Pella and the new Archaeological Museum, one of the most important museums in Macedonia and Greece in general. We would like to wholeheartedly thank the Director of the 17th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities and the 11th Ephorate of Byzantine Antiquities, archaeologist Dr. Angeliki Kottaridi for her implicit support and precious advice on presenting the antiquities of ancient Pella. We believe that we have created a book that has the potential to be used as a tourist guide, aiming to help develop cultural tourism in Pella and help promote a place where history and nature have been especially generous. Antonios Kolyvopoulos President Aeiforiki Anaptyxiaki Mesogeiou 4 | PELLA A CULTURAL TOUR ON THE ROUTES OF HISTORY Εισαγωγικό σημείωμα Η Αειφορική Αναπτυξιακή Μεσογείου Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία, μέσω του προγράμματος LEADER ΠΕΛΛΑΣ δημιούργησε ένα καλαίσθητο λεύκωμα που συμπυκνώνει 25 αιώνες ιστορίας δίνοντας έμφαση στον αρχαιολογικό χώρο της Πέλλας και το νέο αρχαιολογικό μουσείο, περιέχοντας ευσύνοπτα κείμενα και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Στόχος της παρούσας έκδοσης, που διανέμεται δωρεάν, είναι να αποτελέσει κίνητρο γνωριμίας με το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της περιοχής αλλά και μια πρόταση διαδρομής πολιτιστικού τουρισμού στην ευρύτερη περιοχή της Πέλλας. Η αφετηρία αυτής περιήγησης τοποθετείται στους αρχαίους χρόνους, με έμφαση στην ελληνιστική Πέλλα, συνεχίζει στη βυζαντινή και την οθωμανική περίοδο και φτάνει μέχρι και το σήμερα, στην Πέλλα των πλούσιων λαογραφικών παραδόσεων και του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου, ενός από τα πλέον σύγχρονα και σημαντικά μουσεία στη Μακεδονία και την Ελλάδα εν γένει. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τη Διευθύντρια της ΙΖ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της 11ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αρχαιολόγο Δρ. Αγγελική Κοτταρίδη για την αμέριστη συμπαράσταση και τη συνδρομή της στην παρουσίαση των αρχαιοτήτων της αρχαίας Πέλλας. Πιστεύουμε ότι δημιουργήσαμε ένα λεύκωμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τουριστικός οδηγός με στόχο την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στον νομό Πέλλας και να συνδράμει στην ανάδειξη ενός τόπου στον οποίο η φύση και η ιστορία υπήρξαν ιδιαίτερα γενναιόδωρες. Αντώνιος Δ. Κολυβόπουλος Πρόεδρος Αειφορική Αναπτυξιακή Μεσογείου ΠΕΛΛΑ ΜΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | 5 N ature and history have been generous to Pella: inhabited by mythical giants and described by the greatest historians of antiquity this is the place where Alexander the Great started its mythical expedition to the East. The region of Pella covers an area of 2.505,8 km2 and combines rich geomorphological features. The majority of its territory is covered by arable grounds, forests and pasture lands and is traversed by rivers that make this area one of the most fertiles in Greece. The area took its name after ancient Pella, capital of the kingdom of Macedons after the 4th century BC and has been a powerful economic and administrative centre of its era. In Pella and its region the visitor has the opportunity to discover idyllic places and live unique experiences by exploring the archaeological sites of Pella, Loggos and other important sites. This is a reason why Pella is often characterised as an archaeological site of an equal importance to those of Ileia (Olympia) and Phokis (Delphi). This publication provides the visitor with the chance to travel through the long history of this place -suggesting indicative and not exhaustively- stops on a very special historical route starting from Pella, capital of the northernmost greek kingdom of ancient times, visited by some of the most important figures of antiquity like Thucydides and Eurypides; to explore roman, byzantine and ottoman monuments that enrich this place with memories of a pluralistic past full of important personalities and astonishing stories. We invite you to discover the region of modern Pella and explore 25 centuries of history with the final stop of the route in the present, its places and its people. 6 | PELLA A CULTURAL TOUR ON THE ROUTES OF HISTORY φύση και η ιστορία υπήρξαν γενναιόδωροι στην Πέλλα: την κατοίκησαν μυθικοί γίγαντες, την περιέγραψαν οι μεγάλοι ιστορικοί της αρχαιότητας, από εκεί ξεκίνησε ο μεγάλος στρατηλάτης Μέγας Αλέξανδρος τη μυθική εκστρατεία του προς την Ανατολή. Η Η περιφερειακή ενότητα Πέλλας έχει έκταση 2.505,8 km2 και συνδυάζει πλούσια γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. Το μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από καλλιεργήσιμη γη, δάση και βοσκότοπους, ενώ τον διατρέχουν σημαντικά ποτάμια που καθιστούν την περιοχή μια από τις πιο εύφορες στην Ελλάδα. Η περιοχή πήρε το όνομά της από την αρχαία Πέλλα, πρωτεύουσα του βασιλείου των Μακεδόνων μετά τον 4ο αιώνα π.Χ και υπήρξε ισχυρό οικονομικό και διοικητικό κέντρο της εποχής. Στην Πέλλα και την περιοχή της ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει ειδυλλιακούς χώρους και να ζήσει συναρπαστικές εμπειρίες εξερευνώντας τους αρχαιολογικούς χώρους της Πέλλας, του Λόγγου και άλλων σημαντικών θέσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή συχνά χαρακτηρίζεται ως «αρχαιολογικός» τόπος αντίστοιχης σημασίας με αυτούς της Ηλείας (Ολυμπία) και Φωκίδας (Δελφοί). Το παρόν έντυπο δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να περιηγηθεί στη μακραίωνη ιστορία του τόπου αυτού, προτείνοντας ενδεικτικά και όχι εξαντλητικά, στάσεις μιας ιδιαίτερης ιστορικής διαδρομής, ξεκινώντας από την Πέλλα την πρωτεύουσα του βορειότερου ελληνικού βασιλείου της αρχαιότητας, που κάποτε επισκέφθηκαν μερικές από τις σημαντικότερες μορφές της αρχαιότητας, όπως ο Θουκυδίδης και ο Ευρυπίδης. Να ανακαλύψει μνημεία ρωμαϊκά, βυζαντινά και οθωμανικά που πλουτίζουν τον τόπο αυτό με μνήμες ενός πολυσχιδούς παρελθόντος γεμάτο σπουδαίες προσωπικότητες και καταπληκτικές ιστορίες. Σας προσκαλούμε να ανακαλύψετε τη σύγχρονη περιφερειακή ενότητα Πέλλας και να περιηγηθείτε σε 25 αιώνες ιστορίας και τελικό σταθμό το σήμερα, τους τόπους του και τους ανθρώπους του. ΠΕΛΛΑ ΜΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | 7 Χάρτης με τη θέση της Πέλλας σήμερα | Map showing Pella today 8 | PELLA A CULTURAL TOUR ON THE ROUTES OF HISTORY Χάρτης με τη θέση της Πέλλας κατά την ελληνιστική περίοδο, όταν η πόλη ήταν παραθαλάσσια Map showing Pella during the Hellenistic period, when the city was on the sea coast ΠΕΛΛΑ ΜΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | 9 Ο αρχαίος οικισμός του Αρχοντικού Ο οικισμός του Αρχοντικού βρίσκεται ανάμεσα στην Πέλλα και τα Γιαννιτσά και κατοικείται από την αρχαιότερη νεολιθική περίοδο (6η χιλιετία π.Χ.) έως και τα υστεροβυζαντινά χρόνια (14ος αιώνας μ.Χ.). Λόγω θέσης, στο μέσο της εύφορης πεδιάδας της Βοττιαίας και πολύ κοντά στη θάλασσα, υπήρξε σημαντικό αστικό κέντρο κατά τη διάρκεια των προϊστορικών αλλά και των ιστορικών χρόνων, κάτι που αποδεικνύεται από τον αρχαιολογικό πλούτο της περιοχής, όπως οι πλούσιες σε κτερίσματα ανδρικές και γυναικείες ταφές. Σημαντικός αριθμός ευρημάτων από το Αρχοντικό εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας. Χρυσή διακόσμηση από γυναικεία ταφή Gold decoration from a woman's burial Πήλινο αγγείο σε σχήμα σειρήνας (περίπου 560 π.Χ.) Terracotta vase in the shape of a siren (circa 560 BC) The ancient settlement of Archontiko The settlement of Archontiko lies between Pella and Giannitsa and is inhabited since the late neolithic period (6th millennia BC) and until the late byzantine period (14th century AD). Due to its location, in the middle of the fertile plain of Bottiaia and very close to the sea, it has been an important urban centre during the prehistoric but also the historic times, as attested by the archaeological wealth of the area, such as the rich in findings burials of men and women. An important amount of findings from Archontiko are exhibited in the archaeological museum of Pella. Χάλκινο λιοντάρι που διακοσμούσε αγγείο (μέσα 6ου αιώνα π.Χ.) Bronze lion that decorated a vessel (mid 6th c. BC) 10 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Πήλινο αγγείο από τάφο της Ύστερης Εποχής του Σιδήρου (Β’ μισό 7ου αιώνα - 580 π.Χ.) Clay vase from a the Late Iron Age grave (second half of the 7th c. BC - 580 BC) P E L L A Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 11 Πήλινος αττικός μελανόμορφος σκύφος με παράσταση μυθικής σκηνής (520 - 510 π.Χ.) Clay Attic black-figure skyphos depicting a mythical scene (520 - 510 BC) 12 | Π Ε Λ Λ Α A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Πήλινο αγγείο κόρης, κτέρισμα από τάφο (560 π.Χ.) Terracotta vase in the form of a maiden (kore) (circa 560 BC) Αγγείο εισαγωγής από φαγεντιανή που παριστάνει σκατζόχοιρο, εισαγωγής από τη Ρόδο, τη Σάμο ή τη Μίλητο (550 - 540 π.Χ.) Plastic faience vase in the form of a hedgehog, imported from Rhodes, Samos or Miletus (550 - 540 BC) Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 13 Κλασική και Ελληνιστική Πέλλα Στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. η έδρα του βασιλείου μεταφέρεται από τις Αιγές (τη σημερινή Βεργίνα) στην Πέλλα, που τότε βρισκόταν στην ακτή του Θερμαϊκού κόλπου. Η νέα πρωτεύουσα είχε στρατηγική θέση, κάτι που συντέλεσε στην ανάπτυξή της σε σημαντικό πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Το μέγεθος, η λάμψη και η αίγλη της πόλης οδήγησαν το 380 π.Χ. τον ιστορικό και φιλόσοφο Ξενοφώντα να αποκαλέσει την Πέλλα «μεγίστη των εν Μακεδονία πόλεων». Εποχή της μεγάλης ακμής της Πέλλας ήταν η ελληνιστική περίοδος (323 π.Χ. - 31 π.Χ.) κατά την οποία η πόλη φτάνει στη μέγιστη ακμή της. Παρέμεινε πρωτεύουσα των Μακεδόνων μέχρι την υποταγή τους στους Ρωμαίους το 168 π.Χ. και συνέχισε να ακμάζει μέχρι τη βίαιη καταστροφή της, πιθανώς από σεισμό, κοντά στα 90 π.Χ. Ενσφράγιστη κεραμίδα οροφής με το όνομα της πόλης (ΠΕΛΛΗΣ) Inscription of a stamped roof tile with the name of the city (ΠΕΛΛΗΣ) Classical and Hellenistic Pella In the late 5th c. BC the kingdom’s capital is transfered from Aigai (modern-day Vergina) to Pella, a coastal site on the Thermaic gulf. The new capital was now on a strategic position, contributing to its political, economic and cultural development. The size and brilliance of the new city transformed Pella into «the greatest city in Macedonia» as quoted by the famous historian and philosopher Xenophon. The Hellenistic period (323 BC - 31 BC) was the peak in Pella’s history. The city remained the Macedonian capital until its fall under the roman rule in 168 BC. Its ongoing development was violently stopped after a terrible disaster, probably by earthquake, in 90 BC. 14 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Πήλινο σύμπλεγμα Έρωτα και Ψυχής. Αρχές 1ου αιώνα π.Χ. A terracotta group of Eros and Psyche (early 1st c.) Ψηφιδωτό με παράσταση Κενταυρίνας που σπένδει, μπροστά σε σπηλιά (αρχές 3ου αι. μ. Χ.). Mosaic floor decoration representing a female Centaur in front of a cave (early 3rd century B.C.) Άποψη του αρχαιολογικού χώρου | View of the archaeological site Πήλινο ειδώλιο Ερωτιδέα (β’ μισό του 4ου αι. π.Χ.) Terracotta figurine of Eros (second half of the 4th c. BC) Σελ. 16-17: Ψηφιακή διακόσμηση του δαπέδου αίθουσας συμποσίων της κατοικίας του Διονύσου με κυνήγι λιονταριού, 325 - 300 π.Χ. Pages 16-17: Mosaic depicting a lion hunt from the House of Dionysus, 325 - 300 BC Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 15 Αεροφωτογραφία τμήματος του αρχαιολογικού χώρου της Πέλλας | View of the archaeological site of Pella 18 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Μαρμάρινο αγαλμάτιο ιππέα. Ελληνιστική περίοδος | Marble equestrian statuette, Hellenistic period Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 19 Μαρμάρινο αγαλματίδιο γυμνού νέου, πιθανότατα του Αλέξανδρου Γ, ως Πάνα. Ελληνιστική περίοδος Marble statuette of a nude youth believed to be Alexander III as Pan. Hellenistic period Αγαλματίδιο καθιστής γυναικείας μορφής, πιθανότατα θεάς (4ος αι. π.Χ.) Figurine of seated female figure, usually identified as goddess (4th c. BC) Ψηφιακή διακόσμηση δαπέδου από την οικία της Ελένης με παράσταση από κυνήγι ελαφιού (325 - 300 π.Χ.) Mosaic floor decoration of a symposium hall in the house of Helen: deer hunt scene (325 - 300 BC) 20 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y 22 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Αττική ερυθρόμορφη πυξίδα με σκηνές από την καθημερινή ζωή των γυναικών (β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ.) Attic red-figure pyxis with scenes from women’s daily life (second half of 4th c.) Επιτύμβια στήλη του μικρού Ξάνθου (τέλη 5ου - αρχές 4ου αιώνα π.Χ.) | Grave stele of young Xanthos (late 5th - early 4th c. BC) Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 23 Μεγάλο πήλινο ειδώλιο Αφροδίτης, από το εσωτερικό κατεστραμμένου κλιβάνου, αρχές 1ου αι. π.Χ. Large clay figuring of Aphrodite, from the inside of a ruined kiln, early 1st c. BC Τμήμα ψηφιδωτής διακόσμησης δαπέδου αίθουσας συμποσίων της κατοικίας του Διονύσου, 325 - 300 π.Χ. Section of the mosaic floor decoration in the symposium hall of the house of Dionysos, 325 - 300 BC Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 25 Ερυθρόμορφη αττική υδρία που αποδίδεται στο εργαστήριο του ζωγράφου Προνόμου, τέλος 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ. Red-figure Attic hydria attributed to the workshop of the painter Pronomos, late 5th - early 4th c. BC Λεπτομέρεια της διακόσμησης ερυθρόμορφης υδρίας. Ο Κέλαδος (ή Κύδαιμος) σαλπίζει κατά την έριδα της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για το όνομα της Αθήνας, τέλος 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ. | Detail from the decoration of a red-figure hydria. Kelados (or Kydaimos) blows a trumpet in the dispute between Athena and Poseidon over the name of the city of Athens, late 5th - early 4th c. BC Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 27 Αττικά αγγεία αρωματικών ελαίων (λήκυθοι), γ΄ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Attic vases for aromatic oils (lekythoi), third quarter of the 5th c. BC Ταφή σε μεγάλο λιθοπερίκλειστο πήλινο αποθηκευτικό αγγείο. Από το νεκροταφείο της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Χρονολόγηση ταφής: 2440 - 2140 π.Χ. | Burial in a large earthenware storage jar surrounded by stones. From the cemetery of the Early Bronze Age. Date of burial: 2440 - 2140 BC Κεφαλή γυναικείου ειδωλίου, αρχές 1ου αι. π.Χ. Head from the figurine of a woman, early 1st c. BC Πήλινη προτομή θεϊκής μορφής, αρχές 1ου αι. π.Χ. Clay bust of a divine figure, early 1st c. BC Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 29 Πήλινο αγγείο με πλούσιο φυτικό διάκοσμο, 3ος αι. π.Χ. Clay vase richly decorated with plant motifs, 3rd c. BC 30 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Πήλινο αγγείο πόσεως, 3ος αι. π.Χ. Clay drinking cup, 3rd c. BC Μήτρα για την κατασκευή ανάγλυφων αγγείων διακοσμημένη με σκηνές από την Εκάβη του Ευριπίδη Mould for manufacturing relief vases decorated with scenes from Euripides’ tragedy Hecuba Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 31 Η εξωτερική όψη πολυτελούς μαρμάρινου αγγείου (φιάλης) με ανάγλυφη φυτική διακόσμηση και θέουσα σπείρα. Ελληνιστική εποχή The outside of a luxury marble bowl (phiale) with relief plant decoration and a running spiral. Hellenistic period Ερυθρόμορφο πινάκιο (ιχθυοπινάκιο), β΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Red-figure plate (fishplate), second quarter of the 4th c. BC Λεπτομέρεια λίθινης πλάκας τραπεζιού με εγχάρακτη και ένθετη φυτική και γεωμετρική διακόσμηση. Από ιερό της λεγόμενης κατοικίας του Ποσειδώνος. Ελληνιστική εποχή | Detail of stone table top, with incised and inlaid plant and geometric decoration. From the shrine in the so-called house of Poseidon. Hellenistic period Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 33 Χρυσά κοσμήματα (διάδημα, περίαπτο και χάνδρες περιδεραίου), β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. Gold jewellery (diadem, pendant and beads from a necklace), second half of th 4th c. BC 34 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Μαρμάρινη ανάγλυφη επιτύμβια στήλη με έντονη την επίδραση της αττικής τέχνης, α΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Marble relief grave stele showing the strong influence of Attic art, first quarter of the 4th c. BC Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 35 Ανεπίγραφη βάση αναθήματος αφιερωμένου από τον Κράτωνα Κρατερού, που καταγόταν από τη Μαγνησία, κοντά στον ποταμό Μαίανδρο της Ασίας, στου μεγάλους Θεούς (ΚΡΑΤΩΝ ΚΡΑΤΕΡΟΥ / ΜΑΓΝΗΣ ΑΠΟ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ / ΘΕΟΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙΣ ΕΥΧΗΝ), 2ος αι. π.Χ. Inscribed base of a votive offering dedicated by Kraton son of Krateros from Magnesia, near the river Maender in Asia, to the Great Gods (ΚΡΑΤΩΝ ΚΡΑΤΕΡΟΥ / ΜΑΓΝΗΣ ΑΠΟ ΜΑΙΑΝΔΡΟΥ / ΘΕΟΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙΣ ΕΥΧΗΝ), 2nd c. BC Βάση αναθήματος με επιγραφή στην οποία αναφέρεται ιερέας του Ηρακλή (...ΙΟΝΟΣ ΔΙΚΑΙΟΝΙΚΟΥ / ΙΕΡΗΤΕΥΣΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙ). Από την περιοχή του ιερού Δάρρωνος, 3ος - 2ος αι. π.Χ. | Base of a votive offering with an inscription referring to a priest of Herakles (...ΙΟΝΟΣ ΔΙΚΑΙΟΝΙΚΟΥ / ΙΕΡΗΤΕΥΣΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙ). From the vicinity of the sanctuary of Darron, 3rd - 2nd c. BC Ψηφιδωτή διακόσμηση δαπέδου κυκλικού χώρου προσαρτημένου σε κυκλικό στωικό κτίριο που ταυτίζεται με χώρο ηρωικής λατρείας του τοπικού θεραπευτή θεού Δάρρωνος, 325 - 300 π.Χ. | Mosaic floor decoration in a circular area attached to a circular stoic building that has been identified as the location of the heroic cult of the local healing god Darron, 325 - 300 BC Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 37 Ρωμαϊκή Πέλλα Μετά την καταστροφή της Πέλλας κοντά στα 90 π.Χ. πιθανότατα από σεισμό, ιδρύθηκε το 30 π.Χ. η ρωμαϊκή αποικία της Πέλλας από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο σε απόσταση 1,5 χλμ από την ελληνιστική Πέλλα. Η θέση της πάνω στην Εγνατία Οδό και τα άφθονα, καθαρά νερά της περιοχής συντέλεσαν στη συνέχιση της ακμής της, ωστόσο δεν απέκτησε ποτέ την αίγλη της προκατόχου της. Μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο με παράσταση νέου. Ρωμαϊκοί χρόνοι Marble funerary relief depicting a young man. Roman period Roman Pella After the destruction of Pella in 90 BC, probably by an earthquake, the Roman emperor Augustus establishes the roman colony of Pella (Colonia Pella), at a distance of 1.5 km from hellenistic Pella. Its position on Via Egnatia and the abundance of nearby water resources contributed to the continuity of its heyday, however the roman city of Pella never gained the reputation of its predecessor. Πήλινο ειδώλιο από τάφο της Ρωμαϊκής αποικίας της Πέλλας. Παιδικό παιχνιδι με μορφή πάνω σε άλογο Terracotta figurine from grave in the Roman colony of Pella. Toy with a figure on a horse Πήλινο αγγείο από τάφο της Ρωμαϊκής αποικίας της Πέλλας Clay vase from grave in the Roman colony of Pella 38 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Μαρμάρινη ανάγλυφη επιτύμβια αετωματική στήλη με επιγραφή (34 μ.Χ) Relief marble grave stele with pediment from the Roman colony of Pella (34 AD) Ανώτερο τμήμα μαρμάρινης ανάγλυφης επιτύμβιας αετωματικής στήλης με παράσταση μιας γυναίκας, ενός άνδρα και ενός νέου, μελών της ίδιας οικογένειας. Ρωμαϊκοί χρόνοι Relief marble grave stele with pediment depicting a woman, a man and a youth, members of the same family. Roman period Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 39 Βυζαντινή Πέλλα Η ρωμαϊκή αποικία της Πέλλας (Colonia Pella) παίρνει το όνομα του αυτοκράτορα Διοκλητιανού στα τέλη του 3ου αιώνα μ. Χ. και επιβιώνει τουλάχιστο μέχρι τα μέσα του 7ου αιώνα, οπότε υφίσταται μεγάλη καταστροφή. Μάρτυρας της περιόδου αυτής είναι ο σημαντικός τρίκλιτος παλαιοχριστιανικός ναός που σώζεται μέχρι σήμερα σε καλή κατάσταση. Κατά τη βυζαντινή περίοδο, η Πέλλα αναφέρεται ως μια από τις πόλεις στην επαρχία του Ιλλυρικού. Αργότερα, όταν βασιλιάς του Βυζαντίου ήταν ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος της δυναστείας των Μακεδόνων (αρχές του 10ου αιώνα μ.Χ.), η πόλη βρισκόταν ανάμεσα στις πόλεις της επαρχίας της Μακεδονίας. Byzantine Pella The roman colony of Pella (Colonia Pella) is named after the emperor Diocletianus in late 3rd c. AD and survives until the mid 7th c. when it suffers a terrible destruction. The important early christian church which survives until today in good condition is a testimony of that period. During the byzantine period, Pella is referred to as one of the cities in the province of Illyricum. Later, during the reign of Constantine Porphyrogenitus (i.e."the Purple-born"), member of the Macedonian dynasty (early 10th c. AD) the city was still one of the cities in the province of Macedonia. Το Σύνθρονο από τη Βασιλική της Πέλλας The Synthronon from the Basilica of Pella. Early Christian period 40 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Το Βόρειο κλίτος της Βασιλικής της Πέλλας The northern nave from the Basilica of Pella. Early Christian period Λεπτομέρεια δαπέδου από τη Βασιλική της Πέλλας Floor detail from the Basilica of Pella. Early Christian period Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 41 Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πέλλας ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2009, για να προβάλει τα σπουδαία ανασκαφικά ευρήματα της περιοχής σε ένα κτίριο με τις πλέον σύγχρονες μουσειολογικές προδιαγραφές. Το κτίριο καταλαμβάνει μια συνολική έκταση 6000 τ.μ. με έναν καθαρό εκθεσιακό χώρο που φτάνει τα 2000 τ.μ. στον οποίο εκτυλίσσεται το εκθεσιακό σενάριο, χωρισμένο σε πέντε ενότητες. Το μουσείο αποτελεί τον κύριο πυρήνα μιας διαδρομής αρχαιολογικού και πολιτιστικού χαρακτήρα στην πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου και την περιοχή της. Ο επισκέπτης μπορεί να ανασυνθέσει τα αρχαιολογικά στοιχεία που του παρείχαν τα μνημεία και να κατανοήσει τις ποικίλες πτυχές της καθημερινής, αλλά και της δημόσιας ζωής της μακεδονικής πρωτεύουσας. Archaeological Museum of Pella The new Archaeological Museum of Pella was inaugurated in 2009, with the aim to promote the magnificent archaeological findings of the area in a building qualified with modern specifications and state-of-the-art equipment. The building occupies a total coverage of 6000 square meters with a sheer exhibition space of almost 2000 square meters, divided in five exhibition units. The museum is the core to a route of archaeological and cultural significance in the capital of the macedonian kingdom and its area. The visitor is enabled to recompose the archaeological evidence and comprehend the various aspects of everyday and public life of the macedonian capital. www.pella-museum.gr 42 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Άποψη από το εσωτερικό του Αρχαιολογικού Μουσείου Πέλλας | View from the interior of the Archaeological Museum of Pella Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 43 Αποκατεστημένη εσωτερική διακόσμηση τοίχου διώροφου κτιρίου | Restored decoration on an interior wall of a two-storey building 44 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Το αίθριο του Μουσείου | The patio of the Museum Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 45 Άποψη από το εσωτερικό του Αρχαιολογικού Μουσείου Πέλλας | View from the interior of the Archaeological Museum of Pella 46 | P E L L A A C U L T U R A L T O U R O N T H E R O U T E S O F H I S T O R Y Π Ε Λ Λ Α Μ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Σ Η Σ Τ Ο Υ Σ Δ Ρ Ο Μ Ο Υ Σ Τ Η Σ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α Σ | 47 Επιμέλεια έκδοσης, κείμενα, φωτογράφηση, γραφιστικός σχεδιασμός: Supervision, documentation, photography, graphic design: www.polyptychon.gr www.polyptychon.gr ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ CULTURAL SERVICES OCTAPUS PLANET LTD OCTAPUS PLANET LTD Εκτύπωση: Μαυρογένης Α.Ε. Production: Mavrogenis A.E. Για λογαριασμό της ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ For AEIFORIKI ANAPTYXIAKI MESOGEIOU «Eφαρμογή της προσέγγισης LEADER στο Ν.Πέλλας» που υλοποιήθηκε στα πλαίσια του Άξονα 4 του ΠΑΑ. «Application of LEADER approach to the Region of Pella», implemented within the framework of Axis 4, PAA. Επισκεφθείτε επίσης τον ιστότοπο: www.explorepella.gr Also visit: www.explorepella.gr Ευχαριστίες Special thanks Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στο προσωπικό της ΙΖ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και της 11ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και ιδιαιτέρως στη Διευθύντρια δρ. Αγγελική Κοτταρίδη για την παροχή φωτογραφικού υλικού και την πολύτιμη βοήθειά τους. We would like to express our gratitude to the personnel of the 17th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities and the 11th Ephorate of Byzantine Antiquities and especially to the Director, Dr. Angeliki Kottaridi for their valuable help and for granting permission to use photographs of monuments and museum exhibits. Πέλλα 2014 Pella 2014