Graduate Technological Education Institute of Piraeus Department of Business Administration Marketing Laboratory Director Prof. P.Kyriazopoulos (Ph.D.) Εναλλακτικός- θεματικός τουρισμός σε νέους στην Ελλάδα Λεώνη Ιωάννα* – Μιχάλης Αλεξανδρίδης** Ιούνιος 2011 Έτος 8ο Αρ. Τεύχους 6/2011 (*) Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: «Διεθνής Διοικητική των Επιχειρήσεων» (**) Supervisor Copyright © ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ Π. Ράλλη & Θηβών 250 Αιγάλεω 12244 Τηλ. 2105381135 –fax 2105381429 Email: [email protected] ISSN: 1790-0700 2 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Editor : Samanta Irene Board of Consulting Editors kyriazopoulos Panagiotis Connor Sandra Giannakopoulos Dionysis Grigoroudis Evagelos Iliopoulos Costas Malcolm Crowe Matsatsinis Nikolaos Moschona Erifili-Theano Siriopoulos Kostantinos Siskos Yannis Spyridakos Thanasis Terzidis Costas Thanos George TEI of Piraeus University of the West of Scotland TEI of Piraeus Technical University of Crete University of the West of Scotland University of the West of Scotland Technical University of Crete TEI of Piraeus University of Patras University of Piraeus TEI of Piraeus TEI of Kavala TEI of Chalkida Greece U.K. Greece Greece U.K. U.K. Greece Greece Greece Greece Greece Greece Greece ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 3 4 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συγκεκριμένη εργασία πραγματεύεται το θέμα Εναλλακτικός Τουρισμός και νέοι στην Ελλάδα. Αυτό αντικατοπτρίζεται χαρακτηριστικά από το δείγμα της έρευνας. Συγκεκριμένα ερωτήθηκαν νέοι ηλικίας 18 με 32 και εξέφρασαν την άποψή τους για τον εναλλακτικό τουρισμό στην Ελλάδα. Στόχοι της έρευνας είναι να διαπιστωθεί κατά πόσο οι νέοι θεωρούν ότι η Ελλάδα αναπτύσσει δράσεις που ευνοούν τον εναλλακτικό τουρισμό και εάν ναι πως μπορούν οι ενέργειες αυτές να αξιοποιηθούν έτσι ώστε να οδηγηθούμε στην αειφόρο ανάπτυξη. Επιπλέον να σκιαγραφηθεί το προφίλ των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό και τέλος να καταγραφούν και να διακριθούν οι μορφές του εναλλακτικού τουρισμού που τείνουν να ακολουθούν οι νέοι. Τα κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν από την παρούσα εργασία είναι ότι οι νέοι στην Ελλάδα πιστεύουν ότι η χώρα μας δεν συμβάλει στην ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού και ότι η Ελλάδα δεν αναπτύσσει σημαντικές δράσεις προκειμένου να συμβάλει στην ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού αλλά ούτε έχει και τους πόρους την συγκεκριμένη περίοδο για να το κάνει αυτό. Όσον αφορά στα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό, κατηγοριοποιούνται κυρίως σε φυσιολάτρες, αθλητικούς και περιπετειώδεις. Οι μορφές του εναλλακτικού τουρισμού που οι νέοι προτιμούν να επιλέγουν περισσότερο, είναι κατά σειρά προτεραιότητας ο οικοτουρισμός, ο θαλάσσιος τουρισμός και έπειτα ο τουρισμός περιπέτειας. Όσον αφορά την μορφή εναλλακτικού τουρισμού που επιλέγουν με βάση το φύλο, προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των αντρών προτιμάει περισσότερο τον θαλάσσιο τουρισμό με ποσοστό 36% και ακολουθεί μετά ο οικοτουρισμός. Στη περίπτωση των γυναικών, οι απαντήσεις είναι περισσότερο μοιρασμένες, με τον οικοτουρισμό και τον τουρισμό περιπέτειας να συγκεντρώνουν ένα ποσοστό 28% και ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 5 να ακολουθεί ο θαλάσσιος τουρισμός με 22%. Κύριο στοιχείο της συγκεκριμένης έρευνας, το οποίο προέκυψε από την συσχέτιση δύο διαφορετικών παραμέτρων, είναι ότι η τελική επιλογή του είδους του εναλλακτικού τουρισμού από τους νέους, εξαρτάται σημαντικά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους. Λέξεις κλειδιά: εναλλακτικός τουρισμός,εποχικότητα, νέοι, Ελλάδα Alternative tourism among young people in Greece ABSTRACT Τhis study focus on the subject of alternative tourism among young people in Greece. The survey sample consists of young Greek people between 18-32 years old, who express their opinion about alternative tourism in Greece. Research objectives are to determine whether young people believe that Greece is developing activities to promote alternative tourism, and if so, how these actions can be exploited to lead to sustainable development. Moreover, an objective is to study the characteristics of young people who choose alternative tourism and finally to find highly rated kinds of alternative tourism in their choices. The main conclusions of this study is that young people in Greece believe that our country does not contribute to the development of alternative tourism and that Greece does not make significant steps towards the development of alternative tourism, but neither has the resources in this period to do so. Regarding the characteristics of people who choose alternative 6 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων tourism, they are mainly nature enthusiast, sporty and adventurous. The forms of alternative tourism that young prefer to choose more are eco-tourism, maritime tourism and then the adventure tourism. Moreover, the results of the survey points out that man prefer most maritime tourism (36) and then ecotourism. On the other hand women prefer mostly ecotourism (28%) and adventurous tourism (28%) and then maritime tourism (22%).A key element of this study, which resulted from the association of two different parameters, is that the final choice of type of alternative tourism by young people, depends heavily on the characteristics of their personality. Keywords: Greece alternative tourism, seasonality, young people, ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 7 1.Εισαγωγή Ο τουρισμός είναι μια πολυσύνθετη ανθρώπινη δραστηριότητα, ο οποίος σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με οικονομικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς, φυσικούς παράγοντες. Ο όρος τουρισμός έχει την προέλευση του από τον αγγλικό όρο «touring» που προέρχεται από τη γαλλική λέξη «tour» που σημαίνει γύρος, περιοδεία, ταξίδι. Στην ελληνική γλώσσα η εξήγηση του όρου τουρίστας είναι «ο ταξιδιώτης χάριν ψυχαγωγίας» και για τον τουρισμό «μετακίνηση χάρη της ψυχαγωγίας» (Ηγουμενάκης, 1997). Η σημερινή σύγχρονη ζωή των πόλεων με τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς της συντελεί στην σωματική και ψυχική κούραση του ανθρώπου, ο οποίος επιδιώκει την ανακούφιση και την χαλάρωση μέσω του τουρισμού. Ο τουριστικός κλάδος αποτελεί αναμφισβήτητα έναν από τους μεγαλύτερους οικονομικούς κλάδους στον κόσμο παρέχοντας σημαντικά οφέλη στις διάφορες κοινωνίες. Στη περίπτωση της Ελλάδας, ο ρόλος της τουριστικής βιομηχανίας είναι βασικός στην οικονομική ανάπτυξη και ευημερία της χώρας και γίνονται συνεχείς και στρατηγικά σχεδιασμένες προσπάθειες για την προβολή της Ελλάδος στο εξωτερικό. Ο τουρισμός έχει μελετηθεί για τις οικονομικές (Martin and Uysal 1990, Mathieson and Wall 1982), περιβαλλοντικές (Boo, 1989, Farrell and Runyan, 1991, Wall and Wright, 1977), πολιτιστικές (Chambers, 1997, Kadt, 1979, Smith, 1990), και κοινωνικές (Brayley, Var and Sheldon, 1989, Milman and Pizam, 1987, Wyllie, 2000) του επιδράσεις. Σύμφωνα με τη McGehee (2002) οι περισσότεροι ερευνητές που έχουν μελετήσει τον τουρισμό και τις κοινωνικές του προεκτάσεις επικεντρώνονται συνήθως στην ομάδα των πολιτών της κοινότητας προορισμού. Ελάχιστη έρευνα έχει πραγματοποιηθεί, ειδικότερα όσον αφορά τον εναλλακτικό τουρισμό, σχετικά με αυτούς που φιλοξενούνται. Παρόλο την 8 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων ύπαρξη ορισμένων εργασιών, οι οποίες σχετίζονται με το θέμα του εναλλακτικού τουρισμού (Πυραμελίδου, 2007, Ανδριώτης, 2003, McGehee, 2002), οι περισσότερες έρευνες είτε απλά επικεντρώνονται στη μελέτη μορφών εναλλακτικού τουρισμού σε συγκεκριμένες περιοχές είτε αναλύουν και διερευνούν τις δυνατότητες εφαρμογής ενός συγκεκριμένου είδους εναλλακτικού τουρισμού. Μία σημαντική παρατήρηση πού προκύπτει από την βιβλιογραφική ανασκόπηση είναι ότι δεν δίδεται έμφαση στη διερεύνηση των χαρακτηριστικών των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό και ιδιαίτερα στους νέους. Στόχο στη συγκεκριμένη εργασία αποτελεί η μελέτη και η ανάλυση των παραμέτρων του εναλλακτικού τουρισμού άλλα και η σκιαγράφηση των συστατικών που χαρακτηρίζουν του «εναλλακτικούς τουρίστες» και ειδικότερα στη ηλικιακή ομάδα των νέων. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη η οποία εκπονήθηκε από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου για λογαριασμό του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) επισημαίνεται ότι η εποχικότητα αποτελεί κύριο πρόβλημα του ελληνικού τουρισμού. Η τουριστική ανάπτυξη εφαρμόζει έως και σήμερα ένα μοντέλο που προωθεί κυρίως τον παραθεριστικό τουρισμό και δεν προσφέρει κάποια εξέλιξη στον τουριστικό κλάδο, αντίθετα χαρακτηρίζεται από αναπτυξιακή στασιμότητα. Η αναπτυξιακή αυτή στασιμότητα έχει ως αποτέλεσμα να μην προσφέρει την δυνατότητα στην χώρα μας να αναπτύξει υψηλά επίπεδα τουριστικής ανταγωνιστικότητας (Τσάρτας και Κοκκώσης, 2001). Η ανταγωνιστικότητα των τουριστικών επιχειρήσεων επηρεάζεται σημαντικά από την εποχικότητα. Ο εναλλακτικός τουρισμός μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση και κατά συνέπεια στην μείωση της εποχικότητας του τουρισμού αλλά και την αποφυγή της μεγάλης συγκέντρωσης της τουριστικής προσέλευσης σε συγκεκριμένες ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 9 περιοχές της Ελλάδας. Η ενέργεια αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου σε μέρη και περιοχές όπου υπάρχει η δυνατότητα να αναπτυχθούν καινούργιες μορφές τουρισμού καθώς και νέα προγράμματα αναψυχής. Η πολιτεία λοιπόν, θα πρέπει να θέσει ως στόχο την ευρύτερη ανάπτυξη της τουριστικής κίνησης στον ελλαδικό χώρο για όλη την διάρκεια του έτους. Επίσης, ο συμβατικός μαζικός τουρισμός δημιουργεί διάφορα προβλήματα όταν αναπτύσσεται άναρχα, όπως επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, σπαταλώντας τους φυσικούς πόρους και αλλοιώνοντας το δομημένο περιβάλλον. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με την ευαισθητοποίηση των πολιτών στα περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργεί ο μαζικός τουρισμός, οδήγησε στην ανάγκη για ανάπτυξη νέων, ήπιων μορφών τουρισμού, που συμβάλλουν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτισμικής κληρονομιάς, ενώ παράλληλα ενισχύουν το εισόδημα των κατοίκων στις περιοχές-προορισμούς (Ιατρού, 2005). Οι εναλλακτικές αυτές μορφές τουρισμού συνθέτουν ένα νέο πρότυπο αειφορικής τουριστικής ανάπτυξης, οι σημαντικότερες μορφές γενικά είναι ο οικοτουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο γαστρονομικός τουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός, ο φυσιολατρικός και περιπατητικός τουρισμός, ο ορειβατικός τουρισμός, ο χειμερινός τουρισμός, ο θαλάσσιος τουρισμός, ο αθλητικός τουρισμός, ο εκπαιδευτικός τουρισμός, ο συνεδριακός τουρισμός, ο τουρισμός υγείας κ.λπ. Η συγκεκριμένη εργασία επικεντρώνεται στην ανάλυση των συστατικών στοιχείων του εναλλακτικού τουρισμού και ειδικότερα σε θέματα που σχετίζονται με την ηλικιακή κατηγορία των νέων στην Ελλάδα. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να διερευνηθεί κατά πόσο οι Έλληνες και συγκεκριμένα οι νέοι επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό και ποιες οι προοπτικές εξέλιξης αυτού 10 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων στον Ελλαδικό χώρο. Στόχοι της έρευνας , όσο αφορά την συγκεκριμένη διπλωματική εργασία είναι να δοθούν απαντήσεις και να αποσαφηνιστεί η εικόνα συγκεκριμένων ερωτημάτων που έχουν να κάνουν με τον εναλλακτικό τουρισμό. Πιο συγκεκριμένα οι στόχοι της παρούσας έρευνας είναι : - Να διαπιστωθεί κατά πόσο οι νέοι θεωρούν ότι η Ελλάδα αναπτύσσει δράσεις που ευνοούν τον εναλλακτικό τουρισμό και εάν ναι πως μπορούν οι ενέργειες αυτές να αξιοποιηθούν έτσι ώστε να οδηγηθούμε στην αειφόρο ανάπτυξη. - Να σκιαγραφηθεί το προφίλ των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό. - Να καταγραφούν και να διακριθούν οι μορφές του εναλλακτικού τουρισμού που τείνουν να ακολουθούν οι νέοι. - Τέλος, να διερευνηθεί η δυνατότητα εξέλιξης και η προοπτική του εναλλακτικού τουρισμού στην Ελλάδα. 2. Θεωρητική Προσέγγιση Χρησιμοποιώντας τον όρο εναλλακτικός τουρισμός θεωρούνται οι τουριστικές υπηρεσίες, οι οποίες προσδιορίζονται από εξειδίκευση ανάλογα με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των πελατών τους. Οι εξειδικευμένες υπηρεσίες έχουν απήχηση σε ένα εξειδικευμένο κοινό, χρησιμοποιούν οικολογικά ανεκτές και ήπιες δραστηριότητες, ενώ αναδεικνύουν τα κάλλη χωρίς να καταστρέφουν την φυσική ομορφιά μίας περιοχής. Τα κύρια χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρισμού είναι η αναζήτηση και η επαφή με την φύση, η άρνηση των απρόσωπων οργανωμένων τουριστικών πακέτων, η αποφυγή ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 11 των κοσμικών, πολυσύχναστων παραλιών, ο συνδυασμός των διακοπών με την προσφορά εθελοντικής εργασίας ο οποίος συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και προσφέρει λύσεις σε προβλήματα της τουριστικής εποχικότητας (Κιτσάρα, 2008). Θεωρείται μικρής κλίμακας ανάπτυξης του τουρισμού, προέρχεται και οργανώνεται κυρίως από τον τοπικό πληθυσμό ή από τους τοπικούς φορείς και προσελκύει τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα σε αντιπαράθεση με τον μαζικό τουρισμό. Ο εναλλακτικός τουρισμός απευθύνεται σε μεμονωμένες ομάδες ατόμων με διάφορα ενδιαφέροντα (φύση, πολιτισμό, παράδοση, αθλητισμό, επιστήμη, θρησκεία κλπ). Σε σχέση με τον παραδοσιακό τουρισμό, στον οποίο υπάρχει ο κίνδυνος να χαθεί η αρχική έλξη εξαιτίας της μαζικοποίησης της προσφοράς, ο εναλλακτικός τουρισμός θέλει να είναι μια μορφή λιγότερο επιθετική σε σχέση με το περιβάλλον και προσπαθεί να διαφυλάξει τις φυσικές και πολιτιστικές αξίες των τουριστικών προορισμών. Γενικά αναπτύσσεται στα φυσικά και αγροτικά περιβάλλοντα που έχουν υποστεί μικρή αλλαγή και προτείνει μια διαφοροποιημένη προσφορά φύσης, περιπέτειας, παράδοσης και πολιτισμού. Βασικά χαρακτηριστικά του αποτελούν η εξειδικευμένη και εξατομικευμένη τουριστική ανάπτυξη σε συνδυασμό με μια μορφή ταξιδιού, φιλικής προς το περιβάλλον, επιτρέποντας θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και από κοινού βιώματα μεταξύ μελών διαφορετικών κοινωνιών (Ανδριώτης, 2003, 2005). Συνεπώς, ο Εναλλακτικός Τουρισμός έχει μεγάλα πλεονεκτήματα (Πυραλεμίδου, 2007): Σέβεται το περιβάλλον και τον πολιτισμό Προβάλλει την πολιτιστική κληρονομιά κάθε τόπου Αξιοποιεί την τοπική κουζίνα και προωθεί έτσι τα τοπικά προϊόντα 12 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Ωφελεί τους πολλούς και τους μικρούς (και όχι τους λίγους και τους μεγάλους) Προσφέρει στους τουρίστες εμπειρίες με ποιότητα και «χρώμα» Συμβάλλει στην επιβίωση και αναζωογόνηση της υπαίθρου Το μοντέλο που έχει κυριαρχήσει μέχρι σήμερα είναι αυτό του μαζικού, συμβατικού τουρισμού, ενώ το μικρότερο ποσοστό των τουριστικών δραστηριοτήτων αντιπροσωπεύουν οι εξατομικευμένες εναλλακτικές μορφές. (Stamboulis & Skayannis, 2003). Ο εναλλακτικός τουρισμός βρίσκεται θα λέγαμε σε πρώιμο στάδιο τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Κάποιες μορφές εναλλακτικού τουρισμού είναι: ο οικολογικός τουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο φυσιολατρικός τουρισμός, ο ορεινός τουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός, ο αθλητικός τουρισμός, ο συνεδριακός τουρισμός, ο εκπαιδευτικός τουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός, ο τουρισμός υγείας, ο τουρισμός περιπέτειας κ.α. ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 13 Έρευνα-Πηγές Ιακώβου 2000, Fennel and Weaver (1997) Κραβαρίτης και Παπαγεωργίου, 2007 Μοίρα, 2003 Σφακιανάκης, 2000, Κομίλης, 2001 14 Βενετσανοπούλου, 2006 Μορφή Εναλλακτικού Τουρισμού Αγροτουρισμός Χαρακτηριστικά Τουριστών Αναζήτηση άμεσης επαφής με το περιβάλλον, ενασχόληση με δραστηριότητες που σχετίζονται με την φύση. Αναζήτηση γνώσης της τοπικής αγροτικής πολιτιστικής κληρονομιάς, ενασχόληση με πολιτιστικές εκδηλώσεις γνωρίζοντας με τον τρόπο αυτό τα ήθη και τα έθιμα του εκάστοτε τόπου. Συνεδριακός και Άτομα υψηλού εκπαιδευτικού και Εκθεσιακός οικονομικού επιπέδου που διαμένουν Τουρισμός σε καταλύματα υψηλών κατηγοριών και είναι διατεθειμένου να ξοδέψουν αρκετά χρήματα, αλλά παράλληλα απαιτούν και υψηλή ποιότητα υπηρεσιών και προϊόντων. Θρησκευτικός Οι θρησκευτικοί τουρίστες παρουσιάζουν μεγάλη ηλικιακή, οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική διασπορά. Ανήκουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, σε όλες τις ηλικίες, σε όλα τα επαγγέλματα και σε όλες τις οικονομικές τάξεις. Οικοτουρισμός Τα κύρια χαρακτηριστικά των ατόμων που επιλέγουν τον οικοτουρισμό είναι η ανάγκη για γνωριμία, γνώση και απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος των τουριστικών προορισμών. Κύριος σκοπός του οικοτουρίστα είναι να διαφυλάξει και να συντηρήσει το περιβάλλον αυτό. Τουρισμός ενασχόληση των τουριστών ΤΕΙ Πειραιά – ΗΤμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων περιπέτειας περιπέτειας σχετίζεται με υπαίθριες δραστηριότητες και έχει ως κύριο στόχο την ικανοποίηση και ευχαρίστηση αυτών και όχι την σωματική ενδυνάμωση των συμμετεχόντων γεγονός που δεν τους οδηγεί σε απαιτήσεις και προσδοκίες υψηλής απόδοσης. Ο τουρισμός περιπέτειας απευθύνεται κυρίως σε νεότερης ηλικίας τουρίστες, με καλή φυσική κατάσταση, που απολαμβάνουν την περιπέτεια της κατάκτησης της Μιχαήλ, 2010 Αθλητικός Τουρισμός Benjamin and Mbaze-Ebock (2009), Sdrali and Chazapi (2007) Πολιτιστικός Τουρισμός Κούδουμα, 2003 Τουρισμός Υγείας Getz and Brown (2006) Γαστρονομικός τουρισμός φύσης. Οι νέοι αυτοί επιδιώκουν να βρίσκονται συνεχώς σε «κατάσταση συναγερμού», που προκαλεί εγρήγορση και κινητοποίηση. Έχουν εξάρτηση από τον κίνδυνο, επιζητούν να βρίσκονται διαρκώς σε εγρήγορση. Το πλήθος των τουριστών που επιλέγουν τον αθλητικό τουρισμό είναι άνδρες, ηλικίας 19 –36 ετών. Το πλήθος των τουριστών έχουν ανώτατη εκπαίδευση και το μεγαλύτερο ποσοστό έχει εισόδημα 700€ μηνιαίως. Η έρευνα έδειξε ότι συμμετείχαν περισσότεροι άνδρες από ότι γυναίκες .Η ηλικιακή κατανομή δείχνει ότι η πλειοψηφία των συμμετεχόντων βρίσκεται στην ηλικιακή ομάδα 40-49 ετών (39,8%). Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων ήταν μορφωμένοι και κατείχαν μηνιαίο εισόδημα πάνω από Ν100,000. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των τουριστών είναι ότι θετικότερη άποψη αναφορικά με τον πολιτιστικό τουρισμό είχαν οι μεγαλύτερης ηλικίας ερωτώμενοι. Τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που επιλέγουν τον τουρισμό υγείας είναι κυρίως άνθρωποι της τρίτης ηλικίας, άνθρωποι χωρίς παιδιά ή χωρίς υποχρεώσεις απέναντι στα παιδιά και είναι συνήθως συνταξιούχοι και χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος. Τα κύρια ενδιαφέροντα τους περιορίζονται στον τομέα της υγείας και αναζητούν κατά κύριο λόγο ξεκούραση και ηρεμία. Με τον γαστρονομικό τουρισμό ασχολούνται εξίσου οι άνδρες και οι γυναίκες. Το 30,1% αυτών ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες . Τέλος είχαν υψηλό επίπεδο μόρφωσης με μεταπτυχιακά και συνήθως υψηλό εισόδημα. ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 15 Πίνακας 1: Κατηγοριοποίηση χαρακτηριστικών εναλλακτικού τουρίστα ανα μορφή εναλλακτικού τουρισμού 3. Μεθοδολογία της έρευνας Το κύριο εργαλείο για την διεξαγωγή της έρευνας πέρα της βιβλιογραφικής ανασκόπησης θα αποτελέσει η χρησιμοποίηση κατάλληλα δομημένου ερωτηματολογίου. Μέσω της στατιστικής ανάλυσης θα είναι δυνατόν η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τον βαθμό ανταπόκρισης του εναλλακτικού τουρισμού στους νέους στην Ελλάδα άλλα και με τα χαρακτηριστικά που διέπουν τον εναλλακτικό τουρίστα. Από τα στοιχεία της Ελληνικής στατιστικής υπηρεσίας σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο πληθυσμός της Ελλάδος κατά ηλικιακές ομάδες παρουσιάζονται στο παρακάτω πίνακα. Η ηλικιακή ομάδα στην οποία θα επικεντρώσει η συγκεκριμένη έρευνα είναι οι «νέοι» δηλαδή άνθρωποι ηλικίας μεταξύ 18 και 32 χρόνων. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο αριθμός των Ελλήνων που βρίσκονται σε αυτές τις ηλικίες είναι περίπου 3.200.000 δηλαδή περίπου το 27% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδος. Προκειμένου να προκύψουν έγκυρα και αξιόπιστα αποτελέσματα θα πρέπει να επιλεχθεί ένα τυχαίο αντιπροσωπευτικό δείγμα 359 ατόμων , το οποίο θα περιλαμβάνει άτομα διαφορετικού φύλου, διαφορετικού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου, και διαφορετικών επαγγελμάτων. Το ερωτηματολόγιο θα επικεντρωθεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις παρακάτω υποθέσεις. Υποθέσεις Ηο: Τα χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρίστα δεν σχετίζονται με τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού που επιλέγει. Η1: Τα χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρίστα σχετίζονται 16 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων με τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού που επιλέγει. Ηο: Ο εναλλακτικός τουρισμός σχετίζεται με την αύξηση της εποχικότητας. Η2: Ο εναλλακτικός τουρισμός σχετίζεται με την μείωση της εποχικότητας. Στις σημερινές, ιδιαίτερα ανταγωνιστικές συνθήκες, όλο και περισσότεροι κατανοούν τη σημασία και την σπουδαιότητα του εναλλακτικού τουρισμού στην προώθηση του τουριστικού προϊόντος Η έρευνα η οποία πραγματοποιήθηκε αποσκοπεί στο να απαντήσει σε προβλήματα στο πλαίσιο ενός συστηματικού και ελεγχόμενου εννοιολογικού πλαισίου ώστε να εξασφαλίσει τις καλύτερες δυνατές πληροφορίες. Η διαφορά αυτή είναι αξιοσημείωτη γιατί τα αποτελέσματα της έρευνας αγοράς, αν εκτελεστεί σωστά, είναι οι πιο αξιόπιστες πληροφορίες με βάση τις οποίες μπορούν να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις. Σύμφωνα με τον Πετράκη (2006), ο ορισμός του προς διερεύνηση θέματος αποτελεί το πιο κρίσιμο στάδιο στη διαδικασία της έρευνας και πρέπει να είναι συγκεκριμένος και όχι γενικός. Ο ορισμός του θέματος ουσιαστικά αποσκοπεί στο να καθορίσει τις πληροφορίες που πρέπει να συλλεχθούν, ώστε να διεξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Αν το θέμα δεν προσδιοριστεί με ακρίβεια, τότε είναι πολύ πιθανό οι πληροφορίες που θα συγκεντρωθούν να μην έχουν καμία απολύτως αξία. Η συγκεκριμένη έρευνα καλείται να μελετήσει τις προοπτικές του εναλλακτικού τουρισμού. Για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων χρησιμοποιήθηκε η πρωτογενής έρευνα. Πρωτογενής έρευνα είναι αυτή που γίνεται για πρώτη φορά με σκοπό τη διερεύνηση των στάσεων και απόψεων του πληθυσμού που μας ενδιαφέρει (Πετράκης, ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 17 2006), και χωρίζεται σε δύο επιμέρους έρευνες την ποιοτική και την ποσοτική έρευνα. Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω θέση, για τις ανάγκες της συγκεκριμένης μελέτης, επιλέχθηκε για τη συλλογή των πρωτογενών στοιχείων η ποσοτική έρευνα. Η ποσοτική έρευνα επιλέχθηκε για τον ποσοτικό προσδιορισμό των σχέσεων των μεταβλητών που εξετάζουμε. Η ποσοτικοποίηση των αποτελεσμάτων βοήθησε στην καλύτερη απεικόνισή τους, ώστε να γίνουν πιο εύκολα κατανοητά τα αποτελέσματα προκειμένου να οδηγηθούμε στα συμπεράσματά μας. Στην ποσοτική έρευνα έχει μεγαλύτερη σημασία η συχνότητα των φαινομένων και λιγότερο η αιτιολόγησή τους Για τις ανάγκες της περιγραφικής έρευνας έγινε συλλογή πρωτογενών – ποσοτικών στοιχείων μέσω της πραγματοποίησης ποσοτικής έρευνας που βασίστηκε στη συμπλήρωση ερωτηματολογίων. Με αυτό τον τρόπο θα υπάρξουν αξιόπιστες, αριθμητικές και στατιστικές μετρήσεις για το συνολικό πληθυσμό ατόμων που μας ενδιαφέρει. Ο πληθυσμός είναι όλοι οι δυνητικά ερωτώμενοι οι οποίοι θεωρούνται κατάλληλοι για να συμμετάσχουν στην έρευνα. Για να θεωρηθεί κατάλληλος ένας πληθυσμός θα πρέπει να έχει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που ονομάζονται στοιχεία (Τομαράς, 2006). Ο πληθυσμός της παρούσας έρευνας είναι νέοι, ηλικίας έως 32 ετών. Το πλαίσιο δείγματος είναι οι κατάλογοι εκείνοι που περιλαμβάνουν όλους τους δυνητικούς ερωτώμενους απ’ όπου θα επιλεγεί το δείγμα. Η μέθοδος της δειγματοληψίας αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο θα γίνει η επιλογή των στοιχείων του πληθυσμού που θα αποτελέσουν το δείγμα Ο σχεδιασμός και η διεξαγωγή της συγκεκριμένης έρευνας βασίστηκε στη μέθοδο της τυχαίας δειγματοληψίας. Στην έρευνα έλαβαν μέρος 359 νέοι. Τα ερωτηματολόγια 18 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων συμπληρώθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους 2010. 4. Δημιουργία και κωδικοποίηση του ερωτηματολογίου Αφού ολοκληρώθηκε η συμπλήρωση του απαιτούμενου αριθμού ερωτηματολογίων, ακολούθησε η ανάλυση των στοιχείων. Στη φάση αυτή είναι απαραίτητη η κωδικοποίηση των στοιχείων ώστε να καταστεί δυνατή η επεξεργασία. Για την επεξεργασία των στοιχείων χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό πρόγραμμα SPSS. Πρώτο μέρος: Στο πρώτο μέρος υπήρχαν ερωτήσεις για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος. Στη παρούσα έρευνα συμμετείχαν 53.8% άνδρες και 46.2% γυναίκες. Εκ των οποίων το 26,5% βρίσκεται στην ηλικία των 18-22 ετών, το 27% είναι ανάμεσα στην ηλικιακή ομάδα των 23-28 ετών και τέλος το μικρότερο ποσοστό της έρευνας, που αποτελεί από την μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα δηλαδή, 29 με 32 ετών αποτελεί το 46,5% του δείγματος (Γράφημα 1, 2, 3). Σύμφωνα με την επαγγελματική του ιδιότητα το μεγαλύτερο ποσοστό απαρτίζεται από ιδιωτικούς υπάλληλους και φοιτητές, ακολουθούν οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι δημόσιοι υπάλληλοι και τελευταίοι οι άνεργοι. Δεύτερο μέρος: Στο δεύτερο μέρος υπήρχαν ερωτήσεις οι οποίες μπορούν να ομαδοποιηθούν στις παρακάτω κατηγορίες.  Προοπτικές Ανάπτυξης Εναλλακτικού Τουρισμού στην Ελλάδα  Σχέση Εναλλακτικού Τουρισμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 19  Εναλλακτικός τουρισμός στον Ελλαδικό χώρο  Χαρακτηριστικά εναλλακτικού τουρίστα  Βαθμός ανταπόκρισης νέων στον εναλλακτικό τουρισμό 5. Κύρια Ευρήματα 5.1 Επιλογή εναλλακτικού τουρισμού σε σύγκριση με δημογραφικά στοιχεία Στόχος της έρευνας στο συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι η σκιαγράφηση του προφίλ του εναλλακτικού τουρίστα. Προκειμένου να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, εφαρμόζεται η τεχνική cross-tabulation με την βοήθεια του λογισμικού Spss. Η τεχνική cross-tabulation αποτελεί μια διαδικασία δημιουργίας ενός εξαρτημένου πίνακα από μια πολυπαραμετρική κατανομή συχνοτήτων διάφορων στατιστικών μεταβλητών. Συγκεκριμένα, θα συσχετιστούν οι διάφορες μορφές εναλλακτικού τουρισμού με τα δημογραφικά στοιχεία του εναλλακτικού τουρίστα, δηλαδή το φύλλο, την ηλικία καθώς και το επάγγελμα. Όσον αφορά την μορφή εναλλακτικού τουρισμού που επιλέγουν με βάση το φύλο, προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των αντρών απάντησε ότι προτιμάει περισσότερο τον θαλάσσιο τουρισμό με ποσοστό 36%. Κοντά σε αριθμό απαντήσεων είναι και ο οικοτουρισμός με 32%. Ο τουρισμός περιπέτεια βρίσκεται στη τρίτη θέση με ποσοστό 13%. Στον Πίνακα 1 παρατηρείται η σχέση του φύλλου με την επιλογή του εναλλακτικού τουρισμού. 20 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Πίνακας 1:Μορφές εναλλακτικού τουρισμού που προτιμούν με βάση το φύλο. Οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού που προτιμάτε να επιλέγετε περισσότερο Ιαματικός Θαλάσσιος Τουρισμός Αγροτουρισμός τουρισμός τουρισμός περιπέτειας Οικοτουρισμός Total Φύλο Ανδρας 24 13 70 25 61 193 Γυναίκα 12 36 23 36 37 107 47 72 47 166 108 359 Total Στη περίπτωση των γυναικών, οι απαντήσεις είναι περισσότερο μοιρασμένες, με τον οικοτουρισμό και τον τουρισμό περιπέτειας να συγκεντρώνουν ένα ποσοστό 28% και να ακολουθεί ο θαλάσσιος τουρισμός με 22%. Εντούτοις, αυτό που είναι εμφανέστατο είναι ότι τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες ο θαλάσσιος τουρισμός, ο οικοτουρισμός και ο τουρισμός περιπέτειας βρίσκεται υψηλά στις προτιμήσεις τους (Γράφημα 1). Γράφημα 1: Επικρατέστερες επιλογές εναλλακτικών μορφών τουρισμού με βάση το φύλο Όσον αφορά τις προτιμήσεις σε συγκεκριμένα είδη εναλλακτικού τουρισμού σε σχέση με την ηλικία του δείγματος, στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι συχνότητες για κάθε απάντηση. ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 21 Πίνακας 2:Μορφές εναλλακτικού τουρισμού που προτιμούν οι νέοι με βάση την ηλικία τους. Οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού που προτιμάτε να επιλέγετε περισσότερο Ιαματικός Θαλάσσιος Τουρισμός Αγροτουρισμός τουρισμός τουρισμός περιπέτειας Οικοτουρισμός Total Ηλικία 1822 16 9 21 26 23 95 2328 5 10 15 25 42 97 2932 15 17 71 21 43 167 36 36 107 72 108 359 Total Από τον Πίνακα 2 και από το γράφημα 2 προκύπτει ότι η ηλικιακή ομάδα των 18-22 προτιμάει περισσότερο τον τουρισμό περιπέτειας (27%) και τον οικοτουρισμό (24%). Επίσης, η ηλικιακή ομάδα των 23-28 προτιμάει περισσότερο τον οικοτουρισμό και τον τουρισμό περιπέτειας σε ποσοστά 43% και 26% αντίστοιχα. Από την άλλη πλευρά η ηλικιακή ομάδα των 29-32 προτιμάει περισσότερο τον θαλάσσιο τουρισμό (43%). 22 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Γράφημα 2: Επικρατέστερες επιλογές εναλλακτικών μορφών τουρισμού με βάση την ηλικία Όσον αφορά τις προτιμήσεις σε συγκεκριμένα είδη εναλλακτικού τουρισμού σε σχέση με το επάγγελμα, στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται οι συχνότητες για κάθε απάντηση. Πίνακας 3:Μορφές εναλλακτικού τουρισμού που προτιμούν οι νέοι με βάση την επαγγελματική τους κατάσταση. Οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού που προτιμάτε να επιλέγετε περισσότερο Ιαματικός Θαλάσσιος Τουρισμός Αγροτουρισμός τουρισμός τουρισμός περιπέτειας Οικοτ. Total Επαγγελμα ανεργος 12 0 4 8 5 29 δημοσιος υπάλληλος 5 3 5 12 25 50 ελευθερος επαγγελματιας 3 2 10 15 13 43 ιδιωτικός υπάλληλος 7 17 42 22 25 113 9 36 14 36 46 107 15 72 40 124 108 359 φοιτητης Total Από τον Πίνακα 3 και από το γράφημα 3, παρατηρείται μια διαφοροποίηση στην επιλογή του είδους εναλλακτικού τουρισμού ανάλογα με την επαγγελματική κατάσταση των ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 23 ερωτηθέντων. Συγκεκριμένα προκύπτει ότι οι νέοι που επιλέγουν τον αγροτουρισμό είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό άνεργοι, τον ιαματικό τουρισμό ιδιωτικοί υπάλληλοι και φοιτητές, τον θαλάσσιο τουρισμό ιδιωτικοί υπάλληλοι και φοιτητές, τον τουρισμό περιπέτειας ιδιωτικοί υπάλληλοι και τον οικοτουρισμό φοιτητές. Γράφημα 3: Επιλογές εναλλακτικών μορφών τουρισμού με βάση το επάγγελμα 5.2. Χαρακτηριστικά εναλλακτικού τουρίστα σε σύγκριση με την επιλογή εναλλακτικού τουρισμού Στο σημείο αυτό κρίθηκε απαραίτητο να διερευνηθεί το κατά ποσό η επιλογή του είδους του εναλλακτικού τουρισμού που προτιμούν οι νέοι στην Ελλάδα σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά που διέπουν την προσωπικότητα τους. Στο Πίνακα 4 παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των νέων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό σε συνάρτηση με το είδος του εναλλακτικού τουρισμού που προτιμούν περισσότερο. 24 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Πίνακας 4:Μορφές εναλλακτικού τουρισμού και ποια τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που τις επιλέγουν Ποια τα χαρακτηριστικών των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό. Λάτρεις Λάτρει της ς του παραδοσια θρησκευόμεν Αθλητικ Περιπετ πολιτι Φυσιολά κής οι οί ειώδεις σμού τρεις κουζίνας Οι μορφές εναλλακτικο ύ τουρισμού που προτιμάτε να επιλέγετε περισσότερο Total Total Αγροτουρισ μός 2 7 5 7 10 7 38 Ιαματικός τουρισμός 0 7 7 4 1 1 20 Θαλάσσιος τουρισμός 0 20 19 5 33 6 83 Τουρισμός περιπέτειας 0 15 42 5 15 0 77 Οικοτουρισ μός 1 32 42 20 36 10 141 3 81 115 41 95 24 359 Έτσι, παρατηρείται ότι (Γράφημα 4 ) , όσοι ερωτώμενοι επιλέγουν τον αγροτουρισμό είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό φυσιολάτρες (26%) και με ποσοστά 18% αθλητικοί, λάτρεις του πολιτισμού και της παραδοσιακής κουζίνας. Στην περίπτωση του ιαματικού τουρισμού το μεγαλύτερο ποσοστό των δείγματος είναι αθλητικοί (35%) και περιπετειώδεις (35%). ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 25 Γράφημα 4: Συσχέτιση μορφών εναλλακτικού τουρισμού με τα χαρακτηριστικά των ατόμων Όσοι επιλέγουν τον θαλάσσιο τουρισμό σε μεγαλύτερο ποσοστό είναι φυσιολάτρες (40%), αθλητικοί και περιπετειώδεις. Παρομοίως και στον τουρισμό περιπέτειας οι περιπετειώδεις (55%), οι αθλητικοί (19%) και φυσιολάτρες (19%) παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά. Στη περίπτωση του οικοτουρισμού το μεγαλύτερο ποσοστό καταλαμβάνουν οι περιπετειώδεις (30%), οι φυσιολάτρες με 26% και οι αθλητικοί με 23%. Εν κατακλείδι, αυτό που προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση είναι ότι η τελική επιλογή του είδους του εναλλακτικού τουρισμού από τους νέους εξαρτάται σημαντικά από τα χαρακτηριστικά που τους διέπουν. Είναι εμφανέστατο στη περίπτωση του τουρισμού περιπέτειας όπου το συντριπτικό ποσοστό είναι περιπετειώδεις. 26 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η υπόθεση H1 γίνεται δεκτή και η μηδενική της απορρίπτεται. Επιπλέον παρατηρώντας το Γράφημα 5 και τον πίνακα 5 είναι εμφανές, ότι τόσο οι νέοι άντρες όσο και οι νέες γυναίκες στην Ελλάδα που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό είναι σε μεγαλύτερα ποσοστά αθλητικοί, περιπετειώδεις και φυσιολάτρες. Γράφημα 5: Τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό με βάση το φύλο τους. Πίνακας 5:Τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό. Ποια τα χαρακτηριστικών των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό. Λάτρεις Λάτρεις της του παραδοσιακής θρησκευόμενοι Αθλητικοί Περιπετειώδεις πολιτισμού Φυσιολάτρεις κουζίνας Total Φύλο Ανδρας 2 36 61 19 61 14 193 Γυναίκα 1 3 45 81 54 115 22 41 34 95 10 166 24 359 Total ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 27 5.3 Κατηγοριοποίηση εναλλακτικού τουρίστα που προκύπτει από την έρευνα Συγκρίνοντας τα αποτέλεσμα της έρευνας και της διαδικασίας cross-tabulation είναι δυνατή η σκιαγράφηση του προφίλ του εναλλακτικού τουρίστα νεαρής ηλικίας στην Ελλάδα, σε σχέση με τα διάφορα είδη εναλλακτικού τουρισμού. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας τα νεαρά άτομα που επιλέγουν τον αγροτουρισμό είναι κυρίως άνδρες, σε ηλικίες από 18 μέχρι 22 και από 29 έως 32 και είναι φυσιολάτρες κατά κύριο λόγο και επιπλέον αθλητικοί και λάτρεις του πολιτισμού. Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα συμπίπτουν με τα αποτελέσματα παλαιότερων ερευνών (Ιακώβου 2000 , Fennel and Weaver 1997). Όσον αφορά την επαγγελματική τους κατάσταση το μεγαλύτερο ποσοστό είναι άνεργοι και μετά ιδιωτικοί υπάλληλοι και φοιτητές Επιπλέον όσοι προτιμούν τον θαλάσσιο τουρισμό είναι άντρες ηλικίας 29-32,ιδιωτικοί υπάλληλοι ή φοιτητές και είναι κυρίως φυσιολάτρες και μετά αθλητικοί και περιπετειώδεις. Τον τουρισμό περιπέτειας επιλέγουν περισσότερο οι γυναίκες ιδιωτικοί υπάλληλοι όλων των νεαρών ηλικιακών ομάδων που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η αναζήτηση της περιπέτειας αλλά ταυτόχρονα είναι αθλητικοί και φυσιολάτρες. Τα αποτελέσματα αυτά συμπίπτουν με παλαιότερες έρευνες αφού η Βενετσανοπούλου (2006) χαρακτηρίζει τους ανθρώπους που επιλέγουν τον τουρισμό περιπέτειας ως περιπετειώδεις και αθλητικούς και νεαρής ηλικίας. Όσον αφορά τον οικοτουρισμό, τον επιλέγουν περισσότερο άντρες δημόσιοι υπάλληλοι όλων των νεαρών ηλικιακών ομάδων που κατά κύριο λόγο είναι περιπετειώδης, φυσιολάτρες και αθλητικοί. Κάτι που επιβεβαιώνει τα αποτελέσματα παλαιότερης έρευνας όπου αναφέρει ότι τα κύρια χαρακτηριστικά των ατόμων που επιλέγουν τον οικοτουρισμό είναι η ανάγκη για γνωριμία, γνώση και απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος των 28 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων τουριστικών προορισμών( Σφακιανάκης, 2000). 6. Συμπεράσματα Ο τουριστικός κλάδος αποτελεί αναμφισβήτητα έναν από τους μεγαλύτερους οικονομικούς κλάδους στην Ελλάδα. Η εποχικότητα, όμως, αποτελεί κύριο πρόβλημα του ελληνικού τουρισμού. Η τουριστική ανάπτυξη εφαρμόζει έως και σήμερα ένα μοντέλο που προωθεί κυρίως τον παραθεριστικό τουρισμό και δεν προσφέρει κάποια εξέλιξη στον τουριστικό κλάδο, αντίθετα χαρακτηρίζεται από αναπτυξιακή στασιμότητα. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού συνθέτουν ένα νέο πρότυπο αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, οι οποίες μπορούν να δώσουν περαιτέρω ώθηση στον ελληνικό τουρισμό. Η συγκεκριμένη εργασία πραγματεύεται το θέμα Εναλλακτικός Τουρισμός και Νέοι στην Ελλάδα. Αυτό αντικατοπτρίζεται χαρακτηριστικά από το δείγμα της έρευνας. Συγκεκριμένα, ερωτήθηκαν νέοι ηλικίας 18 με 32 ετών και εξέφρασαν την άποψή τους για τον εναλλακτικό τουρισμό στην Ελλάδα. Ειδικότερα, το 53,5% του δείγματος βρίσκεται σε ηλικία 18-28 ετών. Τα κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν από την παρούσα εργασία είναι ότι οι νέοι στην Ελλάδα πιστεύουν ότι η χώρα μας δεν αναπτύσσει σημαντικές δράσεις προκειμένου να συμβάλλει στην ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού αλλά ούτε κι έχει τους πόρους τη συγκεκριμένη περίοδο για να πράξει κάτι τέτοιο. Ταυτόχρονα, για τους προαναφερθέντες λόγους υποδεικνύεται ότι απαιτείται, σήμερα περισσότερο από ποτέ, αφενός η ενεργοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στον εν λόγω τομέα της οικονομίας και αφετέρου η ενίσχυση αυτής μέσω διαφόρων επιχορηγήσεων, φοροαπαλλαγών και λοιπών κινήτρων για νέους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο κλάδο. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 29 έρευνας έρχονται να επιβεβαιώσουν αντίστοιχα συμπεράσματα μελέτης για τον εναλλακτικό τουρισμό στη Κύπρο (Sharpley, 2002). Επίσης, σύμφωνα με τους νέους στην Ελλάδα, η αειφόρος ανάπτυξη μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης για τον εναλλακτικό τουρισμό, δίνοντας την ευκαιρία ανάδειξης τοπικών περιοχών αλλά και τη δυνατότητα αξιοποίησης των πλούσιων φυσικών πόρων της Ελλάδας. Αντίθετα, το αποκλειστικό μοντέλο μαζικού τουρισμού που ακολουθεί η Ελλάδα εδώ και αρκετά χρόνια δεν επιτρέπει την ταυτόχρονη ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού. Τα παραπάνω συμπεράσματα βρίσκονται σε συμφωνία με τα ευρήματα παρελθοντικών ερευνών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (Weaver, 1991, Τσάρτας, 1993). Όσον αφορά στα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που επιλέγουν τον εναλλακτικό τουρισμό, κατηγοριοποιούνται κυρίως σε φυσιολάτρες, αθλητικούς και περιπετειώδεις. Οι μορφές του εναλλακτικού τουρισμού που οι νέοι προτιμούν κατά σειρά προτεραιότητας είναι ο οικοτουρισμός, ο θαλάσσιος τουρισμός και έπειτα ο τουρισμός περιπέτειας. Όσον αφορά στην μορφή εναλλακτικού τουρισμού που επιλέγουν με βάση το φύλο, προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των αντρών προτιμάει περισσότερο τον θαλάσσιο τουρισμό με ποσοστό 36% και ακολουθεί ο οικοτουρισμός. Στη περίπτωση των γυναικών, οι απαντήσεις είναι περισσότερο μοιρασμένες, με τον οικοτουρισμό και τον τουρισμό περιπέτειας να συγκεντρώνουν ένα ποσοστό 28% και να ακολουθεί ο θαλάσσιος τουρισμός με 22%. Κύριο στοιχείο της συγκεκριμένης έρευνας, το οποίο προέκυψε από την αλληλοσυσχέτιση δύο διαφορετικών παραμέτρων, είναι ότι η τελική επιλογή του είδους του εναλλακτικού τουρισμού από τους νέους, εξαρτάται σημαντικά από τα χαρακτηριστικά που τους διέπουν, συμφωνώντας απόλυτα με τους Charters and Ali-Knight (2002), 30 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων αποδεικνύοντας σε σχετική εμπειρική μελέτη ότι υπάρχει μια συσχέτιση της γνώσης – επιθυμίας του εναλλακτικού τουρίστα με την επιλογή του. Επιπλέον, η πλειονότητα των νέων απάντησε ότι η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού στην Ελλάδα μπορεί να γίνει ως επί το πλείστον στις παραθαλάσσιες και παράκτιες περιοχές. Είναι γεγονός ότι κάτι τέτοιο δεν θα ευνοούσε τη μείωση της εποχικότητας. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη και άλλες ερωτήσεις που διατυπώθηκαν στην συνέχεια αναφορικά με το ποιες μορφές εναλλακτικού τουρισμού προτιμούν, πρώτες στις προτιμήσεις τους μαζί με τον θαλάσσιο τουρισμό ήταν και ο τουρισμός περιπέτειας καθώς και ο οικοτουρισμός, είδη τουρισμού που μπορούν να αναπτυχθούν όχι μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Γίνεται κατανοητό ότι εάν δοθεί βάση και κίνητρα στους νέους ώστε να στραφούν στους χειμερινούς τουλάχιστον μήνες στις δυο προηγούμενες μορφές τουρισμού (τουρισμό περιπέτειας και οικοτουρισμό), θα δοθεί ένα γερό «χτύπημα» στην εποχικότητα του τουρισμού, η οποία αποτελεί κύριο πρόβλημα του μαζικού τουρισμού, όπως αναφέρουν διάφοροι ερευνητές (Butler & Mao 1997, Giles and Perry 1998, Wall και Yan 2003, Baum & Hagen 1999). Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, o βαθμός ανταπόκρισης των νέων στην Ελλάδα στον εναλλακτικό τουρισμό δεν είναι ικανοποιητικός καθώς το 29.8% ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί, ενώ το 50% διαφωνεί. Από τη μία πλευρά, τα συγκεκριμένα ποσοστά δείχνουν ότι ο εναλλακτικός τουρισμός στην Ελλάδα δεν είναι ακόμη ευρέως διαδεδομένος. Όπως ήδη συναντήσαμε στο θεωρητικό κομμάτι του εναλλακτικού τουρισμού, το μοντέλο που έχει κυριαρχήσει μέχρι σήμερα είναι αυτό του μαζικού, συμβατικού τουρισμού, ενώ το μικρότερο ποσοστό των τουριστικών δραστηριοτήτων αντιπροσωπεύουν οι εξατομικευμένες εναλλακτικές μορφές (Stamboulis & Skayannis 2003). ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 31 Εν κατακλείδι, είναι γεγονός ότι πρέπει να ακολουθηθεί συγκεκριμένος στρατηγικός σχεδιασμός από την πλευρά των ιδιωτών και των αρμόδιων δημόσιων φορέων προκειμένου να γίνουν ευρύτερα γνωστές οι διαφορετικές μορφές εναλλακτικού τουρισμού καθώς επίσης και οι δυνατότητες εφαρμογής του στην Ελλάδα. Ως κοινό-στόχος θεωρούνται επί της αρχής όλες οι ηλικιακές ομάδες, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, προωθώντας κατά περίπτωση το είδος του εναλλακτικού τουρισμού που ταιριάζει περισσότερο στα ενδιαφέροντα της κάθε μίας από αυτές. Σύμφωνα βέβαια με τη συγκεκριμένη έρευνα, η ηλικιακή ομάδα των νέων θα πρέπει να κατέχει πρωτεύουσα θέση στη στόχευση τόσο της κρατικής όσο και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας γύρω από τον εναλλακτικό τουρισμό με έμφαση στον οικοτουρισμό, τον θαλάσσιο τουρισμό και τον τουρισμό περιπέτειας. Προκειμένου να καταστεί κάτι τέτοιο εφικτό με αποτελεσματικό τρόπο, θα πρέπει οι νέοι να προσεγγιστούν με τον κατάλληλο τρόπο και μέσα όπως αρμόζει στις συνήθειές τους, όπως για παράδειγμα σε σχετικούς ιστότοπους στο διαδίκτυο, σε έντυπα μέσα με αντίστοιχο περιεχόμενο, σε Συλλόγους αθλητικών και ομαδικών δραστηριοτήτων και άλλα πολλά. Στη συνέχεια, ο ιδιωτικός τομέας, και ιδανικά όπως προαναφέρθηκε με τα απαραίτητα κρατικά κίνητρα, θα πρέπει να δημιουργήσει τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις και υποδομές στις κατάλληλες περιοχές της Ελλάδας, καθώς επίσης και τους παράλληλους μηχανισμούς προβολής και προώθησης ώστε οι νέοι να γνωρίσουν τις ακριβείς επιλογές και τα οφέλη που μπορεί να τους προσφέρει ο εναλλακτικός τουρισμός της χώρας. Με αυτό τον τρόπο, όχι μόνο δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού στην Ελλάδα, αλλά προσφέρεται και μία μοναδική δυνατότητα ενίσχυσης του συνολικού κλάδου του ελληνικού τουρισμού μέσω της εξάλειψης της εποχικότητάς του και της αξιοποίησης των 32 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων σπάνιων φυσικών πόρων και εναλλαγής τοπίων που η χώρα προσφέρει. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Baum T. & Hagen L. (1999). Responses to seasonality: the experiences of peripheral destinations. International Journal of tourism Research, Vol. 1 (5), pp. 299-312 Benjamin Bassey Esu and Mbaze-Ebock Vivian Arrey, 2009, “Tourists’ Satisfaction with Cultural Tourism Festival:a Case Study of Calabar Carnival Festival, Nigeria”, International Journal of Business and Management, Vol 4, No 3 Boo, E., (1989) Ecotourism: Potentials and Pitfalls. Washington DC: World Wildlife Fund. Brayley, R., T. Var, and P. Sheldon, (1989), Perceived Influence of Tourism on Social Issues. Annals of Tourism Research 17:285–287. Butler R. W. & Mao B. (1997). Seasonality in Tourism: Problems and Measurement. In P. Murphy (Ed.), Quality Management in Urban Tourism: pp. 9 – 23. Chichester: Wiley & Sons. Chambers, E., ed.,(1997), Tourism and Culture: An Applied Perspective Albany NY: State University of New York Press Charters, S. and J. Ali-Knight, (2002), Who is the wine tourist?, Tourism Management Vol.23(3), pp 311-319 Farrell, B. H., and D. Runyan, (1991), Ecology and Tourism. Annals of Tourism Research 18:26–40 Getz, D. and Brown, G., (2006) “Critical success for wine tourism regions: a demand analysis”, Tourism Management, Vol. 27, pp. 145-158. Giles A. R. & Perry A. H. (1998). The use of a temporal analogue to investigate the possible impact of project global warming on the UK industry. Tourism Management, Vol. 19(1) , pp. 75-80 Kadt de Emanuel.,(1979), Tourism, Passport to Development? Perspectives on the Social and Cultural Effects of Tourism in Developing Countries. Annals of Tourism Research, Volume 8, Issue 2, 1981, Pages 297-300 Martin, B.S. & M. Uysal (1990). An examination of the relationship between carrying capacity and the tourism lifecycle: Management and policy implications. Journal of Environmental Management 31: 327-333. Mathieson and Wall, 1982, Tourism : economic, Psysical ans social impacts, New York, Longman. McGehee N., (2002) ALTERNATIVE TOURISM AND SOCIAL MOVEMENTS, Annals of Tourism Research, Vol. 29, No. 1, pp. 124–143. Milman, A., and A. Pizam, (1987), Social Impacts of Tourism on Central Florida. Annals of Tourism Research 15:191–204. Sdrali, D. and Chazapi, K., (2007). ”Cultural tourism in a Greek insular community. The residents’ perspective”, Tourismos: An international Multidisciplinary Journal of Tourism, Vol.2 (2), pp.61-75 Sharpley R., (2002), Rural Tourism and the challenge of tourism diversification : the ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 33 case of Cyprus, Tourism Management, Vol 23, pp233-244. Smith K. (1990). Tourism and climate change. Land Use Policy, Vol.7(2), pp. 176180 Stamboulis, Y. & Skayannis, P. (2003). Innovation strategies and technology for experience based tourism. Tourism Management, 24, 35-43. Wall G. & Yan M., (2003). Disaggregating visitor flows-the example of China. Tourism Analysis, Vol. 7 (3/4), pp. 191-205 Wall, G., and C. Wright,(1977), The Environmental Impacts of Outdoor Recreation. Publication Series No. 11. Waterloo: University of Waterloo, Department of Geography Weaver David B. (1991) Alternative to mass turism in Dominica Annals of tourism research Vol. 18. pp. 414-432 University of Regina, Canada Weaver, D., & Fennell, D. (1997). The vacation farm sector in Saskatchewan: A profile of operations. Tourism Management, 18(6), 357–365. Wyllie,R., (2000), Tourism and Society. State College PA: Venture Publishing Ελληνική Βιβλιογραφία Ανδριώτης, (2003), Ο εναλλακτικός τουρισμός και διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά του, ΤΟΠΟΣ, Επιθεώρηση Χωρικής Ανάπτυξης, Σχεδιασμού και Περιβάλλοντος, σ. 139-154 Ανδριώτης Κ. (2005), «Τουριστική ανάπτυξη και σχεδιασμός», Αθήνα: Σταμούλης. Βενετσανοπούλου, Μ. (2006), Η κρατική συμβολή στον τουρισμό. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Ιστορική εξέλιξη-Θεσμικό πλαίσιο, Εκδόσεις interbooks, Αθήνα, σσ.15-27 Ηγουμενάκης Ν., (1997), Τουριστική Οικονομία, εκδόσεις Interbooks, Αθήνα. Ιακωβίδου Ο. (2000), «Αγροτουρισμός. Το μικρό, όμορφο και θηλυκό πρόσωπο στον τουρισμό», στο Τσάρτας Π. (επιμ.) (2000), «Τουριστική ανάπτυξη. Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις», Αθήνα: Εξάντας Ιατρού Α.,(2005), Επένδυση σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού, Πρακτικά 3ης διημερίδας επιχειρηματικότητας Χαροκόπειο πανεπιστήμιο 15-16 Δεκεμβρίου. Κιτσάρα Α, (2008), Οι επιπτώσεις του τουρισμού στην περιοχή των Ιωαννίνων, ο ρόλος του εναλλακτικού τουρισμού, πτυχιακή εργασία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τμήμα οικιακής οικονομίας και οικολογίας Κομίλης Π., (2001) Η Εναλλακτική προοπτική αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, Προπομπός Κούδουμα Μ., Τουρισμός υγείας, Σημειώσεις,( 2003) Κραβαρίτης Ν. Κώστας, Παπαγεωργίου Ν. Αθηνά( 2007) «Επαγγελματικός Τουρισμός Οργάνωση Συνεδρίων»,Αθήνα Μιχαήλ, Α. (2010) «Το προφίλ του Έλληνα Αθλητικού Τουρίστα: Ενεργητικού και Παθητικού» Διπλωματική Εργασία, ΑΣΟΕΕ, Master In Services Managment Μοίρα Π., (2003), «Από τον προσκυνητή στον Θρησκευτικό τουρίστα», Τουριστική επιστημονική θεώρηση, Interbooks Πετράκης Μ. (2006) «Έρευνα Μάρκετινγκ. Η ερευνητική μεθοδολογία», εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα Πυραμελίδου Δ., (2007), Μελέτη της δυνατότητας ανάπτυξης αλιευτικού τουρισμού 34 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων στις κυκλάδες ως μέτρο στήριξης περιοχών που εξαρτώνται από την αλιεία, μεταπτυχική διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών, τμήμα Βιολογίας Σφακιανάκης, Μ., (2000), «Εναλλακτικές μορφές τουρισμού», Έλλην Οικοτουρισμός Τομαράς, Π. (2006) «Εισαγωγή στο Μάρκετινγκ και την Έρευνα Αγοράς, 3η έκδοση, αυτοέκδοση, Αθήνα Τσάρτας., Π., (1993), «Τουριστική ανάπτυξη Περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις», εκδόσεις Σύγχρονη εποχή, Αθήνα Τσάρτας Π. και Κοκκώσεις Χ. (2001), «Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον», Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ, Αθήνα ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 35 Τεύχη της σειράς “ Επιστημονικές Εργασίες υπό Εξέλιξη” (Working Papers Series) Dr. P. Kyriazopoulos, Mrs Irene Samanta, Dr. K. Terzidis DEFINING MARKETING PRACTICES OF SMALL FAMILY BUSINESS OF 1st & 2nd GENERATION MANAGEMENT Ο καθορισμός των πρακτικών Marketing στις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις 1ης και 2ης γενιάς. Αρ. Τεύχους 11, 11/2009 Panagiotis Kyriazopoulos and Irene Samanta Greating an innovation culture through knowledge management the Greek firms. Η Διαχείριση Γνώσης και η καινοτομική κουλτούρα στις Ελληνικές Επιχειρήσεις Αρ. Τεύχους 12, 12/2009 Constantinos Papageorgiou, Irene Samanta and Panagiotis Kyriazopoulos Electronic word of mouth (e-wom) the case of internet forums Αρ. Τεύχους 1, 1/2010 Panagiotis Manolitzas, Denis Yannacopoulos, Nikolaos Tsotsolas, Dimitrios Drosos Η Αξιολόγηση των Υπηρεσιών των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών. Μία πολυκριτηριακή προσέγγιση Αρ. Τεύχους 2, 2/2010 Tsiora Evangelia, Samanta Irene, Kyriazopoulos Panagiotis Relationship between price and quality of service. How consumers perceive this relationship in the abroad flights. The case of Aegean airlines company Αρ. Τεύχους 3, 3/2010 Patrinos Vasilios, Irene Samanta, P. Kyriazopoylos The Role of Motives and the Way that the Theories of Motivation can be Used to Predict and Guide Consumer Behavior: the Case of HSBC in Greece Οι Θεωρίες Παρακίνησης και εφαρμογή τους στην πρόβλεψη και καθοδήγηση της καταναλωτικής συμπεριφοράς: Η περίπτωση της HSBC στην Ελλάδα Αρ. Τεύχους 4, 4/2010 Zotou Efstathia, Irene Samanta Applying Measurement Tools to Improve. Store Image and Performance. The case of an apparel retail store. Μέτρηση της Εικόνας των Καταστημάτων Λιανικής. Η περίπτωση του καταστήματος VIPS λιανικής πώλησης γυναικείων ενδυμάτων Αρ. Τεύχους 5, 5/2010 Kavalaris Artemios, Irene Samanta “Factors affecting the consumers in buying a new car during the period of economic crisis.” Παράγοντες που επηρεάζουν τους καταναλωτές στην αγορά καινούργιου αυτοκινήτου την περίοδο της Οικονομικής κρίσης Αρ. Τεύχους 6, 6/2010 Stavroula Karava, Irene Samanta The impact of modern lifestyle on consumers’ eating habits and food shopping behaviour: The case of Western Greece - H επίδραση του δυτικού τρόπου ζωής στις διατροφικές συνήθειες των καταναλωτών και στην αγοραστική τους συμπεριφορά: Η περίπτωση της Δυτικής Ελλάδας Αρ. Τεύχους 7, 7/2010 36 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Restas Nikolaos, Irene Samanta Evaluation of the usefulness of e-Marketing on the buying behavior of Greek consumers in the Ιnternet book market. Aποτίμηση της χρησιμότητας του ηλεκτρονικού marketing στην καταναλωτική συμπεριφορά των Ελλήνων: Η περίπτωση της ηλεκτρονικής αγοράς βιβλίων Αρ. Τεύχους 8, 8/2010 Στασινοπούλου Βασιλική Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και η συμβολή των εσωτερικών πελατών Αρ. Τεύχους 9, 9/2010 Νταρίνα Τοντεβα-Κουρκουλη –Αναστάσιος Ντάνος «ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ – Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Socioculture atiitudes of employees and resistance to change: The Greek reality Αρ. Τεύχους 10, 10/2010 Αικατερίνη Γοργογιάννη- Διονύσιος Γιαννακόπουλος Η Διαχείριση Γνώσης στους Γηραιότερους Εργαζόμενους: Η Περίπτωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ Βαθμού The elderly employees and knowledge management: The case of local administration Αρ. Τεύχους 11, 11/2010 Ειρήνη Σαμαντά E-marketing influence B2B relationships in medium sized firms H επίδραση του ηλεκτρονικού Marketing στη δημιουργία σχέσεων των επιχειρήσεων Αρ. Τεύχους 12, 12/2010 Γεωργία Σωτηροπούλου- Ειρήνη Σαμαντά Η επίδραση της ηλεκτρονικής διαφήμισης στη συμπεριφορά του καταναλωτή. The effect of electronic advertisement in the behavior of consumer. Αρ. Τεύχους 1, 1/2011 Καλαμαρά Αγγελική - Ειρήνη Σαμαντά ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΛΥΤΕΛΗ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ CONSUMER BEHAVIOR TOWARDS LUXURY APPAREL PRODUCTS Αρ. Τεύχους 2, 2/2011 Γιαννακάς Κωνσταντίνος - Σπύρος Τρύφωνας Η «κεφαλοποιήσιμη αξία» μιας εμπορικής επωνυμίας (Consumer-based brand equity) και οι αλληλεπιδράσεις της με την αγοραστική συμπεριφορά τους. Η περίπτωση της εμπορικής επωνυμίας «ΝΟΥΝΟΥ» στους Έλληνες καταναλωτές ηλικίας 18 – 35 ετών. Consumer-based brand equity and its effect to consumer behavior. The case of brand “NOYNOY” to the Greek customers. Αρ. Τεύχους 3, 3/2011 Ιωάννα Παπαϊωάννου (*)- Θεανώ Μοσχονά (**) Οι προσδοκίες των μεταπτυχιακών φοιτητών από την αγορά εργασίας και ο ρόλος της ανώτατης εκπαίδευσης The expectations of post- graduate students from the labor market and the role of Higher Education Αρ. Τεύχους 4, 4/2011 Ντεράη Σύριους (*) Ειρήνη Σαμαντά (**) Επώνυμα Προϊόντα έναντι Προϊόντων Ιδιωτικής Ετικέτας: Mελέτη Περίπτωσης (Brands vs Private Labels in Economic Crisis): Case Study Αρ. Τεύχους 5,5/2011 ΤΕΙ Πειραιά – Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων 37