Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies SIVILAŞTIRILMIŞ DOĞAL GAZ’IN (LNG) DÜNYA GAZ TİCARETİNDEKİ KONUMU Dr. VOLKAN ÖZDEMİR EPPEN3 MAYIS 2014 Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ......................................................................................................................4 2. LNG ENDÜSTRİSİNİN GELİŞİMİ.....................................................................4 3. LNG TİCARETİNİN COĞRAFİ YAYILIMI.......................................................6 4. ULUSLARARASI LNG TİCARETİ.....................................................................8 5. LNG VE KAYA GAZI: KÜRESELLEŞME Mİ YERELLEŞME Mİ?.................10 6. SONUÇ...................................................................................................................13 7. NOTLAR................................................................................................................14 Not: Bu makalede yazılanların içeriği tamamen yazara aittir. EPPEN’in ya da makale yazarının görev yaptığı herhangi bir yerin kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. The contents of this paper are the author’s sole responsibility. They do not necessarily represent the views of the EPPEN, or of the author’s other affiliations. 2 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies YÖNETİCİ ÖZETİ LNG, birbirinden ayrı gelişen ve yalıtılmış vaziyette bulunan bölgesel gaz piyasalarını birbirine bağlaması nedeniyle henüz oluşum safhasında bulunan ‘Dünya doğal gaz piyasasının’ temel katalizörüdür. 1970 yılında LNG ile yapılan ticaretin uluslararası gaz ticaretine oranı %6,6 iken bu oran 2013 yılında % 30’lara çıkmıştır. 2008 Dünya iktisadi krizi öncesi yapılan yatırımların devreye girmesiyle LNG üretimi ve ticaretinde 2008-‐12 arasında birinci küresel arz dalgası yaşanmış, 2012 tarihinden sonra ise bu eğilim durağanlaşmış, piyasalar sıkılaşmıştır. Fakat 2015-‐20 arasında dünya gaz piyasaları, mevcut kapasiteyi neredeyse ikiye katlayacak 250 milyon tonluk ikinci küresel LNG arz dalgasına tanıklık edecek, bu da gaz fiyatlarını aşağıya çekerek 2008-‐2012’deki etkiyi yineleyecektir. 2008 öncesi net gaz ithalatçısı olan ABD’de başlayan kaya gazı devrimi neticesinde Kuzey Amerika kendine yeter hale gelip, dünyanın geri kalanından fiyat ve ticaret olarak ayrışmıştır. Ne var ki bu durum 2020’lere gelince değişecek ve bölge, dünya gaz piyasalarına bu sefer LNG ihracatçısı olarak eklemlenecektir. Kuzey Amerika’nın ihracatçı olmaya başlaması ve Panama kanalı inşaatının bitmesiyle birlikte Amerikan menşeli ve Henry Hub spot fiyatlarına endeksli LNG, Asya-‐Pasifik piyasalarına rahatlıkla erişerek bölgesel piyasalardaki entegrasyonu pekiştirecektir. LNG ticaret yapısı değişime uğramaktadır. 2005 yılında dünya LNG alım-‐satımının ancak 10’da 1’i spot ve kısa vadeli kontratlarla yapılırken bu oran 2013’te 4’te 1’e kadar yükselmiştir. Bölgesel gaz piyasalarının birbiriyle entegrasyonu tamamlayıp tek bir dünya doğal gaz piyasasından bahsetmek için uluslararası gaz ticaretinin en az %50 oranında LNG ile yapılması gerekmektedir, bu orana ancak 2030’lara doğru ulaşılabilecektir. 2008 sonrası LNG’nin Avrupa ithalatı içerisindeki oranı yükselmiş fakat son bir kaç yıldır Asya talebinin etkisi ve buradaki yüksek fiyatlar nedeniyle Avrupa LNG ithalatı sert bir düşüş yaşamıştır. Bu durumun artan Ukrayna-‐Rusya krizi ve birkaç yıl sonra başlayacak ikinci küresel LNG arz dalgasıyla birlikte tersine dönmesi oldukça kuvvetli bir ihtimaldir. Kaya gazı devriminin dünyanın her yerine yayılması uzun erimde uluslararası gaz ticaretini ve dolayısıyla LNG gelişimini olumsuz etkileyebilecektir. Böyle bir durumda dünya gaz piyasasının “küreselleşmesi” değil, aynı piyasanın 2030’lardan sonra ‘yerelleşmesi’ olgusunu tartışmaya açacaktır. Ancak ABD’de başarıya ulaşan kaya gazı devriminin dünyanın her tarafında başarıya ulaşması en az 10-‐15 yıllık bir süre gerektirmekte, bu da LNG ve kaya gazı devriminin 2030’lara kadar dünya gaz piyasası oluşumunu birlikte sağlayacağına işaret etmektedir. Uzun vadede gaz piyasalarının yerelleşerek uluslararası ticaretin darbe yemesinden ise avantajlı çıkacak olan güç; ne LNG ticaretini teşvik eden Anglo-‐Sakson modeli ne de boru gazı ticaretiyle pozisyon kazanan Rusya değil, tarihin her döneminde dünyanın geri kalanıyla sınırlı iletişimi olan ve kendi içinde kendine yeterli bir yerel medeniyet tasavvuru bulunan Çin olacaktır. 3 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies SIVILAŞTIRILMIŞ DOĞAL GAZ’IN (LNG) DÜNYA DOĞAL GAZ TİCARETİNDEKİ KONUMU 1. GİRİŞ Son yıllarda gözle görülür büyüme kaydeden sıvılaştırılmış doğal gaz ”liquefied natural gas” (LNG) endüstrisi uluslararası gaz ticaretinde giderek daha fazla rol oynamaya başlamıştır. Dünyada gerek üretici, gerekse tüketici ülke sayısının artış göstermesiyle birlikte LNG değer zincirindeki küresel ticaret ağı artık olgunlaşmıştır. Sıvılaştırma ve yeniden gazlaştırma kapasitelerinin artmasına paralel olarak LNG tankerleri/kargo trafiği de deniz ticaretinde yaygınlaşmıştır. Fakat unutulmamalıdır ki, yeni teknolojilerin kullanımıyla önceden çok pahalı olan LNG yatırımları enerji şirketleri için giderek daha az maliyetli olmaya başlasa da LNG değer zincirinin her üç safhası da (sıvılaştırma, tanker taşımacılığı ve yeniden gazlaştırma) büyük sermaye ve işletim maliyeti içermektedir. 2. LNG ENDÜSTRİSİNİN GELİŞİMİ Yeryüzünde boru hattı inşasının zor ve maliyetli olduğu birçok noktaya doğalgazın ulaşması ancak LNG ile mümkün olabilmekte ve bu da üretici ülkelerin talep güvenliğine katkı sunmaktadır. Aynı sebeple tüketici ülkeler için de LNG, boru gazına nazaran önemli bir kaynak çeşitlendirme imkanı sağlaması hasebiyle arz güvenliğinin vazgeçilmez bir boyutudur. Deniz yollarının karasal ulaşıma kıyasla sağladığı esneklik sayesinde LNG, birbirinden ayrı gelişen ve yalıtılmış vaziyette bulunan bölgesel gaz piyasalarını birbirine bağlaması nedeniyle henüz oluşum safhasında bulunan ‘Dünya doğal gaz piyasasının’ temel katalizörü olarak addedilmektedir. Öyle ki, 1970 yılında LNG ile yapılan ticaretin uluslararası gaz ticaretine oranı %6,6’dan 2013 yılında % 30’lara kadar çıkmıştır (Bir başka ifadeyle 240 milyon ton yani yaklaşık 330 milyar metre küpe ulaşmıştıri). Bu, boru gazına oranla aynı periyodda ortalama üç kat fazla talep artışını göstermektedirii. Ancak küresel ölçekte bir piyasanın oluşumu açısından petrol endüstrisini takip eden doğal gazda, bu yolda alınması gereken bir hayli mesafe olduğu da açıktır. Öyle ki, tek bir dünya piyasasının varlığından bahsedebileceğimiz petrolde uluslararası ticaret %70’ler oranında denizler üzerinden tanker taşımacılığıyla yapılmaktadır. Görüldüğü gibi manzara doğal gaz sektöründe bunun tam 4 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies tersidir. Bunun yanında, sektörün tarihsel gelişimi incelendiğinde temel eğilimin bu farkı hızla kapatma yönünde olduğu da görülecektir. LNG sektöründeki sıvılaştırma kapasitesi 2008’den sonra daha önce görülmemiş derecede yüksek seviyelere ulaşmıştır. Bu hızlı gelişime giden yol ise LNG sektörü açısından hiç de kolay kat edilmemiştir. Son yıllarda sıvılaştırma kapasitesine Katar’da 92 milyar metre küp (mmk.), Endonezya’da 10 mmk., Rusya’da 12.8 mmk., Yemen’de 9 mmk., ve Peru’da 6 mmk. olmak üzere kayda değer ilaveler yapılmıştıriii. Dünyada mevcut durumda var olan LNG sıvılaştırma kapasitesinin 4’te 3’ü Pasifik Okyanusu ve Orta Doğu’dayken, geri kalanı da Atlantik Okyanusu alanlarındadır. Dünya LNG üretiminde ağırlığın Orta Doğu’ya doğru kaymasının temel nedeni Katar’ın bu alanda kaydettiği muazzam gelişmedir. ExxonMobil gibi dünya enerji devlerinin de yatırımlarıyla Qatargas ve RasGas firmaları Katar’ı dünyanın en büyük LNG üreticisi ve ihracatçısı konumuna getirmeyi başarmıştır. Önümüzdeki dönemde ise Katar’ı hem Pluto LNG projesinin tam kapasiteye çıkması hem de kömür bazlı metan gazının LNG’ye dönüşümünü de içeren ilave projelerle Avusturalya’nın geçmesi beklenmektedir. Tablo 1: LNG’nin Son Yıllardaki Gelişimi 1995 2000 2005 2013 Gaz Sıvılaştırma Tesis Sayısı 44 56 68 91 LNG Üretim Kapasitesi (mt) 89 122 171 290 Yeniden Gazlaştırma Terminal Sayısı Yeniden gazlaştırma Kapasitesi (mt) LNG Tanker Sayısı 31 40 51 103 280 334 380 700 66 104 167 378 LNG Ticaret Hacmi (mt) 74 92 130 240 LNG'nin Uluslararası Gaz Ticaretindeki Payı % 21 % 26 % 26 %30 KAYNAK: Cedizgaz, PFC, GIIGNL 5 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies 2005 yılındaki senelik 170 milyon tonluk kapasiteye dikkate alındığında, 2008 sonrası piyasada yaşanan gelişmelerin akabinde 2011 yılına gelindiğinde küresel sıvılaştırma kapasitesinin senelik 283 milyon tona (375 mmk.) ulaşması kayda değerdir, dahası aynı yılda küresel ticaretin % 64’ünü, 2013’te ise % 75’ini Asya-Pasifik bölgesinin yapması da dikkat çekicidiriv. Ancak, 2008 dünya iktisadi krizi sonrası sektördeki yatırımların birkaç yıl durması nedeniyle LNG ticareti ve üretimi 2012 itibariyle yerinde saymıştır ve önümüzdeki birkaç yılda da dünya sıvılaştırma kapasitesinde ciddi bir artış beklenmemektedir. Özellikle AsyaPasifik bölgesinden kaynaklı artan taleple birlikte bu durum piyasanın sıkılaşmasına yol açsa da 2016 senesinden itibaren, mevcut yatırımların tamamlanmasıyla ikinci küresel LNG arz patlaması yaşanacak ve halihazırdaki sıvılaştırma kapasitesine ek olarak 70 milyon tonluk kapasite kullanıma açılacaktır. Bu durumda 2016’da 400 milyon tonluk bir LNG sıvılaştırma kapasitesine yaklaşılacak, dahası bu eğilim 2020 yılına kadar hız kesmeden devam edecek ve 550 milyon tona kadar çıkacaktır. Bununla birlikte dünya yeniden gazlaştırma kapasitesi de son yıllarda büyük bir artış göstermiş 2015 yılı itibariyle 680 milyon tonu bulacaktırv. İnşa halinde olan kapasite artırımlarıyla birlikte yine 2016-20 yıllarında yeniden gazlaştırma hacminin senelik toplam 1 trilyon metre küpe yaklaşması beklenmektedir. 3. LNG TİCARETİNİN COĞRAFİ YAYILIMI Teknolojik gelişmelerin hız kazanarak yüzen LNG terminallerinin (floating LNG ve floating storage regasification) ortaya çıkması sektöre önemli bir dinamizm katmaktadır. LNG trafiğinin bu denli hızlı bir şekilde artması piyasalarda yeni oyuncuların da belirmesini sonucunu doğurmuştur. 2000’li yıllarda LNG ithalatçısı ülkelerin sayısında gözle görülür bir artış yaşanmıştır. Orta Doğu ve Güney Amerika’daki bazı ülkeler de Asya ve Avrupa piyasalarındaki geleneksel LNG ithalatçısı ülkeler kervanına katılmıştır. 2013 yılı itibariyle dünyada LNG ihracatı yapan 18, ithalatı yapan ise 23 ülke bulunmaktadır. Son 5 yıl içerisinde ihracatçı Cezayir, Avustralya, Bruney, Mısır, Endonezya, Libya, Malezya, Nijerya, Umman, Katar, T. Tobakko, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’ne Gine, Norveç, Peru, Rusya, ve Yemen de katılmıştır. İthalat kısmında ise Belçika, Dominik Cumhuriyeti, Fransa, Yunanistan, Hindistan, İtalya, Portekiz, Japonya, Portoriko, Güney 6 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies Kore, İspanya, Tayvan, Türkiye, Britanya ve yine ABD’ye son yıllarda Arjantin, Brezilya, Kanada, Şili, Çin, Kuveyt, Meksika ve BAE eklenmiştir. LNG ticaretinin coğrafi güzergahlarında bazı değişiklikler vuku bulmuştur. Eskiden olduğu gibi en büyük LNG tüketicileri yine Asya-Pasifik bölgesindeki ülkelerdir. Geleneksel olarak LNG ithalatının liderliğini yapan Japonya ve Güney Kore’ye son yıllarda Hindistan ve Çin de katılmaktadır. Bunlar arasında bilhassa Çin, gelecekte de yüksek iktisadi büyümesi nedeniyle LNG üreticileri için büyük potansiyel sunmaktadır. 2013 yılı sonunda Çin’deki LNG terminallerinin sayısı 3’ten 8’e çıkmıştır. Japonya’da Fukuşima nükleer kazasının ardından elektrik üretiminde gaza olan talebin artmasının yanında ileride Tayland, Singapur ve hatta şu an için üretici olmasına rağmen Malezya ve Endonezya’nın da katılımıyla AsyaPasifik Bölgesi LNG ithalatı yükseliş trendini sürdürecektirvi. Aynı zamanda Güney Amerika ülkeleri de artan LNG üretimi için yükselen piyasa özelliği taşımaktadır. Bunların yanında Avrupa pazarı da Orta Doğu, Avustralya ve Doğu Afrika’dan gelecek LNG üretimini peyderpey kendine çekecektir. Önümüzdeki on yıl içerisinde LNG ithalatında düşüş yaşayacak yegane bölge yerli kaya gazı üretimi patlaması nedeniyle Kuzey Amerika olarak gözükmektedir. Ancak aynı bölge yakın zamanda ABD’deki gaz ticaretinin serbestleşmesiyle LNG ithalatçısından büyük bir LNG ihracatçısı haline dönüşecektir. Grafik 1: LNG ticaretinin bölgeler arası işleyişi Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı 7 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies 4. ULUSLARARAI LNG TİCARETİ 2011 senesine gelindiğinde küresel LNG ticareti 223 milyon tonu aşmıştır. LNG ticaretinin asıl yükselişi 2009 yılından 2010 yılına geçişte 53 mmk.lük artışla yaşanmıştırvii. 2008 krizinden sonra LNG ticaretindeki bu artış sayesinde dünya gaz piyasasının formasyonuna giden yolun açıldığına dair yorumlar sektörde sıkça dile getirilmektedir. Krizden sonraki ikinci küresel LNG arz dalgasının da bilhassa 2015-2020 yılları arasında gerçekleşip, küresel gaz piyasasının oluşumuna gidecek yolu hızlandırması beklenmektedir. Bununla birlikte, değişik bölgesel piyasalardaki farklı LNG fiyatları varlığını sürdürmekte ve fiyat farklılaşması dikkat çekmektedir. Örneğin aşağıdaki grafikte de görüldüğü gibi Avrupa piyasalarında 2012 için spot LNG fiyatları 9-10 $/mmBtu seviyesindeyken bu oran AsyaPasifik için 15-16 $/mmBtu düzeyine kadar yükselmektedir. Kuzey Amerika’da ise kaya gazı devriminden sonra gaz, petrol fiyatlarından tamamen kopup fiyatların çok düşük seviyelere gerilemesi neticesinde bu bölgenin dünyanın geri kalanından ayrıştığı gözlemlenmektedir. Ne var ki bu durum 2020’lere gelince değişecek ve bölge dünyaya LNG ihracatçısı olarak eklemlenecektir. Grafik 2: 2012 Senesi karşılaştırmalı LNG fiyatları ($/mmBtu) Kaynak: US Federal energy regulatory commission/market oversight 2012 8 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies Bütün bu yaşanan gelişmeler neticesinde LNG ticaretindeki kontrat yapılanmasında değişiklikler ortaya çıkmaya başlamıştır. Yıllardan beri devam eden uzun erimli ve ağırlıkla petrol ile petrol ürünlerine endeksli kontratlarla yapılan ticaret sürse de son yıllardaki ek LNG kapasitesinin önemli bir bölümü spot piyasalarda işlem görmeye başlamıştırviii . Öyle ki 2005 yılında dünya LNG alım-satımının ancak 10’da 1’i spot ve kısa vadeli kontratlarla yapılırken bu oran 2013’te 4’te 1’e kadar yükselmiştir. İthalatçılar arasında her geçen gün daha fazla şirket ellerinde uzun dönemli kontratlar olmaksızın yeniden gazlaştırma terminali inşaatı için yatırım yapmaktadır. Spot LNG’nin esnek yapısı sayesinde kargolar bir pazardan diğerine rahatlıkta yönlendirilebilmekte, bu da arz-talep ilişkisine farklı bir boyut kazandırarak ithalatçı ülkeler için bile re-export imkanı doğurmaktadır. LNG’nin ulaştığı pazarlarda rekabeti artırıcı bir yönü olduğu muhakkaktır. Bu da küresel gaz piyasasına doğru evrilen süreçte uluslararası gaz piyasalarındaki serbestleşme ve entegrasyon konusunda LNG’nin katalizör etkide bulunmasını sağlamıştır. 2008 sonrası bu gidişat ancak piyasaların 2012’de sıkılaşması ile durabilmiş ve ilk defa dünya LNG ticareti bu senede yerinde saymıştır. Ancak bu durum yukarıda anlatılan nedenlerden ötürü geçici olup 2016 ile birlikte LNG trafiği yeniden hız kazanacak, ikinci küresel arz dalgası boru gazıyla alım-satım yapan piyasa kıyılarına vuracaktır. İkinci küresel LNG arz dalgası neticesinde 2008 Krizinin meydana getirdiği etkiye benzer bir fiyat kırılması başta Asya uzun vadeli ve spot LNG fiyatları olmak üzere tüm gaz sektörünü beklemektedir. Arz-talep dengesinde yaşanan geçmiş olayların fiyatları nasıl etkilediği aşağıdaki grafikte yer almaktadır. Gas and LNG pricesKarşılaştırmalı Fiyatlar (BG Group LNG Raporu, 2014) Grafik 3: Dünya Gaz Piyasası’nda 25 Global recession Asia recovery Fukushima earthquake 20 $/mmbtu Oil parity 15 Asia longterm proxy Asia spot NBP 10 5 0 2008 9 HH 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Source: Platts, Heren, Petroleum Association of Japan and Bloomberg (as of Mar 6, 2014) Note: Asia long-term proxy = 14.85% JCC + 0.50 Oil parity = JCC = Japanese average crude price e-posta: [email protected] www.eppen.org 10 Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies 5. LNG VE KAYA GAZI: KÜRESELLEŞME Mİ YERELLEŞME Mİ? LNG ticaretinde 2015 sonrası için beklenen artışın bir zamanlar birbirinden tamamen kopuk işleyen farklı bölgesel gaz piyasaları arasında daha sıkı bağlantılar kurmak suretiyle, bu bölgelerdeki farklı doğalgaz fiyatlarını birbirine yakınlaştırma potansiyeli vardır. Bu nedenle aşağıdaki üç soru geleceğe dair öngörüler açısından kritik konumdadır: 1. Doğal gaz petrol fiyatlarına endekslenmekten kurtulup, fiziki arz-talep ve vadeli işlemleropsiyonlar borsasında kendi başına fiyatlanması yapılan küresel bir emtia olabilecek midir? 2. Petrol piyasalarında olduğu gibi LNG sayesinde genel anlamda oturmuş bir dünya gaz piyasasından bahsetmek mümkün olabilecek midir? 3. Amerika’da başlayan kaya gazı devrimi bu sürecin tamamlayıcısı mı yoksa uzun vadede LNG ticaretini de hedef alan uluslararası gaz ticaretinin sonlandırıcısı mı olacaktır? Birbiriyle ilintili olan bu üç sorunun ortak cevabı dünyadaki kaya gazı devriminin yaygınlaşması ve LNG endüstrisinde yaşanacak gelişmelerin akıbetine bağlıdır. Henüz istenilen noktaya ulaşmasa da, dünyada bugün LNG ticareti gelişimi itibariyle yatırımların geri dönüm süresi, projelerin karlılığı, alternatif yakıt ticareti çeşitlerine göre rekabet avantajı, ulaşım esnekliği açısından artık dünya enerji sektöründe geri döndürülemez bir büyüklüğe ulaşmıştır. Doğalgaz sektöründe en büyük ve teknoloji dostu yatırımların da LNG sektöründe olması bu nedenle son derece makuldür. Bu gidişatın sektörü önümüzdeki 10-15 yıl içerisinde çok daha derinleşmiş bir noktaya taşıyacağı şimdiden fark edilebilir. Bununla birlikte, sektörün değer zincirindeki her üç noktada yatırım maliyetini düşürecek yenilikler LNG’nin cazibesini arttırmak durumundadır. Konvansiyonel olmayan gazın üretim maliyetinde yaşanacak gelişmeler, ileride gazın gazla rekabetinde yüksek maliyetlere sahip LNG yatırımlarını dezavantajlı duruma sürükleyebilecektir. Bölgelerarası gaz tedariğinin LNG vasıtasıyla artması, ayrık piyasalardaki farklı gaz fiyatlarının da birbirine yakınlaşması sonucunu doğuracaktır. Bu durum esnekleşen piyasa yapısında arbitraj farkından yararlanmak isteyen alıcıların daha karlı pazarlara yönelmesiyle yeni bir ticaret modelini de gündeme getirecektir. Günün sonunda arbitraj farkları da 10 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies minimum düzeye inecek ve dünya genelinde gaz fiyatlandırmaları da aynen petrol örneğinde olduğu gibi spot piyasalarda finansal işlemler üzerinden kendi başına belirlenebilecektir. Fakat şu an itibariyle LNG ticaretinin hacimsel boyutunun bu aşamada olduğunu iddia etmek güçtür. Dünyadaki bölgesel gaz piyasalarının birbiriyle entegrasyonunu tamamlayıp tek bir dünya doğal gaz piyasasından bahsetmek için uluslararası gaz ticaretinin en az %50 oranında LNG ile yapılması gerekmektedir. Yapılan projeksiyonlar her şey yolunda giderse ancak June mmk.’lük 2013 The Development of a global LNG ticaretinin Market: Challenges and Opportunities Russia yani yaklaşık 750 2030’larda dünya LNG 500-550 milyonfortonluk bir hacme yaklaşmasıyla bunun mümkün olabileceğini ortaya koymaktadırix. Yani LNG ticaretindeki artış trafiği günün sonunda doğal gazı da fiyatı başka bir ürüne endekslenmeyen GLOBAL DEMAND FOR LNG From the point of view of global demand for LNG, based on an evaluation by Ernst Young it bir is expected that bydönüştürecektir. 2030 ve petrol gibi piyasası dünya ölçeğinde kendi başına& işleyen emtia haline it will more than double, and will reach about 500 million Bu durum, dünyada 2008 ekonomik krizinden tons a year (fig. 20). sonra yaşanan gaz piyasalarının daha sıkı entegrasyonu ve serbestleşmesi eğilimleriyle paralel bir şekilde ilerlemektedir. Figure 20. LNG demand trends and forecasts Grafik 4: LNG Talebinin Gelişimi 2000-2030 600 mtpa 500 400 300 200 100 0 2000 2005 Asia OECD 2010 Asia Other 2015F America 2020F Europe 2025F 2030F Other Source: Ernst & Young 2013 KAYNAK: Earnst and Young 2013, LNG Talebi 2030'a gelindiğinde 500 mt.u aşacak for LNG in Europe willyeter almostkonuma triple, from the current Aslında ABD’nin kaya Demand gazı devrimiyle kendine gelerek dünyanın geri 47 million tons to 130 million tons a year. The developed kalanından izole bir hale bürünmesi, bölgeler arasındaki ticaretinin gelişmesine countriesdiğer of Asia (primarily Japan andgaz South Korea) are expected to increase their consumption of LNG by 40% in dolaylı katkı sunmuştur. 2008’den itibaren daha ABD will için besözleşmeye LNG this period.The leaderönce in growth a relativelybağlanan new player in the Avrupa LNG market: Southeast Asia – China, India, zorunda projeleri üretim safhasına geldiklerinde ve Asya pazarlarına yönelmek Pakistan, Vietnam, Indonesia, Malaysia and Thailand. Their consumption of LNG by 2030 will increase başladığı eightfold. görülmektedir. kalmıştır. 2012’de ise Avrupa’daki LNG talebinin Asya’ya kaymaya 11 e-posta: [email protected] www.eppen.org 26 countries worldwide have regasification facilities today, and they are currently being constructed in another five. About 30 countries have announced their intent to build such facilities. If all the terminals announced for construction are actually completed, by 2020 about another 250 million tons of Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies 2000’li yılların ortalarından itibaren nihai anlaşmaları yapılan LNG projelerinin çoğu 2012’ye kadar devreye girmiş, 2008 kriz döneminden sonraki birkaç yılda ise dünyadaki krize paralel olarak LNG projeleri durdurulmuştur. Fakat, dünya ekonomisindeki toparlanmayla birlikte yeni LNG projeleri için yeniden nihai yatırım kararları alınmıştır. Uluslararası gaz ticaretinde LNG sektöründeki kaymalardan Avrupa’nın da etkilenmesi bu nedenle şaşırtıcı değildir. 2008 sonrası LNG’nin Avrupa ithalatı içerisindeki oranı yükselmiş fakat son bir kaç yıldır Asya talebinin etkisi ve yüksek fiyatlar nedeniyle Avrupa LNG ithalatı sert bir düşüş yaşamıştır. Bu durumun artan Ukrayna-Rusya krizi ve birkaç yıl sonra başlayacak ikinci küresel LNG arz dalgasıyla birlikte tersine dönmesi oldukça kuvvetli bir ihtimaldir. Bu temel eğilime paralel olarak Avrupa ülkeleri LNG ithalat terminali (regazifikasyon) kapasitelerini 2015 senesi itibariyle 304.9 mmk’e çıkartacak yatırımlar gerçekleştirmektedirx. 2015 yılından sonra devreye girecek olan söz konusu LNG projeleriyle birlikte (Avusturalya, Rusya Yamal, Doğu Afrika, ileride ABD ve diğerleri), LNG arzında ikinci bir küresel genişleme dalgası yaşanacak ve gaz piyasası daThe yeni LNG terminali yatırımlarıyla buand fazla kapasiteyi rahatlıkla Development of a global LNG Market: Challenges Opportunities for Russia JuneAvrupa 2013 emebilecektir. Grafik 5: 2015 sonrası başlayacak ikinci küresel LNG arz dalgasının kaynağı Figure 25. LNG production capacities forecast 800 Mt 700 600 500 400 300 200 100 0 2010 2011 2012 Existing facilities 2013 2014 Russia 2015 2016 Australia 2017 2018 East Africa 2019 2020 Canada 2025 All Others 2030 USA KAYNAK: Energy Center, 2013 Source: MoscowSkolkovo School of Management SKOLKOVO Energy Centre, Enerdata, IEA 12 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies Kaya gazının LNG ticaretine darbe vurup bu iki gelişimin aslında birbirleriyle rekabetinin kaçınılmaz olduğunu uzun vadede iddia etmek de mümkündür. Burada uzun vadede belirleyici olan konu, dünyadaki kanıtlanmış gaz rezervlerini yükselten ve yaygınlaştıran geleneksel olmayan gaz kaynaklarının keşfiyle birlikte yaşanan ‘kaya gazı devrimi’nin akıbetidir. Doğalgazın dünyanın hemen hemen her yerinde bulunup işlenebilir hale gelmesi ileride uluslararası gaz ticaretini ve dolayısıyla LNG ticaretini olumsuz etkileyebilecektir. Böyle bir durumda dünya gaz piyasasının küreselleşmesi yerini aynı piyasanın ‘yerelleşmesi’ olgusuna bırakabilir. Fakat yapılan tahminlere göre ABD’de başarıya ulaşan kaya gazı devriminin dünyanın her tarafına aynı çapta başarıya ulaşması en az 10-15 yıllık bir süre gerektirmekte, bu da LNG ve kaya gazı devriminin 2030’lara kadar kol kola gideceğini işaret etmektedir. En nihayetinde LNG ticareti dünya gaz piyasasında her geçen gün etkinliğini daha da hissettirmekte ve bu da küresel gaz piyasasına giden yolda LNG ticaretinin kilit konumunu teyit etmektedir. Üstelik Kuzey Amerika’nın ihracatçı olmaya başlaması ve Panama kanalı inşaatının bitmesiyle birlikte Amerikan menşeli ve Henry Hub spot fiyatlarına endeksli LNG, Asya-Pasifik piyasalarına rahatlıkla erişerek bölgesel piyasalardaki entegrasyonu pekiştirecektir. Dünya gaz piyasalarında ancak 2030’lardan sonra LNG, yeterince yaygınlaşmayı başarırsa, kaya gazıyla birbirine ters etkide bulunabilecektir. Bu tarihlerde gaz piyasasının küreselleşmesinin katalizörü olan LNG aynı piyasanın yerelleşmesinin katalizörü olan kaya gazıyla sert bir rekabete girebilir. Bu da Amerika’da başlayan kaya gazı devriminin Çin, Avrupa gibi önemli gaz ithalatçısı bölgelerde eğer yaygınlaşırsa LNG ve dolayısıyla uluslararası gaz ticaretini baltalayacağı sonucunu kaçınılmaz olarak doğuracaktır. Kaya gazı devrimi akıbetinin geleceği net değilken net olan ise 2030’a kadar dünyada LNG ve kaya gazı birbirini tamamlayacağıdır. 6. SONUÇ Bu tartışmaların ileriye yönelik stratejik öngörü açısından bir başka boyutu ise şudur: Kaya gazı devriminin fazla yaygınlaşmamasıyla yaşanacak LNG artışıyla birlikte yeryüzündeki hegemonyasını deniz ticaretinin kontrolüyle sürdüren Amerika merkezli su jeopolitiği, karasal jeopolitik gereği gaz imparatorluğunu boru hatlarıyla sağlayan Rusya’nın 13 e-posta: [email protected] www.eppen.org Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü Institute for Energy Markets and Policies elinden bu silahı almış olacaktır. Uzun vadede gaz piyasalarının yerelleşerek uluslararası ticaretin darbe yemesinden ise avantajlı çıkacak olan güç; ne LNG ticaretini teşvik eden Anglo-Sakson modeli ne de boru gazı ticaretiyle pozisyon kazanan Rusya değil, tarihin her döneminde dünyanın geri kalanıyla sınırlı iletişimi olan ve kendi içinde kendine y eterli bir medeniyet tasavvuru bulunan Çin olacaktır. NOTLAR i BG Group LNG Report, 2014 ii Sibgatullina L., Tendentsii i Perspektivi Razvitiya Mirovogo Rinka Czhizhennogo Prirodnogo Gaza: avtoreferat dis. K.E.N : 08.00.14 – M.2010, s.10 iii Simonija N. A., Stal li SPG Globalnim Tovarom? / Mirovoy Rinok Prirodnogo Gaza: Noveyshie Tendensii/ Ruk. Avt. C.V. Zhukov, Moskva: IMEMO RAN, 2009, s.6 iv Umbach, F. Asia’s growing share in global LNG market, 2014: URL http://www.worldreview.info/content/asias-‐growing-‐share-‐global-‐lng-‐market, (erişim tarihi 09.05.2014) v International Gas Union – World LNG Report 2010 : URL http://www.igu.org/igu-‐publications-‐ 2010/IGU%20World%20LNG%20Report%202010.pdf s.35 vi Energy vision Update 2011: A new era for Gas. URL www.weforum.org/reports/energy-‐vision-‐ update-‐2011-‐new-‐era-‐gas, с. 29 (erişim tarihi 07.03.2014) vii International Gas Union – World LNG Report 2010 : (сайт) URL http://www.igu.org/igu-‐ publications-‐2010/IGU%20World%20LNG%20Report%202010.pdf s.12-‐13 viii Dorigoni S., Graziano C., Pontoni F. Can LNG increase competitiveness in the natural gas market?, IEFE Working Paper N.18, April 2009, s.2 ix Earnst & Young, Global LNG: Will new LNG demand and new supply mean new pricing? 2013, s.5 http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Global_LNG_New_pricing_ahead/$FILE/Global_LNG_N ew_pricing_ahead_DW0240.pdf x Fostering LNG Trade: Developments in LNG trade and pricing, A Report to the Energy Charter Secretariat. Brussells 2009, s.103 14 e-posta: [email protected] www.eppen.org