Daha Sağlıklı Yarınlar İçin … EKOLOJİK (ORGANİK TARIM) - BİYOTEKNİK SAVAŞ YÖNTEMLERİ – ENTEGRE MÜCADELE (IPM) Son yıllarda çevre koruma, insan ve toplum sağlığı bilinci çok büyük aşamalar göstermiştir. Kültür bitkilerinde hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı kimyasal preparatların yoğun kullanımı, insan sağlığı ve çevre üzerinde olumsuz etkiler ortaya çıkarmakta, zararlı organizmalarda ilaçlara karşı direnç oluşumu ve ürünlerde kalıntıya neden olmaktadır. Bu bağlamda tarımsal ilaçların yarattığı çevre kirliliği ve besin zinciri yoluyla tüm canlılara ulaşabilen tehlike, araştırıcıları böceklere karşı alternatif savaş yöntemleri bulmaya yönlendirmiştir. Bu nedenle, Kimyasal Mücadeleye alternatif olabilecek veya onu tamamlayacak yeni yöntemler üzerinde durulmaktadır. Sadece böcekler için spesifik olan ve daha çok fizyolojik yollarla canlıyı kontrol altında tutan mücadele, adı altında kimyasal savaşıma alternatif "Biyoteknik Savaş Yöntemleri" olabilecek yeni bir yöntem olarak gelişmiştir. Tamamlayıcı Mücadele, Tüm savaş ve Entegre Zararlı Yönetimi (IPM) olarak bilinmektedir. Bunlar, Biyolojik Mücadele, Genetik Mücadele, Biyoteknik Yöntemler ve hepsinden önemlisi de bütün bu mücadele yöntemlerini bir bütün halinde ele alan Entegre Mücadele’dir. Entegre Mücadele, “Zararlı türlerin popülasyon dinamikleri ve çevre ilişkilerini dikkate alarak uygun olan bütün mücadele metotlarını ve tekniklerini uyumlu bir şekilde kullanarak, zararlıların popülasyonlarını ekonomik zarar düzeyinin altında tutan bir zararlı yönetim sistemidir” diye tanımlanabilir. Organik Tarım, doğa ile uyum içinde sentetik kimyasal maddeler kullanılmadan ve çevreyi kirletmeden yapılan tarımsal üretimdir. Organik tarımda esas, sentetik olarak imal edilen ve rutin olarak uygulanan kimyasal maddelerin kullanılmasından kaçınılması, ancak gerekli maddelerin doğada bulunduğu şekliyle ve doğanın dengesini bozmayacak şekilde kullanılmasıdır. Zararlı, hastalık ve yabancı otlarla mücadelede bu esasa uygun maddeler kullanılması yanında, asıl olarak kültürel önlemler, fiziksel mücadele, biyoteknik yöntemler ile biyolojik mücadelenin kullanılmasına izin verilmektedir. Çevre dostu bir üretim tarzı olan organik tarım, çevre kirliliğinin önlenmesini, kaynakların geri dönüşümle kazanımını, temiz ve kaliteli gıda üretimini olanaklı ve sürekli kılar. Biyoteknik Yöntemler; zararlıların fizyolojisi, biyolojisi ve davranışları üzerine etkili olan bazı yapay ve doğal maddeler kullanılarak, zararlıların normal biyolojik yaşam özelliklerini bozmak suretiyle zararlılara karşı uygulanan bir mücadele yöntemidir. Ayrıca cezbedici ve tuzak sistemleri, uzaklaştırıcılar ve gelişme engelleyici her türlü faktörlerin uygulanması olarak tanımlanabilir. Biyoteknik savaş yöntemi ile amaca ulaşmak için hem doğal hem de sentetik olarak elde edilen bu maddelerin uygulandığı bu yeni alan "Modern Savaş Yöntemleri" olarak da tanımlanmaktadır. Zararlı böceklerin biyoloji, fizyoloji ve davranışları üzerinde etkili olan ve o böcek tarafından üretilen maddelerin yine aynı böceğe karşı kullanılarak normal özelliklerini bozmak üzere uygulanan bu maddelere "Davranışsal Kimyasallar" adı da verilmektedir. ORGANİK TARIMDA TARIMSAL SAVAŞ NASIL OLMALIDIR? Bilinçsiz kullanılan tarım ilaçlarının zararları nelerdir? * Zehirlenmeler, ölümle sonuçlanan vakalar (İlacı yapan ve ilaçlı ürünleri tüketenlerde) * İlaç kalıntıları insan sağlığına zararlıdır. * Doğal dengenin bozulmasına ve çevre kirliliğine neden olur. * Hastalık, zararlı ve yabancı otlar ilaçlara karşı dayanıklılık mekanizması oluşturur ve ilaç etkili olmaz. * İlaca ödenen para üretim maliyetini artırır. * Ürün dış satımında kalıntı nedeniyle sorunlar yaşanır. * İlaçların çoğunluğunun dışarıdan ithal edilmesi nedeniyle dışa bağımlılığa dolayısıyla döviz kaybı söz konusudur. Organik Tarımda Tarımsal Savaşın İlkeleri nelerdir? * Bitkileri öncelikle sağlıklı yetiştirmek * Kültürel önlemleri öncelikle uygulamak * Doğadaki faydalı zararlı organizmalar arasındaki dengeyi korumak * Zararlı yoğunluğunu ekonomik zarar eşiğinin altında tutmak * Çok zorda kalınca organik kökenli ilaçları kullanmak Biyoteknik Şavaş Yöntemi (Tuzak Kullanımı) ne demektir? Bitki zararlılarının her birinin kendi aralarındaki iletişim yollarından yararlanarak hareket halindeki erginlerini tuzaklar yardımıyla çekmeyi, toplamayı, yakalamayı ve imha etmeyi hedefleyen bir yöntemdir. Tuzaklar 2 şekilde yarar sağlar: - Üretim yerinde hangi zararlıların olduğunu ve yoğunluğunu belirlemek - Mücadele amaçlı kullanmak Biyoteknik savaş yönteminde yararlanılan doğal veya sentetik maddeler: 1. Cezbediciler(Atractants) 1.1. Feromonlar 1.1. Sex Feromonları 1.l.2. BirarayaToplanma Feromonları 1.1.3. Alarm Feromonları 1.1.4. Afrodisiac 1.1.5. İz-lşaret Feromonları 1.1.6. Koku Yoluyla Etkili Diğer Feromonlar 2. Böcek Gelişnıe Düzenleyicileri (IGR) 2.1. Juvenil Hormon ve Analogları 2.2. Benzoylurea 3. Uzaklaştırıcılar(Repellents) 3.1. Fiziksel Uzaklaştırıcılar 3.2. Kimyasal uzaklaştırıcılar 4. Beslenmevi Durdurucular (Feeding Deterrants, Antifeedings) 5. Kısırlaştırılmış Böcek Tekniği (SIT) 5.1. Kemosterilantlarla Kısırlaştırma 5.2. Radyasyonla Kısırlaştırma Değişik Tuzak Çeşitleri Koku (Feromon) Tuzakları: Bu tuzaklar böceklerin kendi aralarındaki haberleşmede kullandıkları kokulardan yararlanma esasına dayanır. Özellikle çiftleşme döneminde dişiler erkekleri cezbetmek amacıyla koku salgılarlar. Bu kokuları verebilen tuzaklar yardımıyla erkekler avlanarak dişilerin yumurta bırakması önlenmiş olur. Ancak her böcek türünün salgıladığı koku farklıdır. Bu nedenle her bir zararlı grubu için etkili olan tuzak tipini seçmek gerekir. Ülkemizde değişik zararlılara karşı geliştirilmiş koku tuzakları bulunmaktadır. Organik tarımda izin verilenlerin kullanılması gerekir. Işık tuzakları: Böcekleri ışığa yönelterek yok etmeyi hedefleyen sistemlerdir. Besin tuzakları: Böceklerin tercih ettiği koku ve besin maddeleri arazinin değişik yerlerine kaplar içinde konarak böceklerin toplanması ve imhasına yönelik hazırlanır. Şarap, sirke, şeker ve meyve suyu, pekmez, melas, şarap tortuları, su en fazla kullanılan materyallerdir. Görsel Tuzaklar: Meyve sinekleri, galeri sinekleri için elverişlidir. Sarı renklileri en etkilisidir. Levhalara böcek öldürücü ilaçlar da sürülerek etkinliği artırılabilir. Zeytin sineğine karşı yaygın olarak kullanılmaktadır. Tuzak kombinasyonları: Zararlıların özelliğine göre yukarıda belirtilen tuzakların bir veya ikisi bir arada kullanılabilir. BİYOTEKNİK(FEROMON)MÜCADELESİ: A) FİZİKSEL : Ses titreşimi ve elektromanyetik radyasyon uygulamaları. B) KİMYASAL: Tat alma,Koku alma,Gaz ile zararlı duyu organları ile uyarılır.Koku bırakılarak doğrudan uyarılması sağlanır. BİR ARAYA GETİRİCİ FEROMONLAR: A) CİNSİYET FEROMONLARI: Türün yalnız bir cinsiyeti tarafından salgılanıp öteki cinsi cezbeder. (Erkek-------> Dişi) ,veya (Dişi--------->Erkek) şeklinde uygulanır. B)TOPLANMA FEROMONLARI: Türün her iki cinsiyeti üzerinde de etkili olan (Yine bir cinsiyet tarafından salgılanan (Erkek------->Dişi ve Erkek), veya (Dişi----->Dişi ve Erkek) şeklinde uygulanır. FEROMON'un Kaynağı ,Yeni erginleşmiş dişi böcekten veya sentetik olarak laboratuar ortamında üretilir. FEROMON NEDİR? : Feromon bir böcek türünün,kendi bireyleri arasında haberleşmelerinde kullandıkları Kokudur.Feromon böcekler arası kimyasal konuşma dilidir.Çiftleşmeye hazır bir dişi böceğin salgılamış olduğu kokuyu duyan erkek böcek,kokunun izini takip ederek dişiye ulaşır.işte bu koku seks Feromonudur. Bilim adamları Feromonların kimyasal yapılarını çözebilmek için ilk etapta çeşitli böcek türlerinden çok sayıda toplayıp Laboratuvar ortamında böceklerin salgıladıkları kokuların kimyasal yapılarını öğrenmişlerdir.Bilim adamları Feromonların kimyasal yapılarını elde ettikten sonra bu kokuların türe bağlı olarak farklılıklar gösterdiğini görmüşlerdir. BUNA BAĞLI OLARAK HER BÖCEĞİN FEROMONU BİRBİRİNDEN FARKLIDIR ! Yıllar süren araştırmalar sonunda Bilim adamları türden türe farklı olan feromonları tanımlamalarının yanısıra,Feromonları Laboratuvarda "SENTEZ ETME" başarısına ulaşmışlardır. Sentez edilen Feromonlar,çeşitli maddelere emdirilerek tuzaklarla birlikte mücadele edilecek ortama asılarak denemeler yıllar sürmüştür. Son olarak gelinen noktada,mevcut bilgiler ışığında bir çok böceğin Feromonu bulunmuştur. Bu bizlere zararlı böceklerin haberleşme dünyalarına girmeyi ve onları tuzaklara çekerek zararlarını en aza indirme şansını vermiştir. Entegre zararlı mücadelesi,zararlı davranışları ve Popülasyonları konularında fazla bilgi gerektirmektedir. Zararlının ne zaman ve nerede ortaya çıktığını bilmek,hangi yaşam evresinde olduğunu görebilmek zararlılarla mücadelede ve sonraki tehditlerde çözümlere kolay ve ucuz bir şekilde ulaşmamızı sağlar. Her geçen yıl dünyada çeşitli zararlılar hakkında çeşitli kimyasal zehirler karşı reziztans (Yani,Bağışıklık) geliştirdikleri veya, çok bilinen bazı kimyasal zehirlerin mücadelede daha az etkili olmaya başladığı görülmektedir. Orman, Tarım, Depolanmış ürünler, Ev ve Bahçe zararlılarına karşı mücadelede alternatif, çevreye, insana zararlı olmayan,Ucuz ve Başarılı Alternatif yöntemlerin kullanılması kaçınılmaz bir hal almaya başlamıştır. Bu avantajlara haiz bir metod olan Feromonlarla Zararlı Böcek Mücadelesi dünyada ve ülkemizde hızla gelişmektedir. YÖNTEMLER VE UYGULAMA METOTLARI : Laboratuar ortamında sentez edilen ve böceklerin salgıladığı kokunun kopyası olan Feromon'lar "DİSPENSER" denilen ve kokuyu atmosfere yayan maddelere emdirilirler. Elde edilen Feromon Dispenserleri ile mücadelede amaca ve ihtiyaca göre dört ana yöntem kullanılır. 1-ERKEN UYARI (MONITORING) : Erken uyarı böceklerin pupa evrelerinden sonra hangi zamanda ergin olup uçmaya başladıklarını tesbit için kullanılır. Böceklerin uçma zamanlarını tesbit etmek mücadele yapan için büyük faydalar sağlar. Zararlının gerçekten var olup olmadığını görür. Eğer varsa ilaçlama yapılacak zamanın tam ve kesin tarihi ortaya çıkar.ve böylece çok sayıda ilaçlama tekrarı gerektirmez. 2-ÇİFTLEŞMEYİ ENGELLEME (MATING DISRUPTION) KARIŞTIRMA (CONFUSION) : Zararlılar ergin olduktan sonra çiftleşmek için dişinin salgılamış olduğu kokuyu ararlar,ancak ortamda çok kaynaklı bir koku varsa dişiyi bulmaları güçleşir. Mücadele yapılacak ortama asılan çok sayıdaki Feromon Dispenserinden yayılan kokular nedeniyle zararlı dişiyi bulamayarak çiftleşme gerçekleşmez ve böcek zararı ortadan kalkmış olur. 3-ÇEK-ÖLDÜR (ATTRACT-KILL) : Tuzağa çekilen böceklerin tuzak içine konulmuş Pestisit'lerle (Kimyasal İlaç) öldürülmesine dayanan bu metotta,tuzağa çekilerek hapsolan erkek bireyler temas etkili pestisitlerle yok edilirler. 4-TOPLU TUZAKLAMA (MASS TRAPPING) Hangi alanda kullanılacak olursa olsun toplu tuzaklama yönteminde Feromon Dispenseri ve tuzaklar mücadele alanına tavsiye edilen miktarlarda asılarak gerçekleştirilen metottur. En çok kullanılan ve bilinen bu metotta böcekler toplu olarak tuzaklara hapsedilerek zarar vermeleri önlenir. FEROMON'LA MÜCADELENİN AVANTAJLARI NELERDİR ? : 1- Feromonlar tamamiyle zehirsiz-non toxic maddelerdir.çevreye,insana,başka canlılara ve atmosfere zarar vermezler. 2- Feromon'lar türe özgü cezbedici ve çekici kokular olduklarından doğadaki diğer canlıları zarar vermezler.kimyasal maddelerin seçici olmaması kadar feromon'lar seçici bir mücadele metodudur. Hedef canlı dışında hiç bir organik yada inorganik maddeye zarar vermezler. 3- Feromon'lar mücadele edilecek zararlının varlığının yada yokluğunun ortaya çıkmasında rol oynar. Bu da boşuna yapılacak ilaçlama işinden mücadele yapanı kurtarmış olur. 4- Uygulaması oldukça basittir.ilaçlamaya göre oldukça kısa ve güvenli bir işlemdir. 5- Uçakla ilaçlamanın dahi mümkün olmadığı,arazi şartlarının çetin olduğu yerlerde kullanımı mümkündür. 6- Bir çok mücadele yöntemine göre ucuz bir yöntemdir. 7- İlaç kullanılmadan üretilen tarım ürünlerinin değeri dış ve iç pazarda artacağından, feromon yöntemi ile zararlı böcek mücadelesi ,kategorisinde tek ve vazgeçilmez bir uygulama yöntemidir. Pherocare Biyolojik Mücadele Tarım Kimya San. Ltd. Şti. Pherocare Biyolojik Mücadele Tarım Kimya San. Ltd. Şti. Daha yüksek miktarda verim, daha kaliteli gıda ürünlerinin elde edilebilmesi ve daha az zarara maruz kalmış gıda maddesi üretebilmek amacı ile Tarım’da kullanılmakta olan Sentetik Kimyasallar, gerek üretim, kullanım, depolama aşamalarında, gerekse kullanım sonrasında, dünyadaki çevre kirliliği, ekoloji ve canlı sağlığı üzerindeki tehdidin en önde gelen sorumlularındandırlar. * Bugün dünyada, 1940’larda olmayan yada bilinmeyen, yaklaşık 80. 000 sentetik kimyasal madde bulunmakta ve kullanılmaktadır. 15. 000 kimyasal, dünya genelinde , ortak kullanımdadır. * Her yıl 1. 500 kadar kimyasal madde piyasaya sürülmektedir. * Bilim Adamları, bugün itibarı ile vücudumuzda 60 yıl önce bilinmeyen ya da var olmayan yüzlerce kimyasal madde taşıdığımızı tahmin etmektedir. * Bunların sadece %7’sinin insan sağlığına olan etkileri bugün itibarı ile tam olarak test edilebilmektedir. * Kimyasal maddeler dünyanın aynı zamanda her yerinde bulunabilmekte ve bu insan yapımı kimyasalların kalıntılarına insanlar ve diğer canlılarda rastlanabilmektedir. * Son yıllarda, bu kimyasalların sağlık üzerine olan olumsuz etkileri, vahşi yaşamda da hissedilir derecede artmış, birçok bitki ve hayvan türü yok olmuş ve yok olmaya da devam etmektedir. Bazı kimyasallara maruz kalındığında, sonu ölümle de sonuçlanmak dahil olmak üzere , kalıcı ve geri dönüşümsüz hasarlar oluşabilmektedir. Birçok kimyasalın birbiri ile etkileşiminin insan sağlığı üzerindeki etkileri de henüz tespit edilememektedir. Tarımda kullanılmakta olan kimyasalların pek çoğu insan vücuduna ve doğaya zarar vermektedir. Soframıza konan, yediğimiz birçok yiyecek zehir içermektedir. Bitkilerin zararlılardan korunarak daha yüksek verim elde etme amacıyla kullanılan kimyasal ilaçlar insanlara zarar vermektedir. Belli bir zararlıya karşı kullanılan pestisitler, yalnız onu öldürmekle kalmamakta, bunun yanında pek çok zararsız canlıyı da öldürmektedir. Buna ilaveten tarlalar, nehirler, göller, yer altı suları ve denizler zehir deposuna dönmektedir. Bütün dünyada tarım ürünlerinin korunmasına yönelik çabalar kimyasal ilaçlara bir alternatif üretilmesi noktasında yoğunlaşmaktadır. Tarımda kullanılan suni gübrelerin ve kimyasal ilaçların etkisi kendini asit yağmurları, çevre zehirlenmeleri şeklinde gösterirken, tarımla uğraşan yüzlerce insan bu maddelerin sebep olduğu zehirlenmeler yüzünden hayatını kaybetmektedir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan araştırmalara göre her yıl 30 milyona yakın insan tarım ilaçlarından zehirlenirken, 80 bin kişi bu yüzden hayatını kaybetmektedir. Özellikle sera üretiminin yoğun olarak yapıldığı yerlerde toprağa milyonlarca litre kimyasal ilaç atılmakta, gıdalarda hormon kullanımı günden güne artmaktadır. Çiftçilerin verim artışı sağlamak amacı ile yanlış ilaç kullanımı veya uygulamasıyla soframızdaki sebzeler kansere, gen mutasyonuna, üreme bozukluklarına, akut ve kronik zehirlenmelere yol açmaktadır. İlaç kalıntılarının da insana, diğer canlılara ve çevreye pek çok zararlı etkileri mevcuttur. Bu ilaçların bazıları, yurtdışında kanser yapıcı etkileri nedeniyle yasaklandıktan sonra Türkiye’de de yasaklanmıştır. Tarımda ilaç, ticari gübre, hormonlar ve diğer sentetik maddeler kullanılarak yapılan üretim, insan vücudunda olumsuz etkiler meydana getirmektedir. İşte, sosyal sorumluk duygusu içinde, tüm bu olumsuzlukların farkında olarak 2014 yılı başı itibarı ile kurulmuş olan firmamız PHEROCARE; ülkemiz ve dünyadaki tüm insanların daha sağlıklı beslenmesi, daha az “Tarım Kimyasalları” kalıntısı içeren Tarımsal ürünlerin üretilebilmesi ve “Geleceğe ve Doğaya Saygı” felsefesi çerçevesinde faaliyetlerine başlamıştır. Bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesini teminen, Biyolojik Bitki Koruma ve Bitki Besleme alanlarında dünyadaki teknolojik yenilikler yakından takibi hedeflenmektedir. Başlangıçta, Tarımsal üretim esnasında mücadele edilmesi gereken zararlıları, Kimyasal kullanılmadan ve Çevre Dostu yöntemlerle bertaraf etmeyi hedeflemiş olan bir çok ulusal ve çok uluslu firmalardan gelen talepler üzerine, plastikten mamul tuzaklar ve ilgili aparatları imal ederek sektöre adım atmış olan firmamız, halen tarafımıza ulaşan yeni ve farklı tuzak çeşitlerinin tasarımı ve imalatı ile de uğraşmaktadır. Sektördeki ürünler ve yeni gelişmelerle ilgili olarak, konunun uzmanları tarafından yapılmış olan yayın ve makalelerden, literatürden ve son teknoloji ürünlerden de yararlanılmak sureti ile, yol haritası çizilmekte ve daha yeni ve kullanışlı ürünlerin tasarlanmasına katkıda bulunmak adına çeşitli faaliyetler yürütülmektedir. Aynı zamanda Üniversitelerin ilgili bölümleri ile sürekli olarak temas halinde olan firmamız, Bilim adamları vasıtası ile hem konusu hakkında yeni bilgilere ulaşmakta ve hem de çeşitli araştırmalarını Akademisyenlerle birlikte yürütmektedir. Söz konusu üretimlerimiz, şu ana kadar başta ABD olmak üzere, Fransa, Danimarka, Yunanistan, Birleşik Arap Emirliklerine ihraç edilmiştir. Tarımda kullanılan tuzakların üretilmesi ile birlikte, firmamız kuruluş amacına uygun olarak, bu tuzaklarda kullanılan feromonlarla ilgili faaliyetlerine de başlamış, başlangıç olarak T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü’ne 12 farklı zararlı ile mücadele feromonu ruhsatı için başvuruda bulunmuştur. Her bir ürünle ilgili olarak, Porfesyonel Danışmanlarımız tarafından Türkiye’nin farklı coğrafik bölgesinde denemeler kurulmuştur. Ruhsatlama prosesi halen devam etmekte olup, çok kısa bir süre içerisinde sonuçlanacaktır. Şu an itibarı ile Ruhsat Başvurusunda bulunduğumuz Feromonlarımız : Domates Güvesi – Tomato Leaf Miner - Tuta absoluta Akdeniz Meyve Sineği - Mediterranean Fruit Fly - Ceratitis capitata Elma İç Kurdu - Codling Moth - Cydia pomonella Bağ Salkım Güvesi - European Grapevine Moth - Lobesia botrana Kiraz Sineği - European Cherry Fruit Fly - Rhagoletis cerasi Kırmızı Palmiye Böceği - Red Palm Weevil - Rhynchophorus Ferrugineus olivier Zeytin Sineği - Olive Fruit Fly - Bactrocera olea Zeytin Güvesi - Olive Moth - Prays oleae Trips - Thrips Antep Fıstığı Dal Güvesi - Pistachio Twig Borer - Kermania pistacella Çam Kese Böceği - Pine Processionary - Thaumetopea pityocampa Patates Güvesi - Potato Tuberworm - Phthorimaea operculella Bünyemizde Kimyager, Ziraat Mühendisleri, teknik personel ve satış ekibine mevcuttur. Tüm bu faaliyetlerimizde bizlere Üniversiteden akademik anlamda destek veren konusunda uzman danışmanlarımız yol göstermektedir. Domates Güvesi Akdeniz Meyve Sineği Elma İç Kurdu Bağ Salkım Güvesi Kiraz Sineği Kırmızı Palmiye Böceği Zeytin Sineği Zeytin Güvesi Tripsler Antep Fıstığı Dal Güvesi Çam Kese Böceği Patates Güvesi TUZAK ÇEŞİTLERİ TUZAK ÇEŞİTLERİ TUZAK ÇEŞİTLERİ TUZAK ÇEŞİTLERİ TUZAK ÇEŞİTLERİ TUZAK ÇEŞİTLERİ FAALİYETLERİMİZ … (DENEMELER) TEŞHİR STANDLARI “Değişmek zorunda kalmadan değişirseniz, Rakipleriniz sizi yakaladığında siz çoktan başka bir yerde olursunuz.” Ağacın kökleri toprağa indi ! Bu ağacı büyütmek hepimizin elinde …