Τεύχος 50
S PO
Χ+7
ES
P
R
SS PO
RE
P
Κωδικός 017126
ST
T
Εκατό τριάντα χρόνια από τη γέννησή του (σελ. 35)
S
Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957)
Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2014
Αιολίδα
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ “ΛΕΣΒΙΑΚΗ ΠΑΡΟΙΚΙΑ”
Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2014
Τεύχος
50
Η Λεσβιακή Παροικία
ευχαριστεί τις εταιρείες ΕΠΟΜ και Βαρβαγιάννη,
για την ευγενική προσφορά ποτών στις εκδηλώσεις της.
“Λεσβιακή Παροικία” Ζήνωνος 29-31, 104 37 Αθήνα,
τηλ.: 210 523 7789, fax: 210 865 2088
e-mail: [email protected] - site: www.lesviaki-parikia.gr
Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή
Αγίας Ζώνης 42, 113 64 Αθήνα
Τηλ.: 210 867 4520
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Eιρήνη Βεκρή
Θεόδωρος Πλατσής
Στρατής Μολίνος
Υπεύθυνη του site: Eιρήνη Βεκρή
ASTERIAS G.D.G. ΕΠΕ
Λεωφ. Βεΐκου 14, 11147 Γαλάτσι, Αθήνα
τηλ.: 210 865 0236, fax: 210 865 2088
E-mail: [email protected]
Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη
Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, 11364 Αθήνα, τηλ.: 210 865 0236,
φαξ: 210 865 2088, e-mail: [email protected]
1
σελ.
Εν Λευκώ:
Μια κίνηση θέλησης χρειάζεται...
Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
3
Σημείωμα της Σ.Ε.
Χρήσιμες πληροφορίες
4
Μικρές & μεγάλες ειδήσεις:
Επιμέλεια: Θεόδωρος Πλατσής
Εκδηλώσεις
Η πίτα του Διοικητικού Συμβουλίου
Η «Λεσβιακή Παροικία» έκοψε τη βασιλόπιτά της
Βράβευση του Λέσβιου λογοτέχνη Δημήτρη Νικορέτζου
12
Εκδήλωση για τον Δημήτρη Σαραντάκο
13
Εκδρομή
Εκδρομή στο Λαύριο
14-15
Πρόσωπα της Τέχνης:
Γιάννης Τσαρούχης - Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή
16-22
Παλιές Λεσβιακές Σελίδες:
Ο γενίτσαρος - Παναγιώτης Κεφάλας
23-24
Επίκαιρα Θέματα:
Μουσείον της πόλεως των Αθηνών
Ίδρυμα Βούρου - Ευταξία - Ειρήνη Βεκρή
25-26
Λογοτεχνία:
Υπαρξιακό διήγημα - Τάκης Χατζηαναγνώστου
27-28
Ενώπιος ενωπίω - Στρατής Δουκάκης
Το ψάρεμα στη Μυτιλήνη - Αρτέμης Γιαννίτσαρος
Χρονογράφημα:
Το κομμένο βουνό - Νατάσσα Σαμαρέλλη
33
Απόψεις-Θέσεις:
Δύναμις! Αυτάρκεις στην Ενέργεια - Δημήτρης Κίνδερλης
34
Πρόσωπα:
Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) Εκατό τριάντα χρόνια από τη γέννησή του - Νίκος Δέτσης 35-37
Ιστορία:
Ιστορική πορεία της Βυζαντινής τέχνης
- Παράσχος Καραβατάκης
38-40
Το ναυάγιο των Αντικυθήρων - Λάμπης Ηλιόπουλος
41-44
Το Μυτιληνιό τσιγάρο - Θεόδωρος Πλατσής
45-47
Λαογραφία:
Αποκριάτικα έθιμα της Λέσβου - Βασίλης Πλάτανος
48-50
Το ασπροκόκκινο βραχιόλι - Στρατής Μολίνος
51-52
Γεύση & Παράδοση:
Πιλάφι σπυρωτό με συκωταριά
Νησιώτικο Ανθολόγιο:
Μ. Αναγνωστάκης - Δ. Καραμβάλης - Ε. Κονιαρέλλη-Σιακή
Ε. Βαμβαρέσσου - Α. Παναγιώτου
54-56
Βιβλιοπαρουσιάση:
Κριτικά σημειώματα
57-60
Φύση & Άνθρωπος:
Ποσειδωνίες, τα υποθαλάσσια δάση μας
- Θεόδωρος Πλατσής
61-63
Ενημερωτικό σημείωμα
Ομαδική ασφάλιση παροχών άμεσης ιατρικής βοήθειας
&νοσοκομειακής περίθαλψης απόρων ανασφαλίστων Λέσβου
5-7
Μια κίνηση καλής θέλησης χρειάζεται...
8
9-11
29
30-32
53
Μερικές φορές, θα ήθελα να διέθετα δημοσιογραφικές ικανότητες, για
να έχω τη δυνατότητα να αναπτύξω δυναμικά μερικά καυτά θέματα που
με απασχολούν. Θέματα καθημερινά, απλά, που κρατάνε χρόνια και δεν
βρίσκεται μια λύση, δεν υπάρχει μια απάντηση.
Διάβαζα σε εφημερίδα του νησιού μας για τον Τυροκομικό Συνεταιρισμό της Ερεσού και το κατάντημά του. Με πόσο καλές προοπτικές ξεκίνησε και τι ικανοποιητικά αποτελέσματα έδωσε στον τόπο με την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων. Με το πέρασμα του χρόνου όμως και με τις
παρεμβάσεις, οι οποίες είχανε κυρίως κίνητρα συμφέροντος, κατέληξε
σήμερα να βρίσκεται σε σημείο διάλυσης.
Το μεγάλο ερωτηματικό έμεινε πάλι αναπάντητο. Γιατί σε ένα νησί με
τόσα χαρίσματα, με τόσα πλεονεκτήματα, δεν μπορούνε οι άνθρωποί του
να αποκτήσουν τη σοφία να παραβλέπουν τα προσωπικά τους συμφέροντα και με αγάπη και ομόνοια να εργάζονται για τον τόπο τους και το
καλό και το συμφέρον του ίδιου τους του εαυτού;
Γιατί σ’ αυτό το νησί κόσμημα, που το επέλεξαν ανάμεσα σε άλλα 92
σημεία του πλανήτη μας και το ενέταξαν ολόκληρο στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO, ο κόσμος του δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει ακόμα την ιδιαιτερότητα αυτή και τη σημαντικότητα του
γεγονότος και ν’ αλλάξει τρόπο σκέψης, νοοτροπίας και συμπεριφοράς;
Μας δίνονται ευκαιρίες και τις κλωτσάμε.
Μας ανοίγονται δρόμοι και τους κλείνουμε. Είμαστε άξιοι της τύχης
μας.
Φταίμε εμείς οι ίδιοι, που δεν κοιτάζουμε με πιο ανοιχτό μυαλό την
κάθε καλή ή ακόμα και αποτυχημένη προσπάθεια που γίνεται. Την καλή
ας την επιβραβεύουμε, με καλή πίστη και την αποτυχημένη ας προσπαθούμε να την ενισχύουμε με ιδέες και πράξεις, ώστε να βελτιωθεί. Το καλό
αποτέλεσμα που θα πετύχουμε θα είναι και για μας και τους επόμενους.
Μια κίνηση καλής θέλησης χρειάζεται για ν’ αλλάξουμε αυτή τι μιζέρια.
Μια κίνηση ανιδιοτέλειας κι ας έχει ο διπλανός περισσότερα. Τι να γίνει; Έτσι είναι η ζωή.
Όλοι θα ζήσουμε. Μόνο να μην ξεχνάμε, ότι αυτή η ζωή είναι σύντομη!
64
Eικόνα εξωφύλλου: Η ξεχασμένη φρουρά (800x1184), Γιάννης Τσαρούχης
2
3
Επιμέλεια: Θ. Πλατσής
Η πληρωμή της συνδρομής σας
Αγαπητά μέλη και φίλοι της «Λεσβιακής Παροικίας»
Το Δ.Σ. της «Λεσβιακής Παροικίας» ευχαριστεί τα μέλη της που ανταποκρίθηκαν στην πληρωμή της συνδρομής των για το έτος 2013.
Φροντίζουμε να καταχωρούμε το ποσό αυτό στα βιβλία μας και να
σας στέλνουμε τις αντίστοιχες αποδείξεις, τις οποίες μπορείτε να συμπεριλάβετε στη φορολογική σας δήλωση.
Στο παρόν τεύχος θα βρείτε την ταχυδρομική επιταγή για την πληρωμή της συνδρομής για το 2014. Όσα από τα μέλη έχουν πληρώσει την
συνδρομή τους για το 2014, παρακαλούμε να αγνοήσουν τη συγκεκριμένη επιταγή.
Την συνδρομή σας 30€, καθώς και κάποιες άλλες προσφορές σας
εκτός από την ταχυδρομική επιταγή που στέλνετε στη διεύθυνση:
«Λεσβιακή Παροικία» - ΕΛΤΑ Κουμουνδούρου 29 - ΤΘ 34118
- ΑΘΗΝΑ 10029, μπορείτε να τις καταθέσετε ονομαστικώς και
στην Εθνική Τράπεζα στο λογαριασμό της «Λεσβιακής Παροικίας»
Νο 415/481058-93 ή στην Τράπεζα Πειραιώς στον αριθμό: 5067059786-003.
Όσα μέλη μας οφείλουν περισσότερα από 2 έτη μπορούν να πληρώσουν μόνο τα 2 τελευταία έτη, δηλ. 60€ και να μπουν σε ενημερότητα.
Για τους κατοίκους του εξωτερικού: η πληρωμή της ετήσιας συνδρομής γίνεται ονομαστικώς με κατάθεση 60$ ή 40€ στο λογαριασμό
της Εθνικής Τράπεζας Νο 415/481058-93, IBAN GR 34 0110 4150 0000
4154 8105 893, ΚΩΔ. SWIFT ΤΡΑΠΕΖΑΣ-BIC ETHNGRAA.
Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
Στις 10 Δεκεμβρίου έγινε στην Τράπεζα Πειραιώς κατάθεση 150 € ΑΝΩΝΥΜΑ.
Παρακαλούμε το μέλος μας που κατάθεσε αυτά τα χρήματα
να επικοινωνήσει μαζί μας, ώστε να εκδοθεί αντίστοιχη απόδειξη.
Στην κοπή της πίτας ενεγράφη νέο μέλος ο κ. ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΑΚΗΣ Μιχάλης.
Επειδή δεν μας έδωσε τη διεύθυνσή του, παρακαλούμε όποιος τον γνωρίζει
να επικοινωνήσει μαζί μας. Τηλέφωνο επικοινωνίας: 210 5237789.
Φιλαλληλία
Η Λεσβιακή Παροικία για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί επείγουσα
εγχείρηση συμπατριώτη μας, διέθεσε από το ταμείο της το ποσό των 300 €.
4
Ένα θαλάσσιο Μουσείο γεννιέται
στη Λέσβο.
«Ανάδειξη και αξιοποίηση Απολιθωμένου Δάσους Νησιώπης»
τη θάλασσα. Το Πάρκο της Νησιώπης, με
τη λειτουργία του θα συμβάλει μέσα από
την προώθηση ειδικών μορφών τουρισμού
και θα συντελέσει στην προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.
Πρόκειται για ένα έργο που εντάσσεται
στην κατεύθυνση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, της ανάδειξης της
φυσικής κληρονομιάς και της αξιοποίησης
των φυσικών πόρων της Λέσβου και αναμένεται να αποτελέσει θετικό παράδειγμα για
την «πράσινη» ανάπτυξη.
Ημερίδα με θέμα «Ένα θαλάσσιο Μουσείο γεννιέται» οργάνωσε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου την Παρασκευή 31 Ιανουαρίου 2014
στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης. Αντικείμενο της ημερίδας ήταν η παρουσίαση των
αποτελεσμάτων του σημαντικού αναπτυξιακού έργου «Ανάδειξη και αξιοποίηση
απολιθωμένου δάσους νησίδας Νησιώπης»
το οποίο έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ - ΠΕΠ
Κρήτης και Νήσων Αιγαίου.
Στόχος του έργου αποτελεί η αξιοποίηση
και ανάδειξη του τμήματος του Απολιθωμένου Δάσους που βρίσκεται στη νησίδα
Νησιώπη με τη δημιουργία επισκέψιμου
θαλάσσιου πάρκου-μουσείου που περιλαμβάνει το χερσαίο τμήμα της νησίδας αλλά
και το θαλάσσιο τμήμα γύρω από τη Νησιώπη. Παράλληλα, η ανάδειξη και προβολή
του Απολιθωμένου Δάσους της Νησιώπης
αναμένεται να συμπληρώσει την εικόνα του
Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου.
Στα πλαίσια του έργου θα δημιουργηθούν οι υποδομές για τη μετάβαση των επισκεπτών της περιοχής του Απολιθωμένου
Δάσους σ’ ένα νησιωτικό πάρκο, όπου θα
έχουν τη μοναδική ευκαιρία να θαυμάσουν
την ορνιθοπανίδα, τη χλωρίδα και τα απολιθώματα στο χερσαίο αλλά και το θαλάσσιο
τμήμα του Απολιθωμένου δάσους που βρίσκεται στην παράκτια ζώνη της Νησιώπης.
Η μετάβαση των επισκεπτών θα γίνεται
με ειδικό καραβάκι με γυάλινο πάτο, ώστε
οι επισκέπτες να μπορούν να παρατηρήσουν την υποθαλάσσια χλωρίδα και πανίδα
αλλά και τις μοναδικές απολιθωματοφόρες
θέσεις που βρίσκονται σήμερα κάτω από
Δύο υπερσύγχρονες Κινητές Ιατρικές Μονάδες και ένας Μαγνητικός
Τομογράφος για το Εθνικό Πρόγραμμα
Πρωτοβάθμιας Φροντίδας σε νησιωτικές, ακριτικές και παραμεθόριες
περιοχές της Ελλάδας.
Ο ανωτέρω εξοπλισμός αποτελεί δωρεά
του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» στην
Πολυκλινική του Ολυμπιακού Χωριού, η
οποία σηματοδοτεί την έναρξη του Εθνικού
Προγράμματος Αγωγής - Προαγωγής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας σε νησιωτικές
ακριτικές και παραμεθόριες περιοχές.
Για πρώτη φορά θα έχουμε δύο κινητές
μονάδες που τα επόμενα πέντε χρόνια θα
γυρνούν όλα τα νησιά της χώρας -τα μικρά
νησιά, τα άγονα νησιά που δεν έχουν πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας σήμερα- ώστε
στα πλαίσια της προληπτικής ιατρικής να
εξετάζεται όλος ο πληθυσμός.
Συγκεκριμένα, οι Κινητές Ιατρικές Μονάδες προσφέρουν πρόσβαση στις παρακάτω ειδικότητες: γυναικολόγο, διαιτολόγο,
καρδιολόγο, οδοντίατρο, ορθοπεδικό,
οφθαλμίατρο, πνευμονολόγο και ωτορινολαρυγγολόγο. Επιπλέον οι Κινητές Ιατρικές
Μονάδες περιλαμβάνουν και εξειδικευμέ5
νες υπηρεσίες, καθώς περιέχουν συγκρότημα ψηφιακού μαστογράφου, φορητό
μηχάνημα ακτινογραφίας και συγκρότημα
οστικής πυκνότητας.
Οι δύο μονάδες θα ξεκίνησαν το ταξίδι
τους από το Καστελόριζο, δίνοντας τη δυνατότητα στους κατοίκους του ακριτικού
νησιού να λάβουν πληθώρα ιατρικών και
διαγνωστικών εξετάσεων, ενώ θα ακολουθήσουν ανάλογες επισκέψεις σε Αμοργό,
Κάσο, Αστυπάλαια, Πάτμο, Φολέγανδρο
και Σίκινο, κατά τον πρώτο κιόλας χρόνο
λειτουργίας του προγράμματος. Βασικός
στόχος του Προγράμματος είναι να καλύψει σε πέντε χρόνια τις ιατροδιαγνωστικές
ανάγκες 55.000 περίπου πολιτών όλων των
ηλικιών, σε 35 νησιά και παραμεθόριες περιοχές, σε όλη την επικράτεια.
του Τελωνείου και την Πλατεία Σαπφούς
και σειρά έχει η περιοχή τής ΔΕΗ. Στο αεροδρόμιο μετρήσεις θα διεξαχθούν το καλοκαίρι, περίοδος κατά την οποία το αεροδρόμιο παρουσιάζει σημαντικά αυξημένη
κίνηση λόγω πτήσεων τσάρτερ.
Επιστρέφει στη Μυτιλήνη η έδρα της
FORD Κοντέλλης
Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου αναμένονται τα εγκαίνια των εγκαταστάσεων της «FORD Κοντέλλη» η οποία
μετέφερε την έδρα της από την Αθήνα στη
Μυτιλήνη για όλη την Ελλάδα. Το "στρατηγείο" της «FORD Κοντέλλης» στεγάζεται
ήδη σε κτήριο στην Παγανή επιστρέφοντας μετά 95 χρόνια στον τόπο απ’ όπου
ξεκίνησε η εταιρεία που καθιέρωσε την
Ford στην Ελλάδα. Ήταν το 1919 όταν ο
συμπατριώτης μας Ιωάννης Εμ. Κοντέλλης
άνοιξε το πρώτο κατάστημα εμπορίας των
αυτοκινήτων Ford στη Λέσβο. Στις αρχές
τις δεκαετίας του 50, οι δύο νεαροί, ακόμα, γιοι του Ιωάννη Κοντέλλη Μανώλης και
Παύλος θα έρθουν στο προσκήνιο μετά τις
σπουδές τους στο εξωτερικό. Έως τα μέσα
της δεκαετίας του '60 τα Ford θα έχουν τον
μεγαλύτερο αριθμό πωλήσεων αυτοκινήτων στη Ελλάδα κατά τη δεκαετία του '60.
Τα πρώτα αυτοκίνητα που κυκλοφόρησαν
στην Ελλάδα είχαν εισαχθεί μέσω της Λέ-
Μετρήσεις του αέρα που αναπνέουμε
Μετρήσεις για την αέρια ρύπανση θα
πραγματοποιηθούν για πρώτη φορά συστηματικά στην πόλη της Μυτιλήνης, στο
πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος του
Πανεπιστημίου Αιγαίου. Ειδικότερα, εξειδικευμένος εξοπλισμός έχει τοποθετηθεί
σε σημεία του ερευνητικού ενδιαφέροντος
της πόλης, προκειμένου να διαπιστωθεί η
συνεισφορά των τοπικών πηγών ρύπανσης στην ποιότητα του αέρα. Στόχος της
επιστημονικής ομάδας του προγράμματος
είναι αφενός η καταγραφή της επιβάρυνσης, όπου αυτή υφίσταται, και αφετέρου η
διατύπωση προτάσεων για τη μείωση των
εκπεμπόμενων ρύπων. Οι μετρήσεις θα
πραγματοποιηθούν σε τρεις φάσεις, με την
πρώτη που πραγματοποιήθηκε μέσα στο
Φεβρουάριο, ενώ οι αντίστοιχες μετρήσεις
θα επαναληφθούν την άνοιξη και το καλοκαίρι. Το ενδιαφέρον της επιστημονικής
ομάδας επικεντρώνεται σε επιβαρυμένες
από αέριους ρύπους περιοχές, όπως είναι
το λιμάνι, η Πλατεία Σαπφούς, η περιοχή
περιμετρικά τής ΔΕΗ και η περιοχή του
αεροδρομίου. Το πρώτο μέρος του εξοπλισμού έχει ήδη τοποθετηθεί στο κτήριο
Ένα από τα αυτοκίνητα της ίδιας σειράς
που εισήχθησαν το 1919 στην Ελλάδα
μέσω της Μυτιλήνης.
6
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία
τους ο εκπρόσωπος του Προέδρου της
Κυπριακής Δημοκρατίας Κος Παναγιώτης
Αντωνίου Γενικός Διευθυντής της Προεδρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς
και πολλές άλλες προσωπικότητες.
Οι «Λάιονς», έμπρακτα κοντά στα
ΑΜεΑ, είχαν προσκαλέσει καλλιτεχνικές
ομάδες που τραγούδησαν, χόρεψαν και
εξέπληξαν τους πάντες με τις ικανότητες
και τη δύναμη της θέλησης τους.
Η γνωστή μυτιληνιά υψίφωνος κα Μαρία
Γαλάνη, σύζυγος του μέλους της Λέσχης
Γιώργου Εγγλέζου, απέδωσε με επιτυχία:
Την άρια «O mio babbino caro» από
την όπερα «Gianni Schicchi» του Puccini,
και τα πολύ γνωστά: «Ave Maria» του
Caccini και την Ιταλική καντσονέτα «O sole
mio» του Ε. di Capua. Στο πιάνο συνοδεψε η Πόπη Μάλφα
{καθηγ. πιάνου στο Εθνικό Ωδείο}
Βιολί επαιξε ο μαέστρος Αλέξανδρος
Χαλάψης.
Η βραδιά έκλεισε με χορό που όλοι
απόλαυσαν και με μια ευχή οι «Λάιονς»
να συνεχίσουν να αγωνίζονται σαν Λιοντάρια που είναι και το σήμα τους.
σβου στη χώρα μας. Ο εγγονός του Ιωάννη
Κοντέλλη, ο Δημήτρης Παντελεημονίτης
έχει στην κατοχή του ένα από τα αυτοκίνητα της ίδιας σειράς που εισήχθησαν το
1919 στην Ελλάδα μέσω της Μυτιλήνης. Το
αυτοκίνητο αυτό θα το μεταφέρει ο ίδιος
τον Φεβρουάριο στην γενέτειρα της οικογένειας Κοντέλλη για τα εγκαίνια και θα το
κυκλοφορήσει ξανά μετά από 95 χρόνια
στους δρόμους της Μυτιλήνης.
Η Πρωτοχρονιάτική πίτα των «Λάιονς»
Στις 13 Ιανουαρίου στην Αίγλη Ζαππείου
σε μια συγκινητική και εορταστική ατμόσφαιρα οι «Λάιονς» μαζί με το κόψιμο της
πρωτοχρονιάτικης πίτας γιόρτασαν τα 60
χρόνια παρουσίας τους στην Ελλάδα και
Κύπρο, 60 χρόνια προσφοράς, σεβασμού
και ανθρωπιάς προς τους πάσχοντες συνανθρώπους μας.
Βραβεύθηκαν προσωπικότητες διεθνούς
κύρους για το έργο και την προσφορά
τους στον πολιτισμό και τα γράμματα.
Πάρα πολλά μέλη και πολλοί Αξιωματούχοι
και προηγούμενοι Κυβερνήτες των Λάιονς
παρευρέθηκαν στην εκδήλωση.
Βράβευση της «Λεσβιακής Παροικίας»
Ο Σύλλογός μας, εκ μέρους του Διευθυντή του Μουσείου Φυσικής
Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, Αν. Καθηγητή κ. Νίκου
Ζούρου, έλαβε επιστολή, στην οποία μεταξύ άλλων, αναφέρονται τα
εξής:
«Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου ως ελάχιστη
ένδειξη αναγνώρισης της στήριξης της «Λεσβιακής Παροικίας» στις δραστηριότητες του Μουσείου, απονέμει στη Λεσβιακή Παροικία ειδικό τιμητικό δίπλωμα.
Η απονομή θα πραγματοποιηθεί στα πλαίσια της εκδήλωσης για τον απολογισμό δράσης 2013 και την κοπή της βασιλόπιτας του Μουσείου το Σάββατο
18 Ιανουαρίου 2014 στις εγκαταστάσεις του στο Σίγρι».
7
Eκδηλώσεις
Την Τετάρτη 8 Ιανουαρίου 2014 το Δ.Σ.
της «Λεσβιακής Παροικίας» έκοψε για
το καλό της χρονιάς την βασιλόπιτά
του.
Τυχερός του φλουριού το μέλος
Νίκος Δημητριάδης.
Του ευχόμαστε να είναι γερός και δημιουργικός, για να μπορεί να προσφέρει στο
Σύλλογο και τους συνανθρώπους του, μια
και είναι γνωστό, ότι είναι ένας άνθρωπος
της προσφοράς.
Η «Λεσβιακή Παροικία» έκοψε τη βασιλόπιτά της
Η «Λεσβιακή Παροικία» έκοψε και φέτος τη βασιλόπιτά της, την Παρασκευή, 24
Ιανουαρίου 2014. Πολλοί Μυτιληνιοί και φίλοι της Λέσβου, γέμισαν από νωρίς τη μεγάλη αίθουσα στον ημιώροφο του Ξενοδοχείου «Τιτάνια». Φέτος ήταν σύμμαχος και
η καλοκαιρία, γιατί η μπόρα ξέσπασε μετά,
λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όταν πια τέλειωνε
και η εκδήλωση. Το νερό είναι καλός οιωνός. Γούρι!
Η προσέλευση του κόσμου είχε σχεδόν
ολοκληρωθεί κατά τις οκτώ και κάτι, οπότε η βραδιά ξεκίνησε με το καλωσόρισμα
και τις ευχές της πρόεδρου κυρίας Καίτης Μεσσηνέζη-Πλατσή, προς τα μέλη και
τους φίλους της «Λεσβιακής Παροικίας»
καθώς επίσης και προς τον περιφερειάρχη
κ. Νάσο Γιακαλή, ο οποίος αφού συνεχάρη την Παροικία για τις συνεχείς και επιτυχημένες δραστηριότητές της, οι οποίες
προβάλλουν το νησί μας και τον πολιτισμό
του, πρόσφερε το πολυτελές αναμνηστικό
λεύκωμα «Η παλαιά Μυτιλήνη», για να συμπεριληφθεί στη βιβλιοθήκη με λεσβιακά
βιβλία που εδώ και λίγους μήνες προσδοκά να ολοκληρώσει το Δ.Σ. Καλωσόρισε
ακόμη τους συμπατριώτες μας Γενικούς
Γραμματείς Χριστιάνα Καλογήρου και Κώστα Μουτζούρη καθώς και τον Δήμαρχο
Λέσβου Δημήτρη Βουνάτσο με τον αντιδήμαρχο Γιάννη Βατό και τον Αντιπεριφερειάρχη κ. Βερβέρη με την σύζυγό του.
Μηνύματα για καλή δημιουργική χρονιά,
έστειλαν ο συμπατριώτης μας Μητροπολίτης Ν. Σμύρνης Σεβασμιότατος κ.κ. Συμεών και ο βουλευτής Λέσβου κ. Ν. Σηφουνάκης.
Η Πρόεδρος στη συνέχεια διάβασε
μια χιουμοριστική ποιητική παρωδία,
το «Προυτουχρουνιάτικους χιριτισμός»,
γραμμένη με κέφι σε μυτιληνιά διάλεκτο
απ’ τ’ «Αμερσούδ’ τ’ Μποκ», δηλαδή την κ.
Μυρσίνη Χατζηαναγνώστου, ευχαρίστησε
τα μέλη του Δ.Σ. για την άψογη συνεργασία
Αναμνηστική φωτογραφία του Δ.Σ. Από αριστερά Χ. Ηλιόπουλος, Ν. Δημητριάδης, Ν. Σταυρίδης,
Ν. Σαμαρέλλη, Κ. Μεσσηνέζη, Ε. Βεκρή, Α. Σασιάκου, Ε. Ντογραματζής
(φωτογράφος ο ΘόδωροςΠλατσής).
Ο επίτιμος πρόεδρος κ. Τάκης Χατζηαναγνώστου μαζί με το Διοικητικό Συμβούλιο έκοψαν
τη βασιλόπιτα της Λεσβιακής Παροικίας.
8
9
συνέχεια, ξεσήκωσαν τον κόσμο στην πίστα που χόρεψε κάθε ρυθμό, παλιό και
καινούργιο, νησιώτικα κι ευρωπαϊκά. Φέτος η «Λ.Π.» είχε στη συντροφιά της, στην
εκδήλωση και αρκετούς νέους ή μάλλον
καλύτερα είχε όλες τις ηλικίες, γιατί όλοι
οι Μυτιληνιοί είναι πάντα νέοι στο κέφι και
στην ψυχή.
Ήρθε και η σειρά του χορευτικού του
Μορφωτικού Συλλόγου Ανεμωτισίων, που
χόρεψαν και τραγούδησαν με ζωντάνια και
χάρη λεσβιακούς χορούς.
Η βραδιά περιελάμβανε και λαχειοφόρο
αγορά, με πολλά και πλούσια δώρα. Τα
δώρα πρόσφεραν οι ποτοποιίες ΕΠΟΜ,
Βαρβαγιάννη, ΒΕΤΟ, το κατάστημα ηλεκτρικών ειδών Π. Παπαρίσβα, η ίδια η «Λεσβιακή Παροικία», καθώς και πολλοί άλλοι
φίλοι του Συλλόγου.
Μια επιτυχημένη γιορτή που έφερε πιο
κοντά όλους τους συμπατριώτες μας, λέσβιους, μέλη του δραστήριου πολιτιστικού
Συλλόγου «Λεσβιακή Παροικία» και δυνάμωσε τους δεσμούς με το αγαπημένο νησί
τη Λέσβο.
Καλή χρονιά και του χρόνου με υγεία!
O τυχερός του φλουριού κ. Σταυρινός,
ανάμεσα στην Πρόεδρο Κ. Μεσσηνέζη και
το μέλος του Δ.Σ. Νατάσσα Σαμαρέλλη
και τη συνεισφορά τους στην επιτυχία της
γιορτής και τους προσκάλεσε καθώς και
τον επίτιμο Πρόεδρο κ. Τάκη Χατζηαναγνώστου για να τραγουδήσουν όλοι μαζί το
«πάει ο παλιός ο χρόνος» και να κόψουν
την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Τυχερός
της βραδιάς, αναδείχτηκε μετά από κλήρωση ο κ. Σταυρινός που κέρδισε ένα ασημένιο φλουρί. Να είναι γερός και τυχερός.
Η ζωντανή μουσική και τα τραγούδια, στη
Η ζωντανή μουσική και τα τραγούδια, στη συνέχεια, ξεσήκωσαν τον κόσμο στην πίστα που χόρεψε
κάθε ρυθμό, παλιό και καινούργιο, νησιώτικα κι ευρωπαϊκά.
Πολλοί Μυτιληνιοί και φίλοι της Λέσβου, γέμισαν από νωρίς τη μεγάλη αίθουσα
στον ημιώροφο του Ξενοδοχείου «Τιτάνια».
Το χορευτικό του Μορφωτικού Συλλόγου Ανεμωτισίων, χόρεψε και τραγούδησε
με ζωντάνια και χάρη λεσβιακούς χορούς.
10
11
Βράβευση του Λέσβιου λογοτέχνη Δημήτρη Νικορέτζου από το
Internmational PEN Club
Την Τετάρτη 11 Δεκεμβρίου 2013,
στην φιλόξενη αίθουσα συνεδρίων της
Ένωσης Ιδιοκτητών Περιοδικού Τύπου
στην Αθήνα, με την παρουσία εκλεκτών
ανθρώπων των γραμμάτων και του πολιτισμού, έγινε η τελετή απονομής του
ετήσιου βραβείου ΡΕΝ της Ελλάδας από
το Ελληνικό Τμήμα του International
PEN Club (Διεθνής Λέσχη Συγγραφέων)
στο μέλος του Συλλόγου μας Λέσβιο
καθηγητή και συγγραφέα Δημήτρη Νικορέτζο.
Το βραβείο αυτό, που δίνεται κάθε
χρόνο σε έναν Έλληνα λογοτέχνη, απονεμήθηκε εφέτος στον Δημήτρη Νικορέτζο για το πλούσιο και εξαιρετικής
ποιότητας λογοτεχνικό του έργο, το
οποίο εκτείνεται σε 5 δεκαετίες και περιλαμβάνει περισσότερους από 40 τόμους
ποίησης, πεζογραφίας και δοκιμίων.
Τον τιμώμενο προλόγησε με φιλόφρονες λόγους ο Γενικός Γραμματέας του
Ελληνικού ΡΕΝ συγγραφέας κ. Κώστας
Ασημακόπουλος. Στη συνέχεια πήρε τον
λόγο η ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Μερόπη Σπυροπούλου η οποία παρουσίασε το λογοτεχνικό
έργο του τιμωμένου.
Ακολούθησε η απονομή στον Δημήτρη Νικορέτζο χρυσής αναμνηστικής
πλακέτας. Στο τέλος της εκδήλωσης, ο
τιμηθείς λογοτέχνης ευχαρίστησε το
Δ.Σ. του Ελληνικού ΡΕΝ Club και τους
παρευρεθέντες στην εκδήλωση.
Ο Δημήτρης Νικορέτζος έχει λάβει
πολλές διακρίσεις για το έργο του, μεταξύ των οποίων Βραβείο Ποίησης της
Ακαδημίας Αθηνών (1989) και Δίπλωμα
Τιμής από το Υπουργείο Παιδείας. Το
ποίημά του “Ελεγείο στο μικρό Ιβάν” (Το
παιδί των φαναριών) μεταφράσθηκε από
την UNICEF σε όλες γλώσσες του κόσμου για το πανανθρώπινο μήνυμα που
εμπεριέχει για τα απροστάτευτα παιδιά.
Σημειώνεται ότι ο Δημήτρης Νικορέτζος είναι πολύτιμος συνεργάτης του
Συλλόγου μας, έχοντας υποστηρίξει με
ομιλίες του πολιτιστικές εκδηλώσεις μας.
Η εκδήλωση για τον Δημήτρη Σαραντάκο
Αγτζίδης, που διευθύνει το Σεμινάριο,
αποφάσισε στον φετινό κύκλο να εντάξει και μερικά λογοτεχνικά θέματα που
έχουν σχέση με την ιστορία, κι έτσι
διοργανώθηκε η βραδιά η αφιερωμένη
στον Δημήτρη Σαραντάκο.
Μετά την εισαγωγή του Βλάση Αγτζίδη, στην εκδήλωση μίλησαν η Ντόρα
Βακιρτζή, που εστιάστηκε κυρίως στη
Λέσβο και την αιολική λογοτεχνική σχολή, ο Στρατής Ζαφείρης και ο Στάθης
Λιδωρίκης, παλιοί φίλοι, συνάδελφοι και
σύντροφοι του Μίμη Σαραντάκου. Στο
τέλος, πήρε για λίγο τον λόγο ο Κώστας
Βαλέτας, εκδότης του περιοδικού Αιολικά Γράμματα (η φωτογραφία κάτω είναι παρμένη από την εκδήλωση).
Την Παρασκευή 10 Ιανουαρίου έγινε
στην Κηφισιά,
στην έπαυλη
Δροσίνη, μια
εκδήλωση με
τίτλο:
Δημήτρης
Σαραντάκος.
Στον απόηχο
της "αιολικής
λογοτεχνικής
σχολής". Η εκδήλωση διοργανώθηκε
στα πλαίσια του Σεμιναρίου Σύγχρονης
Ιστορίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Δήμου Κηφισιάς. Ο Βλάσης
Οι επόμενες εκδηλώσεις μας
Ο Δημήτρης Νικορέτζος με την αναμνηστική πλακέτα ανάμεσα στην κ. Μερόπη Σπυροπούλου
και τον κ. Κώστα Ασημακόπουλο
Πέμπτη 6 Μαρτίου, ώρα 7μ.μ: Συμπαρουσίαση με τις εκδόσεις "Αιολίδα" του
βιβλίου της Ειρήνης Βεκρή "Δήλος 88 π.Χ.", στην Αίθουσα Συλλόγου Αθηναίων, Κέκροπος 10, Πλάκα.
Παρασκευή 21 Μαρτίου, ώρα 6μ.μ: Εορτασμός της Ημέρας της Ποίησης,
σε αίθουσα του ξενοδοχείου "Τιτάνια". Ομιλητής ο φιλόλογος Νίκος Δέτσης.
Συμμετέχει η χορωδία του ομίλου Καλλιθέας "Η Αρμονία", με τραγούδια μελοποιημένης ποίησης. Στα πλαίσια της εκδήλωσης θα τιμηθεί ο συμπατριώτης μας,
ποιητής Δημήτρης Νικορέντζος.
Κυριακή 30 Μαρτίου: Μονοήμερη εκδρομή στην Αμφίκλεια. Επίσκεψη στο
Μουσείο ψωμιού και στη Μονή Δαδιού Παρνασσός.
(τιμή 16€ το άτομο)
12
13
Εκδρομή
Εκδρομή
Η εκδρομή μας στο Λαύριο
Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε η
προγραμματισμένη την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου, πολύ ενδιαφέρουσα εκδρομή της «Λεσβιακής Παροικίας» στο
Λαύριο.
Το Λαύριο εκτός από το λιμάνι του,
που θυμίζει νησί, έχει πολλά αξιοθέατα,
όπως το ορυκτολογικό και το αρχαιολογικό μουσείο, το επίπεδο θέατρο
του Θορικού, όλες τις παλιές εγκαταστάσεις του βιομηχανικού συγκροτήματος, τις παλιές κατοικίες και όμορφες και γραφικές ταβέρνες.
Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό μέρος της Αττικής. Είναι γνωστό από την
κλασσική αρχαιότητα για την εξόρυξη
ασημιού, που ήταν μια από τις κύριες
πηγές εισοδήματος της πόλης-κράτους
της Αθήνας, για την παραγωγή νομισμάτων και την χρηματοδότηση του Αθηναϊκού στόλου.
Το ενδιαφέρον γι’ αυτή την εκδρομή
ήταν τόσο μεγάλο, ώστε ένα πούλμαν
50 θέσεων δεν στάθηκε αρκετό για να
χωρέσει όλους εκείνους που επιθυμούσαν να συμμετάσχουν στην εκδρομή.
Γι’ αυτό το λόγο αποφασίστηκε, η εκ-
δρομή αυτή να επαναληφθεί μέσα στο
Μάιο σε ημερομηνία που θα ανακοινωθεί.
Η ξεναγός της εκδρομής, κυρία Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου, δασκάλα
και συγγραφέας, η οποία πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της στο Λαύριο,
πλήρως ενημερωμένη για την ιστορία
της περιοχής, καθώς και ο Αρχιτέκτονας μηχανικός κ. Λάμπης Ηλιόπουλος,
δεν άφησαν κανένα ερωτηματικό αναπάντητο για την ιστορία τη Λαυρεωτικής χερσονήσου.
Το Λαύριο υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές νέες πόλεις στην Ελλάδα του
περασμένου αιώνα, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον διεθνή χώρο για την εκμετάλλευση του πλούσιου υπεδάφους
του (στην περιοχή της Λαυρεωτικής
απαντώνται το 14% των ορυκτών της
παγκόσμιας παραγωγής).
Τη μεταλλευτική δραστηριότητα στην
περιοχή ξεκίνησαν οι αρχαίοι Έλληνες
πριν το 3.000 π.Χ. Η συστηματική και
εντατική εκμετάλλευση των αργυρομολυβδούχων μεταλλευμάτων αρχίζει με
τη γέννηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας το 508 π.Χ. Με τον άργυρο του Λαυρίου και τους φόρους των συμμάχων
ο Περικλής κατασκεύασε τα αθάνατα
μνημεία του Χρυσού Αιώνα των Αθηνών. Μετά την κλασσική αρχαιότητα
διακόπτεται κάθε σοβαρή μεταλλευτική
και μεταλλουργική δραστηριότητα και
ακολουθούν πολλοί αιώνες σιωπής.
Το 1860 επισκέφθηκε την Λαυρεωτική ο νεαρός μεταλλειολόγος Α.
Κορδέλλας και το 1863 πείθει τον Ιταλό μεταλλειολόγο J. B. Serpieri για την
αξιοποίηση των αρχαίων σκωριών που
υπήρχαν σε αρκετά μεγάλες ποσό-
Εκδρομείς μπροστά στο Ορυκτολογικό Μουσείο
14
τητες. Ιδρύει το 1864 την ιταλογαλλική εταιρεία «Hilarion Roux et Cie», η
οποία αναλαμβάνει την εκμετάλλευση
των αρχαίων σκωριών και την εξαγωγή
αργυρούχου μολύβδου. Εγκαινίασε το
1865 πλήρες εργοστάσιο με 18 κάμινους, πλυντήριο μετάλλων, μηχανουργείο και σιδηρόδρομο. Πρόκειται για
την σημαντικότερη βιομηχανία στην
Ελλάδα εκείνη την εποχή. Το 1867
απασχολούσε 1.200 εργάτες, τεράστιο
αριθμό για τα μεγέθη της απασχόλησης
σε εθνικό επίπεδο. Η εταιρεία εξαγοράστηκε από την εταιρεία «Ελληνική
Εταιρεία των Μεταλλουργείων Λαυρίου» που ίδρυσε ο Ανδρέας Συγγρός το
1873. Λειτούργησε μέχρι το 1992.
Η επίσκεψη στο Ορυκτολογικό Μουσείο, ένα από τα πιο σημαντικά της Ευρώπης, στο είδος του, εντυπωσίασε αν
και ο χρόνος παραμονής σ’ αυτό στάθηκε λίγος για να κατατοπιστούμε στα
τόσο σημαντικά εκθέματά του.
Η εκδρομή ολοκληρώθηκε με ξενάγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της
περιοχής και μετά το φαγητό, κατά τη
επιστροφή, έγινε μια στάση στο ναό
του Απόλλωνα στο Σούνιο, όπου ο
φιλόλογος κ. Νίκος Δέτσης, κατατοπισμένος όπως πάντα, παράθεσε πολύ
ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία.
Μια εκδρομή που έμοιαζε με επιμορφωτικό σεμινάριο, άφησε άριστες εντυπώσεις, γι’ αυτό αξίζει να επαναληφθεί!
Βαρίτης
ματος πλυσίματος των μετάλλων. Το
μεγαλύτερο μέρος των κτιριακών αυτών εγκαταστάσεων, δημιουργία του
Γερμανού αρχιτέκτονα C. Luhrig, κατεδαφίστηκε το 1970 με εντολή του
τότε δημάρχου (διορισμένου από τη
χούντα), παρά την έντονη αντίθεση της
Αρχαιολογικής υπηρεσίας για τη διατήρησή του, λόγω της μοναδικότητάς του.
Στις προθήκες του μικρού χώρου του
μουσείου εκτίθενται περίπου 550 (από
τα 1500 που διαθέτει το μουσείο) δείγματα ορυκτών των μεταλλείων Λαυρίου.
Υπάρχουν δείγματα μεταλλουργικών
και σχετικά κοινών ορυκτών (γαληνίτης, αραγωνίτης, βαρίτης, κ.ά.) αλλά
και ορυκτά πολύ περισσότερο σπάνια,
χαρακτηριστικά για την περιοχή, όπως
ο λαυριονίτης, ο σερπιερίτης, ο κτενασίτης κ.ά.
Στα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνονται, επίσης, αργυρά νομίσματα
του 4ου π.Χ. αιώνα, κατασκευασμένα
από τον άργυρο των μεταλλείων, "χελώνες" μολύβδου από την αρχαιότητα
έως τον περασμένο αιώνα και εργαλεία
και εξοπλισμός των μεταλλωρύχων που
εργάστηκαν εκεί.
Το μουσείο εντάσσεται στο ευρύτερο
"Τεχνολογικό Πάρκο Λαυρίου", οργανισμό επιστημονικής έρευνας, εκπαίδευσης και πολιτισμού σε συνδυασμό
με την επιχειρηματική δραστηριότητα
και δημιουργήθηκε το 1992 με πρωτοβουλία του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
Το Ορυκτολογικό μουσείο Λαυρίου
Το ορυκτολογικό μουσείο Λαυρίου
είναι μουσείο στο οποίο εκτίθενται
ορυκτά των μεταλλείων Λαυρίου και
εξοπλισμός των μεταλλωρύχων που
εργάστηκαν σε αυτά κατά το παρελθόν.
Δημιουργήθηκε το 1984 από την Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής, η οποία το
αφιέρωσε στη μνήμη του μεταλλειολόγου Ανδρέα Κορδέλλα (1836 - 1909).
Για τη στέγασή του επιλέχθηκε το
κτίσμα του θυρωρείου του συγκροτή15
Γιάννης Τσαρούχης
Επιμέλεια της Καίτης Μεσσηνέζη
...Θα ρωτήσει κανείς τι ψάχνω. Από μικρό παιδί ήθελα να μάθω τι είναι η
ζωγραφική που τόσο με τραβούσε. Πώς γίνεται και πώς τη μαθαίνει κανείς. Για
να μάθω τα μυστικά της έχασα την πρωταρχική έλξη που εξασκούσε επάνω μου,
για να δημιουργήσω αρχίζοντας από το μηδέν μια νέα έλξη γι' αυτή. Ήμουν κι
έμεινα ένας ερευνητής και ένας μαθητής, νομίζω όχι πάντα πολύ επιμελής...
Γιάννης Τσαρούχης
Βιογραφικά
Η κλίση του προς τη ζωγραφική
διαμορφώθηκε ήδη από την παιδική
του ηλικία. Ήταν μικρός όταν είδε μια
ζωγραφιά του Γύζη στο ημερολόγιο
του Σκόκου και είπε στη μητέρα του
Ο Γιάννης Τσαρούχης, γεννήθηκε 13
Ιανουαρίου 1910 και πέθανε 20 Ιουλίου 1989 στην Αθήνα. Δεύτερος γιος
του Αθανασίου Τσαρούχη εμπόρου
από την Αρκαδία και της Μαρίας Μοναρχίδη με καταγωγή από τα Ψαρά.
Το νεοκλασικό κτίριο στο οποίο είδε
για πρώτη φορά το φως, στη συμβολή της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου
με την οδό Λουκά Ράλλη δεν υπάρχει
πια. Μέρος των παιδικών του χρόνων
(1920-1925), ο μεγάλος αυτός Πειραιώτης ζωγράφος, το πέρασε στην πολυτελή οικία (έπαυλη) της οικογενείας
Μεταξά, κοντά στη θεία του Δέσποινα
Μεταξά, η οποία ήταν αδερφή της μητέρας του. Παρότι η οικογένεια Τσαρούχη μετακόμισε το 1927 στην Αθήνα, ο Πειραιάς ρίζωσε βαθιά μέσα στον
καλλιτέχνη, τόσο για το μεγαλοαστικό
περιβάλλον στο οποίο ανατράφηκε και
τον επηρέασε καλλιτεχνικά, όσο και
για τις φτωχές λαϊκές συνοικίες όπου
συχνά πραγματοποιούσε αποδράσεις
κατά τα παιδικά του χρόνια.
Γιάννης Τσαρούχης
16
« Δε βαριέται να βάφει ένα τόσο μεγάλο φόντο με σκούρο χρώμα;». Εκείνη
την εποχή έβαφε με παστέλ σε χαρτί
διαστάσεων 70Χ100 εκ. αφήνοντάς το
σε πολλά σημεία άβαφο. Στα οχτώ του
χρόνια είδε τα ψηφιδωτά στο Δαφνί
που του δημιούργησαν μια έντονη ψυχική ταραχή.Έβλεπε κάτι που ήταν ζωγραφική περισσότερο από κάθε τι άλλο
και όμως νόμιζε ότι ήταν κάτι διαφορετικό.
Τα πρώτα του έργα τα εξέθεσε, σε
νεαρή ηλικία, το 1929 στο "Άσυλο Τέχνης". Η επιτυχία που σημείωσε τον
οδήγησε στη συνέχεια να φοιτήσει
στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών
του Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1929
- 1935) με καθηγητές τους Ιακωβίδη,
Βικάτο και Παρθένη. Παράλληλα μαθήτευσε κοντά στον Κόντογλου (1931
- 1934), ο οποίος τον μύησε στη βυζαντινή αγιογραφία, ενώ μελέτησε την
λαϊκή αρχιτεκτονική και ενδυμασία.
Μαζί με τους Πικιώνη, Κόντογλου και
Αγγ. Χατζημιχάλη πρωτοστάτησε στο
αίτημα της εποχής για την ελληνικότητα
της τέχνης.
Την περίοδο 1935-1936, αφού πρώ-
τα επισκέφτηκε τη Κωνσταντινούπολη,
ταξίδεψε στο Παρίσι και στην Ιταλία.
Επισκεπτόμενος τα διάφορα μουσεία
ήρθε σε επαφή με δημιουργίες της
Αναγέννησης και του Ιμπρεσιονισμού
καθώς και με τα σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του. Ανακάλυψε το έργο του Θεόφιλου και γνώρισε
καλλιτέχνες όπως ο Ματίς και ο Τζακομέτι.
Το 1938, μετά την επιστροφή του
στην Ελλάδα πραγματοποίησε την
πρώτη του ατομική έκθεση ζωγραφικής στο κατάστημα Αλεξοπούλου της
οδού Νίκης στην Αθήνα, με έργα που
παρουσίαζαν ιδιαίτερη προσωπικότητα
που εξήραν οι τότε τεχνοκριτικοί Παπαντωνίου και Καπετανάκης.
Το 1940 επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε στο Μηχανικό.
Το 1947 πραγματοποίησε 2 ατομικές
εκθέσεις με υδατογραφίες και θεατρικά προσχέδια.
Το 1950 ξαναγύρισε στο Παρίσι όπου
ένα χρόνο μετά, το 1951, οργάνωσε εκθέσεις στο Παρίσι και στο Λονδίνο στη
"Ρέτφρη Γκάλερυ", ενώ το 1953 υπέγραψε συμβόλαιο με τη γκαλερί Ιόλας
Οι 4 εποχές (1600x834 cm)
17
Στο έργο του Γιάννη Τσαρούχη εκφράζεται κυρίως η χαρά και το θαύμα
της ζωής. Προσπάθησε να ισορροπήσει τις μεγάλες παραδόσεις και να συλλάβει τις αιώνιες καλλιτεχνικές αξίες.
Οι πίνακές του περικλείουν αφομοιωμένα πολλά λαϊκά και λαογραφικά στοιχεία ιδιαίτερα σχετικά με το λιμάνι του
Πειραιά. Θεωρείται από τους μεγαλύτερους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους με διεθνή προβολή και ειδικά στη
Γαλλία. Παράλληλα όμως εργάσθηκε
και ως σκηνογράφος τόσο σε ελληνικά όσο και σε ξένα θέατρα με μεγάλη
πάντα επιτυχία. Σ΄ αυτόν οφείλεται η
καθιέρωση, σχεδόν σε όλες τις σκηνές
του ελληνικού κινηματογράφου που γυρίστηκαν σε λαϊκά κέντρα, της παρουσίας του ναύτη είτε σε χορό είτε όχι,
θεωρούμενη μάλιστα και απαραίτητη.
Το 1977 ανέβασε ο ίδιος τις Τρωάδες
του Ευριπίδη σε δική του νεοελληνική
απόδοση με δική του διδασκαλία &
σκηνογραφία.
της Ν. Υόρκης.
Το 1956 υπήρξε υποψήφιος για το
βραβείο Γκούγκενχαϊμ και το 1958
πήρε μέρος στη Μπιενάλε της Βενετίας.
Το 1967 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι.
Το 1982 εγκαινιάστηκε το Μουσείο
Γιάννη Τσαρούχη στο Μαρούσι, στο
σπίτι του καλλιτέχνη, που ο ίδιος μετέτρεψε σε Μουσείο παραχωρώντας την
προσωπική συλλογή των έργων του.
Παράλληλα λειτουργεί το Ίδρυμα Τσαρούχη με σκοπό τη διάδοση του έργου
του ζωγράφου.
Παράλληλα με τη ζωγραφική ο Γιάννης Τσαρούχης ασχολήθηκε και με τη
θεατρική σκηνοθεσία και μάλιστα από
το 1928. Σχεδίασε σκηνικά και ενδυμασίες για τα θέατρα "Εθνικό" ή "Βασιλικό", "Κοτοπούλη", "Δημοτικό" Πειραιώς κ.ά. ειδικά για έργα πρόζας καθώς
και για το κλασσικό έργο "Ρωμαίος και
Ιουλιέττα" που ανεβάσθηκε το 1954,
στο τότε Βασιλικό κήπο και σήμερα
"Εθνικό".
Παρουσιάσεις
Γράφει η Νίκη Λοϊζίδη*
Ο Γιάννης Τσαρούχης ανάμεσα σε
Ανατολή και Δύση
Ο Γιάννης Τσαρούχης αναφερόμενος
κάποτε σε ένα ημιτελές έργο του είχε
σημειώσει: «Τελειώνοντας το πρώτο
στάδιο, θεώρησα ότι ­το έργο ­ήταν ήδη
τελειωμένο και το άφησα έτσι. Πολλά
εξάλλου έργα τελειώνουν με τον καιρό
μόνα τους, όπως έλεγε ο Τισιάνος».
Από τη δική του πλευρά ένας ιστορικός
της τέχνης θα συμπλήρωνε ότι με τον
καιρό «τελειώνουν» δηλαδή ωριμάζουν
μέσα από διαδοχικές δοκιμασίες επαλήθευσης και αντοχής και τα κριτήρια
με τα οποία αντιμετωπίστηκαν οι δημιουργίες μιας εποχής.
Το καθημερινό ξύρισμα (952x1278 cm)
18
Το πέρασμα του χρόνου αποκαλύπτει ότι ιδεολογικές εμμονές και αισθητικές διαμάχες που ταλαιπώρησαν για
δεκαετίες έναν τόπο, συγκεκριμένα τον
δικό μας τόπο δεν ήταν «εύστοχες» ή
«άστοχες», «συντηρητικές» ή «προοδευτικές», αλλά αναπότρεπτη συνέπεια
των ιστορικών και πολιτισμικών συγκυριών που τις προκάλεσαν. Και για ό,τι
αφορά τη λεγόμενη γενιά του '30, οι
συγκυρίες αυτές δεν ήταν ταυτόσημες
ούτε πολιτισμικά και κοινωνικά ισοδύναμες με όλα όσα συνέβαιναν ή είχαν
ήδη συμβεί ­ στην προηγμένη Ευρώπη.
Δεν είναι λοιπόν ένδειξη συντηρητισμού ή παλινδρομούντος εθνοκεντρισμού το να υποστηρίξει κανείς ότι ο
Τσαρούχης δεν ήταν δυνατόν να ταυτιστεί και μάλιστα ετεροχρονισμένα­
με τη χρωματική αντίληψη των Φωβ
και του Matisse, ότι ο Εγγονόπουλος
δεν μπορούσε να συμπεριφέρεται ως
«εχθρός του Εθνους» και καταλύτης
των ιδεωδών της αστικής τάξης όπως
ήθελαν να είναι οι σουρεαλιστές και ο
Μπουζιάνης, όσο και να το επεδίωκε,
δεν θα συμμεριζόταν την ανατρεπτική
κοινωνική ιδεολογία της γερμανικής εξπρεσιονιστικής πρωτοπορίας. Οσοι μάλιστα επιχειρούν να απομυθοποιήσουν
με τρόπο «αποκαλυπτικό» τις προσπάθειες της γενιάς του '30, θα πρέπει να
σκεφθούν ότι ο Τσαρούχης και η εποχή του αντιμετώπισαν έστω και θεωρητικά το δίλημμα της επιλογής ανάμεσα
σε Ανατολή και Δύση, ενώ σήμερα δεν
υπάρχουν καν περιθώρια για τέτοιου
είδους αυταπάτες.
Το δίλημμα της γενιάς του '30
Για τη γενιά του '30, πέρα από το φάσμα της ιδεολογικής επιλογής ανάμεσα
σε Ανατολή και Δύση ανάμεσα στην
εθνική παράδοση και στον ευρωπαϊκό δυτικό προσανατολισμό υπήρχε το
πολύ υπαρκτό πρόβλημα της αποσαφή-
νισης των σχέσεων και κυρίως των γνώσεων σχετικά με τους δύο διαφορετικούς αυτούς κόσμους. Το δίλημμα δεν
ήταν ακριβώς δίλημμα αλλά ταλάντευση ανάμεσα σε ένα όραμα της Δύσης
που αγνοούσε τις τομές (και τις βαθιές
ρωγμές) του μοντέρνου βιομηχανικού
πολιτισμού και σε μια εικόνα της Ανατολής συγκεχυμένη και αμφίθυμα δεκτή ­που έπρεπε να ανασυνταχθεί μέσα
από διάσπαρτες λαϊκές παραδόσεις
και εξανεμισμένες αρχαϊκές και βυζαντινές μνήμες. Ωστόσο, αν το «δίλημμα» υπήρξε μια ιδεολογική επινόηση, η
ανάγκη διαμόρφωσης μιας πολιτισμικής
ταυτότητας σε περίοδο μάλιστα που η
Ευρώπη ζούσε το επικίνδυνο κορύφωμα των μεγάλων εθνικών ανταγωνισμών­
ήταν πραγματική και γι' αυτό θα έλεγα
ότι ο ελληνικός Μεσοπόλεμος χρεώθηκε έναν πολύ βαρύ και άχαρο ρόλο.
Πρωταγωνιστής (800χ239 cm)
19
Οι «μεταμορφώσεις» του καλλιτέχνη
Κατά τη γνώμη μου, η «αντίστροφη»
σε σχέση με την εποχή χρήση των όρων
«Ανατολή» και «Δύση» από τον Γιάννη
Τσαρούχη δεν είναι τελείως αντίστροφη αλλά ούτε και ανεξήγητα παράδοξη.
Ο Έλληνας δημιουργός γνώρισε τους
μοντέρνους μάλιστα χάρη στον Πικιώνη και στον Διαμαντόπουλο αρκετά
πριν από την πρώτη επίσκεψή του στο
Παρίσι μέσα από το φίλτρο μιας βιωμένης και βαθιά ελληνοκεντρικής παιδείας
με διαρκείς και σαφείς αναφορές στο
Βυζάντιο και στην Ανατολή. Αν υπάρχει κάπου αντιστροφή αυτή θα πρέπει να εντοπιστεί στον τρόπο με τον
οποίο μεταμορφώνει τα καλλιτεχνικά
πρότυπα της μοντέρνας Δύσης σε εικονογραφία της «χρωματικής» Ανατολής. Έτσι, ο «Σκεπτόμενος» του Rodin
μεταφράζεται με μια δόση ανατρεπτικού χιούμορ σε φιγούρα λαϊκού «Σκεπτόμενου» (1936) με τσιγάρο και ριγέ
κοστούμι, ενώ η «Ολυμπία» του Manet
«μεταμορφώνεται» σε ημίγυμνο νωχελικά ξαπλωμένο «Νέο σε στάση αγάλματος Ολυμπίας» (1939). Εξάλλου από
την εποχή των πρώτων εμπρεσιονιστών
ως τις προωθημένες αναζητήσεις της
ευρωπαϊκής πρωτοπορίας η τέχνη της
Ανατολής και γενικότερα των «εξωτικών» πολιτισμών επηρέασε καθοριστικά την αισθητική της Δύσης.
Τα κείμενα και οι θεωρητικές τοποθετήσεις ενός καλλιτέχνη δεν είναι ο
ασφαλέστερος οδηγός για την κατανόηση του έργου του, ο τρόπος όμως με
τον οποίο ο Γιάννης Τσαρούχης ορίζει
την «τεχνοτροπική διαφορά» Ανατολής
και Δύσης έχει ιδιαίτερη σημασία για
τον σύγχρονο ερευνητή. «Ο ένας τρόπος» σημειώνει ο καλλιτέχνης «βασίζεται στο χρώμα και τους αρμονικούς συνδυασμούς του και στην αναδημιουργία
της φόρμας, και μοιραία στον βιασμό
της προοπτικής...».
Πράγματι, ο όρος «Ανατολή» λειτουργεί ­ για εμάς σήμερα ως μεταφορά του
μοντέρνου και ο όρος «Δύση» ταυτίζεται με το σχέδιο, την κλασική προοπτική
και τη μιμητική λειτουργία της εικόνας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα άρθρωσης
του ζωγραφικού χώρου με βάση το χρώμα ως αυτόνομη εκφραστική αξία αποτελεί η ιδιαίτερα σημαντική περίοδος του
1936-39 («Νέος με άσπρα λινά», 1937,
«Μελαχρινός νέος καθιστός με πανωφόρι», 1937). Στα έργα της περιόδου
αυτής, η οποία, όχι τυχαία, ακολουθεί
την πρώτη επίσκεψη του καλλιτέχνη στο
Παρίσι, οι εμπειρίες της «Ανατολής»
(νεοβυζαντινή ζωγραφική, ρεκλάμες του
θεάτρου των Σκιών, λαϊκή τοιχογραφία)
διασταυρώνονται γόνιμα με προσωπικές αναγνώσεις του έργου του Manet,
του Leger και του Matisse. Η «δυτική»
τεχνοτροπία, η οποία ουσιαστικά παρακολουθεί την ιλουζιονιστική τεχνική της
ελληνιστικής ζωγραφικής ­και κυρίως την
παράδοση των μεγάλων στυλ της Ευρώπης, ιχνηλατείται από τον Τσαρούχη
στο τέλος του Μεσοπολέμου, χρησιμοποιείται στη συνέχεια παράλληλα με τη
«χρωματική» ή «ανατολίτικη» τεχνοτροπία, για να φθάσει βαθμιαία στο απόγειό
της κατά τα μέσα με τέλη της δεκαετίας
του '70.
ακριβώς για την αναφορά τους στην
τέχνη του παρελθόντος, αλλά για τον
τρόπο και κυρίως τον σκοπό για τον
οποίο γίνεται η συγκεκριμένη αναφορά.
ίδιο τον εαυτό του) με την τότε μητροπολιτική Ευρώπη είχε πει: «Αφού διαπίστωσα το όντως ανώτερο κοινωνικό
επίπεδο της Ευρώπης εν σχέσει με την
Ελλάδα, άρχισα να βλέπω τι πνευματικές και μαντικές ικανότητες μπορεί να
έχει ο φτωχός, αν ξέρει να κάνει καλή
χρήση των μειονεκτημάτων του». Ο
ίδιος έκανε καλή χρήση. Μακάρι το ίδιο
να συμβεί και για τον τόπο του.
Ο Τσαρούχης δεν μεταγράφει σε
μοντέρνες παραλλαγές τους παλιούς,
όπως το έκανε ο Picasso τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, ούτε τους
μιμείται κάνοντας απλώς κακή ζωγραφική, όπως συνέβη με την όψιμη περίοδο της καλλιτεχνικής πορείας του De
Chirico. Η στυλιστική περιπλάνηση της
τελευταίας εικοσαετίας δεν έχει επίσης
σχέση με την παρωδιακή περιήγηση
στις τεχνοτροπίες της παράδοσης που
επιχείρησε κατά τη διάρκεια του '80
ο λεγόμενος μεταμοντερνισμός. Ποια
λοιπόν μπορεί να είναι η θέση του έργου του ­ του συνολικού πλέον έργου
του ­σήμερα, σε μια εποχή που Ανατολή και Δύση «ενώνονται» υπό την υψηλή εποπτεία της (δυτικής έμπνευσης)
παγκοσμιότητας; Ο ίδιος συγκρίνοντας
στο παρελθόν τον τόπο του (και τον
Νίκη Λοϊζίδη
*Η Νίκη Λοϊζίδη είναι καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης
στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ο Οδυσσέας Ελύτης για τον Τσαρούχη
Ο Γιάννης Τσαρούχης ανήκε σε μια
γενιά καλλιτεχνών του Μεσοπολέμου,
της λεγόμενης γενιάς του '30, οι οποίοι
προσπάθησαν να ανανεώσουν την ελληνική τέχνη αναζητώντας την έμπνευσή τους στα διδάγματα της πνευματικής και καλλιτεχνικής ιστορίας της
Ελλάδας, και συνδυάζοντας στα έργα
τους στοιχεία της ελληνικής παράδοσης με επιτεύγματα της σύγχρονης
ευρωπαϊκής τέχνης. Ανάμεσα στους
καλλιτέχνες που συμπορεύτηκαν προς
μια τέχνη και μια όραση ελληνική ήταν
ακόμα ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας,
ο Νίκος Εγγονόπουλος ο Γιάννης Μόραλης και ο Νίκος Νικολάου. Ο Γιάννης
Τσαρούχης διαμορφώνει μια προσωπική εκδοχή της έννοιας της ελληνικότητας, την οποία προσεγγίζει μέσα από
τη λαϊκή παράδοση, τον Καραγκιόζη
και τον Θεόφιλο, τη βυζαντινή τέχνη
και τα διδάγματα του Κόντογλου, αλλά
και την αισθητική και τις αρχές της
αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής, των
τοιχογραφιών της Πομπηίας, των πορτραίτων του Φαγιούμ. Ο ίδιος πίστευε
άλλωστε ότι "η παράδοση πρέπει να
περάσει από πολλά στάδια για να γί-
Αναφορά στο... παρελθόν
Ωστόσο η επαφή του Τσαρούχη με
τη μοντέρνα αισθητική δεν υπήρξε για
αυτόν καταλυτικό βίωμα, αλλιώς δεν
εξηγείται η βαθμιαία σύνδεσή του με
τις έγνοιες του καλού «μετιέ» και το
σύστημα απεικόνισης των μεγάλων
στυλ της προμοντέρνας Ευρώπης. Έργα
εμπνευσμένα από τον Caravaggio ή τον
Vermeer, όπως π.χ. «Η Αντιγραφή του
Τισιάνου» (1971) ή η σπουδή για «Το
Γράμμα» (1979) προβληματίζουν όχι
20
Παίκτης του μπάσκετ (610χ768 cm)
21
βή ζητούσε κι ένα ναύτη. Ήταν πολύ φθηνά.
“Όχι”, της είπε. “Με την τιμή αυτή δεν μπορώ να σας δώσω κι ένα ναύτη επιπλέον. Θα
ζωγραφίσω το γιο σας όμως σαν ναύτη”.
νει πραγματική δύναμη". Το έργο του
συνδυάζει τις επιρροές της μεσογειακής τέχνης με ευρωπαϊκά στοιχεία των
μεγάλων δασκάλων της Αναγέννησης
και του Μπαρόκ, αλλά και των κινημάτων της σύγχρονης τέχνης και κυρίως
του Φοβισμού. Συμβιβάζει Ανατολή και
Δύση και καταλήγει σε ένα μοντέρνο
ελληνικό αποτέλεσμα. "Χωρίς να μείνει
στη γραφικότητα ή να μεταβληθεί σε
ανθολόγιο εθνικών απηχήσεων, ο Τσαρούχης, υπακούοντας ίσως ασυνείδητα
σε μια λειτουργία ανθρωπισμού που
υπάρχει μέσα στο ελληνικό φως, αγκάλιασε το ανθρώπινο σώμα και μαζί μ'
αυτό προχώρησε να βρει την οριστική
έκφρασή του."
- Στην Ελλάδα ζούμε πολυτελέστερα απ’
όσο μας επιτρέπουν τα μέσα μας, πέρα
από τις οικονομικές μας δυνατότητες και
τις ψυχικές μας ικανότητες. Αυτό ήδη μας
δημιουργεί προβλήματα και θα μας προξενήσει μεγάλο κακό.
Τάδε έφη ο Γιάννης Τσαρούχης
(Μερικά από τα αμίμητα του Τσαρούχη που
μου έστειλε η φίλη Κική Σαραντάκου)
- Ο Έλληνας έχασε ένα μεγάλο κίνητρο
που είχε στη ζωή του. Την πείνα. Τώρα
τρώει και όλοι έχουν κοιλιά και στομάχι.
Λοιπόν δεν μπορεί να έχουν τη δραστηριότητα που είχανε ως πεινασμένοι. Ό,τι μεγάλο έκανε η Ελλάς -είτε από φιλοσόφους
είτε από απλούς ανθρώπους- το έκανε από
την πείνα. Ο Έλληνας φαγωμένος γίνεται
ένα αποκτηνωμένο ζώο.
Η πείνα πρέπει να γίνει σήμερα δίαιτα.
Οι «Ελπίδες» πέρασαν στην ιστορία
της λεσβιακής γραμματείας, αργότερα
δε συνέχισαν με τ’ όνομα «Νειάτα».
- Στην Ελλάδα όλα γίνονται όπως θέλουν
οι μέτριοι. Η μετριότητα κατάντησε να είναι κάτι το απαραίτητο! Η μετριότητα και η
καπατσοσύνη!
Από το περιοδικό αυτό, από το πρώτο φύλλο του Ιανουαρίου του 1915
προέρχεται το ακόλουθο διήγημα του
«Γιώτη», ψευδώνυμο του Παναγιώτη
Κεφάλα, με τίτλο «Ο γενίτσαρος» δείγμα δυναμικής πένας και λογοτεχνικού
οίστρου της εποχής:
- Χρειάζεται η θεία αφέλεια για να βρεις
μέσα σου την αλήθεια.
- Και τα πιο άφθαρτα πράγματα γίνονται
φθαρτά αν δεν τα ζωογονεί η πίστη.
- Μία κυρία του ζητούσε να ζωγραφίσει το
πορτρέτο του γιου της. Μέσα στην ίδια αμοι-
Βοηθήματα: Διαδίκτυο, Αφιέρωμα «Γιάννης Τσαρούχης» περιοδικό Ως3.
22
Του Παναγιώτη Κεφάλα
- Δεν ζητώ ανθρώπους να σκέφτονται
σαν εμένα, αλλά να κάνουν σκέψεις συμπληρωματικές των δικών μου.
- Αρετές μας είναι τα ελαττώματά μας
που τα παραδεχτήκαμε.
- Φιλία είναι η συμφωνία δύο ανθρώπων
εναντίον όλου του κόσμου.
Ο γενίτσαρος
- Ποτέ δεν υπήρξε μια εποχή που οι άνθρωποι ήταν τόσο δύσθυμοι και μελαγχολικοί. Άλλωστε, αυτό εξηγεί από μία άποψη
την τρομερή και μέχρις αηδίας οργάνωση
της ευθυμίας. Καμιά εποχή δεν είχε οργανώσει τόσο πολύ την ευθυμία όσο η δική
μας. Σε καμιά εποχή δεν έπαιζε πρωί πρωί
στα σπίτια το ραδιόφωνο εύθυμες μουσικές, για να ξυπνήσουν οι άνθρωποι μελαγχολικοί και σχεδόν έτοιμοι να αυτοκτονήσουν.
- Η αγάπη των άλλων είναι μια συνέπεια
φυσική που απλώς σου δείχνει πως η αγάπη σου, δηλαδή η δύναμή σου, είναι αλώβητη. Μ' αγαπάνε, σημαίνει μπορώ ν' αγαπώ.
- Ελευθερία είναι σήμερα να κάνεις αυτό
που θεωρείται κακό και μη επιτρεπόμενο
και οι άνθρωποι να το παραδέχονται.
Παλιές Λεσβιακές Σελίδες
Όταν η «Λεσβιακή Άνοιξη» άνοιγε
τις φτερούγες της με αυτοπεποίθηση
για λογοτεχνικές κατακτήσεις, πρωτοεμφανίστηκε το θαυμάσιο, πρωτοποριακό περιοδικό «Χαραυγή». Τούτο
αποτέλεσε την απαρχή λεσβιακών εκδόσεων με δυναμισμό και αίσιες προοπτικές. Ακολούθησαν «Ελπίδες», ένα
λιανό και απέριττο περιοδικό το οποίο
εξέφραζε το πνεύμα και την τάση της
λεσβιακής λογοτεχνικής περιόδου των
νέων συγγραφέων, των κρυφών ταλέντων. Το εν λόγω περιοδικό ήταν βραχύβιο, δύο τεύχη όλα κι όλα, τα οποία
με θερμά λόγια στην κριτική τους καλωσόρισαν στη λεσβιακή συγγραφική
αρένα οι φτασμένοι πια μάστορες της
πένας Στράτης Μυριβήλης και Χρύσανθος Μολίνος.
- Είναι οδυνηρό, για να σε εκτιμήσουν,
να προσπαθείς να κάνεις πράγματα που να
αρέσουν σε ανθρώπους που δεν εκτιμάς.
Οδυσσέας Ελύτης, 1952
Παλιές Λεσβιακές Σελίδες
το μέρος των τούρκικων μαχαλάδων
και ψηλά προς το κάστρο τρεμόφεγγαν
σαν κωλοφωτιές.
Κάπου-κάπου ερχότανε μια μακρυνή
βουή, ανάκατη με αχούς νταουλιού και
ζουρνάδων και με ανάριες πιστολιές.
Τρανό σημάδι πως οι Τούρκοι ξυπνοί
χαροκοπούσαν. Ο ουρανός γιομάτος
από μαύρα βαριά σύννεφα. Πέρα γοργόστραφτε στη δύση. Η κουκουβάγια
κρυμένη μες τη ζοφερή φωλιά της,
έσκουζε προμηνώντας την κακοκαιριά.
Ζερβά-δεξιά πετούσανε τα νυχτοπούλια ανήσυχα. Τρομακτική βουβαμάρα
και σωπασιά. Έρημα όλα τα σοκάκια,
έρημη κι η στράτα του βουνού.
Ώρες τώρα ο γενίτσαρος, πεσμένος
κάτω τ’ απίστομα αγκομαχώντας, πασπάτευε-πασπάτευε ναύρει το ατίμητο
μαχαίρι που είχε πέσει μέσα στο λάκκο
τον ολόγιομο από πτώματα.
Φριχτές βλαστήμιες και βρισιές συχνόβγαιναν από τα χείλη του. Μαύρη η
μούρη και τα τριχωμένα χέρια του από
το ζεστό ακόμα αίμα των θυμάτων του.
Φυσομανούσε, μούγκριζε σαν το θεριό
τ’ ανήμερο απ’ τη περίσσια λύσσα του.
Εκεί μεριά προς τα μνημούρια τα
ολόλευκα που στέκουνταν αμίλητα σαν
ανεραϊδες ξωτικές, γροικιότανε τ’ αλύχτημα του λύκου που τραβηγμένος σίμωσε απ’ του αιμάτου την οσμή.
«Χρόνια σκλαβιάς. Η χώρα κοιμούντανε βαθιά αποσταμένη. Το λεπίδι του
Τούρκου όλο και κάθε μέρα χαλούσε
λεβέντικα και γέρικα κορμιά, βυθίζοντας σε πένθος ολάκερες φαμίλιες.
Ποτάμια κυλούσανε τα αίματα χωρίς ν’
αγγίξουν τον αιώνιο οχτρό της φυλής.
Ξάφνου ακούστηκε γλήγορο ποδοβολητό. Ποιος είναι αυτός ο νυχτοπάτης
που ροβολάει άφοβα και αψηφά του
Τούρκου την οργή; Σηκώνει το απαίσιο
κεφάλι ο γενίτσαρος. Ξανοίγει στα πλά-
Σκοτάδι πίσα. Μόνο λίγα φώσια προς
23
για της ραχούλας της αντικρυνής μαζί
με την αναλαμπή της αστραπής δυο
άτια φορτωμένα. Και πας το πρώτο καβαλάρη χριστιανό!
γκρυα κι ανατριχίλες σ’ όλο το κορμί.
Τώρα χουφτώνει ένα κεφάλι με πολλά
μαλλιά… με γένεια… θάναι παπάς.
Κάτι από πίσω τον τραβά. Μπα! βρυκολακιάσανε οι πεθαμένοι;…Όχι, του
φάνηκε, δεν είναι τίποτα. Αστράφτει.
Α! πως τον κυτάνε οι νεκροί με τα γυαλένια μάτια τους…Να…το μαχαίρι…
το βρήκε… το κρατά. Αποσταμένος,
κατάμαυρος σα φάντασμα, όξω από το
λάκκο σέρνεται φειδοτροπίς.
Σαν το αψύ λιοντάρι ορθός πετιέται
στη στιγμή αφίνοντας απ’ τη χαρά του
ουρλιαχτό.
-Ντούρ! …Γκελ πουρντά κερατά!
Ανατριχιάζει ο έρμος ο διαβάτης στη
φωνή. Καλά γροικάει τι του μέλλεται.
Γλυστρά κάτω από τη σέλα άθελα,
χαϊδεύει για στερνή φορά τ’ αγαπημένα
του άλογα και σαν το φύλλο τρέμοντας
κινά προς τη φωνή.
Τον παίρνουνε οι λογισμοί. Τις πλάτες του έχει γυρισμένες ο γενίτσαρος.
Να τον χτυπήσει; Α, όχι. Δεν αξίζει
έτσι άναντρα. Σηκώνεται.
Κ’ εκειά μονάχα μένουν κι έρημα.
Ξαφνιάζονται, τεντώνουν τα αυτάκια
τους, ανήσυχα σκάφτουν το χώμα με
τα πόδια ανυπόμονα και χλιμιντρώντας
παίρνουν τον κατήφορο που οδηγάει
στο σπίτι του αφέντη τους. Αλλοί! Στην
άμοιρη τη γυναικούλα σαν τα διεί, που
ξύπνια βέβαια θα τον περίμενε!
-Πάρτο αγά μου, το βρήκα το μαχαίρι
σου.
Μα πριν τ’ αγγίξει, ο γκιαούρης χουμάει σαν αητός και το ψυχρό λεπίδι
μπήγει μες τα λάσια στήθια του.
-Αλλάχ! Μουγκρίζει το θεριό. Κάνει
καμπόσα βήματα με το χαντζάρι σηκωμένο αψηλά. Μα οι δυνάμεις του φεύγουν ολοένα και σταματά.
Με λίγα λόγια του ξηγάει ο γενίτσαρος το τι ζητά: να έμπει μες το λάκκο
το γεμάτο από λέσια και από αίμα, που
ακόμα άχνιζε, να ψάξει όσο μπορεί καλλίτερα και ναύρει το ατίμητο μαχαίρι
του. Αν δεν το βρει τον περιμένει θάνατος! Φρίκη! Οι τρίχες του σηκώνονται
ορθές, ν’ αντιμιλήξει δεν μπορεί. Χίλιες
φορές καλλίτερα να τον σκοτώσει σα
σκυλί παρά να έμπει μες τη ματωμένη
κόλαση.
Σπασμωδικά κινά τα χέρια του,
στριφογυρίζει γύρω του και σαν βραχνάς σωριάζεται στη γής αφίνοντας το
υστερνό του βογγητό.
-Ά, έτσι ούλοι οι οχτροί!...φωνάζει ο
νυχτοπάτης. Κι αφίνοντας γέλιο θριαμβικό, χαχανιστό, μες το σκοτάδι χάνεται…»
(Γιώτης)
Μα ξάφνου συλλογιέται τη γυναίκα
του, συλλογιέται λίγο τη ζωή.
Και με σφιγμένη την καρδιά, με λυγισμένα τα γόνατα βουτά! Ξεσπαθωμένος
στέκει ο γενίτσαρος κι ακαρτερεί. Οι
μαύρες ώρες διαβαίνουνε γοργές. Κι
εκείνος ψάχνει, σκουντουφλά, πέφτει,
πατεί πάνω σε όγκους άμορφους. Τα
πόδια του βουτάνε μες τα αίματα. Σύ24
Eπίκαιρα Θέματα
Mουσείον της πόλεως των Αθηνών
Ίδρυμα Βούρου - Ευταξία
Ψηφιακή περιήγηση στην Αθήνα του χθες και του σήμερα
Στις 29 Νοεμβρίου, Παρασκευή και
ώρα πρωινή, έγινε η παρουσίαση ενός
καινοτομικού έργου διαδραστικών ψηφιακών εφαρμογών στο διαδίκτυο και στο
χώρο του Μουσείου της Πόλεως των
Αθηνών Ίδρυμα Βούρου - Ευταξία, που
έχει το όνομα «Ψηφιακή Περιήγηση στην
Αθήνα του Χθες και του Σήμερα» και
αναπτύχθηκε με τη συγχρηματοδότηση
της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης
(ΕΣΠΑ). Στόχος του έργου είναι η μύηση
του επισκέπτη στον πλούτο της Ιστορίας,
στον πολιτισμό της ζωής της Αθήνας, στο
νέο τότε ελληνικό κράτος, από τα μέσα
περίπου του 19ου αιώνα και μετέπειτα.
Οι επισκέπτες του Μουσείου και οι
ερευνητές όλου του κόσμου, μέσω του
έργου αυτού μπορούν να γνωρίσουν, να
μελετήσουν αλλά και να εμπλουτίσουν
και να σχολιάσουν σταθμούς της ιστορίας της νεώτερης Πόλεως των Αθηνών.
Ακόμα, έχουν τη δυνατότητα μιας αυτοματοποιημένης αλλά ελεγχόμενης, ως
προς το περιεχόμενο και την χρονική
στιγμή, μεταφοράς περιεχομένου από
την ψηφιοποίηση του Μουσείου. Τέλος,
στο «βιωματικό χώρο», που δημιουργείται σε αίθουσα του Μουσείου, «ζωντανεύει» σύγχρονη ψηφιακή περιπλάνηση
στην πόλη της Αθήνας, μέσα από μία
διαδραστική «κορνίζα» μεγάλου μεγέθους (2Χ3μ). Σημαντική καινοτομία για
τους επισκέπτες του μουσείου είναι και
η εφαρμογή «Εικονικού Ψηφιακού Ξεναγού».
Στην ημερίδα της 29ης Νοεμβρίου,
πρώτος απηύθυνε χαιρετισμό στο ακροατήριο, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κ. Αντώνιος Γ. Βογιατζής, που ευχαρίστησε όλους
του συμμετέχοντες στην υλοποίηση του
έργου και ιδιαίτερα τη Διευθύντρια του
Μουσείου κα Αγλαΐα Αρχοντίδου-Αργύρη και τις δεκάδες των εθελοντών, που
εκτός από τις εγγενείς δυσκολίες ενός
τέτοιου σπουδαίου έργου είχαν να παλέψουν και με τα περιορισμένα χρονικά
περιθώρια.
Η Διευθύντρια του Μουσείου, αρχαιολόγος, κα Αγλαΐα Αρχοντίδου-Αργύρη,
στη συνέχεια, είπε μεταξύ άλλων στην
ομιλία της:
«Στην εποχή μας οι νέες τεχνολογίες με
τη χρήση του υπολογιστή και τις άπειρες
δυνατότητες και εφαρμογές, αλλάζουν
με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς τον
τρόπο επικοινωνίας και διοίκησης, την
καθημερινότητά μας και τον πολιτισμό.
Χωρίς τη χρήση των νέων τεχνολογιών,
που χρησιμοποιούνται πλέον μονίμως για
την παραγωγή του πολιτισμού, δεν είναι
δυνατόν να γίνουν κατανοητά ούτε τα
πολιτισμικά αγαθά.
Οι κακοφωτισμένες προθήκες, οι μουντές αίθουσες των Μουσείων, οι σύντομες επεξηγηματικές πινακίδες ή και οι μεγαλύτερες με τα δύσκολα και βαρετά για
τους πολλούς κείμενα, δεν προσελκύουν
τον επισκέπτη, αντίθετα τον απωθούν.
Ο μέσος πολίτης, ο μαθητής, ο νέος σήμερα, έχει συνηθίσει στους γρήγορους
ρυθμούς, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στο
κινητό τηλέφωνο, στην ελκυστική οθόνη του υπολογιστή. Στο πλαίσιο αυτό,
το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών,
Ίδρυμα Βούρου - Ευταξία, καθώς αφουγκράζεται το θόρυβο από τις αλλαγές
που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες, αποφάσισε να τις χρησιμοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Έτσι με τη χρήση
των νέων τεχνολογιών εκσυγχρόνισε τον
κατάλογο των Συλλογών του Μουσείου,
25
έχτισε νέα ιστοσελίδα πιο φιλική και πιο
ενημερωμένη και τέλος δημιούργησε ένα
πολύ σημαντικό έκθεμα, που στηρίζεται
στη διάδραση.
Το ειδικό έκθεμα, είναι το πρόπλασμα
(μακέτα) της Πόλεως των Αθηνών του
1842, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση, έργο του Νικολάου Γερασιμώφ, σε
σχέδια του καθηγητή Ιωάννη Τραυλού.
Οι περιηγητές, ακόμα κι αυτοί που ήρθαν
στην Ελλάδα μετά το 1821, περιγράφουν
μια πόλη κατεστραμμένη από τις μάχες
του απελευθερωτικού αγώνα, χαλάσματα και γκρεμισμένα σπίτια, από τα οποία
προβάλλουν δειλά δειλά μόνο κάποια κυπαρίσσια, αλλά βέβαια στέκονται περήφανα τα βυζαντινά μνημεία και οι αρχαιότητες, χάριν των οποίων επελέγη τελικά
η Αθήνα ως πρωτεύουσα του ελληνικού
κράτους.
Το πρόπλασμα παρέχει τη δυνατότητα μιας ολοκληρωμένης αντίληψης της
μικρής, περιορισμένης σε έκταση πόλης, όταν η οδός Σταδίου ήταν ένα ρέμα
και στο Ηρώδειο έσπερναν σιτάρι, όταν
υπήρχαν αγροί και χωράφια στην Πανεπιστημίου και νότια της Ακρόπολης…»
Η κα Αρχοντίδου στη συνέχεια ευχαρίστησε ονομαστικά όλους όσοι εργάστηκαν και εργάζονται για την ολοκλήρωση
του έργου, τους εθελοντές, την καθηγή-
τρια Ελένη Φεσά-Εμμανουήλ, τον καθηγητή Αλέξανδρο Παπαγεωργίου-Βενετά
και τον τεχνικό σύμβουλο Ανδρέα Σπύρου.
Οι εκπρόσωποι των αναδόχων εταιρειών ανέλυσαν ο καθένας το δικό του
τομέα αρμοδιότητας, σε ένα πλήθος από
εφαρμογές, δράσεις και δεδομένα που
περιλαμβάνει το έργο. Είπαν συγκεκριμένα, για το σύστημα διαχείρισης συλλογών, την ψηφιοποίηση και επιστημονική
τεκμηρίωση 56.000 αντικειμένων και τον
ανανεωμένο διαδικτυακό κόμβο με τις
διαδραστικές εφαρμογές: Αθήνα 1842,
Αρχιτεκτονική της Αθήνας, Χάρτης και
Χρονολόγιο, εκπαιδευτικές εφαρμογές
με παιχνίδια, βιβλίο επισκεπτών και πολυμεσιακό εκπαιδευτικό υλικό.
Το σημαντικότερο όμως χαρακτηριστικό του έργου είναι η επεκτασιμότητά του. Αυτό σημαίνει πως καινούργιες
εφαρμογές και στοιχεία θα προστίθενται
στο αρχικό επίτευγμα, «εσαεί». Δεν μένει παρά να περιμένουμε σε λίγο καιρό,
ο χώρος να ανοίξει για το ευρύ κοινό και
να αποτελέσει, όπως αναμένεται, πόλο
προσέλκυσης επισκεπτών και τουριστών
που ενδιαφέρονται να εξερευνήσουν την
πόλη της Αθήνας και «αγγίζοντάς την».
Ειρήνη Βεκρή
Mουσείον της πόλεως των Αθηνών, Ίδρυμα Βούρου - Ευταξία
(πλατεία Κλαυθμώνος)
26
Υπαρξιακό διήγημα
Γράφει ο Τάκης Χατζηαναγνώστου
Τώρα που πέρασαν τα χρόνια και πια δε
σ’ αγαπώ, κι ούτε, βέβαια, κι εσύ μ’ αγαπάς,
κι είμαστε σαν δυο ξένοι στην ίδια πόλη,
σαν να μην υπήρξαμε τίποτα ποτέ, τώρα
λοιπόν αισθάνομαι την ανάγκη να καταφύγω στην ουσία της σχέσης μας - μιας σχέσης που έδεσε τόσο ζεστά δυο ανθρώπους, όσο τουλάχιστον κράτησε.
Πρόσεξε, την καταφυγή αυτή δεν τη
συνδέω με καμιά κρυφή πρόθεση. Είμαστε,
κι εσύ κι εγώ, δυο ελεύθερα όντα του κόσμου τούτου, παλεύουμε να κερδίσουμε
τη ζωή μας, να κερδίσουμε το χρόνο μας
απέναντι στις αντιξοότητες και τις αναποδιές της καθημερινότητας, δε σκύβουμε το
κεφάλι, και δεν έχουμε να δώσουμε λόγο
σε κανέναν για τις πράξεις μας, -υποτίθεται
ότι είναι νόμιμες και μέσα στα πλαίσια των
κοινωνικών κανόνων. Άλλωστε, και η ίδια η
σχέση μας, σαν πράξη ζωής, ήταν απ’ αυτές που τις επιτρέπει η κοινωνία μας. Επιπλέον, τώρα δε θα κρίνουμε το παρελθόν.
Ό,τι έγινε, έγινε. Ήταν μια τρέλα. Εντάξει.
Αυτό ξεπεράστηκε. Τώρα βαδίζουμε σε
άλλο χώρο. Είπαμε: είσαι μια ξένη, κι είμαι
ένας ξένος. Δυο άνθρωποι που έτυχε να
συναπαντηθούν. Κι ήταν άνοιξη. Και μύριζε
η φύση γύρω μας. Και το φως αντανακλούσε μια αίσθηση ομορφιάς. Κι οι καρδιές
αναζητούσαν άλλες καρδιές, άπλωναν τα
χέρια, έστελναν μηνύματα, το αίμα επιζητούσε ν’ ανακατευτεί με άλλο αίμα, κάπου
παρακολουθούσε την ανθρώπινη μοίρα
ένας Θεός.
Μια τέτοια ώρα σε είδα και με είδες. Δε
θυμάμαι αν ξεσηκώθηκαν επικλήσεις. Δε
θέλω να θυμάμαι. Ήσουν όμορφη. Κι ακτινοβολούσες. Αυτό είχε σημασία. Ένιωσα
μια ώθηση να σου μιλήσω:
«Καλησπέρα.»
Θυμάμαι τη μελωδική απόκρισή σου:
«Καλησπέρα.»
Ύστερα περπατήσαμε μαζί. Ήταν πλάι
στη θάλασσα. Σου μίλησα για τη θάλασσα,
για τους δεσμούς μου μαζί της, για τη στενή επαφή μου με τον μυστικό κόσμο της.
Το θυμάσαι; Σου είπα ότι κατέβαινα πολλές
φορές ως τ’ ακρόχειλά της για να κλάψω
κοντά στα κύματά της ή πλάι στην αταραξία της, εξομολογούμενος τους καημούς
μου, τις χαρές μου, ή τις απελπισίες μου.
Ήταν η μόνη που μ’ άκουγε με κατανόηση, και με συμπάθεια θα έλεγα. Μόνο ότι
δε μου μιλούσε. Δε μ’ απαντούσε. Κι εγώ
είχα ανάγκη από μια απόκριση. Κάπου οι
αγωνίες μου γύρευαν λύσεις. Όχι ότι μου
τις έδωσες τις λύσεις εσύ. Πιθανόν να διαφαινόταν ότι θα μου τις δώσεις. Το υποψιάστηκα στο χαμόγελό σου. Ήταν ένα
χαμόγελο προσφοράς. Γι’ αυτό άπλωσα
αμέσως τα χέρια μου σ’ αγκάλιασα και σε
φίλησα. Ήταν η αποδοχή μου.
Σε παρακαλώ, μη με παρεξηγείς, δεν επιδιώκω τίποτα. Ξαναλέω: τώρα είμαστε δυο
ξένοι. Αμφιβάλλω αν θα σε γνωρίσω όταν
τύχει και διασταυρωθούμε καμιά φορά. Κι
ούτε το θέλω. Έτσι κι αλλιώς βουλιάξαμε.
Και μας έχει καλύψει παντελώς το τίποτα.
Ποια είσαι; Μη μου απαντάς.
Ωστόσο...
Ναι, θα το πω: τότε τα πάντα έπλεαν μες
στην ακτινοβολία σου –μια ακτινοβολία
προσκλητήριο. Ναι, με καλούσες κοντά
σου, είχες την ανάγκη μου, διψούσε κι εσένα ο κόσμος σου να πιει ένα άλλο νερό,
να ζωογονήσεις τον εαυτό σου με μια άλλη
πραγματικότητα. Δεν ξέρω αν τα λέω καλά
κι αν με παρακολουθείς και συμφωνείς. Να
σου πω, γι’ αυτό το τελευταίο, της συμφωνίας σου, δεν ενδιαφέρομαι να μάθω.
Δικό σου το πρόβλημα. Εκείνες τις ώρες,
ή μάλλον εκείνες τις στιγμές αισθανόμουν
ολοζώντανα την πρόσκλησή σου. Ήταν
το τελετουργικό της προετοιμασίας μιας
ένωσης, που ακόμα κι ο ίδιος δεν είχα επακριβώς προσδιορίσει τις διαστάσεις της.
Ζούσα, φαίνεται, μιαν αυταπάτη. Έτυχε να
βρεθούμε; Δεν ξέρω. Παλεύω πάντα με
27
ύπαρξη σου, από κάποιες ιδιαίτερες πηγές
σου, μια πλειάδα τάσεων ικανών να προσδιορίζουν με αυθεντικότητα τον άνθρωπο-πλάσμα του Θεού, αυτόν δηλαδή που
έχει απ’ τη μοίρα του καθοριστεί να φέρει
στον άλλον άνθρωπο όχι την πνευματική
ολοκλήρωση αλλά την υπαρξιακή ανωτερότητα. Όταν σ’ έβλεπα στο κρεβάτι και
παραδινόσουν στο πάθος ολολύζοντας:
«υπάρχουμε ! ! !» κι άναβαν στα μάτια σου
φωτιές, κι έτρεμαν τα χείλη σου, κι οι φωνές σου γίνονταν πολύχρωμα πουλιά που
πετούσαν ολογύρα μας, και το κορμί σου,
τυλιγμένο από φλόγες, εκτοξευόταν προς
τον ουρανό, είχα την αίσθηση ότι μέσα στα
χέρια μου κρατούσα μιαν αρχαία θεότητα
που σφάδαζε όχι από ηδονή, αλλά από
ευτυχία ότι έφτανες και κατακτούσες την
τελειότητα, δηλαδή τον ανώτατο προορισμό σου.
Είπα προηγουμένως ότι ξεγελάστηκα. Μη
με παρεξηγήσεις. Όχι από σένα. Δε φταις
εσύ. Εγώ ξεγέλασα τον εαυτό μου. Έβαλα
λάθος χρώματα στους πίνακές μου. Λάθος
αναμονές. Κι οι δρόμοι μας έχασαν τη σωστή τους κατεύθυνση, έτσι που να βρεθούμε κι οι δυο σε ξένους τόπους. Από δω και
πέρα τα λάθη πολλαπλασιάστηκαν. Μπήκε
στη μέση κι ο χρόνος, γέμισε η ατμόσφαιρα κίτρινα φθινοπωρινά φύλλα, ξεμείναμε
από αντοχές. Συνέπεια: να ισοπεδωθούμε
κάτω απ’ τις ανασφάλειες, τους εγωισμούς
μας, την ασυνεννοησία. Και φτάσαμε εδώ:
να με βλέπεις στο δρόμο και να προσπερνάς, και να σε βλέπω κι εγώ και να μην ξέρω
ποια είσαι, πού ταξιδεύεις.
Είχα χρέος να σου κάνω τις παραπάνω
αναφορές –αδιάφορο αν θα έρθουν στα
χέρια σου ποτέ κι αν θα τις διαβάσεις.
Άλλωστε, δεν έχουν τώρα πια καμιά χρησιμότητα. Ούτε σ’ αγαπώ, ούτε μ’ αγαπάς.
Είμαστε ένα παρελθόν χαμένο μέσα στη
σκόνη της ανυπαρξίας. Ένα παρελθόν χωρίς μέλλον.
Μόνο ότι σκέφτομαι: τώρα που πέρασαν
πια τα χρόνια, τι νόημα και τι αξία έχουν
όλα αυτά; Αφού ούτε σε ξέρω, ούτε με ξέρεις, κι ούτε πρόκειται να βρεθούμε ο ένας
απέναντι στον άλλον ξανά.
Γελάς; Δεν είναι αλήθεια;
ψευδαισθήσεις, που μου δημιουργούν ένα
λανθάνον συνειδησιακό κλίμα. Το ‘ψαξες
εσύ αυτό το ζήτημα ποτέ; Εγώ προσπάθησα. Δεν κατέληξα σε σαφή συμπεράσματα.
Δισεκατομμύρια οι άνθρωποι πάνω στη γη.
Και οι συναντήσεις τους. Γιατί να βρεθώ
απέναντι σ’ εσένα κι εσύ απέναντι σ’ εμένα
μια δεδομένη στιγμή; Ποια μυστική μοίρα
έπλεξε την ιστορία μας; Θα ήθελα να έχω
κάποιες μαγικές ιδιότητες που να με βοηθούν να ξεκαθαρίζω τα πράγματα και να
λύνω τις απορίες μου μ’ έναν τρόπο αποτελεσματικό. Φαίνεται πως δε γίνεται. Γιατί
τότε το δίχως άλλο θα ζητούσαν το ίδιο
εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι, για να μην πω
όλοι, και ποιος θα καθόταν να εξηγεί με λεπτομέρειες στον καθένα τι του συμβαίνει.
Λοιπόν –πού είχαμε σταθεί; Βλέπεις
παρασύρομαι απ’ τα προσωπικά μου και
χάνω τον ειρμό μου, ξεχνώντας ότι μιλώ σ’
ένα ιδεατό άτομο, που δε θα μου αποκριθεί ποτέ.
Αλήθεια, αν απόψε με άκουγες, αν άκουγες τα όσα σου αραδιάζω, θα ήθελες να
πάρεις μέρος στη συζήτηση, ώστε να ψάχναμε μαζί να βρούμε τα πως και τα γιατί
της διάλυσης της σχέσης μας; Μάταια το
ρωτώ, δε θα μου απαντήσεις, κι ούτε το
θέλω. Δε μ’ ενδιαφέρει. Το ζωτικό για μένα
είναι ότι από εκείνο το ωραίο απόγεμα πλάι
στη θάλασσα, κι ύστερα απ’ το αναγεννητικό φιλί στο ζεστό σου στόμα, τα κύτταρά
μου αναταράχτηκαν, διείδαν ότι κάτι συνέβαινε, η αίσθηση του κόσμου δεν ήταν πια
όπως πριν, το κλίμα της προσωπικής μου
περιπέτειας είχε αλλάξει, μια άλλη θερμοκρασία έπιασε να κυκλοφορεί μέσα μου.
Πρόσεξε, δε θέλω να νομίσεις ότι ανεβάζω τον εαυτό μου σε κάποιο πιο ψηλό
από σένα επίπεδο. Ένας κοινός άνθρωπος
είμαι, μια στοιχειώδης δομή, πολύ κοινή
ώστε να μην ξεχωρίζει απ’ τους άλλους
γύρω του. Απλώς διαφορίζομαι γιατί πάντα
στη ζωή μου επιδιώκω να ερμηνεύω όσο
καλύτερα γίνεται τα πράγματα, για να μην
πέφτω θύμα τους. Και μη νομίσεις ότι το
καταφέρνω πάντα. Οι δυνατότητές μου
είναι περιορισμένες. Όπως αποδείχτηκε
στην περίπτωσή σου. Ξεγελάστηκα. Θεώρησα ότι συνέλαβα να αναδύονται απ’ την
28
Ενώπιος ενωπίω…
Γράφει ο Στρατής Δουκάκης
Είναι, να παρ’ η ευχή, κάτι στιγμές
σιωπής και μοναξιάς που νιώθω να με
τυλίγει η απουσία. Κι όσο με τυλίγει και
αισθάνομαι μόνος, τόσο βυθίζομαι στον
εαυτό μου. Κι όσο βυθίζομαι τόσο θυμάμαι. Κι όσο θυμάμαι συλλογιέμαι. Δε
γίνεται κι αλλιώς. Πόσο απέραντη, αλήθεια, είναι η μοναξιά του καθενός μας.
Αργόσυρτα πλάνα οι εικόνες που
έρχονται στο μυαλό μου. Το ξεκλειδώνουν… Κι αρχίζω ν’ αναμετρώ τη ζωή
μου. Τις μια σταλιά νίκες, τις πολλές
χασούρες, τα βάσανα. Λεπτομέρειες
που ξαφνικά μεγεθύνονται. Κι εγώ να
τα θέλω όλα –μα όλα– στο ακριβώς. Τα
μετράω, τα ζυγίζω και τα λογαριάζω,
όχι με τα τρέχοντα μέτρα και σταθμά
αλλά με τα μέτρα και τα ζύγια τα δικά
μου. Της συνείδησης.
Κι είναι τότε που αρχίζω την αυστηρή ενδοσκόπηση, την αέναη επιστροφή
στα βάθη του εαυτού μου, όπου –ανεξήγητο πως και γιατί– αντηχούν, σαν
παραμιλητό, τα λάθη και οι παραλείψεις
πολλών χρόνων… Τραβώ το δύσκολο
μονοπάτι, γεμάτο από τις λανθασμένες
επιλογές μου. Εκεί έχουν αποτυπωθεί
και με τρομάζουν οι χαμένες ευκαιρίες και οι ελπίδες που καλλιέργησα σε
άγονο χώμα. Τα λάθη. Οι ανατροπές
στα στερεότυπα. Τα αναπάντεχα. Τα
αλλοπρόσαλλα… Ένας αγωνιώδης, παράφορος οίστρος με συνεπαίρνει. Ο
οίστρος της ψυχής μου. Σχεδόν ακουμπάει τις ταπεινές ευαισθησίες μου, γίνεται ένα μ’ αυτές και… παίρνω φωτιά.
Η τέλεια ψυχική έξαρση.
Πάθος, ρέμβη μαζί και θυμός. Απωθημένος θυμός. Διφορούμενη συμπεριφορά και στάση. Θυμίζουν Ιερά
Εξέταση. Κι ο εαυτός μου ο Ιεροεξεταστής. Ενώπιος ενωπίω… Και, πιστέψτε
με, αυτό είναι το πιο δυναστικό. Αβάσταχτο. Μετωπική η σύγκρουση. Εγώ
κι ο εαυτός μου αντιμέτωποι και όχι
συμπαίκτες. Κι ο υποτιθέμενος διάλο-
γος που θα μοιραζόμουν ένα - ένα τα
λεπτά, μία - μία τις ώρες, ξεφτίζει και…
ξαφνικά μετατρέπεται σε μονόλογο. Κι
ο μονόλογος τούτη τη φορά δεν είναι
προνόμιο, οδύνη είναι.
Θα ήθελα να μη σκέφτομαι. Πώς
όμως να κάνω; Άνθρωποι είμαστε
λέω, ανθρωπάκια καμιά φορά. Αν δεν
βρίσκουμε κάποια λύση σε όλα αυτά,
αναζητούμε κάποιον ένοχο να του τα
καταλογίσουμε. Χανόμαστε. Με τι λόγια μετά να αποδώσεις το τίποτα; Πόσο
χώρο χρειάζεται μια ψυχή ν’ απαγκιστρωθεί, να ρουφήξει ελευθερία; Όλη
η «πραμάτεια» απλωμένη μπροστά
μου. Τι να περισώσω; Τα μάτια μου
επάνω της. Το βλέμμα τρέχει χαμένο
αδιάκοπα ανάμεσα στο κενό και τη γύμνια της σιωπής. Το βλέμμα… Τα μάτια μπορούν να ξεγελάσουν, όμως το
βλέμμα όχι. Ενοχλούμαι. Κάτι με τρώει.
Διαμαρτύρομαι χαμηλόφωνα… ενόσω
ήθελα να κραυγάσω: Αϊ στην ευχή! Ας
χρησιμέψουν σε κάτι κι οι αμαρτίες
μου!…
Σηκώνω το βλέμμα ψηλά, σ’ Εκείνον
και ταπεινά ζητάω βοήθεια: Θεέ μου,
λέω, δώσε μου μόνο αυτά που μπορώ
ν’ αντέξω...
Ο σκεπτόμενος του Rodin
29
Το ψάρεμα στη Μυτιλήνη
Γράφει ο Αρτέμης Γιαννίτσαρος
και τις χαρές που μου πρόσφερε.
Περισσότερο όμως από κάθε τι με
τραβούσε τότε η θάλασσα. Έτσι,
όταν μου το επέτρεπαν οι γονείς
μου, που μ’ έχανες που μ’ έβρισκες
παρά στο γιαλό. Να τσαλαβουτάω
και ν’ αρμενίζω τις βαρκούλες μου,
να ψάχνω για κοχύλια, καβούρια και
χταπόδια ή να ψαρεύω. Μια άλλη
φορά ίσως σας διηγηθώ κάποιες από
εκείνες τις πρώτες εμπειρίες μου με
το ψάρεμα, χωρίς τις υπερβολές
που συνήθως ακούμε από ερασιτέχνες ψαράδες.
Είχα ένα μεγάλο καλάθι όπου έβαζα τα σύνεργα της ψαρικής: αγκίστρια διάφορα, από πολύ μικρά,
«της μύγας» όπως τα λέγαμε, μέχρι
μεγάλα παραγαδιάρικα - για πεταχτάρια που έβαζα στα βράχια τη
νύχτα για μουγκριά και άλλα μεγάλα
ψάρια στην αρχή με τον πατέρα μου
και μετά μόνος μου - μεσσηνέζες
(μεσσήνες τις λέγαμε), σπάγκους,
φελλούς, μολύβια κ.λπ.
Όταν λοιπόν πήγα στο Γυμνάσιο,
στη Μυτιλήνη, πήρα μαζί μου κάποια
από αυτά τα εργαλεία, φιλοδοξώντας να συνεχίσω τις αλιευτικές μου
δραστηριότητες και μετά το καλοκαίρι, πέρα από τον Ποδαρά. Αυτό
όμως έγινε τη δεύτερη χρονιά. Την
πρώτη δεν υπήρχαν περιθώρια για
τέτοιες σκέψεις μια και ήμουν λίγο
μπερδεμένος με την απομάκρυνση
από το πατρικό σπίτι και τους γονείς μου και την προσαρμογή στη
Ήταν τότε που είχα μεγάλη μανία
με το ψάρεμα. Φθινόπωρο μάλλον
του 1951 και ήμουν μικρός, δεκατριών χρονών, ακόμα με κοντά παντελόνια, όπως συνηθιζόταν εκείνα τα
χρόνια. Πήγαινα στη δεύτερη τάξη
(τετάρτη τη λέγανε τότε) του Γυμνασίου, στη Μυτιλήνη.
Η αγάπη μου για τη θάλασσα και το
ψάρεμα ξεκίνησε πολύ νωρίς, από
μωρό θα έλεγα, όταν περνούσα τα
καλοκαίρια μου στον Ποδαρά, μια
εξοχική περιοχή του χωριού μου,
του Μεσότοπου. Το περιβόλι μας με
το μικρό σπιτάκι που μέναμε (ντάμι
το λέγαμε) ήταν πολύ κοντά στη θάλασσα με την όμορφη και πεντακάθαρη παραλία. Δεν υπήρχαν σκουπίδια, πλαστικά και τέτοια. Σε λίγα
σημεία μπορεί να έβλεπες στρώματα από «φύκια», κουμιδιά όπως τα
λέγαμε, και κάποια ξύλα που τα είχε
λειάνει το κύμα, τα γιαλόξυλα. Τα
«φύκια» τα βάζω σε εισαγωγικά γιατί
συνήθως δεν πρόκειται για πραγματικά φύκη με την επιστημονική έννοια του όρου. Αλλά γι’ αυτό ίσως
μιλήσουμε μια άλλη φορά. Ο πατέρας μου καλλιεργούσε με μεθοδικότητα στο περιβόλι πολλών ειδών
λαχανικά. Στους κοντινούς λόφους
έβοσκαν πρόβατα. Το πρωί ακούγαμε τα κακαρίσματα της πέρδικας και
το κελάηδημα του κορυδαλλού και
των άλλων πουλιών. Ζώντας σ’ ένα
τέτοιο περιβάλλον ήταν φυσικό να
αγαπήσω ό,τι είχε σχέση με τη φύση
30
νέα πραγματικότητα. Μικρό παιδί,
δεν είχα κλείσει ακόμη τα δώδεκα
και στην αρχή πρέπει να πω ότι μου
κακοφάνηκε. Γρήγορα όμως προσαρμόστηκα και τη δεύτερη χρονιά
είχα συνηθίσει για τα καλά. Έτσι,
πέρα από την ατομική μου φροντίδα
και τα μαθήματα, τα οποία δεν παραμελούσα, έβρισκα χρόνο και για
παιχνίδι και άλλες δραστηριότητες.
Έμενα τότε σ’ ένα διώροφο σπίτι
στην οδό Κοραή, κοντά στον Άγιο
Συμεών. Σπιτονοικοκυρά μου ήταν
η κυρά Χριστίνα, καλή γυναίκα, που
είχε μακρινή καταγωγή από το χωριό μου. Ο πατέρας μου την είχε
παρακαλέσει να με προσέχει κι αν
έβλεπε ότι κάτι δεν πάει καλά να τον
ειδοποιήσει.
Μια μέρα που ήταν αργία και δεν
είχαμε σχολείο αποφάσισα να κάνω
την πρώτη αλιευτική μου εξόρμηση.
Είχα ετοιμάσει ένα πεταχτάρι, είχα
φροντίσει για δολώματα κ.λπ. και για
να έχω παρέα συνεννοήθηκα με ένα
εξάδελφό μου, που ήταν και συμμαθητής μου, να πάμε μαζί. Αυτός δεν
ενδιαφερόταν για το ψάρεμα αλλά
ήρθε μαζί μου για «να βλέπει».
Τότε στη Μυτιλήνη μικροί και
μεγάλοι ερασιτέχνες ψαράδες ψάρευαν με καλαμίδι, αλλά κυρίως με
πεταχτάρια μέσα στο λιμάνι ή έξω
απ’ αυτό. Αρκετοί ψάρευαν αλλά
συνήθως λίγοι έπιαναν κάποια ψάρια, μικρά κεφαλόπουλα, σπάρους
κ.λπ. Οι πιο επιτήδειοι και μερακλήδες ψάρευαν στα μπλόκια, στην έξω
μεριά του λιμενοβραχίονα ή στο
Μακρύ-Γιαλό, ιδιαίτερα το φθινόπωρο. Εκεί κάποιοι που ήταν τεχνίτες
έπιαναν μερικές φορές καλά ψάρια,
λαβράκια και γοφάρια. Σε μένα προκαλούσαν το θαυμασμό και φιλοδοξούσα κάποτε να φτάσω σ’ αυτό
το επίπεδο. Προς το παρόν όμως,
επειδή ήμουν αρχάριος για την περιοχή της Μυτιλήνης, αποφάσισα να
πάμε σε πιο προσιτό μέρος. Το λιμάνι δεν το ήθελα, πρώτο γιατί δεν
μου φαινόταν καθαρό και δεύτερο
γιατί κυκλοφορούσε πολύς κόσμος
στην προκυμαία και πρέπει να πω
ότι ντρεπόμουνα.
Πήγαμε λοιπόν έξω από το λιμάνι,
αριστερά από το φανάρι, αλλά μέσα
από τα μπλόκια και τον λιμενοβραχίονα, εκεί που σήμερα αράζουν τα
βαπόρια. Τότε δεν έδενε κανένα
πλοίο εκεί γιατί η θάλασσα είχε μικρό σχετικά βάθος. Τα καράβια και
τα μεγάλα καΐκια έμπαιναν μέσα στο
λιμάνι και έδεναν στην προκυμαία.
Εκεί, στην περιοχή «του Χάφτα»,
όπως λεγόταν από ένα νυκτερινό κέντρο διασκέδασης που υπήρχε στη
στροφή του δρόμου προς το Άγαλμα της Ελευθερίας και τα Τσαμάκια,
το βάθος του νερού κοντά στην
αποβάθρα ήταν μικρό, ίσως γύρω
στο ένα-ενάμιση μέτρο.
Όταν φεύγαμε από το σπίτι η
κυρά Χριστίνα μας ρώτησε που θα
πάμε. Της είπα ότι πάμε για ψάρεμα.
Ξαναρώτησε αν το ήξερε ο πατέρας
μου αλλά απέφυγα να απαντήσω.
Δεν αντέδρασε, μάλιστα μας πείραξε κιόλας λέγοντάς μας ότι θα περιμένει τα ψάρια για να τα μαγειρέψει.
Την ημέρα εκείνη η θάλασσα ήταν
ήρεμη, δεν είχε κύμα κι ο βυθός
φαινόταν καλά. Τα νερά εκείνα τα
χρόνια σ’ αυτό το μέρος που πήγαμε ήταν ακόμη αρκετά καθαρά. Μάλιστα λίγο πιο πέρα, εκεί στη γωνία
που σχηματίζεται από την αποβάθρα και τον μεγάλο εξωτερικό λιμενοβραχίονα με τα μπλόκια, κάποιες
φορές θυμάμαι ότι γίνονταν αγώνες
υδατοσφαίρισης (γουότερ πόλο).
Αφού διαλέξαμε το σημείο και
ακουμπήσαμε κάτω τα σύνεργα βάλ31
θηκα να παρατηρώ το βυθό. Έριξα
λίγο μπασμό (μαλάγρα) που είχαμε
μαζί μας, δόλωσα και ετοιμάστηκα
να ρίξω την πετονιά μου. Ξαφνικά
βλέπω στο βυθό ένα μεγάλο κωβιό
να κάθεται ακίνητος. Οι κωβιοί είναι ψάρια μάλλον «τεμπέλικα» και
δεν μετακινούνται συχνά. Χάρηκα
και αμέσως σκέφτηκα να ρίξω την
πετονιά μπροστά του, όσο γινόταν
αθόρυβα για να μη τον τρομάξω
και φύγει. Από τον ενθουσιασμό
μου και την αγωνία μου, όμως, δεν
έβλεπα τίποτα άλλο εκτός από το
ψάρι. Εντελώς απρόσεκτα πήγα να
ρίξω την πετονιά, στραβοπάτησα,
γλίστρησα και βρέθηκα μέσα στο
νερό, ευτυχώς χωρίς να χτυπήσω.
Κατάφερα και σκαρφάλωσα όπωςόπως στο κρηπίδωμα και βγήκα με
τα ρούχα μου χάλια να στάζουν από
πάνω μέχρι κάτω τα νερά. Δυστυχώς
το ψάρεμα πριν καλά-καλά αρχίσει
τέλειωσε άδοξα! Ήμουν τρακαρισμένος κι ο ξάδερφός μου το ίδιο.
Δε μιλούσαμε. Ευτυχώς δεν είχε
κόσμο κοντά και δεν μας είδε κανένας γιατί αλλιώς σίγουρα θα νιώθαμε
πολύ άσχημα.
Αφού μαζέψαμε τα σύνεργα ξεκινήσαμε για την επιστροφή στο σπίτι.
Ντρεπόμουν που ήμουν σ’ αυτό το
χάλι, σα βρεγμένη γάτα, και προσπαθήσαμε να πάμε από δρόμους εσωτερικούς που να μην έχουν κόσμο.
Κάποια στιγμή, όμως, έπρεπε να περάσουμε από το δρόμο της κεντρικής αγοράς για να βρεθούμε απέναντι. Εκεί νόμιζα ότι όλα τα βλέμματα
ήταν στραμμένα απάνω μου.
Φτάνοντας στο σπίτι ανεβήκαμε
γρήγορα στο δωμάτιό μου, χωρίς να
μας δει η κυρά Χριστίνα. Άλλαξα τα
βρεγμένα και έβαλα το «καλό» μου
παντελόνι, αφού αυτό ήταν το μοναδικό δεύτερο που είχα. Κατεβήκαμε
κάτω κι η κυρά Χριστίνα δε χρειάστηκε πολύ να καταλάβει τι είχε
συμβεί. «Άκ’σι να συ πω μουρόμ.
Ιγώ ψαρέματα κι τέτοια δε τα θέλου.
Άμα ξαναπάς θα μηνύσου στου πατέρα σ’», μου είπε με αποφασιστηκότητα και αυστηρότητα.
Δεν ξαναπήγα για ψάρεμα στη Μυτιλήνη. Αυτή ήταν η μοναδική φορά.
Και δε χρειάζονταν τα αυστηρά λόγια της κυρά Χριστίνας για να πάρω
την απόφασή μου, μετά το ρεζιλίκι
που έπαθα. Όσο κράτησαν οι σπουδές μου στη Μυτιλήνη ζούσα όλο
το χρόνο με την προσμονή να ‘ρθει
το καλοκαίρι, να πάω στον Ποδαρά.
Εύρισκα διέξοδο και παρηγοριά διαβάζοντας τα βιβλία του Θέμου Ποταμιάνου που κυκλοφορούσαν εκείνα τα χρόνια: «Εδώ Βυθός», «Με το
Γυαλί του Ψαρά», «Ψαρέματα και
Ψάρια». Έκανα οικονομία και έκοβα
από αλλού για να τα αγοράσω, όπως
και κάποια άλλα βιβλία που με ενδιέφεραν. Αλλά αυτά τα λέμε μια άλλη
φορά. Τα βιβλία του Ποταμιάνου
ήταν για μένα θησαυρός πληροφοριών για τη θάλασσα και το ψάρεμα.
Μάθαινα και ζούσα με τη φαντασία
μου πολλά, προσδοκώντας να ‘ρθει
το καλοκαίρι για να τα εφαρμόσω.
Υπήρχε τότε κι ένα περιοδικό που,
αν θυμάμαι καλά, έβγαινε στον Πειραιά, με τίτλο «Θαλασσινή Ζωή» και
το αγόραζα κι αυτό. Δυστυχώς σήμερα δεν έχω για ενθύμιο ούτε ένα
τεύχος του. Θυμάμαι ότι πριν από
κάποια χρόνια υπήρχαν μερικά σ’
ένα παλιό μπαούλο στο σπίτι των
γονιών μου, στο χωριό. Ευτυχώς,
όμως, έχω στη βιβλιοθήκη μου τα
βιβλία του Ποταμιάνου και τα ξεφυλλίζω πότε-πότε για να θυμάμαι
εκείνα τα χρόνια της «αθωότητας».
32
Το κομμένο βουνό
Γράφει η Νατάσα Σαμαρέλλη
Ξεκινώντας μια βόλτα με κατεύθυνση
τη Γέρα και θαυμάζοντας στη διαδρομή
τον Κόλπο να απλώνεται σαν μια τεράστια, με χίλια γαλάζια χρώματα, λίμνη,
αγκαλιά με χωριουδάκια και τριανταφυλλένια βουνά, στρίβουμε αριστερά
στο δρόμο για το Ντίπι. Εκεί ακριβώς
μας υποδέχεται το «κομμένο βουνό»!
Είναι σαν ένα τεράστιο μαχαίρι να το
έχει κόψει.
Μοιάζει να θέλει να πάει πιο κει να καθρεφτιστεί στον Κόλπο, κάτι θέλει να
ψιθυρίσει, ίσως την ιστορία του. Μοιάζει να θέλει να κάνει βόλτα μαζί σου,
στον όμορφο Κόλπο, κοντά στα βραχάκια και στην καταπράσινη έκταση. Το
βράδυ με φεγγάρι θα θυμηθείς τον Ελύτη, που τρελαμένος κι αυτός από την
ομορφιά έγραψε: «... διαθέτει άλλωστε
η Μυτιλήνη μια δική της ιδιωτική Σελήνη, κληρονομιά νομίζω της Σαπφούς,
που βγαίνει πάντα αργά, αναδίνοντας
άχνες, ραντίζοντας τις κορυφογραμμές
των λόφων, τα λιόφυτα, τη θάλασσα με
ασημόσκονη... ».
Στο μέσον του «κομμένου βουνού»,
διακρίνεται ακόμα η γραμμή της διαδρομής, που οι Ρωμαίοι μετέφεραν από
τον Όλυμπο της Αγιάσου, τα νερά, 26
χιλιόμετρα διαδρομή, με κατάληξη στο
υδραγωγείο Μόριας.
Το καλοκαίρι λοιπόν, με λύπη, αγανάκτηση και φρίκη, είδα τη δεξιά πλευρά να έχει μετατραπεί σε νταμάρι. Η
μοίρα του είπα, είναι γνωστή! Πάει κι
αυτό! Εγώ λοιπόν, που δεν ξέρω τι ν’
αγαπήσω πιο πολύ τι να θαυμάσω και τι
να πρωτοχορτάσω τα καλοκαίρια από
τον τόπο μου και όλοι εμείς οι Μυτιληνιοί που προτιμούμε να μην πηγαίνουμε
αλλού διακοπές, που έχουμε τα σπίτια
μας κλειστά όλο το χρόνο, με ό,τι αυτό
συνεπάγεται, αισθανόμαστε θλίψη και
πόνο και οργή κάθε καλοκαίρι, που
βλέπουμε κι άλλες, κι άλλες καταστροφές, για τους υπεύθυνους που επιτρέπουν ή αδιαφορούν.
Και δεδομένης της ένταξής μας στo
Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκα της
UNESCO και κυρίως της ενόψει παραμονής μας σ’ αυτό (είναι μόνο για τέσσερα χρόνια η ένταξη), ας φροντίσουν
οι ειδήμονες, να μην χάσουμε κι αυτό
το σπουδαίο προνόμιο να είμαστε μέσα
στα 92 σπουδαιότερα Παγκόσμια Γεωλογικά Πάρκα, προνόμιο και προσόντα
που προίκισε η Φύση την παραμυθένια
γη του νησιού μας, που όπως είπε και ο
καθηγητής Νίκος Ζούρος στην ομιλία
του, στην εκδήλωση της «Λεσβιακής
Παροικίας», «Γαίας αίγλη» θα μπορούσε να ειπωθεί η Λέσβος.
Η γραμμή του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου
33
Απόψεις
- Θέσεις
Απόψεις
- Θέσεις
Πρόσωπα
Πρόσωπα
Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957)
Δύναμις!
Αυτάρκεις στην Ενέργεια
Ναι! «ΔΥΝΑΜΙΣ»!
Για να ζήσουμε, όσο μπορούμε περισσότερο αυτάρκεις και ανεξάρτητοι, αδούλωτοι!
«ΔΥΝΑΜΙΣ» για να πάρουμε αγαθά
που απλόχερα μας δίνει η γη, ο αέρας, η
θάλασσα και πάνω απ’ όλα ο ήλιος.
Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ, που για αυτήν δαπανούμε
ένα πάρα πολύ μεγάλο ποσό από το ΑΕΠ,
είναι μέσα στα χέρια μας, στον αέρα που
φυσά, στον ήλιο που μας ζεσταίνει, στη
γη, στη θάλασσα που είναι πλάι μας!
Όταν ζούσαμε, νεώτεροι, κοντά στο
φούρνο της γειτονιάς δεν βλέπαμε να
θερμαίνει τον φούρνο ο φούρναρης με
καυστήρα ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ, τον βλέπαμε
να φτυαρίζει κάθε τόσο ελαιοπυρήνα και
οι πέτρες να εκπέμπουν πολλών βαθμών
θερμοκρασία. Βλέπαμε ακόμα να μην
αφήνεται η πυρήνα σε πλήρη καύση, αλλά
να σβήνεται και να πουλιέται πολύ φθηνά
στα νοικοκυριά για εσωτερική θέρμανση.
Ναι! Δεν θα πάμε πίσω, δεν λέμε αυτό,
αλλά δεν θα εγκαταλείψουμε και τις πηγές
ενέργειας που ΔΩΡΙΖΕΙ Ο ΘΕΟΣ! Αρωγός μας, οι ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, όπως αυτή της
ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ, που βρήκε τους καυστήρες στερεής ύλης για να κάνουν τη χειρωνακτική δουλειά που έκανε ο φούρναρης.
Πολλοί τύποι καυστήρων και βιομηχανική παραγωγή του γνωστού pellet, παραγόμενο με το ξύλο και κυρίως με τον
εκχυλισμένο πυρήνα της ελιάς που παράγουμε.
Μαθαίνουμε ότι η ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΛΕΣΒΟΥ, ήδη
εγκατέστησε σύστημα ΕΝΣΑΚΙΝΣΗΣ
της πυρήνας, με πολύ χαμηλή τιμή για να
παίρνουν και τα σπίτια που έκαναν ή θα
κάνουν αλλαγή του καυστήρα πετρελαίου
με καυστήρα ξηράς ύλης.
Έχει υπολογιστεί ότι ένα σύνηθες σπίτι
Γράφει ο Δημήτρης Κίνδερλης
Γράφει ο Νίκος Δέτσης
μπορεί να εξασφαλίσει πλήρη θέρμανση
τη χειμερινή περίοδο, με 250-300 ευρώ,
αν εγκαταστήσει καυστήρα που καίει -και
μάλιστα χωρίς να αφήνει μεγάλη ποσότητα αιθάλης- ξηρό καύσιμο, ιδιαίτερα, αυτό
το σκληρό ξύλο που είναι το κουκούτσι
της ελιάς, σπασμένο σε μικρά κομμάτια!
Ήταν και είναι, έξω από κάθε λογική, να
έχουμε αυτή την ύλη και να έρχονται τα
φορτηγά πλοία να την φορτώνουν χύμα
κατά χιλιάδες τόνους για ΙΤΑΛΙΑ, ΓΕΡΜΑΝΙΑ κ.λπ.! Να έχει το νησί την πηγή
ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ μέσα στα χέρια του και να
αγοράζει πετρέλαια από τους ΑΡΑΒΕΣ!
Εξωφρενικά πράγματα!
Θα φτάσουμε να γίνουμε αυτάρκεις; Είναι μεγάλη κουβέντα, αλλά αν σκεφθούμε,
πέρα από τις… περιβαλλοντικές παραξενιές, ότι μπορούμε να έχουμε την ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ που θέλουμε, από
τον ΑΝΕΜΟ, (ανεμογεννήτριες), από τον
ΗΛΙΟ, (φωτοβολταϊκά) και από τη γη (ΓΕΩΘΕΡΜΙΑ) τα προϊόντα γης, τότε η αυτάρκεια είναι ρεαλιστικός στόχος!
Με το πετρέλαιο που έφτασε σε απαγορευμένο κόστος και με τα… αστεία
περί επιδότησης του πετρελαίου, θεραπεία της φτώχιας ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ!
Υπάρχει το πρόβλημα του κεφαλαίου
που απαιτείται για την αλλαγή των καυστήρων, για τις εγκαταστάσεις των λοιπών πηγών! Εδώ χρειάζεται η ΒΟΗΘΕΙΑ
από την ΠΟΛΙΤΕΙΑ, από την Ε.Ε. Πρέπει
προγράμματα όπως το « ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ
ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ» να γίνουν « ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ».
ΔΥΣΚΟΛΟ και αυτό γιατί θίγονται ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΙΣΧΥΡΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟΚΡΑΤΩΝ!
ΔΥΝΑΜΙΣ!
1915 επισκέφθηκε μαζί με τον Αγγ. Σικελιανό τον Άγιο Όρος και ακολούθως
πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στη Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία, Ρωσία-Σιβηρία,
Ιαπωνία κλπ. Το 1939 επιστρέφει στην
Ελλάδα, και εγκαθίσταται στην Αίγινα,
όπου και έζησε όλη την διάρκεια του πολέμου, ως το 1946. Την ίδια χρονιά προτάθηκε από την Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών ως υποψήφιος για την απονομή
του Νόμπελ Λογοτεχνίας από κοινού με
τον Αγγ. Σικελιανό, το οποίο όμως δεν
τους απονεμήθει γιατί δεν υποστηρίχθηκε η υποψηφιότητά τους από το επίσημο
ελληνικό κράτος. Το 1948 εγκαταστάθηκε με την δεύτερη σύζυγό του, την Ελένη
Σαμίου, (η πρώτη ήταν η Γαλάτεια Αλεξίου-Καζατζάκη) στην Αντίπ της Ν. Γαλλίας, όπου και έζησε ως το τέλος της ζωής
του απολαμβάνοντας την παγκόσμια
αναγνώριση του έργου του. Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του (1957) επισκέφθηκε την Κίνα, έπειτα από πρόσκληση
της Κυβέρνησης της χώρας. Ένας απλός
εμβολιασμός δημιουργεί επιπλοκές στην
υγεία του, γεγονός που επέβαλε την επιστροφή του στην Ευρώπη και την εισαγωγή του στην πανεπιστημιακή κλινική
του Φράιμπουργκ της Γερμανίας, όπου
στις 26 Οκτωβρίου 1957 άφησε την τελευταία του πνοή, έπειτα από προσβολή
του από ασιατική γρίππη.
(Δημοκράτης Μυτιλήνης 13 Οκτωβρίου 2013)
34
Εκατό τριάντα χρόνια από τη γέννησή του
Δ
εν είναι εύκολο να σκιαγραφήσει
κάποιος την τραγική και επιβλητική
πνευματική προσωπικότητα του
Νίκου Καζαντζάκη, μιας από τις πλέον
εξέχουσες, κορυφαίες και πολύπλευρες
μορφές των νεοελληνικών Γραμμάτων.
Το ίδιο δύσκολη είναι και η αποτίμηση
– ιδιαίτερα μέσα από τις στήλες ενός περιοδικού – τεράστιου σε όγκο, ευρύτητα
και έκταση έργου του, χάρη στο οποίο η
Λογοτεχνία μας πέρασε τα σύνορα του
στενού γεωγραφικού μας χώρου και έγινε γνωστή παγκοσμίως. Ο Καζαντζάκης
δεν είναι μόνο πεζογράφος, όπως κατεξοχήν μας είναι γνωστό, αλλά και ο μεγάλος ποιητής, στοχαστής, δοκιμιογράφος,
δραματουργός, δόκιμος μεταφραστής,
δημοσιογράφος κλπ. Είναι ακόμη και ο
πολυταξιδεμένος Οδυσσέας που γνώρισε πολλές χώρες της Ευρώπης, τη Ρωσία-Σιβηρία, την Αιγύπτο, Παλαιστίνη,
Ιαπωνία, Κίνα κλπ.
Ο Ν. Καζαντζάκης γεννήθηκε το 1883
στο Ηράκλειο Κρήτης. Η επανάσταση
του 1897 τον έφερε με την οικογένειά
του πρόσφυγα στη Νάξο, όπου φοίτησε δύο χρόνια σε γαλλικό σχολείο φραγκισκανών μοναχών. Μετά τη λήξη της
επανάστασης (1899) επέστρεψε στο
Ηράκλειο και αφού επεράτωσε εκεί τις
εγκύκλιες σπουδές του, σπούδασε στην
Νομική Σχολή του Π.Α.(1902-1906) και
αργότερα στο Παρίσι (1906-1910). Το
Ορισμένοι από του βιογράφους του
Ν. Καζαντζάκη τον παρουσιάζουν ως
άνθρωπο ψυχρό, ιδιόρρυθμο, ακοινώνητο και αδιάφορο για ότι συνέβαινε γύρω
του, με μόνο μέλημα και σκοπό της ζωής
του, το πως θα γίνει μεγάλος με διεθνή
αναγνώριση, συγγραφέας. Οι χαρακτηρισμοί του όμως αυτοί δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Χωρίς να
παραλείψουμε το γεγονός ότι ήταν ένας
δύσκολος χαρακτήρας στις σχέσεις του
με τους άλλους, ότι ήταν αποκλειστικά
αφοσιωμένος στο συγγραφικό του έργο,
35
λαμβάνει το «φιλοσοφικό» του πιστεύω.
Το θέμα της το συνέλαβε κατά την παραμονή του στην Γερμανία (1921) και
η συγγραφή της τον απασχόλησε τρία
χρόνια (1922-1925). Το έργο του αυτό ο
Καζαντζάκης το θεωρούσε ως «το σπόρο από τον οποίο βλάστησε όλο του το
μετέπειτα έργο» και αποφαινόταν «ό,τι
έγραψα μετά είναι σχόλιο στην ασκητική». Η συντομία του κειμένου, τα πυκνά
νοήματα και το σοβαρό ύφος της γραφής του, καθιστά το βιβλίο δυσνόητο για
τους πολλούς, αν και δεν στερείται τη
δροσιά ενός λογοτεχνήματος.
Αναντιρρήτως όμως το κορυφαίο
δημιούργημα του Καζαντζάκη είναι η
«Οδύσσεια». Τον πρώτο πυρήνα του
μνημειώδους αυτού έργου του τον σχεδίασε το 1924 στην Κρήτη και μέχρι την
πραγματοποίηση της πρώτης του έκδοσης το 1938 με την χορηγία της αμερικανίδας φίλης του Καζαντζάκη K. Joel Mac
Leοd, ο δημιουργός του το επεξεργάστηκε σε 7 διαφορετικές γραφές.
Η Καζαντζακική «Οδύσσεια» εκτείνεται σε 33.333 ανομοιοκατάληκτους
17σύλλαβους στίχους, που κατανέμονται
σε 24 ραψωδίες. Πρόκειται για ένα έμμετρο «μυθιστόρημα», ένα «επικό ποτάμι
στίχων», «ένα στιχουργικό μαραθώνιο»
πολυεπίπεδης και πυκνής διανόησης, με
λυρικό και δραματικό ύφος. Αποτελεί τη
μυθοπλαστική ενσάρκωση της «φιλοσοφίας» του ποιητή της και απεικονίζει την
ιδεολογική του Οδύσσεια στο χώρο των
πνευματικών του αναζητήσεων. Ο ήρωας του έργου, ο Οδυσσέας, είναι και η
«περσόνα» του δημιουργού του. Πολύ
συνοπτικά, η υπόθεση της «Οδύσσειας»
του Ν. Καζαντζάκη έχει ως εξής: αρχίζει από εκεί που τελειώνει η ομηρική
«Οδύσσεια». Ο Οδυσσέας εγκαταλείπει
την Ιθάκη, η οποία δεν τον «χωρεί». Έτσι
αρχίζει νέες περιπλανήσεις, με τις οποίες φθάνει στην Σπάρτη, Κρήτη, Αίγυπτο
κλπ. Κατά διαστήματα γίνεται ασκητής,
κτίζει την Ουτοπία, συναντάται με τον
Μαναβή (Βούδας), τον καπετάν ένα (Δον
Κιχώτη), τον απάρθενο ψαρά (Χριστός),
και τελικά φθάνει στο Νότιο Πόλο όπου
τον βρίσκει ο θάνατος και η εξαΰλωση.
Σημαντικότατη, επίσης, θέση στο έργο
του κατέχουν οι Τραγωδίες του, που τις
έχει γράψει σε ποιητικό λόγο. Απηχούν
και αυτές το ασίγαστο πάθος του για την
για το οποίο θυσίαζε ακόμη και τον ύπνο
του, ότι απέφευγε να περιπλέκεται σε
θέματα που ήταν ξένα από τις ενδόμυχες
ανάγκες του ή που περιφρονούσε, όμως,
παρόλα αυτά, και στενούς φίλους είχε
αποκτήσει, όπως τον Αγγ. Σικελιανό, Άλμπερτ Σβάιτσερ, Χουάν Ραμόν Χιμένεθ,
Παντ. Πρεβελάκη κ.α., και προσηνής και
εγκάρδιος ήταν προς τους ανθρώπους
και, το σπουδαιότερο, τον συγκινούσαν
και ήταν πάντα παρών στα διεθνή γεγονότα της εποχής του (ρωσική επανάσταση, ισπανικός εμφύλιος πόλεμος κ.α.) και
ιδιαίτερα στα κοινωνικά και εθνικά μας
θέματα, για τα οποία επέδειξε ευαισθησία και θαυμαστή δραστηριότητα, αφού
υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη του
«Εκπαιδευτικού Ομίλου», Πρόεδρος
της Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών, Γενικός Διευθυντής του Υπ. Περιθάλψεως
(1919), εθελοντής στους βαλκανικούς
πολέμους, υπεύθυνος για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου
(1919), συγγραφέας «Αναγνωστικού»
του Δημοτικού Σχολείου, Υπουργός
άνευ χαρτοφυλακίου στην Κυβέρνηση
Σοφούλη (1945), μέλος της Επιτροπής
έρευνας διαπίστωσης των γερμανικών
ωμοτήτων στην Κρήτη (1945), Σύμβουλος Λογοτεχνίας στην UNESCO κ.α.
Το συγγραφικό έργο του Ν. Καζαντζάκη εκτείνεται σε πολλά από τα είδη
του λόγου και σφραγίζεται από το βαθύ
στοχασμό του, τον οποίο επηρέασαν ο
Νίτσε (η έννοια του υπεράνθρωπου), ο
Μπερξόν (ο υποκειμενικός χρόνος και
η «ζωτική ορμή») ο Ούιλλιαμ Τζέιμς
(πραγματισμός), ο Όσβαλντ Σπέργκλερ
(η πτωτική πορεία των πολιτισμών) κ.α.
Στα ελληνικά γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1906 με το λογοτεχνικό του
πρωτόλειο «Όφις και κρίνο», ένα ποιητικό λυρικό αφήγημα που εντυπωσίασε
για την ωριμότητα του νεαρού στην ηλικία συγγραφέα του. Την ίδια χρονολογία
και μέχρι το 1910 έγραψε τα παρακάτω
αξιόλογα, για έναν πρωτοεμφανιζόμενο
συγγραφέα, έργα:
«Ξημερώνει» και «Πρωτομάστορας»
(θεατρικά), «Σπασμένες ψυχές» (λογοτέχνημα), «Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του Δικαίου», «Henri Bergson»,
«Η αρρώστεια του αιώνος» κλπ.
Το πρώτο όμως σημαντικότατο έργο
του είναι η «Ασκητική» η οποία και περι36
που ο ίδιος έτρεφε στον οδηγητικό δηλαδή ρόλο του πνευματικού ανθρώπου
ως διαμορφωτού συνειδήσεων.
Το πολύμορφο συγγραφικό έργο του
Ν. Καζαντζάκη (δοκιμιακό, θεατρικό,
ποιητικό, πεζογραφικό, μεταφραστικό
κλπ.) δεν περιορίζεται μόνο στα έργα
που αναφέραμε παραπάνω, αλλά εκτείνεται και σε πολλά άλλα είδη λόγου,
όπως σε μία πεντάτομη σειρά με τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις από τις χώρες
που επισκέφθηκε, στα αξιόλογα Δοκίμιά
του, στα οποία είναι εμφανέστατος ο
γόνιμος στοχασμός του, στις αμέτρητες
Μεταφράσεις του έργων από την αρχαία
ελληνική Γραμματεία (Ομήρου «Οδύσσεια» και «Ιλιάδα», σε συνεργασία με
τον καθηγητή Ι. Θ. Κακριδή, Πλάτωνα
κλπ.), από την ευρωπαϊκή και παγκόσμια
Λογοτεχνία κλπ. (Δάντης, Σαίξπηρ, Γκαίτε κ.α.), στη Δημοσιογραφία, με συνεντεύξεις και ανταποκρίσεις του στις εφημερίδες «Ακρόπολις», «Καθημερινή»
κ.ά., στη συγγραφή παιδικών βιβλίων και
«αναγνωστικών» για το Δημοτικό Σχολείο κ.α. Δεν πρέπει τέλος να παραλείψουμε τις εκατοντάδες των επιστολών
του προς τη Γαλάτεια, την πρώτη σύζυγό του, τους οικείους του, τον Παντελή
Πρεβελάκη κ.α., οι οποίες εκδόθηκαν
μετά τον θάνατό του, τη Συλλογή των
ποιημάτων «Τερτσίνες», τη συγγραφή
πολλών λημμάτων, φιλοσοφικού κυρίως
περιεχομένου, σε εγκυκλοπαίδειες, την
«Ιστορία της ρώσικης Λογοτεχνίας», το
«Γαλλοελληνικό Λεξικό» του κ.ά.
Όσοι προσεγγίζουν το έργο του Ν.
Καζαντζάκη δικαιολογημένα εκπλήσσονται από την ευρύτητά του, την πολύμορφη θεματολογία του, το στοχασμό, το πάθος του, για τις ιδέες και την
ελευθερία, τη δυναμική της πνοής του,
την ηθική αγωνία, τη πίστη του για την
προμηθεϊκή αποστολή του ανθρώπου,
τον ηρωικό πεσιμισμό του κλπ. Απορείς
που έβρισκε τον χρόνο ο ακαταπόνητος
αυτός «ασκητής» της ζωής, με το λιπόσαρκο σώμα και την φλεγόμενη ψυχή,
με την κλονισμένη υγεία και την πληγωμένη όραση και δημιούργησε ένα τόσο
θαυμαστό έργο, το οποίο ξεπερνά την
εποχή του συγγραφέα του και που θα
τιμά εις το διηενεκές την Κρήτη και την
Ελλάδα.
ελευθερία, που είναι απαλλαγμένη από
τον φόβο και την ελπίδα, καθώς και το
αιώνιο αίτημα της λύτρωσης του ανθρώπου από τα εφιαλτικά του διλήμματα.
Τα θέματα των τραγωδιών τα αντλεί
είτε από την Αρχαιότητα («Προμηθέας», «Κούρος ή Θησέας», «Οδυσσέας»,
«Μέλισσα» κλπ.) είτε από το βυζάντιο
(«Ιουλιανός», «Νικηφόρος Φωκάς»,
«Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» κλπ.) είτε
από την Νεότερη Εποχή («Χριστόφορος Κολόμβος», «Καποδίστριας» κλπ.)
είτε και από άλλες πηγές («Πρωτομάστορας», «Βούδας», «Σόδομα και Γόμορα» κλπ.) στις τραγωδίες του αυτές
ο Καζαντζάκης αποδίδει με επιτυχία το
πνεύμα της εποχής που τις τοποθετεί
χρονικά, καθώς και τις συνθήκες κάτω
από τις οποίες έζησαν και έδρασαν οι
ήρωές του. Γενικότερα όμως, στο κέντρο όλων τους, βρίσκεται πάντα ο ένας
και μοναδικός άνθρωπος, που συγκρούεται με τους πολλούς και δεν παύει να
αγωνίζεται, αν και γνωρίζει ότι στο τέλος
θα ηττηθεί.
Την τελευταία, κυρίως, περίοδο της
ζωής του ο Καζαντζάκης ασχολήθηκε
και με τη συγγραφή των γνωστών μας
μυθιστορημάτων του «Βίος και πολιτεία
του Αλέξη Ζορμπά», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Ο τελευταίος πειρασμός» (και τα τρία έγιναν επιτυχημένες
κινηματογραφικές ταινίες), «Ο καπετάν
Μιχάλης», «Ο φτωχούλης του Θεού»
κ.α., καθώς και της «πνευματικής του
αυτοβιογραφίας» της «αναφοράς στον
Γκρέκο». Χάρη στα μυθιστορήματά του
και όχι χάρη στα μεγαλόπνοα έργα του
«Ασκητική», «Οδύσσεια», τις τραγωδίες του κ.ά., οφείλει ότι έγινε γνωστός
παγκοσμίως ως συγγραφέας, αν και ο
ίδιος θεωρούσε την συγγραφή τους ως
«πάρεργο» και «διασκέδαση» και ως
το κυρίως «έργο» του την «Ασκητική»,
την «Οδύσσεια» κλπ. Ορισμένοι όμως
από τους μελετητές του υποστηρίζουν,
αντίθετα, ότι ο Καζαντζάκης, ασχέτως
από τις απαξιωτικές αυτές θέσεις του
για τα μυθιστορήματά του, ασχολήθηκε
συνειδητά με την συγγραφή τους, επειδή προσδοκούσε ότι μ’ αυτά θα επικοινωνούσε με το πλατύ κοινό και ότι έτσι
θα έφερνε τους αναγνώστες τους κοντά
στην «βιοθεωρία» του. Η άποψη αυτή
ενισχύεται και από τη σταθερή πίστη
37
Ιστορία
Ιστορία
Ιστορική πορεία της Βυζαντινής τέχνης
Γράφει ο Παράσχος Καραβατάκης*
Η
καλύτερη έκφραση του βυζαντινού
πολιτισμού είναι η τέχνη του. Πουθενά αλλού ο βυζαντινός πολιτισμός δεν παρουσιάζει τόση πρωτοτυπία,
πληρότητα και δυναμισμό. Ως τέχνη είναι
μία δυναμική σύνθεση τριών βασικών παραδόσεων, της ελληνιστικής και ελληνορωμαϊκής.
Από τον 3ο αιώνα και μετά, ο ρωμαϊκός
κόσμος βυθίζεται σε αξεπέραστη κρίση.
Είναι η εποχή που στο ρωμαϊκό κόσμο
εξαπλώνονται με μορφή αληθινής πυρκαγιάς οι μυστικιστικές θρησκείες που όλες
τους έχουν αφετηρία τη Μ. Ανατολή και
ειδικά τη Συρία - Αίγυπτο. Μέσα σ 'αυτό
το κλίμα θα επικρατήσει τελικά ο Χριστιανισμός, που είναι επίσης μια μυστικιστική
θρησκεία. Ο Χριστιανισμός θα γίνει η ουσία του βυζαντινού κόσμου.
Η νέα θρησκεία που επικρατούσε απαιτούσε νέα μορφή έκφρασης. Ο νέος κόσμος, που αποδέχεται την υπερβατικότητα του Χριστιανισμού, απαιτούσε μια
τέχνη που θα του χάριζε την αισθητική
συγκίνηση του υπεβατικού, που του έφερνε το ρίγος του θεϊκού δέους σε κάθε του
μορφή. Και πρότυπο μιας τέτοιας τέχνης
ήταν η συροαραμαϊκή της εποχής που
εδραιώνεται ο Χριστιανισμός.
Η τέχνη που πρέπει να εκφράσει αυτή
τη νέα τάση, αυτήν την υπερβατικότητα
του Θεού και ταυτόχρονα το μεγαλείο
της αυτοκρατορίας που προσωποποιείται
στο θεσμό του αυτοκράτορα, κάνει την
εμφάνιση της από τις αρχές του 3ου αιώνα. Από την εποχή του Διοκλητιανού τα
αγάλματα παρουσιάζουν μία σαφή τάση
προς το συμβολικό. Στο πρόσωπο του
αυτοκράτορα προσπαθούν να εκφράσουν το μεγαλείο της Ρώμης. Έτσι η μορφή του αυτοκράτορα χάνει την ανθρώπινη μεγαλοπρέπεια των παλιών αγαλμάτων
της Ρώμης απλώνεται πάνω της.
Ο Χριστιανισμός δεν αναζητάει την
τελειότητα της μορφής, την ομοιότητα
προς τον αντικειμενικό κόσμο, αλλά το
υποβλητικό. Θέλει μια τέχνη άμεση και
απλή. Τα υλικά παίζουν τώρα ξεχωριστό
ρόλο. Οι Χριστιανοί βρήκαν περισσότερο
ταιριαστή στις δικές τους απαιτήσεις την
αραμαϊκή τέχνη (Συρία). Ήταν μια τέχνη
που απευθυνόταν άμεσα στο αίσθημα,
παρόλο που δεν μπορούσε να συγκριθεί
σε καλλιτεχνική εκφραστικότητα με την
ελληνική και την ελληνορωμαϊκή.
Η Εκκλησία παρέμεινε φορέας της βυζαντινής οικουμενικότητας. Έτσι, ήταν φυσικό η τέχνη να ακολουθήσει τα πεπρωμένα της Εκκλησίας και όχι του κράτους.
Οί δεσμοί της τέχνης με τη λατρεία ήταν
πολύ στενοί και επιπλέον η τέχνη, αγνοώντας γλωσσικούς φραγμούς, μπορούσε να
διασπαρεί ευρύτατα και να επιτύχει τόσο
άμεσα αποτελέσματα, που ποτέ κανένα
φιλολογικό κείμενο δε θα μπορούσε
να πλησιάσει. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό επακόλουθο της προσκόλλησης της
τέχνης στην Εκκλησία είναι ότι, παρά τις
Αρχιτεκτονική πρόταση υλοποίησης
Ιερού Ναού στην Αττική
38
Ασφαλώς το τέμπλο δεν ήταν καλά
προσαρμοσμένο στη λειτουργικότητα
ενός σταυροειδούς οικοδομήματος αλλά
αυτό απλά δίνει έμφαση στις ανάγκες της
λατρείας που οι αρχιτέκτονες ικανοποιούσαν όσο καλύτερα μπορούσαν.
απεγνωσμένες απόπειρες άρσης του σχίσματος (Σύνοδοι της Λυόν και της Φλωρεντίας, 1274 και 1439), δεν παρατηρείται
καμία απήχηση της λατινικής αισθητικής.
Η επίδραση της λειτουργίας
στην Τέχνη
Γλυπτική
Ανάμεσα στους θρησκευτικούς παράγοντες που συνέβαλαν στη διάπλαση της
βυζαντινής τέχνης ένας στάθηκε ιδιαίτερα
ουσιώδης: η λειτουργία. Ομως στη μνημειακή τέχνη η επίδραση προσλαμβάνει
πολύ μεγαλύτερη σημασία. Στην αρχιτεκτονική κάθε οικοδόμημα που προορίζονταν για τη λατρεία διαρρυθμίζεται σύμφωνα με τις ανάγκες της λειτουργίας.
Το τέμπλο ήταν λεπτό και για μεγάλο
διάστημα μάλλον χαμηλό, περισσότερο
εξάρτημα της λειτουργικής επίπλωσης
παρά αρχιτεκτονκό στοιχείο. Η εσωτερική διαρρύθμιση της μεσαιωνικής εκκλησίας παρέμεινε ίδια με εκείνη της παλαιοχριστιανικής περιόδου, παρόλο ότι τη
βασική είχε αντικαταστήσει η σταυροειδής εγγεγραμμένη.
Αυτή η μερική ακολουθία αναντίρρητα
αποδεικνύει κάποια συντηρητικότητα των
αρχιτεκτόνων χωρίς και να θέτει υπό αμφισβήτηση τον κανόνα ότι η λειτουργία
ασκούσε πάντοτε επίδραση στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
Η γλυπτική στο ορθόδοξο Βυζάντιο δε
συνεχίστηκε με τη μορφή που είχε στην
αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή εποχή. Η
ορθόδοξη τέχνη απέφυγε τα ολόγλυφα
έργα (δηλ. περίοπτα αγάλματα), εκφράζοντας χαρακτηριστικά την αποστροφή του
Χριστιανισμού προς το ανθρώπινο σώμα.
Η γλυπτική έγινε πιο διακοσμητική κι αφηρημένη και υποτάχθηκε στην αρχιτεκτονική. Αντανακλά τις επιδράσεις αρχαίων και
ανατολικών προτύπων, με την πρόσθετη
όμως σφραγίδα της θρησκευτικής και
πνευματικής εμπειρίας του μεσαιωνικού
ανθρώπου του Βυζαντίου.
Η γλυπτική εκτός από τη διαμόρφωση
των αρχιτεκτονικών μελών, εφαρμόστηκε
σε αντικείμενα της χριστιανικής λατρείας
και της καθημερινής ζωής, καθώς και σε
γλυπτικά έργα μικροτεχνίας.
Ως προς την τεχνική, η γλυπτική περιορίστηκε στο ελαφρά εξέχον ανάγλυφο,
το πρότυπο (bas relief), ενώ το έξεργο
ανάγλυφο (ολικά εξέχον, roude bosse)
Μακέτα ξυλόγλυπτου Βυζαντινού Τέμπλου
39
εξαφανίστηκε μετά τον 6ο αιώνα. Ιδιαίτερα διαδεδομένο ήταν το "επιπεδόγλυφο"
ανάγλυφο πάνω σε πλάκα, από όπου αφαιρούσαν το βάθος. Συχνά οι κοιλότητες
συμπληρώνονταν με μαστίχα αναμειγμένη
με χρώμα, ή άλλο υλικό (ελεφαντόδοντο,
έγχρωμο μάρμαρο) με την "ενθετική" μέθοδο (incrustation).
Αυτοτελή έργα γλυπτικής είναι
οι σαρκοφάγοι, που η διακόσμηση
τους παρουσιάζει δύο τεχνοτροπίες την
αλεξανδρινή και τη μικρασιατική - συριακή (Σαρκοφάγος Ιονίου Βάσσου, Άγιος
Πέτρος Ρώμη, 4ος αιώνας και σαρκοφάγοι
της Ραβέννας, 5ος αιώνας), καθώς και οι
ανάγλυφες μαρμάρινες πλάκες ή εικονογραφημένα ανάγλυφα ("Η βάπτιση" 11ος
αιώνας Μουσείο Αρχαιοτήτων Rougen).
Τα έργα αυτά παρουσιάζουν επιδράσεις
από την ύστερη αρχαιότητα την ανατολική τέχνη Kat το χριστιανικό συμβολισμό.
Απεικονίζουν φυτικά διακοσμητικά μοτίβα,
ζώα, γεωμετρικά θέματα, χριστιανικά σύμβολα (άμπελος, άρτος, αμνός κτλ), καθώς
και ανθρώπινες μορφές (σκηνές των δύο
Διαθηκών ή μεμονωμένες μορφές με επικρατέστερο θέμα την Παναγιά).
Η γλυπτική διακόσμηση στην αρχιτεκτονική των εφαρμόστηκε στους κίονες
του κιβωτίου της Αγίας Τράπεζας, σε θωράκια, άμβωνες, ξυλόγλυπτα τέμπλα και
πόρτες, επισκοπικούς θρόνους κτλ. Κύρια όμως άνθισε στα κιονόκρανα, όπου η
κλασσική παράδοση πήρε μία αισθητική
διάσταση. Η εξέλιξη τους πέρασε από τα
παλαιοχριστιανικά κορινθιάζοντα κιονόκρανα στα "θεοδοσιανά" ( Αχειροποίητος
Θεσσαλονίκης), τα "λεβητοειδή" (Αγία
Σοφία Κωνσταντινούπολης). Χρησιμοποίθηκε επίσης και στο ιωνικό κιονόκρανο.
Η βυζαντινή τέχνη, παρά τους θεματολογικούς και ρυθμολογικούς περιορισμούς που της επέβαλλε η Εκκλησία,
κατέκτησε ένα ψηλό επίπεδο αισθητικής
έκφρασης.
Αν και δεν έδωσε έργα μνημειακής
γλυπτικής, αλλά γλυπτικές αρχιτεκτονικές
"λεπτομέρειες" και λεπτά, αρμονικά και
καλαίσθητα έργα μικροτεχνίας, δημιούργησε μια ολόκληρη παράδοση, που αντανακλάστηκε στη δυτική τέχνη της Αναγέννησης, καθώς και στη μεταβυζαντινή
γλυπτική της Ελλάδος και της Ανατολής.
* Ο Παράσχος Καραβατάκης είναι αρχιτέκτων.
Λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου Βυζαντινού Τέμπλου
40
Το ναυάγιο των Αντικυθήρων
Το Πλοίο, οι Θησαυροί, ο Μηχανισμός
Μια περιοδική έκθεση - Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Επιμέλεια Λάμπης Ηλιόπουλος*
(Μέρος Α')
Μια εμβληματική έκθεση, «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων», με παγκόσμιο ενδιαφέρον παρουσιάστηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο από 6/4/2012 - 12/01/2014. Παρουσιάστηκαν 378 εκθέματα, για να γνωρίσουν οι επισκέπτες της έκθεσης όλα τα μυστικά του
θρυλικού Ναυάγιου των Αντικυθήρων που η ανέλκυσή του αποτέλεσε και την πρώτη ενάλια
αρχαιολογική έρευνα παγκοσμίως.
Ιστορικό της ανακάλυψη και προσπάθειες ανέλκυσης του ναυαγίου.
Ως Ναυάγιο των Αντικυθήρων είναι
γνωστή η βυθισμένη ρωμαϊκή ορκάς
(φορτηγό πλοίο της αρχαιότητας) που
ανακαλύφθηκε το 1900 στη θαλάσσια
περιοχή των Αντικυθήρων. Έως τώρα
έχουν διεξαχθεί δύο μεγάλες επιχειρήσεις ανέλκυσης του φορτίου - η πρώτη
το 1900-1 με τους Συμιακούς σφουγγαράδες που το εντόπισαν, η δεύτερη το
1976 με το Γάλλο εξερευνητή Ζακ-Υβ
Κουστώ.
Οι θησαυροί που έχουν ανελκυστεί
(πιθανολογείται ότι υπάρχουν και άλλοι
πολλοί ακόμα κρυμμένοι στην άμμο του
βυθού), χαρακτηρίζουν το Ναυάγιο των
Αντικυθήρων σαν το πλουσιότερο που
έχει βρεθεί στον ελλαδικό χώρο. Περιλαμβάνουν αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης και τεχνολογίας,
όπως τα αγάλματα του Εφήβου και του
Φιλοσόφου, καθώς και τον περίφημο
Μηχανισμό, μια συσκευή αστρονομικής
παρατήρησης, της οποίας η ακριβής
λειτουργία δεν έχει ακόμα αποκρυπτογραφηθεί πλήρως. Αυτό έχει οδηγήσει
τους ειδικούς στο συμπέρασμα ότι
επρόκειτο για δρομολόγιο μεταφοράς
λαφύρων από το Αιγαίο προς την ιταλική χερσόνησο, πιθανότατα τη Ρώμη.
Ως αιτία του ναυαγίου πιθανολογείται η
κακοκαιρία ή και η κακή φόρτωση, ενώ
ο ακριβής χρόνος υπολογίζεται μεταξύ
75-50 π.Χ.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1900, τα
καΐκια «Ευτέρπη» και «Καλλιόπη» από
τη Σύμη έδεσαν στον όρμο Ποταμού
Αντικυθήρων για να προστατευθούν
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων
41
μήνες (με μικρά διαλείμματα) και υλοποιήθηκε από τα πληρώματα που είχαν
ανακαλύψει το ναυάγιο. Επικεφαλής
ήταν ο Φώτιος Λενδιακός, καπετάνιος
ο Δημήτρης Κοντός και κολαουζιέρης
ο Μερκούρης Καραγιάννης. Από τους
δύτες, διασώζονται έξι ονόματα: Ηλίας
Σταδιάτης-Λυκοπάντης, Κυριάκος Μουντιάδης, Γεώργιος Μουντιάδης, Ιωάννης
Πιλλίου-Ροδίτης, Γεώργιος ΚρητικόςΝεοφώτιστος, Βασίλειος Κατσαράς.
Συμμετείχαν επίσης υποστηρικτικά τα
πολεμικά πλοία «Μυκάλη», «Σύρος» και
«Αιγιάλεια» του Βασιλικού Ναυτικού.
Λόγω της απειρίας (στην ουσία ήταν η
πρώτη συστηματική επιχείρηση ενάλιας
αρχαιολογίας παγκοσμίως), των καιρικών συνθηκών και των περιορισμένων
τεχνικών μέσων της εποχής, η ανέλκυση των ευρημάτων ήταν πολύ δύσκολη.
Οι δύτες μπορούσαν να καταδύονται
το πολύ δύο πεντάλεπτα κάθε μέρα με
κίδυνο της ζωής τους (ακόμα κι έτσι, ο
Κρητικός-Νεοφώτιστος πέθανε επί τόπου και δύο ακόμα παρέλυσαν).
Τα ευρήματα μεταφέρονταν αμέσως
στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας για μελέτη και συντήρηση.
από την κακοκαιρία. Επρόκειτο για μια
ομάδα που με χρηματοδότη τον Φώτιο Λενδιακό είχε σαν προορισμό την
Τυνησία, όπου κάθε καλοκαίρι πήγαιναν Έλληνες βουτηχτές σε αναζήτηση
σφουγγαριών.
Οι άνδρες ξεκίνησαν να βουτούν
για θαλασσινούς μεζέδες στη θέση Πινακάκια, όταν ο βουτηχτής Ηλίας «Λυκοπάντης» Σταδιάτης, ανέφερε έντρομος πως είδε γυναίκες και άλογα στο
βυθό. Αρχικά οι σύντροφοί του νόμισαν ότι είχε παραισθήσεις, κάτι συνηθισμένο για τους δύτες της εποχής,
αφού τα σκάφανδρα τους καθιστούσαν
ευάλωτους στη δηλητηρίαση από διοξείδιο του άνθρακα. Παρ' όλα αυτά,
ο καπετάνιος Δημήτρης «Τράμπας»
Κοντός, αποφάσισε να διαπιστώσει ο
ίδιος την αλήθεια. Καταδύθηκε, λοιπόν,
στο σημείο και επέστρεψε με ένα χάλκινο χέρι, για να τον ακολουθήσουν στη
συνέχεια και οι υπόλοιποι άνδρες, ανασύροντας μικρά αντικείμενα ως αναμνηστικά.
Πρώτη επιχείρηση (1900-1)
Όταν (φθινόπωρο πια) τα καΐκια επέστρεψαν από την Αφρική στη Σύμη, τα
νέα κυκλοφόρησαν στην τοπική κοινωνία και ο δήμαρχος του νησιού ειδοποίησε την ελληνική κυβέρνηση, κάτι όχι
τόσο αυτονόητο όσο ακούγεται σήμερα, αφού το νησί ήταν ακόμα σε οθωμανική κατοχή. Κατά καλή τύχη, σε θέσεις-κλειδιά βρίσκονταν δύο Κυθήριοι,
ο Υπουργός Θρησκευμάτων Σπυρίδων
Στάης και ο έφορος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Βαλέριος Στάης. Κινήθηκαν λοιπόν χωρίς καθυστέρηση οι διαδικασίες για την ανέλκυση.
Η εργασία κράτησε συνολικά έξι
Δεύτερη επιχείρηση (1976)
Κατά τη Μεταπολίτευση, το ελληνικό κράτος κάλεσε το Ζακ-Υβ Κουστώ
να γυρίσει μια σειρά ντοκιμαντέρ για
την τουριστική προβολή της χώρας. Σε
αυτό το πλαίσιο, ο Κουστώ ζήτησε να
ερευνήσει το Ναυάγιο των Αντικυθήρων.
Έτσι ξεκίνησε η δεύτερη επιχείρηση
ανέλκυσης το 1976, η οποία υλοποιήθηκε από τους δύτες του Καλυψώ (το
διάσημο σκάφος του Γάλλου ωκεανογράφου) σε συνεργασία με Έλληνες
αυτοδύτες της Αρχαιολογικής Εταιρεί42
ας. Σε αυτήν χρησιμοποιήθηκαν όλες
οι νέες τεχνολογίες της εποχής - εξοπλισμός αυτόνομης κατάδυσης, θάλαμος αποσυμπίεσης, συσκευές υποθαλάσσιας έρευνας, καθώς και η πατέντα
suceuse (σε ακριβή μετάφραση ρουφήχτρα), ένα σύστημα σωλήνων που μετέφερε τα ευρήματα στο κατάστρωμα του
πλοίου με τη χρήση πεπιεσμένου αέρα.
Επιπλέον, η έρευνα ήταν περισσότερο
επικεντρωμένη σε στοιχεία που είχαν
υποδείξει οι αρχαιολόγοι, ώστε να συμπληρωθούν τα κενά που είχαν προκύψει από την πρώτη επιχείρηση.
Θεωρίες για το ναυάγιο
Το βυθισμένο πλοίο είναι μια «ορκάς» χωρητικότητας περίπου 300 τόνων, τυπικό δείγμα των βαρέων ιστιοφόρων που χρησιμοποιούνταν κατά το
2ο-1ο αι. π.Χ. στο εμπόριο μεταξύ της
ιταλικής χερσονήσου, του κυρίως ελλαδικού χώρου και της Μικράς Ασίας.
Τα δρομολόγια αυτών των πλοίων ξεκινούσαν συνήθως την άνοιξη και αφού
περιέπλεαν τα κυριότερα λιμάνια της
Ανατολικής Μεσογείου πουλώντας και
αγοράζοντας εμπορεύματα, επέστρεφαν το φθινόπωρο στη βάση τους.
Το συγκεκριμένο πλοίο ήταν ναυπηγημένο με τη συνήθη μέθοδο «πρώτα
το περίβλημα και μετά ο σκελετός».
Η ξυλεία του κήτους προέρχεται από
φτελιά, τα ξυλόκαρφα (γόμφοι-καβίλιες) από βελανιδιά και τα καρφιά κυρίως από χαλκό. Για λόγους στεγανότητας, το τμήμα του κύτους κάτω από
την ίσαλο γραμμή περιβαλλόταν από
λεπτές πλάκες μολύβδου. Πιθανότατα
διέθετε και υποδομή για τη μεταφορά
ιδιωτών (αμιγώς επιβατηγά πλοία δεν
υπήρχαν), όπως δείχνει η ύπαρξη ενός
χώρου στεγασμένου με κεραμίδια.
Ο Έφηβος των Αντικυθήρων
Προέλευση και πιθανοί
παραλήπτες του φορτίου
Βάσει της αξίας των ευρημάτων και
των διαφορετικών χρονικών περιόδων
απ' τις οποίες προέρχονται, ο κύριος
όγκος του φορτίου δεν μπορεί να είναι παρά λάφυρα που αποστέλλονταν
στην Ιταλία, ίσως στην ίδια την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.
Η διακόσμηση των δημοσίων κτηρίων
της Αιώνιας Πόλης με θησαυρούς της
κλασικής και ελληνιστικής γλυπτικής, οι
οποίοι αρπάζονταν από τις ελληνικές
43
πόλεις-κράτη, δεν οφειλόταν απλά στις
αισθητικές προτιμήσεις των Ρωμαίων αποτελούσε επίδειξη ισχύος για τη νέα
υπερδύναμη της Μεσογείου. Το δε γεγονός ότι τόσο μεγάλος πλούτος ήταν
συγκεντρωμένος σε ένα μόνο πλοίο,
δείχνει ότι οι Ρωμαίοι συγκέντρωναν
επί μακρόν τα πολυτιμότερα λάφυρα
σε ένα μεγάλο λιμάνι του Αιγαίου (αυτό
απ' όπου ξεκίνησε ή πέρασε το πλοίο),
ώστε κατόπιν να τα στείλουν μαζικά και
με αυξημένα μέτρα ασφαλείας. Ως πιθανότερες αφετηρίες έχουν προταθεί
μεταξύ άλλων η Πέργαμος, η Έφεσος,
η Μίλητος, η Δήλος, ο Πειραιάς και η
Κόρινθος, με τις πρώτες να συγκεντρώνουν περισσότερες πιθανότητες, αφού
από εκεί προέρχονται τα χάλκινα νομίσματα που βρέθηκαν (τα «ψιλά» της
εποχής, δεν είχαν αξία μακριά από την
πόλη που τα έκοβε).
Από την άλλη, εντύπωση προκαλεί η
απουσία κάποιας αναφοράς σχετικής
με το ναυάγιο στη γραμματεία εκείνης
της εποχής, αφού η απώλεια ενός πλοίου γεμάτου θησαυρούς δεν θα περνούσε απαρατήρητη. Αυτό έχει οδηγήσει
μερίδα ιστορικών στην υπόθεση πως
επρόκειτο για ιδιωτικό φορτίο: Εκτός
από το επίσημο κράτος και τους επικεφαλής των εκστρατειών που νόμιμα
παρακρατούσαν μέρος της λείας, τα
ελληνικά έργα τέχνης ήταν επίσης περιζήτητα από τους πατρικίους για τη
διακόσμηση των εξοχικών επαύλεών
τους. Ίσως, λοιπόν, κάποιος έμπορος
εντόπισε έργα που είχαν αφαιρεθεί
(νόμιμα ή παράνομα) από την επίσημη
διανομή και τα έστελνε υπό συνθήκες
εχεμύθειας σε πολύ πλούσιους πελάτες
ή μεταπωλητές. Σε αυτήν την περίπτωση, πιθανότερος τόπος φόρτωσης θα
ήταν η Δήλος, το μεγαλύτερο «πλυντήριο χρήματος» της αρχαιότητας.
Χρόνος και αιτία του ναυαγίου
Η ραδιοχρονολόγηση της ξυλείας
έδειξε ότι το πλοίο είχε ναυπηγηθεί
κατά τα μέσα του 2ου αι. π.Χ., σίγουρα
όμως το ναυάγιο έλαβε χώρα αρκετές
δεκαετίες αργότερα, σε χρόνο που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με απόλυτη ακρίβεια.
Διάφοροι μελετητές πίστεψαν αρχικά
ότι επρόκειτο για ένα πλοίο που, όπως
αναφέρει ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς,
είχε χάσει το 86 π.Χ. ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας, ενώ επέστρεφε θριαμβευτής από την Αθήνα στη Ρώμη. Η μεταγενέστερη ανακάλυψη του «πλοίου
του Σύλλα» στα ανοιχτά της τυνησιακής
πόλης Αλ Μαντίγια (κατά σύμπτωση και
πάλι από Έλληνες σφουγγαράδες), η
ανεύρεση από την ομάδα του Κουστώ
νομισμάτων που πρωτοκόπηκαν μετά
το θάνατο του Ρωμαίου στρατηγού,
καθώς και η ραδιοχρονολόγηση των
αμφορέων, υποδεικνύουν ότι τελικά το
ναυάγιο έλαβε χώρα στο β' τέταρτο του
1ου αι. π.Χ. με πιθανότερο κάποιο έτος
κοντά στο 60 π.Χ.
Πιθανότερες αιτίες της βύθισης είναι
η κακοκαιρία και η εσφαλμένη φόρτωση. Η πειρατεία δεν είναι ισχυρό ενδεχόμενο - εάν συνέβη πριν το 67 π.Χ., οι
πειρατές θα είχαν φροντίσει να διασώσουν το φορτίο, ενώ μετά το 67 π.Χ.
και την εκστρατεία του Πομπήιου (βλ.
Γαβίνειος Νόμος) δεν υπήρχαν πειρατές στην περιοχή.
(Στην επόμενη Αιολίδα, το Β' Μέρος).
Το Μυτιληνιό τσιγάρο
Επιμέλεια Θεόδωρος Πλατσής
Τελώνια. Ποικιλίες που κυρίως καλλιεργούνταν ήταν τα μυρωδάτα Ανατολής (Σαμψούντας), αλλά και εκείνα της
Ξάνθης, της Καβάλας και του Αγρινίου.
Με την άφιξη των προσφύγων κατά
τον πρώτο διωγμό, το 1914, διαδίδεται ακόμα περισσότερο η καπνοκαλλιέργεια στο νησί, και παράλληλα με την
ανάπτυξη της καλλιέργειας και την αύξηση της παραγωγής, ιδρύονται και αρχίζουν να δραστηριοποιούνται στο νησί
και οι πρώτες εμπορικοβιομηχανικές
εταιρείες. Τα αμέσως επόμενα χρόνια
και μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή φαίνεται να φθίνει η παραγωγή ενώ
από το 1922 και μετά με την άφιξη του
δεύτερου κύματος των προσφύγων από
τα γειτονικά παράλια της Μικράς Ασίας,
όχι μόνο δίνεται μεγάλη ώθηση στην
καλλιέργεια καπνού αλλά βελτιώνεται η
ποιότητα των ποικιλιών οι οποίες ταξινομούνται, ενώ παράλληλα συντονίζονται οι διαδικασίες της συγκομιδής και
της συσκευασίας. Γεωπόνοι για πρώτη
φορά παρέχουν τις συμβουλές τους και
μια που υπάρχει φτηνό και εξειδικευμένο προσφυγικό εργατικό προσωπικό
μεγαλώνουν και οι εξαγωγές.
Σύμφωνα με υπάρχοντα στοιχεία,
το 1921 λειτουργούσαν στη Μυτιλήνη
γύρω στα 10 με 12 καπνοκοπτήρια.
Ξένες καπνοβιομηχανίες στην Λέσβο
ήταν η Ανώνυμος Ολλανδική Εταιρεία
Καπνών «ΑΚΑ», και η «Αμερικάνικη
Εταιρεία Καπνών Ανατολής».
Αξίζει να σημειωθεί, ότι η παραγωγή
φύλλων καπνού το 1922 ήταν γύρω στις
300.000 οκάδες, ενώ ένα μόλις χρόνο
μετά το 1923 αγγίζει τις 1.000.000 οκάδες. Το 1924 λειτουργούν τέσσερα εργοστάσια επεξεργασίας φύλλων καπνού
στην Μυτιλήνη. Εκείνα των Υιών Α. Χιωτέλλη, του Ι. Βαρβαγιάννη, του Μενέλαου Καρδασού & Σια και των Αδελφών
Καψιμάλη. Τα τέσσερα αυτά εργοστά-
Γενικά ιστορικά στοιχεία για το
εμπόριο καπνού στη Μυτιλήνη
Η καλλιέργεια του καπνού στην Λέσβο αρχίζει γύρω στο 1910. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν υπήρχε παραγωγή καπνού στα απέναντι μικρασιατικά
παράλια και ιδιαίτερα στο Αϊβαλί (Κυδωνίες). Τα καπνά που κάλυπταν τις
καταναλωτικές ανάγκες της πόλης, αλλά
και της ευρύτερης περιοχής, παράγονταν στις ανατολικές περιφέρειες της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ένα
μεγάλο μέρος και στην περιοχή της Λέσβου.
Ειδικότερα, προς τα τέλη του 19ου
αιώνα και αργότερα, τα καπνά της αυτοκρατορίας υπάγονταν στο μονοπώλιο της γαλλικής εταιρείας «R�gie des
tabacs».
Κάτω από αυτή τη συνθήκη το λαθρεμπόριο του καπνού, το «κοντραμπάντο», όπως ονομαζόταν, αναπτύχθηκε
ιδιαίτερα στην περιοχή των Κυδωνιών.
Παράλληλα, οι λαθρέμποροι, οι «κοντραμπατζήδες», όπως ήταν πιο γνωστοί, είχαν σαν κύρια δραστηριότητά
τους την παράνομη διακίνηση και φτηνή πώληση του καπνού. Η γαλλική εταιρεία, προκειμένου να σταματήσει τη
δράση τους και να περιορίσει την διαφυγή των κερδών της, συγκρότησε ένα
ένοπλο σώμα φυλάκων, τους επονομαζόμενους «κουλτζήδες». Υπάρχουν δε
πολλές ιστορίες σύρραξης μεταξύ των
δύο ομάδων.
Η καλλιέργεια του καπνού στη Λέσβο
* Ο Λάμπης Ηλιόπουλος είναι αρχιτέκτων.
*Βοήθήματα: Διαδίκτυο: Βικιπαίδια
44
Το 1913 η παραγωγή καπνού στη
Μυτιλήνη ανερχόταν σε 180.000 οκάδες. Οι κύριοι τόποι καλλιέργειας ήταν
η Αγία Παρασκευή, η Ερεσσός, το Ιππειος, η Καλλονή, ο Πολιχνίτος και τα
45
και την παρατεταμένη ανομβρία, το
πλήγμα της παραγωγής καπνού ήταν
ισχυρό. Οι εποχές άλλαζαν οι ανάγκες
εκσυγχρονισμού μεγάλωναν και πολλά
έπρεπε να ληφθούν υπ’ όψιν ιδιαίτερα
για το κομμάτι των εξαγωγών των τριών κύριων προϊόντων (λάδια, σαπούνια,
καπνά). Ελλείψεις, όπως οι μη επαρκείς
αποθήκες στο τελωνείο της Μυτιλήνης, όπου θα συγκεντρώνονταν και θα
περίμεναν την φόρτωσή τους στα καράβια με σκοπό τη μεταφορά τους σε
άλλες αγορές τα ντόπια καπνά, καθώς
και η καθυστέρηση της κατασκευής και
επέκτασης των έργων του λιμανιού της
Μυτιλήνης - ο οποίος θα μπορούσε να
γίνει ο κεντρικότατος λιμένας της Ανατολικής λεκάνης του Αιγαίου Πελάγους
- επιβάρυναν ακόμα πιο πολύ το άσχημο κλίμα. Σημαντικό πλήγμα δέχθηκαν
και οι εξαγωγές καπνών από το μεγάλο
λαθρεμπόριο και τη μη συντονισμένη
προσπάθεια εκ μέρους των αρχών για
περιστολή του και εξόντωση των λαθρεμπόρων. Στη μείωση από την άλλη
πλευρά της εμπορικής κίνησης των σιγαρέτων συντέλεσαν και οι καταστρεπτικές πυρκαγιές στην κεντρική αγορά
της Μυτιλήνης που είχαν σαν αποτέλεσμα πολλά καταστήματα και μεγάλοι
Οίκοι (45 εταιρείες στο σύνολό τους)
να καταστραφούν ολοσχερώς.
Σε έκθεση της ίδιας χρονιάς του Πρόξενου στην Γερμανία, τονίζεται ότι τα
ελληνικά καπνά κινδυνεύουν να εκτοπιστούν από τα Βουλγαρικά λόγω της
διαφοράς μεταξύ δραχμής και λέβα,
και λόγω της ελάχιστης φορολογίας των
καπνών στην Βουλγαρία. Επίσης αναφέρεται ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη
προσοχή και στην επεξεργασία των καπνών και στον απαιτούμενο χρόνο ζύμωσης των έτσι ώστε να γίνουν πλήρως
ανταγωνιστικά εκείνων της Βουλγαρίας.
Τα επόμενα δύο χρόνια 1928-29 ήταν
χρονιές έντονης ανομβρίας έτσι μειώνεται δραματικά η παραγωγή και οι εξαγωγές, ενώ παρατηρείται μια γενικότερη
στροφή σε άλλες καπνοπαραγωγές περιοχές (Τουρκία, Βουλγαρία).
σια είχαν έξι μηχανές παραγωγής τσιγάρων, και δέκα καπνοκοπτικές μηχανές.
Στα εργοστάσια απασχολούνταν γύρω
στα 650 άτομα.
Από το 1925 και μετά δραστηριοποιούνταν και οι συνεταιρισμοί που εκτός
των άλλων ασχολούνταν και με τον συντονισμό της καλλιέργειας της συγκομιδής και την ομοιόμορφη συσκευασία
των καπνών. Πρώτος ο Γεωργικός Πιστωτικός Συνεταιρισμός Πολυχνίτου
αφού τα μέλη του έχουν επιμορφωθεί
από γεωπόνους καινοτομούν κάνοντας
ομοιόμορφα δεμάτια τα καπνά, παράδειγμα που ακολούθησαν και οι υπόλοιποι γεωργικοί συνεταιρισμοί προς
όφελος και των καλλιεργητών αλλά και
του κράτους. Από τις αναφορές που
αφορούν στις εξαγωγές προκύπτει, ότι
οι μεγαλύτερες εξαγωγές πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο από το 1926
έως το1927, ενώ από το 1927 και μετά
παρατηρήθηκε μια μείωση των εξαγωγών προς τις ευρωπαϊκές χώρες (Ιταλία
και Γερμανία) και μια στροφή προς τις
αγορές της Αμερικής. Είναι ενδιαφέρον, ότι οι εξαγωγές σε Ιταλία και Γερμανία κατά το 1925-1926 ξεπέρναγαν
τα 1.000.000 κιλά και εκείνες προς την
Αμερική ήταν γύρω στα 100.000 κιλά,
ενώ αντίστοιχα οι εξαγωγές 1928-1929
προς μεν τις Ιταλία, Γερμανία είχαν περιοριστεί στα 340.000 κιλά και προς την
Αμερική ξεπερνούσαν τα 570.000 κιλά.
Από την δεκαετία του 1930 και μετά
συστηματοποιούνται και οι εξαγωγές
προς την Αφρική.
Από το 1926 και μετά, οι συνεχείς
διακυμάνσεις του συναλλάγματος, η
χαμηλή ρευστότητα χρήματος στην
αγορά της Λέσβου, ο δυσαρεστημένος
εργατικός κόσμος λόγω της έλλειψης
τακτικής εργασίας και κατά συνέπεια
ο μαρασμός του εμπορίου, καθώς και
η αγορά των καπνών σε εξευτελιστικές
τιμές, έκαναν πολλούς καλλιεργητές
καπνών να στραφούν σε άλλες καλλιέργειες. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν δε και
τις καιρικές συνθήκες, τους σφοδρούς
βοριάδες την εποχή της ανθοφορίας
46
ΑΘ. Δ. ΚΑΨΙΜΑΛΗ & ΥΙΩΝ: Η επιχείρηση ιδρύεται το 1919 και η παραγωγή
τσιγάρων συνεχίστηκε μέχρι το 1925. Διατηρούσε ιδιόκτητες εκτάσεις καλλιέργειας καπνού στη Θράκη, ενώ στο ιδιόκτητό
της κυτιοποιείο της παρήγαγε τα πακέτα
τσιγάρων της. Έδρα είχε τη Μυτιλήνη και
υποκαταστήματα στη Θεσσαλονίκη, την
Καβάλα, τη Σμύρνη, την Αλεξάνδρεια και
τη Δρέσδη. Έκανε εξαγωγές στη Γαλλία
και στην Αβυσσηνία. Σήματα που παρήγαγε ήταν τα «ΕΚΛΕΚΤΟΝ», «ΜΠΑΦΡΑ»,
«ΑΓΡΙΝΙΟ», «ΓΕΝΙΤΖΕ», «ΣΑΜΨΟΥΝ»
και «ΛΕΣΒΟΣ».
ΙΩΑΝ. ΒΕΡΒΕΡΗ: Δεν υπάρχει καταγεγραμμένη η ακριβής ημερομηνία
ίδρυσης της εταιρίας, φαίνεται να δραστηριοποιείται γύρω στα 1920-1921, ενώ
στις ενεργές καπνοβιομηχανίες του έτους
1924 δεν συμπεριλαμβάνεται. Έχει έδρα
τη Μυτιλήνη, έναντι της αποβάθρας, όπως
χαρακτηριστικά γράφει στο πακέτο, με
υποκαταστήματα στο Βόλο, την Σμύρνη
και τα νησιά του Αιγαίου. Χρησιμοποιεί
καπνά Μακεδονίας Θεσσαλίας και Αγρινίου, και παρασκευάζει χειροποίητα τσιγάρα. Διακριτικό της σήμα το «ΛΕΣΒΟΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΑ».
ΟΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛ.ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ:
Ιδρύεται στην Μυτιλήνη το 1895 και το εργοστάσιο ήταν εκεί που σήμερα υπάρχει
ο κινηματογράφος Αρίωνας. Εμπορευόταν
κύρια ξυλεία αλλά είχε και αντιπροσωπείες
καπνών σε φύλλα ενώ αναλάμβανε και την
προμήθεια καπνών σε φύλλα για λογαριασμό τρίτων.
Η καλλιέργεια καπνού στη Λέσβο λόγω
των ακατάλληλων καιρικών συνθηκών και
του μεγάλου ανταγωνισμού ελαχιστοποιήθηκε έτσι την άνοιξη του 1955 σαν μοναδική σιγαρετοβιομηχανία της Μυτιλήνης
αναφέρεται εκείνη των Χιωτέλλη Α & Υιών
(η οποία λειτουργούσε και σαν καπνεμπορική επιχείρηση), ενώ υπήρχαν και άλλες
μικρότερες επιχειρήσεις που μαζί με άλλες δραστηριότητες είχαν και το εμπόριο
καπνού και τσιγάρων.
Καπνεργοστάσια της Μυτιλήνης
ΧΙΩΤΕΛΛΗ Α. & ΥΙΟΙ: Πρόκειται για
το μακροβιότερο καπνεμπορικό οίκο της
Μυτιλήνης. Ιδρύεται το 1914 και συνεχίζει
τις δραστηριότητες του ως την δεκαετία
του 60. H οικογένεια Χιωτέλλη κατάγεται
από τη Χίο από όπου και εκδιώκεται από
τις οθωμανικές αρχές καταφεύγει στα παράλια της Μικρά Ασίας, και καταλήγει στη
Μυτιλήνη όπου και ιδρύει καπνοβιομηχανία
με τέλειου τύπου μηχανήματα κατασκευής
τσιγάρων, στη θέση «Μπας-φανάρ» στο
κέντρο της πόλης της Μυτιλήνης. Ασχολείται με την παραγωγή τσιγάρων (κυρίως
Σέρτικα), διαθέτει ειδικό τμήμα επεξεργασίας φύλλων καπνού, ενώ αναλαμβάνει και
την προμήθεια φύλλων καπνού για λογαριασμό τρίτων. Έχει έδρα τη Μυτιλήνη και
υποκαταστήματα, στη Θεσσαλονίκη με
σημαντικό κύκλο εργασιών, στον Πειραιά,
Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Χίο και Λήμνο. Έκανε εξαγωγές φύλλων καπνού στην
Ευρώπη και στην Αμερική. Τα σήματα που
παρήγαγε είναι «ΣΚΡΑ»(Αριστοκρατικά,
Απλά), «ΑΡΙΣΤΟΝ» και «ΦΛΟΓΑ» .
ΙΩΑΝΝΗΣ Π. ΒΑΡΒΑΓΙΑΝΝΗΣ:
Έτος ίδρυσης του καπνεμπορικού οίκου
το 1913. Χρησιμοποιεί για την παραγωγή
τσιγάρων με καπνά αποκλειστικά μόνον
Μακεδονίας και Παλαιάς Ελλάδας, ενώ η
επιχείρηση κάνει και ταυτόχρονη ιδία εξαγωγή φύλλων καπνού, και παράλληλα αναλαμβάνει την προμήθεια καπνού σε φύλλα
για λογαριασμό τρίτων. Έδρα της επιχείρησης η Μυτιλήνη με υποκατάστημα στο
Πλωμάρι. Τα σήματα που παρήγαγε ήταν
«ΡΑΔΙΟΝ, «ΣΕΛΑΜ» και «ΗΒΗ».
Μ.ΚΑΡΔΑΣΣΟΣ & ΣΙΑ: Έτος ίδρυσης το 1921 με έδρα τη Μυτιλήνη και
υποκατάστημα στη Σμύρνη. Η εταιρία
ιδρύθηκε από τον Μενέλαο Καρδασσό,
τον Ν. Πετρόπουλο και τον Γ. Πετρέλλη
με σκοπό την εμπορία και βιομηχανία καπνών και τσιγάρων για την παραγωγή των
οποίων χρησιμοποιεί καπνά Αγρινίου και
Μακεδονίας. Κάνει εξαγωγές στην Γερμανία. Σήματα που παρήγαγε ήταν τα εξής:
«LUX», «FAMA» και «ASTRON».
Πηγή: Lesvosoldies.gr
47
Λαογραφία
Λαογραφία
Αποκριάτικα έθιμα της Λέσβου*
Του Βασίλη Πλάτανου
ντο τσεμπέρι ή με προσωπίδα, βγαίνουν
στους δρόμους, ξεφωνίζουν, κάνουν
διαβολοσαματά με ντενεκέδες, κουδούνια και νταούλια, χαιρετάνε σπίτια συγγενών και φίλων.
Η Λέσβος έχει κι αυτή το Καρναβάλι
της. Αυτό γεννήθηκε στη μαγευτικότατη Αγιάσο, όπου το χιούμορ, η σάτιρα,
οι φάρσες είναι στις φλέβες των κατοίκων της. Οι Αγιασώτες χαρακτηρίζονται σπιρτόζοι, γιατί και στην καθημερινότητά τους υπάρχει το πνευματώδες
πείραγμα. Αυτό, ακριβώς, παρουσιάζει
μεγάλο ενδιαφέρον στο Καρναβάλι της
Αγιάσου, που γίνεται από τους απλούς
ανθρώπους της κωμόπολης, τους πιο
σπιρτόζους στο πνεύμα και με απλά
μέσα. Σ' αυτά κρύβεται η γοητεία και
το μεγαλείο του. Παίρνουν ένα τοπικό
γεγονός, ένα πανελλήνιο, ή κάποιο που
συντάραξε την ανθρωπότητα και το σατιρίζουν, το περιγελούν και προξενούν
στο λαό, που παρακολουθεί, πηγαίο,
φυσικό γέλιο. Οι βωμολοχίες, βέβαια,
δε λείπουν.
Όσο περνούν οι μέρες, τα γλέντια,
τα συμπόσια, οι διασκεδάσεις γίνονται
πιο οργιώδεις. Οι γυναίκες που φοράνε
προσωπίδα για να μη γνωρίζονται, τη λογαριάζουν ιερή και το βίαιο πάρσιμό της
είναι μεγάλη προσβολή.
Το Σάββατο της βδομάδας των «ψυχών», είναι η μέρα των παιδιών και του
μασκαρέματος των βιολιτζήδων. Ο δάσκαλος των μικρών τάξεων μαυρίζει με
κάπνα τα πρόσωπα των ζωηρών μαθητών, αναποδογυρίζει τα ρούχα τους
και βάζει στα κεφάλια τους τα τροβάδια τους. Τα καθοδηγεί πώς να κάνουν
στους δρόμους κωμικές κινήσεις και να
λένε αστεία. Κατόπι δίνει το σύνθημα
του ξεφαντώματος και τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους. Απ' όπου περνούν επευφημίες, σφυρίγματα, χειροκροτήματα, ασταμάτητα χαχανίσματα.
Για τρεις - τέσσερις ώρες, σκορπάνε
στους δρόμους την ευθυμία και τη χαρά
και κατά το μεσημέρι πηγαίνουν στα
σπίτια τους. Το απόγευμα του Σαββάτου μασκαρεύονται οι βιολιτζήδες. Μιμούνται κωμικές κινήσεις του Καραγκιόζη και παρουσιάζουν μια «βαβυλωνία»
μουσικής, παίζοντας ο καθένας το δικό
του «σκοπό». Ταυτόχρονα, εκτελούν
περιγελαστικούς χορούς.
Από την Κυριακή του Τελώνου και
Φαρισαίου, ως το βράδυ της Καθαροδευτέρας, πολλοί γυρίζουν στους δρόμους παραμορφωμένοι με μουτσούνες
και μουντζουρωμένοι. Τα μασκαρέματα αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη, όπου
σφάζονται κότες και ψήνονται μπόλικα
κρέατα που τσικνίζουν την ατμόσφαιρα.
Από το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, φιλικές και συγγενικές οικογένειες, με τα
φαγητά τους, μαζεύονται στο σπίτι μιας
οικογένειας και όλοι τρώνε, πίνουν και
γλεντάνε. Τραγουδάνε στην αρχή ερωτικά τραγούδια και σα φουντώσει το κέφι
κι άσεμνα. Λένε και ποιήματα, που εξυμνούνε τα γεννητικά όργανα ανδρών και
γυναικών. Οι άντρες ντύνονται με γυναικεία ρούχα και οι γυναίκες με αντρικά.
Σκεπάζουν το πρόσωπο με αραχνοΰφα-
Τις δυο τελευταίες Κυριακές της Αποκριάς εμφανίζονται στην πλατεία της
48
Μετά απ' αυτούς εμφανίζονται οι
«αστρολόγοι», που με χάρτινα τηλεσκόπια εξετάζουν τ' άστρα και προφητεύουν
αν θα ακολουθήσει ευτυχία ή δυστυχία,
αν θα παντρευτούν γριές, πόσοι θα «κερατωθούν» και πολλά άλλα τολμηρά. Οι
«γιατροί» βγάζουν με το «εμβρυουλκό»
παιδιά από τις κοιλιές γυναικών, με πολύ
τολμηρές κινήσεις. Οι «περιηγητές»
τρελαίνονται με τις ξεμωραμένες γριές
και τους γέρους, αλλά και με τ' αφράτα
κοριτσόπουλα, που τα κυνηγάνε. Μαζεύουν ακόμα και ντόπιες «αντίκες», όπως
μπακίρια, λανάρια, κόσκινα, λαγήνια. Οι
«αρχαιολόγοι» ζητάνε ν' αγοράσουνε
παλιές κασέλες, ετοιμόρροπα σπίτια,
γέρους ιδιότροπους και γριές ξεμωραμένες. Οι «γυρολόγοι» διαφημίζουν τα
«καλλυντικά» ούρα τους. Οι «προξενήτρες» στρώνουν ερωτοδουλιές, φέρνουν χαιρετίσματα στις κοπέλες από
Πάνω Αγοράς όλοι οι μασκαρεμένοι.
Πρώτοι εμφανίζονται όσοι έχουν ανεπτυγμένο πατριωτισμό, με τις κυρίες
τους. Φοράνε περικεφαλαίες Μακεδόνων, φουστανέλες και τσαρούχια. Έχουν
στη μέση τους σελάχια, με μαχαίρια και
πιστόλες. Ο κορυφαίος κρατά σπαθί
ξεγυμνωμένο. Οι γυναίκες τους φοράνε
ντόπιες υφαντές βράκες. Αρχίζει ο καλλίφωνος ένα τραγούδι κλέφτικο, συνήθως του Διάκου, και το επαναλαμβάνει
όλη η παρέα.
Στην Τουρκοκρατία, όταν άκουγαν
αυτά τα τραγούδια, δάκρυζαν οι ραγιάδες. Κι όταν ο κορυφαίος ύψωνε και
κουνούσε στον αέρα το σπαθί του, ενθουσιαστικές φωνές ακουγόντανε από
παντού. Μ' αυτούς τους μεταμφιεσμένους γινόταν εθνική μυσταγωγία στις
καρδιές των υποδούλων.
Το Καρναβάλι της Αγιάσου, γίνεται από τους απλούς ανθρώπους της
κωμόπολης, τους πιο σπιρτόζους στο πνεύμα και με απλά μέσα.
49
τους αγαπητικούς και παζαρεύουν τις
προίκες. Οι μεθυσμένοι «Γιουρούκηδες» μιμούνται τις κινήσεις και τους χορούς τους. Οι μπεκρήδες παρασταίνουν
σκηνές της ζωής τους. Οι κουδουνάτοι
«πειρασμοί», με φαλλούς, κατατρομάζουν τις κοπέλες. Όσοι συνοδεύουν μια
κηδεία νεκρού σπαγκοραμμένου, διατάζονται από τους χωροφύλακες να γυρίσουν τον πεθαμένο σπίτι του.
Στα παλιότερα χρόνια, ο μασκαρεμένος Θόδωρος Κουκουβάλας υποκρίθηκε τον Διογένη. Γύριζε μισόγυμνος
και κρατούσε φανάρι. Ζητούσε να βρει
άνθρωπο που θα τον οδηγούσε στο
δρόμο της αρετής, αλλά μ' ένα χαρέμι
γυναίκες γύρω του. Κάποτε ο Γιώργος
Σκλεπάρης, ο στραβός, εμφανίστηκε σα
βασιλιάς της ευθυμίας, συνοδευόμενος
από αυλικούς. Ο Σκλεπάρης ξεχώριζε
τις Αποκριές. Έβαζε γένια, μουστάκια
ψεύτικα και πουκαμίσα μακριά σα κελεμπία. Ανέβαινε σ' ένα γάιδαρο που τον
σέρνανε άλλοι κι έλεγε χωρατά ταιριαστά και πολύ τολμηρά. Αυτός πρωτοπαρουσίασε σατιρικά ποιήματα, διακωμωδώντας εντυπωσιακά γεγονότα της
χρονιάς, και από τότε γίνανε παράδοση.
Για τις πρωτόβγαλτες κοπέλες, ο Σκλεπάρης έλεγε τούτο το τραγούδι:
στον πύραυλο αστροναύτες, με μάσκες
και συσκευές οξυγόνου και μέσα στη
διαστημόβαρκα τρεις γυναίκες, αντιπρόσωποι των φεγγαρανθρώπων. Πάνω στο
γάιδαρό του καβάλα ένας γερο - Αγιασώτης, 110 χρόνων, ο γερο-παράξενος,
που βλέπει με κακό μάτι τις εξελίξεις και
κακίζει τους νέους, που ξέφυγαν από
το δρόμο της δουλειάς και κυνηγάνε
γυναίκες, τους τα ψέλνει από την καλή.
Κι αρχίζει διαλογική συζήτηση, ανάμεσα στους νέους και το γέρο, με στίχο
στην Αγιασώτικη διάλεκτο. Στίχοι χωρίς
φραγμό. Όλα στη φόρα, τόσο τολμηρά
που κοκκινίζουν και οι... πέτρες. Αναφέρουμε μερικούς, που μπορούν να ειπωθούν:
«Όταν δεις την κόρη σου/ και τα
μαλλιά της πλέξει,/ και δεν την αφήν'
η μάνα της/ μ' άλλα παιδιά να παίξει,/
κλάφτα καημένε νοικοκύρη/ γιατί
καιρός πλακώνει,/ να σε φορτώσουν
κέρατα/ που ο σβέρκος δε θα σηκώνει».
Την Καθαροδευτέρα συνεχίζονται τ'
αποκριάτικα ξεφαντώματα. Μουντζουρώνουν τα πρόσωπα με κάπνα και μασκαρεύονται, όπως θέλει ο καθένας.
Γλεντοκοπάνε, τραγουδάνε, χορεύουν,
λένε τσουχτερά κι άσεμνα τραγούδια,
αλληλοπειράζονται, κυνηγάνε τις γυναίκες και τους άντρες, αλληλοκερνιούνται
και το βράδυ παίζουν σαντούρια, βιολιά
και νταούλια και σκορπάνε το γλέντι σ'
όλη την Αγιάσο.
«Βγάλαμε υποβρύχια, ράδια και
ραντάρ,/ βάλαμε στις γυναίκες μας,
βρακί με φερμουάρ./ Κάναμε και τον
πύραυλο, που 'δωσε τόσο ντόρο,/ κάναμε κι έναν πειρασμό, που τον λένε
δορυφόρο».
Και δείχνουν τον φαλλό. Και τον χειρισμό του πυραύλου, όπου το αγιασώτικο χιούμορ και η σάτιρα εκτραχύνονται,
καθώς απευθύνονται στα θηλυκά,, που
και αυτά τους τα λένε με το τσουβάλι.
Οι νεότεροι Αγιασώτες συνεχίζουν
το έθιμο του Σκλεπάρη ως σήμερα. Οι
πύραυλοι, οι εφευρέσεις, ο σύγχρονος
τρόπος ζωής, σ' αντιπαράσταση με τον
παλιό, είναι μερικά από τα θέματα που
σατιρίζουν οι μασκαρεμένοι. Για πύραυλο έφτιαξαν έναν τεράστιο φαλλό οκτώ
μέτρα. Τον έστησαν στην πλατεία. Δίπλα
στο φαλλό η ...«διαστημόβαρκα». Πάνω
* Το άρθρο αυτό του αξέχαστου συμπατριώτη μας,
δημοσιογράφου Βασίλη Πλάτανου δημοσιεύτηκε στην
εφημερίδα «Ριζοσπάστης» τον Φεβρουάριο του 2007
50
Το ασπροκόκκινο βραχιόλι
Γράφει ο Στρατής Αλ. Μολίνος
«Οπόχει κόρην ακριβή το Μάρτη
ο ήλιος μη τη δει»
ή
«Τον Μάρτη ο ήλιος βάφει
και πέντε μήνες δεν ξεβάφει»
ή
«Του Μάρτη οι αυγές με κάψανε
του Μάη το μεσημέρι».
Ο κόσμος αποδίδει φοβερή δύναμη
στις ακτίνες του μαρτιάτικου ήλιου τόσο,
που και στην ελληνόφωνη Κάτω Ιταλία
συναντάται τούτη η παροιμία:
«Ο ήλιος του Μαρτίου τρυπάει
το τσέρατο του βουδίου».
Ιδού και ένα σχετικό σωστό και σοφό
μήνυμα, υγιούς διαβίωσης:
«Το Μάρτη στον ήλιο να μην
κοιμηθείς»
Ακολουθώντας τον αλάνθαστο κανόνα
της λαογραφίας ότι για κάθε δοξασία και
πρόληψη ή ακόμα και απλή φοβία ο λαός
έχει εφεύρει και την αντίστοιχη αποτρεπτική ενέργεια, εν προκειμένω, για τις
δυσάρεστες επιδράσεις του ήλιου του
Μαρτίου πάνω στα πρόσωπα, οι παλιοί
άνθρωποι καθιέρωσαν να περνάνε στα
χέρια τους το «μάρτη» τον οποίο και
αφαιρούσαν μόνο όταν πρωτοέβλεπαν
χελιδόνι ή πελαργό.
Το βραχιόλι αυτό αποτελείται συνήθως
από δύο μεταξωτά νήματα, κόκκινο και
λευκό ή κόκκινο και χρυσό και φτιάχνεται
την παραμονή της πρώτης του Μαρτίου.
Το ίδιο βράδυ το κρεμούν στα κλαδιά
μιας τριανταφυλλιάς με τη συνοδεία παραδοσιακών δίστιχων. Την άλλη μέρα, την
πρώτη του νέου μήνα, το δένουν στο χέρι
και το διατηρούν μέχρι το τέλος του ή μέχρι που αυτή ή αυτός που το φορεί, θα δει
χελιδόνια ή πελαργούς να πετούν. Τότε τα
στριμμένα νήματα, το «μάρτη» τουτέστιν,
τα ρίχνουν στο πηγάδι και λένε την επωδό:
«Πηγάδι πάρ’ το Μάρτη μου
και δός μου τη δροσιά σου».
Παλιότερα είχε δοθεί η ευκαιρία να
ειπωθούν λίγα λόγια για την ιστορία, για
τις δοξασίες, για τα ήθη και τα έθιμα
και γενικότερα για τη λαογραφική φυσιογνωμία και συμπεριφορά του μήνα
Μαρτίου. Του απρόβλεπτου και τρελού
όπως θεωρείται μήνα ο οποίος όμως
χαρακτηρίζεται από το αναφαίρετο
προνόμιο να μας εισάγει κάθε χρονιά
στην ιεροτελεστία της άνοιξης. Έστω
και μέσα από πείσματα, από απρόβλεπτη κακοκαιρία ή και από εφήμερα χιόνια. Ο Μάρτιος, θέλουμε δεν θέλουμε,
θα μας φέρει τις φουσκοδεντριές, τα
χαρούμενα σφυρίγματα του κότσυφα κι
όλα τα γνωστά αισιόδοξα μηνύματα που
ώθησαν τον Λέσβιο ποιητή Αλκαίο να
τραγουδήσει με τη λύρα του:
«Ήρος ανθεμόεντος επάιον
ερχομένοιο…».
(Τη λουλουδιασμένη άνοιξη κατάλαβα
ότι έρχεται…)
Μιλώντας για τον Μάρτιο λοιπόν, αξίζει να γίνει μια αναφορά σ’ ένα ωραίο
έθιμο το οποίο φοβάμαι ότι σύντομα
θα σβήσει και ότι μόνο σε λαογραφικές
αναμνήσεις και όποτε τύχει, θα αναβιώνει. Στο «μάρτη», το κορδόνι που είναι
φτιαγμένο από κόκκινη και άσπρη κλωστή και που το φορούν σαν βραχιόλι κυρίως τα μικρά παιδιά, κατά τα παλιότερα
δε χρόνια, το φορούσαν μόλις έμπαινε
ο Μάρτιος οι κρυμμένες όλο τον καιρό
πίσω από τις κουρτίνες του σπιτιού κατάλευκες δεσποσύνες, για να μη μαυρίσει το δέρμα τους ο μαρτιάτικος ήλιος.
Πραγματικά, θεωρείται ότι ο ήλιος
του μήνα τούτου είναι ιδιαίτερα διαπεραστικός, προπαντός κατά τις πρωινές
ώρες, μ’ αποτέλεσμα να σκουραίνει το
δέρμα του προσώπου ή να το γεμίζει
φακίδες και διάφορα στίγματα. Για τούτο δημιουργήθηκαν παροιμίες σαν τις
πιο κάτω:
51
Σε άλλα μέρη το τέλος του βραχιολιού
είναι διαφορετικό. Το βάζουν κάτω από
μια πέτρα. Μετά από σαράντα μέρες ακριβώς, σηκώνουν την πέτρα κι αν από κάτω
της έχουν φωλιάσει μερμήγκια τότε το
πρόσωπο που φορούσε το «μάρτη» θα
γίνει πλούσιο, ενώ αν βρεθούν σκουλήκια,
τότε το γραφτό του είναι να πεθάνει.
Η συνήθεια του βραχιολιού είναι πολύ
παλιά. Ο Νικόλαος Πολίτης, ο πατέρας
της ελληνικής λαογραφίας, πληροφορεί
ότι κρατά από τον Ε΄ μ.Χ. αιώνα. Η πιστοποίηση αυτή αντλείται από μια ομιλία
του Ιωάννου του Χρυσοστόμου κατά
την οποία ο Άγιος ψέγει και καταδικάζει
τη δεισιδαιμονία του έγχρωμου αυτού
«κλωσματίου» και επιτιμά τις γυναίκες
κυρίως, που πίστευαν σ’ αυτήν. Ο ίδιος
ο λαογράφος πληροφορεί επίσης ότι η
συνήθεια πρέπει να προέρχεται από την
αρχαιοελληνική λατρεία, διότι συναντάται
με κάποια τελετουργική ομοιότητα και
στα Ελευσίνια μυστήρια. Τότε, οι μύστες
έδεναν στο χέρι και στο πόδι τους την
«κρόκη» δηλ. ένα υφάδι, στο οποίο απέδιδαν κάποια συμβολική έννοια.
Ο γράφων, για το «μάρτη» και με κάθε
επιφύλαξη πιστεύει ότι το κόκκινο χρώμα συμβολίζει την θέρμη, τη λαμπρότητα
και την ένταση των ηλιακών ακτίνων, ενώ
το άσπρο τη λευκότητα του δέρματος.
Και τα δύο χρώματα, μαζί κλωσμένα,
έρχονται σε συμφωνία και εξουδετερώνουν τις δυσάρεστες συνέπειες από την
έκθεση στο μαρτιάτικο ήλιο.
Κλείνοντας ιδού και μια αναφορά στην
υποδοχή της άνοιξης όπως παρουσιάζεται στο «Μηνολόγιο» του Π. Νικήτα
(«Λεσβιακά»-1953).
«Απ’ την πρώτη μέρα του Μάρτη, οι γυναίκες και τα παιδιά, που φοβότανε μην
τους μαυρίσει ο ήλιος και τους αφήσει
πανάδες στο πρόσωπο, περνούσανε στο
λαιμό τους, στα χέρια και στα δάχτυλα
το «Μάρτη», ένα σειρήτι από κλωστές
στριμμένες, κόκκινες και άσπρες. Κι έτσι
δεν τους έπιανε ο ήλιος:
«Ποιος έχει κόρην ακριβή,
του Μάρτη γ’ ήλιους να μη τ’ δή».
Το «Μάρτη» τον βάζουν κι οι ξυπόλητοι στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού για
να μη «σκουντουφλούν».
Ιδιαίτερα στο Μανταμάδο, η λαογράφος λέει:
«Η Μάρτς, στου λιμό τσι στου χέρ,
είνι τσ’ Παναγιάς η ζών(ι). Τ’ βάζιν
για φλαχτό τσι ντ’ γκάβγιν στ’ ν Ανάστας. Οι κουπέλις άμα τουν βγάνιν,
τουν κριμάζιν στ’ ς τρανταφλιές για
να γένιν όμουρφις σα ντου τραντάφλου, τουν κριμάζιν τσι στ’ πόρτα αρχόντσας για να γένιν αρχόντσις, τουν
κριμάζιν τσι στ’ πόρτα αγλήγουρς για
να γένιν αγλήγουρις».
Άλλες απόψεις για τις επιδράσεις του
«μάρτη», εξαιρετικά χαριτωμένες, του
νησιού μας!
52
Ένα πιλάφι ξεχωριστό, αρωματικό από τη γειτονική Ανατολή.
Πιλάφι σπυρωτό με αρακά, πιπεριές, σταφίδες και κουκουνάρια με συνοδεία...
κρασάτη συκωταριά. Δοκιμάστε το, τολμήστε το !!!!!... και καλή σας όρεξη.
Με αγάπη, Κατερίνα
Πιλάφι σπυρωτό
με συκωταριά
Ετοιμάζετε τη συκωταριά.
Σε μια μεγάλη κατσαρόλα με άφθονο
αλατισμένο νερό που βράζει ζεματάτε
την αρνίσια συκωταριά. Τη βγάζετε και
τη ψιλοκόβετε.
Σε ένα μεγάλο βαθύ τηγάνι ζεσταίνετε
το ελαιόλαδο και σοτάρετε ταυτόχρονα το τριμμένο κρεμμύδι και την ψιλοκομμένη συκωταριά. Ανακατεύετε μέχρι να αρχίσουν να ροδίζουν κρεμμύδι
και συκωταριά.
Σβήνετε με το κονιάκ, πασπαλίζετε με
την πάπρικα και το θυμάρι και αλατοπιπερώνετε. Τέλος ρίχνετε το κόκκινο
κρασί, δυναμώνετε τη φωτιά και μαγειρεύετε για περίπου 15 λεπτά και μέχρι
να πήξει η σάλτσα. Διατηρείτε τη συκωταριά ζεστή.
Για το πιλάφι:
1 κουτ. σούπας βούτυρο ανάλατο μαγειρικής
2 κουταλιές σούπας ελαιόλαδο
1 ποτήρι ρύζι νυχάκι ή μπασμάτι
1 κούπα τσαγιού αρακά
1 κόκκινη πιπεριά φλωρίνης
3 κουταλιές σούπας μαύρη σταφίδα
3 κουταλιά σούπας κουκουνάρι
2 ½ ποτήρια ζωμό κύβο λαχανικών
Αλάτι, πιπέρι μαύρο
Για τη συκωταριά:
1 μικρή αρνίσια συκωταριά
μέχρι 1 κιλό
1 κρεμμύδι τριμμένο στον τρίφτη
1 φλιτζάνι του καφέ ελαιόλαδο
1 κουταλιά γλυκού γλυκιά
πάπρικα τριμμένη
1 κουταλιά γλυκού θυμάρι τριμμένο
1 νεροπότηρο κόκκινο κρασί
1 σφινάκι κονιάκ
Αλάτι, πιπέρι
Ετοιμάζετε το πιλάφι.
Σε μια μεγάλη κατσαρόλα ζεσταίνετε
το βούτυρο και το ελαιόλαδο ταυτοχρόνως. Μόλις ζεσταθούν καλά ρίχνετε μέσα το ρύζι και το σοτάρετε καλά
ανακατεύοντας συνέχεια. Ρίχνετε μέσα
τον αρακά, τη κόκκινη φρέσκια πιπεριά
ψιλοκομμένη, την Κορινθιακή σταφίδα
και τα κουκουνάρια.
Τα δουλεύετε όλα μαζί μέχρι να στεγνώσει εντελώς η κατσαρόλα. Ρίχνετε
το ζωμό λαχανικών, αλατίζετε, πιπερώνετε και βράζετε το πιλάφι σας μέχρι
να τραβήξει όλο το ζωμό.
Το αφήνετε να ηρεμήσει για λίγο, για
να «σκάσει» το ρύζι και στη συνέχεια
το βάζετε σε στρογγυλή φόρμα.
Το σερβίρετε σε πιατέλα βάζοντας στη
μέση τη συκωταριά με τη σάλτσα γαρνιρισμένη με ένα κλωνάρι θυμάρι.
53
Ευλαβικά
Να μη συλήσουν πάνω τους
Οι βάρβαροι καιροί
Στο εικονοστάσι της καρδιάς
που ακόμα αντέχει...
Λέσβου Μελτέμι
Δημήτρης Καραμβάλης
Τιμή στους μεγάλους Ποιητές μας
Ήτανε νέοι
Μανόλης Αναγνωστάκης
(1925-2005)
Οι δρόμοι ήταν σκοτεινοί και λασπωμένοι
το πιάτο στο τραπέζι λιγοστό
το φιλί στο κατώφλι ήταν κλεφτό
και έρωτες μέσα στις καρδούλες κλειδωμένοι.
Ήτανε νέοι ήτανε νέοι, ήταν παιδιά
κι έτυχε να ‘ναι και καλή σοδειά.
Τα βράδια ξενυχτούσαν στα υπόγεια
και σβάρνα ολημερίς τις γειτονιές
αχ! Τα σοκάκια εκείνα κι οι γωνιές
σφιχτά που φυλάξαν τα τίμια λόγια.
Ήτανε νέοι ήτανε νέοι, ήταν παιδιά
και έτυχε να ‘ναι και καλή σοδειά.
Δεν ξέρανε πατέρα, μάνα σπίτι,
έναν δεν δίναν για το σήμερα παρά
δε ρίχνανε δραχμές στον κουμπαρά
δεν κράταγαν μεζούρα και διαβήτη.
Ήτανε νέοι ήτανε νέοι, ήταν παιδιά
και έτυχε να ‘ναι και καλή σοδειά.
54
Πως ανασαίνουνε βαριά τούτες οι
ώρες
Στην Αυγουστιάτικη πανσέληνο!
Εκεί στην άκρη του πελάγους
Η άγρια λύπη διαυγής μας παραστέκει
Σ’ ένα ξωκλήσι ερημικό και
αλειτούργητο...
Εγκεκλεισμένος λόγος της σιωπής
Προσέγγιση Θανάτου
Σε μια νυχτιά όπου χαράζει ο χρόνος
πάνω μας
Αλήθεια και δράματα και διαψεύσεις
Μου είπες: «Είναι μακρύς ο δρόμος
Και μη ρωτάς γιατί»
Δεν αποκρίθηκα
Κοίταζα μόνο το μικρό σπουργίτη στη
βροχή
ξελογιασμένη μνήμη φθινοπώρου
Έτσι απλά
Μεσοπέλαγα χάθηκαν τα κύματα
Παραμιλώντας
Κύματα που ματώσατε τη χαραμάδα
της αγάπης
Κι έμεινε η λύπη στ’ ανοιχτά με
πλήρωμα το δάκρυ
Εδώ μονάχα
Το μικρό κουβαδάκι με γεμάτο άμμο
να ναυαγεί στο ακρογιάλι
Σκόρπισε ο άνεμος τα όνειρα στο
τελευταίο φιλί
Γραμμές που χάραξε το τελευταίο
πλοίο
Της άγονης γραμμής σινιάλο
Τι γρήγορα που πέρασε το καλοκαίρι!
Μονολογούσε
Το άγριο σφύριγμα του μελτεμιού
Τα λόγια της αγάπης
Τα ‘κρυψαν τ’ άδεια κοχύλια μέσα τους
Αβέβαιη νύχτα
Ελένη Κονιαρέλλη- Σιακή
Ευτυχώς που χτίστηκε το σπίτι σε δυο
πόρτες...
Μπήκε απ’ τη μια το καλαθάκι
Στολισμένο με ροζ πούπουλα και
κορδέλες
Και με τη μικρή ζωούλα να βλεφαρίζει
στο φως
Με μια μικρή καρδιά να χτυπά δυνατά
Ανθοφορεμένη μίσους ελπίδας.
Απ’ την άλλη πόρτα έφευγε του
θανάτου η θωριά
Ντυμένη στα μουντά χρώματα της
αβέβαιης νύχτας....
Ισχνό το λυχνάρι που τη συνόδευε.
Έφυγε... τώρα σιμώνει την άγνωστη
γωνιά του Θεού.
Το αλέτρι της ζωής, έσυρε την
καινούργια πνοή.
Το αλέτρι του θανάτου έσυρε το τέλος
στ’ ουρανού το πρόσωπο....
Η νύχτα ατέλειωτη....
Πώς να μαζέψεις τόσες μικρές
σταγόνες δακρύων;
Πως να ξεχωρίσεις αυτές της
φεγγερής αστραπής της ζωής,
Από τις άλλες που άφησε τρέμοντας το
γέρικο ελάφι;
55
Αιώνιος φύλακας
Και τότε άνοιξε στα δυό, το στέρνο της
το άγιο.
Και βγήκε η καρδιά από μέσα της,
σαν σκύλα λυσσασμένη.
Και άρπαξε τον πόνο μου, στα κοφτερά
της δόντια.
Και τον κατακομμάτιασε και έπαψε να
υπάρχει.
Ειρήνη Βαρβαρέσσου
Μεγάλος πόνος χώθηκε, μέσα στα
σωθικά μου.
Και όλο το σώμα μου πονεί και σείεται
η ψυχή μου.
Βαθύς και αξερίζωτος, απλώνει εντός
μου ρίζες
Κι’ βγάζει μέσα μου κλαδιά και πίνει
μου το αίμα.
Πήγα και το ακούμπησα, στης
θάλασσας την άκρη.
Το κύμα ως τον έννοιωσε, τραβήχτηκε
στα βάθη.
Και τα κοχύλια έσκαψαν και χώθηκαν
στην άμμο.
Σε μια κορφή ενός βουνού, είπα να τον
αφήσω.
Και οι πέτρες και τα δέντρα του, σε
βάραθρο ριχτήκαν.
Και τα ρουμάνια πύκνωσαν στα στόμια
των σπηλιών του.
Τον πήρα και τον έβαλα, επάνω σ’ ένα
φύλλο.
Και στο ποτάμι τόριξα, το ρεύμα να
τον πάρει.
Και το ποτάμι στέρεψε και πάλι εντός
μου ήρθε.
Μετά βρήκα μια πατουλιά, με
λούλουδα ανθισμένα
και ευθύς ως τον απόθεσα, επάνω στον
ανθό τους εκείνα ξεραθήκανε και γίναν
μαύρη σκόνη.
Τον πήρα τον σεργιάνισα, σε φίλους
και σ’ αδέρφια.
Μα όλοι τους μου είπανε, δικός σου
είναι ο πόνος.
Και σκέφθηκα την Μάνα μου, που είναι
στον άλλον κόσμο.
Και νοερά εχώθηκα, μεσ’ τον ζεστό της
κόρφο.
Stephen Dunn
Μετάφραση: Παναγιώτου Απόστολος
Καίτη Μεσσηνέζη
«Συνομιλία με την πέτρα»*
Ζωγραφίζονας πέτρες, δημιουργώντας
βοτσαλωτά,
απολιθωμένα, γλυπτά της φύσης.
Σχήμα 21,5Χ21,5, σελ. 64
Εκδόσεις «Αστερίας»
Αθήνα 2013
Κάποιες νύχτες έπρεπε να πάω εκεί,
όπου
δεν τολμούσα να σταθώ.
Καθόλου το λευκό φως που διαιρεί τις
γραμμές
δεν μου ξεκαθάρισε ποια πλευρά του
δρόμου ήταν δική μου,
και όταν σταμάτησα και βγήκα
καμιά σελήνη δεν χάραξε το μονοπάτι.
Ήξερα τον δρόμο απέξω.
Αυτό ήταν το είδος μου.
Έπρεπε να δώσω το αντίτιμο και
περπάτησα σωστά μέσα.
Ερείπιο, με ποιον ήρθα να φλερτάρω,
ως συνήθως φαίνομαι καλά.
Το μόνο που χρειαζόμουν ήταν να
μυρίσω το άρωμά της,
λίγο χρόνο να ξοδέψω κάτω από τις
συλλαβές της.
Ποτέ δεν ήταν εύκολο να γυρίσω.
Δεν μπορείς να εμπιστευτείς μια καρδιά,
τις ελπίδες της για το καινούριο,
πόσο γρήγορα ξεχνά τον δρόμο της.
Το σκυλί θα ξυπνούσε και θα γαύγιζε.
Και η ιστορία πως χάθηκα
μέσα στο πλωτό σκοτάδι
Κάθε φορά είχα την ανάγκη να την
νοιώθω αληθινή.
Η παρουσίαση ενός βιβλίου είναι μια μεγάλη
πρόκληση, μια μεγάλη
ευθύνη. Έχεις μπροστά σου ένα κείμενο
και πίσω του ένα δημιουργό, άνθρωπο της
επιστήμης, των γραμμάτων, της τέχνης.
Παίρνοντας στα χέρια μου το βιβλίο της
Καίτης Μεσσηνέζη «Συνομιλία με την πέτρα» με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή η απλότητα του λόγου, η αμεσότητα
της έκφρασης, η αίσθηση ότι βρίσκεται
απέναντί σου και σου μιλά. Αυτό όμως
που σε εντυπωσιάζει, που σε κάνει να το
ξεφυλλίζεις ξανά και ξανά είναι τα έργα
που εικονίζονται στις σελίδες του, έργα
γεμάτα φαντασία και απαράμιλλη τέχνη.
Μια καλαίσθητη έκδοση των λεσβιακών
εκδόσεων «Αστερίας», 64 σελίδων στην
οποία η Καίτη Μεσσηνέζη αποκαλύπτει κι
άλλες πτυχές του ταλέντου της. Την ικανότητά της να μεταμορφώνει την ψυχρή,
απρόσωπη, παγωμένη πέτρα σε έργο με
ψυχή και ζωντάνια. Τη δυνατότητα να συνομιλεί με το άψυχο, με την πέτρα.
Στο πρώτο κεφάλαιο μιλά κυρίως με τα
έργα της. Σε ένα μικρό κείμενο αποτυπώνει τις σκέψεις και τα συναισθήματα
που της γεννά η επαφή της με την πέτρα,
και καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο
τις κατεργάζεται. Και μετά, μετά οι σελίδες πλημμυρίζουν με 21 ζωγραφιές στις
Για πολλά χρόνια
56
οποίες φαντασία και τέχνη διαπλέκονται
μοναδικά δημιουργώντας ένα ανεπανάληπτο αισθητικό αποτέλεσμα, μετατρέποντας την πέτρα σε ζωγραφικό πίνακα,
σε μοναδικό έργο τέχνης. Ζώα, πουλιά,
μορφές που θυμίζουν άλλοτε φιγούρες
αρχαίου δράματος κι άλλοτε γλυκά αγαπημένα πρόσωπα, μυθικές αναπαραστάσεις, φυσικά τοπία είναι ορισμένα από τα
προσφιλή της θέματα.
Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται σε μια
ακόμη καλλιτεχνική πλευρά της Καίτης
Μεσσηνέζη. Στη δημιουργία βοτσαλωτών, της τέχνης που όπως επισημαίνει
«μεταμορφώνει έναν απρόσωπο χώρο,
είσοδο σπιτιού, αυλή ή καθιστικό, σε
έργο τέχνης».
Ξεκινά με τις προϋποθέσεις μιας τέτοιας
ενασχόλησης που είναι η μεγάλη υπομονή, ο καλός σχεδιασμός, η εκτελεστική
επιδεξιότητα, η φαντασία και κυρίως, το
μεράκι για να συνεχίσει αφηγούμενη το
πώς μυήθηκε σε «μια τέχνη που χάνεται». Εκείνο όμως, που έχει τη μεγαλύτερη σημασία στο κεφάλαιο αυτό είναι
η περιγραφή του τρόπου κατασκευής
ενός βοτσαλωτού, μια παρακαταθήκη για
όποιον νεότερο θα ήθελε να ακολουθήσει τα βήματα της αρχαίας αυτής τέχνης.
Με απλό, λιτό, διδακτικό τόνο, μέσα από
φωτογραφίες, καταγράφει βήμα προς
βήμα όλη τη διαδικασία για την κατασκευή του.
Για την Καίτη Μεσσηνέζη όμως η συνομιλία με την πέτρα δεν σταματά εδώ. Τα
δύο επόμενα κεφάλαια είναι επίσης αφιερωμένα στην πέτρα με μια βασική διαφορά. Δημιουργός των έργων τέχνης δεν
είναι ο άνθρωπος, κάποιος καλλιτέχνης
αλλά η ίδια η φύση που πολλές φορές
φιλοτεχνεί έργα πέρα από κάθε φαντασία. Φωτογραφίες από τα απολιθωμένα
ευρήματα στην περιοχή του Σιγρίου και
βράχων που η πνοή του ανέμου και το
57
κύμα της θάλασσας λάξευσαν μετατρέποντάς τους σε καταπληκτικά γλυπτά.
Ο αναγνώστης, μέσα από τις γραμμές
των κειμένων μαθαίνει λεπτομέρειες
που ίσως ποτέ να μην είχε την ευκαιρία
να συναντήσει, ταυτοποιεί πληροφορίες, συμβαδίζει με τα τεκταινόμενα εκείνης της περιόδου του Β΄ διωγμού.
Το εν λόγω έργο είναι ευκολοδιάβαστο
γιατί το συγγραφικό ύφος του Π. Παρασκευαϊδη είναι ρέον, απλό, κατανοητό και τούτο έλκει τον αναγνώστη να
κρατηθεί στο διάβασμα μέχρι τέλους
χωρίς διακοπή. Εδώ συνδυάζεται η αυστηρότητα του φιλολόγου και η άνεση
του λογοτέχνη Παρασκευαϊδη.
Πιο κάτω παρουσιάζονται τα κεφάλαιαενότητες για καλλίτερη κατατόπιση του
αναγνώστη με την υπενθύμιση ότι ο
πρόλογος του έργου, με υπογραφή του
συγγραφέα, είναι κείμενο αξίας διότι με
λίγα σταράτα λόγια φέρνει τον αναγνώστη τάχιστα στο πνεύμα του βασικού
θέματος, της προσφυγιάς του ’22:
Η κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, Η άφιξη των προσφύγων, Ίμβρος και Τένεδος 1922-1923, Πρόνοια
και περίθαλψη, Η στέγαση, Η διαβίωση,
Η θνησιμότητα, Η παραβατικότητα, Η
διοίκηση των προσφύγων, Η ανταλλαγή
πληθυσμών, Οι Τούρκοι ανταλλάξιμοι,
Τα ανταλλάξιμα στη Λέσβο, Πληθυσμιακά στοιχεία, Η βοήθεια των Αμερικανών, Η επανάσταση Πλαστήρα-Γονατά,
Ο γενικός διοικητής Λέσβου Αντ. Σπηλιωτόπουλος, Το ηρώο της ελευθερίας,
Η κατάληψη της Κέρκυρας από τους
Ιταλούς, Καταδρομές στα μικρασιατικά
παράλια το 1922, Η δίκη των εξ, Το κίνημα των μεταξικών, Η ανακήρυξη της
δημοκρατίας, Οι αιχμάλωτοι στρατιωτικοί, Μαρτυρίες, Μέρες του 1923, Η
δικτατορία του Πάγκαλου, Ο Ψυχάρης
στη Μυτιλήνη 8-8-25, Η συνθήκη της
Λωζάνης, Γελάει και η θλιμμένη ζωή,
Πολύμορφη ώσμωση στη λεσβιακή
κοινωνία, Η ελληνοτουρκική φιλία, Οι
επίγονοι, Επιλεγόμενα και τέλος, απαντήσεις σε προβληματισμούς.
Το έργο «Η προσφυγιά του Β΄ διωγμού
στη Λέσβο» εμπεριέχει πολλές αλήθειες ιστορικής, πολιτικής ή κοινωνικής
Τελειώνοντας, θα ήθελα να υπογραμμίσω
ότι άνθρωποι όπως η Κ. Μεσσηνέζη δεν
έχουν ανάγκη προβολών και συστάσεων.
Αψευδής μάρτυρας της αξίας τους είναι
το έργο τους.
Γιώργος Δικιδίκης
Φιλόλογος, Υ/ντης Πειρ. Λυκείου Μυτιλήνης
Παναγιώτη Σ. Παρασκευαϊδη
«Η προσφυγιά του Β΄ Διωγμού στη
Λέσβο»
Εκδόσεις Tartarouga, σελ. 336
Μυτιλήνη 2013
Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ταρταρούγα»
το βιβλίο του γνωστού Λέσβιου καθηγητή και συγγραφέα
Παναγιώτη Παρασκευαϊδη με τίτλο
«Η προσφυγιά του Β΄
Διωγμού στη Λέσβο».
Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό τόμο
τριακοσίων τριάντα σελίδων, κοσμημένο με εξαίρετο, πολύ ενδιαφέρον εικαστικό υλικό και με κείμενα ουσίας που
πληροφορούν τον αναγνώστη με ιστορική συνέπεια και αυτογνωσία για τις
ζοφερές εκείνες μέρες των διωγμών.
Ο συγγραφέας, γνωστός για την σοβαρότητα των γραφομένων του αλλά
και το γλαφυρό ύφος της έκφρασής
του, παραδίδει στον αναγνώστη μια
σειρά ιστορικών ενοτήτων τις οποίες
διακρίνει η υπεύθυνη πληροφόρηση, η
παρουσίαση δυσεύρετων και αρκετών
άγνωστων μέχρι τώρα πληροφοριών
και η ανάπτυξη στατιστικών στοιχείων
που διαφωτίζουν δύσκολες πτυχές της
εποχής εκείνης, ιδιαίτερα στον λεσβιακό χώρο.
58
γένεια, τα Paeoniaceae (Παιωνιίδες).
Έχουν πολύ ωραία μεγάλα άνθη και
ωραίο φύλλωμα. Ήταν γνωστές από την
αρχαιότητα και είχαν μεγάλη φήμη επί
πολλούς αιώνες για την ομορφιά τους
αλλά και τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες. Στη Λέσβο υπάρχει η Paeonia
mascula subsp. mascula (Παιώνια ή άρρην υποείδος άρρην) με σκούρα ρόδινα άνθη. Επειδή πρόκειται για ένα πολύ
ενδιαφέρον φυτό ίσως αξίζει να αφιερώσουμε προσεχώς ένα ιδιαίτερο άρθρο σ’ αυτό ώστε να το γνωρίσουν οι
αναγνώστες της «Αιολίδας».
Τα κείμενα του βιβλίου, τα οποία αρχικώς γράφτηκαν στην αγγλική από πολύ
γνωστούς στον επιστημονικό κόσμο
βοτανικούς, μεταφράστηκαν στα ελληνικά με επιτυχία από την κ. Ελένη Γιαννοπούλου-Ακύλα.
Το βιβλίο το οποίο είναι μία πλήρης επιστημονική μελέτη του γένους Paeonia
στην Ελλάδα περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια: 1) Ιστορική εισαγωγή, 2) Γενική μορφολογία, 3) Γενική γεωγραφική
εξάπλωση, 4) Ταξινομική κατάταξη των
ελληνικών ειδών, 5) Καλλιέργεια και 6)
Βιβλιογραφία.
Η ιστορική εισαγωγή περιλαμβάνει πλήθος στοιχείων για την παιώνια από την
αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αρχικώς
ανατρέχει στη μυθολογία και σε αρχαίους συγγραφείς όπως τον Διοσκουρίδη, τον Πλίνιο και τον Θεόφραστο.
Μετά το κενό του Μεσαίωνα κατά τον
οποίο δεν υπήρχε επιστημονική έρευνα, η ιστορική αναδρομή συνεχίζεται
από τον 15ο αιώνα και φθάνει μέχρι τις
μέρες μας.
Στα κεφάλαια 2, 3 και 4 δίνονται με αναλυτικό τρόπο πληροφορίες για τη γενική
μορφολογία, τη γεωγραφική εξάπλωση
και την ταξινομική των ελληνικών παιωνιών. Σύμφωνα με το έργο αυτό οι παιώνιες της Ελλάδας ταξινομούνται σε 6
είδη, δύο από τα οποία περιλαμβάνουν
φύσεως, βοηθά στην επίλυση εκκρεμών ερωτημάτων και μορφώνει τους
νέους για συστηματικότερη αντιμετώπιση μελλοντικών προβληματισμών.
Αξίζουν πολλές ευχαριστίες στον φίλο
και συμπατριώτη Παναγιώτη Παρασκευαϊδη για τη νέα του αυτή συγγραφική επίτευξη και πολλές ευχές να είναι
πάντα παραγωγικός και ακαταπόνητος.
Στρατής Αλ. Μολίνος
«Παιώνιες στην Ελλάδα»*
Ταξινομική και ιστορική μελέτη του
γένους Paeonia.
William T. Stearn, Peter H. Davis
και Kit Tan
Πρόλογος: Νίκη Γουλανδρή
Προσαρμογή από τα Αγγλικά
και μετάφραση: Ελένη Γιαννοπούλου-Ακύλα
Εκδόσεις Μίλητος,
Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας
Σχήμα 33Χ24, σελ. 133
Κηφισιά-Αθήνα - Οκτώβριος 2012
Το βιβλίο αυτό αποτελεί μία αναθεωρημένη έκδοση, με
βάση τα νεότερα
επιστημονικά
δεδομένα, του έργου
«Παιώνιες της Ελλάδος» που είχε εκδοθεί από το Μουσείο
Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας το 1984.
Αν και πρόκειται για επιστημονικό έργο
σκέφτηκα ότι θα ήταν χρήσιμο να το
παρουσιάσω από τις στήλες της «Αιολίδας» επειδή σ’ αυτό περιλαμβάνεται
και η παιώνια της Λέσβου.
Οι παιώνιες είναι εντυπωσιακά, σπάνια
φυτά που ανήκουν σε μια μικρή οικο59
δύο υποείδη το καθένα. Συνεπώς στην
Ελλάδα έχουμε συνολικά 8 ταξινομικές
μονάδες στο επίπεδο του είδους και
του υποείδους. Για κάθε μία από αυτές
δίνονται στοιχεία σχετικά με την ταξινόμηση, την περιγραφή, τον οικότοπο,
τη γεωγραφική εξάπλωση, την περίοδο
άνθησης κ.ά.
Τέλος στο κεφάλαιο 5 δίνονται σύντομες πληροφορίες για την καλλιέργεια
των ωραίων αυτών φυτών.
Τα κείμενα συνοδεύονται από πλούσια
εικονογράφηση η οποία εκτός άλλων
περιλαμβάνει και εικόνες από παλαιά
σπάνια βιβλία (μερικές έγχρωμες), καθώς και χάρτες εξάπλωσης των ελληνικών ταξινομικών μονάδων (ειδών και
υποειδών).
Τέλος το βιβλίο κοσμείται με 12 έγχρωμους ολοσέλιδους πίνακες της κ. Νίκης
Γουλανδρή ένας από τους οποίους είναι της Paeonia mascula subsp. mascula
από τη Λέσβο.
Το βιβλίο τυπώθηκε σε χαρτί
Torrasparel, Creator Ivory 200 g/m2
από τις εκδόσεις Μίλητος.
προσφάτως μια μελέτη, στην οποία
πραγματεύεται το εξαιρετικά επίκαιρο
ζήτημα της διαφθοράς και της δωροδοκίας, την ποινική τους αντιμετώπιση,
κυρίως της δωροδοκίας, ενεργητικής
και παθητικής, υπαλλήλου και δικαστή,
που αποτελούν εννοιολογικά τον πυρήνα της έννοιας της διαφθοράς.
Ο συγγραφέας αναλύει το διεθνές και
ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο αντιμετώπισης της διαφθοράς και δίνεται
ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση της νομοτυπικής μορφής των εγκλημάτων της
ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας
υπαλλήλου και δικαστή, στα σχετικά ζητήματα συρροών, παρεπόμενων ποινών
και όλων των αναφυόμενων ζητημάτων
σχετικά με τα εγκλήματα αυτά.
Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια και
περιέχει πλουσιότατη βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη.
Προλογίζει ο Νικόλαος Βαλεργάκης,
πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου
Θεσσαλονίκης, ο οποίος ανάμεσα στα
αλλά σημειώνει: «Με ενδιαφέρουσα
γραφή και επιστημονική προσέγγιση,
αλλά και προσεκτική και μεθοδική ανάλυση του φαινομένου, ο κ. Γιαννακέλος
θέτει το πλαίσιο, εννοιολογικό και νομικό, μέσα στο οποίο μελετά την ποινική
αντιμετώπιση της διαφθοράς. Η βιβλιογραφία του είναι πλούσια και πρόσφατη, ενώ η παρουσίαση της νομολογίας
είναι δομημένη και ορθά οργανωμένη.
Το ευσύνοπτο έργο του κ. Γιαννακέλου
αποτελεί ένα βιβλίο αναφοράς τόσο
στους νομικούς της θεωρίας και της
πράξης, όσο και στον καθημερινό πολίτη που ταλανίζεται από τα διαρκή φαινόμενα διαφθοράς σε όλα τα επίπεδα
της εξουσίας. Στη χώρα μας, άλλωστε,
καταγράφονται τα χαμηλότερα ποσοστά καταπολέμησης της διαφθοράς.»
Αρτέμης Γιαννίτσαρος
*( Η παρουσίαση του εν λόγω βιβλίου επαναλαμβάνεται, λόγω παράλειψης κάποιων σημαντικών στοιχείων
στην παρουσίαση του στην Αιολίδα Νο 49)
Ιωάννης Ε. Γιαννακέλος
«Διαφθορά, δωροδοκία
και ποινική αντιμετώπιση»
Εκδόσεις «Αιολίδα»
Μυτιλήνη 2013, 162 σελ.
Δικηγόρος,
Μ.Δ.
Ποινικών Επιστημών
Α.Π.Θ., υποψήφιος Μ.Δ. Ιδιωτικού
Δικαίου Δ.Π.Θ., ο
Ιωάννης Ε. Γιαννακέλος κυκλοφόρησε
Ποσειδωνίες, τα υποθαλάσσια δάση μας
Γράφει ο Θεόδωρος Πλατσής
"Φύκια" λένε οι περισσότεροι, εννοώντας τις «Ποσειδωνίες», τα ταινιόμορφα
φυτά που όταν είναι ζωντανά σχηματίζουν πυκνές πράσινες συστάδες σε αμμώδεις βυθούς και που όταν ξεβράζονται
(νεκρά) παίρνουν μια γκριζόμαυρη μορφή. Οι «Ποσειδωνίες» δημιουργούν παγκοσμίως εκτεταμένα λιβάδια (φυκιάδες)
σε όλους σχεδόν τους ρηχούς βυθούς
με αμμώδη πυθμένα. Υπόγεια ριζώματα
και ρίζες παρέχουν στο φυτό σταθερότητα. Τα φύλλα του φυτού είναι σαν κορδέλες, σε τούφες των 6 ή 7 και φτάνουν
σε μήκος το 1,5 μέτρο, ενώ το μέσο πλάτος τους είναι γύρω στο ένα εκατοστό.
Είναι χρώματος ανοιχτού πράσινου αλλάζοντας σε καφέ χρώμα με την ηλικία.
Η «Ποσειδωνία» είναι γένος μονοκοτυλήδονων ανθοφόρων φυτών. Αν και
ανήκει στα αγγειόσπερμα φυτά, φυτρώνει στον βυθό της θάλασσας.
Απαντάται στη Μεσόγειο θάλασσα
και στις νότιες και δυτικές ακτές της Αυστραλίας. Στην περιοχή της Μεσογείου
φυτρώνει το είδος Posidonia oceanica,
όπου σχηματίζει εκτεταμένα πυκνά
υποθαλάσσια λιβάδια υψηλής βιοποικιλότητας, τα οποία θεωρούνται μεγάλης
περιβαλλοντικής σημασίας. Στο Αιγαίο
και ευρύτερα στη Μεσόγειο, η Ποσειδωνία σχηματίζει γιγάντιες αποικίες, διαμέτρου μέχρι και 15 χιλιομέτρων, στις
οποίες όλοι οι βλαστοί είναι κλώνοι
Παν. Σκορδάς
Οι «Ποσειδωνίες» δημιουργούν εκτεταμένα λιβάδια (φυκιάδες).
60
61
μεταξύ τους και διατηρούν αναλλοίωτο
το γενετικό υλικό τους εδώ και χιλιάδες
χρόνια.. Το 2006 μια τεράστια αποικία
της Posidonia oceanica ανακαλύφθηκε
νότια της Ίμπιζα. Με μήκος 8 χλμ και
ηλικία πιθανώς 100.000 ετών, είναι ίσως
μία από τις μεγαλύτερες και παλαιότερες αποικίες στη Γη.
υποθαλάσσια λιβάδια (παγκόσμια επικάλυψη 180.000 χλμ²) εκτιμάται σε 2,59
τρισεκατομμύρια ευρώ ανά έτος (σε
αντίθεση με τα δάση: 3,2 τρισεκατομμύρια ανά έτος).
ως ιζηματοπαγίδες που απομακρύνουν
ρυπογόνα οργανικά από το νερό και
παρέχουν καθαρότερο νερό. Επίσης,
δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα
από την ατμόσφαιρα και το αποθηκεύουν στο ίζημα. Παρέχουν υψηλή ποικιλία ειδών με την παροχή τροφής και
καταφυγίου καθώς αποτελούν και το
"μαιευτήριο" των ψαριών.
Ανάλογα με την διαύγεια του νερού,
βρίσκεται σε βάθος από ένα μέτρο έως
35 μέτρα. Τα υποθαλάσσια φυτά που
σχηματίζουν τις «Ποσειδωνίες» είναι
ανθόφυτα με τους κοντινότερους συγγενείς τους ευρέως κατανεμημένους
σε όλους τους ωκεανούς της γης. Ανθίζουν όπως όλα τα ανθόφυτα της στεριάς καθώς προέρχονται από τη ξηρά
και προσαρμόστηκαν στο θαλάσσιο
περιβάλλον.
Oι Ποσειδωνίες είναι δείκτης για την υγεία
παράκτιων οικοσυστημάτων
φτάνει στον πυθμένα της θάλασσας,
ενώ το ίζημα καλύπτει τα φύλλα της. Τέλος, μεγάλη απειλή για την Ποσειδωνία
αποτελούν δύο είδη άλγης, η Caulerpa
racemosa και η Caulerpa taxifolia (είδος
μικρού φυκιού μήκους 3-10 εκ. σε σχήμα φτερού πλάτους 1-2 χιλ., που ευδοκιμεί κυρίως στον ινδικό ωκεανό), που
έχουν εισβάλλει στην Μεσόγειο από άλλες θάλασσες και παίρνουν τη θέση της.
Τα υποθαλάσσια αυτά λιβάδια ανήκουν στα πλέον πολυποίκιλα και για τον
λόγο αυτό ζωτικά θαλάσσια οικοσυστήματα στον κόσμο. Αυτός είναι και
ο κύριος λόγος για τον οποίο μαζί με
τους κοραλλιογενείς ύφαλους και τις
μαγκρόβιες περιοχές (παραθαλάσσιες
δασικές περιοχές) υψηλής παραγωγικότητας, παγκοσμίως, ανήκουν στην
λεγόμενη “κόκκινη λίστα” της Διεθνούς
Ένωσης για την Διατήρηση της Φύσης
(IUCN). Δυστυχώς, τα υποθαλάσσια
αυτά ζωογόνα λιβάδια έχουν σε πολλές
περιοχές μειωθεί ή εξαφανιστεί τελείως. Βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση, υπερφορτωμένα από τη ανθρώπινη
δραστηριότητα και τις κλιματικές αλλαγές, καθώς περίπου το 20% των υποθαλάσσιων λιβαδιών παγκοσμίως έχει
εξαφανιστεί την τελευταία δεκαετία. Ο
κύριος εχθρός της «Ποσειδωνίας» είναι
οι ανθρώπινες δραστηριότητες κυρίως,
όπως τα παρασυρόμενα δίχτυα βυθού,
καθώς και η κατασκευή ξενοδοχείων,
λιμανιών κι άλλων υποδομών στις ακτές
της Μεσογείου οι οποίες αυξάνουν
την ποσότητα ιζήματος που μεταφέρεται στη θάλασσα, αυξάνοντας έτσι
την θολότητα του νερού. Αυτό έχει ως
αποτέλεσμα να μειώνεται το φως που
Μέγιστη είναι η σημασία της Ποσειδωνίας για τη διατήρηση της υποθαλάσσιας ζωής, για τον εξής απλό λόγο:
Βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της
θάλασσας και παράγει οξυγόνο, δεσμεύει το διοξείδιο του άνθρακα, οδηγεί σε καλύτερη ποιότητα θαλασσινού
νερού, προστατεύει τη διάβρωση του
εδάφους, φιλοξενεί εποχικούς επισκέπτες (ψάρια) για αναπαραγωγή και τροφή και γενικά συνδράμει σημαντικά στη
βιοποικιλότητα της παράκτιας ζώνης.
Περιέργως, η μεγαλύτερη παραγωγή
οξυγόνου προέρχεται από τα φύκια,
καθώς η θάλασσα φροντίζει και για την
απορρόφηση του μεγαλύτερου μέρους
του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας.
Τα φύλλα των υποθαλάσσιων λιβαδιών μειώνουν την ενέργεια των κυμάτων και οι ρίζες τους δεσμεύουν και
σταθεροποιούν το υπόστρωμα. Τα λιβάδια Ποσειδωνίας λειτουργούν επίσης
62
Τα υποθαλάσσια λιβάδια είναι σημαντικό είδος δείκτης για την υγεία παράκτιων οικοσυστημάτων και χρησιμοποιείται τόσο στην Ευρωπαϊκή Οδηγία
Πλαίσιο για τα Ύδατα όσο και από την
Συνθήκη της Βαρκελώνης για την προστασία της βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο. Οι μηχανισμοί απώλειας παγκοσμίως διαφέρουν καθώς διατάξεις και
νομοθεσίες διαφέρουν από χώρα σε
χώρα. Στις κράτη μέλη της Ευρωπαϊκης
Ένωσης, όπως η Ελλάδα, η «Ποσειδωνία» προστατεύεται κατά των συρόμενων εργαλείων μόνο από το Ευρωπαϊκό
δίκτυο ΝATURA 2000 σε ορισμένες
περιοχές.
Σε πρόσφατη έρευνα του Υδροβιολογικού Σταθμού της Ρόδου – Ελληνικό
Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών που πραγματοποιήθηκε στις παράκτιες περιοχές
της Ρόδου 39 είδη ψαριών ανάμεσα
τους ο άσπρος και μαύρος γερμανός,
το μελανούρι, ο λούτσος, η γόπα, ο
σπάρος, το μπαρμπούνι, η κουτσομούρα, το λιθρίνι κ.α. χρησιμοποιούν την
Ποσειδωνία για να περάσουν τα πρώτα
στάδια της ζωής τους.
Οι Ποσειδωνίες έχουν μεγάλη σημασία για την τοπική ­βιοποικιλότητα, κυρίως σε περιοχές που δεν υπάρχουν
σκληρά υποστρώματα. Σημειώνεται
εδώ πως οι Ποσειδωνίες είναι πολύ
ωραίες και συναρπαστικές περιοχές για
κατάδυση και υπαίθριες δραστηριότητας καθώς είναι περιοχές με μεγάλη πιθανότητα τουριστικής και πολιτιστικής
ανάπτυξης.
Στις περιοχές των ελληνικών θαλασσών, όπου είναι γνωστό ότι υπάρχουν
τέτοια λιβάδια, η χρήση συρόμενων διχτυών απαγορεύεται, τουλάχιστον στα
χαρτιά.
Η καταγραφή της χωρικής διακύμανσης της Ποσειδωνίας στο Νοτιο-Ανατολικό Αιγαίο κρίνεται άκρως απαραίτητη έτσι ώστε να προβλεφθεί τυχόν
απώλεια ενός τόσο κοινωνικο-οικονομικά απαραίτητου οικοτόπου.
Η παγκόσμια οικονομική αξία όλων
των παρεχόμενων υπηρεσιών από τα
Παρόλο που τα λιβάδια «Ποσειδωνίας» παίζουν κεντρικό ρόλο στη λειτουργία του μεσογειακού θαλάσσιου
οικοσυστήματος, δυστυχώς όμως, η
Ελλάδα δεν έχει ακόμα κατορθώσει να
ολοκληρώσει τη χαρτογράφησή τους.­
Πηγές:
Διαδίκτυο: «Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων
Ερευνών»
«Η παράξενη ζωή των λιβαδιών ποσειδωνίας στο Αιγαίο»
"Φύκια" λένε οι περισσότεροι,
εννοώντας τις «Ποσειδωνίες».
63
Ενημερωτικό σημείωμα
Ομαδική ασφάλιση παροχών άμεσης ιατρικής βοήθειας
&νοσοκομειακής περίθαλψης απόρων ανασφαλίστων Λέσβου
Η Insure-IT, εταιρεία Μεσιτών Ασφαλίσεων απαρτιζόμενη από στελέχη
με ιδιαίτερη αγάπη για την Μυτιλήνη και ιδιαίτερη ευαισθησία σε θέματα
κοινωνικής συνεισφοράς, είχε την πρωτοβουλία να υποβάλλει μία πρόταση για την Ομαδική Ασφάλιση των Απόρων και Ανασφάλιστων της Μυτιλήνης. Των συμπολιτών μας δηλαδή, που σε περίπτωση ατυχήματος ή
ασθένειας, μπορεί να πεθάνουν εντελώς αβοήθητοι.
Την πρόταση αυτή αγκάλιασαν η Μητρόπολη Μυτιλήνης και ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης κ.κ. Ιάκωβος, και η Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Προστασίας του Δήμου Λέσβου κα Α. Αντωνέλλη και η Ένωση Ξενοδόχων
Λέσβου (διά του Προέδρου κ. Περικλή Αντωνίου). Το πρόγραμμα ομαδικής ασφάλισης, έχει τους ακόλουθους κυρίους άξονες, παροχές:
- Υπηρεσίες Άμεσης Ιατρικής Βοήθειας (επείγουσα διακομιδή σε νοσοκομείο, αερομεταφορά στην Αθήνα, ιατρικές συμβουλές 24 ώρες το 24ωρο
κ.λπ).
- Ασφάλιση Ζωής και Θανάτου/Μόνιμης Ολικής Ανικανότητας από Ατύχημα,
- Ημερήσιο Νοσοκομειακό Επίδομα (στην περίπτωση που απαιτηθεί νοσηλεία).
Για την ασφάλιση αυτή μετά από σχετική έρευνα της ασφαλιστικής αγοράς, επιλέγηκε η ασφαλιστική εταιρεία Interamerican, η οποία έχει πολύχρονη εμπειρία στις ασφαλίσεις ιατρικής βοήθειας και υγείας, καθόσον
μεταξύ άλλων διαθέτει ιδιόκτητο στόλο ασθενοφόρων και ελικοπτέρων,
2 νοσοκομεία στην Αθήνα (Ευρωκλινική και Αθηναϊκή Κλινική) και τηλεφωνική γραμμή άμεσης ιατρικής βοήθειας, στελεχωμένη με συμβούλους
ιατρούς όλων των ειδικοτήτων. Το ετήσιο συνολικό κόστος ασφάλισης των 265 (αυτή την στιγμή) καταγεγραμμένων άπορων και ανασφάλιστων του νησιού, θα ανέλθει στο ποσό
των 16.000€, και θα καλυφθεί εξ΄ολοκλήρου από χορηγίες.
Για το σκοπό αυτό η Insure-IT, έχει ανοίξει ειδικό τραπεζικό λογαριασμό
στην Τράπεζα Πειραιώς, με τα ακόλουθα στοιχεία :
Αριθμός Λογαριασμού: 6747-125833-365
IBAN Λογαριασμού: GR91 0171 7470 0067 4712 5833 365
Δικαιούχος Λογαριασμού: Γ. ΚΑΙ Κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕ (Insure-IT)
*Οι ενδιαφερόμενοι να συνεισφέρουν στην πρωτοβουλία αυτή, μπορεί να επικοινωνούν με τον κ. Κωστή Κωνσταντινόπουλο, της Insure-IT, στα τηλέφωνα 6944506404, 210-7225915, fax 211-8002465, email : [email protected]
64

Φύλλο 1397/24.4.2014

209 - ΦΙΓΑΛΕΙΑ ΓΗ

resort - Vlassopoulos Travel Services (τουριστικά γραφεία

1 2 3 4 7 8 A B C D E F G H I J K L M N O P R S T V X

Gnomi politon 61-1

Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΠΟΥΡΙΜ ΤΟ ΠΟΥΡΙΜ ΚΑΙ Η ΜΕΓΚΙΛΑ Το βασιλικό

ΓΡΑΜΜΟΣ-ΒΙΤΣΙ ΓΙΟΡΤΗ ΧΡΕΟΥΣ και ΜΝΗΜΗΣ 29

Τεύχος 36

Η ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΣΤΗΝ

Ορυκτά και πολύτιμοι λίθοι της Ελλάδας

Τεύχος 121

Τεύχος 51 - Λεσβιακή Παροικία

Τεύχος 46 - Λεσβιακή Παροικία

ΦΥΛΛΟ 63-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2014.pdf

εργαστηριο ηλεκτρικων μηχανων - αριστοτελειο πανεπιστημιο

Τεύχος 185-186

Τεύχος 207 / Μάρτιος - Απρίλιος 2014[Pdf]

τεύχος 24

PDF - Life Positive

Απρίλιος 2012 - Ιερά Μητρόπολη Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και

δραστηριότητες - δη.κ.ε.φι.ψ.

Απολογισμός Δραστηριοτήτων 2010