İÇİNDEKİLER EĞİTİCİ OYUNCAK YAPMA – II • Eğitici Oyuncak Yapma • Eğitici Oyuncakları Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Uygulama • Hazırlanan Eğitici Oyuncakları Değerlendirme OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ARAÇ GEREÇ GELİŞTİRME HEDEFLER Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali SEVEN • Bu üniteyi çalıştıktan sonra; • Eğitici bir oyuncak yapabilecek, • Eğitici oyuncağı okul öncesi eğitim kurumlarında uygulayabilecek, • Hazırlanan eğitici oyuncakları değerlendirebileceksiniz. ÜNİTE 6 Eğitici Oyuncak Yapma – II GİRİŞ Oyun ve oyuncaklar çocukların gelişimi için son derece gerekli olan ve yaşamlarının doğal bir parçası niteliği taşıyan uğraşılardır. Çocuğun oyundan en üst düzeyde yarar sağlayabilmesi ve gelişiminin desteklenmesi için nitelikli bir oyun ortamı ve materyal sunulması büyük önem taşımaktadır. Oyun ve oyuncak birbirinden ayrı düşünülemez. Yetişkin çevresinde olup bitenleri nasıl konuşarak, okuyarak öğreniyorsa çocuk da başlangıçta dış dünyayı oyuncaklarının yardımıyla tanımaya çalışır. Oyuncaklar zekâyı, duyuları ve duyguları uyaran, çocuğun hayal gücünü ve yaratıcılığını geliştiren, bedensel, ruhsal ve sosyal gelişimini destekleyen çocukluk döneminin en değerli araç gereçleridir. Oyuncak ve oyun materyalinin tanımını yapmak gerekirse “Çocukların oyun oynarken kullandıkları tüm malzemelerdir.” şeklinde tanımlamak mümkündür. Okul öncesi çocuklar kendilerini ifade edebilmek için boya, kil, kâğıt, parmak boyası, tutkal, resimler ve iplik gibi uygun araçlara, ayrıca fırçalar ve makaslar gibi kullanabileceği çeşitli malzemelere ihtiyaç duyabilir. Bu malzemeler evde, çocuğun kolayca erişebileceği bir yerde bulundurulmalıdır. Bunlar istendiği zaman hazır olması için kutularda saklanmalı fakat çocuğun bu malzemeleri büyüklerin denetimi altında kullanmasına dikkat edilmelidir. Çocuklar bu faaliyetleri evde yaparken evdeki yetişkinlerin, özellikle annelerin çocuklara göz kulak olmaları gerekmektedir. Fakat yaptıklarını paylaşacağı zaman, çocuğun soracağı sorulara anne ya da diğer yetişkinler hazırlıklı olmalı ve esnek davranmalıdırlar. Bu zamanlarda çocuk ne yaptığını anlatmıyorsa annenin sorması gerekmektedir. Ancak çocuk anlatması için zorlanmamalıdır. Evde çocuğun bu çalışmalarını sergileyeceği bir yer ayarlanmalıdır. Çocuk yaptığından gurur duyacak ve daha fazlasını yapmak isteyecektir. Ona etkinliğini bitirmesi için gereken süre verilmelidir. Fakat çocuk yorulduğu zaman gerekirse yaptığı daha etkinliği sonra tamamlayabileceği söylenmelidir. Çocuğun ilgi duyduğu malzemeleri marketlerde, eğitim malzemeleri satan mağazalarda ve oyuncak dükkânlarında bulunabilir. Güzel ve çeşitli malzemeler için çok fazla para harcamaya gerek yoktur. 3-6 yaşta pratik, günlük kullanım için basit bir bebek en iyi oyuncaktır. Çocuk için bebek yaparken tasarımına ve yapımına çocuğun dâhil edilmesi, anne ve çocuk için de bir zevk olacaktır. Bunların nasıl yapılacağına dair talimatları içeren kitaplar araştırılmalı ve bu etkinlikler bilerek yapılmalıdır. Hem kız hem de erkek çocukları, bebeklerle oynayarak deneyim kazanmalıdır. Çünkü bu onların duygularını göstermelerini ve kimlik duygularını geliştirmelerini sağlar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2 Eğitici Oyuncak Yapma – II EĞİTİCİ OYUNCAK YAPMA Oyuncak, oyun oynarken kullanılan, genellikle gerçek bir varlığın taklidi şeklinde olan nesne olarak tanımlanmaktadır. Oyun ve oyuncağın tarihi insanlık kadar eskidir. İlk çağda mağara duvarlarına resimler çizerken kullanılan taşlar bugünkü boya kalemlerinin ataları olarak oyuncak sayılmaktadır. Tarihte bilinen ilk oyuncaklar Mısırlılara aittir. Yapılan arkeolojik kazılarda, M.Ö. 5. ve sonraki yüzyıllarda Mısırlı çocukların tahta atlarla, topaç ve misketle oynadıklarına dair bilgiler edinilmiştir. Yine aynı dönemlere ait Firavun mezarlarında oyuncak bebekler bulunmuştur. Eski Yunan, Roma ve Çin'de de kilden yapılıp fırınlanmış, hareketli kol bacaklara sahip bebekler yapıldığı bilinmektedir. İlk tahta bebekler, seri bir şekilde 1700’lü yıllarda Almanya’da üretilmeye başlanmıştır. Türk tarihinde satılmak üzere yapılan oyuncaklar ise Osmanlı döneminde ortaya çıkmıştır. Özellikle İstanbul-Eyüp'te hayvan bağırsağından yapılmış balonlar, tahta topaçlar, çemberler, tefler, toprak düdükler satıldığı da bilinmektedir. Resim 6.1. Eskimiş bir futbol topuyla oynayan Endonezyalı bir çocuk. Oyuncak, hem oyun hem de oyunu sağlayan nesnedir. Çocuk, bebekliğinden başlayarak oyuncaklarla oynayarak dünyayı anlamlandırır ve eğlenir. Çocuk esas olarak kendi hayal dünyasını geliştirmek için kendi oyuncaklarını bulur veya imal eder. Çocuk, büyüklerini taklit ederek büyüdüğü için, büyüklerin kullandığı araç gereçlerin benzerini yaparak onunla büyükleri taklit etmeye çalışmaktadır. En basit oyuncak taş ve sopadır. Üçtaş beştaş veya dokuztaş yahut kaydırak oyunu için her yerde taş bulunmaktadır. Sopa denilen basit bir ağaç dalı çocuğun hayal gücünde at, araba vb. işlere yaramaktadır. Örneğin, bir ağaç dalından yapılan sapan tabii bir oyuncaktır. Yine bir başka tabii oyuncak ise uçurtmadır. Çocuk, gazete kâğıdını, bir iple uçurarak bir oyuncak hâline dönüştürebilir. Çocuk, bir ipi, ip atlama ve çekişme oyunu için de kullanılır. Ancak 20-21. yüzyıllarda teknolojik dijital oyuncaklar, bütün bu doğal oyun ve oyuncakları ikinci plana atmıştır. Okul öncesi eğitim kurumunda görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncak yapımına başlamadan önce, ilk olarak çocuğa kazandırılacak hedef ve hedef davranışları belirlemeli daha sonra da bunun için uygun araç-gereci hazırlamalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3 Eğitici Oyuncak Yapma – II Örneğin öğretmen, parça-bütün kavramı ile ilgili bir eğitici oyuncak hazırlamak istediğinde, öncelikle oyuncağın yapımı için gerekli olan “mukavva, parşömen kâğıdı, kurşun kalem, silgi, cetvel, maket bıçağı, yapıştırıcı ve boyalar” gibi araç-gereçleri çocuğa tek tek tanıtarak hazırlamalı ve oyuncağın yapımına başlamalıdır. Örnek Oyuncağın yapımına başlayan öğretmen, sırasıyla şu aşamaları izlemelidir: • Kartların boyutlarını belirler. • Ulaşmak istediği hedefe göre hazırladığı resimleri parşömen kâğıdına yerleştirir. • • • • • • • • • Ağaç türlerinin tanıtımı için; elma, armut, meşe, çam ağaçları çizilir. Her ağacın köşesine simge olarak o ağacın ürünleri ya da yaprakları kullanılır. Elma ağacının köşesine elma, armut ağacına armut, meşe ağacına palamut, çam ağacına kozalak gibi. Çizilen resmin tüm düzenlemelerini yaptıktan sonra resim kâğıdına geçirir. Hazır olan resimleri boyutlarına göre belirlediği mukavvaya yapıştırır. Yapıştırma işleminden sonra, mukavvayı figür sayısına göre 5 ya da 6’ya böler. Sonra her bir resmi kendi arasında parçalara böler. Kartları parçalara ayırdıktan sonra yıpranmaması için kenarlarını şeffaf bantla bantlar. Her bir kartı 6 parçalı olarak hazırlar. Bu parçaların her birinin köşesine o resmi simgeleyen sembolleri çizer. Oyun zar atarak oynanacağı için, kartın parçalarının her birinin arkasına zarın yüzeyindeki puanları çizer. Grupça oynanabilmesi için zar yapar. Oyunun yönergesini hazırlar ve hazırlanan kartları saklamak için boş bir kutu kullanır. Eğer öğretmen, eşleştirme tombalası ile ilgili bir eğitici oyuncak hazırlamak istiyorsa yine öncelikle oyuncağın yapımı için gerekli olan “mukavva, beyaz resim kâğıdı, şeffaf bant, parşömen kâğıdı, kurşun kalem, silgi, cetvel, maket bıçağı, yapıştırıcı ve boyalar” gibi araç-gereçleri çocuğa tek tek tanıtarak hazırlamalı ve oyuncağın yapımına başlamalıdır. Öğretmen, oyuncağın yapımına başlarken, sırasıyla şu aşamaları izlemelidir: • Kartların boyutlarını belirler. • Hedefe göre belirlediği resimleri parşömen kâğıdına yerleştirir. • Tombala kartlarını önceden belirlediği ölçüde keser. • Kartların üzerine 6 ya da 8 adet kare çizer. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4 Eğitici Oyuncak Yapma – II • Parşömene çizdiği resimleri aralıklarla bu kartlara çizer. Ayrıca kartların üzerindeki resimleri, tombalayı kapatmak için kullanılan ayrı kartlara çizer. Uygun boya kalemleri ile boyar. Kartları parçalara ayırdıktan sonra, yıpranmaması için kenarlarını şeffaf bantla bantlar. Çocukların yeteneklerini ortaya çıkartacak oyuncaklar bir eğitim aracı olarak görülmeli ve oyuncak planlarken özellikle buna dikkat edilmelidir. Bireysel Etkinlik • • • Çocukların yaş ve gelişim düzeylerine uygun bir eğitici oyuncak yapınız. EĞİTİCİ OYUNCAKLARI OKUL KURUMLARINDA UYGULAMA ÖNCESİ EĞİTİM Çocukların gelişim süreçleri içinde zihinsel, bedensel ve psikososyal gelişimlerini etkileyen, biçimlendiren ve düzenleyen; yaratıcı yönlerini ve hayal güçlerini geliştiren, yeteneklerinin ortaya çıkmasını destekleyen her tür oyun malzemesi oyuncak olarak isimlendirilir. Bir şeyin oyuncak olarak değerlendirilmesi için sadece hazır yapılmış bir ürün olması gerekmez. Oyuncaklar, çocuğun doğal yeteneklerini ortaya çıkarabilen ve bu yolla onun eğitimini de sağlayan oyun malzemeleridir. O nedenle oyuncaklardaki en önemli özellik bu olmalıdır. Yani, çocuğun oynarken öğrenmesini kolaylaştıracak ve yaratıcı yönlerine hitap edecek türde oyuncaklar olmasına dikkat edilmelidir. Oyuncakları oluşturan malzemeler de çok önem taşır. Küçük parçalardan meydana gelen oyuncaklar tehlikelidir. Çocuk yutabilir ya da boğulma riski taşıyabilir. Aynı şekilde sivri köşeleri ya da keskin uçları bulunan oyuncaklar da yaralanmasına yol açabilir. Bunun yanı sıra oyuncağın yapıldığı malzemeler önemlidir. Sağlığa zarar vermeyen boya ve maddelerden yapılmış olup olmadığına dikkat edilmeli, özellikle kurşun ve zehirli maddeler içerebilecek oyuncaklardan kaçınılmalıdır. Çocuk için oyun ve oyuncağın önemi kadar oyuncak seçimi de önemlidir. Çocuklar hayatı tanıma yolunda bütün deneyimlerini, oyun ve oyuncaklarla edinirler. Oyuncakların, çocuğun toplum ve çevreyle olan ilişkilerini düzenleyen araçlar olduğu ve oynarken onları eğittiği unutulmamalıdır. Çocuk doğru oyuncaklarla renk, boyut, şekil kavramlarını öğrenecek ve bazı sayısal ya da sözel değerleri oluşturacaktır. Gelişim evreleri boyunca her çocuk oyun oynamaya ve oyuncağa büyük ihtiyaç duyar. Her yaş ve cinsiyetteki çocuk açısından doğru oyuncaklarla oyun oynamanın ciddi yararlar sağladığı bilinmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5 Eğitici Oyuncak Yapma – II Oyun ve oyuncaklar konusunda çeşitli sınıflandırmalar yapılmıştır. Genel olarak oyuncaklar, yani oyun malzemeleri beş ayrı grupta ele alınmaktadır: Çocuğun kendi dışındaki çevreyi tanımasını ve kendi deneyimlerini oluşturmasını sağlayan birinci grup malzemeler; kum, toprak, kil, çamur, su ve boyalardan oluşmaktadır. Çocuk malzemeye kendisi şekil verdiği için hayal gücünü ortaya çıkartmakta ve tutma, kavrama ve şekil verme yönünü geliştirmektedir. Çocuğun yaratıcı yeteneğini ortaya çıkartmasını sağlayan boya, tebeşir ve çamur türü malzemeler ikinci grup malzemelerdir. Bu malzemelerle çocuk, kendi kendine birçok şekil oluşturabilmektedir. Çocuğun hayal dünyasına hitap eden bebekler ve hayvan figürleri üçüncü grup malzemeleri oluşturmaktadır. Bu oyuncaklarla oynayan çocuk kendi oyun dünyasını kurabilmekte ve içinde yer almaktadır. Örneğin, bebeklerini giydirir, hayvanlara ses verir. Onlar gerçekmiş gibi bir hayal dünyası kurar. Çocuğun bir yetişkin gibi davranabilmesini sağlayan ve becerilerini geliştiren küçük ev eşyaları ise dördüncü grup malzemelerdir. Çocuk özellikle, küçük mutfak aletleri ya da tamir malzemeleriyle, yetişkinlerin dünyasında gördüğü her şeyi taklit yoluyla kendi dünyasında uygulamaktadır. Doğru oyuncak seçimi ancak çocuğun kişilik özelliklerini, zeka ve fiziksel özelliklerini, ilgi alanlarını doğru saptamak yoluyla mümkündür. Çocuğun hem bedensel hem de zihinsel yeteneklerinin gelişimini destekleyen jimnastik aletleri ve inşaat malzemeleri, beşinci grup malzemeler sınıflandırmasına girmektedir. Özellikle legolar, bu grupta değerlendirilebilir. Yapılan bazı araştırmalarda, çocuğun oynadığı oyuncak ve oyunların gelecekte seçeceği meslek hakkında ipuçları verdiğine dair bazı görüşler ileri sürülmektedir. Bu görüşlere göre çocuk ilgi alanlarına yönelik oyuncaklarla oynamakta ve yetişkinliğe eriştiğinde başarılı olacağı mesleği bu yolla ifade etmektedir. Örneğin, herhangi bir müzik aletiyle oynayan bir çocuğun duygusal özellikler taşıdığı, bedensel zekâ, mantık ve matematiksel zekâ ile müzik zekâsının daha fazla geliştiği, bu nedenle meslek olarak müzisyenlik, yazarlık ya da matematik bilimleri alanlarında çalışacağı yönünde düşünceler vardır. Aynı şekilde küp bloklar ve oyun hamuruyla oynamaktan hoşlanan bir çocuğun görsel zekâ, mantık matematiksel zekâ ve bedensel zekâ açısından yaşıtlarından ileride olacağı ve meslek olarak da ressam veya heykeltıraşlık türü bir sanatsal alanı seçeceği öngörülmektedir. Topla oynayan bir çocuk için de bedensel zekâ, sosyal iletişim zekâsı, görsel zekâ gibi zekâ türlerinde üstün olduğu, hareketle ilgili mesleklerde başarılı olabileceği ve sporun değişik dalları, organizasyon ya da mimarlık gibi mesleklere yöneleceğinden söz edilmektedir. Bütün bu araştırmalar, oyuncak türü ne olursa olsun çocuğun, oyun ve oyuncakla kendini ifade etmeye çalıştığını göstermektedir. Bu nedenle mutlaka Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6 Eğitici Oyuncak Yapma – II çocuğun hem kişilik yapısı, hem zekâ ve fiziksel düzeyi, hem de ilgi alanları doğru saptanmalıdır. Oyuncakların çocuğun gelişimini olumlu yönde etkilediği ve mutlaka oynaması gerektiği düşüncesi doğru bir düşüncedir. Yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun her çocuk oyunla ve oyuncakla büyümelidir. Ancak doğru oyuncak seçimi ciddi bir önem taşır. Bu açıdan çocuğunun gelişimini destekleyecek oyuncaklar seçtiğini zannederek yanlış seçimlerde bulunan ailelerin de olduğu bir gerçektir. Özellikle elektronik oyuncaklar, genellikle çocuğun tek başına oynamasına imkân verdiği, sosyalleşmesi açısından sıkıntılara yol açtığı, çocuğu kısıtlı bir mekâna hapis ettiği için kesinlikle faydalı oyuncaklar değillerdir. Çünkü bu tür oyuncaklarda çocuğun yaratıcılığını geliştireceği hiçbir özellik yoktur. Çocuğa kendisini ortaya koyabileceği, aktif olarak şekillendireceği, yeteneklerine ve hayal gücüne hitap eden oyuncaklar planlamak, var olan değerlerinin daha da gelişmesine katkı sağlar. Oyuncak bir çocuk için yaşamsal ihtiyaçları kadar önemlidir. Çocuk oyun ve oyuncaklar aracılığıyla gerçek hayata hazırlanmaktadır. Çocuklar için aslında her şey bir oyuncaktır. Bu nedenle her oyuncağın para verilerek satın alınması gerekmez. Ebeveynlerin ve öğretmenlerin biraz yaratıcılıklarını kullanarak üretebilecekleri her şey mükemmel bir oyuncak olabilir. Hatta çocuk için tuvalet kâğıdı ruloları, boş kutular, makaralar, plastik mutfak eşyaları, küçük kaşıklar da harika oyuncaklardır. Pek çok çocuğun pahalı oyuncaklarla değil, bu tarz eşyalarla oynamaya bayıldıkları da bilinmektedir. Bir araştırmaya göre çocukların hazır bir oyuncağa gösterdikleri ilgi tam 90 saniyedir. Çünkü her şeyiyle hazır bir oyuncakta keşfedeceği, araştıracağı ya da kurcalayacağı fazla bir şey yoktur. O nedenle oyuncak alırken basit oyuncaklar ya da yapıp bozabileceği ve yeniden inşa edebileceği oyuncakları seçmek daha yararlı olacaktır. En basit görünen ama çocuğa kazandırdıkları açısından ciddi faydaları olan oyuncak ise kum ve sudur. Çocuk bir kap suyla saatlerce oyalanabilir ve çok mutlu olur. Aynı şekilde yaşı kaç olursa olsun yırtılmayan kitaplar, çocuğa okumayı sevdirmesi bakımından çok etkilidir. Oyuncak alırken içerdiği malzemelere, üretiminde kullanılmış maddelere, boyasının çıkıp çıkmadığına da mutlaka dikkat etmek gerekir. Çocuk özellikle evde oyuncakla oynarken her zaman büyüklerin gözetiminde olmayacağı düşünülerek zarar verici, kesici ve küçük parçalar içeren oyuncaklardan uzak durmak önemlidir. Ayrıca oyuncağın üretiminde kullanılan maddelerin yanıcı, parlayıcı özellikler taşımaması gerektiği unutulmamalıdır. Okul öncesi bir eğitim kurumunda uygulanacak oyuncağın seçiminde en önemli şey oyuncağın ailelerin kendi isteklerine göre değil, çocuğa yönelik bir oyuncak olması gerektiğidir. Bir çocuk için oyuncağa kaç para verildiği ya da nereden alındığı ve markası hiçbir şey ifade etmez. Çocuk oyuncakla severek oynamalıdır. Eğer istenirse her şey oyuncak olabilir, hatta çocuk tarafından hazırlanabilecek bir oyuncak, satın alınan oyuncaklara göre çok daha yararlıdır. Bütün gereken biraz yaratıcılık ve dikkattir. Özellikle el ve parmak kaslarını güçlendiren hamurlar çocuğu oyunun içine aktif olarak katacağı için büyük yarar sağlamaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7 Eğitici Oyuncak Yapma – II Eğitim kurumlarında görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncakları, okul öncesi eğitim kurumlarında uygularken, eğitici oyuncağı çocuklara ders anlatır gibi vermemeli, doğal ortamında oyun şeklinde vermeli, çocukların oyun yoluyla daha iyi ve çabuk öğrendiklerini unutmamalıdır. Öğretmen, çocuklar arasındaki bireysel farklılıkları dikkate almalı, çocukların arasında rekabet ortamı oluşturmamalı, uygulama yaparken, çocuğun sadece öğrenmesini değil eğlenerek öğrenmesini sağlamalıdır. Bu nedenle öğretmen, etkinlikler sırasında esnek olmalı, oyun ve yönergeyi, çocukların anlayabileceği şekilde açık ve net olarak açıklamalıdır. Şayet yönerge sayısı birden fazla ise öğretmen, çocuğun aklında tutabilmesi için aşama aşama yani basitten zora doğru uygulayarak göstermelidir. Çocukların dikkatli olması, dinleme becerilerinin gelişmesi için yönerge, öğretmen tarafından bir kez açık bir şekilde söylenmeli, ancak gerekirse oyun sırasında tekrarlanmalıdır. Uygulama süresi, çocuğun gelişim seviyesi ve ilgisi dikkate alınarak öğretmen tarafından belirlenmeli, uygulama sırasında grupla yapılacak bir oyunda çocukların iş birliği, sırasını bekleme, saygı gösterme gibi toplumsal kurallara uymaları gerektiği açıklanmalıdır. Öğretmen, eğitici oyuncakların hepsini çocuklara vermemeli, önceden plan yapmalı, planına uygun oyuncağı seçerek çocuklara vermeli, etkinlik esnasında gereksiz müdahalelerden kaçınmalıdır. Çocuk yanlış yaptığında kesinlikle kırıcı sözler söylenmemeli, bunun yerine doğru bir rehberlikle yanlışları çocuğun kendisinin görmesi sağlanmalıdır. Eğitici oyuncaklar sadece masa başında yapılabilecek etkinlikler değildir. Bu nedenle öğretmen etkinlikleri zaman zaman bahçede bir bankın üzerinde ya da yere oturarak da yaptırmalıdır. Öğretmen, yönergelerdekileri tamamlayan çocuğa, “Aferin ne güzel yaptın, ne çabuk eşleştirdin.” gibi motive edici sözler söylemeli, yaptığı çalışma ile ilgili çocukla konuşmalıdır. Çocuk tamamladığı etkinliği (yapboz, eşleştirme, sıralama vb.) bir kez daha yapmak isterse ona izin verilmelidir. Oyuncaklarla oynama tamamlandığında öğretmen kendi başına değil, çocuklarla birlikte oyuncakları toplayıp kaldırmalıdır. Bu durum, çocuğa düzenli ve tertipli olma alışkanlığı kazandırmaktadır. HAZIRLANAN EĞİTİCİ OYUNCAKLARI DEĞERLENDİRME Değerlendirme, eğitim sürecinin son aşamasıdır. Amaçlar doğrultusunda planlanan ve uygulanan eğitim etkinliklerinin, çocukların davranışlarında oluşturduğu değişikliğin ölçülmesi ve yorumlanması amacıyla yapılmaktadır. Bu nedenle, değerlendirme sonuçları, programın geliştirilmesi ve eğitimin etkisini Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8 Eğitici Oyuncak Yapma – II belirlemek amacıyla kullanılmalıdır. Asıl hedef, çocukların gelişimini ve eğitimini desteklemek olmalıdır. Değerlendirme, çocukların motivasyonunu, dikkatini, bir alana özgü bilgi ve beceri düzeylerini, ilgi alanlarını, öğrenme stillerini, ihtiyaçlarını, organizasyon becerilerini, sözlü ve sözlü olmayan iletişim becerilerini, arkadaşlık ilişkilerini, problem çözme becerilerini, sosyal yaşam becerilerini, yardıma ihtiyaç duydukları alanları ve güçlü yönlerinin tespit edilmesini sağlar. Değerlendirme, çocukların ihtiyaçlarını karşılayacak etkili ve kaliteli eğitim programlarının amaçlarının seçilebilmesini ve bu amaçlara ulaşılması için öngörülen kazanımların belirlenmesini sağlar. Değerlendirme, uygun öğrenme yöntem, teknik ve araçların seçilmesine ve etkili öğrenme ortamlarının düzenlenmesine temel oluşturur. Değerlendirme, erken yaşlarda çocukların güçlü ve gelişmeye açık desteklenmesi gereken özel ihtiyaçlarının karşılanmasına imkân verir. Böylece çocukların gelişimsel olarak desteklenmesinde, doğru zamanda doğru yönlendirme şansı yakalanmış olur. Güvenilir ve geçerli araçların kullanılması durumunda aileleri, çocukları ile ilgili olarak bilgilendirmek ve yönlendirmek için etkili bir süreçtir. Çocuğu tanımakla ilgili kullanılan her yöntem ve araç, eğitimcinin ve ailenin çocuk hakkındaki fikirlerini karara dönüştüren somut sonuçları gösterir. Değerlendirme, çocukların kendi kendilerini tanımalarına imkân verdiği için bireysel ve sosyal farkındalığını geliştirir ve çocuğun kendi hakkında içten denetim becerisinin gelişmesini sağlar. Değerlendirme, çocukların gelişimindeki ilerlemeyi ya da sapmaları ölçmeyi sağlar. Böylece çocuk hakkında bir profesyonel olarak aileleri bilgilendirmede güvenilir bir rehberlik hizmeti vermek mümkün olur. Bir öğretmen değerlendirme yaparken, çocukların ne yaptıkları kadar nasıl ve neden yaptıklarını da düşünmelidir. Değerlendirmenin hedefi, çocukların neleri bilmediği değil, neleri bildiğini anlamak olmalıdır. Bu nedenle çocukların aynı yaşta olsalar bile, birbirlerinden farklı bireyler olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Özellikle çocuğu tanımak, çocukla ilgili gelişimsel hedeflerin belirlenmesi açısından önemlidir. Bütün bu açıklamalar ışığında, okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenler, hazırlanan eğitici oyuncakları değerlendirirken, önceden hazırladığı değerlendirme ölçeğinde yer alan ölçütler doğrultusunda değerlendirmeli ve sonuçları çocukların aileleri ile paylaşmalıdır. Öğretmen bu ölçütleri; “Konu seçimi, Hazırlık, Uygulama, Yaratıcılık, Çalışma düzeni, Ekonomiklik” olarak bir tablo şeklinde hazırlamalı ve her ölçütte nelere puan vereceğini çocuklara önceden söylemelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9 Eğitici Oyuncak Yapma – II Konu seçimi ölçütünde, öğretmen çocuk tarafından seçilen eğitici oyuncağın çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun olup olmadığına ve seçilen oyuncağın çocuk tarafından rahat kullanılabilir olup olmadığına göre puanlama yapabilir. Hazırlık ölçütünde, öğretmen çocuğun, oyuncak için gerekli malzemeleri eksiksiz getirip getirmediğine, oyuncak için gerekli malzemeleri zamanında getirip getirmediğine, oyuncak için gerekli malzemelerin kullanışlı olup olmadığına göre puanlama yapabilir. Uygulama ölçütünde, öğretmen çocuğun, oyuncağa uygun resimleri düzgün çıkarıp çıkarmadığına, kalıbı uygun şekilde yerleştirip yerleştirmediğine, dikkat ederek kesip kesmediğine, parçaları uygun bir şekilde birleştirip birleştirmediğine, oyuncağı sağlam bir oluşturup oluşturmadığına, oyuncağı saklamak amacıyla uygun bir kutu hazırlayıp hazırlamadığına göre puanlama yapabilir. Yaratıcılık ölçütünde, öğretmen çocuğun, renklerin seçimini, oyuncağın özelliğine uygun şekilde kullanıp kullanmadığına, yapılan oyuncağın orijinal olup olmadığına, değişik karakterlerde oyuncak hazırlayıp hazırlamadığına göre puanlama yapabilir. Çalışma düzeni ölçütünde, öğretmen çocuğun, temiz ve düzenli çalışıp çalışmadığına, çalıştığı yerin temizliğine özen gösterip göstermediğine, çalışmaya istekli olup olmadığına, arkadaşları ile iş birliği yapıp yapmadığına göre puanlama yapabilir. Son olarak ekonomiklik ölçütünde ise, öğretmen çocuğun, malzeme seçiminde ucuz ve kullanışlı olmasına dikkat edip etmediğine, malzemeyi israf etmeden kullanıp kullanmadığına, artık malzemeleri değerlendirip değerlendirmediğine ve oyuncağı istenilen zamanda teslim edip etmediğine göre puanlama yapabilir. Sonuç olarak, öğretmen, çocuk tarafından hazırlanan eğitici oyuncakları değerlendirirken, puanlama sonuçlarını mutlaka çocuklara tek tek açıklamalı, bunun bir sınav olmadığını, bir eğlence olduğunu, bir etkinlik yaparken hangi hususlara daha dikkat etmeleri gerektiğinin görülmesi amacıyla bu puanlamanın yapıldığını söylemeli, düşük puan alanları kesinlikle eleştirmemeli, bir sonraki etkinlikte herkesin daha da başarılı olacağı şeklinde motive edici konuşmalar yapmalı, başarılı olanlar ödüllendirilmelidir. Bu ödül, sözlü bir ifadeyle olabileceği gibi, yapılan etkinliğin bir kenarına bir yıldız işareti koyma şeklinde de olabilir. Fakat başarılı çocuklara öğretmenin sınıfta çikolata dağıtması kesinlikle uygun bir hareket değildir. Çünkü okul öncesi eğitimde yapılan etkinlikler kesinlikle bir yarışma, bir rekabet ortamı oluşturabilecek tarzda yapılmamalı, çocukların eğlenerek öğrenmesi sağlanmalıdır. Yeni eğitim-öğretim sistemimizde ilköğretimin ilk dört sınıfında bile sınavların kaldırıldığı göz önüne alındığında, okul öncesi bir kuruma giden bir çocuğun yaptığı etkinliğin bir sınav havası şeklinde Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10 Eğitici Oyuncak Yapma – II Tartışma değerlendirilmesi, çocukları başarılı-başarısız şeklinde etiketlendirilmesi ve bu ayırımın çocuk tarafından bilinmesi kesinlikle doğru bir yaklaşım değildir. • Eğitici oyuncağı, erken çocukluk eğitim kurumlarında uygulamanın önemini tartışınız. • Düşüncelerinizi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “tartışma forumu” bölümünde paylaşabilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11 Özet Eğitici Oyuncak Yapma – II • Oyun ve oyuncaklar çocukların gelişimi için son derece gerekli olan ve yaşamlarının doğal bir parçası niteliği taşıyan uğraşılarıdır. Çocuğun oyundan en üst düzeyde yarar sağlayabilmesi ve gelişimlerinin desteklenmesi için nitelikli bir oyun ortamı ve materyali sunulması büyük önem taşımaktadır. • Okul öncesi eğitim kurumunda görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncak yapımına başlamadan önce, ilk olarak çocuğa kazandırılacak hedef ve hedef davranışları belirlemeli daha sonra da bunun için uygun araç-gereci hazırlamalıdır. • Oyuncak, hem oyun hem oyunu sağlayan nesnedir. Çocuk, bebekliğinden başlayarak oyuncaklarla oynayarak dünyayı anlamlandırır ve eğlenir. Çocuk esas olarak kendi hayal dünyasını geliştirmek için kendi oyuncaklarını bulur veya imal eder. Çocuk, büyüklerini taklit ederek büyüdüğü için, büyüklerin kullandığı araç gereçlerin benzerini yaparak onunla büyükleri taklit etmeye çalışmaktadır. • Okul öncesi bir çocuğa eğitici bir oyuncak uygulanırken, eğitim kurumlarında görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncakları, okul öncesi eğitim kurumlarında uygularken, eğitici oyuncağı çocuklara ders anlatır gibi vermemeli, doğal ortamında oyun şeklinde vermeli, çocukların oyun yoluyla daha iyi ve çabuk öğrendiklerini unutmamalıdır. Öğretmen, çocuklar arasındaki bireysel farklılıkları dikkate almalı, çocukların arasında rekabet ortamı oluşturmamalı, uygulama yaparken, çocuğun sadece öğrenmesini değil eğlenerek öğrenmesini sağlamalıdır. • Eğitici oyuncaklar sadece masa başında yapılacak etkinlikler değildir. Bu nedenle öğretmen etkinlikleri zaman zaman bahçede bir bankın üzerinde ya da yere oturarak da yaptırmalıdır. • Öğretmen, yönergelerdekileri tamamlayan çocuğa, “Aferin ne güzel yaptın, ne çabuk eşleştirdin.” gibi motive edici sözler söylemeli, yaptığı çalışma ile ilgili çocukla konuşmalıdır. • Okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenler, hazırlanan eğitici oyuncakları değerlendirirken, önceden hazırladığı değerlendirme ölçeğinde yer alan ölçütler doğrultusunda değerlendirmeli ve sonuçları çocukların aileleri ile paylaşmalıdır. Öğretmen bu ölçütleri; “Konu seçimi, Hazırlık, Uygulama, Yaratıcılık, Çalışma düzeni, Ekonomiklik” olarak bir tablo şeklinde hazırlamalı ve her ölçütte nelere puan vereceğini çocuklara önceden söylemelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12 Ödev Eğitici Oyuncak Yapma – II • Çocukların yaş ve gelişim düzeylerine uygun bir eğitici oyuncak planlayınız. Bu planlamayı hazırlarken dikkat edilecek noktaların neler olabileceğine yönelik görüşlerinizi 200 kelimeyi geçmeyecek şekilde belirtiniz. • Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13 Eğitici Oyuncak Yapma – II DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi” bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. Aşağıda verilenlerden hangisi, okul öncesi eğitimde yapılan değerlendirme ile ilgili verilmiş doğru bir ifade değildir? A) Değerlendirme, çocukların motivasyonunu, dikkatini, bir alana özgü bilgi ve beceri düzeylerini, ilgi alanlarını, öğrenme stillerini, ihtiyaçlarını, organizasyon becerilerini, sözlü ve sözlü olmayan iletişim becerilerini, arkadaşlık ilişkilerini, problem çözme becerilerini, sosyal yaşam becerilerini, yardıma ihtiyaç duydukları alanları ve güçlü yönlerinin tespit edilmesini sağlar. B) Değerlendirme, çocukların ihtiyaçlarını karşılayacak etkili ve kaliteli eğitim programlarının amaçlarının seçilebilmesini ve bu amaçlara ulaşılması için öngörülen kazanımların belirlenmesini sağlar. C) Değerlendirme, uygun öğrenme yöntem, teknik ve araçların seçilmesine ve etkili öğrenme ortamlarının düzenlenmesine temel oluşturur. D) Değerlendirmenin hedefi, çocukların neleri bildiği değil, neleri bilmediğini anlamak olmalıdır. Bu nedenle çocukların aynı yaşta olsalar bile, birbirlerinden farklı bireyler olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Özellikle çocuğu tanımak, çocukla ilgili gelişimsel hedeflerin belirlenmesi açısından önemlidir. E) Değerlendirme, erken yaşlarda çocukların güçlü ve gelişmeye açık desteklenmesi gereken özel ihtiyaçlarının karşılanmasına imkân verir. 2. Okul öncesi eğitim kurumunda görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncak yapımına başlamadan önce, öncelikle aşağıda verilenlerden hangisini yapmalıdır? A) Oyunun yönergesini hazırlar ve hazırlanan kartları saklamak için boş bir kutu kullanır. B) Grupça oynanabilmesi için zar yapar. C) İlk olarak çocuğa kazandırılacak hedef ve hedef davranışları belirlemeli daha sonra da bunun için uygun araç-gereci hazırlamalıdır. D) Kartları parçalara ayırdıktan sonra, yıpranmaması için kenarlarını şeffaf bantla bantlar. E) Hazır olan resimleri boyutlarına göre belirlediği mukavvaya yapıştırır. 3. Bir eğitim sürecinin son aşaması, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14 Eğitici Oyuncak Yapma – II A) B) C) D) E) 4. Motivasyon Uygun öğrenme yöntem ve araçlarının seçilmesi Çocukların gelişimdeki sapmaları değil, ilerlemelerini ölçmek Çocukların bir etkinliği nasıl ve neden yaptıkları değil, ne tür bir etkinlik yaptıklarını ölçmek Değerlendirme Okul öncesi eğitim kurumlarında uygulama yapılırken, uygulama süresi, aşağıdakilerden hangisi tarafından belirlenmelidir? A) Uygulama süresi, çocuğun gelişim seviyesi ve ilgisi dikkate alınarak öğretmen tarafından belirlenmelidir. B) Uygulama süresi okul öncesi eğitim kurumunun müdürü tarafından belirlenmelidir. C) Her aile, kendi çocuğunun durumuna göre uygulama süresi belirlemeli ve bu durumu öğretmene mutlaka söylemelidir. D) Okul öncesi eğitim kurumlarında uygulama süreleri öğrencinin isteğine göre belirlenir. E) Okul öncesi eğitim kurumlarında uygulama süreleri belirlenemez. Çünkü her çocuğun uygulamaları tamamlama süreleri farklıdır. 5. Oyun malzemeleri kaç grupta ele alınmaktadır? A) B) C) D) E) 6. I. II. III. IV. V. VI. 4 5 3 2 Çocuğa kazandırılacak hedef ve hedef davranışlara göre gruplandırılabileceği için oyun malzemeleri sınırsızdır. Konu seçimi Hazırlık Uygulama Yaratıcılık Çalışma düzeni Ekonomiklik Okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenler, hazırlanan eğitici oyuncakları değerlendirirken, yukarıda verilen değerlendirme ölçeğinde yer alan hangi ölçüt ya da ölçütler doğrultusunda değerlendirme yapmalıdır? A) I – II – III – IV – V – VI B) II – IV – VI C) I – III – V Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15 Eğitici Oyuncak Yapma – II D) Yalnız I E) Yalnız IV 7. Öğretmen çocuğun, temiz ve düzenli çalışıp çalışmadığına, çalıştığı yerin temizliğine özen gösterip göstermediğine, çalışmaya istekli olup olmadığına, arkadaşları ile iş birliği yapıp yapmadığına göre puanlama yapabilir. Yukarıda verilen açıklamalar, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerinin hangisini açıklamaktadır? A) B) C) D) E) 8. Çocuğun bir yetişkin gibi davranabilmesini sağlayan ve becerilerini geliştiren oyun malzemeleri, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) B) C) D) E) 9. Ekonomiklik Çalışma düzeni Yaratıcılık Uygulama Konu seçimi Jimnastik aletler Legolar Bebekler ve hayvan figürleri Küçük ev eşyaları Çamur türü malzemeler Eğitim kurumlarında görev yapan bir öğretmen, eğitici oyuncakları, okul öncesi eğitim kurumlarında uygularken, aşağıda verilenlerden hangisini yapmamalıdır? A) Eğitici oyuncağı doğal ortamında, oyun şeklinde vermelidir. B) Öğretmen çocuklar arasındaki bireysel farklılıkları dikkate almalıdır. C) Eğitici oyuncağı ders anlatır gibi vermelidir. D) Öğretmen etkinlikler sırasında esnek olmalı, oyun ve yönergeyi çocukların anlayabileceği şekilde açık ve net olarak yapmalıdır. E) Çocukların dikkatli olması, dinleme becerilerinin gelişmesi için öğretmen yönergeyi sadece bir kez söylemeli, ancak gerekiyorsa oyun sırasında tekrarlamalıdır. 10. Yapılan bazı araştırmalarda, çocuğun oynadığı oyuncak ve oyunların gelecekte seçeceği meslek hakkında ipuçları verdiğine dair bazı görüşler ileri sürülmektedir. Bu görüşlere göre herhangi bir müzik Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16 Eğitici Oyuncak Yapma – II aletiyle oynayan bir çocuğun meslek olarak ileriki yıllarda meslek olarak hangi mesleki alanlarda çalışacağı yönünde düşünceler vardır? A) Ressam veya heykeltıraşlık türü bir sanatsal alanı seçeceği önerilmektedir. B) Sporun değişik dalları, organizasyon ya da mimarlık gibi mesleklere yöneleceğinden söz edilmektedir. C) Doktor ya da diş hekimi olacağını göstermektedir. D) Müzisyenlik, yazarlık ya da matematik bilimleri alanında çalışacağı yönünde düşünceler vardır. E) Başarılı bir iş adamı olacağı yönünde kuvvetli belirtiler mevcuttur. Cevap Anahtarı 1.D, 2.C, 3.E, 4.A, 5.B, 6.A, 7.B, 8.D, 9.C, 10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17 Eğitici Oyuncak Yapma – II YARARLANILAN KAYNAKLAR VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER Alexander, G.M; Hines, M. (1994). “Gender Labels and Play Styles: Their Relative Contribution to Children's Selection of Playmates. Child Dev, 65, s: 869-879. Dirim, Ayşegül. (2000). “Okul Öncesi Yaratıcı Çocuk Etkinlikleri”. İstanbul. Düzce, Nermin; Cinel, Gökçe; Özyeşer, Nur. (2006). “Erken Çocukluk Döneminde Bilişsel Gelişim Etkinlikleri”. Ankara. Egemen, Ayten; Yılmaz, Özge; Akil, İpek. (2004). “Oyun, Oyuncak ve Çocuk”. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 5 (2), s: 39-42. Ergün, Mustafa. (1980). “Oyun ve Oyuncak Üzerine – I”. Milli Eğitim. 1/1. s: 102119. Galligan, A.C. (2000). “That Place Where We Live: The Discovery of Self Through The Creative Play Experience”. J Child Adolesc Psychiatr Nurs, 13, s: 169176. Http://okuloncesietkinlikler.blogcu.com Http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Oyuncak&oldid=13349459" Http://www.acilservis.pro/oyuncak-secimi. Http://www.aileakademisi.org. Http://www.amazon.co.uk/Soft-Toys-Bears-Characters-Ducks Http://www.annecocuk.com. Http://www.baby-toys.co.uk. Http://www.baby-toys.co.uk. Http://www.bebekoyunu.tv Http://www.bebeshop.com.tr. Http://www.cocuklaricin.com.tr Http://www.cocuksevgisi.com.tr. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18 Eğitici Oyuncak Yapma – II Http://www.dallaspeacecenter.org/wartoys-faq. “Toys are for fun not fighting”. Http://www.egiticioyunkartlari.com/2013/01/egitici-oyuncak-nedir.html Http://www.egitisim.gen.tr/ Http://www.genelbilge.com. Http://www.geocities.com/nevsehir3nolu/oyuntarihi. “Oyunun tanımı ve önemi”. Http://www.hamileportal.com/cocuklarda_oyuncak_secimi.html. Http://www.isikkitabevi.net Http://www.parentcenter.com. “Do you let your kids play with toy guns?”. Ages 2. Http://www.slideshare.net. Http://www.toys.com. Kol, Suat. (2010). “Okul öncesi Dönemde Kazanılan Zaman ve Mekan Kavramlarının Ölçülmesine Yönelik Başarı Testi Geliştirilmesi”. International Conference on New Trends in Education and Their Implications, AntalyaTurkey. New Trends in Education and Their Implications, Antalya-Turkey. Kuntz, N, Adams; J.A, Zahr; L, Killen, R; Cameron, K; Wasson, H. (1996). “Therapeutic play and Dec bone marrow transplantation”. J Pediatr Nurs, 11, s: 359-367. Lillard, A.S. (1993). “Pretend Play Skills and The Child's Theory of Mind”. Child Dev, 64, s: 348-371. Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. (2011). “Çocuk Etkinlikleri”. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara. Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. (2009). “Eğitici Oyuncaklar”. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, s: 3-39. Moog, C. “Psychological Aspects of Ethnic Doll Play”. Http://www.balchinstitute. org/museum/toys/psych.html. Moog, C. “Psychological Aspects of Ethnic Doll Play”. Http://www.balchinstitute. org/museum/toys/psych.html. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19 Eğitici Oyuncak Yapma – II Oğuzkan, Şükran; Avcı, Neslihan. (2000). “Okulöncesi Eğitici Oyuncaklar”. İstanbul. Oğuzkan, Şükran; Demiral, Özgör; Tür, Gülseren; Tezcan, Emine. (1987). “Anaokullarında Yaratıcı Çocuk Etkinlikleri”. Ankara. Oğuzkan, Şükran; Sapmaz, Neriman. (1993). “Yaratıcı Çocuk Faaliyetleri”. İstanbul. Özdemir, Melda; Yapma, Sergül. (2006). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Yaratıcı Çocuk Etkinlikleri”. İstanbul. Russ, S.W. (1998). “Play, Creativity, and Adaptive Functioning: Implications for Play Interventions. J Clin Child Psychol, 27, s: 469-480. Sarı, Ş. (2002). “Bir Oyun Aracı Çamur, Çoluk Çocuk”. 16, s: 21-22. Sert, Sergül. (2006). “Okulöncesi Eğitim Kurumlarında Yaratıcı Çocuk Etkinlikleri”. İstanbul. Türkçe Sözlük 2. (1983). Türk Dil Kurumu Yayınları-505/2; Ankara, s: 914. Uluğ, M.O.(1997) “Niçin Oyun?”. Göçebe yayınları, s: 1-48. Üstün, Elif; Akman, Berrin. (2003). “Üç Yaş Grubu Çocuklarda Kavram Gelişimi”. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, s: 137-141, Ankara. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20