YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ İNŞAAT FAKÜLTESİ HARİTA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİ İÇİN ÖLÇME BİLGİSİ UYGULAMASI YÖNERGESİ - 2014 2008 A-)ARAZİ ÇALIŞMALARI 1) GENEL SINIR KROKİSİ DÜZENLEME VE NOKTA TESİSLERİ Her grup, grup yöneticisinin gözetiminde, uygulama yapılacak arazinin genel sınır krokisini düzenleyecektir. 2) POLİGON NOKTALARI TESİSİ, ÖLÇÜM VE HESABI Arazideki ayrıntıların ölçümünü yapabilmek amacıyla çalışma bölgesini kapsayacak şekilde, en az 5 noktalı dayalı veya kapalı poligon geçkisi oluşturulur. Poligon noktaları uygun malzeme kullanılarak tesis edilir ve röperlenir. Poligon noktalarındaki kırılma açıları iki yarım silsile olarak takeometre ile, uzunluklar ise gidiş ve dönüş olarak çelik şerit metre ile ölçülür. Ölçülen poligon kenar uzunlukları ve kırılma açıları ile bulunan poligon kenar kapanma hataları aşağıda eşitlikleri verilen hata sınır değerleri içerisinde kalmalıdır. Poligon kenarının gidişdönüş ölçüleri farkı d, uzunluk tolerans sınır değeri olmak üzere Burada S, metre biriminde ölçülen poligon kenar uzunluğudur. Açı kapanma hatası değeri (tolerans sınırı) kapanma hataları, ise, olup olmalıdır. , açı kapanma hatası sınır olmalıdır. fy ve fx; y ve x eksenleri yönündeki kenar kapanma hatası ve tolerans sınır değeri üzere olmalıdır. Burada n, ölçülen kırılma açısı sayısı ve toplam uzunluğudur. olmak , poligon kenarlarının metre biriminde 3) GEOMETRİK NİVELMAN Oluşturulan poligon geçkisindeki ardışık noktalar arası yükseklik farkları, yüksekliği bilinen nivelman noktalarına bağlı olarak gidiş-dönüş şeklinde, dayalı ya da kapalı nivelman geçkisi olarak ölçülecektir. Gidiş-dönüş ölçüleri arasındaki fark ve toplam kapanma hatası bağıntısı ile bulunan değeri aşmamalıdır. Burada L, nivelman yolu uzunluğu olup, mira üzerindeki üst ve alt gözlem çizgileri arasındaki cm birimindeki farktan metre biriminde elde edilmektedir. 4) TAKEOMETRİK ALIM Çalışma bölgesinin tamamında yatay konumu ve yüksekliği bilinen poligon noktalarına dayalı olarak takeometrik yönteme göre detay alımı yapılacaktır. Ölçümü yapılan detay noktalarının dik koordinatları hesaplanacaktır. Takeometrik olarak ölçülen poligon kenar uzunlukları ile poligon nokta yükseklikleri, bilinen poligon koordinatlarından hesaplanan kenar ve geometrik nivelmanla bulunan yükseklikler ile 1-2 desimetre mertebesinde tutmalıdır. 5) KARELER AĞI YÖNTEMİYLE YÜZEY NİVELMANI Yaklaşık 30m x 40m boyutlu çalışma alanında 5 metre kenar uzunluklu kareler ağı oluşturulacaktır. Arazinin karelere bölünmesi, prizma, jalon, çelik şerit metre ve çekül kullanılarak gerçekleştirilecektir. Kare köşeleri ve kare kenarlarının parsel sınırlarını kestiği yerlerin yükseklikleri, yüksekliği bilinen iki poligon noktası arasında dayalı nivelman şeklinde yapılan geometrik nivelman ölçümlerine göre hesaplanacaktır. Grup sorumlusu öğretim üyesinin vereceği bir yükseklik değerine göre hacim hesabı yapılacaktır. 6) İSALE HATTI EKSEN EKSENİ APLİKASYONU Çalışma alanının yaklaşık sınırları, poligon noktalarının koordinatlarından yararlanılarak 1/500 ölçeğinde çizilir. Çalışma alanı içerisinde grup yöneticisinin belirlediği bir adet yatay kurp içeren yaklaşık 200 m.’ lik bir isale hattı ekseni araziye aplike edilecektir. Teğet uzunluğu (T) = 20 m. alınacak ve ∆ sapma açısı da poligon doğrultularından hesaplanacaktır. Daha sonra bisektris ve kurp içindeki iki ara noktanın aplikasyon elemanları hesaplanarak aplikasyon yapılır. Bu çalışma için aşağıdaki yol izlenecektir: S ∆ TF B1 TO R R B ∆ A O P2 P1 1. Harita üzerinden A, S, B noktalarının X ve Y koordinatları belirlenir. Nokta koordinatlarıyla AS ve SB aliymanları arasındaki ∆ sapma açısı ∆=(SB)-(AS)= 200-[(SA)-(SB)] şeklinde hesaplanır. 2. Verilen teğet uzunluğuna (T=TOS=STF ) bağlı olarak R yatay kurp yarıçapı hesaplanır. T  R  tan  R 2 T tan  2  T  cot  2 Formülünden kurp yarıçapı R belirlenir. Kurbun başlangıç noktası; TO ile kurbun bitiş noktası; TF arasındaki D kurp uzunluğu(developman boyu) aşağıdaki formülle hesaplanır. D g  R 63.6620 3. A ve B noktaları arasındaki isale hattı geçkisi üzerinde, A noktasından başlayarak 20 m aralıklarla boykesit noktalarının ve karakteristik noktaların; kurbun başlangıcı (TO), ortası (B) ve sonu (TF) noktalarının X ve Y koordinatları haritadan belirlenir veya hesapla bulunur. 4. Boykesit noktalarının, arazideki poligon noktaları yardımıyla kutupsal yönteme göre zemine aplikasyonu yapılır. 5. Aplikasyonu yapılan boykesit noktalarından yönergede belirtilen genişliklerde enkesitler alınarak arazide boy ve enkesit nivelmanı dayalı nivelman şeklinde yapılır. 7) İSALE HATTI BOY VE ENKESİT ÖLÇÜMLERİ Aplike edilen isale hattı ekseninin boy ve en kesit ölçüleri yapılır. Boykesitte nokta aralıkları yol ekseni üzerinde 20 m. aralıklarla ve kurp karakteristik noktalarında (TO, TF ve B) alınır. Enkesitlerde hat genişliği 15 m alınarak, eksen, uç ve karakteristik noktaların yükseklikleri geometrik nivelmanla belirlenir. Boykesit nivelmanı iki farklı poligon noktasına dayalı olarak; enkesit nivelmanı da boykesit nivelmanına dayalı olarak yapılır. Arazide ölçülerek belirlenen boykesit, haritadan da çıkartılarak karşılaştırılır. 8) ARITMA TESİSİ APLİKASYONU 1/500 ölçekli plandan yararlanılarak köşe noktaları grup yöneticisi tarafından belirlenen arıtma tesisinin aplikasyon krokisi hazırlanır ve zemine kutupsal (ışınsal) yöntemle aplikasyonu yapılır. 9) ARITMA TESİSİNİN RÖLÖVE ÖLÇÜMÜ Aplike edilen arıtma tesisinin rölöve ölçümleri yapılır. 10) ARITMA TESİSİNİN SU BASMAN KOTU ÖLÇÜMLERİ Aplike edilen arıtma tesisinin subasman kotunun hesabı için gerekli olan, bina köşe noktalarının yükseklikleri geometrik nivelmanla belirlenir. Arıtma tesisinin köşelerinin zemin kotlarının ortalaması alınarak subasman kotu hesaplanır. 11) KULE YÜKSEKLİĞİ ÖLÇÜMÜ VE HESABI Çalışma alanı içindeki herhangi bir yapının (bina, minare, kule, direk vs.) yüksekliği iki ayrı yöntem kullanılarak trigonometrik olarak hesaplanır. Düşey açı ölçümü iki tam silsile olarak yapılır. 1. Yöntem (alet kurulan nokta ile kule arasındaki S uzunluğu ölçülüyor): Arazide yüksekliği belirlenecek yapıyı görebilecek bir A noktası belirlenir. Bu A noktasına alet kurularak yapının üst noktasına ve alt noktasına bakılarak ikişer silsile düşey açı ölçümü yapılarak Z 1, Z2 düşey açıları belirlenir. A noktası ile yapı arasındaki yatay mesafe (S) çelik şerit metre ile ölçülür. T Z1 Z2 h h = HT – HT’ = S (cotZ1 – cotZ2) i T’ S A 2. Yöntem (alet kurulan nokta ile kule arasındaki S uzunluğu ölçülemiyor): Arazide yüksekliği belirlenecek yapının tepe noktasını görebilecek bir A noktası belirlenir. A noktası ile yüksekliği belirlenecek yapı arasındaki S yatay uzunluğu, yüksekliği belirlenecek yapının gövdesinden dolayı Z düşey açısı, , , ,  yatay açıları ile a ve b kenarları ölçülür. HA ve HT’ yükseklikleri geometrik nivelmanla belirlenir. ölçülemez. T B Z h T’ A S  a   A b T S  C sinα sin(α  β) sinδ ATC  S  b  sin(γ  δ) ABT  S  a  Buradan ortalama S bulunur ve bu değerle de HT yüksekliği hesaplanır. HT = HA + i + S cotZ h = HT – HT’ B-)BÜRO ÇALIŞMALARI 1) HARİTA ÇİZİMİ Çalışma bölgesine ait uygun ölçekli (1/200, 1/500) pafta açılır. Poligon noktaları ve detaylar pafta üzerine işlenerek harita çizilir. 2) EN-BOY KESİT ÇİZİMLERİ VE ALAN HACİM HESABI Boy kesitler düşey ölçek 1/50, yatay ölçek 1/500 olarak çizilir. Kırmızı çizgi geçirilerek, tüm boykesit noktalarının kırmızı kotları hesaplanır ve yolun eğimi bulunur. En kesitlerde yatay ve düşey ölçek 1/200 alınarak aşağıdaki Tip Enkesit’ e uygun olarak çizilir. Çizilen en kesitlerin alanları Cross yöntemine göre belirlendikten sonra, hacim hesapları ayrıntılı olarak yapılır. 5m 5m %2 %2 3/2 Tip En Kesit 1/1 1/1 0.75 m 3) HARİTA ÜZERİNDEN KESİT ÇIKARMA Harita üzerinden, ölçülen arazinin orta kısmından AA boyuna kesiti ile BB ve CC enkesit ölçüleri alınarak 1/500 ölçeğinde çizilir. A B B C C A C-) UYGULAMA DOSYALARININ HAZIRLANMASI VE DİĞER HUSUSLAR 1) DOSYA İÇERİĞİ  Ölçümler ve hesaplar grup yöneticisinin onayından sonra A4 formatında düzenlenip dosyalanacaktır.  “Ölçme Bilgisi Uygulaması” dersi arazi çalışması dosyası aşağıdaki sıraya göre düzenlenecektir.  Kapak  İçindekiler  Rapor  Genel sınır krokisi  Poligon noktalarına ait röper krokileri  Poligon koordinat özet çizelgesi  Poligon kenar ve açı ölçümleri  Poligon hesabı  Geometrik nivelman ölçüm ve hesapları  Takeometrik alım krokisi, ölçüleri, hesabı ve çizimi  Kareler ağı yöntemiyle yüzey nivelmanı krokisi, ölçümü, hesabı, çizimi ve hacim hesabı  Yol ekseni aplikasyon krokisi ve hesapları  Yol en-boy kesit ölçüleri, çizimleri, alan ve hacim hesapları  Bina aplikasyonu ve rölöve krokileri  Bina subasman kotu ölçüleri ve hesabı  Kule yüksekliği ölçümü ve hesabı  Haritadan alınan kesitlerin çizimi 2) DOSYA TESLİMİ VE SINAVI        Ölçme Bilgisi Uygulaması dosyaları iki nüsha olarak hazırlanacak ve grubun öğretim üyesine teslim edilecektir. Öğretim üyesince imzalanan dosyanın bir nüshası Bölüm Başkanlığı’na teslim edilecektir. Her öğrenci ayrı ayrı Rapor yazacak ve Dosyaya ekleyecektir. Çalışma kabul edilebilir durumda ve dosyalanmış olarak en geç uygulama süresinin 14. günü akşamına kadar grup yöneticisine teslim edilecektir. Arazi çalışmasının 4 Temmuz Cuma günü, saat 11.00’de yazılı sınav, öğleden sonra grup yöneticisi ve yardımcısı tarafından dosya üzerinden sözlü sınav yapılacaktır. Çalışma teslim edildikten sonra hiçbir şekilde öğrencilere geri verilmeyecektir. Grubun kullandığı aletlerden, grup öğrencileri ortaklaşa sorumludurlar. Çalışmalarda %80 devam koşulunu yerine getirmeyen öğrenciler devamsız sayılacaktır. Yılsonu başarı notunun belirlenmesinde; değerlendirme ölçütü olarak; a) Dosya notu %25 b) Sözlü sınav %35 c) Yazılı sınav notu %40 oranları dikkate alınacaktır. 12.06.2014 Prof. Dr. Fatmagül KILIÇ Harita Mühendisliği Bölüm Başkanı