ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ Σχολικό Έτος 2011-12 Μάθηµα : Ερευνητικές Εργασίες Α΄ Λυκείου – Α΄ Τετράµηνο ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : ΠΑΡΕΛΘΟΝ – ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ Οµάδα Εργασίας ΑΓΑΠΗΤΟΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ν. ΜΑΤΖΙΑΡ Μ. ΠΑΠΑ∆ΟΜΑΡΚΑΚΗ Α. ∆ΕΜΕΡΟΥΤΗΣ ∆. ΚΩΣΤΑΣ Α. ΜΙΚΕΛΕΤΗΣ Γ. ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ Σ. ∆ΗΜΑΚΟΥ Ε. ΚΩΣΤΑΣ Π. ΜΥΛΩΝΑ Χ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Α. ΚΑΚΛΗΣ Κ. ΛΙΑΚΑΚΗΣ Γ. ΜΥΛΩΝΑΣ Μ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Θ. ΚΑΡΓΗ ∆. ΛΙΟΥΜΗ Κ. ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ Ι. ΣΑΡΑΝΤΗΣ Μ. ΚΑΡΥ∆Η Θ. ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΗΣ Κ. ΠΑΠΑ∆ΗΜΗΤΡΙΟΥ Μ. ΣΚΛΗΡΟΣ Σ. Ιανουάριος 2012 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ …………………………………………………………………………….………………………......…………… 4 1. ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ …………………………………………………………………… 6 1.1 ΚΛΙΜΑ …………………………………………………………………………….……….………………………… 6 Είδη Κλιµάτων ………………………………………………………………...………………………………… 7 Το Κλίµα της Ελλάδας …………………………………………………………………..….……………… 8 Αλλαγή του Κλίµατος ……………………………………………………………………..………………… 9 Μοντέλα πρόγνωσης του καιρού …………………………………………………………………… 9 Η σηµασία των καιρικών προβλέψεων ………………………………………………………… 10 1.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ………………………………………………………………………………… 11 Οι επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών ……………………………………………………… 12 Ακραία καιρικά φαινόµενα στην Ελλάδα ………………….…………………………………… 17 1.3 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΥ ΠΛΗΤΤΟΝΤΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ …………………………………………..…………………………………… 19 2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ………………………………………………………………………………………………..………… 23 …………………………………………………………………...…… 24 2.2 ΡΥΠΑΝΣΗ Υ∆ΑΤΩΝ ……………………………………………………..…………………………...…… 26 2.3 ΡΥΠΑΝΣΗ Ε∆ΑΦΟΥΣ ……………………………………………..………………………………...…… 28 2.4 ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ ……………………………………………...……...…… 30 2.5 ΟΞΙΝΗ ΒΡΟXΗ …………………………………………………………………………………………...…… 33 2.6 ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ………………………….………………………………………………...…… 36 2.7 ΦΩΤΟΧΗΜΙΚΟ ΝΕΦΟΣ …………………………………………………………………………...…… 36 2.8 ΛΕΙΨΥ∆ΡΙΑ …………………………………………………………….…………………………………...…… 37 2.9 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ 45 2.1 ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ……………………………..…………………...…… 3. ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ……………....…………………...…… 47 3.1 ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ ………………………………………………………………..…………………...…… 49 Σελίδα 2 από 73 3.2 ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ ……………………………..……………………………………..…… 49 3.3 ΕΚΡΗΞΗ ΣΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ KRAKATAU …………………...……..…………………...…… 50 3.4 ΧΙΛΗ ……………………………………………………………………………..…………..…………………...…… 51 3.5 ΑΛΑΣΚΑ …………………………………………………………………………………..…………………...…… 52 3.6 ΝΗΣΙΑ Sumatra-Andaman ……………………………..………………………………………...…… 52 3.7 ΙΑΠΩΝΙΑ ……………………………..………………………………………………………………………...…… 53 4. ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ …….…………………...…… 55 5. ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ………………………..………………………………...…… 60 5.1 ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ …………………………………………….………………..…………………...…… 62 5.2 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ……………………………..…….…………………………………...…… 63 5.3 Υ∆ΡΑΥΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ……………………………………………………..……...……………...…… 64 5.4 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ …………………………………………………...…………..…………………...…… 65 5.5 ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ ……………………………..………………………………………………………………...…… 66 ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ………………………………………………..……………..…………………...…… ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ : Η µακέτα µας …………………………………………………………..…………………...…… 68 73 Σελίδα 3 από 73 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία διενεργήθηκε στα πλαίσια του µαθήµατος των Ερευνητικών Εργασιών της Α΄ Λυκείου, κατά το Α΄ τετράµηνο του Σχολ. Έτους 2011-12 υπό την επίβλεψη των καθηγητών κκ Σπ. Μαντζούτα και Αµ. Σκούρα και της µεταπτυχιακής φοιτήτριας Κας ∆. Χατζάκη. Η ανθρωπότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής της αντιµετώπισε πλήθος φυσικών καταστροφών. Σεισµοί, ηφαιστειακές εκρήξεις και παλιρροϊκά κύµατα άλλαξαν ριζικά τις ζωές των ανθρώπων, τις εποχές και, κάποιες φορές, τη ροή των ιστορικών γεγονότων. Οι ευθύνες της εµφάνισης τέτοιων περιστατικών επιρρίπτονται κυρίως στη συµπεριφορά των ανθρώπων. Η εργασία αυτή στοχεύει στο να καταγράψει και να παρουσιάσει ζητήµατα που άπτονται της σχέσης του ανθρώπου και του πολιτισµού του µε το φυσικό περιβάλλον στα πλαίσια του οποίου καλείται να ζήσει και να δηµιουργήσει. Ξεκινώντας από την παρουσίαση του κλίµατος της Ελλάδας και των κλιµατικών αλλαγών που έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια, εξετάσαµε την επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον, κάναµε ένα ταξίδι στο χρόνο, µελετώντας και καταγράφοντας σηµαντικές φυσικές καταστροφές που άλλαξαν ποικιλοτρόπως τον ρου της ιστορίας και του ανθρώπινου πολιτισµού, συνεχίσαµε µε παρουσίαση της επιρροής που ασκείται από τα φυσικά φαινόµενα στα δικαιώµατα των ανθρώπων σε διάφορα σηµεία του πλανήτη, και κλείσαµε καταγράφοντας τις σηµαντικότερες κλασικές, αλλά και ήπιες και εναλλακτικές µορφές ενέργειες, εστιάζοντας στο πώς αυτές αξιοποιούνται για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του σύγχρονου ανθρώπου. Το υλικό που συγκεντρώθηκε από τους µαθητές µας ήταν πλούσιο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Μελετήθηκε εκτενής βιβλιογραφία και αναζητήθηκαν πληροφορίες, άρθρα και εικονιστικές πηγές στο διαδίκτυο. Οµάδα µαθητριών κατασκεύασε µακέτα µε θέµα συναφές, η οποία παρουσιάζεται στο παράρτηµα. Η εµπειρία των παιδιών από την αναζήτηση και καταγραφή του υλικού, την αποδελτίωση των πηγών, τη συνεργασία µε τους συµµαθητές και την τελική επεξεργασία και µορφοποίηση ήταν πολύτιµη. Παρακάτω θα παρουσιάσουµε µια σύντοµη καταγραφή των κυριότερων πορισµάτων της αναζήτησής µας, περιοριζόµενοι στα ουσιώδη και παραλείποντας για λόγους οικονοµίας του χώρου τις πολύ ενδιαφέρουσες λεπτοµέρειες που συγκεντρώσαµε και µας απασχόλησαν. Ξεκινώντας, θα παρουσιάσουµε το κλίµα της Ελλάδας και τις κλιµατικές αλλαγές. Κλίµα Μεσογειακό και ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Κάποια ακραία καιρικά φαινόµενα έχουν καταγραφεί µερικές φορές, των οποίων οι επιπτώσεις αφορούν όλους τους κατοίκους της χώρας, αλλά και τον πλανήτη γενικότερα. Αξιοσηµείωτο είναι ότι, λόγω των κλιµατικών αλλαγών και των καιρικών φαινοµένων, οι καιρικές προβλέψεις έχουν αλλοιωθεί σε µεγάλο βαθµό και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν απότοµες διαφοροποιήσεις. Ένα ακόµα θέµα της έρευνάς µας αποτέλεσαν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο περιβάλλον και οι επιπτώσεις τους, για παράδειγµα η ανεξέλεγκτη χρήση του πετρελαίου και του κάρβουνου, δηλαδή των παραδοσιακών µορφών ενέργειας που είναι υπεύθυνες για την εµφάνιση πολλών περιβαλλοντικών διαταραχών. Οι βιοµηχανικές εξελίξεις, εκτός από ωφέλιµα αποτελέσµατα για το βιοπορισµό των ανθρώπων, έχουν επιφέρει και πολλά αρνητικά. Ωστόσο πιο επώδυνες µπορούν να θεωρηθούν οι φυσικές ή χηµικές επιδράσεις που υφίσταται το περιβάλλον λόγω των επιδράσεων της ανθρώπινης Σελίδα 4 από 73 δραστηριότητας. Αυτό το γεγονός έχει ως αποτέλεσµα το οικοσύστηµα να διέρχεται µια οικολογική κρίση, η οποία απειλεί την επιβίωση των πληθυσµών της γης. Στη συνέχεια θα σας ενηµερώσουµε για τις κλιµατικές αλλαγές και τα ανθρώπινα δικαιώµατα, κυρίως στις αναπτυσσόµενες χώρες. Η κλιµατική αλλαγή συµβαίνει! Είναι πλέον γεγονός ότι το φυσικό περιβάλλον αλλοιώνεται και καταστρέφεται, µέρα µε τη µέρα. Ο αριθµός των οικολογικών προβληµάτων του πλανήτη έχει αυξηθεί γεωµετρικά τις τελευταίες δεκαετίες. Κλείνοντας, το τελευταίο θέµα της έρευνάς µας αποτέλεσαν οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Ένας τρόπος επίλυσης του οικολογικού προβλήµατος- το οποίο µαστίζει τη σύγχρονη κοινωνία και υποβαθµίζει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων- είναι η αντικατάσταση των παραδοσιακών µορφών ενέργειας µε ήπιες ενέργειες, η υιοθέτηση καινούριων πολιτικών ιδεών, οι οποίες θα αποσκοπούν στην αξιοποίηση των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και η ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση των ανθρώπων σ’ όλο τον πλανήτη για τη σωτηρία του οικοσυστήµατος. Σελίδα 5 από 73 1. ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ 1.1 ΚΛΙΜΑ Το κλίµα είναι ``απεικόνιση`` µιας κλιµατικής κατάστασης που έχει καθορισθεί µέσα σε ένα χρονικό διάστηµα (εποχές, δεκαετίες κ.λ.π.), υπολογισµένη για όλη τη γη ή για µια συγκεκριµένη περιοχή. Σε πολλούς από εµάς ακούγοντας τη λέξη κλίµα , έρχεται στο µυαλό η έννοια της θερµοκρασίας και των καιρικών φαινοµένων ( όπως η βροχόπτωση , η υγρασία , ο άνεµος κ.α.). Το κλίµα µιας περιοχής είναι ταυτόχρονα ένας ισχυρός παράγοντας για τις συνθήκες ζωής των ατόµων που ζουν σε αυτήν την περιοχή και επιρρεπές στο να διαταραχθεί. Το κλίµα ως έννοια γίνεται αντιληπτό µέσα από τα γνωρίσµατα που προσδίδει στο σύνολό του το κλιµατολογικό σύστηµα. Συνεπώς, κλίµα ονοµάζεται η µέση καιρική κατάσταση µιας περιοχής, σε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο, που προκύπτει από τις παρατηρήσεις των διάφορων µετεωρολογικών στοιχείων. Από το κλίµα ορίζονται οι ζώνες της βλάστησης καθώς και η κατανοµή των ζώων και των ανθρώπων πάνω στη γη. Οι παράγοντες που συντελούν στη µεταβολή του κλίµατος από τόπο σε τόπο είναι : • Το γεωγραφικό πλάτος και το υψόµετρο. • Η διανοµή ξηράς και θάλασσας • Το ανάγλυφο και η κάλυψη του εδάφους. • Οι άνεµοι. • Τα κέντρα υψηλής και χαµηλής πίεσης κ.ά. Η διάκριση των διάφορων ποικιλιών κλιµάτων έγινε γύρω στον 5ο αιώνα από τους αρχαίους Έλληνες Το κλίµα επιδρά όχι µόνο στον υλικό, αλλά και στον ηθικό και πνευµατικό τοµέα του ανθρώπου, αυτό επιβάλλει τον τρόπο της ζωής, αναπτύσσει την αντίληψη και γενικά παρέχει τα κυριότερα στοιχεία της ηθικής και υλικής κατάστασης των λαών. Οι άριστοι λαοί κι οι µεγαλύτεροι πολιτισµοί αναπτύχθηκαν στα εύκρατα κλίµατα, ενώ στα θερµά ή τροπικά και τα ψυχρά ο άνθρωπος άργησε να προοδέψει στον πολιτισµό. Τα θαλάσσια κλίµατα είναι γενικά βροχερότερα από τα ηπειρωτικά. Σελίδα 6 από 73 Είδη κλιµάτων : • Αλπικό: Παρατηρείται κυρίως στις Άλπεις • Αµαζόνιο: Παρατηρείται στην περιοχή του Αµαζόνιου • Ανδεωνικό: Παρατηρείται στην περιοχή των Άνδεων • Αννάµιο: Παρατηρείται στο Αννάµ της Ινδοκίνας • Άκρατο • Αράλιο: Παρατηρείται στη λίµνη Αράλη της Ασίας • Αρµορικανικό: Παρατηρείται στη Βρετάνη της Γαλλίας • Βεγγάλιο: Τροπικός τύπος της κατηγορίας των Παρατηρείται στη Βεγγάλη και στο Βεγγαλικό κόλπο • Βοσγιακό: Παρατηρείται στη Λορένη, σε µέρος της Καµπανίας και στη Βουργουνδία • Βρετανικό: Παρατηρείται σ' όλες τις ακτές που διαβρέχονται από τον ωκεανό, από την Ιρλανδία µέχρι την Ισπανία και τις βόρειες ακτές της Πορτογαλίας • Γουινέιο: Παρατηρείται στη δυτική Αφρική, κυρίως, σε µεγάλο τµήµα των ακτών του κόλπου της Γουινέας • ∆ουναβικό: Παρατηρείται έξω από την κοιλάδα του ∆ούναβη, στην πεδιάδα του Πάδου καθώς και στις νότιες περιοχές της Ρωσίας • Ελληνικό: Παρατηρείται κυρίως στην Ελλάδα • Ερηµικό: Λέγεται το κλίµα που ο σχηµατισµός του εξαρτάται µόνο απ' την ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας. Επικρατεί στις ερηµικές περιοχές (δηλαδή της περιοχές στις οποίες οι βροχές είναι λιγότερες από 13 εκατοστά τον χρόνο) Την ηµέρα η θερµοκρασία είναι υψηλή (40-45), ενώ τη νύχτα πέφτει απότοµα στους -5. • Εύκρατο:Χαρακτηρίζεται από µέτριες θερµοκρασίες και βροχοπτώσεις • Ωκεάνιο: επικρατεί σε περιοχές που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα και χαρακτηρίζεται από αρκετές βροχές και µέτριες θερµοκρασίες • Ηπειρωτικό: Επικρατεί κυρίως στο εσωτερικών των ηπείρων και χαρακτηρίζεται από πολύ ψυχρούς χειµώνες και από πολύ θερµά καλοκαίρια • Μεσογειακό: Επικρατεί στη Μεσόγειο και σε λίγες άλλες περιοχές του κόσµου όπως είναι η Χιλή. Χαρακτηρίζεται από ήπιους χειµώνες, ξερά καλοκαίρια και από λίγες βροχές που πέφτουν κυρίως το χειµώνα και το φθινόπωρο. • Πολικό: Επικρατεί στις πολικές ζώνες της γης και χαρακτηρίζεται από πολύ χαµηλές θερµοκρασίες. Το καλοκαίρι είναι σύντοµο και ο χειµώνας διαρκεί περίπου 11 µήνες τον χρόνο. Τα ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα είναι σχεδόν ελάχιστα (όσα και στην έρηµο καθώς το νερό παγώνει αµέσως πάνω στο έδαφος. • Ύψους: Επικρατεί σε πολύ µεγάλο υψόµετρο και διαφέρει από τόπο σε τόπο. κλιµάτων των µουσώνων. Σελίδα 7 από 73 Το κλίµα της Ελλάδας Το κλίµα της Ελλάδας είναι εύκρατο µεσογειακό, γιατί επηρεάζεται από τη Μεσόγειο θάλασσα. Οι χειµώνες είναι ήπιοι και υγροί, ενώ τα καλοκαίρια ζεστά και ξηρά. Η ηλιοφάνεια είναι µεγάλη όλο το χρόνο. Ο χαρακτηρισµός του κλίµατος της Ελλάδας ως µεσογειακού τύπου απορρέει από τη γεωγραφική της θέση, αλλά και από το ότι η χώρα µας είναι τοποθετηµένη στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Τα χαρακτηριστικά αυτού του τύπου κλίµατος είναι η εναλλαγή µιας υγρής και σχετικά ψυχρής περιόδου, µε µια ξηρή και θερµή περίοδο. Οι βροχοπτώσεις εξάλλου, δεν κατανέµονται οµοιόµορφα σε όλη τη χώρα και σε όλη τη διάρκεια του έτους αλλά ούτε και στις διάφορες περιοχές. Στα νότια παράλια της χώρας και τα νησιά κυριαρχεί ο θαλασσιοκλιµατικός τύπος ενώ στα βόρεια και στο εσωτερικό της χώρας επικρατεί ο ηπειρωτικός τύπος. Η Ελλάδα βρίσκεται µεταξύ των παραλλήλων 34ου και 42oυ του βορείου ηµισφαιρίου και έχει µεγάλη ηλιοφάνεια όλο σχεδόν το χρόνο. Λεπτοµερέστερα στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας παρουσιάζεται µια µεγάλη ποικιλία κλιµατικών τύπων, πάντα βέβαια µέσα στα πλαίσια του µεσογειακού κλίµατος. Αυτό οφείλεται στην τοπογραφική διαµόρφωση της χώρας που έχει µεγάλες διαφορές υψοµέτρου (υπάρχουν µεγάλες οροσειρές κατά µήκος της κεντρικής χώρας και άλλοι ορεινοί όγκοι) και εναλλαγή ξηράς και θάλασσας. Έτσι από το ξηρό κλίµα της Αττικής και γενικά της ανατολικής Ελλάδας µεταπίπτουµε στο υγρό της βόρειας και δυτικής Ελλάδας. Τέτοιες κλιµατικές διαφορές συναντώνται ακόµη και σε τόπους που βρίσκονται σε µικρή απόσταση µεταξύ τους, πράγµα που παρουσιάζεται σε λίγες µόνο χώρες σε όλο τον κόσµο. Η Πίνδος εµποδίζει τους ψυχρούς βορειοανατολικούς ανέµους να περάσουν δυτικά και γι' αυτό στη δυτική Ελλάδα έχουµε πιο ήπιους χειµώνες. Οι βόρειοι άνεµοι επηρεάζουν περισσότερο τη βόρεια Ελλάδα, κάνοντας το κλίµα της πιο ψυχρό σε σχέση µε τη νότια Ελλάδα, ενώ πνέουν ανεµπόδιστοι προς το Αιγαίο, όπου το καλοκαίρι εµφανίζονται ως µελτέµια. Το κλίµα της χώρας µπορεί να διαιρεθεί σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: - υγρό µεσογειακό (δυτική Ελλάδα, δυτική Πελοπόννησος, πεδινά και ηµιορεινά της Ηπείρου) - ξηρό µεσογειακό (Κυκλάδες, παραλιακή Κρήτη, ∆ωδεκάνησα, Πελοπόννησος, Αττική, πεδινές περιοχές Ανατολικής Στερεάς) - ηπειρωτικό (δυτική Μακεδονία, εσωτερικά υψίπεδα ηπειρωτικής Ελλάδας, βόρειος Έβρος) - ορεινό (ορεινές περιοχές µε υψόµετρο περίπου >1500µ στη βόρεια Ελλάδα, >1800µ στην κεντρική Ελλάδα και >2000µ στην Κρήτη). ανατολική Σελίδα 8 από 73 Αλλαγή του κλίµατος Είναι γεγονός ότι το κλίµα παρουσιάζει µεταβολές που οφείλονται σε φυσικά αίτια. Σε αυτά τα φυσικά αίτια συµπεριλαµβάνονται οι µεταβολές της ηλιακής ακτινοβολίας, ηφαιστειακές εκρήξεις και οι αποκλίσεις ακόµα του ίδιου του κλιµατικού συστήµατος. Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι επιστήµονες συµφωνούν ότι οφείλεται στην αυξηµένη συγκέντρωση αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα, γεγονός που αποτελεί αίτιο για τον εγκλωβισµό της θερµότητας στην γήινη σφαίρα. Οι ακτίνες του ήλιου θερµαίνουν την επιφάνεια της γης και, καθώς η θερµοκρασία αυξάνεται, η θερµότητα αντανακλάται πίσω στην ατµόσφαιρα ως ενέργεια υπεριώδους ακτινοβολίας. Ένα µέρος της ενέργειας του ήλιου απορροφάται στην ατµόσφαιρα από τα 'αέρια του θερµοκηπίου'. Όµως, λόγω των δραστηριοτήτων του ανθρώπου, έχει αυξηθεί η περιεκτικότητα της ατµόσφαιρας σε αέρια του θερµοκηπίου, ιδιαίτερα σε διοξείδιο του άνθρακα (CO2), µεθάνιο και πρωτοξείδιο του αζώτου. Αυτά τα αέρια ,αυξάνουν περισσότερο από όσο είναι αναγκαίο τη θερµοκρασία της Γης, µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται ένα οικολογικό πρόβληµα , το "ενισχυµένο" φαινόµενο του θερµοκηπίου. Όλο και περισσότερο η καθηµερινή ζωή µας εξαρτάται από τη γνώση των καιρικών συνθηκών. Ποιο είναι το παρελθόν και ποιο το µέλλον αυτής της επιστήµης; Οι επιστήµονες έχουν δείξει µεγάλη αβεβαιότητα για το συγκεκριµένο θέµα. Οι προβλέψεις αυτές δεν προµηνύουν καθόλου µεγάλη αισιοδοξία. Πιο αναλυτικά, οι επιστήµονες, έχουν προβλέψει ότι η στοιβάδα του όζοντος θα µεγαλώσει και το φαινόµενο του θερµοκηπίου θα αυξηθεί ολοένα και περισσότερο. Κίνδυνος , επίσης φαίνεται και στις παραθαλάσσιες περιοχές του πλανήτη όπου οι προβλέψεις και σε αυτές τις περιοχές δείχνουν µεγάλη αβεβαιότητα. Οι καιρικές προβλέψεις δείχνουν το λιώσιµο των πάγων στην Ανταρκτική και στην Αρκτική που θα οδηγήσει στην άνοδο της στάθµης του νερού παγκοσµίως. Τέλος , οι προβλέψεις, µας δείχνουν ότι αν δεν µειωθούν οι καύσης των ορυκτών καυσίµων θα µεγαλώσει το φαινόµενο της όξινης βροχής. Μοντέλα πρόγνωσης του καιρού Τα µοντέλα πρόγνωσης του καιρού είναι τα κλιµατικά µοντέλα που έχουν στόχο την πρόβλεψη των αλλαγών του κλίµατος της Γης στο µέλλον. H ιστορία των κλιµατικών µοντέλων ξεκινά και πάλι από τη Σκανδιναβική Χερσόνησο. Ο Σουηδός φυσικός Arrhenius, παρατήρησε διαφορές εκποµπές διοξειδίου του άνθρακα στον ατµοσφαιρικό αέρα κατά την εποχή της βιοµηχανικής επανάστασης (τέλη του 19ου αιώνα), αναρωτήθηκε τι επιπτώσεις θα είχαν οι εκποµπές αυτές στο κλίµα της Γης. Έτσι µε υπολογισµούς που έκανε το 1896, προέβλεψε ότι ο διπλασιασµός της ποσότητας του διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα θα προκαλούσε µεγάλη αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη κατά 5 βαθµούς Κελσίου. Βεβαίως η πρόβλεψη αυτή δεν επαληθεύθηκε, και δεν ήταν ορθή αλλά αυτό ήταν το πρώτο κλιµατικό µοντέλο της Γης. Παράλληλα µε την ανάπτυξη των µοντέλων πρόγνωσης του καιρού, ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1950 και η προσπάθεια πρόβλεψης του κλίµατος. Ακόµη, στα σύγχρονα κλιµατικά µοντέλα προσοµοιώνονται οι ανταλλαγές ενέργειας µεταξύ του εδάφους, των ωκεανών, της ατµόσφαιρας και του ηλιακού συστήµατος, η µεταφορά ακτινοβολίας στην ατµόσφαιρα, η κυκλοφορία του αέρα στην ατµόσφαιρα, η κυκλοφορία Σελίδα 9 από 73 του νερού στους ωκεανούς και η αλληλεπίδραση των ωκεανών µε την ατµόσφαιρα, η δηµιουργία νεφών και ο κύκλος του άνθρακα, δηλαδή οι ανταλλαγές του άνθρακα µεταξύ των ωκεανών, της ατµόσφαιρας και του ∆ιαστήµατος. H επίλυση των εξισώσεων γίνεται σε ένα τρισδιάστατο κάνναβο που εκτείνεται από τα βάθη των ωκεανών ως το ∆ιάστηµα, περιλαµβάνοντας όλη τη Γη. H πρόβλεψη των κλιµατικών αλλαγών γίνεται µε τη χρήση διαφόρων σεναρίων και πιθανοτήτων. Για παράδειγµα, σε ένα κλιµατικό µοντέλο εισάγεται ως δεδοµένο η συνεχής αύξηση της εκποµπής διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα και το µοντέλο προβλέπει τι θα συµβεί στη Γη µετά από 50 ή 100 χρόνια. Οι παράγοντες που προκαλούν τις κλιµατικές αλλαγές είναι κατά κύριο λόγω ανθρώπινο φαινόµενο. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι αλλαγές στην ενέργεια που εκπέµπεται από τον Ήλιο. Οι αλλαγές στη συγκέντρωση των σωµατιδίων της στρατόσφαιρας διαφαίνονται από τη δράση των ηφαιστείων. Στους ανθρωπογενείς παράγοντες ανήκουν οι εκποµπές των αερίων του φαινόµενου του θερµοκηπίου, η εκποµπή αεροσωµατιδίων και οι αλλαγές στη συγκέντρωση του όζοντος. Παρά που οι προβλέψεις των κλιµατικών µοντέλων συνοδεύονται από µεγάλη αβεβαιότητα, τα µοντέλα βελτιώνονται συνεχώς και αποτελούν χρήσιµα εφόδια στα χέρια των επιστηµόνων που κάνουν ισχυρές µελέτες για το κλίµα της Γης. Επιπλέον, οι προβλέψεις παρά το ότι έχουν δείξει µεγάλη αβεβαιότητα έχουν επιτύχει να παρακινήσουν τους πολίτες για τις επιπτώσεις ορισµένων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στο κλίµα της Γης. Η σηµασία των καιρικών προβλέψεων Είναι γνωστό πως από τη µια πλευρά, στις ανεπτυγµένες χώρες θεωρείται λογική για κάθε πολίτη µια έγκαιρη µετεωρολογική πρόβλεψη µέσω της τηλεόρασης ή του διαδικτύου, αλλά από την άλλη, τεράστιες περιοχές του πλανήτη δεν απολαµβάνουν την ίδια τύχη. Εκατοντάδες άνθρωποι δεν µπορούν να ξέρουν ποιες θα είναι οι µετεωρολογικές συνθήκες τις αµέσως επόµενες ώρες αφού δεν πρόκειται να ενηµερωθούν από κανέναν. Ακόµη, ο ρόλος των µετεωρολογικών προβλέψεων γίνεται σταδιακά όλο και σηµαντικότερος για την πρόληψη ή την έγκαιρη αντιµετώπιση τυφώνων, καταιγίδων, καυσώνων ή παγετών, περιόδων ξηρασίας ή πληµµυρών σε µία σειρά κρίσιµων για τον παγκόσµιο πληθυσµό τοµέων, όπως η διατροφή, η διαχείριση των υδάτινων πόρων και η αντιµετώπιση ασθενειών. Επιπρόσθετα, οι καιρικές προβλέψεις παίζουν σηµαντικό ρόλο βέβαια και για µια σειρά επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, όπως για παράδειγµα η γεωργία, η αλιεία και ο τουρισµός. Στις πιο πλούσιες χώρες µάλιστα, αλυσίδες µεγάλων καταστηµάτων πληρώνουν αδρά ‘ειδικευµένες εταιρίες’ για να έχουν στη διάθεσή τους µετεωρολογικές προβλέψεις προκειµένου να αλλάξουν τα προϊόντα που προσφέρουν λόγω της αλλαγής διάθεσης των καταναλωτών εξαιτίας της αντίστοιχης αλλαγής των καιρικών συνθηκών. Ανακεφαλαιώνοντας, η πραγµατικότητα βέβαια είναι πολύ πιο σκληρή στον Τρίτο Κόσµο, ο οποίος βάλλεται και πολύ συχνότερα από ακραία καιρικά φαινόµενα. Σύµφωνα µε τον Βάλτερ Φουστ, µέλος του Ελβετικού Οργανισµού Global Humanitarian Forum «ολόκληρη η Αφρικανική ήπειρος διαθέτει λιγότερους µετεωρολογικούς σταθµούς από τη µικρή Ελβετία. Με πολύ ποσοστό περίπου το 70% του πληθυσµού της να απασχολείται στον γεωργικό τοµέα, η πρόσβαση σε έγκυρες µετεωρολογικές προβλέψεις είναι ο σηµαντικότερος τρόπος για να αντιµετωπίσει η ήπειρος την κλιµατική αλλαγή». Σελίδα 10 από 73 1.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ Ενδιαφέροντα σηµάδια των κλιµατικών αλλαγών, αρκετοί επιστήµονες ισχυρίζονται πως είναι το λιώσιµο των πάγων, για παράδειγµα. Στην κλιµατική αλλαγή επηρεάζει και η διπλάσια συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατµόσφαιρα, κάνοντας τη µέση θερµοκρασία της γης να αυξάνεται κατά περίπου 0,062 βαθµούς κελσίου, αριθµός ...όχι και τροµερά επικίνδυνος. Ένα ακόµη φαινόµενο, γνωστό για τις έντονες επιπτώσεις στο παγκόσµιο κλίµα ,είναι και το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Οι υδρατµοί και τα σύννεφα επηρεάζουν αρκετά σε αυτό το φαινόµενο. Αυτό διότι τα σύννεφα δεν στέλνουν απλά την υπέρυθρη ακτινοβολία πίσω στη γη αλλά και αντανακλούν το ηλιακό φως στέλνοντας το πίσω στο διάστηµα, ψυχραίνοντας έτσι τον πλανήτη. Επιπλέον σοβαρά επιδρούν στο κλίµα και τα αιωρούµενα σωµατίδια προερχόµενα από βιοµηχανικές δραστηριότητες και καιόµενες βιοµάζες. Ακόµη, επιστηµονικές µελέτες έχουν δείξει ότι η γη θα συνεχίσει να θερµαίνεται κατά τον επόµενο αιώνα επιπλέον κατά 0,088-0,2 βαθµούς κελσίου. Παγκόσµιες µετρήσεις έχουν δηλώσει πως η θέρµανση των τροπικών περιοχών θα µειωθεί ενώ αντιθέτως των κρύων περιοχών θα αυξηθεί...φαινόµενο όχι και τόσο καλό για τον πλανήτη. Το λιώσιµο των πάγων δεν παύει να αποτελεί ένα άλυτο πρόβληµα. Τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχθεί πως το επίπεδο της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 121,92 µέτρα .Αν συνεχίσουν να θερµαίνονται έτσι οι περιοχές ..το λιώσιµο των πάγων θα αυξηθεί και άλλο, µε αποτέλεσµα να αυξηθεί το επίπεδο της θάλασσας. Παράλληλα ,ένα ακόµη χαρακτηριστικό για την αύξηση της θερµοκρασίας είναι και η ποσότητα υδρατµών στον αέρα. Μια αύξηση θερµοκρασίας 0,20 βαθµών κελσίου αυξάνει τους υδρατµούς κατά 25%. Ακόµη δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο γιατί συµβαίνει αυτή η έντονη κλιµατική αλλαγή. Είναι γνωστό πως η ενδυνάµωση της ικανότητας των γήινων οικοσυστηµάτων να απορροφήσουν το διοξείδιο του άνθρακα, µπορεί να βοηθήσει στην µείωση των σοβαρών προβληµάτων της παγκόσµιας υπερθέρµανσης του πλανήτη. Επιπροσθέτως, είναι γνωστό πως οι κλιµατικές αλλαγές έχουν έντονες επιπτώσεις και στους κατοίκους. Πιο συγκεκριµένα, επιστήµονες δήλωσαν ότι.. οι Βορειοανατολικές Σελίδα 11 από 73 Ηνωµένες Πολιτείες θα βιώσουν σοβαρές πληµµύρες. Ακόµη και η Καλιφορνία θα υποστεί πολλά προβλήµατα στα αποθέµατα νερού. Οι επιστήµονες ανακάλυψαν επίσης επιπτώσεις από το πρόσθετο διοξείδιο του άνθρακα, οι οποίες δεν ήταν στους υπολογισµούς τους .∆ηλαδή η αύξηση της οξύτητας των ωκεανών και η µείωση των φυτοπλαγκτών. Και τα δύο φαινόµενα, καταστροφικά για τα οικοσυστήµατα της θάλασσας. Τέλος, κάτι που θα µπορούσε να αναφερθεί είναι και το ότι για να διατηρήσουµε το διοξείδιο του άνθρακα χαµηλά στην ατµόσφαιρα και να µην αυξηθεί άλλο η θερµοκρασία, θα πρέπει να µειωθούν οι παγκόσµιες εκλύσεις κατά 75% ή ίσως και περισσότερο. Ανακεφαλαιώνοντας, παρατηρούµε πως οι κλιµατικές αλλαγές είναι ένα φαινόµενο που απασχολεί ολόκληρο το πλανήτη. Για αυτό πρέπει όλοι να κάνουµε τα πάντα για να σωθεί!! 3. Οι επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών Επιστήµονες από ολόκληρο τον κόσµο προσπαθούν να εντοπίσουν τις συνέπειες που θα φέρουν στη Γη, οι κλιµατικές αλλαγές. Με κλιµατικά µοντέλα, προσπαθούν να προβλέψουν το µέλλον του καιρού και του περιβάλλοντος. Σε πρώτη φάση, το ενδιαφέρον όλων συγκεντρώνεται στο νερό. Τα ερωτηµατικά που τίθενται είναι πολλά και ποικίλα. Θα ανέβει η στάθµη της θάλασσας; Και αν ναι, υπάρχουν περιοχές που θα πληµµυρίσουν; Απειλείται η υγεία µας; Και αν ναι, µε ποιους τρόπους και τι µπορούµε να κάνουµε... Υπάρχει κίνδυνος για τη βιοποικιλότητα ; Και αν ναι, ποια φυτικά και ζωικά είδη απειλούνται µε εξαφάνιση; Θα υπάρξει άµεσος αντίκτυπος στη Γεωργία; Και αν ναι, αλλάζει ο χάρτης των καλλιεργειών για κάθε χώρα; ∆υστυχώς, σε όλα τα παραπάνω ερωτήµατα, οι απαντήσεις είναι καταφατικές. Σελίδα 12 από 73 Οι επιστήµονες εκτιµούν ότι η αύξηση της µέσης επιφανειακής θερµοκρασίας του πλανήτη, θα οδηγήσει σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση της ατµόσφαιρας. Αυτή µε τη σειρά της θα έχει ως αποτέλεσµα, την αύξηση της στάθµης της θάλασσας, την εµφάνιση έντονων καιρικών φαινοµένων, όπως ξηρασία, πληµµύρες, τυφώνες, ανεµοστρόβιλους αλλά και επανεµφάνιση ασθενειών, καταστροφές καλλιεργειών και οικοσυστηµάτων. Χλωρίδα και πανίδα Η χλωρίδα και η πανίδα του πλανήτη µεταβάλλεται τις τελευταίες δεκαετίες δραµατικά, όχι µόνο εξαιτίας των ειδών τα οποία βρίσκονται σε κίνδυνο ή εξαφανίζονται, αλλά και λόγω της εισβολής νέων ειδών τα οποία διαταράσσουν την ισορροπία της βιοποικιλότητας. Μέσω ερευνών διαπιστώθηκε ότι οι κλιµατικές αλλαγές ευνοούν τα ζώα που έχουν µικρή διάρκεια ζωής σε σχέση µε εκείνα που ζουν περισσότερα και τα οποία δεν µπορούν να προσαρµοστούν στις υψηλότερες θερµοκρασίες. Ως αποτέλεσµα, προκαλούνται σοβαρές µεταβολές στην τροφική αλυσίδα. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούνται µεταβολές στην αρκτική πανίδα και βλάστηση. Η βλάστηση που συγκροτεί τα οικοσυστήµατα της τούνδρας (είδη γρασιδιού, βρύα, λειχήνες) αντικαθίστανται σε µερικές περιοχές από βλάστηση νοτιότερων τοποθεσιών όπως αειθαλή θαµνώδη βλάστηση. Επίσης, ο αριθµός των πολικών αρκούδων έχει µειωθεί σηµαντικά τα τελευταία χρόνια. Οι πολικές αρκούδες εξαρτώνται από το θαλάσσιο πάγο για την τροφή τους. Γι’ αυτό το λόγο είναι και ιδιαίτερα ευαίσθητες και εκτεθειµένες στις κλιµατικές αλλαγές. Ακόµη, γιγάντια βασιλικά καβούρια εντοπίστηκαν στις ακτές της Ανταρκτικής. Τα καβούρια απουσίαζαν εκατοµµύρια χρόνια διότι τα ύδατα ήταν πολύ κρύα για να επιβιώσουν. Τώρα όµως που τα νερά της Ανταρκτικής θερµαίνονται όλο και πιο γρήγορα, µπόρεσαν να πάνε ξανά. Όµως οι κλιµατικές αλλαγές επηρεάζουν και περιοχές µακριά από τις πολικές περιοχές. Για παράδειγµα, µε το λιώσιµο των πάγων και την αύξηση της στάθµης της θάλασσας, τα κοραλλιογενή συστήµατα στις Σεϋχέλλες υπέστησαν καταστροφές. Τέλος, οι µεταβολές των πολικών οικοσυστηµάτων απειλούν τις παραδοσιακές µορφές ζωής, λόγου χάριν του πολιτισµού των Ίνουιτ. Η αναµενόµενη αύξηση της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας και η αύξηση της στάθµης των υδάτων είναι πιθανό να προκαλέσουν την εξαφάνιση κάποιων ειδών που δεν θα προλάβουν να προσαρµοσθούν στις νέες κλιµατικές συνθήκες. Σελίδα 13 από 73 Μεταξύ των ειδών που αναµένεται να πληγούν ξεχωρίζουν τα αποδηµητικά πουλιά, αποµονωµένοι πληθυσµοί, είδη µε περιορισµένη γενετική ικανότητα προσαρµογής. Παράλληλα, οι κλιµατικές αλλαγές, είναι πιθανό να επιφέρουν όχι µόνο αλλαγή στη σύσταση των οικοσυστηµάτων αλλά και στη γεωγραφική κατανοµή τους. Στις υπόλοιπες πιο εύκρατες περιοχές, η αύξηση της θερµοκρασίας αναµένεται να είναι συγκριτικά µεγαλύτερη απ’ ότι στις τροπικές. Η επίπτωση όµως της κλιµατικής αλλαγής, στην µετακίνηση των κατοίκων αυτών των περιοχών, αναµένεται να είναι µικρότερη. Λιώσιµο των πάγων Οι παγετώνες της Αρκτικής και της Ανταρκτικής έχουν ηλικία εκατοµµυρίων ετών. Την τελευταία εικοσαετία, όµως, οι πάγοι λιώνουν µε εξαιρετικά γρηγορότερους ρυθµούς από ότι υπολόγιζαν οι επιστήµονες. Σύµφωνα µε διάφορους επιστήµονες, τα αίτια του λιωσίµατος των πολικών πάγων είναι τόσο φυσικά, όπως η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας, αλλά κυρίως για τη σηµερινή κατάσταση ευθύνονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Επεξηγηµατικά, η επιδείνωση του φαινοµένου του θερµοκηπίου έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση της θερµοκρασίας της Γης και την τήξη των πάγων στις πολικές περιοχές. Μάλιστα, η Αρκτική θερµαίνεται περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ήπειρο αφού καθώς λιώνουν οι πάγοι αποκαλύπτεται το σκούρο έδαφός της που µε τη σειρά του απορροφά περισσότερη ενέργεια από ότι το χιόνι και οι πάγοι που αντανακλούν την ακτινοβολία. Προκειµένου να γίνει κατανοητή η σοβαρότητα της κατάστασης, είναι απαραίτητη η αναφορά σε γεγονότα των τελευταίων ετών. Έτσι, το 2005 στην Ανταρκτική πάγοι ίσοι µε το µέγεθος της Σουηδίας αποκολλήθηκαν, ενώ το 2009 είχαν την έκταση της Βόρειας Ιρλανδίας. Επιπρόσθετα, έχει παρατηρηθεί 40% αύξηση της ταχύτητας του µεγαλύτερου παγετώνα της Ανταρκτικής, του Πάιν Άιλαντ. Οι σεισµοί που καταγράφονται στη Γροιλανδία λόγω των απότοµων µετακινήσεων των παγετώνων, έχουν υπερδιπλασιαστεί σύµφωνα µε έρευνα του πανεπιστηµίου του Χάρβαρντ. Γενικά, έχει υπολογισθεί ότι οι παγετώνες της Ανταρκτικής µειώνονται κατά 114 δισεκατοµµύρια τόνους το χρόνο. Παρακολουθώντας την παγοκάλυψη της Ανταρκτικής από το 1979, αν κι είναι δύσκολο να γίνουν ακριβείς προβλέψεις για την Ανταρκτική καθώς η τεχνολογία δεν έχει αναπτυχθεί τόσο, οι επιστήµονες συνεχίζουν ακάθεκτοι τις έρευνες. Έτσι αποδείχθηκε ότι στο µόνιµο πάγο της Αρκτικής υπάρχουν µεγάλες δεξαµενές άνθρακα, που αν ελευθερωθούν θα δώσουν περεταίρω αέρια του θερµοκηπίου και θα επέλθει επιπρόσθετη άνοδος της θερµοκρασίας. Ακόµη, έχει παρατηρηθεί ότι τα επίπεδα άλατος γύρω από την Ανταρκτική αυξάνονται, γεγονός που δείχνει ότι οι πάγοι και κάτω από την ήπειρο λιώνουν. η Ανταρκτική συγκεντρώνει το 90% των παγκοσµίων πάγων και το 70% του γλυκού νερού Σελίδα 14 από 73 της Γης. Εποµένως, µια σηµαντική τήξη των πάγων της είναι ικανή να επιφέρει άνοδο της στάθµης των υδάτων από 2,5 έως 5 µέτρα, επηρεάζοντας την αλατότητα των ωκεανών. Οι προβλέψεις είναι όλο και πιο δυσοίωνες για το µέλλον όχι µόνο των πολικών περιοχών αλλά ολόκληρου του πλανήτη. Καταρχάς, Το πρόβληµα αποτελεί έναν µονόδροµο αυτοκαταστροφής για τον πλανήτη διότι καθώς η θερµοκρασία αυξάνεται και οι πάγοι λιώνουν θα υπάρχει περεταίρω αύξηση της θερµοκρασίας. Οι πάγοι που έχουν ήδη χαθεί από τις πολικές περιοχές δεν πρόκειται ποτέ να αναγεννηθούν ακόµα κι αν ο πλανήτης επιστρέψει σε προβιοµηχανικές περιόδους. Και αυτό θα συµβεί επειδή οι πάγοι που στέλνουν περισσότερες ακτίνες του ηλίου πίσω στο διάστηµα δεν θα υπάρχουν πια και έτσι οι σκούροι µπλε ωκεανοί θα απορροφούν όλο και περισσότερη θερµότητα. Σύµφωνα µε τα επικρατέστερα επιστηµονικά σενάρια της NASA, θα πραγµατοποιούταν µια τέτοια αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη ούτως ή άλλως µέσα σε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Όµως µε την ανθρώπινη παρέµβαση, καταστροφικές και ανεπανόρθωτες συνέπειες µπορούν να επέλθουν ακόµα και σε µία εκατονταετία. Ξηρασία Είναι παγκοσµίως γνωστό πως οι κλιµατικές αλλαγές, που οφείλονται κυρίως στην ανθρώπινη δραστηριότητα, οδηγούν και σε παρατεταµένες ξηρασίες, τις οποίες βιώνουν πολλές περιοχές του πλανήτη. Τα φαινόµενα αυτά θα προσλάβουν κρίσιµες διαστάσεις σε περιοχές που αντιµετωπίζουν ήδη σοβαρά προβλήµατα υποβάθµισης του εδάφους, απερήµωσης και ξηρασίας. Οι αναπτυσσόµενες χώρες θα πληγούν ιδιαίτερα. Ήδη λόγω ξηρασίας, εξαφανίζονται κάθε χρόνο 6.000.000 καλλιεργήσιµης γης. Αρκετές περιοχές της Αφρικής και της Μεσογείου θα αντιµετωπίσουν εκτεταµένες περιόδους ξηρασίας, ενώ σε άλλες περιοχές θα σηµειωθούν έντονες βροχοπτώσεις καθώς και πληµµύρες. Παρ’ όλα αυτά το µεγάλο βάρος των συνεπειών της κλιµατικής αλλαγής θα επιβαρύνει τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη. Για αρκετά χρόνια οι επιστήµονες πίστευαν ότι οι θετικές επιδράσεις της κλιµατικής αλλαγής θα αµβλύνουν τις αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον. Ένας λόγος είναι η απρόσµενα υψηλή άνοδος της θαλάσσιας στάθµης. Παλαιότερες προβλέψεις που έχουν στο µεταξύ διαψευστεί µιλούσαν για άνοδο που δεν ξεπερνά το 1 µέτρο. Σελίδα 15 από 73 Ερηµοποίηση Ερηµοποίηση καλείται το φαινόµενο της υποβάθµισης της γης σε ξηρές και ηµίξηρες περιοχές. Εκτός από τις συνέπειες στο περιβαλλοντικό τοµέα η ερηµοποίηση προκαλεί σοβαρές συνέπειες στον κοινωνικό και τον οικονοµικό τοµέα. Υπάρχουν τρεις παράγοντες που προκαλούν ερηµοποίηση. Οι εδαφικοί, κλιµατικοί και ανθρωπογενείς παράγοντες. Εδαφικοί : Ερηµοποίηση προκαλείται σε εδάφη µε µικρη ανεκτικότητα στη διάβρωση , που έχουν µεγάλη κλίση και κακή ποιότητα νερού άρδευσης. Ενδεικτικά, τέτοιου είδους εδάφη είναι εκείνα που προέρχονται από ασβεστόλιθο. Υπάρχουν σε µεγάλο αριθµό στην Ελλάδα. Κλιµατικοί : Αυτός ο παράγοντας αφορά τις περιοχές µε ελάχιστες βροχοπτώσεις και υψηλές θερµοκρασίες το καλοκαίρι. Σε αυτές τις περιοχές λαµβάνουν χώρα ακραία καιρικά φαινόµενα όπως οι πληµµύρες και η ξηρασία. Εξαιτίας αυτών των φαινόµενων αυξάνεται η πιθανότητα ερηµοποίησης. Ανθρωπογενείς: Αφορά τις λάθος ενέργειες που προβαίνει ο άνθρωπος. Πιο συγκεκριµένα η υπερβολική χρήση του λιπάσµατος, η λάθος διαχείριση των υδατικών πόρων. Η ερηµοποίηση προκαλείται από τους παραπάνω παράγοντες και η ένταση της εξαρτάται από την αντίστοιχη ένταση των παραγόντων. Αύξηση βροχοπτώσεων Είναι αδιαµφισβήτητο ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια συνεχής αύξηση των βροχοπτώσεων που σηµειώνονται στον πλανήτη. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες όµως το φαινόµενο δεν µπορεί να εξηγηθεί ούτε από κάποιο αίτιο αλλά επίσης ούτε µε την µεταβλητότητα του κλίµατος . Κατά την άποψη τους τα φυσικά φαινόµενα (π.χ. οι εκρήξεις των ηφαιστείων) συµβάλλουν σε µικρό βαθµό αλλά κύριο υπαίτιο για την τόσο έντονη αλλαγή του ρυθµού των βροχοπτώσεων καθιστούν την ανθρωπογενή δραστηριότητα. Πιο συγκεκριµένα, η έρευνα που δηµοσιεύτηκε στη επιθεώρηση Nature σηµειώνει ότι για τις µεταβολές που παρατηρούνται στις βροχοπτώσεις οφείλεται στην ανθρωπογενή δραστηριότητα σε ποσοστό 50 % έως 85 %. Σελίδα 16 από 73 Επιπροσθέτως, η ίδια έρευνα αναφέρει πως η αύξηση των βροχοπτώσεων συνδέεται άρρηκτα µε το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Το φαινόµενο του θερµοκηπίου εκτός από την αύξηση της θερµοκρασίας προκαλεί επίσης και την µεγαλύτερη υγροποίηση της ατµόσφαιρας και κατά συνέπεια και την µεταβολή του ρυθµού των βροχοπτώσεων. Τέλος, οι επιστήµονες του Πανεπιστηµίου East Anglia που πραγµατοποίησαν την έρευνα προειδοποιούν πως η αυξανόµενη υγρασία θα επιφέρει επίσης και περισσότερους κυκλώνες κυρίως στις τροπικές περιοχές. Ακραία καιρικά φαινόµενα στην Ελλάδα Οι πληµµύρες και οι ξηρασίες στην Ελλάδα αποτελούν σοβαρότατες επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον" . Τα δύο παραπάνω ακραία καιρικά φαινόµενα εκδηλώνονται έντονα και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, όπως η µεγάλη ξηρασία που έπληξε την χώρα µας τη διετία 2000-2001 και είχε σοβαρότατες οικονοµικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Στη συνέχεια τα επόµενα πέντε χρόνια, Οκτώβριος 2001- Οκτώβριος 2006, ήταν ιδιαίτερα βροχερά, µε αποκορύφωµα το 2002, όταν το ύψος της βροχής σε πολλές περιοχές της χώρας ήταν πολύ µεγαλύτερο από τον αντίστοιχο ετήσιο µέσο όρο. Στη διάρκεια αυτών των πέντε βροχερών ετών εκδηλώθηκαν ισχυρότατες πληµµύρες που έπληξαν τους νοµούς Θεσσαλονίκης Χαλκιδικής, Μαγνησίας, Αττικής, Αργολίδος, Μεσσηνίας, Χανίων, Ηρακλείου και άλλα κατά το πρώτο 20ήµερο του Οκτωβρίου 2006.Και ενώ όλοι περίµεναν ότι όπως και το υπόλοιπο του φθινοπώρου 2006, αλλά και ο χειµώνας του 2007 θα ήταν πολύ βροχερές εποχές, ξαφνικά από τις αρχές του τρίτου 10ήµερου του Οκτωβρίου 2006 οι προσδοκίες διαψεύσθηκαν αφού οι καιρικές µεταβολές ήταν δραµατικές. Ειδικότερα το ύψος της βροχής του Νοεµβρίου και ∆εκεµβρίου 2006 στις περισσότερες περιοχές της χώρας ήταν ελάχιστο σε σχέση µε το αντίστοιχο µέσο µηνιαίο ύψος. Επί πλέον ο Ιανουάριος του 2007 ήταν πρακτικά άνοµβρος παντού και το σηµαντικότερο µε θερµοκρασίες 4ο-5ο C επάνω από τις κανονικές. Οι συνθήκες αυτές τρέλαναν στη κυριολεξία τα φυσικά οικοσυστήµατα και τον άνθρωπο. Το σύνδροµο του Έβρου : Το θέµα των διασυνοριακών ποταµών αποτελεί µείζων πρόβληµα για τη χώρα µας, καθώς η πλειοψηφία των ποταµών της Βόρειας Ελλάδας είναι διασυνοριακοί. Ο Έβρος, ο Νέστος, ο Στρυµόνας και ο Αξιός είναι όλα διακρατικά ποτάµια και η χώρα µας βρίσκεται κατάντη των ποταµών αυτών. Αν και η λεκάνη απορροής του Έβρου είναι κοινή για την Ελλάδα, την Βουλγαρία και την Τουρκία και ο ποταµός Έβρος είναι ο δεύτερος µακρύτερος ποταµός µετά τον ∆ούναβη στα Βαλκάνια, υπάρχει έλλειψη διµερούς ή τριµερούς συµφωνίας, ενώ τα χρήµατα που έχει εγκρίνει η Ε.Ε. για αντιπληµµυρικά έργα στην περιοχή βρίσκονται στο αρχικό στάδιο. Ένα άλλο πρόβληµα είναι ότι βρίσκεται σε στρατιωτικά ελεγχόµενη περιοχή που σηµαίνει ότι απαιτείται ειδική άδεια από τις στρατιωτικές αρχές, για όλες τις επιστηµονικές ή άλλες δραστηριότητες. Η προσέγγιση λοιπόν πρέπει να γίνει υπό το πρίσµα της ιδιαιτερότητας, των δικαιωµάτων αλλά και υποχρεώσεων που απορρέουν από τη συγκυριαρχία των τριών χωρών, επί του Έβρου ποταµού Αποτέλεσµα της έλλειψης λειτουργικότητας και προγραµµατισµού της διαχείρισης των υδάτων του Έβρου, είναι τα τελευταία πέντε Σελίδα 17 από 73 χρόνια, σχεδόν κάθε χρόνο να ζουν οι κάτοικοι το δράµα των ανθρώπων που ζουν συνεχώς µε την αγωνία της. ανύψωσης της στάθµης. Η Κρήτη υποφέρει περισσότερο από ξηρασίες, που οδηγούν µε µαθηµατική ακρίβεια στην Ερηµοποίηση: H ερηµοποίηση στο νησί µας έχει αρχίσει από την Ανατολική Κρήτη και επεκτείνεται δυτικότερα. Τις ηµέρες αυτές που η βόρεια Ελλάδα πνίγεται από τις πληµµύρες η Κρήτη, διανύει µια εποχή µεγάλων θερµοκρασιών µε µέγιστες τιµές να φτάνουν τους 25οC (Φλεβάρης 2010), ενώ κόκκινη άµµος µεταφέρεται κατά διαστήµατα από την Αφρική. Οι οροσειρές της Ανατολικής Κρήτης έχουν υποστεί µεγάλη αποσάθρωση µε αποτέλεσµα να έχουν εξαφανιστεί τα δέντρα και τη θέση τους παίρνει σιγά-σιγά, αλλά βασανιστικά το µητρικό πέτρωµα, ο γρανίτης (ιδίως στη περιοχή της Ιεράπετρας ). Οι επιπτώσεις της ξηρασίας περιλαµβάνουν και αυτές σοβαρές κοινωνικοοικονοµικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αφού οι υπάρχοντες επιφανειακοί και υπόγειοι υδατικοί πόροι βαθµιαία µειώθηκαν και µειώνονται συνεχώς χωρίς βροχές και χιόνια. Στη Μεσσαρά ο υδροφόρος ορίζοντας εκτός της ανοµβρίας των τελευταίων ετών και λόγω υπεράντλησης έχει µειωθεί κατά 30 µέτρα περίπου τα τελευταία 20 χρόνια. Σελίδα 18 από 73 1.3 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΥ ΠΛΗΤΤΟΝΤΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ 1. ΟΙ ΠΟΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Oι πολικές περιοχές της Γης πλήττονται όλο και περισσότερο από τις κλιµατικές αλλαγές. Μάλιστα, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, η Ανταρκτική κι η Αρκτική έχουν µεγάλο αντίκτυπο στον πλανήτη µας. Επεξηγηµατικά απορροφούν θερµότητα, επηρεάζουν τα ωκεάνια ρεύµατα, τις κινήσεις των ανέµων και της βροχής καθώς και τη στάθµη της θάλασσας. Είναι εποµένως πρόδηλο ότι η διατάραξη των πολικών οικοσυστηµάτων εξαιτίας της υπερθέρµανσης του πλανήτη επιφέρει δυνητικές συνέπειες τόσο στο κλίµα και τα οικοσυστήµατα όσο και στον ίδιο τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, αυτές οι περιοχές αποτελούν το σύστηµα πρώιµης ειδοποίησης του πλανήτη. 2. ΕΡΗΜΟΣ ΣΑΧΑΡΑ Η έρηµος Σαχάρα καταλαµβάνει το µεγαλύτερο µέρος της βορείου Αφρικής. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες, η έρηµος πρόκειται να µειωθεί λόγω των αυξανόµενων βροχοπτώσεων, οι οποίες θα ευνοήσουν την βλάστηση στις νότιες περιοχές της. Το γεγονός αυτό είναι κατανοητό ότι θα ωφελήσει τους τοπικούς πληθυσµούς, παράλληλα όµως υπολογίζεται ότι θα επιφέρει ραγδαίες κλιµατικές αλλαγές µε καταστροφικές συνέπειες για τον πλανήτη. Πιο αναλυτικά, η σκόνη της Σαχάρα περιέχει χρήσιµες θρεπτικές ουσίες, οι οποίες µε τη συµβολή ισχυρών ανέµων εισχωρούν στον Ατλαντικό και βοηθούν ακόµη και στη «λίπανση» του Αµαζονίου. Επίσης, καθώς η Σαχάρα θα γίνεται όλο και πιο πράσινη, αναµένεται να µειωθεί η ροή των θρεπτικών ουσιών προς τον ωκεανό, περιορίζοντας την τροφή του πλαγκτόν, του µικρότερου θαλάσσιου οργανισµού. Έτσι θα επηρεαστούν καταρχήν οι τροφικές αλυσίδες αλλά και όχι µόνο. Αξιοσηµείωτο είναι ακόµη ότι το πλαγκτόν απορροφάει CO2 από την ατµόσφαιρα και συνεπώς µειώσεις του πληθυσµού του θα συµβάλλουν στην αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη. Σελίδα 19 από 73 Επιπροσθέτως, η Σαχάρα έχει και µια άλλη σηµαντική λειτουργία: όταν φυσάνε πάνω από τον Ατλαντικό τα νέφη της σκόνης της, ενεργούν έτσι ώστε να εµποδίζουν το σχηµατισµό τυφώνων και γενικότερα σταθεροποιούν την ατµόσφαιρα. Είναι εποµένως πρόδηλο ότι η µείωση της έκτασης της ερήµου είναι δυνατό να προξενήσει συχνότερους και πιο καταστροφικούς τυφώνες στην Καραϊβική, της νότιας Αµερικής καθώς και των νοτιοανατολικών ΗΠΑ. Τέλος, οι υγρότερες περιοχές της ερήµου στο Σουδάν, την Αλγερία καθώς και το Μαρόκο θα τις καταστήσουν πιο επιρρεπείς στις προσβολές ακριδών, οι οποίες θα καταστρέψουν τις πολύτιµες σοδειές. 3. ΠΕΡΟΥ Στη Λατινική Αµερική, το Περού αποτελεί την τρίτη πιο ευάλωτη χώρα στις κλιµατικές αλλαγές στον κόσµο. Πιο αναλυτικά, οι παγετώνες στις οροσειρές της χώρας λιώνουν όλο και γρηγορότερα και µάλιστα υπολογίζεται ότι ήδη έχει χαθεί το 20% αυτών. Κύρια αιτία αυτού του γεγονότος είναι ότι ο ήλιος είναι ιδιαίτερα έντονος και συµβάλλει στην άνοδο της θερµοκρασίας. Οι επιστήµονες υπολογίζουν ότι µέχρι το 2015 θα έχουν λιώσει όλοι οι παγετώνες µε υψόµετρο κάτω από 5.500 µέτρα. 4. ΑΜΑΖΟΝΙΟΣ Το δάσος του Αµαζονίου αποτελεί τον «πνεύµονα» του πλανήτη αφού απορροφά το ¼ του διοξειδίου του άνθρακα της ατµόσφαιρας, ενώ µέσα στο δάσος κυλά το µεγαλύτερο ποτάµι στον κόσµο σε µήκος, ο Αµαζόνιος. Το 2010 όµως, µεγάλη ξηρασία έπληξε την περιοχή κι είχε ως αποτέλεσµα την παραγωγή µεγαλύτερων ποσοτήτων του διοξείδιο του άνθρακα από αυτήν που τα δάση µπορούν να απορροφήσουν, επιταχύνοντας έτσι την υπερθέρµανση του πλανήτη. Σελίδα 20 από 73 Στη συνέχεια, η αύξηση της θερµοκρασίας του πλανήτη υπολογίζεται ότι θα επιφέρει τροµακτικές πτώσεις των βροχών στο τροπικό κλίµα του Αµαζονίου. Έτσι, το δάσος θα οδηγηθεί βαθµιαία στο θάνατο και όλων των οικοσυστηµάτων τα οποία υποστηρίζει. Τα δένδρα θα σαπίσουν και θα απελευθερώσουν ακόµη µεγαλύτερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, που θα µπορούσαν να πλησιάζουν τις αντίστοιχες ποσότητες που παρήχθησαν κατά τον 20ο αιώνα. Επιπρόσθετα, η κρίσιµη κατάσταση του Αµαζονίου επιδεινώνεται από την παράνοµη υλοτοµία. "Είναι η περιοχή µε τη µεγαλύτερη βιοποικιλότητα στη Γη και εάν χαθεί, θα ήταν µια απίστευτη απώλεια για τη φύση µας. Είναι όχι µόνο µια φαντασία. Σαφώς εδώ υπάρχει µια ευπάθεια", λέει ο John Schellnhuber, διευθυντής στο Κέντρο Tyndall για την Έρευνα της Αλλαγής του Κλίµατος στο Νόργουιτς. 5. ΜΠΑΓΚΛΑΝΤΕΣ Το Μπαγκλαντές της Ασίας είναι από τις πιο ευάλωτες χώρες στις κλιµατικές αλλαγές στον κόσµο. Η χώρα βρίσκεται στο δέλτα τριών µεγάλων ποταµών: του Γάγγη, του ΤζαµούναΒραχµαπούτρα και του Μέγκνα. Όµως τα τελευταία χρόνια, που η στάθµη της θάλασσας ανεβαίνει, το αλµυρό νερό διαδέχεται µέσα στα ποτάµια και τα καθιστά µη καλλιεργήσιµα. Για παράδειγµα στον κόλπο της Βεγγάλης, ενώ στο παρελθόν καλλιεργούταν ρύζι, σήµερα εκτρέφονται γαρίδες. Επιπρόσθετα στα νότια της χώρας, το έδαφος διαβρώνεται λόγω του επιταχυµένου λιωσίµατος των πάγων στα γειτονικά Ιµαλάια και επιφέρει κι ολοένα περισσότερες βροχοπτώσεις. Το Μπαγκλαντές είναι µια χώρα µε εξαιρετικά χαµηλό υψόµετρο που ταυτόχρονα διαρρέεται από µεγάλα ποτάµια. Έτσι, δεν έχε καµία ελπίδα να συγκρατήσει την αυξανόµενη άνοδο του νερού ακόµη κι αν είχε την οικονοµική δυνατότητα να κατασκευάσει τεράστια φράγµατα. Το Μπαγκλαντές είναι µία χώρα που δεν έχει συµβάλλει ούτε στο ελάχιστο στην υπερθέρµανση του πλανήτη. Κι όµως, κινδυνεύει να υποστεί ανυπολόγιστη περιβαλλοντική καταστροφή. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες, το 1/5 της χώρας θα καλυφθεί µε νερό σε περίπτωση που η στάθµη της θάλασσας ανέβει 1 µέτρο. Σελίδα 21 από 73 6. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ Λόγω της αύξησης της θερµοκρασίας του πλανήτη και του λιωσίµατος των πάγων στους πόλους, παρατηρείται άνοδος της στάθµης της θάλασσας σαφώς και στη Μεσόγειο θάλασσα. Έτσι, τα είδη που ζουν σε µεγάλα βάθη, λόγου χάριν τα δελφίνια, απειλούνται από εξαφάνιση. Παράλληλα όµως και η ανθρώπινη παρέµβαση µε τη δηµιουργία της διώρυγας του Σουέζ το 19ο αιώνα επέφερε σηµαντικές αλλαγές στη βιοποικιλότητα της Μεσογείου. Επεξηγηµατικά, πολλά τροπικά ψάρια και φύκια µεταφέρθηκαν από την Ερυθρά θάλασσα µέσω της διώρυγας στη Μεσόγειο κι ευνοούµενα από την αύξηση της θερµοκρασίας, επεκτείνονται τώρα σε βάρος των αυτοχθόνων οργανισµών. Σελίδα 22 από 73 2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Στις µέρες µας καταγράφονται πολλά περιβαλλοντικά προβλήµατα. Περιβαλλοντικά προβλήµατα ή αλλιώς οικολογικά ονοµάζονται όσα σχετίζονται µε διαταραχές στο φυσικό περιβάλλον και αποδίδονται σε ανθρώπινες πράξεις. Μερικά απ’ αυτά είναι η περιβαλλοντική ρύπανση, η όξινη βροχή, η αποψίλωση των δασών, η τρύπα του όζοντος, η ερηµοποίηση κλπ. Τα περιβαλλοντικά προβλήµατα έκαναν την εµφάνιση τους κατά τη βιοµηχανική επανάσταση καθώς πολλά άτοµα στο βωµό της τεχνολογίας και του ατέρµονου κέρδους στις ανεπτυγµένες χώρες άρχισαν να θυσιάζουν το περιβάλλον αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα αντιµετωπίσουν οι επόµενες γενιές. Η ρύπανση του περιβάλλοντος εµφανίζεται µε ιδιαίτερη ένταση στα µεγάλα αστικά και βιοµηχανικά κέντρα. Σε αυτά η οικονοµική δραστηριότητα και η υπερπληθυσµιακή συγκέντρωση οδήγησαν σε σηµαντική αύξηση των ρυπαντών του αέρα, των υδάτων και του εδάφους. Τo 1969 oι πολίτες των ανεπτυγµένων χωρών του κόσµου διαπίστωσαν ότι ο κόσµος βρίσκεται στο κέντρο µίας νέας κρίσεως, της περιβαλλοντολογικής κρίσεως. ∆ιαπίστωσαν ότι τα τελευταία 300 χρόνια ο άνθρωπος µε την δραστηριότητά του εξαφάνισε από την γη 200 είδη πουλιών και θηλαστικών και ότι κάθε µέρα ο κατάλογος των αγρίων ζώων τα οποία βρίσκονται σε κίνδυνο να εξαφανιστούν µεγαλώνει. Έτσι γεννήθηκε το θέµα µήπως στον µακρύ κατάλογο θα πρέπει να προστεθεί και ο ίδιος ο άνθρωπος. Ακάθαρτα νερά, απορρυπαντικά, εντοµοκτόνα άλλες χηµικές ουσίες, άλλαξαν τους ποταµούς και τις λίµνες µε τα γάργαρα νερά και τους έκαναν οχετούς ακάθαρτων υδάτων. Ωραιότατοι κόλποι µε γαλανά νερά και θαυµάσιες ακτές έγιναν βόθροι, ακατάλληλοι για τις ανάγκες του ανθρώπου. Ακτές ωκεανών µε πλήθος φυτών και ζώων µεταβάλλονται βαθµιαία σε υποθαλάσσιες ερήµους . , Σελίδα 23 από 73 2.1 ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Ατµοσφαιρική ρύπανση είναι η ρύπανση της ατµόσφαιρας, δηλαδή η προσθήκη ουσιών στην ατµόσφαιρα που υπό φυσιολογικές συνθήκες δε θα προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η ατµοσφαιρική ρύπανση δηµιουργείται κυρίως από τρεις ανθρώπινες δραστηριότητες, τη βιοµηχανία, τις µεταφορές και τα νοικοκυριά. Η ρύπανση της ατµόσφαιρας είναι επιφέρει σοβαρές συνέπειες, γιατί τα αέρια που τη ρυπαίνουν, όπως το διοξείδιο του άνθρακα προκαλούν την υπερθέρµανση της γης, αναπνευστικά προβλήµατα και άλλα. Η τρύπα του όζοντος είναι µια συνέπεια των χλωροφθορανθράκων, ενός παλιού ρύπου της ατµόσφαιρας. Η ατµοσφαιρική ρύπανση γίνεται κυρίως από οξείδια, όπως οξείδια του αζώτου, του θείου, του άνθρακα και άλλα, και από αιθάλη (άκαυστος άνθρακας σε αέρια µείγµα αέρα). Τα οξείδια του αζώτου προκαλούν το φωτοχηµικό νέφος, συνήθως στις µεγαλουπόλεις ή και στις γύρω περιοχές. Τα οξείδια του θείου και του άνθρακα αντιδρούν µε τους υδρατµούς των νεφών δηµιουργώντας όξινη βροχή, η οποία βλάπτει τα δάση, ενώ το θεϊκό οξύ (συστατικό της όξινης βροχής) προσβάλλει τα µάρµαρα µετατρέποντάς τα σε γύψο. Το διοξείδιο του άνθρακα, αλλά και άλλα αέρια που εκπέµπονται από ατελείς καύσεις, όπως άκαυστοι υδρογονάνθρακες συντελούν στο φαινόµενο του θερµοκηπίου. Στις πόλεις που βρίσκονται δίπλα από εργοστάσια παραγωγής ενέργειας µέσω της καύσης ορυκτών καυσίµων, όπως το πετρέλαιο, υπάρχουν αρκετά αναπνευστικά περιστατικά, ενώ τα κρούσµατα καρκίνου του πνεύµονα είναι αυξηµένα. Οι ατµοσφαιρικοί ρυπαντές διακρίνονται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς . Οι πρώτοι (φωτοχηµική ρύπανση, αιωρούµενα σωµατίδια, όξινη βροχή, ηχορύπανση προέρχονται απευθείας από την ρυπαντική πηγή και από την καύση υγρών και στερεών καυσίµων. Οι δευτερογενείς ρυπαντές (φαινόµενο του θερµοκηπίου) προέρχονται από τους πρωτογενείς µε την επίδραση του ηλιακού φωτός και µια σειρά από πολύπλοκα δευτερογενή προϊόντα. Σελίδα 24 από 73 Πιο συγκεκριµένα, η φωτοχηµική ρύπανση είναι µια µορφή ατµοσφαιρικής ρύπανσης, η οποία απαιτεί, για το σχηµατισµό της, ηλιακή ακτινοβολία Περιέχει οξείδια του αζώτου, υδρογονάνθρακες και φωτοχηµικά οξειδωτικά. Πιο αναλυτικά, τα οξείδια του αζώτου είναι τα βασικότερα συστατικά της που παράγονται από τις υψηλές θερµοκρασίες των µηχανών εσωτερικής καύσης των αυτοκινήτων και των εργοστασίων. Οι υδρογονάνθρακες παράγονται από τα αυτοκίνητα. Επιπλέον πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχουν δύο τύποι νέφους, το ένα είναι αναγωγικό και το άλλο οξειδωτικό. Ωστόσο η ποσοστιαία συµµετοχή του κάθε ρύπου στο νέφος εξαρτάται από την εποχή, τις κλιµατικές και τοπογραφικές συνθήκες της περιοχής καθώς και από το είδος των καυσίµων. Το νέφος λοιπόν είναι αποτέλεσµα τόσο των λειτουργιών της πόλης , όσο και των παραγωγικών διαδικασιών, σε συσχετισµό µε συγκεκριµένες αντίξοες µετεωρολογικές συνθήκες. Το όζον είναι το κυριότερο συστατικό που ανιχνεύεται στη φωτοχηµική ρύπανση, γι’ αυτό και χρησιµοποιείται ως δείκτης της. Θίγει κυρίως ασθµατικούς, ελαττώνει τις αναπνευστικές λειτουργίες των παιδιών και ερεθίζει τα µάτια. Άλλοι ατµοσφαιρικοί ρυπαντές είναι τα αιωρούµενα ατµοσφαιρικά υγρά ή στερεά σωµατίδια. Τα υγρά αποτελούνται κυρίως από υδρογονάνθρακες, ενώ τα στερεά είναι σκόνη, τσιµέντο, καπνός, µόλυβδος, ανθρακικό ασβέστιο, γύψος κ.ά. Είναι οι µόνοι ρυπαντές για τους οποίους δεν υπάρχει αµφιβολία ότι προκαλούν χρόνιες βρογχίτιδες και αναπνευστικές λοιµώξεις, ιδιαίτερα στα παιδιά. Επιπροσθέτως, τα αποβαλλόµενα στην ατµόσφαιρα οξείδια του αζώτου αποπλυνόµενα µε τις βροχοπτώσεις και διαλυόµενα δηµιουργούν όξινη βροχή. Η σύσταση της όξινης βροχής περιέχει θειικά οξέα και νιτρικά οξέα. Προκαλεί φθορά στη χλωρίδα, στην πανίδα, στην υγεία, στο έδαφος και αλλοίωση στη σύσταση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων. Ακόµα, πέρα από τις σοβαρές υγειονοµικές, οικολογικές και οικονοµικές συνέπειες του, επηρεάζουν στα δοµικά υλικά και στα µάρµαρα, προκαλώντας σοβαρότατη φθορά στο µνηµειακό και πολιτιστικό περιβάλλον. Τέλος µία µη χηµική και πρωτογενής ρύπανση της ατµόσφαιρας είναι η ηχορύπανση, δηλαδή κάθε ανεπιθύµητος ήχος. ∆ιαφέρει από τους άλλους ρυπαντές γιατί εξαφανίζεται χωρίς να ελευθερώνει κατάλοιπα, µόλις σταµατήσει το αίτιο που τον προκαλεί. Κάθε ήχος χαρακτηρίζεται από αντικειµενικά και υποκειµενικά µεγέθη και εποµένως η επιρροή του στον άνθρωπο και ο χαρακτηρισµός του ως θορύβου εξαρτάται από το υποκειµενικό αίσθηµα που προκαλεί. Σε ειδικές µετεωρολογικές συνθήκες άπνοιας και θερµοκρασίας, λόγω της γεωµορφολογίας µιας περιοχής, οι ρυπαντές εµποδίζονται να διαχυθούν προς τα πάνω και παγιδεύονται στην ατµόσφαιρα . Σελίδα 25 από 73 2.2 ΡΥΠΑΝΣΗ Υ∆ΑΤΩΝ Η ρύπανση των υδάτων είναι ένα µεγάλο παγκόσµιο πρόβληµα που απαιτεί συνεχή αξιολόγηση και αναθεώρηση της πολιτικής των υδάτινων πόρων σε όλα τα επίπεδα Η ρύπανση των υδάτων είναι η µόλυνση του νερού που υπάρχει στις λίµνες, στα ποτάµια, στους ωκεανούς και στα υπόγεια ύδατα. Η ρύπανση των υδάτων πραγµατοποιείται όταν ρύποι απορρίπτονται άµεσα ή έµµεσα σε σώµατα νερού χωρίς επαρκή θεραπεία για την καταπολέµηση βλαβερών ενώσεων. Η ρύπανση των υδάτων επηρεάζει τα φυτά και τους οργανισµούς που ζουν σε αυτά τα υδατικά συστήµατα. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις το πόρισµα είναι καταστροφικό, όχι µόνο σε µεµονωµένα είδη και πληθυσµούς, αλλά και στο φυσικό περιβάλλον. Οι επιδράσεις των διαφόρων ρύπων στα φυσικά νερά µπορεί να είναι είτε φυσικές είτε χηµικές. Πιο αναλυτικά, φυσικές επιδράσεις µπορούν να προκληθούν στα παράκτια νερά της θάλασσας και στα γλυκά νερά, εξ αιτίας διάφορων τύπων από αιωρούµενα σωµατίδια που απορρίπτονται µαζί µε τα ακάθαρτα νερά, τα οποία προκαλούν θολότητα. Πέρα από αυτό τα αδιάλυτα οργανικά υλικά προξενούν ελάττωση του οξυγόνου και προστατεύουν την πανίδα και τη χλωρίδα του βυθού. Το αποτέλεσµα είναι ότι επιφέρουν διαταραχές στην ισορροπία των οικοσυστηµάτων, ελαττώνεται ο αριθµός των ειδών και επηρεάζονται οι τροφικές αλυσίδες και τα πλέγµατα. Νερά που χρησιµοποιούνται από σταθµούς παραγωγής ενέργειας και άλλες βιοµηχανικές εγκαταστάσεις, καταλήγουν κατευθείαν σε παράκτιες περιοχές ποταµούς και λίµνες. Τα νερά αυτά µπορούν να οδηγήσουν στην άνοδο της θερµοκρασίας, σε ασυνήθιστα για την εποχή επίπεδα και να δηµιουργήσουν έτσι θερµική ρύπανση. Από την άλλη πλευρά, οι χηµικές επιδράσεις µπορούν να προκληθούν από τοξικές ουσίες1 στα υδάτινα διαλύµατα, όπως τα βαριά µέταλλα, τα φυτοφάρµακα, τα εντοµοκτόνα, τα οξέα και τα αλκάλια, καθώς και από άλλες τοξικές ουσίες, όπως τα πολυχλωριωµένα διφενύλια, οι φαινόλες. Ως βαριά µέταλλα αναφέρονται ο µόλυβδος, ο υδράργυρος, ο χαλκός, ο ψευδάργυρος κ.ά. Όταν οι συγκεντρώσεις των µετάλλων αυτών ξεπεράσουν ένα όριο, προκαλούν δηλητηριάσεις και ανάσχεση του ενζυµικού ελέγχου της αναπνοής, της φωτοσύνθεσης και της ανάπτυξης. Μια από τις πιο σηµαντικές επιδράσεις της µεταλλικής τοξικότητας είναι ότι 1 Η παρουσία ή απουσία ενός είδους σε κάποια ρυπασµένη περιοχή χρησιµοποιείται χοντρικά ως δείκτης του βαθµού της ρύπανσης. Η ύπαρξη ενός είδους οργανισµού σ’ ένα ιδιαίτερο οικοσύστηµα εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η διαθεσιµότητα της τροφής, τα καταφύγια του, η παρουσία εχθρών, οι θέσεις αναπαραγωγής κ.ά. Σελίδα 26 από 73 οι υδρόβιοι οργανισµοί µπορούν να απορροφούν και να συσσωρεύουν τις συγκεντρώσεις στους ιστούς τους. Επακόλουθο είναι οι αυξανόµενες συγκεντρώσεις να οικοδοµούνται στις τροφικές αλυσίδες και στα τροφικά πλέγµατα. Η επίδραση οποιουδήποτε βαρέος µετάλλου πάνω σ’ έναν οργανισµό, εξαρτάται από το είδος του οργανισµού, το µέγεθός του, το διαλυµένο οξυγόνο, την παρουσίαση άλλων ρυπαντικών ουσιών κ.ά. Ακόµα οι ρυπάνσεις από εντοµοκτόνα, παρασιτοκτόνα και ζιζανιοκτόνα προέρχονται από τα απόνερα βιοµηχανιών παραγωγής από τη γεωργική χρήση και τις βιοµηχανίες επεξεργασίας τροφών. Οι περισσότερο βλαβερές από αυτές τις ουσίες, είναι τα οργανοχλωριωµένα προϊόντα τους, επειδή παρουσιάζουν µεγάλη σταθερότητα, ανθεκτικότητα και τοξικότητα, ακόµη και σε ελάχιστες ποσότητες. Περισσότερο όµως διαδεδοµένη είναι η ρύπανση από οξέα, κυριότερα από τα οποία είναι τα πολύχλωριωµένα διφενύλια, που είναι υποπροϊόντα των βιοµηχανιών πλαστικών, λιπαντικών, ελαστικών, χαρτιού κ.ά. Συγκρινόµενα µε τα εντοµοκτόνα έχουν παρόµοια φυσιολογική δράση, αλλά είναι πιο ανθεκτικά και µε τον καιρό λιγότερο τοξικά. Εποµένως η ρύπανση από τέτοια προϊόντα δεν περιορίζεται µόνο σε τοπικό επίπεδο, αλλά επεκτείνεται σε ευρύτερους γεωργικούς χώρους και εξαπλώνεται σε αρκετούς κρίκους των τροφικών πλεγµάτων. Οικολογικές επιδράσεις άλλων γνωστών χηµικών τοξικών ουσιών δεν έχουν ακόµη διερευνηθεί. Πάντως ένας µεγάλος αριθµός τέτοιων ουσιών έχει χαρακτηριστεί ως καρκινογόνες. Σε αυτές περιλαµβάνονται, το χλωρικό οξύ και τα χρωµιούχα άλατα, µερικά εντοµοκτόνα, νιτρικά και αζωτούχα συστατικά. Σελίδα 27 από 73 2.3 ΡΥΠΑΝΣΗ Ε∆ΑΦΟΥΣ Το έδαφος αποτελεί βάση στήριξης του δοµηµένου περιβάλλοντος , πηγή θρέψης και παραγωγής, καθώς και εστία πραγµάτωσης και κυκλοφορίας των ποικίλων φυσικών λειτουργιών, σπάνια αναφέρεται η ρύπανση και η καταστροφή του. Ωστόσο το έδαφος, πρωταρχικό και απαραίτητο συστατικό για τη λειτουργία της ζωής, απειλείται από πολλούς κινδύνους. Με τον όρο ρύπανση του εδάφους εννοούµε την οποιαδήποτε ανεπιθύµητη αλλαγή στα φυσικά, χηµικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του εδάφους, η οποία είναι ή µπορεί υπό προϋποθέσεις να γίνει, ζηµιογόνος για τον άνθρωπο και τους υπόλοιπους φυτικούς και ζωικούς οργανισµούς. Η ρύπανση του εδάφους αναφέρεται κυρίως στις αγροτικές περιοχές και στα εδάφη της υπαίθρου, ενώ ένα άλλο κοµµάτι της µπορεί να θεωρηθεί η ρύπανση η οποία δηµιουργείται από τα οικιακά και βιοµηχανικά απόβλητα τα οποία πετιούνται σε αστικές ή υπαίθριες περιοχές. Τα δασικά εδάφη απειλούνται από τις πυρκαγιές, την όξινη βροχή και τις εκποµπές ατµοσφαιρικών ρυπαντών από τους ηλεκτροπαραγωγικούς σταθµούς, τις βιοµηχανικές εγκαταστάσεις και τις µεταφορές. Τα φυτά δέχονται τα αναγκαία συστατικά από τον αέρα ή το εδαφικό κάλυµµα. Η λειτουργία όµως αυτή διαταράσσεται, όταν το εδαφικό διάλυµα εµπλουτίζεται από τοξικές ουσίες που προέρχονται από την έκλυση των ρυπαντών ουσιών της ατµόσφαιρας που πέφτουν στο έδαφος ως όξινη βροχή. Αποτέλεσµα είναι να διαταράσσεται ο µεταβολισµός της χλωρίδας, να περιορίζεται η καρποφορία και η γονιµότητα και να καταστρέφονται µικροοργανισµοί του ριζικού συστήµατος. Η υπερβόσκηση, δηλαδή η κακή χρήση του βοσκότοπου µεταβάλλει τη φυτική σύνθεση, εξαλείφει το ριζικό σύστηµα της βλάστησης ,ανατρέπει τη δυναµική των οικοσυστηµάτων και ενισχύει την καταστροφική επίδραση των χειµάρρων. Η οικοπεδοποίηση των δασικών εκτάσεων, φαινόµενο της κερδοσκοπίας πάνω στη γη, ενισχύθηκε από τη γνωστή αναπτυξιακή διαδικασία στηριγµένη στην έλλειψη χωροταξικού σχεδιασµού και οικιστικής πολιτικής. Στα λατοµεία µε τον τρόπο που γίνεται η εξόρυξη, καταστρέφουν το τοπίο και παράλληλα απογυµνώνουν τις γειτονικές περιοχές από την πολύτιµη πράσινη κάλυψη τους. Τα περισσότερα λατοµεία µολύνουν τις γύρω περιοχές µε την πολύ λεπτή σκόνη που διασκορπίζουν οι άνεµοι. Η σκόνη αυτή µπορεί να προκαλέσει “πνευµονοκονίαση” σε Σελίδα 28 από 73 ανθρώπους και ζώα, να υποβαθµίζει τη φυτοκάλυψη και να αλλοιώσει το τοπίο της περιοχής. Οι πυρκαγιές, εξαφανίζουν τεράστιες εκτάσεις δασών στις µεσογειακές περιοχές. Οι πυρκαγιές καταστρέφουν ριζικά τα φυσικά οικοσυστήµατα, πλήττουν σοβαρότατα την οικονοµία, επηρεάζουν το εισόδηµα των αγροτών και επιδεινώνουν το πρόβληµα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Η ανεύθυνη συµπεριφορά αλλά και σκόπιµοι εµπρησµοί καταστρέφουν το δασικό πλούτο µε αποτέλεσµα να ξοδεύονται αρκετά χρήµατα για την αναδάσωση. Τα οικιακά απορρίµµατα, είναι από τα σοβαρότερα προβλήµατα των µεγάλων πόλεων. Η υγειονοµική ταφή των σκουπιδιών αποτελεί την προσφορότερη λύση, αλλά αντιµετωπίζεται µε σκεπτικισµό, λόγω της πιθανότητας δηµιουργίας δευτερογενούς ρύπανσης από απορροές στους υπόγειους υδροφορείς. Μέσω της ταφής, τα σκουπίδια είναι απρόσιτα στα έντοµα και στα τρωκτικά και επιτυγχάνεται η οµαλή αποσύνθεση τους. Ο πιο αποτελεσµατικός τρόπος αντιµετώπισης των απορριµµάτων ,πέρα από την ταφή τους µακριά από επίγειες ή υπόγειες πηγές νερού, λίµνες και θάλασσες , είναι η καύση τους. Κατά τη µέθοδο αυτή τα σκουπίδια καίγονται σε ειδικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται σε βιοµηχανική ζώνη, είτε σε αποµακρυσµένες περιοχές για να µην προκαλούνται δυσοσµίες ή να ρυπαίνεται η ατµόσφαιρα. Τα ραδιενεργά κατάλοιπα αποτελούν την πιο επικίνδυνη µορφή ρύπανσης, λόγω της µεγάλης τοξικότητας τους και του µεγάλου χρόνου παραµονής τους στο περιβάλλον. Η τεχνητή ραδιενέργεια που υπάρχει στο περιβάλλον οφείλεται στις εφαρµογές των ραδιοϊσοτόπων ,στις πυρηνικές εγκαταστάσεις, στις πυρηνικές δοκιµές, στις πυρηνικές εκρήξεις για την εξερεύνηση του εδάφους και στις χρήσεις των πυρηνικών όπλων. Σελίδα 29 από 73 2.4 ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Είναι ευρέως γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια συνεχής αύξηση της θερµοκρασίας σ’ όλο τον πλανήτη που οφείλεται στην όξυνση του φαινόµενου του θερµοκηπίου. Η αύξηση της θερµοκρασίας από το 1880 έως το 2005 Η ατµόσφαιρα της Γης αφήνει την ηλιακή ακτινοβολία να περάσει προς την επιφάνεια της, αλλά δεν επιτρέπει τη γήινη ακτινοβολία να φύγει προς το διάστηµα, εκτός από ένα µέρος της. Με αυτόν τον τρόπο, όπως και στο θερµοκήπιο, η θερµοκρασία κοντά στην επιφάνεια της γης είναι µεγαλύτερη απ’ ότι θα ήταν αν δεν υπήρχε η ατµόσφαιρα. Παρ’ όλα αυτά από τα µέσα του 19ου αιώνα αναπτύχθηκαν οι βιοµηχανικές κοινωνίες και έτσι αφού στην ατµόσφαιρα καταλήγουν τα υποπροϊόντα των καύσεων των ορυκτών καυσίµων, δεν έχουµε πια φυσική ατµόσφαιρα. Έτσι, το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα στοιχεία αυξάνονται διαρκώς στην ατµόσφαιρα και προστίθενται σε αυτήν καινούριες ενώσεις, παραγόµενες από τον άνθρωπο. Τέτοιες ενώσεις που συµµετέχουν στο «Θερµοκήπιο» (π.χ. φθοροχλωράνθρακες) καθώς και οι άλλες ουσίες εντείνουν τη δραστηριοποίηση του θερµοκηπίου. Με αυτόν τον τρόπο, αυξάνεται η θερµοκρασία κοντά στη γη και τότε µιλάµε για «τεχνητό θερµοκήπιο». Στην τροπόσφαιρα υπάρχει ένα στρώµα αερίων που αποτελείται από διοξείδιο του άνθρακα και ιχνοστοιχεία όζοντος, µεθανίου, οξειδίου του αζώτου και άλλα αέρια.(θερµοκηπιακά αέρια).Τα αέρια αυτά λειτουργούν σαν παράθυρα θερµοκηπίου καθώς επιτρέπουν στις υπέρυθρες και υπεριώδεις ακτίνες του ηλίου να περάσουν στην γη µέσω της τροπόσφαιρας. Ένα µέρος αυτών που διοχετεύεται προς την τροπόσφαιρα απορροφάται από τα θερµοκηπιακά αέρια θερµαίνοντας τον αέρα και κατόπιν την επιφάνεια της γης και ένα άλλο διαρρέει στο διάστηµα. Το φαινόµενο του θερµοκηπίου είναι ένα φαινόµενο που παρατηρείται σε όλους τους πλανήτες και έχει ωφέλιµη ύπαρξη, καθώς χωρίς αυτό οι πλανήτες και κυρίως η Γη, θα είχαν υπερβολικά χαµηλές θερµοκρασίες που δεν θα επέτρεπαν την ανάπτυξη ζωής. Αναλογικά η µέση θερµοκρασία της Γης κρατιέται στους 15 C αλλά χωρίς αυτό θα ήταν γύρω στους -18 C. Ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο µαθηµατικό, αστρολόγο Σελίδα 30 από 73 και φυσικό Ζοζέφ Φουριέ, το 1824, ενώ διερευνήθηκε συστηµατικά από τον Σβάντε Αρρένιους το 1896. Επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων Ως αίτια του «φαινοµένου του θερµοκηπίου» µπορούν να θεωρηθούν όλες εκείνες οι γεωλογικές, φυσικοχηµικές, βιολογικές και « πολιτισµικές» δραστηριότητες, που προκαλεί ο άνθρωπος στην φύση, ώστε να αποκλείσουµε από την αρχή της θεωρία της Αµερικάνικης σχολής, ότι οφείλεται σε περιοδικές µεταβολές φυσικών φαινοµένων. Οι δραστηριότητες αυτές προκαλούν εκποµπές των λεγοµένων « αερίων του θερµοκηπίου» όπως το διοξείδιο του άνθρακα, το µεθάνιο και το υποξείδιο του αζώτου. Η ανθρώπινη δραστηριότητα συµβάλει στην παραπάνω συγκέντρωση των αερίων καθώς και άλλων στοιχείων όπως οι χλωροφθοράνθρακες. Τα τρία τέταρτα της παραγωγής CO2 από τον άνθρωπο προέρχονται από την υπερβολική χρήση των ορυκτών καυσίµων και την µορφοποίηση του εδάφους. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας συµβάλει µε τη σειρά της στην παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα. Κάθε µέρα τεράστιες ποσότητες καυσαερίων εισέρχονται στην ατµόσφαιρα και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αύξηση του φαινοµένου του θερµοκηπίου. Ανθρώπινη δραστηριότητα που ενισχύει το φαινόµενο του θερµοκηπίου Σελίδα 31 από 73 Χώρες που µολύνουν το περιβάλλον Συµµετοχή ρύπων στο φαινόµενο του θερµοκηπίου Σελίδα 32 από 73 2.5 ΟΞΙΝΗ ΒΡΟXΗ Ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο πλανήτης είναι αυτό της όξινης βροχής. Η όξινη βροχή είναι το φαινόµενο όπου η πτώση µετεωρολογικών κατακρηµνισµάτων (βροχή, χιόνι, χαλάζι) έχει ιδιαίτερα όξινο χαρακτήρα. ∆ηλαδή σε αντίθεση µε τη φυσιολογική βροχή, η περιεκτικότητα της σε οξέα είναι πολύ µεγαλύτερη απ’ το κανονικό. Αυτό το φαινόµενο δηµιουργείται εξαιτίας των τεράστιων ποσοτήτων ρυπογόνων ουσιών που καθηµερινά εκπέµπονται στην ατµόσφαιρα και αναµιγνύονται µε τα σύννεφα. Τέτοιες ουσίες είναι τα διάφορα καυσαέρια ορυκτών καυσίµων όπως το διοξείδιο του άνθρακα και τα οξείδια του αζώτου και του θείου τα οποία όταν διαλυθούν δίνουν πολύ ισχυρά όξινα διαλύµατα. Τα αέρια προέρχονται κυρίως από ανθρώπινους παράγοντες όπως : 1) Την καύση ορυκτών καυσίµων σε εργοστάσια και αυτοκίνητα χωρίς ειδικά φίλτρα και άλλα µέτρα προστασίας 2) Οι πυρκαγιές των δασών από ανθρώπινα ή φυσικά αίτια 3) Οι εκρήξεις ηφαιστείων Τα αέρια που συµµετέχουν : ∆ιοξείδιο του θείου, SO2: Τα εργοστάσια χρησιµοποιούν ως καύσιµη ύλη ορυκτά όπως γαιάνθρακες και πετρέλαιο , τα οποία περιέχουν θείο (S) που κατά την καύση µετατρέπεται σε αέριο διοξείδιο του θείου( SO2) και απελευθερώνεται στην ατµόσφαιρα. Εκεί το διοξείδιο του θείου αντιδρώντας µε το νερό και το οξυγόνο παράγει θειώδες( H2SO3) και θειικό οξύ( H2SO4). Οξείδια του αζώτου( ΝΟx ): Τα οξείδια του αζώτου, ΝΟ και ΝΟ2 παράγονται στις µηχανές εσωτερικής καύσης κατά την αντίδραση του αζώτου( Ν2) και του οξυγόνου( Ο2) του αέρα, λόγω των υψηλών πιέσεων και θερµοκρασιών. Κατά συνέπεια, τα οξείδια αυτά παράγονται από τα αυτοκίνητα και διάφορα εργοστάσια και αντιδρώντας µε το νερό και το οξυγόνο της ατµόσφαιρας παράγεται νιτρικό οξύ,HNO3. Κατανοµή πηγών SO2 και NOx Σελίδα 33 από 73 Σχηµατισµός φαινοµένου Όταν οι πρωτογενείς ρύποι (SO2, ΝΟx ) παραµείνουν στην ατµόσφαιρα συµµετέχουν σε µια σειρά χηµικών αντιδράσεων που γίνονται µε τη βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας, της υγρασίας ,του οξυγόνου του αέρα και των υδρογονανθράκων και µετατρέπονται τελικά σε θειικό και νιτρικό οξύ αντίστοιχα(δευτερογενείς ρύποι). Το φαινόµενο της όξινης βροχής διαγραµµατικά Συνέπειες-Επιδράσεις της όξινης βροχής Η όξινη βροχή έχει ποικίλες επιδράσεις στα υδρόβια οικοσυστήµατα, στην επίγεια βλάστηση, στην ανθρώπινη υγεία, στη ζωή των ζώων αλλά επηρεάζει επίσης κοινωνικά και οικονοµικά τον άνθρωπο. Παρακάτω θα παρουσιαστούν περαιτέρω κάποιες από αυτές τις βλαβερές συνέπειες. α) Επιδράσεις στην υγεία - Η όξινη βροχή υποστηρίζεται πως έχει άµεση σχέση µε αναπνευστικά προβλήµατα στις ευαίσθητες ηλικίες, όπως τα παιδιά και τα άτοµα της τρίτης ηλικίας. - Η εναπόθεση οξέων αυξάνει το ποσοστό κάποιων τοξικών µετάλλων, όπως το αλουµίνιο και ο χαλκός, στα µη επεξεργασµένα αποθέµατα νερού. Τα µέταλλα αυτά έχουν καρκινογόνες ιδιότητες στον ανθρώπινο οργανισµό και άλλες βλαβερές συνέπειες. β) Επιδράσεις στην επίγεια βλάστηση - Η όξινη βροχή επηρεάζει τα δέντρα και τα φυτά την καρποφόρησή τους - Καταστρέφει το προστατευτικό περίβληµα του φυλλώµατος των δέντρων µε αποτέλεσµα να είναι πιο τρωτά σε ασθένειες. - Καταστρέφει επίσης το σύστηµα αναπαραγωγής τους. - Επιταχύνει την κατακρήµνιση του εδάφους µε συνέπεια την αποµάκρυνση των θρεπτικών στοιχείων που χρειάζονται τα φυτά µε αποτέλεσµα την καταστροφή ειδών. - Τέλος κάνει µερικά τοξικά στοιχεία πιο διαλυτά (αλουµίνιο). Μεγάλη συγκέντρωση αλουµινίου στο έδαφος αποτρέπει την πρόσληψη και χρήση των θρεπτικών στοιχείων από τα φυτά. Σελίδα 34 από 73 γ) Επιδράσεις στην ζωή των ζώων Οι επιπτώσεις της όξινης βροχής στα ζώα είναι πολύ δύσκολο να εκτιµηθούν. Σαν αποτέλεσµα της υποβάθµισης της ποιότητας του περιβάλλοντος και της διατροφής, προκαλείται µείωση του πληθυσµού των ζώων λόγω της επίδρασης στην αναπαραγωγική δυνατότητα. δ) Επιπτώσεις στα υδρόβια οικοσυστήµατα Οι αλληλεπιδράσεις ανάµεσα σε ζωντανούς οργανισµούς και η χηµεία των υδρόβιων συνηθειών τους είναι εξαιρετικά περίπλοκες. Εάν ο πληθυσµός ενός είδους µειωθεί σαν αποτέλεσµα της όξινης βροχής ή της οξύτητας του νερού, τότε το οικοσύστηµα ολόκληρης της θάλασσας επηρεάζεται λόγω της σχέσης κυνηγού - θηράµατος της τροφικής αλυσίδας. Στην αρχή µπορεί τα αποτελέσµατα να είναι ανεπαίσθητα, αλλά όσο το pH του θαλάσσιου νερού µειώνεται έχουµε τα εξής αποτελέσµατα. - Όσο το pH του νερού πλησιάζει το 6.00, πεταλίδες, έντοµα και µερικά είδη πλαγκτόν αρχίζουν να εξαφανίζονται. - Στην τιµή pH 5.00 µεγάλες αλλαγές γίνονται στην δοµή του πληθυσµού του πλαγκτόν µε επικράτηση των λιγότερο χρήσιµων µορφών. Μεγάλος αριθµός αδύναµων ψαριών εξαφανίζεται ενώ τα ισχυρότερα δείχνουν να είναι πιο ανθεκτικά στην οξύτητα του νερού της θάλασσας. ε) Κοινωνικοοικονοµικές συνέπειες - Η µικρότερη παραγωγή στην αλιεία, υλοτοµία και γεωργία µεταφράζεται σε µικρότερα κέρδη και µείωση θέσεων εργασίας στις σηµαντικές βιοµηχανίες. - Η εναπόθεση οξέων επιταχύνει την διάβρωση των µνηµείων και των κτιρίων καθώς µετατρέπει το µάρµαρο σε γύψο. - Έχει υπολογιστεί ότι κάθε χρόνο οι ισχυρές χώρες της γης χάνουν ξεχωριστά περισσότερα από 1δις. δολάρια. Στον Καναδά, το 96% των καλλιεργήσιµων εδαφών αποτελεί στόχο όξινης βροχής .Το 80% των κατοίκων των Η.Π.Α. ζει σε περιοχές µε βροχή υψηλής οξύτητας. - Επίσης προκαλεί πολλά προβλήµατα όπως την καταστροφή των µαρµάρινων µνηµείων και αγαλµάτων. Η αλλοίωση των µαρµάρινων µνηµείων από την όξινη βροχή Σελίδα 35 από 73 2.6 ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ Στρώµα του Όζοντος ονοµάζουµε το στρώµα πάνω από την ατµόσφαιρα που προστατεύει τη Γη από τις υπεριώδεις ακτίνες του ηλίου. Σήµερα γίνεται λόγος για ένα περιβαλλοντικό πρόβληµα που λέγεται τρύπα του όζοντος. Πιο συγκεκριµένα πρόκειται για µια ‘τρύπα’ στο στρώµα του όζοντος , η οποία προκλήθηκε από το Freon και τους χλωροφθοράνθρακες. Εξ’ αιτίας αυτού του φαινόµενου κάθε χρόνο προκαλούνται αρκετές σοβαρές αρρώστιες όπως ο καρκίνος του δέρµατος. Στην Ελλάδα το φαινόµενο της εξασθένισης της στιβάδας του όζοντος δεν είναι τόσο εµφανές σε σχέση µε άλλες χώρες στον κόσµο. ∆υστυχώς όµως τα τελευταία χρόνια δεν προοδεύουµε στην αντιµετώπιση του φαινόµενου αυτού και έχουµε υποστεί τις συνέπειες στην υγεία και στα οικοσυστήµατα. Λόγω της περιορισµένης απελευθέρωσης χλωροφθορανθράκων στην ατµόσφαιρα, η τρύπα του όζοντος στην Ανταρκτική τείνει να κλείσει. Παράλληλα όµως, µια άλλη τρύπα ανοίγει στην άλλη άκρη του κόσµου, στην Αρκτική. Τους πρώτους µήνες του 201, εξαιτίας του παρατεταµένου ψύχους στη στρατόσφαιρα. 2.7 ΦΩΤΟΧΗΜΙΚΟ ΝΕΦΟΣ Το φωτοχηµικό νέφος εµφανίζεται σε πυκνοκατοικηµένες περιοχές, κυρίως µε θερµό και ξηρό κλίµα. Το φαινόµενο αυτό δηµιουργείται από την ένωση του ηλιακού φωτός µε ρύπους που έχουν ελευθερωθεί στην ατµόσφαιρα όπως τα οξείδια του αζώτου (NOx),οι πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC) που υπάρχουν σε τεχνητές ουσίες όπως η βενζίνη και τα τεχνητά χρώµατα, ορισµένες αλδεΰδες (RCHO) και το όζον (Ο3) στα χαµηλά επίπεδα της ατµόσφαιρας. Σελίδα 36 από 73 2.8 ΛΕΙΨΥ∆ΡΙΑ Βλέποντας την γη από το διάστηµα, µπορούµε να την θεωρήσουµε ως έναν εντυπωσιακά γαλάζιο πλανήτη. Είναι αδύνατο να αντιληφθεί ο ανθρώπινος νους ότι θα µπορούσαν να υπάρξουν ελλείψεις µέσα σε αυτόν τον υδάτινο πλούτο. Αυτό συµβαίνει γιατί ο συνολικός όγκος του νερού είναι περίπου 1.360.000.000 κυβικά χιλιόµετρα. Όµως πρέπει να σηµειωθεί ότι το νερό αυτό δεν απλώνεται οµοιόµορφα πάνω στην επιφάνεια της γης. Έτσι, το 97% της ποσότητας αυτής είναι θαλασσινό και το 2% βρίσκεται παγιδευµένο σε παγετώνες. Έτσι περίπου µόνο το 1% του νερού είναι αξιοποιήσιµο από τους ανθρώπους. Με το σηµερινό µέγεθος του πληθυσµού, σε κάθε άτοµο ετησίως θα έπρεπε να αναλογούν 7.400 κυβικά µετρά νερού. ∆υστυχώς το νερό είναι κατανεµηµένο άνισα. Συµφώνα µε τους υδρολόγους, µια περιοχή θεωρείται ότι βρίσκεται σε περίοδο λειψυδρίας όταν ο πληθυσµός της έχει ξεπεράσει το επίπεδο που µπορεί να συντηρηθεί από το διαθέσιµο νερό του εδάφους της. Είναι γεγονός ότι στην εποχή µας ο αριθµός των περιοχών αυτών είναι συνεχώς αυξανόµενος. Πιο συγκεκριµένα, ¨σχεδόν άνυδρες¨ ονοµάζονται οι χώρες οι οποίες έχουν ετήσια αποθέµατα νερού 1.000 - 2.000 κυβικά µέτρα ανά άτοµο. Από την άλλη µεριά ¨άνυδρες¨ θεωρούνται οι χώρες που έχουν ετήσια αποθέµατα νερού κάτω από 1.000 κυβικά µέτρα ανά άτοµο. Ως αποτέλεσµα, η έλλειψη νερού έχει αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα για την παράγωγη τροφίµων, την οικονοµική ανάπτυξη και την προστασία των φυσικών συστηµάτων. Αναλυτικότερα: στην εποχή µας πάνω από 26 χώρες ( περίπου 232 εκατ. άνθρωποι) είναι άνυδρες και µε αυξανόµενο πληθυσµό. Η Αφρική έχει τον µεγαλύτερο αριθµό άνυδρων χώρων. Σύµφωνα µε έρευνες από το 2000, οι Αφρικανοί οι όποιοι ζουν σε άνυδρες χώρες ξεπερνούν το 300 εκατοµµύρια δηλαδή το 1/3 του πληθυσµού. Η Ασία αποτελείται από 14 χώρες από τις οποίες οι 9 εµφανίζουν συµπτώµατα λειψυδρίας. Στα επόµενα χρόνια υπολογίζεται ότι τουλάχιστον στις 6 από αυτές θα έχει Σελίδα 37 από 73 αυξηθεί αλόγιστα ο πληθυσµός τους και αυτό θα έχει ως συνέπεια την ραγδαία µείωση των υδατικών αποθεµάτων. Τα προµηνύµατα αυτής της εξάντλησης και έλλειψης νερού ιδιαιτέρα σε γεωργικές περιοχές και µητροπόλεις, θέτουν σε κίνδυνο την οικονοµική ευρωστία και τα αποθέµατα τροφής της κάθε χώρας. Παρόλο που η παροχή νερού στα νοικοκυριά, τα σχολεία και τις δηµοτικές δραστηριότητες αποτελεί λιγότερο από το 1/10 της παγκόσµιας κατανάλωσης, η εύρεση πόσιµου νερού έχει καταστεί µια δύσκολη και δαπανηρή διαδικασία. Αυτό συµβαίνει γιατί µεγάλη ποσότητα νερού των χωρών που αντιµετωπίζουν προβλήµατα λειψυδρίας και ξηρασίας, το νερό όντας µολυσµένο, χρειάζεται επεξεργασία υψηλού επιπέδου ώστε να γίνει πόσιµο. Επιπροσθέτως, όσο οι πόλεις µεγαλώνουν και ο πληθυσµός των χωρών αυτών αυξάνεται, οι µηχανικοί στρέφονται σε πιο µακρινές και ακριβές υδάτινες πηγές. Για παράδειγµα, το νερό βρύσης που καταναλώνουν οι κάτοικοι του Λος Άντζελες, µιας περιοχής χωρίς πολλά υδατικά αποθέµατα, προέρχεται από τον ποταµό Κολοράντο και γενικότερα την βόρεια Καλιφορνία, περιοχή που βρίσκεται αρκετά χιλιόµετρα µακριά από το Λος Άντζελες. Λόγω αυτού του φαινόµενου, στο τέλος της δεκαετίας προβλέπεται ότι περίπου 22 πόλεις στον κόσµο θα έχουν πληθυσµό πάνω από 10 εκατοµµύρια και τουλάχιστον οι 18 από αυτές θα ανήκουν πλέον στον Τρίτο Κόσµο. Η ΨΕΥ∆ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΦΘΟΝΙΑΣ Σύγκριση 2 πόλεων. Λόντγουορ (Κένυα) – Φοίνιξ (ΗΠΑ) • Η ζωή στις πόλεις Εξετάζοντας τη ζωή ανάµεσα στο Λόντγουορ και το Φοίνιξ παρατηρούµε σηµαντικές διαφορές στις καθηµερινές συνήθειες και τις απόψεις των ανθρώπων των πόλεων αυτών ως προς το νερό και την κατανάλωσή του. Αρχικά, οι κάτοικοι του Λόντγουορ, αναγκάζονται να περπατάνε αρκετές ώρες την ηµέρα προς µια πηγή ή κάποιο πηγάδι για να εφοδιαστούν µε νερό. Αντιθέτως στο Φοίνιξ µ’ ένα άγγιγµα στη βρύση, έχουν πρόσβαση σε άφθονο νερό µε το οποίο τους δίνεται η δυνατότητα να ικανοποιήσουν όλες τους τις ανάγκες όπως να πιούν να πλυθούν ή ακόµα και να κολυµπήσουν σε πισίνα. Έτσι, η ποσότητα νερού που σπαταλά καθηµερινά η κάθε οικογένεια στο Φοίνιξ ξεπερνά τα 3.000 λίτρα, ενώ αντίστοιχα στο Λόντγουορ η σπατάλη του νερού δεν ξεπερνά το 5% της ποσότητας που ξοδεύεται στο Φοίνιξ.(Μια ποσότητα απαραίτητη για τις στοιχειώδεις ανάγκες των κατοίκων.) • Ποσότητα νερού διαθέσιµη από τη φύση Παρατηρώντας τα υδάτινα αποθέµατα και των 2 αυτών πόλεων ανακαλύπτουµε ότι παρουσιάζουν αρκετές οµοιότητες µεταξύ τους. Σύµφωνα µε τους υδρολόγους, η πόλη του Λοντγουορ όπως και του Φοίνιξ δεν αποτελούνται από πολλές υδατικές πηγές. Επιπροσθέτως, το ύψος των βροχοπτώσεων ετησίως και στις 2 πόλεις δεν ξεπερνά τα 1618 εκατοστά. Εξαιτίας των λόγων αυτών και κατ’ επέκταση εξαιτίας του υπερπληθυσµού που επικρατεί και στις 2 πόλεις αυτές, οι δυνατότητες των τοπικών υδάτινων αποθεµάτων υπερβαίνονται και η εύρεση νερού γίνεται ακόµα πιο δύσκολη. • Η λειψυδρία στις 2 πόλεις Σελίδα 38 από 73 Οι κάτοικοι του Λόντγουορ ζουν καθηµερινά την λειψυδρία στην ωµή της µορφή. Η έλλειψη νερού για την ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών προσδίδει ανασφάλεια στην καθηµερινή τους ζωή. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ιδιαίτερα η φτωχότερη τάξη των ανθρώπων της περιοχής αυτής αντιµετωπίζουν αδυναµία πρόσβασης στα περιορισµένα αποθέµατα νερού. Αντιθέτως, στην περιοχή του Φοίνιξ η λειψυδρία αντιµετωπίζεται µε φράγµατα, εκτροπές και µε άντληση νερού από το υπέδαφος. Έτσι η πόλη µπορεί να θεωρηθεί όχι µόνο βιώσιµη, αλλά και πλούσια σε νερό. ∆ηµιουργείται ωστόσο η ΨΕΥ∆ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΦΘΟΝΙΑΣ. Αναπτυσσόµενες χώρες και οικιακή ύδρευση Στις αναπτυσσόµενες χώρες ιδιαίτερα στην ήπειρο της Αφρικής και της Ασίας, 1/3 άτοµα (1,2 δις ανθρώπων συνολικά) δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς και αξιόπιστες πηγές νερού για τις ηµερήσιες ανάγκες τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα, να αναγκάζονται να καταφεύγουν σε λιµνάζοντα ύδατα και σε ρηχές γεωτρήσεις όπου το νερό είναι συχνά µολυσµένο από απόβλητα ζωικά ή ανθρώπινα. Τα µολυσµένα αυτά ύδατα, είναι υπεύθυνα για πάνω από το 80% των ασθενειών στις χώρες αυτές. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι γυναίκες και τα παιδιά, οµάδες ανθρώπων που δεν ασχολούνται µε την εργασία, περπατούν χιλιόµετρα καθηµερινά ώστε να συλλέξουν µια µικρή ποσότητα νερού για τις στοιχειώδεις ανάγκες της οικογένειας τους. Η λειψυδρία στον µέσο άνθρωπο φαντάζει ως εικόνα µεγάλης ξηρασίας ή ανοµβρίας. Έτσι η αυξανόµενη κατανάλωση νερού αποτελεί µια απειλή που περνάει απαρατήρητη. Ωστόσο, αρκετές περιοχές µπορεί να περάσουν περίοδο χρόνιας έλλειψης αυτή τη δεκαετία. Μερικές από αυτές: µέρος της Αφρικής, Βόρεια Κίνα, Ινδία, Μεξικό, Μέση Ανατολή, Βόρεια Αµερική. ΛΟΓΟΙ ΨΕΥ∆ΑΙΣΘΗΣΗΣ Ιδιαιτέρα στους πληθυσµούς των ανεπτυγµένων χωρών, επικρατεί η ψευδαίσθηση ότι η ποσότητα του νερού που χρησιµοποιείται για τις ανθρώπινες ανάγκες είναι µικρότερη από τα αποθέµατα που υπάρχουν στη φύση ετησίως. Πράγµατι βάσει ερευνών που πραγµατοποιήθηκαν, η ποσότητα του νερού που συναντάται στην φύση είναι πολύ µεγαλύτερη από αυτή που χρησιµοποιείται από τους ανθρώπους. Σήµερα 1,1 δισεκατοµµύρια άνθρωποι (σχεδόν 20% του παγκόσµιου πληθυσµού) ζουν χωρίς πρόσβαση σε καθαρό πόσιµο νερό. Πάνω από 2,5 δισεκατοµµύρια άνθρωποι ζουν χωρίς το απαραίτητο νερό για στοιχειώδη υγιεινή µε αποτέλεσµα 2 εκατοµµύρια άνθρωποι (το 90% τους παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών) να πεθαίνουν κάθε χρόνο από διαρροϊκές ασθένειες! Πάνω από 20% του παγκόσµιου πληθυσµού ζει σε ξηρές και άγονες χώρες που διαθέτουν µόλις το 2% των συνολικών υδατικών αποθεµάτων. Οι πολίτες όµως των «προηγµένων» χωρών, λιγότερο από 10% του πληθυσµού της Γης, χρησιµοποιούν πάνω από 70% του γλυκού νερού. Οι κάτοικοι των ανεπτυγµένων χωρών καταναλώνουν ηµερήσια κάπου 200 λίτρα νερό -600(!) στις ΗΠΑ- ενώ οι πολίτες χωρών του Τρίτου Κόσµου καλούνται να ικανοποιήσουν όλες τις ανάγκες τους µε λιγότερα από 10 λίτρα την ηµέρα! Πολλές χώρες (κυρίως στη νοτιοδυτική Ασία και την Αφρική) ήδη δυσκολεύονται να παράσχουν τα 1.700 µ3 πόσιµου ύδατος κατ' άτοµο ετησίως, που θεωρούνται το ελάχιστο απαιτούµενο για υγιή διαβίωση, οι ανάγκες όµως αυξάνονται εκρηκτικά. Αν συνεχιστεί η µεγέθυνση του παγκόσµιου πληθυσµού µε τον παρόντα ρυθµό, και δεν αλλάξει ριζικά η διαχείριση των υδάτων, τουλάχιστον 2 δισεκατοµµύρια άνθρωποι, σε περίπου 40 χώρες, θα δοκιµάζονται από έντονη λειψυδρία γύρω στο 2050. Σελίδα 39 από 73 ΟΜΩΣ : πρέπει να λάβουµε υπόψη 3 σηµαντικές παραµέτρους οι οποίες δεν εξετάστηκαν κατά την καταµέτρηση των αποθεµάτων του νερού. 1. Αδύνατη η συλλογή µεγάλων ποσοτήτων νερού που βρίσκονται σε µέρη απόµακρα. (π.χ στο εσωτερικό της γης.) 2. Η ρύπανση των υδάτων. Εξαιτίας της ρύπανσης ελαττώνονται τα αποθέµατα που µπορούν να χρησιµοποιηθούν. (π.χ Στην Πολωνία τα τελευταία χρόνια η ποιότητα του νερού ώστε να είναι πόσιµο, από αρκετά υψηλή 32 % µειώθηκε στο 5 %. Τα ¾ των ποταµών είναι αρκετά µολυσµένα. Αντίστοιχη κατάσταση επικρατεί και στις αναπτυσσόµενες χώρες. Είναι γεγονός ότι η ανεξέλεγκτη ρύπανση, αποτελεί απειλή για τους ανθρώπινους πληθυσµούς από την περίοδο της εκβιοµηχάνισης.) 3. Η άνοδος της θερµοκρασίας τροποποιεί τα δεδοµένα εναλλαγών των βροχοπτώσεων και της ανοµβρίας. Συµπερασµατικά η ποσότητα του νερού που µπορεί να αξιοποιήσει ο άνθρωπος ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, είναι αρκετά µικρότερη από αυτή που πιστεύει. Η κατανοµή του νερού Ετήσιες βροχοπτώσεις Σελίδα 40 από 73 Πηγές ρύπανσης υπόγειων υδάτων Σελίδα 41 από 73 ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΛΕΙΨΥ∆ΡΙΑΣ Ας µην ξεχνάµε ότι το νερό δεν είναι µόνο απαραίτητο για τη συντήρηση της ίδιας της ζωής, αλλά είναι και πρωταρχικής σηµασίας για ένα µεγάλο πλήθος εξόχως σηµαντικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου, ξεκινώντας από τη γεωργία και φθάνοντας στη βιοµηχανική ανάπτυξη, στον τουρισµό και στην παραγωγή ενέργειας. Η αύξηση λοιπόν του πληθυσµού της Γης, η αλλαγή των συνηθειών διαβίωσης και η τεχνολογική ανάπτυξη, σε συνδυασµό µε την παραδοχή της έστω σταθερής στον χρόνο, αν όχι φθίνουσας εν τέλει, διαθέσιµης ποσότητας νερού, δηµιουργούν δύο αντιφατικές τάσεις: συνεχή µείωση των διαθεσίµων υδατικών πόρων, από τη µία, εξαιτίας της αύξησης του πληθυσµού, και διαρκή αύξηση των απαιτήσεων, από την άλλη, αποτέλεσµα της αλλαγής των συνθηκών διαβίωσης, της εντατικοποίησης των ρυθµών της ανάπτυξης αλλά και της εφαρµογής σύγχρονων υδροβόρων τεχνολογικών µέσων και µεθόδων. Η επέκταση και η εντατικοποίηση των αρδεύσεων στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, µε την εισαγωγή των σύγχρονων υδροβόρων καλλιεργειών και την εφαρµογή σπάταλων σε νερό αρδευτικών µεθόδων στον αγροτικό τοµέα, που είναι και ο µεγαλύτερος χρήστης µε συµµετοχή 85% στην ετήσια κατανάλωση νερού στη χώρα µας, καθώς και οι αυξηµένες σε νερό απαιτήσεις επεξεργασίας των προϊόντων στον βιοµηχανικό τοµέα, ο οποίος αν και δεν συµµετέχει σηµαντικά στην κατανάλωση συµβάλλει καθοριστικά στη ρύπανση του νερού, επαληθεύουν τη µεγάλη αλλαγή που έχει επιτελεσθεί τα τελευταία χρόνια. Στις µέρες µας, εκτιµάται ότι οι απαιτήσεις σε νερό έχουν κατά µέσο όρο περίπου δεκαπλασιαστεί κατά τη διάρκειά του, γεγονός που σηµαίνει ότι η αύξηση της ζήτησης του νερού ήταν κατά µέσο όρο τρεις φορές πιο γρήγορη από την αντίστοιχη αύξηση του πληθυσµού. 1. Πολλές χώρες στον κόσµο, ακόµη και στην Ευρώπη αντιµετωπίζουν έντονο το πρόβληµα της λειψυδρίας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, παρά την αφθονία του νερού, αυτό δεν είναι κατάλληλο προς κατανάλωση. Εκ των πραγµάτων, το πόσιµο νερό είναι ιδιαίτερα προβληµατικό στις χώρες του Τρίτου κόσµου και ειδικότερα στην υποσαχάρια Αφρική. Σύµφωνα µε το ∆ιεθνές Ινστιτούτου ∆ιαχείρισης Νερού (IWMI) - υπό την αιγίδα του οποίου πραγµατοποιείται η Παγκόσµια Εβδοµάδα Νερού - ένας στους τρεις ανθρώπους παγκοσµίως υποφέρει από κάποια µορφή έλλειψης νερού. Μάλιστα, ο ανθρώπινος παράγοντας είναι η κύρια αιτία για τα προβλήµατα στην έλλειψη νερού, καθώς ευθύνεται κατά 98%. Επίσης, στη γεωργία χρησιµοποιείται το 78% των υδάτινων αποθεµάτων και στη βιοµηχανία το 18%. Από την άλλη πλευρά ενώ µόλις το 8% προορίζεται για οικιακή κατανάλωση. Το Ινστιτούτο έχει κάνει επανειληµµένα σαφής προς πρέπει ν' αλλάξει ο τρόπος µε τον οποίο ο άνθρωπος διαχειρίζεται το νερό. Θα πρέπει να δηµιουργηθούν οι δοµές και υποδοµές που θα βοηθήσουν στην σωστή και πιο αποτελεσµατική εκµετάλλευση του. 2. Το Παγκόσµιο Πρόγραµµα Επισιτισµού των Ηνωµένων Εθνών εκτιµά ότι περίπου 5 εκατοµµύρια άνθρωποι θα χρειαστούν διεθνή βοήθεια, καθώς η νοτιοαφρικανική χώρα είχε φέτος τις φτωχότερες σοδειές εδώ και περισσότερο από µία δεκαετία. Οι ελλείψεις τροφίµων αποδίδονται στις ελάχιστες βροχοπτώσεις και στην έλλειψη σπόρων και λιπασµάτων κατά τη διάρκεια της σποράς, καθώς επίσης και στις συνέπειες των µεγάλων ποσοστών διάδοσης του HIV και του έιτζ. Σύµφωνα µε τα Ηνωµένα Έθνη, συνολικά 12 εκατοµµύρια άνθρωποι σε ολόκληρη τη νότια Αφρική θα χρειαστούν τρόφιµα από τη διεθνή κοινότητα το ερχόµενο έτος. 3. Η γεωργία και η επισιτιστική ασφάλεια απειλούνται σοβαρά, ενώ οι άνυδρες και ηµιάνυδρες περιοχές στην Αφρική ενδέχεται να επεκταθούν κατά 60 έως 90 εκατοµµύρια εκτάρια. Η παραγωγή σίτου κινδυνεύει Σελίδα 42 από 73 επίσης να εξαφανιστεί από την Αφρική µέχρι το 2080, ενώ µέχρι το 2100 τµήµατα της υποσαχάριας Αφρικής είναι πιθανόν να υποστούν στον τοµέα της γεωργίας απώλειες της τάξεως του 2% και 7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. 4. Στην πείνα και τη φτώχεια οδηγεί η ξηρασία εκατοµµύρια Αφρικανούς: Η για πέµπτη χρονιά συνεχιζόµενη ξηρασία οδηγεί περισσότερους από 23 εκατοµµύρια Αφρικανούς σε επτά χώρες, στην πείνα και τη φτώχεια, ανακοίνωσε πρόσφατα η διεθνής υπηρεσία αρωγής Oxfam. Απευθύνοντας έκκληση για τη συγκέντρωση 9,5 εκατοµµυρίων δολαρίων, η οργάνωση τονίζει ότι την κατάσταση επιδεινώνουν οι υψηλές τιµές των τροφίµων και οι συγκρούσεις. Οι χώρες που πλήττονται περισσότερο είναι η Κένυα, η Αιθιοπία, η Σοµαλία και η Ουγκάντα. Ο υποσιτισµός είναι τώρα πάνω από τα επίπεδα έκτακτης ανάγκης σε ορισµένες περιοχές και εκατοντάδες χιλιάδες πολύτιµα βοοειδή πεθαίνουν. "Πρόκειται για τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση που διαπιστώνει η Oxfam στην ανατολική Αφρική τα τελευταία δέκα χρόνια", δήλωσε ο Πολ Σµιθ Λόµας, διευθυντής της υπηρεσίας αυτής στην ανατολική Αφρική. Σύµφωνα µε τον ίδιο, οι µειωµένες βροχοπτώσεις στην περιοχή και οι ευρείες κλιµατικές αλλαγές σηµαίνουν ότι θα είναι λιγότερες οι υγρές περίοδοι. Η συχνότητα εµφάνισης της ξηρασίας έχει αυξηθεί από µια τη δεκαετία σε µια κάθε δυο ή τρια χρόνια. "Στο Ουατζίρ της βόρειας Κένυας περίπου 200 νεκρά ζώα βρέθηκαν πρόσφατα γύρω από έναν αποξηραµένο υγρότοπο", δήλωσε ο Λόµας. "Οι άνθρωποι επιζούν µε δυο λίτρα νερό την ηµέρα σε κάποιες περιοχές λιγότερο απ' όσο ξοδεύεται µε ένα τράβηγµα σε καζανάκι τουαλέτας. Οι συνθήκες ποτέ µέχρι σήµερα δεν ήταν τόσο σκληρές και οι άνθρωποι µάς χρειάζονται απελπισµένα για να επιβιώσουν", πρόσθεσε. Περίπου 3,8 εκατοµµύρια Κενυάτες, το ένα δέκατο του πληθυσµού, έχουν ανάγκη επείγουσας βοήθειας, εν µέρει γιατί οι τιµές των τροφίµων έχουν αυξηθεί κατά µέσο όρο κατά 180%. Σύµφωνα µε την Oxfam, ένα στα έξι παιδιά στη Σοµαλία αντιµετωπίζει οξύ πρόβληµα υποσιτισµού, ενώ οι συγκρούσεις εµποδίζουν τους ανθρώπους να καλλιεργήσουν τη γη και η ξηρασία πλήττει περιοχές που τις έχουν εγκαταλείψει οι κάτοικοί τους. Ο µισός πληθυσµός -πάνω από 3,8 εκατοµµύρια άνθρωποι- υφίσταται τις συνέπειες. Στην Αιθιοπία, 13,7 εκατοµµύρια άνθρωποι κινδυνεύουν από την πείνα και χρειάζονται βοήθεια σύµφωνα µε την Oxfam. Πολλοί πωλούν τα ζώα τους για να αγοράσουν τρόφιµα. Οι αγρότες στη βόρεια Ουγκάντα έχουν χάσει τη µισή σοδειά τους. Άλλες χώρες που επίσης πλήττονται από την ξηρασία και την πείνα είναι το Σουδάν, το Τζιµπουτί και η Τανζανία. Για τον επόµενο µήνα προβλέπονται βροχές που όµως δεν αναµένεται να ανακουφίσουν τον πληθυσµό, ενώ υπάρχει κίνδυνος να είναι τόσο έντονες που να κάνουν τα πράγµατα χειρότερα. Σύµφωνα µε την Oxfam υπάρχουν φόβοι ότι η ανατολική Αφρική θα πληγεί από πληµµύρες που θα καταστρέψουν σοδειές και σπίτια και θα αυξήσουν ασθένειες που προκαλούνται από την κατανάλωση µολυσµένου νερού. Η Oxfam τονίζει ότι πρέπει να υπάρξει άµεση ανταπόκριση για την κάλυψη των αναγκών του πληθυσµού αυτού, αλλά πρόσθεσε ότι υπάρχει σοβαρή έλλειψη χρηµάτων και απηύθυνε έκκληση για τη συγκέντρωση 9,5 εκατοµµυρίων δολαρίων προς τον σκοπό αυτό 5. O Οργανισµός Τροφίµων του ΟΗΕ FAO, ανακοίνωσε ότι η ξηρασία στην Κίνα απειλεί τη χειµερινή σοδειά του σιταριού, η οποία έχει οδηγήσει σε ελλείψεις πόσιµου νερού τους ανθρώπους και την κτηνοτροφία. Σύµφωνα µε δηµοσίευµα του Associated Press, τα κινέζικα ΜΜΕ αναφέρουν ότι η ξηρασία που έχει «χτυπήσει» τις σηµαντικότερες γεωργικές περιοχές της χώρας, είναι η χειρότερη των τελευταίων 60 ετών. O FAO τονίζει στην ανακοίνωση του ότι η ξηρασία που πλήττει τις περιοχές στη Βόρεια Κίνα, έχει ως αποτέλεσµα να ασκούνται πιέσεις στις τιµές του σιταριού, µε τη µέση τιµή του αλευριού να αυξάνεται πάνω από 8% τον Ιανουάριο, σε σχέση µε τα επίπεδα τιµών των δύο προηγούµενων µηνών. Η επαρχία Shnadong όπου παράγεται το µεγαλύτερο µέρος της χειµερινής καλλιέργειας του σιταριού, είναι αυτή που πλήττεται περισσότερο. Τα χαµηλά επίπεδα βροχοπτώσεων σηµαίνουν πως δεν υπήρχαν αρκετές χιονοπτώσεις, ώστε να προστατευθούν τα φυτά από τον παγετό. Επίσης, τονίζει ότι η κατάσταση µπορεί να χειροτερέψει εφόσον η ξηρασία συνεχιστεί και την άνοιξη ή αν πέσουν οι θερµοκρασίες αυτό το µήνα. Η κυβέρνηση θα διαθέσει 15 δις δολάρια για να στηρίξει τους αγρότες. 6. Η εκτεταµένη ξηρασία πέρυσι στον Αµαζόνιο ήταν χειρότερη από την «πρωτοφανή», όπως είχε χαρακτηριστεί, ξηρασία του 2005, και ενδέχεται να συµβάλλει σηµαντικά στην υπερθέρµανση του πλανήτη. Αυτό προκύπτει από έρευνα Βραζιλιάνων και Βρετανών επιστηµόνων. Τα συχνά και εκτεταµένα περιστατικά ξηρασίας ενδέχεται να µετατρέψουν το τροπικό δάσος του Αµαζονίου από «σφουγγάρι» που απορροφά διοξείδιο του άνθρακα, σε πηγή αερίων του θερµοκηπίου. Τα δέντρα και τα φυτά αποθηκεύουν διοξείδιο του άνθρακα καθώς αναπτύσσονται, εµποδίζοντας έτσι την αύξηση της θερµοκρασίας, αφού το CO2 και άλλα αέρια του θερµοκηπίου ενοχοποιούνται για την υπερθέρµανση του πλανήτη. Ωστόσο, όταν πεθαίνουν ή σαπίζουν απελευθερώνουν τις ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα που έχουν αποθηκεύσει. «Αν τα Σελίδα 43 από 73 εκτεταµένα περιστατικά ξηρασίας συνεχιστούν, ο Αµαζόνιος αντί να αποθηκεύει διοξείδιο του άνθρακα επιβραδύνοντας την κλιµατική αλλαγή, θα καταστεί πηγή αερίων του θερµοκηπίου, επιταχύνοντας την αλλαγή του κλίµατος», τόνισε σε δηλώσεις του ο Simon Lewis, επικεφαλής της έρευνας και καθηγητής οικολογίας στο πανεπιστήµιο του Leeds.Όπως προέκυψε από την έρευνα, η περσινή ξηρασία έπληξε 3 εκατοµµύρια τετραγωνικά χιλιόµετρα δασικής έκτασης στον Αµαζόνιο, ενώ από την ανοµβρία του 2005 είχαν πληγεί 1,9 εκατοµµύρια τετραγωνικά χιλιόµετρα δάσους. Επιπλέον, η περσινή ξηρασία ήταν εντονότερη, «σκότωσε» περισσότερα δέντρα και είχε τρία µεγάλα επίκεντρα. Αντίθετα η ξηρασία του 2005 επικεντρωνόταν στο νοτιοδυτικό Αµαζόνιο. Ως εκ τούτου, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της έρευνας, ο Αµαζόνιος δεν θα καταφέρει να απορροφήσει 1,5 δισεκατοµµύρια µετρικούς τόνους διοξειδίου του άνθρακα το 2010 και το 2011.Αντίθετα, τα δέντρα που πέθαναν και αυτά που συνεχίζουν να πεθαίνουν αναµένεται να απελευθερώσουν τα επόµενα χρόνια 5 δισεκατοµµύρια µετρικούς τόνους αερίων του θερµοκηπίου, συµβάλλοντας στην κλιµατική αλλαγή. ΛΥΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΛΕΙΨΥ∆ΡΙΑΣ Η σωστή διαχείριση των υδάτινων αποθεµάτων και η αξιοποίηση «Μη Συµβατικών Υδάτινων Πόρων», όπως η θάλασσα και τα επεξεργασµένα λύµατα, µπορούν να δώσουν λύση στο πρόβληµα έλλειψης νερού. Είναι δυνατόν να βελτιωθεί η σηµερινή κατάσταση που επικρατεί λειψυδρία ολοένα και σε περισσότερες περιοχές. Για να επιτύχουµε αυτό µας τον στόχο, πρέπει να διαχειριστούµε όσο το δυνατόν καλύτερα τα υπάρχοντα αποθέµατα περιορίζοντας τη σπατάλη, καθώς και να αυξήσουµε τη διαθέσιµη ποσότητα νερού µε τη βοήθεια νέων τεχνολογιών και υπηρεσιών. Σηµαντικός σύµµαχός µας σε αυτήν την προσπάθεια είναι τεχνικές όπως η αφαλάτωση, η απολύµανση και το φιλτράρισµα που µας δίνουν τη δυνατότητα να αξιοποιήσουµε τους «µη συµβατικούς υδάτινους πόρους» όπως π.χ. το νερό µε υψηλές ποσότητες αλάτων ή τα λύµατα. Σελίδα 44 από 73 2.9 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον είναι έννοιες αλληλένδετες, αναπόσπαστα δεµένες µεταξύ τους. Ο άνθρωπος ζει µέσα στο φυσικό περιβάλλον και εξαρτάται άµεσα από αυτό, αφού σε αυτό προσαρµόζει την ζωή του, αντλεί την τροφή του και κατασκευάζει την κατοικία του. Βέβαια, ο άνθρωπος αντί να το προστατεύει, µέσα από τις δραστηριότητες του το καταστρέφει καθηµερινά χωρίς να συλλογίζεται τις επιπτώσεις που προκαλεί στον ίδιο. Έτσι παρατηρούνται τα ακόλουθα χαρακτηριστικά παραδείγµατα: Χιροσίµα & Ναγκασάκι Η ρίψη της ατοµικής βόµβας στη Χιροσίµα και το Ναγκασάκι αποτελεί ένα από τα χειρότερα εγκλήµατα κατά της ανθρωπότητας αλλά συγχρόνως και κατά του περιβάλλοντος. Αρχικά ο βοµβαρδισµός της Χιροσίµα από τις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής συνέβη στις 6 Αυγούστου το 1945. Εκτός από αυτούς που σκοτώθηκαν ακαριαία ένα µεγάλο µέρος του πληθυσµού της Ιαπωνίας εκτέθηκε στη ραδιενέργεια. Η ρίψη της δεύτερης ατοµικής βόµβας στο Ναγκασάκι συνέβη 3 µέρες αργότερα στις 9 Αυγούστου το 1945. Η µόνη διαφορά στους δύο βοµβαρδισµούς ήταν ο τύπος της ατοµικής βόµβας όπου στη δεύτερη περίπτωση ήταν βόµβα πλουτωνίου. Βέβαια η συνέπειες στο περιβάλλον ήταν το ίδιο σηµαντικές. Torrey Canyon To Torrey Canyon ήταν ένα σούπερ τάνκερ που µπορούσε να µεταφέρει φορτίο 120.000 τόνων αργού πετρελαίου , το οποίο ναυάγησε στα ανοικτά των δυτικών ακτών της Κορνουάλης, στην Αγγλία το Μάρτιο του 1967 προκαλώντας µια περιβαλλοντική καταστροφή. Εκείνη την εποχή, το δεξαµενόπλοια Torrey Canyon ήταν το µεγαλύτερο πλοίο που είχε ποτέ καταστραφεί. Στις 18 Μαρτίου 1967, εξαιτίας ενός σφάλµατος πλοήγησης το Torrey Canyon προσέκρουσε στον ύφαλο Seven Stones µεταξύ της Κορνουάλης και τα νησιά Scilly. Μια έρευνα από την Λιβερία , όπου το πλοίο είχε καταγραφεί έδειξε πως ο πλοίαρχος Pastrengo Rugiati είχε κατηγορηθεί , γιατί πήρε την απόφαση , για να εξοικονοµήσει χρόνο άλλαξε την πορεία του πλοίου για την άφιξή του στο Milford Haven . Αυτή η διαρροή είχε σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον καθώς µολύνθηκαν χιλιάδες χιλιόµετρα ακτών και σκοτώθηκαν 15.000 περίπου θαλάσσια πουλιά. Σελίδα 45 από 73 Seveso Η καταστροφή του Σεβέζο ήταν ένα µεγάλο βιοµηχανικό ατύχηµα που συνέβη στις 10 Ιουλίου 1976 , σε ένα µικρό εργοστάσιο παραγωγής χηµικών περίπου 15 χιλιόµετρα (9,32 µίλια) βόρεια του Μιλάνου στην Λοµβαρδία , που είναι περιοχή της Ιταλίας. Αυτή µεγάλη καταστροφή στη βόρεια Ιταλία είχε ως αποτέλεσµα τη γνωστή ως µεγαλύτερη έκθεση σε 2,3,7,8-τετραχλωροδιβενζο-p-διοξίνη (TCDD) σε κατοικηµένη περιοχή. Αυτή η καταστροφή οδήγησε πολλούς επιστήµονες στη µελέτη και στη εύρεση τυποποιηµένων κανονισµών ασφαλείας σε παρόµοιες βιοµηχανίες για την αποφυγή τέτοιων ατυχηµάτων. Οδηγία 96/82/ΕΚ του Συµβουλίου, της 9ης ∆εκεµβρίου 1996 για την αντιµετώπιση των κινδύνων µεγάλων ατυχηµάτων σχετιζόµενων µε επικίνδυνες ουσίες. Οι περιοχές που επλήγησαν περισσότερο ήταν το ίδιο το Seveso αλλά και γειτονικές περιοχές όπως η Meda , το Desio, το Cesano Maderno , η Barlassina και το Bovisio-Masciago. Η περιοχή που επηρεάστηκε άµεσα από την καταστροφή στο Seveso χωρίστηκε σε 3 ζώνες ανάλογα µε το ποσοστό συγκέντρωσης του TCDD στο έδαφος. Έτσι στη Ζώνη Α ανήκουν οι περιοχές µε τα περισσότερα ποσοστά TCDD ενώ στην Ζώνη R υπάρχει ελάχιστη ποσότητα TCDD. Μέσα σε λίγες µέρες σκοτώθηκαν περίπου 3.500 ζώα , κυρίως πουλερικά και κουνέλια. Επίσης 80.000 περίπου ζώα σφάχτηκαν καθώς η TCDD είχε εισέλθει στην τροφική αλυσίδα. Επιπρόσθετα πολλές γυναίκες οδηγήθηκαν στην έκτρωση. Τσέρνοµπιλ Ο πυρηνικός σταθµός παραγωγής του Τσέρνοµπιλ βρίσκεται πλέον στο εγκαταλελειµµένο χωριό Πρυπιάτ της Ουκρανίας. Το εργοστάσιο του Τσέρνοµπιλ πήρε το όνοµά του από την πόλη του Τσέρνοµπιλ και µπήκε σε λειτουργία για χάρη της τότε Σοβιετικής Ένωσης (σηµερινή Ρωσία). Το ατύχηµα του Τσέρνοµπιλ συνέβη στις 26 Απριλίου του 1986. Τα ξηµερώµατα της 26 Απριλίου σηµειώθηκαν δύο εκρήξεις στον τέταρτο πυρηνικό αντιδραστήρα και ένα µεγάλο µέρος του ουρανίου που χρησιµοποιούνταν ως καύσιµο έφυγε στον αέρα µαζί µε υπερουράνια στοιχεία. Ο γραφίτης που βοηθούσε στην επιβράδυνση του αντιδραστήρα ανεφλέγη από την έκρηξη Έτσι µετά το ατύχηµα βρέθηκαν ίχνη ακτινοβολίας σε ολόκληρο το βόρειο ηµισφαίριο. Το πυρηνικό ατύχηµα του Τσέρνοµπιλ είχε ως αποτέλεσµα το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και την εκτεταµένη επιβάρυνση του περιβάλλοντος σε ραδιενέργεια . Ένα µεγάλο µέρος του νέφους από το Τσέρνοµπιλ έφτασε και στη χώρα µας µετά από µερικές µέρες. Οι περιοχές της Ελλάδας που επηρεάστηκαν περισσότερο από το ραδιενεργό νέφος ήταν η Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία. Μποπάλ Η καταστροφή του Μποπάλ ήταν µια από τις χειρότερες βιοµηχανικές καταστροφές. Το ατύχηµα συνέβη τα ξηµερώµατα 2-3 ∆εκεµβρίου το 1984 στην Ινδία. Ήταν µια διαρροή φυσικού αερίου και διαφόρων άλλων χηµικών ουσιών και είχε ως αποτέλεσµα το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων καθώς και την µόλυνση χιλιάδων χιλιοµέτρων. Σελίδα 46 από 73 3. ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ Συνοπτικά, οι σηµαντικότεροι σεισµοί µε χρονολογική σειρά που συνέβησαν στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου είναι οι ακόλουθοι: • Το 550 π.Χ. η Σπάρτη χτυπήθηκε από ισχυρό σεισµό που προκάλεσε εκτεταµένες καταστροφές στην πόλη, ενώ επιπλέον ζηµιές επέφεραν κατολισθήσεις βράχων από τον Ταΰγετο. Παρ' όλα αυτά, δεν υπήρξαν αρκετοί νεκροί, λόγω του ότι ο Αναξίµανδρος ο Μιλήσιος πιστεύεται πως προέβλεψε τον σεισµό κι έτσι οι Σπαρτιάτες διανυκτέρευσαν στην ύπαιθρο. Τα γεγονότα αυτά τα γνωρίζουµε από γραπτά του Κικέρωνα και του Στράβωνα. •Το 480 π.Χ., τα ξηµερώµατα της παραµονής της ναυµαχίας της Σαλαµίνας ο Ηρόδοτος µας αναφέρει πως "σεισµός εγένετο εν τε τη γη και τη θαλάσση". Οι Έλληνες, θεωρώντας τον θεϊκό σηµάδι, προσευχήθηκαν στους θεούς και ζήτησαν την βοήθεια των ηρώωνπροστατών της Σαλαµίνας, Αίαντα και Τελαµώνα. • Το 464 π.Χ. ένας άλλος, πολύ πιο δυνατός σεισµός απ' όλους τους προηγούµενους έπληξε την Σπάρτη. Η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς. Μάλιστα ο Πλούταρχος αναφέρει ότι µόνο πέντε σπίτια δεν κατέρρευσαν, ενώ το Ωδείο και το Γυµναστήριο έπεσαν καταπλακώνοντας πλήθος νέων που βρίσκονταν εκεί την στιγµή του σεισµού. Τα θύµατα του σεισµού υπολογίζονται περί τις 20.000. Επιπλέον οι είλωτες εκµεταλλεύτηκαν την κατάσταση και επαναστάτησαν προκαλώντας επιπλέον προβλήµατα. Προσκείµενες στη Σπάρτη ελληνικές πόλεις έστειλαν στρατιωτική ενίσχυση για να την ενισχύσουν και να καταστείλουν την επανάσταση των Ειλώτων. Οι Αθηναίοι έστειλαν τον Κίµωνα µε περίπου 4000 οπλίτες. Οι Σπαρτιάτες δέχτηκαν µεν την βοήθεια των υπόλοιπων πόλεων, αρνήθηκαν όµως την βοήθεια των Αθηναίων, γιατί φοβήθηκαν ότι µπορεί να πάρουν το µέρος των Ειλώτων. Οι Αθηναίοι προσβλήθηκαν και αρνήθηκαν την περαιτέρω συµµαχία µε τους Σπαρτιάτες. Μετά την καταστολή της επανάστασης, µερικοί από τους Είλωτες βρήκαν καταφύγιο στην Αθήνα και εγκαταστάθηκαν στην Ναύπακτο και στον Κορινθιακό κόλπο. • 426 π.Χ.: Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι "θέρους επιγιγνοµένου" οι Σπαρτιάτες µε τον βασιλέα τους Αγι έφθασαν πανστρατιά µε τους λοιπούς Πελοποννησίους συµµάχους τους στον Ισθµό της Κορίνθου, και ενώ ήσαν έτοιµοι να εισβάλουν στην Αττική, έγινε µέγας σεισµός που έπληξε ολόκληρη την Ελλάδα και ιδιαίτερα πάλι τη Λακωνία και έτσι αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. • Κείµενα του Παυσανία µαρτυρούν ότι το 373 π.Χ. µια ολόκληρη πόλη εξαφανίστηκε από θαλάσσιο κύµα που προκλήθηκε από έναν σεισµό (γύρω στα 7 Ρίχτερ υπολογίζουν οι ειδικοί). Η Ελίκη, µητρόπολη 12 Ιωνικών πόλεων, ισοπεδώθηκε και οι κάτοικοί της σκοτώθηκαν, αφού ο σεισµός χτύπησε τις νυχτερινές ώρες κι έτσι κανείς δεν πρόλαβε να αντιδράσει. Μόνο όσοι έλειπαν από την πόλη σώθηκαν. Χαρακτηριστικό είναι ότι πέντε µέρες πριν από τον σεισµό, τα ζώα άρχισαν να φεύγουν από την περιοχή µε κατεύθυνση προς την Κόρινθο, φαινόµενο που οι ντόπιοι δεν µπορούσαν να εξηγήσουν. • Το 227 π.Χ. ο Πολύβιος κατέγραψε σεισµό που έπληξε τη Ρόδο και, µεταξύ των άλλων κτηρίων, κατέστρεψε και ένα από τα εφτά θαύµατα του κόσµο. Ο Κολοσσός της Ρόδου, έργο του γλύπτη Χάρη, µαθητή του Λυσίππου, δεν άντεξε τους κραδασµούς και τα γόνατά Σελίδα 47 από 73 του λύγισαν, γκρεµίζοντας το περίτεχνο έργο. Ένα µέρος των τειχών της πόλης της Ρόδου και ο ναύσταθµος διαλύθηκαν, ενώ βλάβες υπέστησαν και οι πόλεις της Καρίας και της Λυκίας. Την ένταση του σεισµού µπορούµε να την καταλάβουµε από το γεγονός ότι έγινε αισθητός στις Κυκλάδες, στο Κορινθιακό κόλπο, ακόµα και στην Κύπρο. Αναφέρεται µάλιστα ότι ένα καινούργιο νησί εµφανίστηκε µεταξύ της Θήρας και της Θηρασίας. • 365 µ.Χ.: ∆έκα πόλεις της Κρήτης, ανάµεσά τους η Κνωσός και η Γόρτυνα, καταστράφηκαν και µεγάλο µέρος του νησιού καλύφθηκε από πληµµύρα. Υπάρχουν αναφορές, σύµφωνα µε τις οποίες ο σεισµός προκάλεσε ζηµιές στον Ταΰγετο, ενώ ράγισε ο ναός του ∆ία στην Ολυµπία. Άλλες πάλι καταγραφές µιλάνε για σφοδρή παλίρροια που χτύπησε τα παράλια της Ελλάδας, της Αιγύπτου, ακόµα και της ∆αλµατίας. Μάλιστα ο Θεοφάνης σηµειώνει ότι πλοία που είχαν αράξει στο λιµάνι της Αλεξάνδρειας µεταφέρθηκαν από το κύµα ως τις σκεπές των σπιτιών. Λέγεται ότι ο σεισµός έγινε αισθητός σε όλο τον τότε γνωστό κόσµο και ότι από το χτύπηµα, µεγέθους 8,2 Ρίχτερ, σώθηκε µόνον η Αθήνα και κάποια µέρη της Αττικής, επειδή εκείνο το χρόνο έκαναν δηµόσια τελετή για τον ήρωα Αχιλλέα. • 554 µ.Χ.: Σεισµός, µεγέθους 7 Ρίχτερ, κατέστρεψε σχεδόν ολόκληρη την Κω. Τότε ισοπεδώθηκε το Ασκληπιείο, που είχε οικοδοµηθεί το 400 π.Χ. Σοβαρές ζηµιές αναφέρονται και γι' άλλες πόλεις της Ιωνίας. • 620 µ.Χ.: Ο σεισµός, µεγέθους 6,6 Ρίχτερ, ήταν δυνατός και έκανε την πόλη της Θεσσαλονίκης να κινείται όπως η θάλασσα. Καταστράφηκαν πολλά κτίρια της ρωµαϊκής αγοράς, η οποία από τότε έχασε τη µνηµειακή µορφή της και µετατράπηκε σε ανοιχτό χώρο. Καταστράφηκαν ο ∆ακτύλιος, η αψίδα της Ροτόντας, καθώς και κτίρια στην περιοχή του Γαλέριου τόξου. • 1303 µ.Χ.: Η Ρόδος δέχεται δεύτερο χτύπηµα, παρόµοιο µε αυτό του 365 π.χ. Ο σεισµός έχει µέγεθος 8 Ρίχτερ και στοιχίζει τη ζωή σε 4000 άτοµα. Σοβαρές ζηµιές σηµειώνονται στην Κορώνη, τη Μεθώνη και σε άλλες πόλεις της Πελοποννήσου, ενώ πλήττεται κι ένα µεγάλο µέρος της Κρήτης. • 1402 µ.Χ.: Ο σεισµός είχε επίκεντρο το σηµερινό ∆ιακοφτό και µέγεθος 7 Ρίχτερ. Κατέστρεψε το φρούριο της Βοστίτσας (σηµερινό Αίγιο), το οχυρό της Ζάχολης (σηµερινή Ευρωστίνα) κατέρρευσε µαζί µε το βουνό, ενώ στο Ξυλόκαστρο χάθηκαν ανθρώπινες ζωές από την κατάρρευση του κάστρου και του βουνού, η οποία συνοδεύτηκε από κύµα µεγάλου ύψους, το οποίο προχώρησε σε βάθος 1200 µέτρων µέσα στην ξηρά. Το ίδιο κύµα έπληξε και την απέναντι ακτή, ιδιαίτερα την Ερατεινή, αλλά και τη σηµερινή Άµφισσα. • 1508 µ.Χ.: Ο σεισµός, µεγέθους 7,2 Ρίχτερ, είχε επίκεντρο την Ιεράπετρα. Έπληξε όλη τη γύρω περιοχή, ενώ αναφέρεται ότι στο Ηράκλειο έµειναν άθικτα µόνον 3-4 σπίτια και ότι σκοτώθηκαν 300 άτοµα. Έγινε αισθητός µέχρι την Εύβοια και τη Φρυγία. Την ίδια χρονιά, άλλος σεισµός 6,5 Ρίχτερ κατέστρεψε ολοσχερώς τη Ζάκυνθο. Σελίδα 48 από 73 3.1 ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΚΡΗΞΗ Μινωική έκρηξη ονοµάζεται η καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη που έγινε κατά την Υστεροκυκλαδική Ι περίοδο στην νήσο Στρογγύλη και είχε ως αποτέλεσµα την δηµιουργία αυτού που σήµερα ονοµάζουµε καλδέρα της Σαντορίνης και την καταστροφή του προϊστορικού πολιτισµού του νησιού. Η έκρηξη σύµφωνα µε εκτιµήσεις επιστηµόνων είναι η δεύτερη δυνατότερη της ανθρώπινης ιστορίας, µετά από εκείνη στο ηφαίστειο Ταµπόρα της Ινδονησίας το 1815. Η πρώτη κλασσική χρονολόγηση της έκρηξης βασίστηκε σε συγκριτικές µελέτες της τεχνικής των αγγείων που βρέθηκαν τον προϊστορικό οικισµό του Ακρωτηρίου και σε Αιγυπτιακές πηγές και είχε εκτιµηθεί ότι η έκρηξη του ηφαιστείου είχε συµβεί το 1500 π.Χ.. Οι απόλυτες χρονολογήσεις έγιναν µε τη µέθοδο της δενδροχρονολόγησης και µε βάση τον ραδιενεργό άνθρακα και τα αποτελέσµατα έδειξαν µια απόκλιση 100 µε 150 έτη στην αρχική εκτίµηση, αφού η έκρηξη φαίνεται να έγινε το 1600-1650 µ.Χ. Η νέα χρονολόγηση, σύµφωνα µε κάποιους αρχαιολόγους, αποδεικνύει την µη σύνδεση της έκρηξης µε το τέλος του Μινωικού πολιτισµού, ενώ άλλοι θεωρούν ότι η φυσική καταστροφή ήταν καθοριστικός παράγοντας. Η καλδέρα της Σαντορίνης. Εικόνα από το Ακρωτήρι. Η εκτίναξη δεκάδων κυβικών χιλιοµέτρων µάγµατος δηµιούργησαν το καλδερικό βύθισµα και τις διόδους µεταξύ Ασπρονησίας – Θηρασίας και Σαντορίνης - Θηρασίας, ενώ η χρονική διάρκεια από τις πρώτες εκρήξεις µέχρι την δηµιουργία της καλδέρας υπολογίζεται σε δύο µε τρία εικοσιτετράωρα. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι κατεστραµµένοι τοίχοι από τον σεισµό που προηγήθηκε της εκρήξεως στον προϊστορικό οικισµό του Ακρωτηρίου δεν παρουσιάζουν σηµεία διάβρωσης. Το ύψος του πίδακα της τέφρας υπολογίζεται από τους ηφαιστειολόγους σε περίπου 35 χιλιόµετρα. Από την έκρηξη προκλήθηκε τσουνάµι που έπληξε τα γειτονικά νησιά, σε ακτίνα 50 µε 60 χιλιοµέτρων, και τις βόρειες ακτές της Κρήτης. Υπολογίζεται ότι έφτασε στις ακτές της Κρήτης 30 µε 45 λεπτά µετά την δηµιουργία του και είχε ύψος µεταξύ 15 µε 30 µέτρα. Λόγω του όγκου των ηφαιστειακών αερίων, η µέση θερµοκρασία του πλανήτη έπεσε περίπου 3οC για τρία χρόνια. Η τέφρα και η ελαφρόπετρα δε, εναποτέθηκαν στα αποµεινάρια Στρογγύλης, δηλαδή τη Σαντορίνη, τη Θηρασία και το Ασπρονήσι. Σε ορισµένα σηµεία οι εναποθέσεις αυτές φτάνουν µέχρι και τα 80 µέτρα. 3.2 ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ Το 526 µ.Χ. ένας σεισµός χτύπησε τη Συρία και την πόλη της Αντιόχειας. Έλαβε χώρα κάπου ανάµεσα στις 20 και 29 Μαΐου µε καταστροφικές συνέπειες. Τα θύµατα υπολογίζονται γύρω στις 250.000 ενώ η πόλη της Αντιόχειας καταστράφηκε ολοσχερώς, τόσο από το σεισµό, όσο και από τη φωτιά που ακολούθησε αµέσως µετά. Η µέγιστη Σελίδα 49 από 73 ένταση στην πόλη της Αντιόχειας υπολογίζεται VIII(καταστροφικός) και IX(βίαιος) βαθµούς της κλίµακας Mercalli. Αξίζει να σηµειωθεί ότι για µια περίοδο περίπου 18 µηνών ισχυρές µετασεισµικές δονήσεις έπλητταν την περιοχή της Συρίας. Από άποψη υλικών καταστροφών, από την Αντιόχεια όρθια έµειναν µόνο τα σπίτια που ήταν χτισµένα κοντά σε βουνό 3.3 ΕΚΡΗΞΗ ΣΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ KRAKATAU Την 20η Μαΐου του 1883 το ηφαίστειο του Krakatau, ενός ακατοίκητου νησιού της Ινδονησίας, ξεκίνησε να παρουσιάζει έντονη δραστηριότητα. Ο πλοίαρχος του θωρηκτού Elisabeth, ανέφερε ένα µεγάλο σύννεφο καπνού, ύψους περίπου 11 χιλιοµέτρων πάνω από το ηφαίστειο. Το ίδιο σκηνικό συνεχίστηκε για τους επόµενους 2 µήνες· πληρώµατα και επιβάτες πλοίων έβλεπαν παρόµοια γεγονότα. Μικρές εκρήξεις και έκλυση καπνού σε µεγάλες ποσότητες. Κανείς όµως δεν γνώριζε την καταστροφή που θα επακολουθούσε. Μια σειρά γιγαντιαίων εκρήξεων ξεκίνησε την 26η Αυγούστου και ολοκληρώθηκε την επόµενη ηµέρα, µε µια έκρηξη ακόµα µεγαλύτερη και πιο καταστροφική από όλες. Από το φαινόµενο δηµιουργήθηκαν σεισµοί και παλιρροϊκά κύµατα που ερήµωσαν τα γειτονικά νησιά, εξαφάνισαν χωριά και οικισµούς ιθαγενών, ενώ 36.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Από γεωγραφικής-γεωτεκτονικής άποψης, το Krakatau βρίσκεται στο νησιωτικό τόξο της Ινδονησίας, που περιλαµβάνει γύρω στα 130 ενεργά ηφαίστεια. Πιο συγκεκριµένα, βρίσκεται στον πορθµό Sunda, ανάµεσα στα νησιά Σουµάτρα και Ιάβα Εντυπωσιακή είναι και η αλλαγή στη µορφολογία του νησιού. Πριν την έκρηξη του 1883, υπήρχαν τρία νησιά, τα νησιά Lang και Verlaten, υπολείµµατα µίας προηγούµενης µεγάλης καλδερικής έκρηξης, και το Krakatau µε µέγεθος 9x5 km. Πάνω στο Krakatau υπήρχαν τρία ηφαίστεια, κατά την έκρηξη όµως τα δύο από αυτά υποχώρησαν, εξαφανίζοντας τα δύο τρίτα του νησιού. Aκόλουθες εκρήξεις από το 1927 και έπειτα δηµιούργησαν ένα νέο κώνο στο κέντρο της καλδέρας του 1883, που ονοµάζεται Anak Krakatau (=το παιδί του Krakatau). H ΕΚΡΗΞΗ ΤΗΣ 26ης-27ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Κυριακή 26 Αυγούστου: Από την 1η µ.µ. µια σειρά εκρήξεων ξεκινά και συνταράσσει το νησί. Πυκνός, µαύρος καπνός βγαίνει από τον κρατήρα του ηφαιστείου και υψώνεται σε ύψος 25 χιλιοµέτρων. Σταδιακά η ένταση των εκρήξεων αυξανόταν, προκαλώντας τρόµο στους κατοίκους των νήσω Ιάβα και Σουµάτρα. ∆ευτέρα 27 Αυγούστου: Η ηφαιστειακή δραστηριότητα κορυφώθηκε µε µία σειρά τεσσάρων τουλάχιστον φοβερών εκρήξεων που ξεκίνησαν στις 5.30 π.µ. και κατέληξαν σε µία κατακλυσµική έκρηξη στις 10 π.µ. που στην κυριολεξία ανατίναξε το Krakatau. Η έκρηξη του Krakatau στις 27 Μαΐου 1883. Σελίδα 50 από 73 Τα δύο τρίτα του νησιού βυθίστηκαν στη θάλασσα µέσα στο µαγµατικό θάλαµο που άδειαζε.Περίπου 23 km2 του νησιού, κατέρρευσαν σχηµατίζοντας µία καλδέρα διαµέτρου περίπου 6 km. Από ένα υψόµετρο 450 m που είχε το Danan βυθίστηκε σε βάθος 250 m κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. ΠΑΛΙΡΡΟΪΚΑ ΚΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΥΡΟΚΛΑΣΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ Οι εκρήξεις της 27ης Αυγούστου σήκωσαν τεράστια παλιρροϊκά κύµατα ύψους έως και 40 µέτρων που ερήµωσαν όλες της παράκτιες περιοχές γύρω από το Krakatau. Συγκριτικά, το κύµα που προκάλεσε ο σεισµός των 9 ρίχτερ το 2004 στην ίδια περιοχή και προκάλεσε 230.000 θύµατα, ήταν ύψους 30 µέτρων. Πολλά νησιά πληµµύρισαν, οι κάτοικοι παρασύρθηκαν στη θάλασσα και η βλάστηση αποψιλώθηκε πλήρως. Τα θύµατα των τσουνάµι δεν µπορούν να προσδιοριστούν µε ακρίβεια. Τα επίσηµα στοιχεία µιλούν για περίπου 36.500 νεκρούς όµως είναι πιθανό πολλά πτώµατα να χάθηκαν στον ωκεανό. Οι ποσότητες τέφρας που εναποτέθηκαν στη θάλασσα γύρω από τη Σουµάτρα ήταν τόσο µεγάλες που την έκαναν να µοιάζει µε ξηρά. Έτσι ήταν αδύνατο να πλησιάσει οποιοδήποτε σωστικό σκάφος για αρκετές εβδοµάδες. 4.500 ήταν τα θύµατα λόγω της πτώσεις τέφρας και των πυροκλαστικών ροών 2.000 εκ των οποίων είχαν υποστεί βαρύτατα εγκαύµατα. Πυροκλαστικές ροές που εισέρχονται στη θάλασσα 3.4 ΧΙΛΗ Στις 22 Μαΐου του 1960 , έλαβε χώρα στη Χιλή σεισµός µεγέθους 9,5 ρίχτερ . Ο σεισµός αυτός , εστιακού βάθους 33 km , πραγµατοποιήθηκε όταν η πλάκα Νάζκα καταβυθίστικε κάτω από την πλάκα της νότιας Αµερικής. Ο σεισµός στη Χιλή , είναι ο µεγαλύτερος από αυτους που έχουν καταγραφεί , µε αριθµό νεκρών 5891 .Το επίκεντρο του σεισµού σηµειώνεται στη θάλασσα , κοντά στην πόλη Canete , η οποία βρίσκεται περίπου 900 km απο την πρωτεύουσα Σαντιάγο, παρόλο που η πόλη που επηρεάστηκε περισσότερο ήταν η Valdivia . Ο σεισµός προκάλεσε τσουνάµι 25 m , που χτύπησε όχι µόνο τη Χιλή αλλά και άλλες περιοχές του Ειρηνικού ( π.χ. Ιαπωνία , Χαβάη , Φιλιππίνες , Νέα Ζηλανδία , Αυστραλία ). Το κύριο τσουνάµι ταξίδεψε στον Ειρηνικό Ωκεανό και έπληξε το Χίλο στη Χαβάη και σε απόσταση 10.000 χλµ. από το επίκεντρο καταγράφηκαν κύµατα µε ύψος 10,7 µέτρα. Ο σεισµός επηρέασε όλη τη Χιλή µεταξύ της Τάλκα και του νησιού Τσιλοέ, έκταση µεγαλύτερη από 400.000 τετρ.χλµ. Παράκτια χωριά, όπως το Τολτέν, εξαφανίστηκαν. Στο βασικό λιµάνι στην περιοχή Κοράλ, η στάθµη των υδάτων ανέβηκε κατά 4 µέτρα πριν αρχίσει να κατέρχεται και την ηµέρα του σεισµού η ακτογραµµή µεταξύ της Κονσεπσιόν και της Τσιλοέ χτυπήθηκε από ένα κύµα ύψους 8 µέτρων. Λίγα λεπτά αργότερα καταγράφηκε κύµα ύψους 10 µέτρων. Ήδη πριν την εµφάνιση του τσουνάµι , εκατοντάδες ανθρωποι είχαν αναφερθεί ως νεκροί . Μια επιπλέον επίπτωση του σεισµού και του τσουνάµι είναι η βύθιση του πλοίου Ελ Κανέλο στον ποταµό Βαλδίβια . Σελίδα 51 από 73 Παγκόσµια σεισµική έκλυση ενέργειας από το 1906 έως το 2005, το γράφηµα δείχνει ότι σχεδόν το 25% της ενέργειας προέρχεται µόνο από τον Μεγάλο σεισµό της Χιλής. Ένας δρόµος στην Βαλδίβια µετά τον σεισµό στις 22 Μαΐου 1960 Επιπλέον, ιστορικά ισπανικά οχυρά της αποικιοκρατικής περιόδου καταστράφηκαν, ενώ οι καθιζήσεις κατέστρεψαν κτίρια, βάθυναν τις κοίτες των ποταµών, και δηµιούργησαν βάλτους στις περιοχές Ρίο Κρούσες και Τσοροκοµάγιο. Ορισµένες περιοχές της πόλης Βαλδίβια πληµµύρισαν και τα ηλεκτρικά δίκτυα και τα δίκτυα ύδρευσης της πόλης καταστράφηκαν. Κάποιοι αναφέρουν ότι υπόγεια νερά ανάβλυζαν στην επιφάνεια µέσα από το έδαφος. Ο ποταµός που δηµιουργήθηκε µετέφερε τις επόµενες µέρες ιζήµατα από κατολισθήσεις και η έλλειψη πόσιµου νερού ήταν ένα από τα κύρια προβλήµατα . Υπολογίζεται ότι περίπου το 40% των σπιτιών στη Βαλδίβια καταστράφηκαν µε το σεισµό, µε αποτέλεσµα 20.000 άνθρωποι να µείνουν άστεγοι . Αρκετά τετράγωνα στο κέντρο του αστικού ιστού της Βαλδίβια µε κατεστραµένα κτίρια παρέµειναν άδεια ακόµα και τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 ενώ άλλα χρησιµοποιούνται σήµερα ως υπαίθριοι χώροι στάθµευσης. 3.5 ΑΛΑΣΚΑ Το 1964 στην Αλάσκα έλαβε χώρα ο ισχυρότερος σεισµός της βόρειας Αµερικής και δεύτερος στη σειρά ισχύος της Γης , µεγέθους 9,2 ρίχτερ .Ο σεισµός αυτός πήρε το όνοµα του , << Good Friday Earthquake >> , επειδή εκδηλώθηκε τη Μεγάλη Παρασκευή των Καθολικών . Το τσουνάµι που ακολούθησε προκάλεσε ζηµιές σε πολλά κτίρια και προκάλεσε το θάνατο σε 143 ανθρώπους . Ο ``Good Friday Earthquake`` διήρκεσε 4 έως 5 λεπτά και το εστιακό του βάθος ήταν 25 km 3.6 ΝΗΣΙΑ Sumatra-Andaman Το 2004 σηµειώθηκε σεισµός στα νησιά Sumatra-Andaman , του Ινδικού Ωκεανού µεγέθους από 9,1 έως 9,3 ρίχτερ µε εστιακό βάθος 30 km . Αυτός ο σεισµός προκλήθηκε εξαιτίας της καταβύθισης της πλάκας της Ινδίας κάτω από την πλάκα της Βιρµανίας . Η σεισµική δόνηση αυτή , διήρκησε το µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα από κάθε άλλη που έχει καταγραφεί καθώς κυµάνθηκε από 8 έως 10 λεπτά . Στη συνέχεια ακολούθησε τσουνάµι , που έφτασε ύψος 30 m και πολλοί µετασεισµοί , ο µεγαλύτερος των οποίων είχε µέγεθος 7,7 ρίχτερ . Σελίδα 52 από 73 3.7 ΙΑΠΩΝΙΑ Στις 11 Μαρτίου του 2011 η Ιαπωνία χτυπήθηκε από σεισµό µεγέθους 9 ρίχτερ . Ο σεισµός αυτός σηµειώθηκε σε απόσταση 130 χιλιόµετρα ανατολικά της πόλης Sendai και είχε διάρκεια 5 λεπτά. Το επίσηµο όνοµα του σεισµού, όπως ανακοίνωσε η Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ιαπωνίας ήταν «Ο σεισµός στα ανοιχτά της ακτής του Ειρηνικού στο Τοχόκου το 2011». Στις 9 Μαρτίου είχε σηµειωθεί σεισµός µεγέθους 7,2 ρίχτερ , σε απόσταση 40 χιλιοµέτρων από το επίκεντρο του σεισµού της 11ης Μαρτίου, ενώ είχαν ακολουθήσει 3 ισχυροί µετασεισµοί άνω των 6 Ρίχτερ την ίδια ηµέρα. Ο σεισµός της 11ης Μαρτίου σηµειώθηκε στην περιοχή της Ιαπωνικής Τάφρου, όπου η Πλάκα του Ειρηνικού βυθίζεται κάτω από την Οχοτσκική Πλάκα. Αεροφωτογραφία του Σεντάι στις 12 Μαρτίου Οι συνηθισµένοι σεισµοί της περιοχής αυτής έφταναν µέγεθος έως και 8 - 8,5 ρίχτερ και, έτσι, το µέγεθος αυτού του σεισµού ήταν µία έκπληξη για κάποιους σεισµολόγους. Το µέγεθος του σεισµού κατόρθωσε να προκαλέσει µεγάλες καταστροφές που επηρέασαν την άλλοτε ισχυρή οικονοµία της Ιαπωνίας . Το σεισµό ακολούθησε ένα τσουνάµι ύψους 10 µέτρων , το οποίο κατέστρεψε ολόκληρες πόλεις κατά µήκος της ακτής των νησιών της βόρειας Ιαπωνίας . Αυτό ξεκίνησε να διαδίδεται στον Ειρηνικό Ωκεανό προς όλες τις κατευθύνσεις, αµέσως µετά τον σεισµό. Ο αριθµός των νεκρών έφτασε τους 15.698 και των αγνοούµενων τους 4.665 . Σηµαντικές υλικές καταστροφές σηµειώθηκαν στις εγκαταστάσεις των σταθµών παραγωγής πυρηνικής ενέργειας ,Fukushima I και II . Στις ίδιες εγκαταστάσεις σηµειώθηκε και µεγάλη διαρροή ραδιενέργειας µε δυσάρεστες επιπτώσεις για την υγεία των πολιτών και το περιβάλλον. Ο σεισµός κατέστρεψε ολόκληρες πόλεις κατά µήκος της ακτής των νησιών της βόρειας Ιαπωνίας . Ο συγκεκριµένος µάλιστα βρίσκεται στην κορυφή των 10 ισχυρότερων σεισµών των τελευταίων εκατό χρόνων . Γεωλογικές έρευνες έχουν δείξει ότι είναι συνηθισµένο φαινόµενο , στις περιοχές των βαθιών ωκεάνιων τάφρων να εκδηλώνονται ισχυροί σεισµοί, ανάλογοι του σεισµού της Ιαπωνίας στις 11 Μαρτίου , οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως µεγασεισµοί. Στη διάρκεια του σεισµού , καταγράφηκε µετατόπιση του βυθού της θάλασσας , κοντά στο επίκεντρό του και δηµιουργήθηκε ρήγµα µήκους 300 χιλιοµέτρων. Επιπλέον , σύµφωνα µε τον επιστήµονα Μπράιν Ατγουότερ , η ενέργεια που απελευθερώθηκε από αυτόν τον σεισµό ισοδυναµεί σχεδόν µε την παγκόσµια κατανάλωση ενέργειας σε διάστηµα ενός µήνα. Το τσουνάµι αποδείχθηκε πιο καταστροφικό από τον ίδιο το σεισµό. Συµπαρέσυρε σπίτια, κτίρια, αυτοκίνητα, ακόµα και Σελίδα 53 από 73 πλοία, φτάνοντας κατά τόπους έως και 20 χιλιόµετρα µέσα στο εσωτερικό της στεριάς. Το αεροδρόµιο του Σεντάι σαρώθηκε από την πληµµύρα, αναγκάζοντας τους ανθρώπους να καταφύγουν στα άνω επίπεδα του κεντρικού κτιρίου του αερολιµένα για να σωθούν. Μετά τον σεισµό, οι 3 αντιδραστήρες που βρίσκονταν σε κανονική λειτουργία στην µονάδα Φουκουσίµα Ι έκλεισαν αυτόµατα. Το σύστηµα ψύξης σταµατήσει να δουλεύει όταν το τσουνάµι έπληξε την µονάδα, µε αποτέλεσµα να σταµατήσει η λειτουργία της γεννήτριας που τροφοδοτούσε το σύστηµα έκτακτης ψύξης. Αυτό αύξησε την θερµοκρασία και την πίεση εντός των αντιδραστήρων. Ενώ αρχικά το εφεδρικό σύστηµα µπόρεσε να επαναφέρει την πίεση σε κανονικά επίπεδα στους αντιδραστήρες 2 και 3, στον αντιδραστήρα 1 το σύστηµα δεν λειτούργησε κανονικά. Τις επόµενες ηµέρες τέθηκε εκτός λειτουργίας το σύστηµα ψύξης και στους υπόλοιπους αντιδραστήρες. Στις 12 Μαρτίου σηµειώθηκε η πρώτη έκρηξη στο κτήριο που φιλοξενούσε τον αντιδραστήρα 1, ενώ νέες εκρήξεις σηµειώθηκαν στους υπόλοιπους αντιδραστήρες τις ακόλουθες ηµέρες. Η περιοχή κηρύχθηκε σε κατάσταση ανάγκης και διατάχθηκε η εκκένωση των κατοικιών σε ακτίνα αρκετών χιλιοµέτρων καθώς τα επίπεδα ραδιενέργειας που κατέγραψαν οι µετρήσεις ήταν πολύ πιο πάνω από τα επιτρεπτά όρια. Αργότερα, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης κηρύχθηκε επίσης το κοντινό Φουκουσίµα II σε ακτίνα 3 χιλιοµέτρων. Στις 13 Μαρτίου η ΙΑΕΑ (International Atomic Energy Agency ),(∆ιεθνής Οργάνωση Ατοµικής Ενέργειας) ανακοίνωσε πως κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και το πυρηνικό εργοστάσιο της Οναγκάουα, µετά την καταγραφή επιπέδων ραδιενέργειας που ξεπερνούν τα επιτρεπόµενα όρια στη ζώνη κοντά στον πυρηνικό σταθµό. Χάρτης του επίκεντρου του σεισµού και της θέσης των πυρηνικών σταθµών Σελίδα 54 από 73 4. ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Οι γεωγραφικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικονοµική, βιοµηχανική και τεχνολογική ανάπτυξη του κάθε κράτους, εποµένως και στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών .Ωστόσο, ιδιαίτερα τα τελευταία 40 χρόνια ,η κλιµάκωση της βιοµηχανικής δραστηριότητας στα πλαίσια των σύγχρονων καταναλωτικών κοινωνιών σε συνδυασµό µε την πληθυσµιακή αύξηση επέφερε την διατάραξη των φυσικών οικοσυστηµάτων ,µε αποτέλεσµα στις µέρες µας να γίνεται λόγος για τη µεγαλύτερη οικολογική κρίση στην ιστορία του πλανήτη. Προφανώς, η αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και οι συνεπαγόµενες κλιµατικές αλλαγές σχετίζονται άµεσα µε την υποβάθµιση των συνθηκών διαβίωσης και την στέρηση θεµελιωδών ατοµικών δικαιωµάτων αναδεικνύοντας την ανάγκη της εξέλιξης του διεθνούς περιβαλλοντικού δικαίου που προασπίζει τα βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα. Παρόλο που στην «Οικουµενική ∆ιακήρυξη Για Τα Ανθρώπινα ∆ικαιώµατα» και στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου δεν αναφέρεται ρητά το δικαίωµα στο περιβάλλον ως ανθρώπινο δικαίωµα , οι πολλές διεθνείς συµβάσεις και συνθήκες ( π.χ. Χάρτης των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Agenda 21, Συνθήκη του Μάαστριχτ, CITES 1973 κ.ά. ) φανερώνουν την αξία που αποδίδεται από τη διεθνή κοινότητα στο περιβάλλον. Στέρηση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων λόγω κλιµατικών αλλαγών Η συνταγµατική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, οι διεθνείς οργανισµοί που είναι επιφορτισµένοι µε την προστασία τους αλλά και η έντονη πνευµατική δραστηριότητα του τελευταίου αιώνα αποτελούν ισχυρότατα τεκµήρια και εχέγγυα της διάθεσης του σύγχρονου ανθρώπου να ζήσει σε ένα κοινωνικό περιβάλλον µε αρµονία. Ωστόσο, οι αγώνες των λαών για την κατοχύρωση και την εφαρµογή των ανθρωπίνων δικαιωµάτων φαντάζουν σήµερα ατελέσφοροι, καθώς σε κράτη µε χαµηλή οικονοµική , βιοµηχανική κι τεχνολογική ανάπτυξη αλλά και σε αναπτυγµένες χώρες καταπατούνται συστηµατικά, γεγονός στο οποίο συµβάλλουν σηµαντικά τα απρόβλεπτα ακραία καιρικά φαινόµενα ως αποτέλεσµα την κλιµατικής αλλαγής η οποία µε τη σειρά της οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η Οικουµενική ∆ιακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώµατα που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ( Α/RES/3/217, 10/12/1948) κατοχυρώνει τα δικαιώµατα του ατόµου που σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε τις περιβαλλοντικές συνθήκες . Συγκεκριµένα : Στην Οικουµενική ∆ιακήρυξη περιλαµβάνονται τα εξής δικαιώµατα : ∆ικαίωµα στην δίκαιη και ικανοποιητική αµοιβή αρµόζει στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια (άρθρο 23.3) Εξαιτίας της κλιµατικής αλλαγής τα καιρικά φαινόµενα έχουν πλέον γίνει ακραία και απρόβλεπτα. Η αύξηση της ξηρασίας, των πληµµυρών και τα µεταβαλλόµενα κλιµατικά µοντέλα γενικότερα έχουν ως αποτέλεσµα την καταστροφή γεωργικών καλλιεργειών και οικισµών µε ολέθριες επιπτώσεις στην οικονοµία των περιοχών και των οικογενειών που Σελίδα 55 από 73 επλήγησαν . Στο Μαλάουι για παράδειγµα οι βροχές που άλλοτε άρχιζαν τον Οκτώβριο, τώρα δεν ξεκινούν πριν το ∆εκέµβριο µε αποτέλεσµα να ξηραίνονται οι σοδειές πριν τη συγκοµιδή. Οι φυσικές καταστροφές προκαλούν σοβαρά προβλήµατα ιδιαίτερα για τους πληθυσµούς του Τρίτου Κόσµουi των οποίων το εισόδηµα και η επιβίωση βασίζονται στην κτηνοτροφία και την αγροτική παραγωγή και κατά συνέπεια, αποτελούν σηµαντικό παράγοντα της φτώχειας. Στις µέρες µας, το 22,7% του παγκόσµιου πληθυσµού ζει σε κατάσταση απόλυτης φτώχειας ( οριζόµενη σε ηµερήσιο εισόδηµα κάτω από ένα δολάριο ) µε ποσοστά που φτάνουν το 46,7% στην Υποσαχάρια Αφρική και 36,9% στη Ν. Ασία . ∆ικαίωµα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίζει στο άτοµο υγεία και ευηµερία, και ειδικότερα τροφή, κατοικία, ρουχισµό, ιατρική περίθαλψη όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. (άρθρο 25.1) Άµεση συνέπεια των φυσικών καταστροφών και της φτώχειας στις χώρες του Τρίτου Κόσµου είναι η πείνα και ο υποσιτισµός που αποτελούν το σηµαντικότερο κίνδυνο για την υγεία σε παγκόσµιο επίπεδο ,µεγαλύτερο απ’ ότι το AIDS σε συνδυασµό µε την ελονοσία και τη φυµατίωση. Το πρόβληµα ενισχύεται από την αύξηση των τιµών των τροφίµων κατά τουλάχιστον 20% σύµφωνα µε στοιχεία της Παγκόσµιας Τράπεζας, εξαιτίας των επιπτώσεων της υπερθέρµανσης του πλανήτη στην αγροτική παραγωγή . Σύµφωνα µε την ∆ιεθνή Οργάνωση Τροφίµων και Γεωργίας ( FAO ) οι αυξανόµενες τιµές στα τρόφιµα έριξαν το 2008 επιπλέον 75 εκ. ανθρώπους κάτω από το όριο της πείνας ανεβάζοντας τον αριθµό του υποσιτιζόµενου πληθυσµού σε 923 εκ. παγκοσµίως . Number of hungry people, 1969-2010 Source: FAO Σελίδα 56 από 73 Όσον αφορά το δικαίωµα στην κατοικία, ακραία καιρικά φαινόµενα όπως τυφώνες, πληµµύρες, σεισµοί, τσουνάµι κ.ά. γίνονται όλο και πιο συχνά και έντονα καταστρέφοντας οικισµούς και ολόκληρες πόλεις ενώ δεν περιορίζονται µόνο στις αναπτυσσόµενες χώρες. Ενδεικτικά αναφέρουµε τις πληµµύρες που άφησαν 37 εκ. ανθρώπους άστεγους στο Μπαγκλαντές και την Ινδία το 2007, και τις 100 χιλιάδες αστέγων στην επαρχία Αλµπάι , στις Φιλιππίνες το 2011, λόγω του τυφώνα Νεσάτ. ∆ικαίωµα στην ιδιοκτησία. ( άρθρο 17 ) Από τις αρχές του 20ου αι η µέση θερµοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί περίπου κατά 0,8 βαθµούς µε αποτέλεσµα την τήξη του θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική . Κατά συνέπεια, η στάθµη της θάλασσας ανέβηκε κατά 10-15 cm ενώ τα επόµενα 100 χρόνια εκτιµάται ότι θα ανεβεί κατά µισό µέτρο. Το γεγονός αυτό θα έχει καταστροφικές επιπτώσεις για τις παράκτιες χερσαίες εκτάσεις ,π.χ. το 11,5% της έκτασης του Μπαγκλαντές θα βυθιστεί κάτω από τη θάλασσα, και τους κατοίκους τους που θα στερηθούν της ιδιοκτησίας τους και θα οδηγηθούν στη µετανάστευση. ∆ικαίωµα στην προστασία της µητρότητας και της παιδικής ηλικίας (άρθρο 25.2) Εξαιτίας της φτώχειας και του ανεπαρκούς εισοδήµατος, µισό εκατοµµύριο γυναίκες κάθε στερούνται ιατρικής φροντίδας κατά τη διάρκεια του τοκετού µε αποτέλεσµα να χάνουν τη ζωή τουςii. Σε έκθεσή της η UNICEF διαπιστώνει πως το 99% των µητρικών θανάτων παγκοσµίως συµβαίνουν στις αναπτυσσόµενες χώρες και υποστηρίζει ότι το 80% της µητρικής θνησιµότητας θα µπορούσε να αποσοβηθεί αν οι µητέρες είχαν πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες προστασίας της υγείας. Σελίδα 57 από 73 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΜΗΤΡΙΚΩΝ ΘΑΝΑΤΩΝ Μητρικοί θάνατοι, 2005 Αριθµός Περιοχή Ποσοστό θανάτων Ανατολική & Νότια Αφρική 103.000 19% 162.000 30% 21.000 4% 187.000 35% Ανατολική Ασία & Ειρηνικός 45.000 8% Λατινική Αµερική & Καραϊβική 15.000 3% 2.600 <1% 830 <1% ∆υτική & Κεντρική Αφρική Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική Νότια Ασία Κεντρ.Ανατ.Ευρώπη & Κοινοπραξία Ανεξαρτ.Κρατών Βιοµηχανικές χώρες Πηγή: UNICEF, Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας, Ταµείο του ΟΗΕ για τον Πληθυσµό & Παγκόσµια Τράπεζα (2007) Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας ( WHO ) 16 χιλιάδες παιδιά κάθε µέρα και 6 εκατοµµύρια κάθε χρόνο πεθαίνουν λόγω πείνας , η οποία αποτελεί την αίτια για το θάνατο 60% των παιδιών παγκοσµίως. Παράλληλα, πάνω από το ¼ των παιδιών στις αναπτυσσόµενες χώρες είναι λιποβαρή σε βαθµό επικίνδυνο για τη ζωή τους ενώ η φτωχή διατροφή αφήνει 37 εκ. νεογέννητα ευάλωτα σε µαθησιακές δυσκολίες. Τα προβλήµατα υγείας και οι θνησιµότητες δεν αποτελούν τις µοναδικές επιπτώσεις της φτώχειας στα παιδιά. Η εκπαίδευση και η φτώχεια είναι αλληλοεξαρτώµενες: όταν οι οικογένειες πέφτουν σε ένδεια τα µεγαλύτερα παιδιά συνήθως εγκαταλείπουν το σχολείο για να συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδηµα µε αποτέλεσµα την παράνοµη παιδική εργασία και εκµετάλλευση. Σελίδα 58 από 73 ∆ικαίωµα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική ασφάλεια.(άρθρο 3) Με βάση όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω καθίσταται σαφές ότι λόγω των δυσµενών περιβαλλοντικών συνθηκών και των ακραίων καιρικών φαινοµένων τα άτοµα που πλήττονται στερούνται του θεµελιώδους δικαιώµατος στη ζωή και την ασφάλεια. Παρόλο που έχουν πραγµατοποιηθεί σηµαντικά βήµατα για την εξάλειψη της πείνας και της φτώχειας µέσο της συνεργασίας και της παροχής βοήθειας από τις αναπτυγµένες χώρες και πολλές ΜΚΟ, οι εκποµπές επιβλαβών αερίων στην ατµόσφαιρα δεν έχουν περιοριστεί, µε αποτέλεσµα την επιδείνωση των περιβαλλοντικών προβληµάτων που αναµένονται να κοστίσουν τη ζωή εκατοµµυρίων ακόµα ανθρώπων. Σελίδα 59 από 73 5. ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Στη σύγχρονη εποχή ένα από τα πιο πολυσυζητηµένα και σηµαντικά θέµατα που απασχολεί την ανθρωπότητα είναι το περιβάλλον. Αυτό συµβαίνει εξαιτίας των ανθρώπινων παρεµβάσεων στο οικοσύστηµα. Ιδιαίτερα παρατηρείται ότι τους τελευταίους δυο αιώνες οι ενέργειες των ανθρώπων αποδείχθηκαν καταστροφικές, αφού δηµιούργησαν πολλά οικολογικά προβλήµατα θέτοντας έτσι σε κίνδυνο όλη την ανθρωπότητα. Τέτοιου είδους παρεµβάσεις εντοπίζονται καθηµερινά ακόµα και στα νοικοκυριά, όπου η χρήση των µη ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (όπως το πετρέλαιο) καθίστανται απαραίτητες, έστω και αν αυτές µολύνουν το οικοσύστηµα. Για να περιοριστεί λοιπόν η προαναφερόµενη ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος πρέπει οι άνθρωποι να αποκτήσουν οικολογική συνείδηση και να προβούν έπειτα στην κατάργηση των παραδοσιακών µορφών ενέργειας, αντικαθιστώντας τες µε εναλλακτικές ενέργειες-τις ΑΠΕ-. Οι ήπιες µορφές ενέργειας (ή ανανεώσιµες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), ή νέες πηγές ενέργειας, ή πράσινη ενέργεια) είναι µορφές εκµεταλλεύσιµης ενέργειας που προέρχονται από διάφορες φυσικές διαδικασίες, όπως ο άνεµος, η γεωθερµία, η κυκλοφορία του νερού και άλλες. Ο όρος «ήπιες» αναφέρεται σε δυο βασικά χαρακτηριστικά τους. Καταρχάς, για την εκµετάλλευσή τους δεν απαιτείται κάποια ενεργητική παρέµβαση, όπως εξόρυξη, άντληση ή καύση, όπως µε τις µέχρι τώρα χρησιµοποιούµενες πηγές ενέργειας, αλλά απλώς η εκµετάλλευση της ήδη υπάρχουσας ροής ενέργειας στη φύση. ∆εύτερον, πρόκειται για «καθαρές» µορφές ενέργειας, πολύ «φιλικές» στο περιβάλλον, που δεν αποδεσµεύουν υδρογονάνθρακες, διοξείδιο του άνθρακα ή τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα, όπως οι υπόλοιπες πηγές ενέργειας που χρησιµοποιούνται σε µεγάλη κλίµακα. Έτσι οι ΑΠΕ θεωρούνται από πολλούς µία αφετηρία για την επίλυση των οικολογικών προβληµάτων που αντιµετωπίζει η Γη. Ως «ανανεώσιµες πηγές» θεωρούνται γενικά οι εναλλακτικές των παραδοσιακών πηγών ενέργειας (π.χ. του πετρελαίου ή του άνθρακα), όπως η ηλιακή και η αιολική. Ο χαρακτηρισµός «ανανεώσιµες» είναι κάπως καταχρηστικός, µιας και ορισµένες από αυτές τις πηγές, όπως η γεωθερµική ενέργεια δεν ανανεώνονται σε κλίµακα χιλετιών. Σε κάθε περίπτωση οι ΑΠΕ έχουν µελετηθεί ως λύση στο πρόβληµα της αναµενόµενης εξάντλησης των (µη ανανεώσιµων) αποθεµάτων ορυκτών καυσίµων. Τελευταία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και από πολλά µεµονωµένα κράτη, υιοθετούνται νέες πολιτικές για τη χρήση Σελίδα 60 από 73 ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, που προάγουν τέτοιες εσωτερικές πολιτικές και για τα κράτη µέλη. Οι ΑΠΕ αποτελούν τη βάση του µοντέλου οικονοµικής ανάπτυξης της πράσινης οικονοµίας και κεντρικό σηµείο εστίασης της σχολής των οικολογικών οικονοµικών, η οποία έχει κάποια επιρροή στο οικολογικό κίνηµα. Κυριότερο και βασικότερο πλεονέκτηµα των ΑΠΕ, έναντι των καυσίµων, αποτελεί το γεγονός ότι δεν καταναλώνονται ποτέ, αλλά ανανεώνονται διαρκώς. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι οι παραπάνω ενέργειες δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον. Εποµένως η χρησηµοποίησή τους µπορεί να γίνεται επί καθηµερινής βάσης, χωρίς να τίθεται το θέµα της επιβίωσης της ανθρωπότητας. Αντίθετα όµως µε τις ΑΠΕ, οι παραδοσιακές µορφές ενέργειας έχουν εξαντλήσιµα αποθέµατα, πράγµα το οποίο σηµαίνει ότι οι πηγές τους θα στερέψουν σε µερικά χρόνια (π.χ το φυσικό αέριο προβλέπεται να εξαντληθεί σε λιγότερο από έναν αιώνα).Για αυτό και χαρακτηρίζονται ως µη ανανεώσιµες ενέργειες. Τα µειονεκτήµατα, όµως, δεν είναι µόνο ένα. Ειδικότερα έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί, επισηµαίνουν ότι η χρήση των παραδοσιακών ενεργειών επιβαρύνει το φυσικό περιβάλλον σε µεγάλο βαθµό και θεωρείται πως ο πλανήτης θα καταστραφεί, αν δεν αντικατασταθούν σύντοµα. Στην ανωτέρω εικόνα προβάλλονται οι πέντε εναλλακτικές πηγές ενέργειας, οι οποίες πρέπει να αξιοποιηθούν για τη σωτηρία του οικοσυστήµατος. Οι προαναφερόµενες µορφές ενέργειας είναι οι εξής: η ενέργεια του νερού, του ηλίου, του αέρα, η γεωθερµία καθώς και η βιοµάζα. Σελίδα 61 από 73 5.1 ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ H αιολική ενέργεια είναι µια καθαρή πηγή ενέργειας. Η αιολική ενέργεια δεν ρυπαίνει την ατµόσφαιρα σε αντίθεση µε τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας τα οποία βασίζονται στην καύση ορυκτών καυσίµων, όπως άνθρακα ή φυσικού αερίου. Οι ανεµογεννήτριες δεν εκλύουν χηµικές ουσίες οι οποίες είναι βλαβερές για το περιβάλλον και για τον άνθρωπο. Στις Ηνωµένες Πολιτείες για παράδειγµα η αιολική ενέργεια είναι οικιακή πηγή ενέργειας, καθώς αφθονεί η διαθέσιµη πηγή, ο άνεµος. Η τεχνολογία που αναπτύσσεται όσο αναφορά την αιολική ενέργεια είναι µια από τις πιο οικονοµικές που υπάρχουν σήµερα στον χώρο των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Η τιµή της εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι ανέµου και από τη χρηµατοδότηση ή µη του παρόντος προγράµµατος για την παραγωγή αιολικής ενέργειας. Οι ανεµογεννήτριες µπορούν να στηθούν σε αγροκτήµατα, έτσι αναπτύσσουν την οικονοµία των αγροτικών περιοχών, όπου βρίσκονται οι περισσότερες από τις καλύτερες τοποθεσίες από την άποψη του ανέµου. Οι αγρότες µπορούν να συνεχίσουν να εργάζονται στη γη, καθώς οι ανεµογεννήτριες χρησιµοποιούν µόνον ένα µικρό µέρος της γης. Οι ιδιοκτήτες των εγκαταστάσεων για την παραγωγή αιολικής ενέργειας πληρώνουν ενοίκιο στους αγρότες για τη χρήση της γης. Η πρόκληση για να χρησιµοποιήσουµε τον άνεµο ως πηγή ενέργειας είναι ότι ο αυτός διακόπτεται περιοδικά και δεν φυσά πάντα όταν ο ηλεκτρισµός µας χρειάζεται. Η αιολική ενέργεια δεν µπορεί να αποθηκευτεί (εκτός αν χρησιµοποιηθούν µπαταρίες). Επιπλέον, δεν µπορούν όλοι οι άνεµοι να τιθασευτούν ώστε να καλυφθούν, τη στιγµή που προκύπτουν, οι ανάγκες σε ηλεκτρισµό. Τα κατάλληλα σηµεία για αιολικά πάρκα συχνά βρίσκονται σε αποµακρυσµένες περιοχές, µακριά από πόλεις όπου χρειάζεται ο ηλεκτρισµός. Η ανάπτυξη και η εκµετάλλευση του ανέµου ως φυσικού πόρου µπορεί ίσως να συναγωνιστεί άλλες χρήσεις της γης και αυτές οι εναλλακτικές χρήσεις ίσως είναι πιο σηµαντικές απ΄ ότι η παραγωγή ηλεκτρισµού. Αν και τα αιολικά πάρκα έχουν σχετικά µικρή επίπτωση στο περιβάλλον έως και καθόλου σε σύγκριση µε άλλες συµβατικές εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, υπάρχει ένας προβληµατισµός για τον θόρυβο που παράγεται από τις λεπίδες του ηλεκτρικού κινητήρα , για την αισθητική επίπτωση και για τα πουλιά που µερικές φορές έχουν σκοτωθεί καθώς πετούσαν προς τους ηλεκτρικούς κινητήρες. Τα περισσότερα από αυτά τα προβλήµατα έχουν επιλυθεί ή έχουν σε σηµαντικό βαθµό µειωθεί µέσω της τεχνολογικής ανάπτυξης ή µέσω της επιλογής κατάλληλων περιοχών για τη δηµιουργία αιολικών πάρκων. Σελίδα 62 από 73 5.2 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Γεωθερµική ενέργεια είναι η θερµότητα που βγαίνει από την γη η οποία είναι εκµεταλλεύσιµη και µπορεί να προσεγγιστεί και ήδη προσεγγίζεται µε τη γεώτρηση πηγών νερού ή ατµού, ενώ η διαδικασία της, είναι όµοια µε αυτή που γίνεται στη γεώτρηση πετρελαίου. Η γεωθερµική ενέργεια είναι ένας τεράστιος φυσικός πόρος που όµως όχι και τόσο εκµεταλλεύσιµος. Η γεωθερµική ενέργεια χρησιµοποιείται για θερµότητα και για ενέργεια γενικότερα, ο οποία είναι καθαρή (ελευθερώνει λίγα ή καθόλου αέρια που προκαλούν το φαινόµενο του θερµοκηπίου), αξιόπιστη (µέσος όρος διαθεσιµότητας 95%), και γηγενής (καθιστώντας µας λιγότερο εξαρτώµενους από πετρέλαιο). Οι γεωθερµικοί φυσικοί πόροι κυµαίνονται από το ρηχό υπέδαφος στο θερµό νερό και στα πετρώµατα αρκετά χιλιόµετρα κάτω από την επιφάνεια της γης. Επίσης ακόµη βαθύτερα έως τα εξαιρετικά καυτά λιωµένα πετρώµατα που ονοµάζονται µάγµα. Πηγάδια ενός χιλιοµέτρου ή βαθύτερα µπορούν να διανοιχθούν καταλήγοντας σε υπόγειους ταµιευτήρες ώστε να εκµεταλλευτούµε τον ατµό ,τη θερµότητα και το πολύ καυτό νερό, τα οποία µπορούµε να φέρουµε στην επιφάνεια προς χρήση σε ποικίλες εφαρµογές και εργασίες µας. Σελίδα 63 από 73 5.3 Υ∆ΡΑΥΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η αξιοποίηση του κινούµενου νερού δεν αποτελεί µία καινοτόµα ιδέα, η οποία προέκυψε για να δοθεί λύση στα πολλά περιβαλλοντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο πλανήτης. Αντιθέτως είναι ευρέως γνωστό ότι η εκµετάλλευση της υδραυλικής ενέργειας πραγµατοποιείται σε κλίµακα πολλών ετών. Πιο συγκεκριµένα από την αρχαιότητα κιόλας κατασκευάζονται και χρησιµοποιούνται υδροηλεκτρικοί σταθµοί καθώς και υδρόµυλοι, µε σκοπό το άλεσµα των σπόρων και τη µεταφορά του νερού σε κάποιο ύψος. Στη σύγχρονη όµως εποχή η υδραυλική ενέργεια προσφέρεται κυρίως για την παραγωγή του ηλεκτρικού ρεύµατος. Ανεξάρτητα όµως από το σκοπό χρήσης του νερού, απαιτείται πάντοτε η διεξαγωγή µιας καθορισµένης διαδικασίας ούτως ώστε να επιτευχθεί ο τελικός στόχος. Ειδικότερα το νερό κάνοντας τον «κύκλο» του στη φύση µετατρέπει τη δυναµική ενέργεια, που έχει όταν βρίσκεται σε µεγάλο υψόµετρο, σε κινητική όταν αυτό ρέει προς χαµηλότερες περιοχές. Έτσι λοιπόν έπειτα από αυτήν την µετατροπή υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης του νερού µε ποικίλους τρόπους. Για παράδειγµα χάρη στην κατασκευή υδροηλεκτρικών έργων, όπως φραγµάτων, υδροταµιευτηρίων και ηλεκτρογεννητριών η κινητική ενέργεια που έχει αποκτήσει πλέον το νερό χρησιµεύει για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος το οποίο διοχετεύεται στην κατανάλωση µε το ηλεκτρικό δίκτυο. Παρ’ όλα αυτά η εκµετάλλευση της υδραυλικής ενέργειας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μόνο σε περιοχές µε σηµαντικές υδατοπτώσεις, πλούσιες πηγές και κατάλληλη γεωλογική διαµόρφωση είναι δυνατόν να υπάρξουν υδροταµιευτήρες. Η διαδικασία όµως κατασκευής και τοποθέτησης τους είναι πολύ πολυδάπανη και η παραµονή τους σε µια περιοχή προκαλεί αλλοίωση του φυσικού της περιβάλλοντος. Για τους προαναφερόµενους λόγους η ενέργεια που τελικά παράγεται χρησιµοποιείται µόνο συµπληρωµατικά µε άλλες πηγές ενέργειας. και η διεθνής πρακτική για να αντιµετωπίσει το πρόβληµα της υποβάθµισης του περιβάλλοντος προσανατολίζεται στην κατασκευή µικρών φραγµάτων. Από την άλλη πλευρά οι υδροηλεκτρικοί σταθµοί είναι δυνατό να τεθούν σε λειτουργία αµέσως µόλις ζητηθεί επιπλέον ηλεκτρική ενέργεια, σε αντίθεση µε τους θερµικούς σταθµούς (γαιανθράκων, πετρελαίου), που απαιτούν χρόνο προετοιµασίας. Επιπρόσθετα µέσω των υδροταµιευτήρων µπορούν να ικανοποιηθούν και άλλες ανάγκες των ανθρώπων, όπως η ύδρευση, η άρδευση καθώς και η δηµιουργία υγροτόπων. Τέλος αξιοσηµείωτο είναι ότι σύγχρονες µελέτες και απόπειρες που πραγµατοποιούνται αποβλέπουν στην αξιοποίηση του κυµατισµού της θάλασσας και των παλιρροιακών ρευµάτων. Μάλιστα στη Βρετάνη της Γαλλίας εδώ και αρκετά χρόνια λειτουργούν σταθµοί ηλεκτροπαραγωγής οι οποίοι εκµεταλλεύονται την παλίρροια. Συνοπτικά η υδραυλική ενέργεια είναι καθαρή µορφή των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και η εκµετάλλευσή της-αν και πραγµατοποιείται κάτω υπό συγκεκριµένες συνθήκεςαποτελεί όφελος τόσο για το οικοσύστηµα όσο και για τον ίδιο τον άνθρωπο. Σελίδα 64 από 73 5.4 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Καθηµερινά ο πλανήτης µας «λούζεται» µε ασύλληπτα ποσά ηλιακής ενέργειας. Μέσα σε ένα χρόνο, κάθε τετραγωνικό µέτρο εδάφους οποιασδήποτε περιοχής µε µεγάλη ηλιοφάνεια δέχεται πάνω από 2.000 κιλοβατώρες φωτεινής ενέργειας. Αν µπορούσαµε να συγκεντρώσουµε και να µετατρέψουµε σε ηλεκτρική ενέργεια αυτή τη ποσότητα, θα κρατήσουµε σε λειτουργία µια χύτρα ταχύτητας για περίπου έξι εβδοµάδες. Μικρό µέρος της ενέργειας που µεταφέρει η ηλιακή ακτινοβολία συγκεντρώνεται από τα φύλλα των φυτών και εξασφαλίζει την ανάπτυξή τους. Το τελευταίο διάστηµα, οι επιστήµονες αναζητούν τρόπους αξιοποίησης της φωτεινής ενέργειας για τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Τα πλεονεκτήµατα είναι πολύ δελεαστικά: Η ηλιακή ενέργεια είναι ανεξάντλητη, φθηνή και δε ρυπαίνει το περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά, όµως, δεν είναι και τόσο εύκολο να την συγκεντρώσουµε και να την µετατρέψουµε σε µια πιο εύχρηστη µορφή ενέργειας. Τα κάτοπτρα που χρησιµοποιούνται στους σταθµούς ηλιακής ενέργειας σπαταλούν µεγάλο ποσοστό της ακτινοβολίας µε την ανάκλαση, ενώ τα ηλιακά στοιχεία αξιοποιούν µόνο κάποια συγκεκριµένα µήκη κύµατος. Παρ’ όλες τις δυσκολίες , είναι πιθανόν ότι στις επόµενες δεκαετίες η ηλιακή ακτινοβολία θα καλύπτει όλο και µεγαλύτερο µέρος των ενεργειακών αναγκών της ανθρωπότητας. Η ενεργειακή αξιοποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας γίνεται µε δυο τρόπους: είτε µε απευθείας µετατροπή της ακτινοβολίας σε ηλεκτρική ενέργεια είτε µε ενδιάµεση µετατροπή της σε θερµότητα. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ Ένας τρόπος εκµετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας είναι τα ηλιακά ηλεκτρικά στοιχεία. Τα ηλιακά ηλεκτρικά στοιχεία κατασκευάζονται από πυρίτιο. Το πυρίτιο είναι ηµιαγωγός και όταν εµπλουτιστεί µε κάποια άλλα κατάλληλα στοιχεία, επιτρέπει την ροή των ηλεκτρονίων. Ένα ηλιακό ηλεκτρικό στοιχείο αποτελείται από δυο στρώµατα πυριτίου, ένα εµπλουτισµένο µε θετικά ιόντα και ένα µε αρνητικά. Όταν το ηλιακό φως πέφτει πάνω στην επιφάνεια, ελευθερώνονται ηλεκτρόνια, τα οποία συλλέγονται από ένα πλέγµα αγωγών που υπάρχουν και στις δύο επιφάνειες. Όταν συνδεθεί το στοιχείο µε ένα ηλεκτρικό κύκλωµα, τα ηλεκτρόνια κινούνται από την αρνητική προς την θετική επιφάνεια δηµιουργώντας ηλεκτρικό ρεύµα. Σελίδα 65 από 73 ΠΛΑΙΣΙΑ ΗΛΙΑΚΩΝ ΚΥΨΕΛΙ∆ΩΝ Τα πλαίσια ηλιακών κυψελίδων είναι η πιο διαδεδοµένη µέθοδος εκµετάλλευσης ηλιακής ενέργειας. Στις περιοχές µε µεγάλη ηλιοφάνεια, χρησιµοποιείται για την θέρµανση νερού. Τα πλαίσια αυτά λειτουργούν όπως περίπου και ένα θερµοκήπιο. Η εσωτερική επιφάνεια των πλαισίων έχει την δυνατότητα να συγκρατεί θερµότητα. Μια ειδική πλάκα γυαλιού βοηθά στο να παγιδεύεται η θερµότητα. Το νερό, καθώς κινείται στις σωληνώσεις που υπάρχουν στα πλαίσια, απορροφά αυτή τη θερµότητα και θερµαίνεται. Τα πλαίσια ηλιακών κυψελίδων µπορούν να χρησιµοποιηθούν για τη θέρµανση του νερού και σε χώρες όπου το κλίµα δεν είναι ιδιαίτερα θερµό, όπως η Βρετανία και η Σουηδία. Η απόδοσή τους όµως είναι πολύ µεγάλη σε θερµά κλίµατα όπως στα δυτικά των Ηνωµένων Πολιτειών, στη Μέση Ανατολή και στην Αυστραλία. Σε αυτές τις περιοχές έχουν δοκιµαστεί πάρα πολλές µέθοδοι εκµετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας. Στην Καλιφόρνια, για παράδειγµα, υπάρχει ένας «πύργος ηλιακής ενέργειας», ο οποίος λειτουργεί µε µεγάλη επιτυχία και παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Σε αυτές τις εγκαταστάσεις χρησιµοποιούνται 1.800 καθρέπτες που αντανακλούν το φως και φυσικά και τη θερµότητα σε ένα πύργο. Οι καθρέπτες είναι έτσι κατασκευασµένη ώστε να παρακολουθούν την κίνηση του ήλιου. Η θερµότητα συλλέγεται και χρησιµοποιείται για τη θέρµανση του νερού Στη συνέχεια ο ατµός που δηµιουργείται, κινεί γεννήτριες και έτσι παράγεται ηλεκτρικό ρεύµα. Στη νότια Γαλλία, στο Οντεϊγιό, έχει κατασκευαστεί ένας τεράστιος ηλιακός κλίβανος, στον οποίο µε την ηλιακή ενέργεια και µόνο αναπτύσσονται θερµοκρασίες που φτάνουν τους 4.000 βαθµούς κελσίου. 5.5 ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ Ιστορικά τα πρώτα καύσιµα που χρησιµοποιήθηκαν από τον άνθρωπο ανήκαν στην κατηγορία των βιοκαυσίµων. Έτσι το ξύλο, το λίπος, τα φυτικά λάδια αλλά και τα αποστάγµατα οργανικής προέλευσης εµπίπτουν στην κατηγορία των βιοκαυσίµων. Η µεγάλη ανάγκη σε φθηνά καύσιµα µεγάλου ενεργειακού περιεχοµένου µετά την βιοµηχανική επανάσταση, η οποία συνεχίζει αυξανόµενη έως σήµερα, ενίσχυσε σηµαντικά τη χρήση ορυκτών καυσίµων, άνθρακα αρχικά και πετρελαϊκών παραγώγων αργότερα, σε βάρος των παραδοσιακών βιοκαυσίµων. Τα προβλήµατα θέρµανσης του πλανήτη (βλ. φαινόµενο του θερµοκηπίου), τα οποία σχετίζονται άµεσα µε το περιεχόµενο των καυσίµων σε άνθρακα και το εκπεµπόµενο κατά την καύση διοξείδιο του άνθρακα (CO2) έχουν δηµιουργήσει κατά τα τελευταία χρόνια ένα κλίµα στροφής προς βιοκαύσιµα τα οποία καλούνται να υποκαταστήσουν σταδιακά τα συµβατικά καύσιµα. Τα βιοκαύσιµα προερχόµενα από οργανικά προϊόντα και θεωρούνται ανανεώσιµα καύσιµα. Ως ανανεώσιµα καύσιµα έχουν το χαρακτηριστικό των χαµηλότερων εκποµπών Σελίδα 66 από 73 CO2 στο συνολικό κύκλο ζωής τους σε σχέση µε τα συµβατικά ορυκτά καύσιµα, στοιχείο που εξαρτάται άµεσα από την προέλευση τους, τη χρήση τους αλλά και τον τρόπο παραγωγής και διανοµής τους. Κατά την καύση τους τα καύσιµα αυτά εκπέµπουν περίπου ίσες ποσότητες CO2 µε τα αντίστοιχα πετρελαϊκής προέλευσης. Επειδή όµως είναι οργανικής προέλευσης ο άνθρακας τον οποίο περιέχουν έχει δεσµευτεί κατά την ανάπτυξη της οργανικής ύλης από την ατµόσφαιρα στην οποία επανέρχεται µετά την καύση κι έτσι το ισοζύγιο εκποµπών σε όλο τον κύκλο ζωής του βιοκαυσίµου είναι θεωρητικά µηδενικό. Στην πράξη επειδή κατά την παραγωγή και διακίνηση της πρώτης ύλης αλλά και των ίδιων των βιοκαυσίµων υπεισέρχονται και άλλες δραστηριότητες κατά τις οποίες παράγονται εκποµπές CO2 το τελικό όφελος από τα καύσιµα αυτά µπορεί να είναι από πολύ µεγάλο έως µηδαµινό. Για να αποφανθεί κανείς ασφαλώς για τα περιβαλλοντικά οφέλη κάποιου βιοκαυσίµου πρέπει να πραγµατοποιήσει εξειδικευµένη ανάλυση κύκλου ζωής. Σελίδα 67 από 73 ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Αρτέµης Μ. Αθανασάκης - Θεόδωρος Σ. Κουσούρης – Σάββας Ι. Κονταράτος, “Αρχές περιβαλλοντικών επιστηµών Β’ Γενικού Λυκείου” , Οργανισµός εκδόσεων διδακτικών βιβλίων, Αθήνα, Έκδοση 2009 Environmental Protection Agency,”What is Acid Rain”,8 June 2008 J.R. Pegg, Global Warming Linked to Increasing Drought Kerry Emanuel, “Κλιµατικές Αλλαγές. Πόσα γνωρίζουµε” , Massachusetts institute of technology, 2007 QUIRIN SCHIERMEIER, "∆ική µας υπαιτιότητα ο κακός µας ο καιρός”, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 13 Μαρτίου 2011 Θεόδωρος Σ.Κουσούρης- Άρτεµης Αθανασάκη ,Περιβάλλον Οικολογία Εκπαίδευση µέρος πρώτο ,κεφάλαιο, εκδόσεις Σαββάλα ,Αθήνα 1997 http://www.e-artemis.gr/news/last-news/2004/1599/ http://1gym-ag-parask.att.sch.gr/environment/iliako/energy/iliaki/index.htm http://astikiprovoli.blogspot.com/2011/02/blog-post8015.html. http://www.bbc.co.uk/news/science_and_environment/ http://dim-sapon.rod.sch.gr/diafora/periballon/oikologia/14biokaysima.html http://dmod.physics.auth.gr/klima_00.htm , http://earthsos.blogspot.com/ , “Η Αρκτική συνεχίζει να συρρικνώνεται σύµφωνα µε νέα δορυφορικά δεδοµένα”, 7 Απριλίου 2009 http://earthsos.blogspot.com/search/label/κλιµατικές%20αλλαγές, “Απότοµες αλλαγές για τη χλωρίδα και πανίδα της Αρκτικής”, 14 Ιουνίου 2010 http://ec.europa.eu/clima/sites/campaign/news/news03_el.htm, “Στις άκρες της Γης” http://ec.europa.eu/clima/sites/campaign/what/climatechange_el.htm http://ecoleft.wordpress.com/αύξηση-της-µετανάστευσης-στην-ασία-λό/2011/09/22 http://el.wikipedia.org/wiki/Αλάσκα http://el.wikipedia.org/wiki/Αρκτική http://el.wikipedia.org/wiki/Ήπιες_µορφές_ενέργειας http://el.wikipedia.org/wiki/Κλίµα http://el.wikipedia.org/wiki/Μεγάλος_σεισµός_της_Βαλδίβια_(1960) http://el.wikipedia.org/wiki/Μινωική_έκρηξη http://el.wikipedia.org/wiki/Όξινη_βροχή http://el.wikipedia.org/wiki/Παγκόσµια_Τράπεζα http://el.wikipedia.org/wiki/Περιβαλλοντικά_προβλήµατα, “Περιβαλλοντικά προβλήµατα” 17/01/201 http://el.wikipedia.org/wiki/Σεισµός_και_τσουνάµι_στο_Σεντάι_της_Ιαπωνίας_το_2011 http://el.wikipedia.org/wiki/Σεισµός_της_Σπάρτης_(464 π.Χ.) http://el.wikipedia.org/wiki/Φωτοχηµικό_νέφος http://el.wikipedia.org/wiki/Χώρες_του_Τρίτου_Κόσµου http://el.wikipedia.org/wikiΦαινόµενο_του_θερµοκηπίου http://el.wikisource.org/wiki/Οικουµενική_∆ιακήρυξη_για_τα_Ανθρώπινα_∆ικαιώµατα http://en.wikipedia.org/wiki/526_Antioch_earthquake http://en.wikipedia.org/wiki/Child_mortality#cite_note-14 Σελίδα 68 από 73 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • http://en.wikipedia.org/wiki/Maternal_death http://en.wikipedia.org/wiki/Water_pollution http://energystreamblog.com/?p=162 http://kireas.org/smf/index.php?topic=296http://users.sch.gr/xtsamis/OkosmosMas/Fai nThermoKip.htm http://klimalarissa.blogspot.com/2007/03/kai-o_9439.html http://klimalarissa.blogspot.com/2007/05/m.html, “Μπαγκλαντές,oι πρώτοι πρόσφυγες λόγω κλιµατικών αλλαγών”, 26 Μαΐου 2009 http://kpe-kastor.kas.sch.gr/energy1/alternative/hydrauliki.htm, Ενέργεια του νερού 17/01/2012 http://library.thinkquest.org/26026/Environmental_Problems/acid_rain.html http://news.pathfinder.gr/periscopio/clima_consequences.html, “Οι επιπτώσεις των κλιµατικών αλλαγών” http://pameecoslovenia.blogspot.com/2011 http://politics.wwf.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=773&Itemid=415 http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2011/10/blog-post_6592.html, “Μεγάλη τρύπα του όζοντος στην Αρκτική”, 5 Οκτωβρίου 2011 http://xg2.blogspot.com/2008/06/blog-post_734.html, “Όξινη Βροχή”, 6-1-2008 http://users.sch.gr/xtsamis/OkosmosMas/FainThermoKip.htm http://vassia4444.blogspot.com/2007/12/blog-post_2491.html, «Εντείνεται η απειλή της λειψυδρίας παγκοσµίως» http://www.actionaid.gr/Article/appeal2011/27-263.html «Έκτακτη έκκληση: Λιµός στην Ανατολική Αφρική» http://www.actionaid.org.uk/doc_lib/urban_flooding_africa_report.pdf http://www.aenaon.net/gr/content/view/34/52/ http://www.aenaon.net/gr/content/view/54/29/ http://www.amazon.com/Quest-Environmental-Justice-PoliticsPollution/dp/1578051207# http://www.americalatina.com.gr/articulos.php?lang=gr&id=116&box=2&pos=3, “Ο Αµαζόνιος εκπέµπει SOS και ο συναγερµός φθάνει µέχρι την Ελλάδα”, της Αναστασίας Καραπάτσι http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=494915 «Στην πείνα και τη φτώχεια οδηγεί η ξηρασία εκατοµµύρια Αφρικανούς» http://www.a-z.gr/index.php?name=News&file=print&sid=3048 http://www.bbc.co.uk/greek/specials/115_africa/page3.shtml «Στο αφιλόξενο Κέρας της Αφρικής» http://www.bbc.co.uk/greek/worldnews/story/2005/10/051015_malawi.shtml «Κραυγή απόγνωσης από τη νότια Αφρική» http://www.daskaloi.com/perivallon/oxini_vroxi.htm http://www.ecocrete.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1829&Itemid=8 2 http://www.econews.gr/2011/02/09/fao-drought-china-threat-wheat/, «η ξηρασία πλήττει τη σοδειά του - σιταριού στην Κίνα» http://www.econews.gr/protecting-climate-refugees/2009/09/14 Σελίδα 69 από 73 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • http://www.ee.teihal.gr/labs/pkoukos/PROSTASIA%20PERIBALONTOS/Ananeosimes %20Piges%20Energias.htm, “Ανανεώσιµες πηγές ενέργειας”, 17/01/2012 http://www.eepf.gr/fysi121editorial.html «Τι γίνεται µε το νερό; (η φύση, τεύχος 121)» http://www.e-inon.gr/files/200902/25-905482gr2008.pdf http://www.e-inon.gr/print_article.php?id=202 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=259025 http://www.ens-newswire.com/ens/jan2005/2005-01-11-10.html http://www.env-edu.gr/Chapters.aspx?id=145 http://www.env-edu.gr/Chapters.aspx?id=73 http://www.epa.gov/acidrain/what/ http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=23106&subid=2&pubid=63371182 http://www.fao.org/news/story/en/item/45210/icode/ http://www.fisek.org/atlas_maps.php http://www.foei.org/en/get-involved/take-action/solidarity-work/environmental-rightsare-human-rights http://www.garyfallidou.org/energeia4/level_1/watermills.html», 17/01/201 http://www.geo.auth.gr/765/5_historical/52_krakatau.htm http://www.google.com/imgres?um=1&hl=en&biw=1280&bih=677&tbm=isch&tbnid=riU RVtQK2k6wNM:&imgrefurl=http://kireas.org/smf/index.php%3Ftopic%3D685.0&docid= usMxWu972pC_cM&imgurl=http://i356.photobucket.com/albums/oo6/kireas_2008/grou ndwatercontamination2.jpg&w=600&h=354&ei=vgUOTGcH4j74QSasN2BBg&zoom=1&iact=rc&dur=507&sig=102762964003208454434&pag e=1&tbnh=116&tbnw=197&start=0&ndsp=15&ved=1t:429,r:5,s:0&tx=79&ty=4 http://www.google.com/imgres?um=1&hl=en&rlz=1C2CHNU_enGR355&biw=1280&bih =677&tbm=isch&tbnid=mSTYdwwHe4M31M:&imgrefurl=http://teiopoteion.blogspot.co m/2011_02_01_archive.html&docid=0pfyzLaY7Hl7uM&imgurl=http://kopanakinews.file s.wordpress.com/2009/05/to-nero-neraki.jpg&w=500&h=331&ei=fr4NTGkMoni4QSWoSEBg&zoom=1&iact=hc&vpx=793&vpy=383&dur=1894&hovh=183&hovw=276&tx=11 9&ty=136&sig=102762964003208454434&page=10&tbnh=138&tbnw=205&start=152& ndsp=15&ved=1t:429,r:3,s:152 http://www.google.com/imgres?um=1&hl=en&rlz=1C2CHNU_enGR355&biw=1280&bih =677&tbm=isch&tbnid=TUoCupMWMMLtJM:&imgrefurl=http://www.oocities.org/zorbo poulou/a_enot.html&docid=t4QVSF1Kr01RyM&imgurl=http://www.oocities.org/zorbopo ulou/A-river/icon-1-2.jpg&w=562&h=307&ei=SQYOT6UBNHY4QSfsKWtBg&zoom=1&iact=hc&vpx=943&vpy=177&dur=392&hovh=125&ho vw=228&tx=194&ty=48&sig=102762964003208454434&page=1&tbnh=107&tbnw=195 &start=0&ndsp=15&ved=1t:429,r:4,s:0 http://www.google.com/imgres?um=1&hl=en&sa=X&biw=1280&bih=677&tbm=isch&tb nid=rKn_t1dmTXVIDM:&imgrefurl=http://ga.water.usgs.gov/edu/watercyclegreek.html& docid=pe4efnhMATbD6M&imgurl=http://ga.water.usgs.gov/edu/graphics/wcprecipitatio nworldmap.gif&w=600&h=345&ei=CAUOT7SfLOSD4gSuOG5Bg&zoom=1&iact=rc&dur=324&sig=102762964003208454434&page=1&tbnh=1 07&tbnw=186&start=0&ndsp=17&ved=1t:429,r:8,s:0&tx=102&ty=43 Σελίδα 70 από 73 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • http://www.guardian.co.uk/environment/2011/may/05/food-prices-globalwarming?intcmp=122 http://www.guengl.eu/upload/EL_Climate_change_PDF.pdf – «ΑΦΡΙΚΗ - ΜΙΑ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΗ ΗΠΕΙΡΟΣ- Γεωργία και επισιτιστική ασφάλεια» (βλ. σελ. 7 νο.3 http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=12304&subid=2&pubid=320823 http://www.korinthorama.gr/new/article.php?articleID=32&page=1&keyword=, Χαρά Τζαναβάρα, “Οι σεισµοί µέσα από τα αρχαία κείµενα” http://www.kypros.org/Human_Rights/index11.html http://www.otoe.gr/GESS/drasthriothtes/meletes/socexclusiongen.htm http://www.palo.gr/cluster/multimedia/asiaeidhseis/767/?clid=3106093&mid=9037879&pg= http://www.pame.gr/eblog/selida-mou-melitsoulos/anthropinadikaiomata.html#.TtdnGlvYg8g http://www.physics4u.gr/news/2002/scnews752.html, “Η Αρκτική µπορεί να χάσει όλο τον πάγο της µέσα στον 21ο αιώνα”, 4 ∆εκεµβρίου 2002 http://www.physics4u.gr/news/2004/scnews1640.html, “Ο Αµαζόνιος πίσω από την κλιµατική αλλαγή” http://www.physics4u.gr/news/2004/scnews1640.html, “Οι 12 τοποθεσίες της Γης που κινδυνεύουν περισσότερο από την αύξηση της θερµοκρασίας”, 14 Οκτωβρίου 2004 http://www.physics4u.gr/news/2006/scnews2355.html, “Οι πάγοι της Γροιλανδίας λιώνουν πολύ πιο γρήγορα απ' ότι προβλεπόταν”, 20 Φεβρουαρίου 2006 http://www.physics4u.gr/news/2006/scnews2474.html, “Μη αναστρέψιµη η καταστροφή στην Αρκτική”, 16 Μαΐου 2006 http://www.physics4u.gr/news/2007/scnews2816.html, “Κίνδυνος από την υπερθέρµανση στη Μεσόγειο και σε όλο τον κόσµο”, 10 Απριλίου 2007 http://www.physics4u.gr/news/2008/scnews3507.html, “Η ανθρωπογενής κλιµατική αλλαγή ήδη φαίνεται καθαρά στην Ανταρκτική και Αρκτική”, 30 Οκτωβρίου 2008 http://www.physics4u.gr/news/2009/scnews3673.html, “Οι πολικές περιοχές θερµαίνονται γρήγορα ενώ ανεβαίνει η στάθµη της θάλασσας”, 25 Φεβρουαρίου 2009 http://www.sinepivatismos.gr/Default.aspx?tabid=134&EntryID=17 http://www.skepsou.gr/index.php/thinking/philosophy/114-otan-to-petrelaio-stereyei http://www.solon.org.gr/index.php/2008-07-15-19-12-00/53-2008-07-15-14-1903/1273-metorologikes_simasia.html http://www.solon.org.gr/index.php/2008-07-15-19-12-00/53-2008-07-15-14-1903/1910-antarktiki-thima-thitis.html“, Ανταρκτική: Θύµα και νέµεση”, 12 Ιουλίου 2010 http://www.solon.org.gr/index.php/2008-07-15-19-12-00/53-2008-07-15-14-1903/2950-gigantia-kavouria-antarktiki.html, “Γιγάντια καβούρια στην Ανταρκτική”, 15 Σεπτεµβρίου 2011 http://www.statesmen.gr/21999/diethni.html.17-02-2011 http://www.tovima.gr/ science/article/?aid=166041 http://www.un-documents.net/a3r217a.htm http://www.unicef.gr/news/2008/dt2808.php http://www.unicef.gr/news/2009/swcr2009.php http://www.unicef.gr/oldpress/2006/dt1306.php Σελίδα 71 από 73 • • • • • • • • http://www.unicef.gr/poverty.php#ΥΓΕΙΑ http://www.unicef.gr/reports/stories/f021.php , «Η UNICEF απευθύνει έκκληση, καθώς η µεγάλη ξηρασία απειλεί την Αιθιοπία» http://www.wfp.org/hunger http://www.wikipedia.org/wiki/Seveso Disaster http://www.wikipedia.org/wiki/Torrey Canyon http://www.worldhunger.org/articles/Learn/world%20hunger%20facts%202002.htm http://www.ygeiaoikologiamag.gr/articles2.asp?aid=103 http://xg2.blogspot.com/2008/06/blog-post_734.html Βίντεο • • http://www.youtube.com/watch?v=_MW46cu0UM8&feature=grec_index «Το κορίτσι που άφησε άφωνο τον κόσµο για πέντε λεπτά» http://www.youtube.com/watch?v=Q4SirjZv1b0 «Νερό - Γράµµα από το 2070» Φωτογραφίες • • • • • • • • • • • • • • http://1.bp.blogspot.com/-UUe9n63G1w/TZyCJtgVCUI/AAAAAAAABTw/UXwW8BfMYLQ/s1600/gh.jpg http://2.bp.blogspot.com/_riYPJ0kUCQ/TJi1lpZFMnI/AAAAAAAAAkk/QNTwiNN_qak/s1600/Arkouda.jpg http://www.inprecor.gr/wp-content/uploads/2011/03/λιώσιµο_πάγων_120311.jpg http://www.econews.gr/wp-content/thumbnails/39356.jpg http://2.bp.blogspot.com/_aBzQL3fkQrg/SY3AaSchl0I/AAAAAAAAAoA/20c28L9f8iA/s4 00/Σαχάρα.jpg http://www.liako.gr/anexigito/images/stories/saxara1.jpg http://www.e-travelorganizer.com/images/gallery/big/andes%20peru.jpg http://www.hellotravel.com/sites/default/files/Peru-treks-hikes-and-climbing-peruvianandes-com.jpg http://www.liako.gr/scietech/images/stories/liako/images/perivalon/amazon.jpg http://www.econews.gr/wp-content/thumbnails/32345.jpg http://ecoleft.files.wordpress.com/2011/09/cebacebbceb9cebc.jpg http://ellinikifysi.gr/wp-content/uploads/2010/08/mesogeios.jpg http://www.econews.gr/wp-content/thumbnails/24036.jpg http://www.traveldailynews.gr/images/24908.jpg Σελίδα 72 από 73 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η µακέτα µας Σελίδα 73 από 73