Εκπαιδευτικό σενάριο διδασκαλίας και μάθησης 1.Τίτλος Σεναρίου: «Γλυκό τσαμπί σταφύλι» Αμπέλι, προϊόντα αμπελιού, περιοχές της Ελλάδας που ευδοκιμεί, παραδόσεις, αινίγματα, παροιμίες, μύθοι σε σχέση με το αμπέλι. Συγγραφέας: Γεωργία Α. Κλωστράκη 2. Εμπλεκόμενες Γνωστικές περιοχές Το σενάριο αφορά τη διδασκαλία των φυτών της πατρίδας μας και συγκεκριμένα το αμπέλι το οποία εντάσσεται στη γνωστική περιοχή της Μελέτης Περιβάλλοντος κι έχει επεκτάσεις στο μάθημα της Γλώσσας, Λογοτεχνίας, Γεωγραφίας, ΙστορίαςΜυθολογία και της Αισθητικής Αγωγής. (Μελέτη περιβάλλοντος Γ΄ τάξης κεφ 1, σελ61-62). Συνδέεται με διαθεματικές έννοιες όπως: άνθρωπος, χρόνος, αντιλήψεις, χώρος, αλληλεπίδραση ( ΔΕΠΠΣ –2003). Ιδιαίτερη περιοχή του γνωστικού αντικειμένου που πραγματεύεται το σενάριο: «το αμπέλι και τα προϊόντα του». Το θέμα εντάσσεται σε ενότητες που διδάσκονται στην τάξη Γ΄ του Δημοτικού Σχολείου –Μελέτη Περιβάλλοντος με διαθεματική προσέγγιση: περιοχές της Ελλάδας που καλλιεργούν το αμπέλι, μύθοι- ο θεός του κρασιού-, παραδοσιακά επαγγέλματα που έχουν σχέση με το αμπέλι, προϊόντα του αμπελιού, πολιτισμικά στοιχεία, παραγωγή ποιήματος. κατασκευή προϊόντων. Το project υλοποιείται σε ώρες της Ευέλικτης Ζώνης. 3. Προαπαιτούμενες γνώσεις των μαθητών Οι μαθητές/τριες: α) γνωρίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά του αμπελιού και των προϊόντων του: ρίζες, φύλλα, σταφύλι, μούστος, κρασί. β) έχουν μάθει να εργάζονται ομαδοσυνεργατικά και έχουν αναπτύξει τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες: κοινωνική αποδοχή του άλλου, σεβασμός, αλληλεπικοινωνία, ανάπτυξη στάσεων έγνοιας και ενδιαφέροντος κά. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 1 γ) έχουν εξοικειωθεί με την ομαδοσυνεργατική παραγωγή ποιημάτων και τη συλλογική επεξεργασία των αρχικών έργων τους με την καθοδήγηση των μελών της ομάδας και του εκπαιδευτικού και δ) είναι εξοικειωμένοι: • με την αναζήτηση πληροφοριών από ποικίλες πηγές στο διαδίκτυο, • έχουν γνώσεις χρήσης του επεξεργαστή κειμένου, αποθήκευσης εικόνων και κειμένων σε φάκελο και • έχουν εξοικειωθεί με το περιβάλλον των εκπαιδευτικών λογισμικών: Revelation Natural Art, Word, Comic strip creator, Avakio, hot potatoes, Google Earth. 4.Στόχοι Βασικός σκοπός του εκπαιδευτικού σεναρίου είναι οι μαθητές να ανακαλύψουν και να αναγνωρίσουν την αξία του αμπελιού στη ζωή του ανθρώπου, τις δυνατότητες που τους παρέχει για ανάπτυξη αλλά και τις ευεργετικές ιδιότητές του στη ζωή του ανθρώπου. Επιδιωκόμενοι στόχοι: 1ο Επίπεδο: Ως προς το γνωστικό αντικείμενο Οι μαθητές: • να αναγνωρίζουν και να ενδιαφέρονται για τα φυτά του άμεσου περιβάλλοντός τους. • να αναγνωρίζουν τη σχέση του περιβάλλοντος με τα φυτά που ευδοκιμούν αλλά και την ποιότητα της ζωής του ανθρώπου. • να ανακαλύψουν περιοχές της Ελλάδας που καλλιεργείται το αμπέλι και τις προεκτάσεις στον επαγγελματικό προσανατολισμό των κατοίκων της περιοχής. • να εκθέτουν προσωπική και τεκμηριωμένη γνώμη πάνω σε αυτά που διάβασαν. • να ανακαλύψουν, κάνοντας μια ιστορική αναδρομή, το ρόλο που έχει και είχε η εκμετάλλευση του αμπελιού στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή των Ελλήνων. • να αντιληφθούν ότι μπορούν να διατυπώνουν τις σκέψεις τους και να επικοινωνούν με τους άλλους όχι μόνο προφορικά αλλά και γραπτά. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 2 • να γνωρίσουν τα προϊόντα του αμπελιού με βιωματικό τρόπο αλλά και να εξερευνήσουν τους τομείς που χρησιμοποιούνται. 2ο Επίπεδο: Διερευνώντας και εντοπίζοντας (δεξιότητες) • να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες (παρατήρησης, έρευνας, συνεργασίας, καταγραφής και επεξεργασίας πληροφοριών) που τους παρέχουν τη δυνατότητα διερεύνησης και επιτυχής διεκπεραίωσης ομαδικών δραστηριοτήτων. • να εκφράζουν τη γνώμη τους, τις σκέψεις, τα συναισθήματά τους με ολοκληρωμένο προφορικό λόγο. • να αξιοποιούν τα εργαλεία των ΤΠΕ- Διαδίκτυο, εργαλεία γραφείου, λογισμικά αισθητικής καλλιέργειας,- για να έχουν πρόσβαση σε ποικίλες και διαφορετικές πηγές, να επικοινωνήσουν, να εκφραστούν μέσα από τη δημιουργία των δικών τους έργων- κείμενα, καλλιτεχνικά έργα κτλ, 3ο Επίπεδο: Επικοινωνώντας (και συνεργαζόμενος με άλλους) • να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις ιδέες τους. • να συνεργαστούν και να αλληλεπιδράσουν προκειμένου να επιτύχουν τους προτεινόμενους στόχους. • να κινητοποιήσουν τη δημιουργική τους σκέψη, την κριτική ικανότητα και φαντασία. • να ευαισθητοποιηθούν απέναντι στο φυτικό πλούτο της περιοχής τους και να γνωρίσουν καλύτερα το περιβάλλον και να διαφυλάξουν την αυθεντικότητά του για να το κληροδοτήσουν στις επερχόμενες γενιές. • να απολαύσουν τη μαθησιακή διαδικασία με την ενεργό τους συμμετοχή Εγκάρσιες Δράσεις: Μέσω του συγκεκριμένου σεναρίου μάθησης υλοποιούνται ταυτόχρονα στόχοι : • Έκφρασης του δημιουργικού ταλέντου. • Κατανόησης των διαστάσεων της αμπέλου στην οικονομική, πολιτιστική ανάπτυξη του ανθρώπου. 5. Απαιτούμενη Υλικοτεχνική Υποδομή ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 3 Το μάθημα θα πραγματοποιηθεί στην τάξη στην οποία υπάρχουν 4 υπολογιστές και διαδίκτυο. Αν δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα καλό θα είναι να γίνει στο εργαστήριο πληροφορικής. Προτείνεται οι μαθητές/ τριες να χωριστούν σε ομάδες των 4 ατόμων με την απαίτηση του ανάλογου αριθμού Η/Υ, που θα έχει δυνατότητα σύνδεσης με τα παρακάτω υπολογιστικά περιβάλλοντα: 1.Διαδίκτυο: α)Αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο για την άμπελο, τα προϊόντα του αμπελιού, τους μύθους με θέμα το κρασί, το αμπέλι β) αναζήτηση εικόνων στο διαδίκτυο για την άμπελο, το θεό Διόνυσο, τα προϊόντα του αμπελιού. 2. Revelation Natural Art: οι μαθητές θα χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο λογισμικό για τη δημιουργία των καλλιτεχνικών τους έργων. 3. Αβάκιο: οι μαθητές θα αξιοποιήσουν το περιβάλλον του συγκεκριμένου λογισμικού για να παίξουν το παιχνίδι «κρεμάλα» με λέξεις σχετικές με το αμπέλι. 4. Λογισμικό γενικής χρήσης: κειμενογράφος: αξιοποίηση του κειμενογράφου για την παραγωγή ποιημάτων σχετικά με το αμπέλι. 5. Comic strip creator: δημιουργία ιστορίας κόμικ. 6. Hot potatoes: σταυρόλεξο. 7. Google Earth : περιήγηση στις περιοχές της Ελλάδας που καλλιεργείται το αμπέλι. Η χρήση των ΤΠΕ απαιτεί τη δημιουργία Φύλλων Εργασίας τα οποία δίνουν βοηθητικές οδηγίες στους μαθητές για τη χρήση του λογισμικού, για την αναζήτησή τους στο διαδίκτυο ή για τη διεκπεραίωση δραστηριοτήτων. Τα φύλλα εργασίας έχουν ετοιμαστεί από τον εκπαιδευτικό, τα οποία μπορεί να τα αναπροσαρμόσει στις ανάγκες που θα παρουσιαστούν κατά τη διαδικασία εφαρμογής του σεναρίου και τη σταδιακή αξιολόγηση. Η τάξη ή το εργαστήριο, επίσης, εκτός από τον απαιτούμενο αριθμό υπολογιστών θα πρέπει να διαθέτει εκτυπωτή, σκάνερ και projector, διαδραστικό πίνακα (αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα στο σχολείο) όπου οι μαθητές θα μπορούν να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα της ομαδικής τους συνεργασίας. Το σενάριο υλοποιείται σε ώρες της ευέλικτης ζώνης. Η βιβλιοθήκη του σχολείου είναι εφοδιασμένη με τα απαραίτητα βιβλία που θα χρησιμοποιήσουν οι μαθητές και ο εκπαιδευτικός για την οργάνωση και διεκπεραίωση του εκπαιδευτικού σεναρίου. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 4 6. Διάρκεια Η διάρκεια των δραστηριοτήτων εξαρτάται από το επίπεδο, την προηγούμενη εμπειρία και των αριθμό των μαθητών, καθώς και από την επέκταση στην οποία επιλέγει να προχωρήσει ο εκπαιδευτικός. Υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν δεκατέσσερις (14) διδακτικές ώρες. 7. Ανάλυση του περιεχομένου Οι νέες έννοιες που θα διδαχθούν οι μαθητές είναι: α) ο ρόλος του αμπελιού στη ζωή και ανάπτυξη του ανθρώπου (υγιεινή διατροφή, εξαγωγή προϊόντων του αμπελιού σε άλλες χώρες). β) η σχέση των φυτών με το περιβάλλον (συνθήκες περιβάλλοντος). γ) ο ρόλος της ρίζας τόσο στα φυτά όσο και στους ανθρώπους (πολιτιστική κληρονομιά). δ) η έννοια της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας. 8. Εναλλακτικές αντιλήψεις των μαθητών Οι μαθητές : • αναγνωρίζουν ως προϊόντα του αμπελιού το σταφύλι και το κρασί. • αγνοούν τη σχέση του περιβάλλοντος με την καλλιέργεια και ανάπτυξη των φυτών. • αγνοούν το σημαντικό ρόλο της ρίζας τόσο στη ζωή του φυτού όσο και στη ζωή του ανθρώπου. Οι εναλλακτικές αντιλήψεις των μαθητών αναδύονται με την αξιοποίηση του δημιουργικού διαλόγου που αναπτύσσεται μεταξύ των μελών της τάξης. Κατά τη διαδικασία του διαλόγου κάθε μαθητής έχει τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις σκέψεις, απόψεις, τις ιδέες και τα συναισθήματά του, εφόσον ο εκπαιδευτικός έχει φροντίσει να αναπτυχθεί θετικό κλίμα τάξης ώστε κάθε μαθητής να αισθάνεται ψυχικά ελεύθερος και ασφαλής για να εκφραστεί. 9. Συσχετισμός με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Το σενάριο είναι συμβατό με το σχολικό Αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών(ΑΠΣ), γιατί ο κεντρικός άξονας του σεναρίου αφορά ενότητες που διδάσκονται στην Γ΄ τάξη του Δημοτικού Σχολείου «Φυτά του Τόπου μας». Δίνεται έμφαση στη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 5 διδασκαλία της ενότητας του αμπελιού με διαθεματική προσέγγιση σύμφωνα με το Διαθεματικό Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) όπου γίνεται σύνδεση του περιεχομένου του με αντίστοιχα άλλων μαθημάτων όπως της Γλώσσας (κατανόηση διαφορετικών τύπων κειμένου και συγγραφή ποιήματος), Λογοτεχνία (ανάγνωση ποιημάτων και κειμένων σχετικά με την άμπελο), της Γεωγραφίας (αναγνώριση στο χάρτη περιοχών που καλλιεργείται το αμπέλι), Ιστορία (ανάγνωση μύθων σχετικών με το αμπέλι, το κρασί και παιχνίδια ρόλων) και της Αισθητικής Αγωγής (δημιουργία καλλιτεχνικών έργων με εργαλεία του υπολογιστή αλλά και χειροποίητα- πηλός, ζωγραφική). 10. Οργάνωση της Τάξης Οι μαθητές της τάξης χωρίζονται σε τετραμελείς ομάδες, οι οποίες έχουν δημιουργηθεί τυχαία. Χωρίζονται σε ομάδες μέσω της επιλογής μίας κάρτας (οι κάρτες έχουν 4 χρώματα: κόκκινο, κίτρινο, πράσινο και μπλε). Οι κάρτες είναι τόσες όσοι και οι μαθητές και κάθε ομάδα έχει μπροστά της και έναν υπολογιστή που θα έχουν τη δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο και τα λογισμικά που προτείνονται για να επιτευχθούν οι συγκεκριμένοι στόχοι. Οι ομάδες απέκτησαν και καλλιτεχνικό ψευδώνυμο σε σχέση με το θέμα που διαπραγματεύονται: Διόνυσος, Πετιμέζι, Οίνος, Αμπελοφιλοσοφίες. Κάθε μέλος της ομάδας αναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο ρόλο σε κάθε δραστηριότητα (συντονιστής, γραμματέας, αναγνώστης κειμένων, παρουσιαστής). Η κάθε ομάδα αναλαμβάνει να βρει πληροφορίες από τις πηγές που παρέχονται, να επεξεργαστεί τις πληροφορίες αυτές έχοντας πάντα τον εκπαιδευτικό ως συνεργάτη και βοηθό. Κάθε ομάδα παρουσιάζει στην ολομέλεια της τάξης τα αποτελέσματα της έρευνάς της και ακολουθούν συζητήσεις, ερωτήσεις, σχολιασμός από τα μέλη του ακροατηρίου-συμμαθητές, εκπαιδευτικός-. Μετά από την ανάλυση των νέων εννοιών ακολουθεί σύνθεση της νέας γνώσης με θεατρικά δρώμενα, παιχνίδια, κείμενα, ποιήματα, καλλιτεχνικές αφίσες, ιστορίες κόμικ, σταυρόλεξο, κρεμάλα. Τέλος ακολουθεί η αξιολόγηση: από τους ίδιους τους μαθητές, τους συνεργάτες τους και από τον/την εκπαιδευτικό της τάξης. Οι μαθητές λειτουργώντας μέσα σε ομάδες καλλιεργούν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες για την ομαλή τους ένταξη τόσο στο μικρόκοσμο της τάξης όσο και στο μακρόκοσμο της κοινωνίας που ανήκουν. Επίσης μέσα από τις ομαδικές ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 6 παιδαγωγικές δραστηριότητες επικοινωνούν, αντιπαραθέτουν, αναπτύσσουν επιχειρήματα για τις απόψεις τους, εκφράζουν απορίες, ενστάσεις, οικοδομούν τη γνώση μέσω της αλληλεπίδρασης με τα άλλα μέλη της ομάδας και της συνεργασίας για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού. Μέσα σε ένα τέτοιο μαθησιακό περιβάλλον αναβαθμίζονται και οι ρόλοι των πρωταγωνιστών δηλαδή των μαθητών και του εκπαιδευτικού της τάξης. Ρόλος των μαθητών: Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σενάριο εστιάζει στην κριτική- δημιουργική σκέψη των μαθητών και στην απελευθέρωση της φαντασίας και της δημιουργικότητάς τους. Κατά τη διαδικασία διεκπεραίωσης των παιδαγωγικών δραστηριοτήτων δίνεται έμφαση στην αλληλεπίδραση και συνεργασία των μαθητών και στην ενεργή συμμετοχή τους στη μαθησιακή διαδικασία. Οι μαθητές οργανωμένοι σε ομάδες γύρω από τους Η/Υ : α)επεξεργάζονται κριτικά τις πληροφορίες κατά τη διάρκεια πλοήγησης τους στο διαδίκτυο, επιλέγουν επιχειρηματολογώντας τις κατάλληλες πληροφορίες για να διεκπεραιώσουν με επιτυχία τις παιδαγωγικές τους δραστηριότητες. β)γίνονται συγγραφείς- δημιουργοί, γεννούν, οργανώνουν τις ιδέες τους και τις παρουσιάζουν με τη μορφή ενός ποιήματος. Στη συνέχεια τις παρουσιάζουν στο ακροατήριό τους στην τάξη. γ) γίνονται παρουσιαστές και ερευνητές: παίρνουν συνέντευξη από μέλη του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος (παππού, γιαγιά, θεία, μητέρα κά), και με αυτόν τον τρόπο ανακαλύπτουν καινούρια στοιχεία γύρω από την άμπελο. δ)γίνονται γραμματείς-γραφείς, συνθέτουν το κείμενό τους έπειτα από τη διερεύνησή τους αλλά και καλλιτέχνες δημιουργοί αξιοποιώντας τα εργαλεία του υπολογιστή. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: Ο εκπαιδευτικός αξιολογεί τις μαθησιακές ανάγκες των μαθητών, επιλέγει τα κατάλληλα εργαλεία που θα διευκολύνουν το έργο του μαθητή, έτσι ώστε να δημιουργήσει το κατάλληλο πλαίσιο που θα υποστηρίζει τη συνεχή και δυναμική αλληλεπίδραση του μαθητή με το σχολικό περιβάλλον (Σπαντιδάκης, 2004). ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 7 Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να γνωρίζει τις διαδικασίες που ο μαθητής καλείται να επιτελέσει ως ερευνητής, παρουσιαστής, δημιουργός για να του προσφέρει την κατάλληλη βοήθεια. Κατά τη διεκπεραίωση των μαθησιακών δραστηριοτήτων έχει το ρόλο του συντονιστή και εμψυχωτή των ομάδων. Λειτουργεί καθοδηγητικά όποτε χρειάζεται, παρεμβαίνει ως βοηθός της ομάδας όταν του ζητηθεί και λειτουργεί ενισχυτικά, ενορχηστρώνοντας διακριτικά τη διαδικασία. Έχει φροντίσει για τη σωστή και εύρυθμη λειτουργία της τάξης ή του εργαστηρίου που θα πραγματοποιηθεί το project, έχει προετοιμάσει και μελετήσει τις ιστοσελίδες που θα διερευνηθούν, έχει ετοιμάσει τα φύλλα εργασίας των ομάδων, έχει προβλέψει τυχόν απρόοπτα και απρόσμενες εξελίξεις κατά τη διεξαγωγή του μαθήματος (ενεργές ιστοσελίδες κλπ.). 11. Διδακτικές Προσεγγίσεις και στρατηγικές Η βασική ιδέα που διέπει το εκπαιδευτικό σενάριο είναι η διδασκαλία του μαθήματος της Μελέτης και συγκεκριμένα της ενότητας «Το Αμπέλι» με διαθεματική προσέγγιση με την αξιοποίηση και των ΤΠΕ. Μια ανασκόπηση στη διαχρονική εξέλιξη και ένταξη των ΤΠΕ στην εκπαίδευση, μας κάνει εμφανές την ευρύτητα τους που οφείλεται σε πολλούς παράγοντες όπως οι ποικίλες και διαφορετικές εκπαιδευτικές λειτουργίες των υπολογιστών (τη διδασκαλία της πληροφορικής ως ξεχωριστού γνωστικού αντικειμένου, τη χρήση των Η/Υ ως μέσου πληροφόρησης κι επικοινωνίας, την αξιοποίησή τους ως εποπτικό μέσο διδασκαλίας, τη χρήση τους ως γνωστικό εργαλείο, τη δυνατότητα ψυχαγωγίας και παιχνιδιού (Ράπτης-Ράπτη, 2002). Η δημιουργία παιδαγωγικών δραστηριοτήτων με την αξιοποίηση εργαλείων όπως: Revelation Natural Art, word, inspiration, puzzle, comic strip creator, Google Earth, παρέχει τη δυνατότητα στους μαθητές να αλληλεπιδράσουν, να συνεργαστούν, να δημιουργήσουν καλλιτεχνικά και μη έργα και να απολαύσουν τη μαθησιακή διαδικασία, Οι ΤΠΕ παρέχουν τη δυνατότητα ανακατασκευής της γνώσης, οπτικοποίησης εννοιών, αλλά ταυτόχρονα παρέχουν τη δυνατότητα στους μαθητές να αναπτύξουν διάλογο γύρω από τον υπολογιστή, να ερευνήσουν, να αξιολογήσουν, να συνδιαμορφώσουν και να αναστοχαστούν. Στο συγκεκριμένο σενάριο ο μαθητής αξιοποιεί δημιουργικά τις δυνατότητες που του παρέχει ο κειμενογράφος για να ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 8 συνθέσει τα κείμενά του και να τα παρουσιάσει και μέσω αυτών να επικοινωνήσει με ένα συγκεκριμένο ακροατήριο. Ο επεξεργαστής κειμένου μπορεί να διευκολύνει την ομαδοσυνεργατική παραγωγή γραπτού λόγου από τους μαθητές, οι οποίοι πειραματίζονται και καταλήγουν σε πολυτροπικά κείμενα μέσα σε ένα ελκυστικό περιβάλλον που καλλιεργεί τη γλωσσική τους έκφραση και δημιουργικότητα. Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες με δραστηριότητες που αξιοποιούν το παιδαγωγικό περιβάλλον των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στις διαδικασίες της γραφής που εκτελεί ο συγγραφέας-γραμματέας-μαθητής όταν γράφει, παρά στο περιεχόμενο και στο τελικό προϊόν-κείμενο (Ματσαγγούρας, 1997). Λογισμικά όπως το comic strip creator παρέχουν τη δυνατότητα στους μαθητές να αξιοποιήσουν με δημιουργικό τρόπο τις εικόνες που ανακάλυψαν στο διαδίκτυο και να δημιουργήσουν τη δική τους ιστορία, παραμύθι, μύθο χρησιμοποιώντας πιο συνοπτικό λόγο. Οι μαθητές με το λογισμικό Revelation Natural Art γίνονται δημιουργοί καλλιτεχνικών έργων, παίζουν με τα χρώματα, τις εικόνες, τις λέξεις και συνθέτουν. Το λογισμικό Αβάκιο εκτός της δυνατότητας προγραμματισμού από τους ίδιους τους μαθητές, αναβιώνει παιχνίδια όπως την «κρεμάλα» που τα προηγούμενα έτη παιζόταν με το χαρτί και το μολύβι, ενώ τώρα ο μαθητής παίζοντας αναπτύσσει δεξιότητες όπως : εντοπισμό των γραμμάτων στο πληκτρολόγιο, χρήση του ποντικιού, εισαγωγή του φθόγγου στο κατάλληλο πλαίσιο, έλεγχος του σωστού φθόγγου (κουμπί), οπτικοποίηση του αποτελέσματος του σωστού ή λάθους. Οι μαθητές εκτός από το χάρτη που θα χρησιμοποιήσουν για να εντοπίσουν της περιοχές της Ελλάδας που καλλιεργείται η άμπελος θα αξιοποιήσουν και το πρόγραμμα Google Earth, όπου θα περιηγηθούν και θα δουν με διαφορετικό τρόπο τις συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας και πληροφορίες για αυτές. Προστιθέμενη παιδαγωγική αξία. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί να αξιοποιηθεί ως ένα μαζικό εποπτικό μέσο διδασκαλίας και πηγή πληροφόρησης, ως ένα δυναμικό εργαλείο γνωστικής ανάπτυξης χάρις στις δυνατότητες που προσφέρει για τη δημιουργία ενός γόνιμου μαθησιακού περιβάλλοντος όπου ο ρόλος μαθητή και εκπαιδευτικού αναβαθμίζεται ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 9 και εφαρμόζονται σύγχρονες διδακτικές αρχές οι οποίες ήταν δύσκολο να εφαρμοστούν στο περιβάλλον της παραδοσιακής τάξης (Ράπτης-Ράπτη, 2007). Η προστιθέμενη αξία των ΤΠΕ στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σενάριο είναι ότι παρέχουν στους μαθητές/τριες τη δυνατότητα να διευρύνουν τις γνώσεις τους, να οικοδομήσουν γνώσεις που έχουν νόημα γι΄ αυτούς μέσα σε ένα πολυμεσικό περιβάλλον, να υιοθετήσουν ρόλους όπως: του ερευνητή, παρουσιαστή, συγγραφέα, καλλιτέχνη κ.ά Οι ομαδοσυνεργατικές παιδαγωγικές δραστηριότητες που δημιουργούνται στο ηλεκτρονικό υπολογιστικό περιβάλλον και συνδυάζουν: προσωπική αλληλεπικοινωνία - αλληλεπίδραση των μαθητών με τις πηγές (λογισμικά καθοδήγησης και διδασκαλίας, κειμενογράφος, διαδίκτυο), αυτενέργεια των μαθητών στην πορεία του μαθήματος και διαθεματικότητα τείνουν να μεγιστοποιούν τα οφέλη της τεχνολογίας στην σχολική τάξη Στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία χρησιμοποιούνται διερευνητικές στρατηγικές και απαιτείται η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών. Μάθηση σύμφωνα με το ομαδοσυνεργατικό κίνημα είναι μια συνεχή διαδικασία επίλυσης εσωτερικών γνωστικών συγκρούσεων και όχι απλά μια απόκτηση πληροφοριών (Ματσαγγούρας, 2004). Γνωστικά – διδακτικά ζητήματα /προβλήματα Το γνωστικό αντικείμενο της Μελέτης έχει περιοριστεί στη χρήση μιας και μόνο σημαντικής πηγής: «το σχολικό βιβλίο». Το διαδίκτυο παρέχει στους πρωταγωνιστές της μάθησης- μαθητές, δάσκαλο- τη δυνατότητα να ερευνήσουν περισσότερες πηγές, να τις αξιολογήσουν, να συγκρίνουν τα στοιχεία που ανακάλυψαν κτλ. Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σενάριο αξιοποιεί τις δυνατότητες που παρέχει η εκπαιδευτική τεχνολογία για τη δημιουργία κατάλληλου υποστηρικτικού μαθησιακού περιβάλλοντος, υπό το πρίσμα της εποικοδομιστικής προσέγγισης και των κοινωνικοπολιτισμικών θεωρήσεων του Vygotsky και των απογόνων του, όπου δίνεται έμφαση στη μαθησιακή διαδικασία, στην αλληλεπίδραση των εμπλεκόμενων μερών καθώς και στο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον που λαμβάνει χώρα (Vygotsky, 1978). Ακολουθείται ένα μοντέλο καθoδηγούμενης διερεύνησης-ανακάλυψης με έμφαση στη «κριτική και στοχαστική σκέψη, στη συμμετοχική και συνεργατική μάθηση, στη δημιουργική έκφραση..» (Ράπτης & Ράπτη, 2007). ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 10 Οι μαθητές εργάζονται σε ομάδες με δραστηριότητες αξιοποιώντας το παιδαγωγικό περιβάλλον των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. 12. Περιγραφή σεναρίου Οι διδακτικές ενέργειες και οι δραστηριότητες βρίσκονται σε αντιστοιχία με τους στόχους του σχεδίου εργασίας που τέθηκαν. Δραστηριότητες: 1η & 2η Διδακτική ώρα: η εκπαιδευτικός διαβάζει το κείμενο « Ο Τρύγος» (από το πρόγραμμα Μελίνα) στην ολομέλεια (οι μαθητές κάθονται κυκλικά στα μαξιλάριά τους και ακούνε την ιστορία. Παράλληλα μπορούν να έχουν το κείμενο σε φωτοτυπία μπροστά τους). Έτσι πραγματοποιείται μια πρώτη λογοτεχνική προσέγγιση με έννοιες όπως τρύγος, πατητήρι, μούστος, παραγωγή κρασιού, σταφύλι, κρασί κτλ. Ακολουθούν ερωτήσεις σχετικά με την κατανόηση του κειμένου. Οι μαθητές συμπληρώνουν το ημερολόγιο και το λεξιλόγιο. (βλ. Φύλλο Εργασίας 1) Στη συνέχεια η κάθε ομάδα έχει μπροστά της ένα καλάθι με βασικά προϊόντα που παράγονται από το αμπέλι (πετιμέζι, ξίδι, μουστοκούλουρα, σταφίδες, ρακί, κρασί, μουσταλευριά, γλυκό του κουταλιού σταφύλι) και αφού δοκιμάσουν (όσα προϊόντα επιτρέπονταν για τους μαθητές) τους δίνεται το εξής σενάριο: μία ομάδα από την Κίνα θα επισκεφτεί τη χώρα μας για να γνωρίσουν δικά μας προϊόντα. Η κάθε ομάδα θα πρέπει να βρει έναν εντυπωσιακό τρόπο να παρουσιάσει τα προϊόντα στους ξένους, ώστε να ενδιαφερθούν και να κατορθώσουμε να τα εξάγουμε στη χώρα τους. 3η & 4η Διδακτική ώρα: Οι δύο από τις τέσσερις ομάδες (Διόνυσος, Πετιμέζι) αναζητούν μύθους του Αισώπου σχετικά με το αμπέλι και οι άλλες δύο(Οίνος, Αμπελοφιλοσοφίες) ποιήματα, αινίγματα, παραδόσεις που να αναφέρονται στην άμπελο. Την επόμενη ώρα οι μαθητές των δύο ομάδων (Διόνυσος, Πετιμέζι), παρουσιάζουν με θεατρικά δρώμενα τους μύθους που έχουν βρει, (η αλεπού και το σταφύλια & ο γεωργός και τα παιδιά του ), ενώ οι άλλες δύο (Οίνος, Αμπελοφιλοσοφίες) ποιήματα, αινίγματα, σχετικά με το αμπέλι. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 11 5η & 6η Διδακτική ώρα: την πέμπτη ώρα οι μαθητές προσπαθούν να δημιουργήσουν με το πρόγραμμα Revelation Natural Art εκείνες τις εικόνες που τους έκαναν εντύπωση από τους μύθους ή τα ποιήματα και τα παρουσιάζουν στις υπόλοιπες ομάδες. Την επόμενη ώρα η κάθε ομάδα εργάζεται μπροστά στον υπολογιστή και παίζουν το παιχνίδι «κρεμάλα» στο περιβάλλον του λογισμικού Αβάκιο. Ο συντονιστής της ομάδας γράφει μία λέξη, σε σχέση με το αμπέλι, και οι υπόλοιποι με τη σειρά τοποθετούν τα γράμματα που πιστεύουν ότι είναι τα σωστά. Οι ρόλοι αλλάζουν. 7η & 8η Διδακτική ώρα: την πρώτη ώρα και οι τέσσερις ομάδες αναζητούν στο διαδίκτυο μέρη της Ελλάδας που καλλιεργείται η άμπελος. Οι πηγές τους αναφέρονται από την εποχή του Ομήρου ως σήμερα και που αρχικά εμφανίστηκε η καλλιέργεια του αμπελιού. Στη συνέχεια οι ομάδες καρφιτσώνουν πάνω στο χάρτη την εικόνα του αμπελιού στα μέρη της Ελλάδας που καλλιεργείται και ταυτόχρονα παρουσιάζουν τις πληροφορίες που έχουν σχετικά με τα μέρη αυτά. Τέλος, αξιοποιούν το πρόγραμμα Google Earth και αναζητούν τις συγκεκριμένες ελληνικές περιοχές αλλά και ανακαλύπτουν επιπρόσθετες πληροφορίες. 9η & 10η Διδακτική ώρα: Δίδεται η παρακάτω παροιμία σε όλες τις ομάδες: «το αμπέλι θέλει αμπελουργό, το σπίτι νοικοκύρη και το καράβι το καλό θέλει καραβοκύρη». Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με την έννοια της παροιμίας. Οι δυο από τις τέσσερις ομάδες αναζητούν πληροφορίες σχετικά με το τι χρειάζεται ένα αμπέλι για να ευδοκιμήσει και να παράγει καλούς καρπούς. Επίσης αναζητούν πληροφορίες για τα είδη του σταφυλιού. Οι άλλες δύο ομάδες αναζητούν πληροφορίες για τη βιοκαλλιέργεια: τι εννοούμε με τον όρο βιοκαλλιέργεια, τι διαφορές έχει από την άλλη καλλιέργεια, γιατί οι άνθρωποι προτιμούν τα βιολογικά προϊόντα αν και είναι ποιο ακριβά κτλ. Και στις δυο ομάδες δίδονται συγκεκριμένες ιστοσελίδες που θα επισκεφτούν. 11η & 12η Διδακτική ώρα: Διαβάζονται ποιήματα σε σχέση με το κρασί: Ο παππούλης (Βασίλης Ρώτας), Τσιριτρό (Ζαχαρίας Παπαντωνίου). Στη συνέχεια οι δυο ομάδες προχωρούν στη δημιουργία του δικού τους ποιήματος για το αμπέλι, ενώ οι άλλες δύο στη δημιουργία μιας ιστορίας κόμικ. Έπειτα όλες οι ομάδες ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 12 συμπληρώνουν ένα σταυρόλεξο (Hot potatoes) που περιέχει λεξιλόγιο σε σχέση με τη θεματική ενότητα που ασχολήθηκαν στο συγκεκριμένο project, το αμπέλι. 13η & 14η Διδακτική ώρα: την πρώτη ώρα κάθε ομάδα προσπαθεί να αναλύσει τα λόγια ενός μεγάλου φιλόσοφου: «τίποτα δε δημιουργείται από το τίποτα», όλοι πρέπει να γνωρίζουμε τις ρίζες μας και να εξελισσόμαστε. Οι μαθητές συζητούν πόσο σημαντική είναι η ρίζα για το αμπέλι αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο. Στη συνέχεια αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ όλων των μελών. Η δεύτερη ώρα αφιερώνεται στην αξιολόγηση του project, των δραστηριοτήτων, της ενεργής συμμετοχής όλων των μελών, της διαδικασίας διεκπεραίωσης των δραστηριοτήτων, της ατομικής και ομαδικής επίδοσης. Για τη διδασκαλία της συγκεκριμένης ενότητας προτείνονται: 1. Αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο Οι μαθητές αναζητούν και επεξεργάζονται τις παρακάτω ιστοσελίδες: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BC%CF%80%CE%AD%CE%BB%CE %B9 http://www.tovoion.com/products/%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%B5%CF%81 %CF%89%CE%BC%CE%B1%3A%20%CF%84%CE%BF%20%CE%BA%CF%81 %CE%B1%CF%83%CE%B9%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CF%84%CE %BF%20%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B9%20%CF%83 %CF%84%CE%B7%20%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CE%B4%CE%B F%CE%BD%CE%B9%CE/ http://www.newwinesofgreece.com/organic_viticulture_in_greece/el_h_biologiki_am pelokalliergeia_stin_ellada.html http://www.winefest-dafnes.gr/wine.htm http://www.ionion.com/greek/kefalonia/traditional/wine.htm http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=Blog&file=page&op=viewPost &pid=12658 http://www.pelopnet.gr/view.php?article=56 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 13 http://www.paidika.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=533&Itemid= 83 http://www.paidika.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=1827&Itemid =83 1.Το διαδίκτυο ως γνωστικό εργαλείο αξιοποιείται για την κριτική επεξεργασία των πληροφοριών και την ένταξη του στο πλαίσιο που ορίζουν οι μαθητές και το εκπαιδευτικό σενάριο. Αξιοποιώντας εποικοδομητικά το διαδίκτυο στη μαθησιακή διαδικασία δημιουργούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την προώθηση της συνεργατικής μάθησης και τη δημιουργία ενός σχολείου ανοιχτό προς την κοινωνία. 2. Λογισμικό γενικής χρήσης: Ο κειμενογράφος αποτελεί ένα εργαλείο σκέψης και βελτίωσης της γλωσσικής έκφρασης στα χέρια των μαθητών αλλά και οι εκπαιδευτικοί δίνουν στο μάθημα το στοιχείο της αυθεντικότητας και της δημιουργικότητας. Είναι ένα ανοιχτό και ευέλικτο εκπαιδευτικό εργαλείο που βοηθά το μαθητή να εκφράσει τις σκέψεις και τις εμπειρίες του. Παρέχει τη δυνατότητα στο μαθητή να θεωρήσει το γραπτό λόγο όχι μόνο σα σχολική εργασία αλλά και σαν ένα είδος τέχνης, γιατί του δίνεται η ευκαιρία να δημιουργήσει, να εκφράσει τις απόψεις του, τα συναισθήματά του, να πειραματιστεί, να χαρεί το αυθεντικό του γράψιμο, να αλληλεπιδράσει με τους συμμαθητές και το δάσκαλό του μέσα από συζητήσεις γύρω από το συγκεκριμένο θέμα ή από το διάβασμα άλλων σχετικών κειμένων στο διαδίκτυο. Ο κειμενογράφος προσφέρει στα χέρια των μικρών συγγραφέων όχι μόνο ένα εργαλείο σκέψης αλλά και ένα εργαλείο βελτίωσης της γλωσσικής τους έκφρασης(Ράπτης, Ράπτη, 2007). 3. Λογισμικά όπως: Hotpotatoes, Comic strip creator, Revelation Natural Art, Αβάκιο, Google Earth παρέχουν τη δυνατότητα τόσο να αναπτυχθούν διάλογοι μεταξύ των μελών της ομάδας, να αλληλεπιδράσουν, να συμμετέχουν στη δόμηση της γνώσης τους, να οπτικοποιήσουν έννοιες και ταυτόχρονα να διασκεδάσουν, να απολαύσουν τη μαθησιακή διαδικασία. Επέκταση του σεναρίου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 14 Η επέκταση, η βελτίωση ή αναπροσαρμογή του προτεινόμενου εκπαιδευτικού σεναρίου μάθησης μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν εφαρμοστεί στην τάξη και δοκιμαστεί από τους ίδιους τους μαθητές, όταν ο εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια εφαρμογής του εντοπίσει τυχόν ατέλειες και αδυναμίες του και το προσαρμόσει στο πλαίσιο που ορίζουν οι μαθητές και το σενάριο. Οι μαθητές σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της τάξης μπορούν να επεκτείνουν περισσότερο το σενάριο: α) γράφοντας μία συνταγή που περιέχει κρασί ή άλλο προϊόν του αμπελιού, β) να φτιάξουν στην τάξη τους ένα γλυκό που να περιέχει σταφίδες π.χ κέικ με σταφίδες, γ) να επισκεφτούν χώρους όπου φτιάχνουν κρασί και να μιλήσουν με τους υπεύθυνους παραγωγής κτλ. δ) να λειτουργήσουν ως αμπελουργοί και να δημιουργήσουν ένα ημερολόγιο όπου θα καταγράφουν τι πρέπει να κάνουν κάθε μήνα ως αμπελουργοί για να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. ε) να περιγράψουν πίνακες ζωγραφικής που έχουν ως θέμα το αμπέλι και τα προϊόντα του. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 15 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΣ, ΔΕΠΠΣ, (2003), http://www.pi-schools.gr/ Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, 2004, Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Εκδ. Γρηγόρη 2004 Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, 2004, Η Σχολική Τάξη τόμος Β, Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου, Αθήνα 2004 Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, 2007, Η Σχολική Τάξη τόμος Α, Χώρος, Ομάδα, Πειθαρχία, Μέθοδος, Αθήνα 2003 Ράπτης, Α. – Ράπτη, Α. 2007, Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της Πληροφορικής, Αθήνα 2007 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 16 Φύλλο Εργασίας 1 Ανάγνωση του κειμένου : Ο ΤΡΥΓΟΣ (από το πρόγραμμα Μελίνα) Επιτέλους. Έφτασε η στιγμή που περίμενα τόσους μήνες. Στέκομαι μπροστά στο πατητήρι κι ακόμα δεν το πιστεύω! Ότι σε λίγο θα αρχίσει η γιορτή! Ήταν χειμώνας ακόμη, όταν με ξύπνησε ο πατέρας μου, χαράματα σχεδόν, πριν καλά-καλά βγει ο ήλιος, για να πάμε στο αμπέλι. Είχε έρθει η ώρα να κλαδέψουμε. Να κόψουμε όσα κλαδιά ήταν άχρηστα και να κοντύνουμε τα υπόλοιπα. Να δείτε τον πατέρα μου την ώρα που κλάδευε. Με δυσκολία του έπαιρνες κουβέντα. Όλη του η προσοχή ήταν στραμμένη στη δουλειά του. Στεκόταν σκυφτός με τις ώρες. Και χρατς από δω! Και χρατς από κει. Κρατούσε τα εργαλεία στα χέρια του, το κλαδευτήρι για τα πιο λεπτά κλαδιά, ένα άλλο σαν πριονάκι για τα πιο χοντρά και έκοβε, έκοβε συνέχεια: "Τον βοήθησα κι εγώ λίγο. Αλλά πάντοτε κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του. Όλο πρόσεχε και πρόσεχε έλεγε. Αντρέα, το νου σου σε αυτό Αντρέα, το νου σου σε εκείνο. Είσαι μικρός. Και μπορεί να κοπείς. Όλο έτσι έλεγε ο πατέρας μου. Κι όλο έτσι λέει. Μόνο να βλέπω. Για να μαθαίνω . Όταν τέλειωσε το κλάδεμα, άρχισε το σκάψιμο. Κι ήταν πολύ κουραστικό. Ο πατέρας μου πάλι τα ίδια. Εσύ δε θα σκάψεις. Ξέρω, ξέρω γιατί είμαι μικρός, θα σου δείξω όμως, όταν θα μεγαλώσω. Το σκάψιμο ήθελε πολλά χέρια. Για αυτό ο πατέρας ζήτησε βοήθεια. Ήρθε ο θείος ο Δήμος. Κι ο θείος ο Τάσος. Πήραν τις τσάπες και ξεκίνησαν. Γκαπ! Γκουπ! Γκα.π! Γκουπ! Μια η τσάπα σηκωνόταν ψηλά, μια έμπαινε μέσα στη γη. Και το χώμα μαζευόταν σε σωρούς ανάμεσα στα κλήματα. Κι έτσι που ήταν μαζεμένο, το νερό της βροχής θα έφτανε πιο εύκολα στις ρίζες του αμπελιού. Και θα του έκανε πολύ καλό. Έτσι μου είπαν. Το Μάρτιο είχαμε άλλη δουλειά. Άντε πάλι πρωινό ξύπνημα. Κι ένα κρύο που έκανε! Πολύ κρύο. Μέχρι που πόνεσαν τα ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 17 μαγουλά μου. Αυτή τη φορά έπρεπε να ραντίσουμε. Να ψεκάσουμε τα κλήματα με διάφορα Φάρμακα Μετά το ψέκασμα ακολούθησε το Βλαστολόημα. θα μου πείτε, άρχισα τα δύσκολα Βλαστολόημα, βλαστολόημα, τι να είναι αυτό άραγε; Είναι το κόψιμο των άχρηστων κλαδιών. Πάλι μπήκε ο πατέρας ανάμεσα στα κλήματα; Αυτή τη φορά δε χρησιμοποίησε εργαλεία. Άρχισε να κόβει τα κλαδιά με τα χέρια του. Τα άχρηστα όπως είπαμε. Και τα έκοβε με μια ταχύτητα. Ε, τόσα χρόνια μέσα στο αμπέλι, βάζω στοίχημα ότι θα τα κατάφερνε και με κλειστά μάτια ακόμα Όταν μπήκε για τα καλά η άνοιξη, άρχισε ο σκάλος. Φόρεσα το "Μάρτη", το βραχιολάκι με τις ασπροκόκκινες κλωστές βλέπετε ο μαρτιάτικος o ήλιος είναι πολύ ζεστός και φοβήθηκα μη με κάψει-και ακολούθησα τον πατέρα. Μπροστά εκείνος πίσω εγώ. Με το που φτάσαμε, ξεκίνησε αμέσως να σκαλίζει και να ξεχορταριάζει τα κλήματα. Κι είχαν μεγαλώσει τόσο πολύ τα αγριόχορτα, που τα πόδια του βούλιαζαν μέχρι τα γόνατα. Είναι καιρός τώρα που τα σταφύλια άρχισαν να ωριμάζουν. Από τότε κάποιος άρχισε να τριγυρνάει στο αμπέλι μας. Αυτός ο κάποιος ήταν ένας ψηλός άντρας με μακριά μουστάκια, ο κυρ-Παναγής. Όταν μιλούσαν για αυτόν στο χωριό τον έλεγαν "ο δραγάτης". Κι ,ήταν τόσο άγρια η ματιά του. Αλίμονο σε όποιον πλησίαζε τα σταφύλια. Μα δεν πρόσεχε μόνο το δικό μας αμπέλι. Είχε φτιάξει την καλύβα του ψηλά, πάνω σε ένα δέντρο. Από εκεί αγνάντευε όλη την περιοχή. Και τη φυλούσε. Γιατί γύρω-γύρω έχει κι άλλα αμπέλια. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 18 Πέρασε ο καιρός. Και δεν ωρίμασαν όλα τα σταφύλια μας μαζί. Πρώτη-πρώτη έγινε σταφίδα, Ή σταφίδα. Ήταν θυμάμαι τέλος Ιουλίου. Άντε το πολύ πολύ αρχές Αυγούστου. Από νωρίς μα νωρίς μαζεύτηκε η οικογένεια στο αμπέλι. Κι η χαρά μου ήταν μεγάλη. Γιατί έκοψα ι εγώ ρώγ κι εγώ ρώγες από τα τσαμπιά. Κι ύστερα τις άπλωσα στο αλώνι. Για να τις δει ο ήλιος . Και να ξεραθούν. Κάθε τόσο πήγαινε η μάνα στο αλώνι κι ανακάτευε τη σταφίδα. Για να λια Όταν ξεράθηκαν οι σταφίδες, πιάσαμε πάλι δουλειά. Στην αρχή τις χτενίσαμε με τοβαλο , μια γράβαλο, μια μεγάλη ξύλινη χτένα με πολλάδόντια δόντια που μαζεύει τα άχρηστα. Όταν πρωτόπιασα το γράβαλο, το κοίταξα καλά-καλά. Μ Μια το γυρνούσα από δω. Μια το γυρνούσα από κει. Δε μπορούσα να το χωνέψω. Ότι έμοιαζε με τη δική μου χτένα. Μόνο που ήταν πιο μεγάλη. Μετά τρίψαμε τις σταφίδες με τα χέρια μας. Για να φύγουν τα κοτσάνια. Και στο τέλος τις βάλαμε στο λαμνί για να τις ζεστάνει καλά ο ήλιος. Το λαμνί έμοιαζε με μεγάλο κουτί, ανοικτό από πάνω. Αλλά ακόμα δεν είχαμε τελειώσει με τις σταφίδες. Γιατί έπ Να τις καθαρίσουμε δηλαδή από τις βρωμιές αλλά και τις Η σταφίδα έπρεπε να είναι απόλυτα έτοιμη πριν πάει στον Αυτόν που θα την πουλούσε; Μεγάλη αναστάτωση επικράτησε στο σπίτι λίγο πριν αρχίσει ο τρύγος. Το μάζεμα των άλλων σταφυλιών. Εκείνων με τις πιο μεγάλες ρόγες. Όλοι έτρεχαν πάνω- κάτω. Κι ο καθένας έκανε από κάτι. Η μάνα επιδιόρθωνε τις μουστιές, τα ασκιά για τη μεταφορά του μούστου. Έραβε και τις καινούργιες. Γιατί πολλές .από τις παλιές ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ είχαν καταστραφεί. Σελίδα 19 Ο πατέρας πάλι καθάριζε το πατητήρι. Εκεί που θα πατούσαμε τα σταφύλια. Έπλενε και τα βαρέλια. Στα βαρέλια θα βάζαμε το μούστο, το ζουμί των σταφυλιών. Με τον καιρό ο μούστος θα γινόταν κρασί. Την ημέρα του τρύγου, λίγο μετά τη γιορτή του Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, ξυπνήσαμε νωρίς. Κι όλοι σηκωθήκαμε γελαστοί. Γιατί ο τρύγος ήταν γιορτή για μας. Τα αμπέλια θα γέμιζαν με κόσμο. Κι ο τόπος θα αντιλαλούσε από τις φωνές και τα τραγούδια μας. Πρώτα-πρώτα ο πατέρας πήγε στο στάβλο. Έβγαλε τα άλογα και τα έδεσε στο κάρο. Και φόρτωσε εκεί πάνω όλα τα πράγματα. Τις μουστιές. Μικρά και μεγάλα καλάθια. Το τρόκολο. Ακόμη και το ξύλινο πατητήρι. Πηγαίνοντας προς το αμπέλι συναντηθήκαμε με όλους τους άλλους. Πήγαιναν κι αυτοί στα αμπέλια τους. Δεν αργήσαμε να φτάσουμε. Κι ο τρύγος ξεκίνησε. Τα τσαμπιά με τα σταφύλια κόβονταν με βιασύνη. Τα καλάθια γέμιζαν σιγά-σιγά. Κι ο σωρός στην άκρη του αμπελιού, εκεί που αδειάζαμε τα καλάθια, μεγάλωνε. Και νάμαι μπροστά στο πατητήρι. Σε λίγο θα αρχίσει το πάτημα των σταφυλιών. Και θα το ξεκινήσω εγώ. Μου το υποσχέθηκε ο πατέρας. Κι είμαι τόσο ανυπόμονος, που δε μπορώ να κρατηθώ. Μα να! Έρχεται... Τα πόδια μου γλιστρούν ανάμεσα στις ρόγες. Για πότε ήρθε ο πατέρας και για πότε με σήκωσε να με βάλει μέσα στο πατητήρι, ούτε που το κατάλαβα. Και τώρα...έχει στηθεί σωστό πανηγύρι γύρω μου. Άλλοι γελούν. Άλλοι τραγουδούν. Κι άλλοι χορεύουν. Χορεύω κι εγώ. Μέσα στο πατητήρι. Κι όσο χορεύω, τόσο γεμίζει η κάδη -η μεγάλη ξύλινη σκάφη- με μούστο. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 20 Κι όλο καμαρώνω. Γιατί είναι η πρώτη φορά που πατάω σταφύλια. Ξαφνικά την προσοχή μου τραβάει το τρόκολο. Άλλο παράξενο και τούτο. Στο τρόκολο μπαίνουν τα στέμφυλα. Τα πατημένα σταφύλια και τα κουκούτσια. Για να στυφτούν. Και να βγει όσος μούστος έχει απομείνει. Η μεγάλη ξύλινη βίδα κατεβαίνει. Τα στέμφυλα πιέζονται καλά-, καλά. Να που δεν έχει βγει όλο το ζουμί. Μένει κι άλλο. Και πέφτει στην ξύλινη κάδη. Έφτασε η στιγμή που ο μούστος θα μπει στις μουστιές. Τα ασκιά γεμίζουν το ένα μετά το άλλο. Και φορτώνονται στο κάρο. Κι εγώ...εκεί. Μέσα στο πατητήρι. Δε μου κάνει καρδιά να βγω. Μα δυο χέρια με αρπάζουν και με καθίζουν στο κάρο. Φαίνεται ότι το παράκανα. Το κάρο ξεκινά. Κι εγώ βρίσκομαι στοιβαγμένος ανάμεσα στις μουστιές και τα καλάθια με τα σταφύλια. Το κάρο το οδηγεί ο πατέρας. Τώρα, άλλη δουλειά μας περιμένει. Να αδειάσουμε το μούστο στα βαρέλια. Εκεί θα μείνει για μέρες. Για να βράσει, Και να γίνει κρασί. Λίγη ρετσίνα στο ένα βαρέλι, θα δώσει το ρετσινάτο κρασί. Στο άλλο βαρέλι γίνεται το γλυκόπιοτο και ελαφρύ κρασί, αυτό που πίνουν οι γυναίκες. Και θα βγει πριν προλάβει ο μούστος να βράσει καλά. Τι ωραία. Είναι όλα προγραμματισμένα. Τα στέμφυλα πάλι μπαίνουν σε μεγάλα βαρέλια, θα μείνουν εκεί, μέχρι τον Οκτώβριο. Και μετά θα χρησιμοποιηθούν για το τσίπουρο. Ο καιρός δεν αργεί να περάσει. Κι εγώ πρώτος, όπως πάντα. Με τρώει η περιέργεια. Αν και το τσίπουρο δεν το συμπαθώ. Μου θυμίζει... Μου θυμίζει τις εντριβές που μου κάνει η μάνα μου όταν αρρωσταίνω. Για αυτό πλησιάζω σιγά-σιγά το ρακοκάζανο. Το μεγάλο σιδερένιο δοχείο με τους σωλήνες. Τους λουλάδες. Έτσι λέγονται. Ο πατέρας το μεταφέρει δίπλα στη βρύση. Βάζει τα στέμφυλα στο κάτω μέρος του, το καζάνι. Προσθέτει και λίγο νερό. Από πάνω μπαίνει το καπάκι. Κι αρχίζουν τα παράξενα. Η μάνα φέρνει ζυμάρι. Για να σφραγίσουν το καζάνι με το καπάκι. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 21 Και να μην περάσει καθόλου αέρας. Η φωτιά ανάβει. Και τα στέμφυλα βράζουν. Ο ατμός ανεβαίνει. Και περνάει μέσα από τους λουλάδες. Κι από τις άκρες τους αρχίζουν να πέφτουν οι σταγόνες. Μία, μία. Μέσα στην πήλινη στάμνα. Η περιέργεια μου φουντώνει. Μα πώς γίνεται αυτό; Δεν αργούν να μου εξηγήσουν. Ότι στους λουλάδες πέφτει κρύο νερό. Από τη βρύση. Κι έτσι ο ατμός κρυώνει. Και γίνεται υγρό. Το τσίπουρο είναι έτοιμο. Κι από την ώρα εκείνη, οι επισκέψεις δε λένε να τελειώσουν. Όλοι έρχονται να το δοκιμάσουν. Και να ευχηθούν και του χρόνου. Εμένα όμως, όσος καιρός κι αν έχει περάσει, όλο εκεί το μυαλό μου. Στο πατητήρι. Και στο πάτημα των σταφυλιών. Κάθομαι και μετράω τους μήνες. Νοέμβριος, Δεκέμβριος, Ιανουάριος , Σεπτέμβριος. Χρειάστηκαν τα δάχτυλα και των δύο χεριών μου για να τους μετρήσω. Και περίσσεψε κι ένας. Τόσοι πολλοί είναι. Ανακάθομαι. στο κρεβάτι μου κι αναστενάζω. Μα την άλλη στιγμή χαμογελάω, θα περάσει ο καιρός. Και θα περάσει γρήγορα. Και θα έχω μεγαλώσει. Σχεδόν έναν ολόκληρο χρόνο. Και τότε...θα τους δείξω. Όλα μόνος μου θα τα κάνω... Ερωτήματα κατανόησης του κειμένου: Ποια εποχή οι αμπελουργοί ασχολούνται με το κλάδεμα του αμπελιού; Ο πατέρας άφηνε το μικρό αγόρι να κλαδέψει το αμπέλι; Τι ακολουθούσε μετά από το κλάδεμα; Γιατί μάζευαν σε σωρούς το χώμα ανάμεσα στα κλήματα; Γράψτε με το συνεργάτη σας στο ημερολόγιο που σας δίνετε τις εργασίες που γίνονται κάθε μήνα στο αμπέλι. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 22 ΓΕΝΑΡΗΣ ΦΛΕΒΑΡΗΣ ΜΑΡΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ ΑΠΡΙΛΗΣ ΜΑΗΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ Σελίδα 23 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 25 Επεξεργασία Λεξιλογίου Λέξεις που μου προκαλούν Ερμηνεία των λέξεων Εικόνα (οπτικοποίηση της λέξης) διάθεση για διερεύνηση της έννοιας τους Πατητήρι Χώρος όπου οι άνθρωποι πατούν τα σταφύλια για να βγάλουν το μούστο. Το πατητήρι κατασκευαζόταν από ξύλο ή τσιμέντο. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 26 Βλαστολόημα στέμφυλα ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 27 μουστιές http://boraeinai.blogspot.com/2010/09/blogpost_7878.html ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΛΩΣΤΡΑΚΗ Σελίδα 28