WOMPOWER - Η ενδυνάμωση των γυναικών για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας μέσα από ένα ολοκληρωμένο μοντέλο εκπαίδευσης, υποστήριξης και συμβουλευτικής JUST/2012/DAP/AG/3008 Εισαγωγή στα στερεότυπα και τους ρόλους του γένους Η αντρική βία κατά των γυναικών έχει την κοινωνική διάσταση ότι η βία κατά των γυναικών (ΒΚΓ) υποστηρίζεται από τις κοινωνικές νόρμες και τα στερεότυπα. Η ΒΚΓ έχει ένα ιστορικό υπόβαθρο στην πατριαρχική δομή της κοινωνίας. Είναι ένα διαρθρωτικό φαινόμενο ριζωμένο στις άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ γυναικών και αντρών στο πλαίσιο της πατριαρχικής κοινωνίας. Η Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου (1995), που εγκρίθηκε από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, αναφέρει ότι «η βία κατά των γυναικών αποτελεί εκδήλωση των ιστορικά άνισων σχέσεων εξουσίας μεταξύ αντρών και γυναικών, οι οποίες οδήγησαν στην κυριαρχία και τις διακρίσεις κατά των γυναικών από τους άντρες και στην παρεμπόδιση της γυναικείας προόδου». Κάθε άτομο έχει ένα φύλο (σεξ) και ένα γένος. Το φύλο περιλαμβάνει την γενετική μας κατασκευή, τις ορμόνες μας, και τα μέρη του σώματος μας, ειδικότερα τις φυσικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, δηλαδή τα αναπαραγωγικά όργανα. Το γένος αναφέρεται στις προσδοκίες της κοινωνίας για το πώς θα πρέπει να σκεφτόμαστε και να συμπεριφερόμαστε ως κορίτσια και αγόρια, γυναίκες και άντρες. Είναι η βιολογική, κοινωνική, και νομική κατάστασή μας ως γυναίκες και άντρες. Η ταυτότητα γένους είναι το πώς αισθανόμαστε και εκφράζουμε το γένος μας και τους γενετικούς ρόλους – τα ρούχα, τη συμπεριφορά, και την προσωπική εμφάνιση. Είναι ένα αίσθημα που έχουμε ήδη από την ηλικία των δύο ή τριών ετών. Οι ρόλοι του γένους Τα γυναικεία χαρακτηριστικά είναι τρόποι συμπεριφοράς που οι κοινωνικές νόρμες τις συνδέουν συνήθως με το να είσαι κορίτσι ή γυναίκα. Τα αντρικά χαρακτηριστικά είναι τρόποι συμπεριφοράς που οι κοινωνικές νόρμες τις συνδέουν με το να είσαι αγόρι ή άντρας. Είναι μέσα από τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης που οι ρόλοι του γένους μεταδίδονται, μαθαίνονται και ενστερνίζονται ως κάτι φυσικό. Σύμφωνα με αυτή τη διαδικασία, οι άντρες συνδέονται με ένα αρσενικό ρόλο. Η κοινωνία περιμένει από αυτούς να είναι ισχυροί, δραστήριοι, ανεξάρτητοι και γενναίοι. Σε αντίθεση, οι γυναίκες σχετίζονται με τον γυναικείο ρόλο, με χαμηλότερο κοινωνικό κύρος. Αναμένεται από αυτές να είναι συναισθηματικές, PROJECT CO-FINANCED BY THE EUROPEAN UNION WOMPOWER - Η ενδυνάμωση των γυναικών για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας μέσα από ένα ολοκληρωμένο μοντέλο εκπαίδευσης, υποστήριξης και συμβουλευτικής JUST/2012/DAP/AG/3008 παθητικές, εξαρτημένες και φοβισμένες. Το ισχύον σύστημα φύλου-γένους καθιερώνει μια ιεραρχία μέσω της οποίας δομούνται άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ γυναικών και ανδρών, οι οποίες οδηγούν σε μια άνιση κατανομή γνώσης, περιουσίας, εισοδήματος, ευθυνών και δικαιωμάτων. Ωστόσο, λόγω της φυσικής αυτής κατάστασης των ρόλων των γενών, οι ανισότητες είναι ευρέως αποδεκτές και δεν είναι πάντα υπό αμφισβήτηση. Σαφώς, τα πρότυπα της κοινωνίας για το τι είναι αρσενικό και τι θηλυκό είναι μη ρεαλιστικά. Υπάρχει η πιθανότητα να μην μπορεί να αποδώσουν ολοκληρωτικά το πώς πραγματικά αισθανόμαστε, πώς συμπεριφερόμαστε, ή πώς ορίζουμε τους εαυτούς μας. Όλοι οι άντρες έχουν κάποια λεγόμενα γυναικεία χαρακτηριστικά, και όλες οι γυναίκες έχουν κάποια λεγόμενα αντρικά χαρακτηριστικά. Και μπορεί να εμφανίζουμε διαφορετικά χαρακτηριστικά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Οι νόρμες της κοινωνίας διδάσκουν τις γυναίκες και τους άνδρες να είναι το αντίθετο ο ένας από τον άλλο με πολλούς τρόπους. Η αλήθεια είναι ότι είμαστε περισσότερο ίδιοι από ό,τι διαφορετικοί. Οι έμφυλοι ρόλοι ορίζονται ως προς τον τρόπο που ενεργούν οι άνθρωποι, τι κάνουν και τι λένε προκειμένου να εκφράσουν την φύση τους ως κορίτσι ή αγόρι, γυναίκα ή άντρας. Τα χαρακτηριστικά αυτά διαμορφώνονται από τις κοινωνικές νόρμες. Οι ρόλοι των δύο φύλων διαφέρουν σημαντικά από τον ένα πολιτισμό στον άλλο, μεταξύ των ομάδων με διαφορετική εθνική καταγωγή και από μια κοινωνική τάξη στην άλλη. Όμως, κάθε πολιτισμός έχει εδραιώσει συγκεκριμένους ρόλους για κάθε γένος - όλοι έχουν προσδοκίες για τον τρόπο οι γυναίκες και οι άντρες, τα κορίτσια και τα αγόρια, θα πρέπει να ντύνονται, να συμπεριφέρονται, και να φαίνονται. Τα παιδιά μαθαίνουν τους ρόλους των γενών από μικρή ηλικία - από τους γονείς και την οικογένειά τους, τη θρησκεία τους, και τον πολιτισμό τους, καθώς και από τον έξω κόσμο, όπως η τηλεόραση, τα περιοδικά, και άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, υιοθετούν συμπεριφορές που ανταμείβονται από την αγάπη και τον έπαινο. Σταματούν ή αποκρύπτουν συμπεριφορές που θα ανέγειραν εμπαιγμό, ντροπή, ή τιμωρία. Αυτό συμβαίνει από τα πρώτα στάδια της ζωής. Ένα στερεότυπο είναι μια ευρέως αποδεκτή άποψη ή προκατάληψη ως προς ένα άτομο ή μια ομάδα - ακόμα κι αν αυτή η ερμηνεία είναι υπερβολικά απλοποιημένη. Τα στερεότυπα σχετικά με το γένος μπορεί να προκαλέσουν άνιση και άδικη PROJECT CO-FINANCED BY THE EUROPEAN UNION WOMPOWER - Η ενδυνάμωση των γυναικών για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας μέσα από ένα ολοκληρωμένο μοντέλο εκπαίδευσης, υποστήριξης και συμβουλευτικής JUST/2012/DAP/AG/3008 μεταχείριση λόγω του γένους ενός ατόμου. Τα διαφορετικά είδη στερεότυπων των γενών Χαρακτηριστικά προσωπικότητας: Οι γυναίκες θεωρούνται παθητικές και υποχωρητικές, ενώ οι άντρες συνήθως θεωρούνται ως άτομα με αυτοπεποίθηση και επιθετικότητα. Ενδοοικογενειακή συμπεριφορά: Η φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων και του σπιτιού συχνά θεωρείται ότι γίνεται καλύτερα από τις γυναίκες, ενώ για τις επισκευές του σπιτιού, οι άντρες θεωρούνται οι πιο κατάλληλοι. Επάγγελμα: Οι γυναίκες συνήθως κοινωνικοποιούνται με το να επιλέγουν επαγγέλματα σε τομείς που σχετίζονται με την παροχή φροντίδας. Η κοινωνία θεωρεί ότι οι άντρες επιλέγουν επαγγέλματα τα οποία συμβαδίζουν με τις νόρμες της αρρενωπότητας. Υπερβολική θηλυκότητα και υπερβολική αρρενωπότητα Η υπερβολική θηλυκότητα είναι η υπερβολική εκδήλωση της στερεοτυπικής συμπεριφοράς η οποία θεωρείται ως θηλυκή. Οι γυναίκες με υπερβολική θηλυκότητα όπως, επίσης, κάποιοι ομοφυλόφιλοι άντρες και άντρες που έχουν κάνει αλλαγή φύλου προβάλουν σε υπερβολικό βαθμό τα στοιχεία εκείνα που θεωρούν θηλυκά. Πιστεύουν ότι πρέπει να ενισχύσουν τον εγωισμό των αντρών με το να συμπεριφέρονται με παθητικότητα, άγνοια, αθωότητα, να είναι ήπιες, να φλερτάρουν, να είναι χαριτωμένες, να είναι δεκτικές και με διάθεση να προσφέρουν. Η υπερβολική αρρενωπότητα είναι η υπερβολική εκδήλωση της στερεοτυπικής συμπεριφοράς η οποία θεωρείται ως αρσενική. Οι υπερβολικά αρρενωποί άντρες, όπως επίσης, κάποιες λεσβίες και γυναίκες που έχουν κάνει αλλαγή φύλου προβάλουν σε υπερβολικό βαθμό τα στοιχεία εκείνα που θεωρούν αρρενωπά. Πιστεύουν ότι πρέπει να ανταγωνίζονται τους άλλους άντρες και να υπερισχύουν των γυναικών με το να είναι επιθετικοί, «περπατημένοι», σεξουαλικά έμπειροι, δύσκολοι, με επιβλητική σωματική διάπλαση, φιλόδοξοι και απαιτητικοί. Τα υπέρ-μεγεθυμένα αυτά στερεότυπα των γενών μπορεί να δημιουργήσουν δύσκολες σχέσεις. Οι γυναίκες με υπερβολική θηλυκότητα είναι περισσότερο επιρρεπείς στο να αποδεχτούν σωματική και συναισθηματική κακοποίηση από τον σύντροφό τους. Οι άντρες με υπερβολική PROJECT CO-FINANCED BY THE EUROPEAN UNION WOMPOWER - Η ενδυνάμωση των γυναικών για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας μέσα από ένα ολοκληρωμένο μοντέλο εκπαίδευσης, υποστήριξης και συμβουλευτικής JUST/2012/DAP/AG/3008 αρρενωπότητα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να κακοποιούν σωματικά και συναισθηματικά τις συντρόφους τους. Σχετική βιβλιογραφία και χρήσιμες ιστοσελίδες Bromseth J & Darj (red) , Norm Kritisk pedagogik – Makt, lärande och strategier för förändring , Centrum för genusvetenskap, Uppsala universitet, 2010 Conell R.W, Maskuliniteter, Daidalos, 1995 Johansson T & Lalander P, sexualitetens omvandlingar, politisk lesbiskhet, unga kristna och machokulturer, Daidalos 2003 Halberstam, Judith, Female masculinity, Duke University press 1998 Wahl A, Eduards M, Holgesson C, Linghag S, Rönnblom M, Motstånd & Fantasi, historien om F, Studentlitteratur 2008 WWW.nck.uu.se, www.rfsl.se www.genus.gu.se www.uu.se PROJECT CO-FINANCED BY THE EUROPEAN UNION